(navigation image)
Home American Libraries | Canadian Libraries | Universal Library | Community Texts | Project Gutenberg | Biodiversity Heritage Library | Children's Library | Additional Collections
Search: Advanced Search
Anonymous User (login or join us)
Upload
See other formats

Full text of "The works of John Owen"

!§' 



C\J 



£^^w 




THE 



WORKS 



OF 



JOHN OWEN, D.D 



EDITED BY 

THE REV. WILLIAM H. GOOLD, D.D., 

EDINBURGH. 



VOL. XVII. 



EDINBURGH: 
T. & T. CLARK, 38, GEORGE STREET. 

LONDON : HAMILTON, ADAMS, AND CO. DUBLIN : JOHN EOBERTSON 



MDCCCLXII. 



eEOAOrOTMENA TIANTOAAIIA- 

SIVE, 

DE NATURA, OBTU, PROGRESS!!, ET STUDIO, 
VER^l THEOLOGIES, 

LIBRI SEX; 

QUIBUS ETIAM ORIGINES ET PROCESSUS VERI ET FALSI COITUS KELIGIOSI, 

CASUS ET INSTAURATIONES ECCLESI^ ILLUSTRIORES AB IPSIS 

RERUM PRIMORDIIS, ENARRANTDR. 



ACCEDUNT DIGRESSIONES 

DE GRATIA UHIVERSALI, SCIENTIARUM ORTU, ECCLESLE ROMANCE NOTIS, LITERARUM ORIGINE, 

AHTIQUIS L1TERI8 HEBRAICIS, PUNCTATIONE HEBRAICA, VERSIONIBUS SS. 

RITIBUS JUDAICIS, ALIISQUE. 



AUCTORE JOHANNE OWENO. 



Deus nobls haec otia fecit 



E. RECENSIONE GULIELMI H. GOOLD, D.D. 



EDINBUKGI: T. ET T. CLARK. 



MDCCCLXII. 



MURRAY AND GIBB, PRINTERS, EDINBURGH. 



INDEX 

LIBROEUM ET CAPITUM. 



PAG. 
NOT A ET ANALYSIS AB EDITOB.B, . . . . . . 2, 3 

Ad Lectorem Epistola, ........ *11 

In Johannis Oweni, S. T. D., Qn>\oyt>v^» carmen, ..... 24 



LIBER I. 
CAP. 

I.-III.—De theologia in genere, .... 27 

39 
45 
54 
55 
78 
80 
116 



IV. — De theolcgia naturali, sen primi hominis, 

V.— De theologise naturalis corruptione et amissione, 
VI— De insufficientia theologise naturalis ad salutem, 

Digressio de gratia universali, 
VII.-IX.— De theologiee naturalis totali corruptione, 

Dig. I. De philosophise et scientiarum ortu, 
Dig. II. De notis ecclesiee Romanse Bellarminiis, 



LIBER II. 

I. — De theologise post lapsum instauratione, .... 133 

II.— De novse theologiae ad normam theologise postlapsarise institutione, 143 

IIL — De reformatione ecclesiee antediluvianoe secunda, . . . 148 

LIBER IIL 

I.— De Noacho, fcedere Noachico, et ecclesia Noachica, . . ^ . 155 
II. — De quibusdam fabulis et oraculis Sibyllinis ; linguarum confusione et 
lingua primseva, ...... 

III.-XIV.— De ortu et progressu idololatrise, 179 

LIBER IV. 

I.— De theologia Abrahamica, ...... 261 

IL-IV.— De theologia Mosaica, 268 

Dig. I. De origine literarum, ..... 273 
Dig. II. De literis antiquis Hebrseorum, . . . .286 

LIBER V. 

I.-XL— De theologize MosaicsB corruptione et reparatione solenni ; deque ejus 

abolitione, ....... • 317 

XIL-XIV.—De ecclesias Judaicae reformatione Ezraitica, . . . .346 

Dig. I. De punctationis Hebraicse origine, . . • 350 

Dig. II. DeversioneGrgecasacrarumScripturarumLXX.seniorum, 377 
Dig. III. De origine T£» Targumim, .... 

XV. — De apostasia ecclesiae Judaicae finali, ..... 385 

Dig. IV. De ritibus Judaicis a Christo observatis, • 391 

XVI.— De apostasia ecclesioa Judaicse finali, ..... 405 

LIBER VI. 

I.-VIII. — De theologia evangelica, ... ... 409 

Digressio de philosophise cum theologia mistura, . • • 458 

IX.— De theologiae studio, . 469 



PEEFATOEY NOTE. 



THE first edition of the following work was published at Oxford in 1661. After a 
reference to theology in general, the author discusses the natural theology of the first 
man, with its corruption on the fall, and afterwards theology in all its subsequent 
phases ; as Adamic or antediluvian, Noachic or postdiluvian, Abrahamic, Mosaic, and 
Evangelical. Numerous digressions are inserted, on universal grace, the origin of the 
sciences, the notes of the Romish church, the origin of letters, the ancient Hebrew let 
ters, the Hebrew points, the versions of Scripture, the religious rites of the Jews, and 
on the admixture of philosophy with theology. The work is introduced by a long pre 
face, followed by a curious poem, containing an analysis of it. The initials appended 
to the poem are T. G. ; which are supposed to represent the name of Thomas Goodwin. 
The work was reprinted at Bremen in 1684, and at Franeker in 1700. In these re 
prints great professions of accuracy are made, which a careful examination of them by 
no means tends to confirm. The original edition was disfigured with errata on almost 
every page, and the subsequent editions are hardly entitled to much praise for the 
correction of those numerous blunders, while errata of their own are not uncommon. 
The present is the fourth edition of the work, as it was not included in the collection 
of the author's works edited by Mr Russell, and published in 1826. 

Mr Orme mentions that a Rev. John Hooper had prepared a translation of the work ; 
which, however, seems never to have been published. There is a translation of the 
last book of it by the Rev. John Craig of Avonbridge. 

The treatise is simply a historical dissertation on the origin and progress of theology, 
in a spirit thoroughly evangelical, and in a style somewhat remarkable for the power 
and compass of its Latinity. At times, in the strokes of the author directed against 
Popish error, there are specimens of the same quiet and effective sarcasm which marks 
his replies to Vincent Cane. While many of the views broached on the collateral topics 
considered in the various digressions with which the work abounds are obsolete, and 
superseded by modern investigation, the work, as a whole, is full of scriptural truth 
and pious sentiment. The last book is especially valuable, as conveying to us the ripe 
experience of England's greatest theologian in regard to the best method of prose 
cuting sacred studies. Mr Ryland of Northampton describes the work as entitled to 
rank in theological literature on a level with the Principia of Newton in science, — as 
" an incomparable work, perhaps the very greatest of the kind ever written by a Bri 
tish divine." We doubt if most readers would acquiesce in this very fervent eulogy, 
while there can be little hesitation in acceding to the more cautious and studied lan 
guage of Mr Orme, who affirms that " the work discovers a vast extent of reading, and 
a profound acquaintance with the whole compass of profane and sacred learning." 
Indeed, no work of Dr Owen in his native tongue leaves such an impression of the ex 
tent and variety of his erudition ; and, to judge from it, no contemporary name bears 
away the palm of decided superiority to our author, either in respect of spiritual wisdom 
or general learning. The compression requisite to overtake the vast field before him 
obliges him occasionally to condense within narrow limits an amazing extent of truth ; 
so that no diffuseness appears in his narrative, and the attention of his readers sel 
dom flags under the prolix heaviness which too often mars the effect of his other pro 
ductions. — ED. 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WOEK. 



BOOK I. 

THE first book of the treatise is chiefly occupied with the subject of natural tfxology, 
— terms employed somewhat differently from their common and modern acceptation. 
They are used in reference not so much to the evidences by which the fact of the 
divine existence is established, as to the science of the moral relations of man to the 
Deity, — so far as they are discernible by the light of reason, unaided by any super- 
natural communication of truth, — since called natural religion. After a brief state 
ment of what natural theology in this sense includes, the remainder of the book contains 
a historical account of its corruption and extinction. 



THE THEOLOGY OF NATURE. 

The origin and meaning of the word " theology" are considered, after a caution ten 
dered against the introduction of foreign words in religious discussions. The terms 
which the Jews employed to denote theological science are mentioned. Examples of 
the use of the word among the Pagan writers of antiquity are furnished. In the title 
of the Apocalypse John is called <5 StoXoyos ; but the title is of uncertain origin. The 
word in question and its cognates were freely used by Origen. — Chap. I. Allusion is 
made to the frivolous discussions among the schoolmen ; such as, whether theology is 
an art or a science ; and if the latter, whether theoretical or practical. Theology, as 
depending upon a supernatural revelation, is exhibited as essentially different from 
a science resting on fixed principles and axioms agreeable to and even cognate with 
the human mind. The apostle Paul is quoted, to show the wide difference between 
Christian theology and the wisdom or science of man. Any attempt to reduce the 
former to the rules and principles of human science is proved to be useless, and certain 
to issue in the idle disputations of the scholastic philosophy — Chap. IT. After a state 
ment of the distinction between subjective and objective theology, it is shown that 
the knowledge which God has of himself cannot be the archetype of our knowledge 
respecting him ; that the latter depends upon the revelation he may be pleased to 
make of himself; and that this revelation, as embodied in his word, is the substance of 
our theology, considered especially as subject to the cognizance of men. — Chap. III. 
The theology of the first man, as derived from the light of nature, is described ; and 
the assertions of the Socinians regarding Adam's ignorance of God, of himself, of his 
wife, and of other objects, in his original condition, are controverted. All intelligent 
creatures, from the law of their creation, being dependent on God, are under moral 
obligation to him; and in order to the fulfilment of this obligation, a reward, consisting 
in the eternal enjoyment of the Deity, was promised, while a penalty was annexed, 
consisting in eternal separation from God if sin were committed. On the entrance of 
sin the theology of nature was lost to man. — Chap. IV. 

Though the innate light which man possessed of divine things has been lost by the 
fall, some traces of it remain; such as the belief that God exists, and that he is infinite 
in pci'fection and greatness. The obedience due to God is enforced by the law of na 
ture, and illustrated by the universal operation of conscience. These original and 



4 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WOEfc. 

instinctive feelings in the human mind are fostered and confirmed by the consideration 
of the works of God in creation and in providence. Passages from Scripture are ex 
pounded in support of these views, mingled with references to important admissions 
made by some heathen authors. — Chap. V. The insufficiency of natural theology for 
the salvation of man, though it is valid and of force to prove him to be inexcusable 
in his sin, appears from various considerations: — 1. Before the gospel was diffused 
among the Gentiles, the previous ages are termed "the times of ignorance," Acts 
xviii. 30. 2. What the law could not do, the mere knowledge of it could not do; and 
its inadequacy of itself to secure the restoration of the divine favour is declared by 
the apostle, Kom. iii. and iv. 3. Faith is indispensable, in order to please God; and 
faith cometh by hearing, and hearing by the word of God. 4. Eternal life consists in 
the knowledge of God, and Jesus Christ whom he hath sent. 5. All the knowledge of 
God derived from the light of nature is rendered vain, by the infraction of the cove 
nant of works. The principle of obedience with the natural man being now the fear 
of punishment, and not the love of holiness, what he does in outward act is not done 
from the heart ; so that internally he stands self-convicted of guilt, however innocent 
he may appear outwardly. — Chap. VI. 

A long digression on the subject of UNIVERSAL GRACE is here inserted; in which, 
after a reference to the views of Pelagians and Arminians, he states, as a proposition to 
be controverted, the doctrine that God wills the salvation of adults who may never have 
enjoyed the revealed word. The controversy turns upon the sufficiency of the means, 
and the purpose of God in regard to the salvation of those who are destitute of revela 
tion. It is no proof, either that, as some contend, the light of nature may suffice for 
their salvation, or that God has indicated a purpose to save them, when, in Acts xvii. 
24-27, they are represented as under obligation to " seek the Lord, if haply they might 
feel after him." On this principle the necessity for any revelation would be superseded. 
The simple scope of the apostle's statement is, that had men attended to the traces of 
the divine character impressed upon creation and providence, they would have been kept 
from idolatry, devoted themselves to the search for the true God, and adored him as 
their creator and ruler. That by these means they could have arrived at any know- 
ledge of the divine mercy and the way of salvation, Paul never asserts. The argument, 
that some views of the divine placability could be gleaned from God's long-suffering in 
providence, is met by an appeal to the evidences of the divine displeasure, equally 
manifest from the workings of providence and from the superstitious rites and ceremo 
nies to which men have been driven from the fear of the divine wrath ; proving that a 
mere general notion of his goodness never served to engender the confidence of for 
giveness and safety. On similar grounds an argument for the possible salvation of 
the heathen, founded on Kom. i. 21, 22, is disposed of. — Dig. I. 

The progress of declension from the pure and simple principles of natural theology, 
which ensued over the whole world, is succinctly traced. Much of the corruption of 
theology is traced to the origin and character of heathen philosophy ; which is ascribed 
to the knowledge of divine things lingering in the human heart after the fall, and ex 
tended by the observation of nature. The first philosophers were generally priests, and 
their speculations issued in superstition, till in Greece philosophic theories arose having 
no direct affinity with religious principles, and relating chiefly to ethical and metaphy 
sical science. The insufficiency of ethics, apart from revealed truth, to engender and 
promote virtuous affections, and their defect as a mere system of doctrine, are briefly 
exposed, as well as the crude uncertainties of metaphysical speculation. The attempt 
to combine scholastic subtilties with theology almost proved the destruction of evange 
lical truth. And if the first part of natural theology, which has reference to the prin 
ciples of moral obligation, was injured by this improper admixture, the second part, 
consisting in the knowledge of God, was not promoted, when the natural sciences, such 
as astronomy, — so fruitful in illustrations of the divine character and resources, — were 
not cultivated in a reverential spirit, and with a desire to obtain from them enhanced 
conceptions of the divine glory Chap. VII. Besides this source of corruption to na 
tural theology, another existed, in the rudimental traditions, which, as they floated over 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 5 

the world, and were transmitted from generation to generation, became more and more 
impure, and received a strange colouring alike from the licence of poetry and the specu- 
lations of philosophy, falsely so called. Specimens of these traditional beliefs are given, 
with quotations from authorities in proof of their existence ; such as the belief in a Crea 
tor of the world, and of a future state of rewards and punishments. These original ele 
ments of sacred knowledge becoming corrupted by superstition and polytheism, gave rise 
to boundless fable, till even the light of nature was threatened with extinction, and the 
wiser among the Gentiles came to despise and repudiate all the prevailing forms of 
religion. Instances are given of the extent to which, under the impulse of supersti 
tion, atrocious rites were carried, in the immolation of human victims ; — a practice 
which is proved to have obtained among the Greeks, the Romans, the Gauls, the Bri 
tons, the Tyrians, the Egyptians, the Thracians, and other nations. The foul obsceni 
ties of heathen mythology are also adduced, and their evil effect upon public morals is 
exhibited ; poets, legislators, and philosophers, conspiring, in different ways, to effect 
the same result, — the total extirpation of all right principles in religion from the 
minds of men. The true cause of the disappearance of all these gross superstitions 
was the rise of the Sun of Righteousness upon the deep midnight of the moral world. — 
Chap. VIII. 

The efficacy of the gospel in abolishing heathenism is explained. The natural pro 
pensity of the unsanctified heart to idolatrous rites appears in the reproduction of 
the ancient heathenism in the form of Romish error. The fifteen notes of the true 
church, as they are urged by Bellarmine, are shown to apply with equal pertinence 
to the Paganism out of which Popery grew: — 1. The latter claims to be the catholic 
or universal church ; similar boastful pretences are common to all superstitious sys 
tems. 2. Antiquity is another of these notes ; and so when the gospel was proclaimed, 
" May we know what this new doctrine whereof thou speakest is? " said the philoso 
phers of Athens. 3. Perpetual and uninterrupted duration ; in which respect Paganism 
does not suffer under comparison with Popery. 4. The multitude and variety of be 
lievers; but at one time nearly the whole world was Pagan. 5. The succession of bishops 
in the see of Rome; and so Mohammedans talked of the caliphate, and Cicero of the 
heathen pontiffs. 6. Agreement in doctrine with the ancient church ; the very stronghold 
of Paganism, and because Socrates dissented from it, he was put to death. 7. The union 
of members among themselves, and with their head, the Roman bishop ; such unity Augus 
tine describes as existing among the Pagans, — with all their strifes and quarrels ever 
ready to worship the same gods. 8. and 10. Holiness of doctrine, together with the holiness 
of its authors; even Paganism had respect for external sanctity, and the sanctity of 
Rome is nothing more. (The 9th note of Bellarmine, efficacy of doctrine, seems omitted, 
or perhaps is included by Owen under these two.) 11. Miracles; so in all heathen 
historians there is constant reference to wonders and prodigies. 12. The light of pro 
phecy ; let it suffice to urge, as a parallel in this respect, the vaticinations of the 
Delphic oracle. 13. The confession of adversaries ; but there are men who, with a pro- 
fession of the Christian name, contend that the salvation of the heathen is possible. 
14. The unhappy end of the adversaries of the Romish church; so reasoned the Pagans. 
Judgment, it was alleged, overtook the sacrilege of the Gauls, so that " The gold of 
Toulouse" became a proverb; and in later times, if any public disaster ensued, the 
cry was raised, "Christianos ad leones!" 15. Temporal happiness divinely conferred; 
so argue the Mohammedans; so argued the Jews of old, Jer.'xliv. 15-18 Chap. IX. 



BOOK II. 

THEOLOGY FROM ADAM TO NOAH. 

The revival of theology after the fall and the entrance of sin, together with its subse 
quent corruption, is narrated in this book. 

After the fall and the extinction of natural religion, religious knowledge was com- 
VOL. XVII. 1 



6 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 

mimicated anew, by a supernatural revelation, in the first promise; in which four 
essential truths are contained, — the origin of salvation in divine grace, the incarnation 
of the Redeemer, the necessity and nature of his sufferings, and the operation of faith 
in embracing his finished righteousness. The admission of the earlier, with the denial 
of the later Jews, that this promise relates to the Messiah, is considered. The Soci- 
nians concur with the later Jews. The reading of the Vulgate, "Ipsa conteret," is 
disproved. In consequence of this revelation, the old precepts of natural law came 
under new sanctions ; but instead of the positive precept forbidding man to eat of the 
tree of knowledge, a new precept, more adapted to the new covenant established on 
the promise, was given, — the rite of sacrifice. The notion of some Papists, that sacri 
fice was practised by Adam in a state of innocence, is denounced ; together with the 
error of the Socinians, and some Arminians, according to which it was not a divine 
institution. The views of Porphyry on the subject of sacrifices afford singular confir- 
• mation of the principles of revealed truth. The sum of Adamic theology posterior to 
the fall consists in these leading elements : — its foundation in the first promise, its rule 
of obedience in the moral law, and the peculiar feature of its external worship, in the 
institution of sacrifice. — Chap. I. The new church, constituted on the principles just 
mentioned, existed primarily in the family of Adam. Cain was the first to apostatize ; 
and the apostasy was in open contravention of these principles. There was in it un 
belief in regard to the promise, disobedience in regard to the law, and contempt of 
the divinely appointed worship. The expulsion of the fratricide was the first refor 
mation of the church. — Chap. II. Its second reformation must be ascribed to the period 
of Enoch, when " men began to call upon the name of the LORD." The interpretations 
of the expositors who understand these words in an evil sense, as denoting a lapse into 
idolatry, are briefly refuted. At this period the first open separation of the church 
from the world, in the assumption by the Sethites of the name "Sons of God," was 
made. In opposition to those who understand " the sons of God," mentioned in Gen. 
vi. 1-4, to be angels, and to those also who conceive them to have been men of the 
higher ranks in society, it is proved that that passage of holy writ simply intimates 
the progress of defection, when the Sethites, separated from the ungodly since the time 
of Enoch, joined in unholy alliances with females of the apostate races. This defec 
tion continued till the knowledge of true religion came to be restricted to the family 
of Noah, and the deluge was inflicted on a guilty world. — Chap. III. 



BOOK III. 

THEOLOGY FROM NOAH TO ABRAHAM. 

The restoration of theology and the church took place in the family of Noah ; in con 
nection with whom there is the first express mention of a covenant, Gen. ix. 9. As the 
promise includes the requisition of obedience, and obedience is simply the due obser 
vance of the means appointed in order to obtain the promised life, and as obedience 
becomes acceptable on the footing of a covenant, though the promise be matter of 
pure revelation, the name of a covenant is bestowed on it. Various etymologies are 
assigned to the Hebrew word for " covenant." A visible sign of this covenant was 
established in the rainbow. Precepts against murder, equivalent to the institution of 
magistracy, were now issued. Permission for the first time is granted to make use of 
animal food. There is no interdict on the use of blood, the prohibition, Gen. ix. 4, hav 
ing reference only to the duty of abstaining from eating any animal before its life is ex 
tinguished. The origin and history of what are termed the "seven Noachic precepts " 
are involved in considerable obscurity. The sin of Ham, and the woe pronounced on 
him, form the apostasy and reformation <Sf the church of Noah; — a reformation, how 
ever, which resulted in new forms of greater declension, when the impiety of men led 
them to build a tower in defiance of God, and judgment came in the shape of the con 
fusion of tongues. Chap. I. The analogies which some trace between the history of 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 7 

Noah and various mythological fables about Saturn and Janus having been set aside, 
the true reason is assigned for the erection of the tower of Babel ; — not that the sons 
of men might ascend to heaven, — not that they might escape another deluge, but the 
vain-glorious desire to establish their name upon the earth. The attempt was baffled 
by the confusion of tongues. As the " sons of God " had no connection with the tower, 
the primeval language lingered amongst them. This was the Hebrew language ; the 
name of which is derived, not from those who arrived in Canaan from beyond the 
river, Joshua xxiv. 3, but from the Eber mentioned Gen. x. 21. Eber gave name to 
the language from his distinguished piety. Various authorities among the Jews, the 
ancient fathers, and modern authors, are referred to in support of these views. Cap- 
pellus holds that Abraham learned the Hebrew language from the Canaanites. That 
the language of those tribes had affinity with the Hebrew cannot be questioned, and 
it is proved by Bochart, through means of an appeal to the names of towns and men. 
There is no reason, however, that the primeval language should have been lost in the 
line of Abraham, — of those who had not shared in the guilt of attempting to erect the 
tower. The Philistines, it is certain, did not use the Hebrew. In regard to the time 
in which the division of tongues took place, the reader is referred to Buxtorf s disserta 
tion on the subject, — Chap. II. 

The remainder of the third book is occupied with a dissertation on the origin and 
progress of idolatry, in twelve chapters. Although the origin of idolatry is un 
certain, and great diversity of opinion prevails regarding it, some light on the nature 
of divine worship would be obtained from the renewed investigation of this subject. 
Before the deluge there was no idolatry, properly so called. Till the building of the 
tower, about the year of the world 1757, and after the deluge 101 or 102, no traces 
of idolatry can be discovered. — Chap. III. Two kinds of idolatry early acquired 
prominence, — Sabaism, or the worship of the heavenly host; and Hellenism, or the deifi 
cation of heroes upon their decease. The former was the more ancient of the two, 
Job xxxi. 26-28. The modes of worship were simple. To this kind of superstition 
were addicted the Egyptians, the Babylonians, the Chaldeans, and the ancient Persians. 
The rudiments of it were found among the Greeks, and the Gauls, and the Germans. 
• — Chap. IV. The causes leading to this form of superstition might be some lingering 
tradition of the rule ascribed to sun and moon, Gen. i. 17, 18 ; the vanity of the human 
mind in succumbing to the thraldom of sense and outward objects ; and the natural glory 
.of the heavenly orbs. — Chap. V. Another circumstance gave impulse to the spread 
of the superstition. Under the worship accorded to deified men, the powers of nature, 
it was alleged, were in reality worshipped. To escape the shame of worshipping inani 
mate objects this explanation of the old idolatry was invented and urged, — more espe 
cially when men began to be ashamed of the follies and fables of heathenism, after 
Christianity was dissipating the moral gloom of the world. That no such philoso 
phizing explanation of the ruder idolatries prevailed at an earlier period, is proved by 
the long disputation of Plutarch, whether Apollo was different from the Sun. Certain 
points of analogy between the ancient Pagans and modern Jesuits are indicated ; as, for 
example, their tricks in the alleged exorcism of demons. — Chap. VI. The arts of painting 
and sculpture were first employed in subserviency to the interests of idolatry. Conscience 
dictated the necessity of some god. When the true God was unknown, some false god 
must be invented ; and the same instinct which required his existence prompted men to 
seek tokens of his presence, that evil might be averted from them. Hence the forms in 
which sculpture presented the imaginary deities of Paganism ; and hence the demand of 
the Israelites to Aaron, Exod. xxxii. 1. The influence of the deity was conceived to 
lodge in the statue dedicated to his honour. And thus, first, to have assurance of his 
presence, he was represented in a visible form ; and, secondly, to have assurance that 
he took charge of individual interests, his statue was multiplied according to the wish 
and necessity of each individual who relied on his aid. — Chap. VII. The visible 
objects to which superstitious worship was addressed were either tapering pillars or 
rude stones. Only after a lengthened course of aberration from the knowledge of 
God, did men venture to reduce their conceptions of Deity to the human form. The 



8 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 

peculiar description of stones called EXITVXHK is held to be a corrupted tradition of 
what occurred with Jacob at Bethel. — Chap. VIII. 

Wearied of the stars, whose unfaltering regularity rebuked the vanity and fickle 
ness of the human mind, men invented gods more like themselves, by elevating to the 
rank of deities those who, in this life, had acquired some renown and dignity. Various 
are the theories explanatory of the origin of statues. The Jews affirm that Terah, the 
father of Abraham, was the first sculptor; Pindar ascribes statues to the Rhodians ; 
Isidore, to Prometheus; the majority of writers, to Dsedalus. — Chap. IX. This eleva 
tion of men to divine honour began in the east, and the memory of those who were 
the fathers of the race after the deluge was held in peculiar veneration. GREECE 
took the lead in this fabrication of deities, so that it came to be styled " Patria et 
officina deorum." This deification of men became universal, from various causes. The 
names of the true God, after the confusion of tongues, were applied to the deities of 
the heathen. — Chap. X. The origin both of the inhabitants and of the name of BRI 
TAIN is unknown. The impression prevails that the European islands were peopled 
by the descendants of Japheth, and that the name of the inhabitants of Wales, Cymbri, 
Cambri, or Gomeri, is derived from Gomer, the eldest son of Japheth. The etymologies 
of Britain are exceedingly various, the conjecture of Bochart, that it comes from 
"]2X-n"a. "land of tin," being the most probable; but all agree that the aborigines 
of the island were addicted to gross superstition. Druidism was the prevailing form. 
Origen says they worshipped the sun; and it would seem, from other authorities, the 
moon also. The Druids are said to derive their name from the oaks — in Greek called 
^fvs — near which their ceremonies were performed. Strabo describes three kinds of 
Druids. They used a peculiar dress, had schools for the education of youth, practised 
medicine, and in their theology certain peculiar tenets were contained; as, for in 
stance, the immortality and transmigration of the soul. They cultivated eloquence, 
rhetoric, geography, and astronomy. One Druid held a primacy over the rest. Sacri 
fices peculiarly barbarous obtained amongst them, particularly two kinds of human 
sacrifices. The introduction of Christianity into Britain is reviewed at length, the 
author detailing the same facts which appear in his answers to Vincent Cane, See 
vol. xiv. of his works, p. 94, 393. — Chap. XI. Some faint traces of the knowledge of the 
true God still existed. The Athenians had an altar " to the unknown God." There 
are references in Cicero, Philostratus, Sophocles, Justin, and Lactantius, which show 
that some dim belief of one supreme God prevailed throughout heathenism, in spite of. 
the popular superstitions. — Chap. XII. The corruption of this dim and primary 
belief gave rise to much superstition and idolatry, — the worship of Jupiter, Pluto, the 
heavenly orbs, and deceased heroes, and demons, and a crowd of idols, beyond enume 
ration. — Chap. XIII. As polytheism spread and grew, even living men, such as the 
Roman emperors, called themselves gods, and claimed divine honours. The condition 
of the world, in this respect, was never so bad as when Christianity began to spread 
among the nations. — Chap. XIV. 

BOOK IV. 

THEOLOGY FROM ABRAHAM TO MOSES. 

This book is occupied with an account of theology as known and revealed to Abraham 
and Moses, including two digressions, on the origin of letters, and on the ancient letters 
of the Hebrew language. 

Abraham, abandoning at the call of God the idolatry in which he had been to some 
extent involved, received a considerable enlargement of revealed truth, in addition 
to what had been transmitted from Noah : — 1. The promise of the Seed in whom all the 
families of the earth were to be blessed was seven times given to him. 2. A more copious 
declaration of the covenant of grace was made to him, Gen. xvii. 1-7. 3. The restric 
tion of the covenant to his seed was declared, Gen. xii. 3. 4. Circumcision, as a sign of the 
covenant, was instituted. 6. The communication of the privileges of the covenant and 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 9 

church to the infant seed of believers was announced, Gen. xvii. 7. And, lastly, Abraham 
"Was taken into special communion with God, and called " The friend of God." — Chap. I. 
The church became visible when, from a single family like Abraham's, it came to em 
brace the numerous families of his posterity. With the preservation of their ancient 
language, however, his descendants did not entirely retain the purity of their ancient 
faith. The legislation of Sinai was needed, to restore the true knowledge of the true 
God to the multitude who in Egypt had become tainted with its superstition. The 
remarkable feature in the revelation imparted through Moses was, that it was given in 
a written form, and reduced to a system, and greatly increased in amount. — Chap. II. 

It is necessary, therefore, at this stage to inquire into the ORIGIN OF LETTEES. Some 
believe them to have been in use before the deluge ; but this is not probable, as recourse 
would have been had to this method of preserving and transmitting revealed truth, 
which was not the case ; and, secondly, all accounts of the origin of letters agree in 
placing the invention of them posterior to the deluge. Not to speak of the Chinese, 
the Assyrians, Egyptians, Phoenicians, and even the Greeks themselves, contend for the 
honour of this invention. No tradition is more prevalent and authentic than that 
Cadmus first introduced letters from Phoenicia into Greece. There is an equal agree 
ment of belief that the number of letters which he introduced was sixteen. To 
these, according to Pliny, four were added by Palamedes. It is probable that the 
Phoenicians, seeing the letters which the Hebrews used, invented those which Cadmus 
brought with him into his adopted country. In regard to the ages succeeding the 
deluge, Kircher labours in vain to prove that the Egyptians used written characters 
before the times of Moses. The expression, "Book of the Wars of the LORD," Num. 
xxi. 14, does not imply a literature previous to the writings of Moses. It may be 
rendered, "Account of the wars of the LORD;" and instead of the words in connection 
with it, "It is said," we may read, " It will be said." Nor is the argument of Vos- 
sius stronger, founded upon the astronomical observations sent by Callisthenes from 
Babylon, and extending over a period of one thousand nine hundred and three years; 
Simplicius, who mentions the fact, having lived about one thousand years afterwards, 
and the utmost variety of statement existing among different authors in regard to these 
observations. — Dig. I. 

In the same chapter there is also a special digression on THK ANTIQUITY OF THE 
HEBREW LETTERS in particular. Though Origen and Jerome make mention of the 
Samaritan Pentateuch, there is no evidence that they ever saw it; but their tes 
timony is express that the Samaritans of that time had the Pentateuch in the He 
brew language, but in a different character. The Samaritans, originally collected 
from the dregs of different nations, and rejected by the Jews on their return from 
Babylon, under the terror of Antiochus openly renounced the worship of the true 
God. Such men did not scruple to tamper with the integrity of the Pentateuch, 
and generally corrupted it in accommodation to their own prejudices. There are 
strong arguments against the notion entertained by some, that after the return from 
Babylon, the Jews executed copies of their Scriptures in the Assyrian character, 
and the Samaritans did exactly the reverse, writing Scripture in the old and true 
Hebrew character. The people during the captivity might retain the knowledge 
of their native tongue. The exposition of the law by the Levites, Neh. viii. 7, 8, 
might be a mere interpretation, rather than the translations from which it is said the 
Targums arose. There is no evidence that the square letters were Assyrian or Chal 
dean. Eusebius, Jerome, and Beda, while affirming a change made in the letters by 
Ezra, do not affirm that he changed them into Assyrian. Even before the captivity the 
Jews would seem to have been acquainted with the Syrian tongue, 2 Kings xviii. 26 ; 
and if both languages were understood, there was little need for the change contended 
for. The arguments for it consist of testimonies from Jewish and Christian' writers ; 
and monuments still exist. But these testimonies are irrelevant, contradictory, and 
opposed to other testimonies. The monuments appealed to are coins ; which yield evi 
dence equally inconclusive, so many frauds are practised in the matter of coins. The 
inscriptions which, Kircher says, were found by a Franciscan monk in Horeb, and from 



10 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 

which he deduces this meaning, " A virgin shall conceive," afford a precious specimen 
of the impostures with which men are sometimes deceived. Buxtorf proves that the 
Jews were acquainted with the Samaritan character before the destruction of the 
first temple. The Egyptians used three kinds of letters ; so that it was not uncommon 
for a nation to use more than one kind. On the other hand, there are ancient coins 
in the square letters. In fine, there are five reasons for believing in the superior an 
tiquity of the Hebrew characters : — 1. Their prescriptive right and immemorial claim 
to the antiquity ascribed to them. 2. The insufficiency of every reason assigned for 
the alleged change. 3. Various circumstances which rendered it impossible. 4. The 
numerous testimonies pf the Jews against it. And, lastly, The uncertainty that hangs 
over the whole history of these Samaritans. — Dig. II., Chap. III. 

Resuming, after these digressions, the history of religion, the author comes to the legis 
lation of Sinai ; of which a report was widely diffused over the world. Before this 
period no laws were publicly promulgated or committed to writing ; and even among 
the Gentiles acknowledgments are found that Moses was the earliest legislator. The 
fundamental principles of the revelation, as communicated through Moses, are as fol 
low : — 1. That revelation is the only rule of all religious worship which is acceptable 
to God. 2. That salvation proceeds purely from sovereign grace, through the promised 
Seed. 3. That all typical institutions had a limit prescribed to their duration, beyond 
which it would not be lawful to adhere to them. — Chap. IV. 



BOOK V. 

THE CORRUPTION, RESTORATION, AND FINAL ABOLITION, OP MOSAIC THEOLOGY. 

There was a twofold defection of the Jewish church;— partial, inasmuch as, through 
the grace of God, it was for a time recovered to the faith and obedience of the truth; 
final, when it terminated in the complete destruction of the nation. Under the former, 
despising revelation, the chosen people addicted themselves to worship sinful and erro 
neous; — first, in respect of the objects, which were the idols of foreign nations; and, 
secondly, in respect of the modes employed. — Chap. I. They borrowed the worship of 
the sun from the Chaldeans, the teraphim from Mesopotamia, the worship of the heifer 
from Egypt. The Moabites and Midianites seduced them into the sin of Baal-peor. 
With the Ammonites they worshipped Moloch ; with the Tyrians, Baal ; with the Philis 
tines, Beelzebub. Modes of worship cruel and abominable were derived from the same 
sources; such as the immolation of children, and libations to the queen of heaven. — 
Chap. II. The various names are noticed which are applied by Scripture to the idols 
of the heathen ; some of these names having reference to their imagined efficacy, some 
to their influence on the conscience, some to the matter of which they are framed, 
some to their external form, some to peculiar reasons on account of which they are 
so called, and some to the feelings of contempt and aversion with which they ought 
to be regarded. — Chap. III. An account is given of Baal-peor, the idol of the Moabites. 
— Chap. IV. The next idol to the worship of which the Israelites apostatized was 
Baal, and the different names ascribed to him are considered, — Baal-zebub, Baal-samen, 
and Baal-berith. — Chap. V. The different rites by which Baal was worshipped are 
described, and he is identified with the sun. — Chap. VI. Moloch, the abomination 
of the children of Ammon, the worship offered to him, the origin of Gehenna and To- 
phet, and the connection of this idol with the sun, next come under review. — Chap. 
VII. Ashtaroth, the goddess of the Sidonians, is identified, under various forms and 
names, with the moon. — Chap. VIII. The sin of Aaron, in the formation of the golden 
calf, is affirmed to consist in the arbitrary worship of God, in a way which he had not 
appointed. — Chap. IX. That the ten tribes might not resort to the house of David, 
Jeroboam thought it necessary to institute a new species of worship, and for this pur 
pose he took the calf of Aaron as a model. Mention is also made in Scripture of tera 
phim used for vaticination, as also the ephod of Gideon, Judges xvii. 5, and viii. 27. — 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 11 

Chap. X. The apostasy of the Jews, which drew down the punishment of seventy 
years' captivity in Babylon, consisted in setting aside the three great principles of 
Mosaic theology; — rejecting the pure worship of the true God for idolatry; asserting 
justification by works, in opposition to the doctrine of justification by grace; and claim 
ing a perpetuity for Mosaic rites, to the disparagement of the promise of the Messiah, 
on whose coming they were to vanish aAvay. — Chap. XI. The reformation under Ezra 
effected important changes: — 1. The rebuilding of the temple; 2. The institution of 
the great synagogue ; 3. The diligent revision of the copies of the sacred books ; 4. The 
preaching of the word ; 5. The excommunication of the Cuthites ; and, 6. The separa 
tion of the people from strangers Chap. XII. 

The revision of the text by Ezra leads to a long and learned digression on the sub 
ject of HEBREW PUNCTUATION ; which was most probably an invention of Ezra, and, at all 
events, cannot be ascribed to any author later than the age of Ezra. The following 
grounds for this opinion are urged : — 1. The universal use of the points; 2. The nature 
of the invention itself, which has the aspect of a divine disclosure rather than a human 
invention; 3. The testimonies of the Jews; 4. The great utility, if not the absolute 
necessity, of the invention; 5. The uncertainty and hesitancy which characterize the op- 
posing views. The following arguments against the antiquity of the points are refuted 
in succession: — 1. The authority of eminent men; 2. The identity of the old Hebrew 
with the present Samaritan characters ; 3. The absence of points in the copies used in 
the synagogue ; 4. The testimony of Elias Levita and Aben Ezra ; 5. The silence of the 
Talmud respecting them ; 6. The extraordinary number of vowels and accents ; 7. The 
ignorance of Jerome on the subject ; and, 8. The fact that they are not found in the 
cognate dialects of the Arabic and Syriac. — Dig. I. The last three points of the 
reformation under Ezra, which have been already specified, are considered briefly. — 
Chap. XIII. Some causes of the final apostasy of the Jewish church are unfolded ; — 
connection with the Gentiles, the entrance of philosophy, the circumstance that the 
sacred tongue fell into desuetude, the ignorance of the people, the ambition and pride 
of their teachers, and the general corruption of manners. Digressions follow on the 
subject of the SEPTUAGINT VERSION and the CHALDEE PARAPHRASES. — Chap. XIV. 
The leading steps of the final apostasy of the Jewish church are described. The 
first principle of Mosaic theology, which consisted in the paramount authority as 
cribed to the Word of God, was set aside or overlaid by a portentous growth of tra 
ditions and the figment of an oral law. As many affirm that several institutions in the 
New Testament church were borrowed by Christ from corresponding practices which 
had been introduced by the Jewish doctors, a digression is here inserted in disproof of 
this notion. It is conceded that some sayings among the Talmudists correspond with 
what we find in Scripture ; that the rabbis trace a similarity between certain Chris 
tian rites and rites previously in use among the Jews ; that the teachers of the Mishnah 
and Gemara do not refer to these sayings and rites as if of recent origin and notoriety ; 
and that our Lord employed various proverbs current among the common people. With 
these admissions, however, it is denied that the oral law is any thing but a figment, 
that there is any warrant for the rites and ceremonies of the Talmudists, that our Lord 
ratified any purely Mosaic institution by his authority. After other considerations of the 
same tendency, it is shown, in regard to the Lord's prayer, baptism, the eucharist, and 
excommunication, that they are not borrowed from the rites and customs of the Jews, 
but rest on the authority of Christ, as the great lawgiver in his church. — Chap. XV. The 
second fundamental principle of the Mosaic theology was the doctrine of justification by 
grace. The Jewish church in its apostasy rejected it, deeming themselves sure of sal 
vation simply on the ground of lineal descent from Abraham, Matt. iii. 9, denying their 
spiritual weakness and inability, and seeking to establish a righteousness of their own. 
The third great principle in the Mosaic theology, — faith in the promised Messiah, — 
was set aside by the doctrine that the Mosaic ceremonies, only valuable so far as typi 
cal of Christ, were to continue for ever. The predicted descent of the Messiah from 
the tribe of Judah involved the abolition of those ceremonies, to the very nature of 
which the sacerdotal supremacy of the house of Aaron was essential. — Chap. XVI. 



12 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 



BOOK VI. 

EVANGELICAL THEOLOGY. 

On the overthrow of the Jewish church, theology, so far as it was purely Mosaic, 
lost its efficacy. To bring the church to a higher condition of spiritual privilege, the 
Son of God appeared, and theology, so far as it is strictly evangelical, was declared by 
him. Two expressions in sacred Scripture mark the character of the age in which 
Christ appeared: — 1. It was " the fulness of time;" and this fulness had respect first to 
the state of the world, inasmuch as idolatry had reached its height, the insufficiency of 
philosophy to restore the true knowledge of God had been proved, the utmost dignity of 
earthly dominion and extent of human power had been attained, and an expectation pre 
vailed throughout the world that some divine interposition, by means of an illustrious 
prince, was about to take place for the deliverance of man ; and secondly, to the divine 
purpose, 1 Pet. i. 20. 2. It was the "last days," the Jewish church being on the eve of 
dissolution, as may be gathered from different parts of Scripture, Gen. xlix. 1. — 
Chap. I. Christ, from his relation to the Father, possessing perfect knowledge of the 
divine will, reveals to us evangelical theology, of which the following are six leading 
principles: — 1. The inability of the natural man to discern this knowledge; 2. The 
need of regenerating grace for this purpose ; 3. Regeneration obtained solely through 
the Holy Spirit ; 4. The office of the Spirit in giving us a saving acquaintance with 
evangelical doctrine ; 5. The spirituality of the worship to be offered up under the 
influence of this doctrine ; 6. The separation of all true worshippers of God in Christ 
from the world. — Chap. II. Some knowledge of God may be acquired by the natural 
understanding, without the special assistance of the Holy Spirit, through the reading 
of Scripture and the study of systematic theology : but those who know nothing more 
than these external helps supply may be Christian philosophers, but are not evangeli 
cal divines ; for the knowledge which they possess is not such as God requires, does 
not imply spiritual and saving illumination, and attains none of the ends of true 
evangelical theology. — Chap. III. Regenerate men alone are capable of enjoying evan 
gelical knowledge. Evidence in support of this proposition is found in the autho 
rity of the apostle Paul, 1 Cor. ii. 14, 15, and of Christ himself, John iii. 3; in the 
spiritual inability of the unregenerate ; and from a consideration of the ends which 
theology, when really and savingly apprehended, promotes, and which are, — 1. Con 
formity to God ; 2. Communion with God ; and, 3. The enjoyment of God. — Chap. IV. 
It is necessary to define exactly who are meant by " the regenerate." Some there are 
who consider all who are baptized as regenerate. Papists contend for the absolute 
necessity of outward baptism. The fathers used ambiguous language, ascribing to 
such as appeared to be regenerate what belonged only to those truly regenerate, — an 
ambiguity which Augustine removes, when he teaches that many are called sons of 
God, from the sacrament of regeneration, who are not really born of God. All who 
are baptized, however, are not to be held, simply on account of their baptism, as re 
generate, unless they have experienced the efficacious grace of the Spirit. The Spirit 
operates for our regeneration by enlightening us into a knowledge of our miserable 
condition by nature; — by awakening the conscience to a sense of guilt,; — by touching the 
heart with legal grief and fear ; — by administering relief to the sinner when he is 
brought to this extremity, through the proclamations of the gospel, Isa. Iv. 1, John 
vii. 37; its declarations, John iii. 16; its exhortations, Acts ii. 38; its invitations, 
Matt. xi. 28, 29 ; and its promises ; — by the exhibition of Christ ;— and by implanting a 
new spiritual life; — till the sinner, softened and subdued under the impressions of grace, 
consecrates himself entirely to the obedience of the faith. — Chap. V. Theology is a 
spiritual gift, or rather the combination of spiritual gifts. Christ is the author of all 
spiritual gifts ; and the unction by which he imparts them to us is from the Holy One, 
1 John ii. 20. The fundamental and radical principle, therefore, of all evangelical 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 13 

theology is the necessity of that saving light by which the inind of the sinner is dis 
posed and enabled spiritually to understand the things of the Spirit of God. Evange 
lical theology is defined to be " A spiritual gift imparted by the Holy Spirit, in the 
name of Christ, to the minds of the regenerate, by which they are made wise in the 
knowledge of the mystery of godliness, conformed to the truth, and directed in the 
performance of the obedience and the worship due to God in Christ." The object of 
this knowkdge is all truth pertaining to the kingdom of Christ ; the mode of its com 
munication is supernatural and by the Spirit ; Us foundation is laid in a spiritual un 
derstanding; its primary effect is conformity to the image of God in Christ. — Chap. VI. 
According to the principles of evangelical theology, as made known to us by Christ, a 
new church has been instituted, to continue to the end of the world. The first prin 
ciple in its constitution is, that it consist of regenerate persons. While the holiness 
of the Jewish church was, to a large extent, a typical prefiguratioii of what was to 
come, genuine holiness of life is requisite in the members of the church under the 
gospel dispensation ; although hypocrites may find admittance into it, to stain its purity 
and disturb it by their apostasy. Secondly, The church, under the gospel dispensa 
tion, is catholic, — confined and restricted to no particular land or nation ; no city, 
mountain, or temple, neither Jerusalem, nor Rome, nor Constantinople, nor London, 
nor Oxford, has any pre-eminence in the sight or favour of God. Where two or 
three are met in the name of Christ, he is in the midst of them. Thirdly, The wor 
ship of God is everywhere to be openly and solemnly performed, in particular churches 
instituted for the purpose Fourthly, This worship must be entirely spiritual, all 
external and carnal ornament being expressly forbidden. Fifthly, The divine word 
is the only pattern and rule of faith, worship, and obedience. Sixthly, The pre 
sence of Christ by his Spirit is promised to the assemblies of his people to the end of 
the world. — Chap. VII. The apostasy of the gospel church took place by the neglect 
and violation of all these fundamental principles. By the admission of the impure 
and worldly, purity of communion was lost ; regeneration dwindled into the external 
rite of baptism ; a government of worldly pomp was erected. Instead of true catholi 
city, the Papacy, with its claims to universal dominion, arose. Instead of particular 
assemblies of the faithful, empires, kingdoms, commonwealths, were regarded as 
churches. Instead of the spiritual beauty of holiness in the worship of God, histrionic 
mummeries and abominable idolatries were introduced. Instead of implicit deference 
to the word of God, traditions and the authority of the church became the established 
creed. To all this there was added an utter contempt of the promised presence of 
Christ by his Spirit in the churches. 

At this point a digression is inserted on the corruption of theology by the admixture 
cf secular philosophy. This corruption began at an early period, and to this source 
must be ascribed the heresies of the Gnostics and Valentinians. The nature of divine 
truth is peculiar and distinct from philosophy, while the mode of communication differs 
from the teaching adopted in the schools. The practice, therefore, of digesting the 
truths of revelation into systematic order, and of reducing them into articulate pro 
positions, according to the forms and methods of philosophy, has given rise to a philo 
sophic theology injurious to evangelical doctrine. The plainest truths of the gospel 
have been so encumbered with the intricacies of speculation, that the apostle Paul him 
self could not have understood them unless he had been instructed in the philosophy 
of Aristotle. The heretics who asserted Christ to be a phantom or a mere man were 
unhappily met, by such writers as Clemens, Origen, and Tertullian, with arguments 
taken from secular philosophy. The fondness for philosophical subtilties in theologi 
cal discussion increased, to the manifest injury of divine truth. Quotations from 
Jansenius, and Lord Bacon, and Erasmus, are adduced in confirmation of this view. 
At the Reformation this tendency received a check. It had again revived, strife pro 
ducing strife, distinction being met with opposing distinction, and every new term en 
gendering a multiplicity of others. — Chap. VIII. 

The last chapter of the work is occupied with advices regarding the study of theology 
and Scripture. Theology is to be viewed as saving light renewing the mind, and the 



14 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WOKK. 

gifts of the Spirit enable men to arrange the articles of truth into a natural order and 
system, and qualify them to teach ; but the use of theology is chiefly considered in 
reference to the ministry of the gospel : — 1 . To prosecute the study of it aright, some 
knowledge of grammar, logic, rhetoric, and the sacred languages, is presupposed. 
2. The true object of theological knowledge should be kept uniformly in view, — saving 
acquaintance with the mystery of the gospel. The student must seek to grow in 
spiritual and saving wisdom. 3. The Scriptures must be habitually studied in a spirit 
of devout meditation. Four different errors must be avoided, if we would study Scrip 
ture aright : — (1.) The notion that it is so obscure, that the best mode of acquiring a 
knowledge of its contents is the perusal of systems of divinity ; (2.) The preference of 
subtile speculation to the heavenly wisdom contained in Scripture ; (3.) Neglect of 
prayer for the promised and necessary aid of the Holy Spirit ; (4.) Disinclination to 
close fellowship with (rod. 

The following practical directions are supplied : — 1. The student should feel God to 
be near to him in studying the Word ; 2. His principal end should be his own im 
provement in personal godliness ; 3. He should cultivate the religious subjection of 
his conscience to the authority of the Word in all things ; 4. He should study Scrip 
ture in the original languages ; 5. Constant and fervent prayer should begin, accom 
pany, and follow, all his use of these and other means. In addition to all such studies, 
fellowship should be maintained with those who attend strictly to the duties of religion, 
according to the principles of evangelical theology. — ED. 



AD LECTOREM EPISTOLA. 



LECTORI BENEVOLO ET VERITATIS EVANGELICJS SINCERE STUDIOSO 

ET nPATTEIN: 

NISI persuasum haberem, erudite lector, tua interesse eorum nonnulla saltern 
qusB libello hoc in disquisition em veniunt accurate nosse, ipsum potius veris inje- 
cissem flammis, quam memet eis, quas istiusmodi conatibus minitantur multorum 
prsejudicia. Quae enim res alio quocunque, singulatim quemvis ab hisce studiis 
deterrere soleant, eae omnes hoc tempore confertim se nobis offerunt. Verum cum 
a multis jam retro annis, votis et cogitationibus vita ista mihi prsesumpta fuerit, 
qua ccelestis sapientiae et veritatis divinee studiosis aliquo modo prodesse, adversus 
pop{to*.vxtia ista, quorum alias promptus est ad mentes hominum minime malorum 
aditus, animum obfirmandum duxi. Novi vires immanis illius in via leonis, 
(cujus meminit divinae pariter ac humanse sapientiae prsestantissimus), quipigros ab 
officio terret ; eisque eo minus commoveor, quo magis eas jamdudum sum exper- 
tus. Neque unius loci, aut etiam setatis, quibus iste omnem suam ferociam accep- 
tam refert, res agitur, ubi de augmentis lucis spiritualis indies in diem perfectum 
pergentis, serio deliberatur. Quamvis ideo quo minus laudabilis cujuscunque 
incoepti fructus percipiant plurimorum mentes tardaverint praejudicia, istis tamen 
saltern apud posteros sublatis, ea quse ope et auxilio divino ad illustrandam verita- 
tem freti aggredimur, optatis haud destituta iri, summa potest esse spes et exspecta- 
tio. Suus cuique in hoc opere aetati labor est; neque rare- evenit, ut ex eorum 
lucubrationibus, qui e medio excesserunt, ad quas, invidiae, aemulationis, odii, studii 
partium causas procul habentes, accedunt, uberiorem messem homines demetant, 
quam illorum qui in eos eorumque commodum solum intuentes, ipsi etiam sint 
pene inscientes posteris profuturi. Non enim novum est ut factorum cequitas 
homini esset inmdiae a proximo suo. Verum enim vero, infinita ilia sapientia 
qua} cunctis moderatur, mortalium vitiis suavissima rerum omnium et seculorum 
inter se dispositione et nexu impervestigabili ita occurrere statuit, ut ne quo modo 
praestitutis divinae veritatis increments iter praecluderent. Non est igitur cur 
quisquam studiis hisce sincere versatus, inccepto alias rite institute desistat, vel for- 
midans obtrectatores. vel cedens prsejudiciis. Neutiquam in istis officii nostri cardo 
vertitur. Neque esset Christi semis, cui unice constitutum esset, hominibus placer e. 
Id quoque bona Dei providentia ita disponente, ad laborantium in agro Domini 
solamen commode sscpius accedit, ut semen in terram projectum, sarritum calum- 
niis, et obductum conviciorum fimo felicius et uberius adolescat, eo cui ex utri pu- 
tidissima u//,&Tf>ius <rr t ? KvfaXxvs, blandissime adspirat popularis aura. Cum autem 
ipse ex eo tempore quo animum ad haac scribenda appuli, nihil prius habu- 
erim quam ut orationes hominum prasterfluere sinerem, modo eis qui aX»hvuv lv 
serio expetunt prodessem, ea omnia quae quorundam ^axynriffo^ia,, aliorum 
iunxos pertimiscenda predicant aut portendunt, et cogitatione praecepi, et 
insuper habenda duxi. Neque vero sane, uti spero, rem invidiosam, et obtrecta- 
tionibus opportunam suscepi, aut a munere, quod Dei gratia, jam aliquamdiu in 
ecclesia sustineo, alienam. Operis instituti rationem, me tacente, indicabit ipse 
libri titulus. Verae scilicet theologiae investigat naturam; et quomodo ab aliis 



12* AD LECTOREM EPISTOLA. 

investigatio ilia sancte institui possit, exponit viam modumque. Quousque hac aut 
ilia operis parte mentem Christi sim assequutus, tuum est, lector pie et erudite, 
nam ad te haec pertinent, accurate perpendere. Verum ut studiorum meorum 
in opere hoc rationem plenius tecum communicare possim, nonnulla altius paulo 
sunt repetenda, ac memoranda ea quae, cum pluribus in theologia studiosis prae- 
pedimento fuerint, mihi cogitata haec in medium proferendi occasionem obtulerunt, 
vel etiam quandam intulisse necessitatem visa sunt. Nos enim non solum nobis 
natos esse docet ipsa ratio, qua homines sumus; eorum vero omnium, quae a 
Christo gratis donamur, rationem tandem reddituros praenuntiat evangelium. Si- 
quis autem alicubi me in senticeta imprudentem incidisse, se deprehendisse arbitra- 
tus fuerit; is si cogitaverit, me non alio animo ad ea accessisse, quam ut illos ex- 
tricarem, quos in iis ad metashaerere conspexeram, haudforsan iniquus erit iccirco 
laborum nostrorum aestimator, ubi, viam nos rectam quasi digito deviis common- 
strare, negare non potest. 

Sunt autem, ut de iis primo loco dicam, quibus accurata omnis sapientise divines 
investigatio supervacanea prorsus videtur ; neque cur quis in illam mentis aciem 
intendat causas ullas satis graves esse arbitrantur. Habent etiam persuasionis 
suae, seu potius amentiae quasdam rationum umbras, quas omnes hie loci persequi, 
et nimis esset longum, et nos multum abduceret a proposito: quicquid etiam foris 
obtendant, intus latet verae pietatis et veritatis evangelicae odium. Cum eo vero 
contendere, qui, ut ille ait, 



- 'inpov ftlv xtvdit !»/ Qpiff'tv, ciX 

nimis esset inutiliter studium locare. Quibus quidem deest ad utiliora ingenii 
vis, quibusque nihil domi aliud est quod agant, aut unde se alant, auctores essent 
hi homines, huic se studio dandi in mancipium ; ut qui vegeta mentis indole, et in 
genii acumine ad altiora feruntur, sterili ejus jugo deprimerentur, haud aequum 
esse censent. A quoquam autem divinam hanc sapientiam quaeri, in alium fruc- 
tum finemve, aut esse quaerendam, quam ob opes, divitias, honores, popularem 
venerationem, aut virorum principum favorem, ne per somnium quidem unquam 
cogitant. Hinc omnem ejus optant intra limites sisti inquisitionem, ignavissimis, 
occupatissimis, etiam mortalium sceleratissimis pervios; quos quicquid ultra est, 
inter vana, ficta, curiosa, incerta numerandum esse statuunt. Quamvis enim rem 
ipsam ad vitae rationes aliquo modo necessarian! judicent, exactam tamen et dili- 
gentem ejus accurationem, ista secum ferre incommoda arbitrantur, quibus ut ma 
ture occurratur, publicae pacis et religiosi istius affectus, quern parit ignorantia, 
plurimum intersit. 

Facilior autem est causae nostrae adversus harum belluarum incursus, defensio, 
quam ut in ea magnopere sudem. Verbo dicam : or olx, ofiauri fixatrtpvftovinv, neque 
intelligentes quaenam sit theologiae natura, quisve finis, nee quanti sit non perire 
aeternum. Olim fateor ab hypocritis dictum; "Quaefatigatio?" et " quod lucrum?" 
Mai. i. 13, iii. 14. Qui vero serio perpendent Deum nusquam majorem in praeceptis 
adhibere severitatem, aut in promissis gratiam, quam cum hanc sui cognitionem a 
nobis exigat, iiscum juxta non sentient, nisi ipsi etiam premantur peccati dominatu. 
Paucissimi quidem sunt, iique aut mancipia pauci laboris, aut palam impii, qui 
aperte, et yvpw, quod aiunt, <ry xsipaXjj stultitiae condemnant industriam omnem in 
veritatis coelestis studio et disquisitione positam. Verum qui revera quicquid 
temporis ei impenditur, inter damna reputant, neque pauci sunt, neque impii videri 
vellent. Nee de iis solum loquor, quorum tanti interest hac in re non esse pere 
grines aut hospites, quanti est ipsa animarum salus, qua? omnium hominum est 
conditio, sed de iis etiam, qui ex professo ad sapientiae hujus se studia conferunt, 
ac sacrorum se illius mystas profitentur. Hinc postquam aliis quibuscunque studiis, 
aliquot annos theologiae nomen obtentui fuerit, politici, medici, poetae, oratores, 
historici, philosophi, plures prodeunt; aututinam prodirent, cum nihil minus sint, 



AD LECTOREM EPISTOLA. IS* 

quam quod maxime videri cuperent. Habitus enira aut vestes peculiares, incessus, 
Tultus ad falsam et urabratilem modestiae speciem composites et fictos, quod inane 
superbiae, insolentiae, contumaciae tegumentum pellucet quam cribrum crebrius, 
gradus et dignitates, aliasve otii, opum, dominationis nomenclaturas, theologos 
non conficere, dudum est quod deprehendimus experimentis. Atque haec inde 
eveniunt quod revera sapientise hujus mysteria, neque curent, neque ament; et 
quamvis ejus nominis obtentu in alios fines impudentissime utantur, cum ccelesti 
et spirituali ejus virtute, puritate, et efficacia intimas agunt inimicitias. Sed 
mittamus hunc numerum: habent mercedem suam. De illis etiam dicentis qui in 
studio theologise varie impediuntur, ad eos qui sibi ipsis unico sunt impediment©, 
baud pertinet oratio. Id quidem quod maxime in negotio hoc studiosis obstat, est 
mentis humanae nativa et vitiosa caecitas; quam nisi is sustulerit Spiritus sui effi 
cacia, qui olim dixit " ut e tenebris lux splendesceret/'ventos reti venabitur, quisquis 
sapientiee hujus investigationi studium et operam locat. Cum autem nobis de ea 
in ipso libro pluribus ex professo agendum sit, earn hie loci prsetereuntes, ista so- 
lum persequemur, quse ex variis causis particularibus, horum studiorum rationem 
instituentibus plurimum officiunt. Ea vero cum ad duo capita pertineant, quorum 
unum studiosos, studia ipsa alterum spectat, prius uno alterove exemplo perstrin- 
gentes, posterius quantum causae et proposito nostro satisfaciat, tractabimus. 

Primo autem in loco se nobis offert socordia ista, qua studiosorum partem non- 
nullam, non minimam, torpescere videmus. Facile quidem esset vitium istud ac- 
cusare ; et, si quse in earn sententiam dici possint expromere coner, immensa esset 
oratio. Cum vero ea flagret infamia, ut non aliter sibi, nominisque sui existima- 
tioni consulendum ducant, quam si earn, verbis saltern, male excipiant etiam igna- 
vissimi, eo onere libenter nos levabimus. Latentes ejus causas, quo melius iis 
occurrat quisquis unius vitii mollitie totius vitae fructus damnum compensandum 
haud ducit, paucis extraham in lucem. Harum prsecipua est concupiscentiae in- 
natae efficacia, in voluptatum amorem pruriens. Fieri enim non potest, ut animus 
libidini deditus, amore, desiderio, cupiditate, luxuria impeditus, quidquam eorum 
serio cogitaret, in quibus nisi gnavus sis, et frugi, frustra laborabitur. Emollit 
animos omnis servitus, ea praesertim quse est peccati. Cum vero omnem ingenii 
laborem horreat mens concupiscentise addicta, et dedita, quoniam ipsam occupet 
vitium naturae, et tenebris obstrictam teneat : ita eum qui res divinas et spirituales 
versandas suscipit, penitissime aversatur. Hinc fit ut postquam ad istarn quae 
naturae depravatae inest, novam sibi in peccati servitute vitiorum g'£/v contraxerint, 
plurimos videas multis nominibus veritatis divinae studio devinctos, quos tanquam 
equos delassatos, nullis stimulis ad viam institutam pergendam cogere possis ; ea 
praesertirn assequutos, quorum gratia grave illud onus aliquandiu forsan sustinu- 
erunt. Ut quis, enim, simul p<A&«Mf esset ac QiXofats, est impossibile. Et tamen 
ea est inter plurimos a sanctissima Christi doctrina foedissima defectio, ut neuti- 
quam satis habeant se iis libidinum incentivis, quae mundus in malo positus omni 
bus continue suggerit, incuriose, secure, et negligenter objicere; sed insuper sedulo, 
et cum cura ea persequuntur, qua? sibi aliisque voluptatum sint fomites, et ad 
peccandum illicia. E pernitiosa sobole, quae ex radice hac in tota humana vita 
pullulat, socordia ista est, quae animas prius rebus omnibus arduis, praeclaris, 
divinis dejectas, et ad vana, putida, pereuntia mancipatas, aeternum perire cogit. 
Scio quosdam, dum nimio rerum terrenarum desiderio aestuant, studiorum taedia 
subire velle ; atque ex eo animos ad tempus sumere, quod omnes industrias nervos 
propediem est incisurum. Atque horum quidem nonnulli sententia persistunt, 
donee propositum assequantur; hoc est, opes aut honores adepti fuerint, qua; illis 
studiorum omnium meta est ; plures autem longe paulatim labascentes inertissimo 
et turpissimo se otio dedunt. Quod ideo eorum qui se bonarum artium studio, 
atque adeo divinae ipsius sapientiae addixisse profitentur, tot incultu et socordia 
torpescere videmus, ex eo praecipue evenit, quod vitiosos et carnales mentis affectus, 



14* AD LECTOREM EPISTOLA. 

Splritu et gratia Christ! subjugandos baud curent. Frustra enim exspectatur, ut 
animus vitiis aeger, bonestos ullos conatus destinet, aut in quicquam laude dignum 
diu incumbat. Ineptius autem et a natura rerum abhorrentius nibil quicquam 
fingi potest, quam ut qui fastui, superbise, ambitioni, avaritiae, ullive pravae naturae 
corrupts concupiscentiae indulget, se, rite et cum fructu, studio sanctissinize reve- 
lationis mentis Dei in Christo operara dare posse autumet, aut in umbratili ista 
exercitatione, quam, prorsus iniqua mente, ad tempus tolerat, perseverare. 

Preeterea est in multis insanabilis quidam ingenii defectus, qui spe profectus 
destitutus, in excordem inertiam desinit. Rarissimus enim est ab iis quorum 
maxime interest, in studiosorum institutione ingemorum delectus. Psedagogi 
mercede conducti, operam omnibus promiscue locant, et perinde est quis ad scho- 
las adducitur, modo non desit quod numeret. Eadem lege vivitur in academiis. 

Hinc plurimi incedunt togati, studiis aeque apti, ac vulpes aratro. Innumera 
sunt quas hosce homines, steriles et infcecundos aliquot naturae nisus expertos, 
transdunt in otium et socordiam. Et bene esset, si bonas artes frustra susceptas 
desinerent, si non pergererit in malas. Verum ab iis negotiis, quibus forsan pares 
fuissent, ea suscipiendo depulsi quibus sunt prorsus impares, cum in hisce laboris 
taedeat, ad ilia pudeat reditus, plerumque se ingurgitant in flagitia. Hisce addere 
possumus seculi exemplum, palam deficientis ab omnibus sanctissimae religionis 
Jesu Christi institutis, atque non tarn proni, quam praecipitis in vitia. Simul ac 
hujus contagio tanquam pestilentia juventutem studiis dicatam invaserit, spreta 
industrial modestiae, pietatis, sui abnegationis, preparations ad crucem ferendam 
cura, voter um illico ei summa est, ut. a discincta seculi faece stragulis nescio qui 
bus distincta, in aliis omnibus illius sit quam simillima. Hinc luxu et otio diffluere, 
superbire, consumere, bonorum exempla parvi pendere, vitam evangelicam — imo 
moderata omnia — contemnere, nee tamen dubitare, quin sibi de ccelo talia agentibus 
devolutura in sinum sit sapientia. Quid vero aliud ab istiusmodi hominibus ex- 
spectari debeat, quam ut, paulatim omnem studiorum laborem remittentes, ingenii 
viribus obducant socordiam ? Hisce vero pernitiosae desidiae causis nisi sedulo in- 
vigilent et mature obsistant studiosi, utcunque, ex inani quodam animi tumore, 
quern inflant seculi typhus et consuetude, sibi sint Suffeni, nemo prudens in pro 
fectus eorum, qui alicujus frugi sit aut momenti, spem se venire unquam patietur. 

Porro ; plurimos, ut de iis secundo in loco agam, quos non pessundant volup- 
tates et socordia, in devia abripiunt sectarian et partium studia, adeoque pluri- 
nvam eis officiunt in inquisitione veri. Partes in religione constituit opinionum 
diversitas, augent firmantque rationes alias plurimse. Verum in eis maxima est 
ingeniorum ludificatio. Neque enim ullos servili magis animo sectae addictos et 
mancipatos invenies, quam quosdam, qui quoniam eo orbis terrarum angulo, ubi 
eis aetatem agere contingit, ad partes quae numero abundant, pertineant, nihil in 
se suspiciendum magis arbitrantur, quam quod sectas omnes sceleris condemnent 
et ineptiarum. Ita plerisque visum est sectas constituere, non hominum animos, 
sed numeri defectum ; nee nomen illud parere rerum, sed locorum, discrimina ; 
cum revera ubi servili animo, adeoque, ut ita dicam, sectario, vel ob seculares quas- 
cunque rationes, in concordiae formulam consentitur, ex consentientium numero 
augetur sectse pernicies. Sed non id nunc ago, ut sectae iiaturam exponerem, 
vel insectarer vitia; illud unice dicam quomodo ejus studium verae sapientiae 
studio praepedimenta objiciat. Id vero inde fit, quod ultra sectarum placita sapere, 
plurimi ex quibus constant nefas ducant; cum ei, cujus pars quisque est, omnem 
scientiam, pietatem, doctrinam, sapientiam, includat, tanquam cornucopia?. Dici 
non potest quae hinc oriunda, infirmos animos, pravis aft'ectibus obnoxios, iniquis 
suspicionibus opportunos mala invadunt; quae omnia in veri disquisitione judicia 
hominum tardant; et quod pejus est, eum menti inducunt habitum, pravum, 
fastuosum, disputatricem, cui dona sua immiscere Spiritus Sanctus non vult. 
" Virum qui reveretur Jehovam ipsum docebit quam viam eligat; arcanum Je- 



AD LECTOKEM EPISTOLA. 15 

hovse adest reverentibus ipsum, ut foedus ejus experiantur," Ps. xxv. 12, 14. Qui 
revera sectae opinionum vernse non sunt, seel ea sibi rebusque suis promovendis 
utuntur, istorum zelo cseco, et stultitia fruuntur suaviter, neque iis tamen minus 
favent sectse honori, aut jurant in utilitatem, neque minorem prse se ferunt ali- 
orum contemptum, quam illi odium. Haud gravius vero ullum est in veritatis 
divlnae studio prasjudicium, neque quod animum pravis affectibus impeditum ob- 
fuscat magis, quam ex eo oritur, quod quis, vel quasi nascendi conditione, vel 
aliorum institutione, vel rerum terrenarum desiderio, priusquam sincerurn, libe- 
rum, et maturum judicium exercere noverit, numerosse in religione sectae insera- 
tur, cujus prseserthn cultui famulantur opum, dignitatum, et venerationis popularis 
illicia. Secta istis, veritatis, et studiorum omnium norma est et mensura ; neque 
ulla magis in iis quse aggrediuntur Cynosura utuntur, quam cautione religiosissima, 
ne imprudentes incidant in aliarum sectarum placita ; atque ita lumen fortean ab 
aliis mutuarentur, gratissimoruin, et ssepenumero utilissimorum errorum dispendio. 
Doctos interea, intelligentes, prudentes, pios, se solos arbitrantur, mirum ni sensu 
quodam, sapientia, pietate sectae communi ; hoc est fide carbonaria. Hinc etiam 
rixse, odia, lites, et disputationes aeternse oriuntur, quibus longissime absunt omnis 
Christiana charitas et mansuetudo. Citius in gratiam post mutuas clades ingentes 
redeunt reges, quam partium, studio wflammati theologi. Neque quidquam tarn 
absurdum, indoctum, futile, imo psene impium in rebus religionis evomi potest, 
quin si abs eo procedat, qui numerosam familiam ducit, comitatur, sequitur, statim 
ac ancile ccelo delapsum illud amplectuntur sectse mirones ; qui in hoc unum in- 
vigilant acriter, quomodo suorum prave dicta defendant, aliena bene dicta im- 
pugnent. Si quern autem qui suarum partium non est, non ineptire, aut non 
nequam esse in animum tandem inducant, quod fit rarissime, cum eo statim simul- 
tates exercent omnes ; et nemo est qui non ilium libentissime triumpharet, quam- 
vis in re triobolari, aut non gauderet ab aliis triumphatum. Miserrimi homun- 
ciones, qui pessimam bibi imperantes servitutem, dum alios errorum, inscitiae, etiam 
hseresis et schismatis grandi supercilio damnant, sectae fisi, pessimaa forsan, quse 
iis solis secta non est, omnia ista ssepissime asciscunt sibi in peculium, nisi ideo 
nihil horum in eos dici possit, quia exsuperat stultitia illorum omnia haec. Istius- 
modi hominibus in eo quod agimus de promovenda veritate divina negotio, quid 
quam mihi commune fore baud arbitror. Norunt omnes sapientiae limites, et 
quousque fines suos extendat divina veritas; hoc est, sectse placita. In terras 
enim sibi ignotas navigandi haud subibunt periculum, qui auri satis domi habent, 
vel quod auro non contra carum existimant. Abs horum itaque hominum insti- 
tutis usque acleo divertit nostrum propositum, ut nullam unquam in spem veni, ut 
ea quse nobis disserenda statuimus, vel in commodum illorum quidquam conduce- 
rent, vel eis ad palaturn saperent. Eos prsesertim sive omittendos sive negligen- 
dos duxi, quibus csecus sui sectseque amor usque adeo rationis lumen exstinxit, ut 
non intelligant se non ob aliam causam cum omnibus, uti quidem prse se ferunt, 
sectis simultates excercere, quam ut ea cui se in mancupium addixerunt sola 
dominetur. Neque haec ideo a me dicuntur, quasi non necesse haberet omnis 
fidelis se coetui alicui, fidem in Christo et cultum Dei abs ipso praescriptum profi- 
tenti, adjungere, nisi eLro-ros et ciraxrog censeri mallet; id vero in infinitum pene 
interest, quo animo quis eorum ulli se adjungat. Is, qui se prius Domino nostro 
Jesu Christo deditum, ad eorum aliquem qui cum veritatis divinse studio et pro- 
fessione, ac mandatorum Domini Jesu observatione, veram pietatem, sobiietatem, 
justitiam, modestiam, a munclo separationem sancte colit, ideo se applicat, ut pri- 
vilegiorum spiritualium ecclesiae, et donorum in ea Spiritus Sancti particeps factus, 
ipse etiam quod suarum partium est in promovenda corporis Christi in fide et 
charitute aedificatione pro virili satagat, is quidem meo judicio recte egerit, et 
fecundum quod officii nostri Christo in evangelic debiti ratio postulat. Eos soliim 
veritatis cursum sufHaminandi reos peragimus, qui rationibus aut pravis, aut secu- 



16 AD LECTOREM EPISTOLA. 

laribus, aut nullis, sed quasi casu quodam, aut rerum externarum quibus implican- 
tur impetu in sectae oras delati, carnalibus forsan ejus prserogativis elati, omnes 
alios quasi nunquam nati essent, respiciunt. Sed mittamus ulteriorem horum 
hominum considerationem, quorum sine speciali Dei gratia insanabilis prorsus est 
animi morbus ; cum in eo non tantum sibi maximopere placeant, sed serio trium- 
phent ; neque eos qui a superstitiosa intemperie, qua agitantur, illos liberarent, 
servare se, sed occidere velle arbitrantur. 

Pergamus ad ea studia quibus expoliuntur hominum ingenia, sapientiae aliquando 
coelestis investigationi addicenda. Nam &?%* vavro; 'tpyov piyiirrov. Vereor autem, 
ne in us vitia lateant, quibus mentes occupatee praegravantur in veritatis divinse 
studio. Nolo ego hie quidquam eorum commemorare, quae de tradendis disci- 
plinis aliter quam vulgo fit scripserunt viri undiquaque docti, atque rerum usu 
exercitati; cum moris seculi taedeat, quo si quid istiusmodi producatur, illico rap- 
itur in rixarum vrtfttpyias, et garrulae inertise fomitem; et, si paulo altius se extu- 
lerit, etiam invidiae. De iis agere quae ubivis sunt in usu ad institutum nostrum 
pertinet. Cum autem theologiae studioso prseter ea quae de gratia et Spiritu 
Christi alibi dicturi sumus, opus sit judicio subacto, mente Candida, sincera, et 
praejudiciis vacua, affectibus piis, et moribus honestis, nos hie loci paucis dicemus 
vitia ista in studiorum aditu vulgari, quae nisi mature coerceantur, aut affectus 
depravare et mores corrumpere, aut mentem ipsam errorum et inanium ratiocina- 
tionum tendiculis, e quibus quisquam hand facile se expediet, illaqueare apta sunt. 
Initium faciamus a poesi, qua olim fundamenta sua posuerunt literae; atque 
unde plurimi etiamnum studia auspicantur. Habet ilia laudes suas, hederasque, 
quas me haud invito feret. Quod in laudibus Dei vivi decantandis, sanctis ho- 
minibus ea antiquitus uti placuerit, illam sibi comparavit laudem, quam intuebitur 
aeternitas. Est etiam quaedam ipsius antiquitatis auctoritas et reverentia; prae- 
sertim cum ne exolesceret, per tot seculorum estates, quae in ea se exercerent, nacta 
sit summa ingenia. Fatendum etiam est vetustos ejus excultores, ea vegeta in- 
genii et subtili sagacitate in moribus hominum vitiosis affabre et dextre pingendis 
fuisse versatos, atque ea insuper verisimilia fingendi peritia, cujus imitatione ad 
veri ipsius investigationem exerceri possint aliorum ingenia, usos, ut non mirum 
sit, si nominis famam per totum pene orbem late diffuderint. Maximum etiam in 
ipsa arte situm est sine dubio animorum delinimentum ; quod tamen non dubita- 
vit ethnicorum sapientissimus cum tibicinarum delectatione comparare, quos im- 
periti homines ad exhilarandos animos in conviviis pretio conducunt, cum propriis 
sermonibus prae imperitia invicem non possunt esse grati. Cuncta vero quae de- 
mulcendis hominum sensibus, et deliniendis animis dicendi lenocinia inserviunt 
ambitu suo complexa, et faciles ad mentis affectus rebus ipsis accessus parat, et eas 
tenaciter affigit memoriae. Sed non id nunc mihi negotii datur, ut quisnam sit 
aut poeseos, aut veterum poetarum usus dicerem, quern magnum esse fateor; 
sed quis utriusque abusus, quern majorem esse censeo. Neque enim in oratoris 
sententiam discessi, qui solidam in poesi utilitatem nullam agnovit, omnemque 
affirraavit delectationem ejus esse puerilem. Verum hominem arbitror neminem 
esse quern latet qua labe, imo quibus sordibus ab ipsis ejus inter Gentilium sapi- 
entes primordiis, fuerit inquinata. Si enim auferes hominum flagitiosorum uvo- 
Siufiv, deorum avfyuvroqiviuv adulteria, caedes, jurgia, rapinas, peccata innomin- 
anda; hominum, quos imitandos proponunt, mendacia, amores impuros, vafri- 
tiem, crudelitatem, ambitionem, tyrannidem, flagitia, idololatriae ritus nefarios, 
superstitiosos, ipsiusque diaboli cultum, nani et pumili erunt libri quibus domin- 
atur antiqua poesis, qui nunc mole incedunt gigantea. Istis addidit papoXoxia, 
vetus comcedia; qua, cum hominum KXKKUV vituperatione, ™ yikoTov dominabatur ; 
quam bipedum nequissimorum dicacitatem, seu maledicentiam, qua hodie multi 
plurimum delectantur, sustulit Macedonum potentia. Ista qui cum arte et cura, 
qui sine pudore aut modestia ita exposuit, ut aculeos in animis legentium relin- 



AD LECTOREM EPISTOLA. 17 

quat, atque similes incendat afTectus, is si non primas ferre, saltern inter alios 
eminere putatur. Flagitiosis istiusmodi fabulis ab ipsa infantia imbuitur infelix 
juventus, quas dum meditantur, spirant, proferunt incauti, vitiosam (et non raro 
inexpugnabilem) «|/v animis inducunt. Eos ab annis tenerrimis in deliciis habere, 
fovere sinu, nocturna et diurna versare manu jubentur, quos etbnici omnes, qui 
ullatenus ruenti in pejus seculo, ne penitus pessundarentur mores human! generis, 
se opposuerunt, procul a bonorum omnium consortio amandandos esse censue- 
runt. Negabant sapientes nudi quenquam apud Grsecos sapientem aut justum esse 
potuisse, quamvis maxime voluerit, quandoquidem aures praebuerint poetis alia 
onmia docentibus; referente Philostrato in Vita Apollonii. Quemadmodum enim 
aliorum vitiis utantur plerique juvenes, ostendit Comicus in suo Chaeraea; de quo 
exemplo multa Augustinus in libris de Civitate Dei. Notissimum etiam est So- 
cratem Platonis e civitate ista hominum bonorum quam condebat, poetas exegisse; 
factum approbarunt alii, baud minus quam ille docti. " Videsne," inquit Marcus 
Tullius, "poetae quid mali afferant? lainentantes inducunt fortissimos viros, mol- 
liunt animos nostros : ita sunt deinde dulces, ut non legantur modo, sed etiam 
ediscantur. Sic ad malam domestic-am disciplinam, vitamque umbratilem et 
delicatam, cum accesserunt etiam poetae, nervos omnes virtutis elidunt. Recte 
igitur a Platone educuntur ex ea civitate, quam finxit ille, cum mores optimos, 
ct optimum reipublicae statum exquireret. At verb nos docti scilicet ex Grsecia 
haec et a pueritia discimus, bane eruditionem liberalem et doctrinam putamus." 
Verum aut haec ab istis dicta fuere incuriose et sine ratione, aut nostrum plerique 
quam illi minus recte sapiunt, et de morum honestate minus sunt soliciti ; aut 
rationes quibus nitebantur baud aeque ad nos atque illos pertinent; quorum quid 
dici debeai facilis est et levis controversia, quam quivis nullo negotio expediat. 

Verum est Stoicosfabulas poeticas torsisse ad interpretationem naturalem, ad mo- 
ralem alios, ineptissime ea fabulatoribus adscribentes, quorum nunquam quidquam 
eis in mentem venerat; quod multis ostendit libris istis eruditissimis, quos de prae- 
paratione evangelica scripsit Eusebius; atque ante eum Marcus Tullius: "Utrum," 
i iquit, " poetse Stoicos depravaverint, an Stoici poetis dederint auctoritatem non 
facile dixerim : portenta enim et flagitia ab utrisque dicuntur." Ista vero quid ad 
pueros recens pene cunis exemptos ? qui dum voluptatem et laudem in fabulis istis 
putidissimis venantur, saepenumero miseras anhnas veneno malo vitiatas effundunt, 
illis applaudentibus quorum esset teneris annis veram Dei venerationem instillare. 
Sed uno verbo, aiunt, doceri possunt, portenta fabulosa esse ea quse discunt, et 
vitanda esie plurima quae praeconiis celebrant, quos legunt, auctores. At nemo, 
opinor, est tarn infeliciter stupidus, qui non putri ulcere carere mallet, quam ma- 
lagmate, et venero lethali quam antidoto, [frui]. Si ea quae referunt poetae sint 
falsissirna, quae celebrant turpissima, cur istorum notitia, horum laudibus teneram 
aetatem non tarn instituere, quam perdere festinamus? Certa magis est malorum, 
quatn remediorum tfficacia; haec itaque res apud summum puteum geritur. 
" Fraudulenta super omnia sunt corda hominum et lethaliter mala." Scimus quid 
sit mens humana gratia divina nondum illustrata; quoimpetu feratur inlibidinum 
delinimentorum amplexum; quam pigra, tarda, et contumax sit, cum meliora et 
saiubriora suggerantur; quaque facilitate dilabatur in putidissimarum imagina- 
tiunuai hubitum. Qui inuatam ejus vanitatem ab omnibus voluptatum et liLidin- 
um incentivis omni modo cohibendam negaret, Ohtisfiano nomine prorsus esset 
indignus. Nam piget istiusmodi Christianismi, qui cum genuino prseter nomen 
nihil habet commune. " Atnecesseest,"inquiunt, "utimitemurantiquos." Verum 
r.nimos judiciis nondum matures, fabularum vitiorumque colluvie contam inure, 
flagitium est, et stultitia surnma, non ad imitationem utilem instructio. M« <X\K- 
vZfffa, inquit apostolus, 1 Cor. xv. 33. ^Siipovinv %$* xpwS' ofuXixi *«««/; quae verba 
Meo ex Menandro retulit. ut Hieronymus, vc4 potius Euripide, ut proverbio ipsis 
noto, quasi proprio eos jugularet gladio. Negant quidem muki se maculae aut in- 
VOL. XVI L '2 



18 AD LECTOEEM EPISTOLA. 

honestamenti quidquam ex prima in libris poetavum institutione in se admisisse, 
atque proinde ut aliis sint exemplo, ea sibi ad senectutem usque discenda putant, 
quae pueros solum non didicisse turpe est. Sed non omnibus contingit tali esse 
amuleto instructis, ut quandoque volent pesti se immisceant salutis securi; neque 
omnibus inter sacrum et saxum positis, nube velari Homerica. Qui se, qui in- 
natam mentis humanee pravitatem, qui sanctitatem evangelicam norunt aut cur- 
ant; qui credunt se omnium studiorum suorum rationem tandem Deo reddituros. 
in alia forsan erunt sententia. Imo, aut illud non est, quod legimus, evangelium, 
aut hominum istorum superbia, et towe-ifaQiet, cum gratiae divines, et sui abnega- 
tionis contemptu se efferentes, sine resipiscentia sincera ibunt in judicium. Usum 
quidem inter alias disciplinas seculares, qui non alius est quam naturalium facul- 
tatum animae cultus, in principiorum ingenitorum elicitatione et exercitio distincto 
positus, quo latior fiat mentis rerum comprehensio, acuatur perceptio et vis dis- 
cernendi, augeatur memoria, aliquam habere posse ipsam poesin, haud diffitemur. 
Verum nisi abrasis unguibus et pilis, civitate earn donari Christiana haud aequum 
censemus. Id quemadmodum fieri possit, et legitimus artificii hujus usus in- 
staurari, missis istis pravorum affectuum delinimentis, etiam et omnibus impuri- 
tatis magistris, quibus plurimi vel nimis diu, vel nimis negligenter, nee a veneno 
quod propinant satis cauti, nee in recto eorum usu, si quis sit, satis instruct!, 
operam dare videntur, non hujus loci est enarrare. Evicimus, ni fallor, neque 
quidquam ulterius praesentis instituti ratio postulat, incautam juventutem, judicium 
aut nullum aut infirmum admodum in veritatis discrimine adhibentem, poetarum 
lectione et studio sine delectu versatam, damnum saepius e fabularum, et flagitiorum 
contagione facere, haud facile resarciendum. Facile esset hue exscribere, quae de 
hac re scripserunt veterurn doctissimi; Clemens, Origenes, Tertullianus, Hierony- 
mus. Augustinus, aliique; sed ea non sunt doctis ignota. Atque hie magnus iste 
est literature praeparatus, e cujus impuris caloribus, ad mysteriorum evangelii et 
coelestis sapientiae studium animos plurimi fumantes applicant. Penetralia sua 
istiusmodi pulsatoribus contaminanda, augusta oracula despicienda reseraturam 
divinam veritatem, in spem ullam venire, non nisi extreme est dementias. Neque 
enim adeo unquam vanis hominibus projecta erit sacra theologies dignitas, ut 
iiscum arcana sua communicaret, qui tantum absunt, quo vim ejus ccelestem ex- 
periri serio expetant, ut affectibus et studiis, communis etiam probitatis san- 
guinem, succum, et vigorem omnem exsugentibus, se pene totos dedant. 

Nee angue caret herba philosophica. Veterum Christianorum nonnullos, ita 
Christum induisse, ut non satis exuerint Platonem, jam vetus est virorum doc- 
torum querela. Neque sane verecunde a quoquam negari potest reconditissima 
evangelii mysteria in sensus philosophicos eos detorsisse, non sine magna veri 
tatis divinae jactura atque ecclesiae noxa. Verum levis erat et tolerabilis ilia 
fidei calamitas, cum pauci fuerint culpae isti afnnes, atque in paucissimis nimia, ista 
licentia usi, ei collata, quam ex pcene omnium in omnibus philosophies peripatetics 
mistura postea pertulit. Id alibi ostendimus. Quaenam e vulgata studii ejus 
ratione mentibus studiosae juventutis, per anfractus illius tortuosos et centones 
prodigiose contextos ad alia festinantis vitia affilcantur, uno aut etiam altero allato 
exemplo hie loci dicere statui. Atque hie prime- se nobis offerunt malesana vul- 
gatae ethicae theoremata; beatitudinem istam, quam virtute prosequimur, cujus 
aditus varie olim et frustra elaboravit humanum ingenium, in vita hac mortal! 
obtinendam esse omnem, totius molis basis est et fundamentum ; turn demum 
enim quenquam felicem esse dicere cum fato functus fuerit, wavrsXak ciroxav pro- 
nuntiat Aristoteles. Verum idem felicitatem serumnosam, cui propriis stipendiis 
militarent virtus et industria, repudians, T>JJ IKTO; ti'/i/u.<picis indigentem constituit, 
adeoque moli calamitatum sustinendoe imparem, quasque eripi possit invitis, et im- 
meriti?, incertus interea (quasi ista invicem pugnarent) Deo alicui earn ascriberet 
an virtuti. Putaret haud dubio Jobum nostrum aerumnosum, miserum, et infe- 



AD LECTOREM EPISTOLA. 19 

licem, secus ac se de Regulo suo sensisse ait Marcus Tullius. Sed nemo pene est, 
qui nescit, quam procul absit quicquid intelligi potest de ea beatitudine, quam 
deprsedicat, abs ilia cum Deo comrnunione, qua sola initium hie sui ponit futura 
sanctorum felicitas ; atque [ab] omni illo cujus nos nomine beatos pronuntiat evange- 
lium, nisi cui ipsum evangelium est opertum. Porro; virtutis quam cum ratione 
quadam insaniens lv KKKIUV fti/rernn consistere fingit, earn adhibet regulam et 
praescriptionem, quaa certissime efficiet ne quis unquam certo sciat quid virtus sit, 
quid vitium. Rejecta enim propria animae rationalis agitatione, et solerti, quae 
Socrati placuit, indagatione, ad nescio quas arbitrarias prudentium finitiones stu- 
diosos remittens, abunde satis cavit, ne quid invenirent firmum aut stabile ubi 
pedem figerent, ne quid quod perpetuam mentis humanae vacillationem sisteret. 
Vitium ut hoc vitaret, in majus incidisse, hominem perfecte sapientem esse posse 
dictitantem, eum qui perfecte sapit Deum esse non ignorantes, judicabunt. Ad 
modestiae procul dubio magis limites et sortis humanae sensum se composuisse 
censendus est Fabricius iste Romanus, cui apud Pyrrhum regem legato, pro- 
digii instar erat Cineae Thessali oratio, nescio quern, apud Greecos se sapientem 
dicere sustinuisse, referentis. Atque ut alia innumera de virtutibus perperam 
dicta praeterearn, qui in illius sententiam, fortitudinis virtutis maxime divinae 
exercitium ad res bellicas astringentem discesserit, necesse habebit non tantum 
ff^fov^Kto-KTois et sapientissimis Gentilium, sed et Christo ipsi et sanctis martyribus 
laudem ejus abjudicare: S/xa/ov VO/MKOV in legumlatorum arbitrio situm, atque a 
<$vfftx.u distinctum, figmento in contumeliarn religionis et perniciem excogitate, 
principium statuit et normam cultus divini, unde discant homines quis Deus, et 
quomodo sit colendus. Novimus etiam quorsum in theologia non sine veritatis 
eoalestis diopendio, effata quamplurima ejusdem philosophi, de action'bus involun- 
tariis, de justitia, aliisque, baud invita, a nonnullis trahantur. Ipsam denique 
virtutis, quam exponit rationem, qua sola ad beatitudinem aditus comparatur, si 
contemplari liceat, superbam potius opinationem umbram quandam virtutis ven- 
ditantem, perspiciemus, quam eum qui sortem humanam, et a summo Deo depen- 
dentiam, decet mentis affectum. Praeclare enim agitur cum ea virtute, si vitiis 
anteferatur, cujus finis Dei gloria non est, nee gratia initium; nequeregula, aut 
ipsa rerum natura, aut divinae mentis revelatio; sed quae ab hominibus ortum 
ducens, eorundem industries unice in progressu nititur, tandemque in ipsis termi- 
natur. Istiusmodi hypothesium nassa irretitus adolescentulorum animus, quo se 
ab ejus nexu et laqueis extricet, baud facile est inventurus. Alia omnia docet 
evangelium. Verum enim vero res est operosa nimis neque hominis indiligentis, 
persuasionum dogmata quibus mens recens imbuta est, radicitus evellere ; prae- 
sertim ubi nemo est, qui ea data opera falsa esse doceat. Neque possibile est, ut 
invicem pugnantibus rationum principiis et momentis, eodem tempore mens assen- 
tiatur. Hinc aestu quodam et fluxu variarum cogitationum reciproco vacillantes 
animos et veri incertos, adversis quasi veritorum ictibus oppugnatos, in atheismi 
syrtes praecipitaret Sw««r/« uptpttoXos, nisi, quae est plurimorum conditio, verborum 
cortici utrinque adhaerescentes, rerum ipsarum vim et efficaciam experiri nunquam 
serio satagerent. Cum enim celebratissima philosophiae moralis theoremata, et 
evangelii mysteria neutiquam inter se pacem colant, necesse est, ut qui illis ndem 
adjungentes mentes eis corifbrmes reddunt, horum prorsus sint incapaces. Mise- 
rum quidem istud est solatii genus, quod in tanta studiosorum turba paucissimi 
sint qui doctrina ista morali intime imbuantur. Sed ita est, erudite lector, ita 
est profecto; ad rixarum larvas seu somniorum umbras ita componuntur juven- 
tutis studia, ut terminorum, distinctionum, definitionum pleni, res ipsas vix primo- 
ribus, quod aiunt, labiis degustent; quique eo animo ethicen adeunt, ut ipsi pru- 
dentes, justi, sobrii, fortes evadant, et vere ff7rout>u7oi — 

" Numero vix sunt totidem quot 

Theburum porta;, vel divitis obtia Nili." 



20 AD LECTOEEM EPISTOLA. 

Philosophia moralis Gentilium practica erat in honestate morum et gravis insti- 
tutio, secundum optimas quas scirent virtutis regulas; lubricas illas quidem et 
incertissimas, sed tamen, quas excogitare potuerunt, optimas. Neque enim illi 
nostrum similes erant, qui reperto tritico glande vesci mallemus. Oy yap "v &u- 

ftiv TI iff-Tiv a.fS.T-/i t ffx.i<ffr'opi&a,, inquit Aristoteles, aXX" ;V Kya-doi ytttufttfa' inti ol^lv 0,1 
wv otyiXos avTtis* ' AvtzyKottov IfTt ffxi^a,ff@Ki TK vtifi TO,; •ffpciQit:, <ffu; tfomifiot ctu<rei;. Atque 

iterum, «'/*« yap itS^ftu Povxaptfa,, xa.} KUTOI itva.i roiovToi. Atque quotusquisque 
est, qui in ejus scientiae studio, id jam sibi habet deliberatum ? Rudis adolescen- 
tulus, rerum inexpertus, in alia omnia intentus, vini forsan, somni, vitiorum plenus, 
ut more solito strepitum erudite cieat in scholis, sesquianno, aut etiam semestris 
spatio, cursum nescio quern ethicum, rapidum sane et prsecipitem, absolvere fes- 
tinat. Sed mittamus ista, quorum est in hominibus ipsis vitium ; de re ipsa agimus. 
Si igitur ad falsas istas opinationes quas superius memoravimus, quarum summa 
est cum nativa humanae mentis superbia et stultissimo a,vro6<.tfpu convenientia, 
animum, quisquam omnium in Christo avaxs^aXa^o-swj ignarus adjungat, vix 
credet evangelic in aliis omnibus euin instituenti, seque nihil esse, nihil posse ; sed 
caecum, stultum, pravum, miserum, lumen, sapientiam, virtutem, felicitatem 
omnem a Deo per Christum accipere debere docenti. Eas vero si fide non am- 
plectatur, neque curet ad normam earum vitam instituere, bene esset, si, strenue 
in eis versatus, nihil aliud perderet praster operam et oleum. Quamvis itaque 
eorum, quae admirabili ingenii ambitu et versura, multisque lucubrationibus in 
morali ista disciplina elaborarunt veterum philosophorum nonnulli, maximum et 
pulcherrimum esse usum fateor, iis qui ^a <r»jv 'l^v rx ttMnr^fin yt'yvfzvy.o'ftivK Trpc; 
liu.Kfiftv xaXov ri, xa,} XKXOU habeant; haud tamen is recte faciet meo quidem judicio, 
qui eos, quibus, summo Dei beneficio, virtutum omnium regula certissima et infalli- 
bili, solaque eis mentibus hominum ingenerandis potenti uti licet, ad studia incerta, 
et fluxa, et verse sapientiae inanissima, sanctam et honestam Deo vivendi rationem 
investigantes depulerit. Doctrinam vero morum nisi eo animo tradentem, ut una 
ad normam ejus instituatur vitae ratio, haud ferret ipse Aristoteles. Sed nolo 
plura de istis hie loci dicere, quorum rursus in progressu nostro occurret consi- 
deratio. Ad alia itaque procedet oratio. 

Nemo, arbitror, est paulo in hisce rebus oculatior, cui non displicet vulgata 
philosophise tradendae ratio, contentionum et digladiationum plenissima. liejecta 
omni alia veterum philosophia, ea pene sola retinetur, quaa est rixantium circulis 
maxime apta. Postquam enim vir extra omnem ingenii aleam positus in animum 
induxisset, aliorum in philosophia sententias convellere, nimium in omni doctrina 
providus et percautus exstitit ; ne scilicet fortean in eos laqueos imprudens inci- 
deret, quos suo exemplo posteros sibi structures facile prospiceret. Itaque in 
omni philosophia curiose incedit, quasi per cineres dolosos; et definitiones cudit 
quibus multo magis cavit, ut ab aliorum objectionibus sint tutae, et ex omni parte 
munitae quam ut in lucem efferant res ipsas, quas explicandas suscipit. Hinc 
plurima in ejus philosophia ad pugnas et lites perenriandas sunt comparata. Ista 
ideo praesertim prout ab Arabibus est exculta, postquam hominibus suo judicio 
valde acutis, et per digladiationes infinitas domination! in scholis unice intentis, 
placuerit, omnis continue scientia, spinosis subtilitatibus intricata, in rixarum et 
contentionum materiam et causam conversa est. Studium enim, per aliquot 
?ecula, philosophise, nihil aliud erat, quam ad futile illud quod in scholis domina- 
batur disputandi cacoethes, apparatus ineptissimus. Sed neque inanis ista cap- 
tiose litigandi ratio, auctorem unquam habuit Aristotelem. Theses is quidem 
nonnullas discipulis suis defendendas tradidit, quemadmodum et successor ejus 
Theophrastus, quo certamen haberent facundias et acumin's; veriam in illorum 
dispucationibus. contentiosarum iliarum ^oyopaxiuv, et circumscriptionum captio- 
sarum quibus, uti loquitur vir doctissimus, ad duritiem frontis hodie eruditur in- 
felix juventus, nihil erat simile. Quicquid autem adhuc apud multos in philo- 



AD LECTOREM EPISTOLA. 21 

rophia sudatur, non nisi victiinge, arti isti litigandi mactandae, est paratura. 
Utrum ea quae legunt, qua3 discunt, quae decent, vera sint an falsa; fundamentum 
habeant in rerum natura, an otiosorum hominum inanes sint speculationes, nihil 
pensi habent, modo sint altercationibus opportuna, ac (dediscendam si sapere velint), 
augeant rixandi peritiara. Si quis vero tandem sannis, dicteriis, convitiis, con- 
sputionibus bene exercitatus, ad id sciential vel potius impudentiae ascendent, ut 
nullum altercandi finem faciat, is magno suo inalo, eruditus habetur. Horum 
multos quotidie videre est, quos ex anteacta in disputationum exercitiis vita, dia- 
lecticee et philosophise praeceptis abundare censeres, cum ad res serias deventum 
sit, quarum tractatione vel maxime opus est in istis scientiis peritia, peniLi.ssime 
obmutescentes. Id quidem ego sa3penumero mecum magnopere miratus sum, 
donee ad alias causas, hanc etiam accessisse comperi, quod veri et sani usus artis 
logicae, atque solidae omnis philosophies, dum subtilitatibus spinosis et termin- 
orum futilium congerie crucem sibi aliisque figere contenderent, prorsus essent 
ignarissimi. 

Hinc etiam aliud in studiis vitium oritur ; illudque longe maximum. Fines et 
limites scientice non eos sibi propositos arbitrantur studiosi, quos exhibet natura 
rerum, sed paucorum hominum scripta, qui ipsis nihilo sapientiores unquam exsti- 
tissent, nisi eo propriis animi sensibus nitendi beneficio usi essent, quo se data, 
opera, defraudant. ^Itatem, quae senserunt alii discentes, transigunt; alienis 
semper credentes, nunquam ad se revertuntur, nunquam se vocant in consilium. 
In maximum enim suum incommodum ita comparata est corrupta humanse mentis 
natura, ut sibi ipsis, eum contra, a cujus ope et auxilio in omnibus dependere de- 
beant, lubentissime fidant homines ; aliis vero sibi similibus, quasi nullis ipsi a Deo 
dotibus essent instruct!, se totos dedant in mancupium; quorum vitiorum altero 
infidelitatem, altero stultitiam, utroque ingratum animum adversus Deum pro- 
dunt. Dici autem non potest, quantum ho2C, et hujus generis alia, quae vulgatam 
studiorum rationem comitantur, quibusque se ad sapientiam praeformari multi ar 
bitrantur, revera mentem vanis ratiocinationibus occupatam, in veri inquisitione 
pvaepediant ; quorum claustra quamvis in quibusdam revellant ingenii vigor, in- 
dustria, et rerum usus ; omnibus tamen cum sint impedimento, tardiores et lentos 
sub turpi ignorantiae jugo, saltern in literarum vestibule, conclusos tenent. 

Ipsam demum spectemus theologiam; pauci sunt qui in ejus studio scopurn 
legitimum et finem rectum sibi proponunt. Non alium enim in fructum studio 
huic multi dant operam, quam ad quaerendas opes, divitias, honores, et popularem 
quandam venerationem. Id ergo unice in votis habent, istam ex libris theologicis 
peritiam haurire, unde rebus istis terrenis adipiscendis, ipsi se, aliiqne eos censeant 
pares. Hinc res divinas, et reconditissima evangelii mysteria, iisdem animis, 
ii.sdem subsidiis freti aggrediuntur, quibus statuunt sibi parandam scientiarum 
secularium cognitionem ; atque interea non dubitant, se esse Christianos ; cum 
nihil quidquam ab evangelic alienum magis in se quisquam recipere possit. Doce- 
bimus theologiam sapientiam esse spiritualem in my sterns evangelii versatam. 
Neque alia erat ipsorum Gentilium theologia, quam in mysteriis religionum quas 
prolitebantur, qu93dam sapientia. Necesse est ideo ut scopo aberret, qui alium 
sibimiem in hoc studio propositum habet, quam ut sapiens, et spiritualiter peritus 
evadat in evangelii mysterio. Quotusquisque autem est qui in metam istam col- 
limat? Vereor ne plures sint qui haec contemnent, nescientes se eadem opera in- 
sultare evangelio. Ubi autem finem rectum sibi constitutum non habent studiosi, 
impossibile est, ut non etiam peccent in electione mediorum. Imo etiamsi in 
media ista incidant, quae in finem eum sunt sua natura satis accommoda, cum 
tamen ab iis alio destinentur, eorum vero usu et beneficio ipsi se defraudant. 
Verum media omnium maxime necessaria, plerumque nihili reputant : imo summo 
cum contemptu aspernantur. Ex horum errorum tenebris, theologiae evangelicae 
loco dudum prodiit scientia artificiosa, non illarum absimilis quas vulgata philoso- 



22 AD LECTOREM EPISTOLA. 

phia tradit. Theologia enim dicitur, qusedam thesium, definitionum, argumen- 
torum, objectionum, responsionum, distinctionum systematica compages, quas est 
confusa (u%a$t}..»f6$«ftii.oyi«- Neque in ea ista traduntur " verbis quse docet Spi- 
ritus Sanctus," qua " spiritualia cum iis quse sunt spiritualia conf eramus ;" sed 
termini's et distinctionum notionibus, quibus sine minimo sui dispendio, omnis sa- 
pientia, cum humana, turn divina carere potuisset, nisi, nescio quo casu, in mentem 
venissent Aristoteli. Doceant, in ea scientia exercitatissimi theologi, quid sit 
evangelium, quid fides, regeneratio, justificatio, adoptio, sanctitas; illico cuditur 
definitio, non quae aptissima sit ad lumen spirituale fidelium intellectui deferen- 
dum, sed quae multa cautione, prsecisis verbis ita consarcinetur, ut qui in alia sint 
opinione, baud facile invenient, quomodo secundum ejus quse in scholis dominatur 
philosophise placita, in illam incurrant ; quo solo, maximum consistit definitionum 
Aristotelicarum artificium. Atque ita demum philosophiam theologise ancillari 
dicunt, cum revera ei dominetur, atque captivse nequiter insultet. Ubi quidem 
menti expoliendae, ac facultatum intellectualium usui, exercitio, confirmation! in- 
servit, ubidivinae sapientiae et potentiae inrerum naturis characterum impressorum 
vestigia perscrutatur, sapientiae omni, ipsique adeo theologiae ancillari dici potest. 
Verum spinosissimarum quaestionum de rebus ad Dei cognitionem nihil pertinen- 
tibus in fines theologiae traductio, veritatis spiritualis terminorum subtilium ca- 
tenis et vinculis constrictae depressio, mentis ipsius, vanissimarum ratiocinationum 
habitu introducto, prsejudicatio, quae inter alia mala innumera vulgatum ejus usum 
comitantur, non servitium sed dominium denotant. Hinc autem fit ut praecellen- 
tissima divinae veritatis gloria, et speciosa pulchritude multimode apud plurimos 
obscuretur. Scimus quam tenuis et obscura esset, ea veritatis umbra, quam olim 
venerarentur philosophi. Tantam autem ejus illos amorem et admirationem 
cepisse novimus, ut aliquoties in ejus contemplatione. iWr«0vv quandam passi sint; 
cum tamen non nudam earn et apertam, imo vix veri speciern ullam conspicerent. 
Veritatis enim naturalis radii, qui eis illuxerurit, non aliter se habent ad ea omnis 
veritatis mysteria profundissima, quae nobis exposuit e sinu Patris egrediens, is qui 
" via, vita, et veritas" est, colluti, quam ad solis radios meridianos, nocturna minu- 
tissimae stellulae scintillatio. Intrepide ergo pronuntiemus eum hospitem in theo- 
logia, qui divinae veritatis amore non est inflammatus. Esto quod se spinosarum 
qusestionum ventilatione multum diuque fatigaverit, imo quod librorum theolo- 
gicorum maximus exstiterit helluo; id tamen validissimo est argumento, non un- 
quam vel per transennam menti ejus illuxisse ipsius veritatis pulchritudinem nati- 
vam quod non amore ejus ardescat, non rapiatur in pulchritudinis ejus admira 
tionem. At ubinam, quaeso, gentium, inter studiosos invenire est istiusmodi 
animorum affectus? Quotusquisque est qui non aliunde studiorum suorum quaerit 
illicia? Qui eo animo est, idque unice constitutum habet, quomodo veritatem 
amabilem, pulcherrimam, dilectissimam, notam sibi reddat et familiarem, seque ei 
conformem? In alia plane plurimi sunt sentential; grave onus se dorso suscipere 
in ejus studio arbitrantur, undo habeant quo se alant; si alia ad opes et honores 
via expeditior qucivis modo se obtulerit, illico audiet ingratus iste labor, " Salve 
seternumque vale/' Hem miseram theologiae conditionem ! quse a nobili, coelesti, 
spiritual!, veritatis supernaturalis et mystenorum evangelii contemplatione depulsa, 
in scientiam aridam, sterilem, rixosam cogitur, quaeque ab eis, qui revera ei infes- 
tissime adversantur, ob rationes putidissimas petitur coliturque; qui totos dies 
annos. aliena, futilia prosequentes, earn solum ambiunt, tanquam opum, et digni- 
tatum proxenetricem. Cum autem, primum famem et pauperiem fugientes, 
deinde divitiis, et vanae gloriae inhiantes, ostia divinae hujus sapientiae pulsent, ea 
solum quae in vestibulis, et propylaeis, cum aliis scientiis communia habet, a divinis 
verb ejus penetralibus remotissima, tantum quantum possunt, capere enituntur ; 
quse ad vitam, animam ac IVVK^IV coalestem pertinent, quorum notitia spirituals 
et ipsis esset salutaris^ atque in iis aliis utilis, penitus negligentes. Dicam tandem 



AD LECTOREM EPISTOLA. 23 

libere, et sine cunctatione, quod sentio ; paucissimi sunt in studiis theologicis ver- 
sati, qui videntur se eis dicasse, filise hujus non temporis, sed seternitatis pulchri- 
tudine illecti, quive curent vim ejus coelestem, et efficaciara corde puro, et mente 
sincera experiri. Atque illinc fit quod post longas spes et inanes, " uvarum" loco, a 
plurimis "labruscas" demetamus; utque quos"oportet pro temporis ratione doc- 
tores esse, rursus ssepissime opus sit doceri, quae sint elementa initii eloquiorum Dei." 
Abs his verb hominibus, cum exspectat plebs Christiana fidelis, ut evangelii mys- 
teria, et impervestigabiles Christi divitias, pie, solide, docte verbis quae docet Spi- 
ritus Sanctus, ad conversionem, instructionem. aedificationem, et consolationem 
animarum annuntiarent, illi nescio quas inanes declamatiunculas, ineptissimis ver- 
borum crepitaculis ornatas eis obtrudunt. Hos ego tlieologos censerem ? Qui 
neque Spiritus Sancti sensus investigare norunt, neque verbis ejus uti volunt, 
neque a/V^r^pa in mysteriis Dei yiyv^Ktr^a. habent ; sed illud unice votis omni 
bus expetunt, quemadmodum imperiti vulgi, aliorumque qui potentiae Dei in 
evangelio ammo hostili adversantur, levitatem titillarent, verborum quodam tinnitu 
inani, ex omni vitae humanae institutione recta, scenae amandando. Dominus Jesus 
sanctissimarum suarum institutionum contaminationis istius, et evangelii contemp- 
tus, tempore praestituto rationem reposcet. Sed nolo hie addere quas pene extor- 
sit justa indignatio ; inveniet, uti spero, lector, summa animi sedatione, haec alibi 
considerata. 

Quid ergo, inquies lector? an tu te noxiis istis zizaniis agro Domini evellendis 
parem effers? an novam disciplinarum tradendarum rationem, institutionum vete- 
rum abolitionem, studiorum instaurationem moliris? Bona verba, lector Chris- 
tiane; v-r^otx; vovypds nos aversari docuit apostolus. Siquidem libet suspicari, 
nemo te prohibere potest, cum suspicio tua in aliena potestate sita non sit, tute 
ejus olim Deo rationem es redditurus, prout ego harum lucubrationum, quarum 
rationem jam nunc tecum sum communicaturus; tu modo vide, ut earn aequi 
bonique consulas! Nam id tua solum interest. Non ego axlvnra xmTv aggredior, 
non novam studiorum methodum protrudo; ol% ouru$ rtrutpu/xctr neque tamen quia 
ego nihili sim, aut obscuro lare delitescam, ideo alii non peccent, aut non errent 
in veritatis coelestis investigatione. Neque mihi uni, quod sciam, prohibitum 
est, ne cogitata mea de theologiae natura et studio cum doctis et piis communi- 
carem; alii fecerunt, iique boni. De re optima dicam, quod de pessima orator; 
"quando hoc non factum est? quando reprehensum ? quando non permissum ? 
quando denique fuit ut quod licet, non liceret?" Totius ideo propositi, si per te 
liceat, erudite lector, te certiorem faciam. Mitte tu male suspicari, male loqui; 
ego dicam rem ipsam. Cum primum ad haec scribenda animum appuli, nihil 
aliud deliberaturn habui, quam ut lemmata qusedam de natura theologize evan- 
gelicoa judicio tuo proponerem. Quas in eum finem meditatus eram, in ultimam 
jam operis partem conjecta invenies. Qusa eorum expositioni praemittenda erant, 
quaeque initio paucis absolvere decreveram, in molem istam, quam cernis, quamvis 
praeter propositum nostrum, neutiquam spero praeter rem ipsam, excreverunt. 
Operis ordinem et rationem omnem pluribus hie sigillatim recensere, haud neces- 
sarium statuo. Verbo omnia compendifaciam. Praemissis quae ad nomen et 
naturam omnis theologise pertinent notionibus generalibus, a primo verae theo- 
logiae ortu, quern exponimus, progressus quos fecit in variis divinae revelationis 
gradibus, cum plurimorum ab iis defectionibus, et erroribus inde enatis, cultusque 
ecclesiaj ad normam illius constituta3 variationem, cum multiplici ejusdem ecclesia? 
apostasia et instauratione gratiosa, usque ad ultimam et finalem Judaicae rejectio- 
nem, ipsarum rerum seriem attendentes, quam in solenniores periodos distinguimus, 
libris prioribus enarrare statuimus. Propositum hoc insistentibus plurima consi- 
deratu dignissima, se nobis undique obtulerunt ; tmGoiTof praesertim ilia ecclesiae 
Judaicae e captivitate reducis reformatio Ezraitica; cujus occasione plurima de 
antiquitatibus et ritibus istius ecclesiae, disserere necesse habuimus. Postremo 



24 AD LECTOEEM EPISTOLA. 

in loco ipsam theologiam evangelicam exponere aggredimur. Etenim quid sit, 
quaque in re consistat ejus natura; qui studio ejus sint idonei, qui soli earn asse- 
quantur, quaque ratione ; quae ei potissimum obstent ; cum natura, institutione et 
fatis ecclesise ei nixse et fundatae, ex ipsis scripturis ostendimus; totumque opus 
claudit de ejus studio dissertatio. Utrum in hisce mecum summo jure, an ex 
sequo et bono agendum statues, optio tua sit, erudite lector, mihi enim perinde 
est; modo instructionis illius evangelieae memor. Matt. vii. 21, res ipsas perpendes ; 
nam verborum aucupes nihil moror. Qualiacunque autem sint, quae amore veri- 
tatis victi in medium proferimus, in iis, aliisque omnibus, me peccatorem miserri- 
mum, et malis seculi propriisque defessum, gratiae, misericordise, condonationi 
divinae in Jesu Christo Servatore unico, omnibus quibus per ejus gratiam possum 
votis, precibus, suspiriis, lachrymis, fide committens, judicio et censurae sanctorum 
ejus ubivis terrarum militantium, libens subjicio. VALE. 



Cum pagellae aliquot hie vacarent, hoc clarissimi Symmystae carmen, ultro et ex 
improvise mihi oblatum, (quamvis multa quorum scilicet argument um ipse sum 
agnoscere vetent verecundia et tenuitatis serisus,) quoniam operis argumentum 
eleganter contextum exhibeat, lectori subducere nolui : — 



NESCIA, quae rubeas, I Nunc, Die, Purpura, Musas 

Te, Nasci, Natd, Te Moriente, Mori: 
Quid Sancti Signat, Signat quern Nomen Jesu, 

Tale tulit Domino triplicis, Ordo, Mitrae? 
JEmulus Alstedium, Sandceus nititur unus 

Et Titulis Sacris, et Superare Libris : 
Oweni hos omnes Titulus vorat, et Liber unus, 

Serpentes, Mosis Seps velut Ille, Magtim: 
Illius, ilia olim Pars, mox haec, denique tota 

Se Sacra lustratam, Lumine Sphcera videt. 
Cognitio heic, Cultusque Dei, Ccetusque Colentum, 

Ccetuum, ubique Loci, Temporis, Ordo patet : 
Pythagorce, Ritus Gentilis jure Magistro 

Nullus, ut Oweno est, cognitus, Omnis, erat: 
Quae Judcea semel verax, quae Grcecia mendax, 

Barbaricce Gentes, quae docuere, Docet: 
Nee memorat tantum ; Trutina, sed ponderat, asqua 

Scripturce, Solida cum JRatione, Sacrae: 
Quas Natura petat ; praestet quas Gratia Partes ; 

Quid Fidei Lumen; Quid Ratlonis agat: 
Infantilis erat Sacris, qua, Ccetibus ^Etas; 

Quae Puerilis iis: quaeque Virilis erat: 
Cuncta adeo ; Vixisse putes, quae, Tempora, Scripsit; 

Lectio Dis, Sensus, Mens quoque Dia loco est: 
uffitatis sic, quod sit Homo, bene dixeris, Omnis; 

Horce omnis, Livor, sit perhibere nequit. 
Carnis adhuc Nudo placuit quae Eechsia, tradit, 

Quaeque Incarnate, perplacuere, Deo ? 



AD LECTOREM EPISTOLA. 25 

Parturit haud quales, Babylon Meretricia, Natas; 

Has Draco, Sponsales, non sibi Christus habet: 
Puree Animse, Mundo, quod Spiritus evocat, Agmen; 

Et Christus Thalamis, advocat ipse, suis: 
Castse Hierosolymce genuina hsec Filia; Ccetus, 

Heecque Evangelica est Forma statuta, Sacri. 

Theiologum Iiistituit; Spurium Cui Nominis usum, 

Edocto Si non Coelitus, esse probat: 
Fallitur; aut metuo, ne qui Fanaticus audit, 

Audiat hie Solus postmodo Theiologus. 
Oblitum, in mentem lapso revocasset, Adami 

Hoc, Lumen, recto dum Pede Staret, Opus: 
Labentem primum; rursus, meliusque Secundo, 

Erectum Adamo, quam Stetit ante, Canit: 
Jurgia, ad extremos, missa, haud moritura, Nepotes 

Serpentinum, inter, Femineumque Genus : 
Binaque Limitibus, distinguit Foedera, justis ; 

Quos Operum Fcedus, quos Fideique petit. 
Insistit Gradibus, mox, queis, deleta tenebris, 

Hsec, Evangelii, Lux, modo Nata, perit: 
Illibata quibus, stetit, dSdibus; usque Salutem 

Jani, Arcee, Sacri Debuit, atque Dedit : 
Explicat inde quotis Vicibus moritura Remxit, 

Luminis, Effluvio, Patre repleta novo: 
Claruit ut primum fidentis, in JEdibus, Abrce; 

Ut mox Abramicce, Gloria, Oentis, erat : 
Gentis linigerce, ut Gens hcec, ad Pensa, jubentis, 

Non modo, Sed, Goschen, totius Orbis, erat: 
Theiologus qualis Moses, Mandata tremenda 

Servavit melius vel, meliiisve Dedit ? 
Sedulus exquirit Sanctis, quo Lumine Mentes 

Vatibus, Irradiat Spiritus ille Dei: 
Virgineus Partus cantatur ; Mascula Pallas, 

^Eternum haud/c^', Vortice nata, Jovis: 
Justitice Phosbus, Lumen de Lumine; Cujus 

Umbrarum Corpus, Luminis Umbra Caro: 
Fcederis et Sponsor, Prcecoque; Et Semita Vitas 

Quse fuit, Edocuit, quam docuitquej^mY: 
Arcano Christi, quo, Pandit, Apostolus actus 

Numinis Afflatu, Munere functus erat : 
Munere Apostolico Collecta Ecclesia quae sit? 

Muncra collectae qua3 Stabiiita forent : 
Qui Nova, non minus, hacc Ecclesia, Apostata facta est, 

(Lugendo referens) quam Veins ilia, Refert : 
Veri ut Pastoris, Vafer iste Vicarius Ortus 

Corrupit technis, Munera, Membra, Suis: 
Affore Sed, primum, quibus, hsec, ad, Cuncta, Nitorem, 

Tempora, prsestituit Rcstituenda Deus : 
Et Specimen Promissa Dei prcestanda, Popellus 

(Primitias, plena}, Pignora, Messis) habet; 
His, Alii, Dictis, Alios Solemur ; Iniqua 

^Equd expectantes discutienda/cfe: 



26 AD LECTOREM EPISTOLA. 

Praecludente Viam, pulsa Fuligine, Templi, 
Area Dei in Templo Conspicienda venit. 

Sola, suas, utinam Contemneret India, Gemmas; 

Nata Sinu, foveas Anglia, Digna Sinu: 
Sitque Ostracismus, nisi sit legisse, pudori ; 

Et reddant merito Pulpita Prela Viro : 
Quod Domui accensum lustrandce dat Deus, Ausus, 

Quisnam hominum Modio subdere Lumen erit? 
Macte tamen Virtute tua, Doctissime, restet, 

Owenus, si quid, quo magis auctus erit. 



T. G. 



GEOAOrOTMENA TIANTOAAIIA* 

SITE, 

DE NATUEA, ORTU, PROGRESSU, ET STUDIO, 
VER^l THEOLOGY. 



LIBER I. 



DE THEOLOGIA IN GENERE. 
CAPUT I. 

o'yias usus — Vocum peregrinarum in religionem introductionis periculum : 
ejus duplex occasio — Vocabula StoXoyix, et SsoXoyo/, cLypxtpa. — Theologiae no- 
mina apud Judceos — Ejus vocis origo, et usus apud Grsecos — Quis primus 
inter eos Stoi.oyix.ei scripserit — Prima theologia Stoyovlx; fabulosa descriptio — 
Nominum " theologiae" et " theologorum" inter Christianos introductio — 
Johannes sic primus appellatus — 'AvoxaXu-^ius titulus — version is JEthiopicae 
Nov. Testam. fatuitas — L)octrina evangelica, quomodo in ipso evangelic 
vocatur — Vocabulum " theologire" recipitur. 



I. Qui rerura descriptiones aggrediuntur, ne avwi/u^a sint de qui- 
bus agunt, utque vitetur 6/Awvy^/ag vitium, quod ssepe in rebus con- 
fusionem parit, ab ipsis nominibus telam ordiuntur. Vere dixit 
non nemo, Hf>b$ TO opQug didaG/ts/v, ds? vpuirov s^sru^siv ra ovo/tara* et 
alius, 'Eflr/ crai/rwv ruv fyrou/Asvuv, s}$ Xtyov j^py {AsraXa^ZdvtffQai roi>vo/j(,a, 
Gal. 1 de Method. Med., cap. v. ; sunt enim rerum verba ruwoi xal /xt/^- 
//,ara. In sacris autem ovo/AaroXoy/ag ratio habenda est, cum a Spi- 
ritu Sancto nomen est impositum. Betfaovs Ksvopuviug et "koyo'w/jas 
omnes aversari nos docuit apostolus. Novimus etiam quanto ver- 
borum dispendio, de vocabulis quse in religionem nostram invexit 
incertorum hominum arbitrium, saepius pugnaciter certatum sit. 
Neque confusio ilia quaa in Christiana religione cernitur, peregrina 
rum vocum in usum ecclesiasticum introductioni, earumque, quas ex 
Spiritus Sancti dictamine proprias habet, in sensum T^VIKOV atque 
s%urijt6v detorsioni minimam sui partem debet. Hinc nativam illam 
simplicitatem aut puritatem doctringe evangelical, e perenni puri- 

1 Cpus Galeni, medici ccleberrimi, dc Mcthodo Mcdendi. auctor noster respicit. — ED. 



28 DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. I. 

tatis omnis fonte manantem, seu pigmentis fucatam adventitiis, 
seu scoriis mistam, ab ipsis ecclesiarum primordiis adulteratam fuisse, 
vetus est querela. Ad eundem scopulum adbaesisse insecuta secula, 
prsesertim postquam more hominum evenerit, ut illud rectum vide- 
retur quod pluribus arriserit, donee ita in immensum error excreverit, 
ut in ipsa Christiana religione, Christianam religionem frustra 
pene qucereres, notius est quam ut probationibus egeat. Imb vel ex 
verborum a veteribus usitatorum imperitia, vel ea in alienos usus et 
sensus detorquente audacia, confusio ilia et incertitude, quse in om 
nibus pene scientiis videre est fluxisse videtur. 

II. Porro : vocabulorum quorum usus, ex infinita pene Scriptorum 
congerie emergens, locum aliquem celebrem in religione nostra oc- 
cupaverit, quse /fyrwg in sacra Scripttira non leguntur, duo sunt 
genera; primum eorum quse ad importunas hsereticorum avrti.oyiag 
convincendas expressit necessitas ; eorum, quse sub veritatis illustran- 
dse, seu axpiZtorepuf docendae prsetextu, vel invenerunt, vel ab aliis 
inventa in usum, suopte ingenio freti, adliibuerunt viri eruditione 
aliqua insignes, alterum. Prout autem, qui ilia ab aris focisque eccle- 
siasticis exterminanda vellent, nisi qui cum ipsa veritate simultates 
exercent, invenies forte oppido paucos; ita de hisce retinendis im 
portune vitilitigare, nihil aliud est quam inveteratis prsejudiciis, et 
studio partium, seternis litibus litare. 

III. Theologicv ) &i(]tt.e theologorum Sw^aroXoy/aKpertinaciterquidam 
oppugnant; neque de ea, cum utrumque nomen sit ethnicorum homi 
num Mpiipa, neque ulla vox sit in sacra Scriptura iffofova/totiffa, acriter 
digladiari placet. Uti enim omne nomen honestum, imo magnificuni, 
rei cujus nomen habetur prsejudicio erit, ubi plus momenti habet 
quam res ipsa: ita cum non nisi adhibitis multis ratiocinationibus, 
nomina aliqua vindicari possirit, non in rninore discrimine res ipsas 
esse positasjudicabunt impend: prsesertim ubi adest a^srpia avdoXxqc. 
Praaterea, cum eousque apud eos, quos penes olim fuit, atque etiam- 
num est jus et norma loquendi, mos invaluerit, ut per vocabula ista 
quasi ars aliqua designaretur, atque certum genus hominum ea in- 
structorum, a quo utroque abhorret simplicitatis evangelicaa myste- 
rium, neque respectu ortus, neque usus ad id exprimendum de quo 
queritur, satis accommoda videri possint. Verum cum in omni 
ffvfyrqffti, TO afj;<piff£7)rovj&£vov nomen fdiquod habere oportet: age, abrasis 
unguibus atque pilis, illo content! simus quod invexit, ex plurimorum 
assensu, usus : nihilominus liberrimi in rei ipsius natures indagatione, 
quam exponendam suscepimus, futuri. De ejus autem apud alios 
per nomina notatione, pauca prsemittere licet. 

IV. Theologiam varie indigitant Judasi ; n\l^n n»3H, " Sapientia 
divina," Buxtorf. Lex. Tal, p. 752; n^Tinn nyTn, "Scientia legalis," 
idem ibid, et p. 984; et m^n TiD^n, "Studiuin legis." Theologum, 

*N, " Viruui divinum," vocant. Theologiam autem in duas partes 



CAP. I.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 29 

dispescit apud eos theologorum doctissimus Maimonides, prsefat. 2, 
ad More Nebuchim, et praefat. ad tertiam partem ejusdem operis. 
Est enim vel DWQ rTOD, opus creationis, seu theologia naturalis, 
vel n:D"iD iTOD, opus currus, seu mystica; nomine ex Ezech. i. de- 
sumpto; illam vulgo, hanc paucis exponendam esse docet. CaBte- 
rum in Veteri Testamento verbum nullum est quod per theologiam 
reddi potest, aliudve vocabulum ei dvdXoyov. Communiter 
apud script-ores Graacos, est qui de Deo disserit ; unde o/ 
^£0X070', "Theologi Delphici," apud Plutarch um, irspl ruv iT 

©soXo/oi^sva sunt " de Deo disputata." Librorum ©soXo- 
Asclepiadis Mendetis meminit, in Augusto, Suetonius; qui- 
bus foedum atheismum, et ^Egyptiorum in Mendete urbe cum hirco 
quern coluerunt uQef&trov pifyv in lucem produxit, et defendit hominis 
monstrum. Nichomachtls Gerasinus etiam libros duos &f>td/j,qTtxZ>v 
SeoXoyovfAsvuv scripsitj epyov Koppu TTJZ s-Triypatpqg disppifausvov, inquit Pho- 
tius, Bib. Cod. clxxxvii., ineptum scilicet. ©soXo/ya vero ex usu Graecas 
linguae potius " Sermonem de Deo/' quam Sermonem Dei sigiiificat ; 
atque ita vocabulum illud exponit Augustinus, de Civit. Dei, lib. viii. 
cap. i. : " Senno est/' inquit, "seu ratio de Deo/' Sed neque desunt al- 
terius significations exempla. Qsovpoxiov est " oraculum Dei/' seu quod 
Deus enuntiat: et ^sotr^ag/a " significatio, quam Deus exhibet." Ye- 
tustissimi Gra3cia3 scriptores, qui de diis et deorum cultu agebant, 
primi appellati sunt 'SeoXoyoi, et scientia eorum ^soXoy/a. Lactan. 
de Ira Dei, cap. ii., isti poetas fuere; atque ii proinde communiter eo 
nomine insigniti. Aristoteles, Metaph. iii. ; Clem. Alexand., Strom, 
iii. ; Isidor. lib. v. ; Pherecydes Syrus primus inter gentes, oratione 
fusa, "theologica" tractasse fertur. 2u ( aCoX/x^s/ autem et crypticam seu 
a/wy^aar/x?}!/, qua posteausi sunt Pythagorasi, illius hominis doctrinam 
fuisse affirmant. Ipse primarius Pythagoraa prasceptor, et "tlieologus" 
dictus est. Ejusmodi ^soXoy/xa scripsisse Heracliturn testantur Dio 
genes et Hesychius Illustrius ; unde oxoreivos appellatur. Vixit 
autem Pherecydes iste a3tate Cyri; usque adeo in omni scientia in 
fantes Graaci fuere, si ad Orientales conferantur. Id Solorii a sacer- 
dote Saitico exprobratum. ^H, SoXwv, 2o'Xwv ; inquit, "EXX^^j dsj -Tralfiss 
SGTS, ysptov 8t "EXX^v ou/i s0Tiv. ' A'/.ovoug ovv } KU$ 71 TOUTO Xs^s/j, 
sffri (g/Vg?v) rag -^u^dg vdvrig' M&tfAidv ydp sv avraTg 'twere di' d 

TaXaidv 6o^av } ovde f^dO^a fflwu croX/oi/ ovdiv' — " '0 Solon, Solon, 
ait, Gra3ci semper pueri estis; senex Grsecoium est nullus/ Causam 
autem cur hoc diceret sciscitanti Soloni senem ilium respondisse aie- 
bat ipse, ' Juvenes estis animis omnes: nullam enim ex antiqua audi- 
tione veterum sententiam in istis habetis, neque disciplinam vetus- 
tate canam ullam/" Plato in Phsedon. Nam theologiam quidem 
lorige ante Cyri tempora spleudorem obtinuisse, imo ax/x^i/ excessisse 
notum est. Vid. Plin. Nat. Hist. lib. vii. cap. i., " quas quis in vita in- 
venerit." TOUTOV pqa} ©goVo/Affoj Kpurov KSft fvffsug %a,i 



SO DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. I. 



tc Eum Theopompus asserit primum omnium de natura et 
de diis scripsisse," Diogenes in ejus vita. Quod etiam apparet ex 
epistola Thaletis ad eundem, cujus hoc initium : 0aX5j» ^zpsnvdzr 
j ffs Kpojrov 'Iwv&jv /j,'sXXstv Xoyovg d/j,<p} ruv %stuv %pijf&ow'uv s/g rovg 
<pafasiv. Pherecydem autem, Syrium, a Syra insula appella- 
tum esse putat Hesychius Illustr. : "Eff-i, inquit, ^/« ruv KvxXddw vfauv, 
9j 2vf>a } in vita ejus. Alii Syrum fuisse volunt, quod verisimilius. 
Ipse autem in operis procemio Musaeum Eumolpi filium, VPUTOV §so~ 
yovtav vorfffoti affirmavit. Eum rbv SeoXo'yov dixere Platonici empha- 
tice ; et prsestantissimus semper habebatur theologus. Sed de 
Homero, Philostratus in Heroicis, 'Opp&ot, lv vohKoTs ruv xara rqv 
SsoXoyfav vmpfips, — " Ipsum Orpheum in multis ad theologiam perti- 
nentibus superavit;" inventis addidit. Eorum autem ^*oXoy/a erat 
Seoyovfat expositio ; nam deos omnes genitos fuisse autumarunt. 
Ita Herodotus de Persis in Clio: O-jx faQpowropveat stopurav roiig $eo'j$ 
xaQdvsp o't "EXhqvss war nam Persas deos naturales colebant. De 
GrsBcis loquor post Hellenism! introduction em; nam veteres Grsscos 
caeterarum gentium more, primum coelum et sidera coluisse, probat 
Eusebius, Praapar. Evangel, lib. i. cap. ix. : Oux &pa, inquit, rig % 
yovjas 'EXXijwx5jf, TJ (3ap£apixq$ roT* KaXaiordron; ruv dvOpwrtu 
ovdz ^odvuv idpvffic, cuds q vuv woXXj} <2>Kuapia rqs ruiv ^suv dpp&vuv re 
S'/jXg/iv xarovoftaffias. Atque longe ante eum Plato in Cratylo: 
vovrai pot 01 irpwroi ruv av&p&KWv ^spi rqv 'EXXa^oc rovrovg ftovovg 
'/jysTadai ovti-trsp vvv croXXo/ ruv (3a,p£dpuv 9 %Xiov xat tfsX^v'/jv, xai yqv, '/.at 
acrpa, xai ovpavov. Sed de hisce plura postea. Quo tempore civitate 
Christiana donatum est vocabulum hoc, incertum. In titulo Apo- 
calypseos, Johannes dicitur 6 SsoXo'/og. Is in regio Montani exemplar!, 
est, ' AcroxaXu-vjy/5 rov dyiov diroffroXou %ai suayytXiffrov 'Iwavvou roD SsoXoyov. 
Reliquis exemplaribus absolute ita dicitur. Additur in versione 
^Ethiopica, " Qui Johannes erat episcopus Constantinopolitanse 
metropolis quum passurus erat persecutionem ;" stolide satis, et prout 
eum interpretem decuit. Casterum ewypapjj ista cum incertissimas 
sit originis, et merito o/^srcc/, ex versu libri secundo desumpta videri 
potest: "Johannes epaprbpitcts rbv \6yov rov Osov'" hoc est,sermonem Dei, 
non autem de Deo. At alia usitatior est vocabuli significatio ut 
ostendimus. Neque quod testificatus sit Xoyoi/ roD QsoZ, sed quod 
clarissime exposuit Xo'yoi/ rbv Qsbv, veteres xar s^o^v Johannem theo- 
logum dixerunt Qui id primus fecit Origenes est. TheologiaB et 
theologorum tarn familiariter meminit, Dionys. Areopag. cap. iii. 
de Div. Nom., ac si in usu frequentissimo turn temporis fuissent ilia 
dvoftara remind, sed ucro£oX//xa?ov esse scriptorem ilium omnes pene 
consentiunt. Itaque vocabula ista sacram Scripturam quod attinet 
sunt aypapa. Equidem doctrina evangelica dicitur Xo'/o, fyvis, Phil. 
ii. 16; o Xoyog 6 rov ffravpov, 1 Cor. i. 18; X&'yog rjjg triffreuf, 1 Tim. iv. 6; 
o X6/og rov xpiffrov, Col. iii. 16 ; Xoyo; 0£oD, 1 Thess. ii. 13; ad hasc atque 



CAP. II.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 31 

hujusmodi alia, respectu habito, sobrium istiusmodi vocabulorum 
usum non rejicimus; quamvis hand nesciamus sensum eorum rs^vixov 
sine veritatis prsejudicio retineri non posse. Yocemus itaque rem 
istam de qua nobis sermo est, cum Eusebio ad Marcellum 



CAPUT II. 

Theologise notio abstracta — Quo sensu earn scientiam esse contendunt scholastic! — 
Eorum sententia rejecta — Ab omni humana scientia alienam esse theologiam 
probat apostolus, 1 Cor. ii. Mu'iw, puo-rrifuov, ntetou, riXiios, r'tXv) — Paulinus 
theologus quis — Theologiam ad humanarum artium et scientiarum regulas 
compingendi plurimorum labor irritus — Scholasticorum ineptiae et 



I. UT moram nobis injicerent, quse de notione theologice abstracta, 
uti loquuntur, et artificial!, inter plurimos agitantur, cum ad naturae 
ejus expositionem prout videbitur non pertineant, causa nulla est. 
Etenim utrum ars sit an scientia; et si scientia dicenda sit, utrum 
theoretica sit an practica, an verb ex utraque mista, quodnam sit 
ejus objectumproprium et immediatum, qu.odgenus,qudS! differentia, 
quis finis, plurimaque alia futilia prorsus, ex schola Aristotelis 
philosophiam miscentes simplicitati Christiana, varie et subtiliter 
disputarunt omne genus theologi: ita intelligendo faciunt, ut nihil 
intelligant. Cum enim SsoXo//?^ scr/tr-r^^g mentionem fecerit Aristo- 
teles, eamque praBstantissimam ruv %sup?irix5>v lirtGr^uv esse docuerit, 
scliolastici (ii prgesertim quibus juxta Deum Thomas est) quibus abs 
eo dissentire erat religio, theologiam, Christianam scientiam esse, 
eamque speculativam contenderunt. Artis nomen ab hoc negotio 
exsulare debere, tandem omnium est consensus. An scientice de- 
finitiones, quibus scilicet quid sit apud hos, quid apud illos, pro 
cnjusvis libitu enuntiatur, quid commune habeant cum theologia, 
videbitur. Cum ideo res ipsae, nempe artes et scientice, atque ip- 
sarum descriptiories et definitiones incertse sint et arbitrariae, pro 
diverse quorundam hominum captu diversimode fabricate, cumque 
nullus sit mentis habitus, sive is sit theoreticus sive practicus, qui 
quidem artis (cum omnis scientia, teste Platone, Epinom. ad lib. de 
Leg. sit pi wr my rb KXefrrov, seu ipsarum rerum imitatrix) aut scientiaa 
alicujus sit IxruTw/^a, [qui] rem de qua agimus exhibeat, de his tarn 
diversis, in ordinem redigendis, frustra erit omnis labor et solertia. 
Caaterum de scientiis T^VIKUS sic dictis, qus6 conclusiones ex prin- 
cipiis notioribus respiciunt, et ab objectis propriis nuncupationem 
sortiuntur, vel doctrina ipsa qua res de quibus agunt artificiose dis- 
ponuntur, vel mentis facultas aut habitus qua doctrinam illam com- 
prehendimus, attenditur. Doctrine autem, quas semper nititur 
fundamentis quibusdam et theorematis quae rationi humanas non 
tantum sunt consona, sed et cognata, qualis est scientia omnis, cum 



82 DE THEOLOGIA IN GENEHE. [LIB. L 

mysterio omnem captum pure *\>wyjx6v seu naturalem superante, nulla 
communitas esse potest. Deum enim rite cognosci non posse, nisi 
per Deum, omnium est *^Xjf4"& Habitus uti loquuntur scienti- 
ficus est mentis ad istiusmodi doctrinam conformitas, e reflua prin- 
cipiorum cognatorum actione disciplinari nata; ita ut divinam illam 
vim mentis quas theologia est, quaeque veracitati revelantis innititur, 
exprimere nequeat. Objectum autem theologia3, cum aliquo sensu 
sit Deus ipse, ab omnium scientiarum objectis infinite magis distat 
quam istae, ab ipso nihilo; tantum abest ut ratione aliqua, illius re- 
spectu, ei conveniret cum aliis artibus aut scientiis. 

II. Apostolus etiam planissime eb loci, ubi de hisce rebus data 
opera et expresse agit, ab omni h\imm& f sapientia et scientia alienam 
rationem theologise Christianas reddit: 'O \6yog pav, inquit, xai rb 
xypwyftd ftov, hoc est, et scientia et doctrina, ovx lv Ksido?$ (seu veisrofs 
vel ffifavoty dvdpunfvris ffoplas Xoyo/£ (quibus consistit omnis ars aut sci 
entia humana vulgb sic dicta), aX\' sv dvodslZzi tlvtvparot %«,} dwdpetor 
(sv did fooTv) (prout enim mathematici suas habent avodeifyif, atque 
dialectici suas; ita h dirofeigei etiam consistit doctrina haec nostra, 
sed spirituali et potente, qua3 ab illis dvOpM--iv^g <ropfas tarn longe abest, 
offov ovpavo$ sffr airb yafag. (Deinde discriminis hujus rationem addit 
et finem) : "Iva, inquit, ^ -r/tfr/g l^uv (seu assensus doctrinas nostras 
adhibitus) ^ fj sv tfcxp'ia, dvfyuTruv (uti esset si iisdem aut similibus 
principiis, forma, aut fine, consisteret theologia perinde ac artes et 
scientia3 philosophorum), «AX' sv dwdf&si Qsov (efficaciter sapientiam 
hanc per Spiritum suum operantis). 2op/«v ds XaXoD/^sv sv roTc, re\sioi$ m 
ffopiav ds ov roD aiuvos rourou (non sa.pientiam quss ex humana prodiit 
eruditione) : aXXa XaXoD/y/si/ ffotplav ©sou sv fiv&fljpiift dtfo/tsxpv/AfAsv/iv, 
(qua9 autem consensio sapientisa Dei t&vffTvipt<adsi cum humanis ullis 
disciplinis esse potest? Illam vero), 'H///1/ 6 &sog d-rrsxaXv^s did rev 
Hvsvparog avrov" (has diversimode docet humana sapientia). — 1 Cor. 
ii. 4, 5, 6, 10. Sive ideo ortum theologia?, sive subjectum, sive 
fid em, sive modum discendi docendique, totam denique naturam 
aut usum spectes, apparet earn nullo modo ita inter scientias humanas, 
vel speculativas vel practicas numerari posse, ut ad earuin regulas, 
aut methodos astringi debeat. Imb ipsa vocabula, psdooos, fisOo- 
ds-jsiv, r's%vii, qns3 scientiis sunt ofatfa, secundum scripturam hie locum 
nullam ha.bent; pveto et inde puffrfiptov de quo, sensu sanctissimo apos- 
tolus agit, inter ipsos e£/im'c0sconstanter aliquid alienum satis ab omni 
bus aliis scientiis denotant, — mysterium est. Mulw est initio, seu sacris 
instituo; et /u'oD,aa/ passive. Aliter paulo, sed in eundem sensum 
Etymol. Mag. Auctor. Mv<r+r){, inquit, tfapd rl /ubca, rb Kap^vw' /A-JOVTSS 
yap rue, aiffQ'/jteiS xai e%u ruv ffapxinuv fipovriduv yivopsvoi, ovru rd$ %eia$ 
dva7^dp^si$ sds^ovTQ- quasi inexstasi divinas acceperuntirradiationes. 
Et r& /AvffTTjp/a dm ruv pvZiv derivari dicit Jamblichus apud Photium, 
cod. xciv., sed inepte, prout ostendit ratio etymologiaB quam adfert. 



CAP. II.] DE THEOLOGIA IN GENEEE. 33 

III. De Pythagora, omnium pene nationum sapientia instructo, 
affirmat Laertius, quod vdffag s^utiQq rag rs 'EX^v/xag, xa/ pxpSapixdg 
7£\erdg' — "Omnibus tarn barbarorumquamGrsecorum sacris fuerit ini- 
tiatus." Nam ea sapientia quam peregrinationibus suisquassitum ibant 
antiqui isti philosophi, nihil aliud erat quam religionum colendarum 
ratio, teste Lactantio ; equidem, inquit, "mirari soleo quod cum Py 
thagoras et postea Plato, amore indagandas veritatis ad ^gyptios, 
et Magos, et Persas usque, penetrassent, ut eorum gentium ritus et 
sacra cognoscerent (suspicabantur enim sapientiam in religione ver- 
sari) ad Judaaos tamen non accesserant," lib. iv. de Vera Sap. 
Hinc cum Apollonius Athenis [AvsTeOai vellet, 6 hpopdvrvig ovx JCouXsro 
napsffiv ra hpd ^ 'yap uv KOTS fj^v^ffai yoqra, fj^^l rqv 'EXsuoTj/a ai/o/^a/ 
dvOpuiry w xafapti ra taipovia, Philostr. de Vit. Apol. lib. iv. cap. 
vi. ; — " Sacrorum prasses ilium sacris admitti noluit, asserens se nun- 
quam initiaturam hommem incantatorem ; nee Eleusinam patefac- 
turum ei, qui purus a dasmonibus non esset/' Mvs?<fQai } ideo est 
sacris instrui ; quod etiam ex Apollonii response magis patet. Ilspi 
7qg TsXerfg, inquit, irfafov % <rt) y/yvefio-xw — "De sacris mysteriis plura 
quam tu cognosce." Et apud Patres, teste Budceo, ^s^v^svog, per se, 
et sine adjectione, eum significat qui doctus est in sacris literis. 
vqptov apud Paulum inquit Chrysostomus, ri Mpfarw, xal 

xa/ ayvoovpsvov' hoc est naturaliter: alii, arcana et paucis cognita, neque 
communicanda nisi initiatis, hoc est, 2op/av XaXoD^si/ sv ro?g rsXsioig. 

IV. Non quasi arcana apud nos essent sacra, qua3 nisi Sacramento 
aliquo silentioque prsemisso fas esset exponere, ciim Christus omnia 
etiam ^otfr«j^/orara quas ipse pro ratione ministerii sui, privatim 
docuit, sv rp <purl, xa/ eiri r£v dupdruv, in luce hominum, palam evul- 
ganda curaverit, Matt. x. 27. 

V. Hysteria quidem in vulgus efferre antiquis gentilibus nefas 
erat : " Non fas esse existimant ea, quaa de sacris docent, litteris man- 
dare/' de Druidibus Caesar, lib. vi. de Bel. Gall. Ideo ubivis sacra- 
mento adigebantur initiandi ne quid effutiant. Unde Herodotus de 
se ipso postquam sacra ^Egyptia ab Heliopolitanis didicerat, Ta p'sv vuv 
§eTa rZv d^'yTj^druv, ola qxouov, oOx £/'//</ fpodvpog t^iiyfaaAou, s%u 5) rd ovvo- 
fj,ara aitreuv povvov vofti^uv ndvrag dvQpu-Troug Iffov Kepi avrsuv sKlffraaQai, 
lib. ii. ; hoc est, " Verum quse mihi ad deos pertinentia narrarunt, ea 
scriptis mandare non libet, quod idem de illis, omnes homines'" 
(scilicet initiates) "scire existimem." Non ideo ob ejusmodi rationem 
doctrina evangelica mysterii nomine insignita est, sed quod res ipsa3 
revelatsB in ea, omnem captum humanum pure naturalem excedant, 
1 Cor. ii. 7, 14. 

VI. Ut quis ideo tfop/av b {Avffrypiu torixixpvf/bptiniv recipiat et in- 
telligat, necesse est ut sit ipse f&efjwvifAevo$ t — hoc est, in arcanis vol- 
untatis divinse per Spiritum Sanctum instructus. Neque alii rlXsioj 
apud Paulum quam initiatij hoc est, Spiritu Sancto, de quo ille agit, 

VOL. XVII. 3 



34; DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. I. 

instruct!. Nam rsXg/ow est consecro et initio; unde apud veteres 
baptismus etiam r&eiuni$ dicitur. Pro consecratione seu dedica- 
tione usurpant LXX., Exod. xxix., TgXg/£<ra; rag %s/>aj ayrwv, ver. 
33 et 35 ; neque aliter vocabulum illud exponendum videtur Epis- 
tola ad Hebra3os ii. 10, Tbv apwybv r%g fftorqpiag dice Ta^/^drwv 
r&suZffai. Atque etiam reX?j sunt mysteria prout ex Platone pro- 
bat Budseus; et raXera/, omne genus sacra; et «reXgfl;aivoi, sunt 
initiati, et sacrificiis expiati, apud Philostratum in Vita Apollo, lib. 
iv. cap. vi. Is ideo qui rsXeiog est, seu spiritu instructus, quo sacris 
Christianis initiamur, atque pspvwsvog ab eo qui solus patefacit 
70 fwffrqpiov rov SiXfaarog auroD, idque per cmD/Aa <rop/ag xa; 
Xu-vj/£<w£, Eph. i. 9, ll^Paulinus est theologus. De usu artium et 
scientiarum in addiscenda divina veritate postea dicetur. Interea 
theologiam esse sapientiam quandam /Autfnjp/wSjj et divinam, neque 
iis terminis circumscribi aut regulis tradi, quorum repagula patiuntur 
artes et scientise omnes, ipsos ethnicos non latuit. Atque non aliam 
forsan ob rationem factum est, ut qui multum operse in hac re con- 
sumpsere, ut theologiam secundum regulas et methodos aliarum 
scientiarum axpi££s scilicet describerent, circa ejus definitionem, 
genus, dififerentias, objectum proprium, subjectum, finem immedia- 
tum, aliaque id genus plurima, (de quibus sacra Scriptura ne ypv 
quidem) opinionibus remotissime disjuncti, mire inter se digladientur. 
Dum enim veritatis divinse e sinu Dei revelatse mysterium ad artium 
et scientiarum humanarum lesbias et arbitrarias regulas exasciatum 
reddere studeant, atque terminis nescio quibus philosophicis (quibus 
et quorum ope et subsidio, omnis veritas cum naturalis turn superna 
tural! slubentissime carere potuisset, nisi aliter visumfuisset Aristoteli) 
quibuscum communitatem habere nolit, illud prsepediant, nihil aliud 
efficiunt, quam ut res in se et natura sua certissima, evidentissima, 
atque menti rationali expositissima, incertissima esset, ambigua, mul 
tiplex et obscura. Eruditi sane viri, divina, in sacra Scriptura, re- 
velatione innatorum principiorum vice nixi, progressu aliarum scien 
tiarum non absimiii, aliquibus quidpiam invenientibus, aliis, faciliori 
opera eorum inventis addentibus doctrinam quandam, principiis, 
theorematis, ihesibus, et conclusionibus, ad aliarum scientiarum in- 
star comprehensam, quam theologiam vocant, exstruxerunt. Ea vero 
doctrina, cum neque auroT/<rr/av habeat qua talis, neque fide super- 
naturali opus habeat qua recipiatur, neque finem ullum theologise 
aut theoretice aut practice assequatur, theologia proprie dicta non 
est. Ex indagatione hujus doctrinae, habitus aliquis mentis, impres- 
sioni abs ea receptse consonus acquiritur, quam non fid em neque 
scientiam naturalem esse contend unt scholastici. Atque hasc est 
theologia scholarum, de cujus natura et usu inferius dicetur. In- 
numeras ideo, easque operosas disputationes, et si verum dicere liceat, 
titivilitio haud emptitandas, missas faciamus, si modo theologiam 



CAP. III.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 35 

libertatis jure in quam liberal! manu earn asseruit sacra Scriptura, 
gaudere, permittere velimus. 

VII. Quibuscunque sane vocabulis, ad rem hanc enarrandam 
Spiritui Sancto uti placuerit, ea omnia ac singula disputationibus 
suis, satis superque vexata reddiderunt scholastic!. Scientiam, pru- 
dentiam, sapientiam, doctrinam, homines in Dei atque operum ejus 
contemplatione, et obedientia ei prsestanda dirigentem, notitiam illam 
sui qua nos imbui vult Deus, scripturam vocare in confesso est. 
Hinc disputandi prurigine abrepti, prout dictum est, utrum scientia, 
eaque speculativa an praetica, aut prudentia aut sapientia sit theo 
logia, pertinaciter contendunt. Quodcunque autem vocabulum ex- 
amini subjicere visum sit, omnes extemplo rationes ejus philosophi- 
cas perperidentes, utrum theologise aptari possit, subtiliter inquirunt. 
Qui theologiam sapientiam esse volunt (ut ex hoc uno capite omnis 
horum hominuin labor sestimari possit) id sibi negotii dari putant, 
ut omnia quae in philosophorum scriptis sapientise humanse tribuun- 
tur expiscati, in theologiam, ilia apte quadrare ostendaiit. Hoc 
autem quicquid sit operis, cum per longas ambages, subtiles fabulas, 
atque conclusiones audacissime ineptas se confecisse autumant, quasi 
re bene gesta, ac profligatis aliorum omnium sententiis, eorum prse- 
sertim qui familiam aliam vel ducunt vel sequuntur, theologiam 
sapientiam esse concludunt. Itaque cum mentis Spiritus Sancti in 
vocabulis istis, scientice, prudentice, sapientice, doctrince, atque id 
genus reliquis, penitissime sint ignari, ingenii nervos omnes (ut sunt 
plerique ingeniosissime stolidi) et oculos intendunt, ut sapientiam 
Dei in mysterio absconditam, in miserain, imperfectam, imb stultam 
illam hujus mundi sapientiam rnutarent, atque nescio quibus limitibus 
circumscriberent ; quo figmento nihil unquam periculosius aut magis e 
diametro doctringe apostolicse pugnans excogitari potuit. Spinosas ita- 
que istas scholasticorum aliorumque concertationes, quas tractatibus 
suis theologicis prsestruunt, crucem miseris lectoribus affigentes, qui 
studium inutiliter locare, imo errare nollent, cum ipsa veritas infini- 
tis laboribus ex iis indaganda, ob aXXoysviav subject! propositi, haud 
vera sit, contemnere debent sapientise sacrae candidate 



CAPUT III. 

Inter intellectum et veritatem unio arctissima — Theologia et mentis habitumy 
et ipsam veritatem denotat — Dei scientia nostrae Kp%irv#at dici nequit — 
Theologia, qua doctrina, est a Deo solo et immediate — Verhum Dei quo sensu 
nostra theologia est — Theologorum distributiones ; angeli, homines — Ho 
mines vel S-idvipuvros, vel -^1X01 — Meri homines vel viatores vel possessores — 
Illorum theologia investiganda 

I. AMOTIS iis quse quamvis apud nonnullos in disquisitione naturjQ 
theologiaa utramque faciant paginam r revera veritatem sincere inda- 



36 DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. L 

gantibus prsepedimentum objiciunt, rem ipsam generalem ipsius na- 
turarn quod attinet, cui operam hanc navamus, proprius intueanmr- 
Cum ea autem sit inter rem quarncunque cognitam, atque facultatem 
illam et dvvapiv mentis nostrae, qua illam apprehendimus, seu ipsum 
intellectum, cum ff^sasi sua ad rem ipsam consideratum, ex interce- 
dente veritatis conformitate, arcta unio atque necessitudo, ut nomina 
sua invicem alterum cum altero communicet ; ita affectiones qua? 
uni propriae sirat, alteri saepe adseribuntur ; namque saepe res seu 
doctrina certa dicitur, ab ea certitudine qua3 est affectio mentis ; at 
que apprehensio nostra vera, a veritate rei quam apprehendimus. 
Hinc in definitionibus oritur non minima confusio, dum utrum sit doc 
trina, an mentis facultas (qua doctrinam ipsam suo proprio lumine, ad 
finem suum proprium apprehendimus), quas finitur, hand facile per- 
spici potest. Cum itaque per theologiam et doctrinam de Deo, cultu 
atque obedientia ei debita, et mentis nostrae, qua illam percipimus 
vim et facultatem, seu habitum ei conformem denotari in confesso 
sit, ad vitandam ex of&uvvfticp eonfusionem, de iis distincte agendum 
est. 

II. Ad infinitam Dei avrapxuav pertinet, ut ipse solus se cognos- 
cat perfecte: Ps. cxlvii. 5, "iSDp pN lh{Br6., — "Intelligentise ejus non 
est numerus/' Itaque scientia ilia, qua Deus se atque omnia sua 
attributa perfectissime novit, cum sit infinita et necessaria, non nisi 
ipse Deus infinite sciens et sapiens est. Hsec ideo primae veritatis 
ipsam se perfectissime comprehendentis atque amantis cognitio, non 
nisi improprie a quibusdam theologia d^gYuffog dicitur. Quid autem 
per theologiam apx'sTvvrov intelligi vellent, an ipsi intelligant vehemen- 
ter dubito. Neque enim aut nostra Dei notitia infinite illius scien- 
tia3 divinae expressus est character (quod uni Filio naturae divinaa 
participi proprium, Heb. i. 3), ita ut exrwrog ejus respectu dici possit ; 
neque illius vi aut virtute quicquam de Deo cognoscere possnmus, nisi 
intercedente libero voluntatis divinse consilio. Equidem speculum 
nostrum non est immediate Deus ipse, sed verbum ejus seu evan- 
gelium, in cpio.retectd facie, per Christum gloriam Domini intuemur, 
2 Cor. iii. 18. ^Eternam in mente sua veritatis ejus, quam a nobis 
cognosci velit ideam, seu eonceptum Deus habet. Atque hinc omnis 
nostra theologia pendet; non immediate quidem, sed ab eo volun 
tatis divinae actu, *quo ei placuerit veritatem istam nobis revelare: 
"Deum enim nemo vidit unquam: unigenitus llle Filius qui est in 
sinu Patris llle exposuit," Joh. i. 18. E-evelatio ideo mentis et volun 
tatis divinae, hoc eat Dei verbum, ea est doctrina de qua agimus, ad 
quam omnes mentis nostrae de Deo, ejus cultu, atque obedientia ei 
debita, conceptus conformes esse debeant. Atque hie iterum theo 
logia cum omni scientia, quae humanee sapientiae tradux est, parum 
convenit. Etenim •clsrr^a, illud .principiorum et conclusionum, quo 
.scientia ulla traditur, non est norma conceptuum mentis, seu actuum 



CAP. III.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 37 

intellectus circa proprium objectum istius scientiaB; sed cum sit illis 
posterius, et eorum effectum, per illos regulari debet. Ita philoso- 
phus prsestantissimus : A/ de sviffrq/Aai sv ^^f) hoyixfj ovtai, alfisv r£y 
atffQriTuv, tt da? sviffrrjfAas robruv 'h.sysiv, KP'SKZI &s avTaT$ rb r^c, dofys ovo/aa, 
vGTtpai ruv ffpayftaTav ovffai, S/KOV&S stffi roi/rwi/, Plotin. Ennead. V. lib. IX. J 
hoc est, "Proinde scientise quse in ration ali anima sunt, quee quidem 
ad sensibilia pertinent, si modo horum notitise nobis sint scientise 
nominandse, quippe cum opiniones potius deceat nominare, ipsaB in- 
quam, cum rebus posteriores sint, earundem sunt imagines." Doc- 
trina autem, de qua agimus, omnem mentis nostne conceptum circa 
objectum ejus peculiare et proprium ante vertit ; atque infallibilis re- 
gula et norrna est immutabilis omnis scientiae et cognitionis nostrse, 
Ps. xix. 

III. Est ideo tbeologia ipsissima veritas divina prout a Deo reve- 
latur; nempe verbum, doctrina, seu lumen &%tfar><srov et dvr6iri<rrw. 
Nemo de Deo rebusve divinis nisi per Deum digne sentire aut loqui 
potest. Deum neque quisquam rite novit nisi ex sua per filium ex- 
positione; neque coli vult nisi quemadmodum ipse prgescripserit. 
Omnis etiam nostra obedientia ab ejus voluntate pure dependet. 
Theologia verb omnis circa Deum et cultum ejus, atque obedientiam 
ei debitam versatur. Non ideo nisi a Deo ipso, ea doctrina esse 
potest. Principium itaque et norma omnis cultus divini, fidei et 
obedientias cum sit tbeologia, proinde ut sit etiam coelestis originis, 
infallibilis certitudinis, Jg ovpavov non Jg avdpuvuv, Matt. xxi. 25, 
necesse est. Neque enim fides divina ulli principio inniti velit, quod 
non sit omni modo divinum avTapxsg et a^/oV/orov. Cultus autem 
Dei, ita dicitur non minus a mandate, quam ab objecto divino. Ne 
ideo toturn humanum genus in tota obedientia perpetuo fluctuaretur, 
atque in salebras incideret, earn doctrinam qua3 omnis sui cultus, 
atque obedientias nostrae norma est, a seipso Deus esse voluit. Hoc 
ideo sensu, theologia est doctrina Dei de seipso, operibus suis, deque 
voluntate sua atque cultu, nostraque in omni statu obedientia, et 
prasmio, atque inobedientium pcena, ad nominis sui gloriam revelata 
et expressa; hoc est ipsissimum Dei verbum. Verbum autem Dei 
cum sit svdidfarov vel qrpopopixov, hocque iterum ciypapov vel tyrypctpw, 
ut unumquodque horum in hoc negotio se habeat sigillatim dein- 
ceps exponemus. Quid verb de thesibus quas vocant tlieologicis, 
catechismis, confessionibus, locis communibus, atque ejusmodi pro- 
positionum credibilium farraginibus sentiendum sit, quoque in loco 
sint habenda, in quibus discendis vel etiam docendis (fallor aut) multi 
theologiam consistere putant, inferius videbitur. 

IV. Postquam ideo (ut hoc xara ^po^-^tv hie loci addam), omne 
Dei verbum quodcunque scriptis commissum est, Scriptura ista ita 
est nostra theologia, ut ei toti, omnique ejus parti et unicuique in ea 
contents veritati auctoritatem tribuamus, non quia una propositio ex 



38 DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. L 

altera evidentibus .adhibitis rationibus astruitur; vel conclusiones, 
quibus assentimur, rite e principiis quibuscunque colligantur, sed 
unamquamque veritatem seu veritatis propositionem separatim con- 
sideratam certa fide amplectimur, ob immediatam ejus revelationem 
divinam, cui nititur omnis theologia. Habitus autem iste, quern 
discursivum vocant scholastic!, quo ex propositionibus, quarum una 
Scripture est, ideoque divinitus revelata, altera autem evidentia sua 
naturali lucet, conclusiones elicirnus (de quarum natura, utrum scilicet, 
de fide sint, ut loquuntur, annon, acute digladiantur), prout alitid est 
(si aliud sit), a dono interpretandi Scripturas, ab institute nostro 
alienus est. 

Y. Hoc itaque prsemisso, nempe theologiam objective uti loquuntur 
et in abstracto consideratam, purum putum Dei verbum esse, lumen 
illud mentis creaturse rationalis, quod etiam eo nomine compellatur, 
porro accurate perpendendum venit. Ut verb illuc quo tendimus 
facilius perveniatur, subjectorum luminis hujus capacium distributio 
aliqua prsemittenda est; ac deinde luminis illius ad doctrinam de 
qua egimus relatio, cumque ea unio, exploranda. Primb autem re- 
spectu subjecti, uti loquuntur, theologia communiter in earn, qua3 est 
angelorum, atque humanam, dispesci posse videtur. Etenirn angelis 
et hominibus, eb quod sint lumine intellectuali prasditi, Deum cognos- 
cere, Deoque libere obedire incumbit; eorumque finis ultimus in ea 
Dei fruitione, ad quam per obedientiam itur, consistit; istiusmodi 
autem naturam, statum, et conditionem, in iis omnibus qui earn per- 
cipere, aut ea ad finem ejus proprium uti velint, doctrina ha3c ofya- 
vidqs exigit. Qualem vero congenitam Dei atque voluntatis suas 
notitiam habuerunt angeli 7r t v saur^v dp^v xai rb 'ibiov o/'ptjjr^/ov con- 
servantes, quove lumine instructi fuere, ut, incrementorum respectu, 
graduum capax fuerit lumen istud, mysteria quod attinet 
psva dvb r£v ajuvouv sv rfi Q&ti, manifesta tandem facta raJic, 
rale, s^ovGtaig sv roTg sffovpavioig dia rr t g sKK\^fffa$ } Eph. iii. 10; qualem 
etiam habeant per continuam Dei visionem, prsesertim potiti in 
Christo jam prasmio, non est hujus loci inquirere. 

VI. ©sa^pwrog Jesus Christus, et -\)//Xo/' &V&PUTM totum huma- 
num genus exprimunt. Quse de Jesu Christi, " in quo absconditi 
sunt ornnes thesauri sapientisB et scientias," Col. id. 3, theologia, 
deque scientia ilia, quam per unionem personalem habuit, habetque, 
atque revelationibus ei a Patre datis, Apoc. i. 1, utque in illo habitet 
omnis plenitudo Spiritus, Job. iii. 34, quern 1% p'srpov non accepit, 
dicenda sunt, cum dissertationis cui imprassentiarum incumbirnus 
ambitu comprehend! nequeant, ea hie penitus omittere consultum 
duximus. Qui autem meri homines sunt, vel adhuc vitam degunt 
mortalem, aut saltern qua tales considerari possunt, et vulgo viatores 
dicuntur (" Nam in tota hac vita ad est fiducia," Eccles. ix. 4), vel 
corporis compaginibus soluti, possessores audiunt. Horum verb, qui 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA NATUKALI, ETC. 39 

nempe decurso, ad voluntatem Dei, fidei et obedientige stadio, finem 
suum et requiem in fruitione Dei misericorditer obtinuerint, theolo- 
gia (verbo expedienda) est, lumen illud glorice, quo res divinas vpo- 
tfftwrov vpog xpoffuirov cernentes, Deumque ipsum xaOws Jtfr/, ineffabili 
gaudio perfusi, Dei et Agni laudibus aeternum vacant. Atque hsec 
ut eb quo tendimus perveniamus, necessario praemittenda erant. 

VII. Pro vario statu eorum qui viatores dicuntur, varia etiam est 
illorum theologia ; hie autem generatim duplex est ; nempe naturae 
integrse, seu creationis ; et lapsse, seu peccati. Hominum verb in pec- 
catum lapsorum considerationes et distributiones aliae infra adhi- 
bendse sunt. De primo nomine, primo in loco agendum. 



[PARS PRIMA:DE THEOLOGIA NATURALI, SEU PRIMI HOMINIS.] 

CAPUT IV. 



Theologia primi hominis, IvS/a&ra — Ejus descriptio — Quo sensu naturalis — Lu- 
minis congeniti, gradus, vis et efficacia — Scholasticorum vipispyia, Socinian- 
orum error, aliorumque — Theologies naturalis ortus et necessitas — Obedientia 
primi hominis — Prsemii promissi, peccati, et poense expositio — Theologiae ori- 
ginalis corruptio — Corruptionis modus — Foedus primum abolitum ; atque 
ipsa theologia ei innixa. 

I. OMNIS omnium hominum theologia vel verbum ivdiaQsrov respi- 
cit, et naturalis dicitur (ex maxima scilicet sui parte, cum nunquam 
sola fuerit), vel verbum wpopopixov, quod svdiaQ'srov illius per peccatum 
obliteration! succenturiatum est, et supernaturalis seu revelationis 
vocatur. De prima nobis primb agendum est. Ea verb ut pura, ut 

wrupta, ut apostatica, considerari potest, et debet. 

II. Status autem naturae integrae, seu hominum sub lege creationis 
mtaxat positorum, primo in loco se nobis offert. In eo statu theo- 

erat svdidfaros et naturalis: non tamen usquequaque e^urog. 
initio enim per revelationem aucta fuit, atque erat insuper 
igenda. In eo statu pur a dicitur. Lumen autem erat salutare in 
jnitione Dei creatoris, legislatoris, rectoris, et remuneratoris con- 
sistens. Lumen vocamus, cum id omni theologise ex usu Scripturse 
conveniat. Homini a Deo in ipsa creatione hoc lumen inditum; et 
per revelationem extrinsecus factam voluntatis divinaa in prsecepto 
sacramentali statim auctum, ex consideratione operum Dei indies 
augendum erat. Atque hoc sapientem eum reddere in obedientia 
secundum fcedus operum Deo rite praestanda, ad felicitatem propriam, 
et potent! se, sapientiae, bonitatis, gratiae, ac justitise divinas gloriam, 
pote erat ; haec primi hominis theologia. 

III. Lumen verb hoc (seu sapientiam spiritualem) in ipsa ejus 
creatione menti hominis Deus indidit. Huic conditioni in qua, et 
fini ob quern factus erat, coDgruens fuit, imo prorsus necessarium, 



40 DE THEOLOGIA NATUKALI [LIB. L 

Eccles. vii. 29. Quamvis ideo natura sua, usumque et Imem quod 
attinet, plane supernaturale fuerit (nam ut Deo homo, secundum 
foedus praemiura aeternum pollicitans, obediret, ex Dei liberrima 
erat constitutione) ; tamen, quia hd^Qsrov KUI tftpvrov, id ei naturale 
fuisse dicimus. Naturale quidem illud proprie dicitur, quod ipsam 
naturam necessarib comitatur, aut ex principiis naturae ortum dueit. 
Eo sensu lumen hoc homini naturale non fuisse constat. Neqne 
enim naturam humanam necessarib sequitur, ita ut ab ea separari 
nequeat : neque ex naturalibus animae facultatibus, vi ipsarum pro- 
pria et nativa educi potest. Quoniam verb ad rectitudinem naturae, 
primogenium suum statum quod attinet, pertinuerit, atque in ipsa 
creatione, homini sub lege posito, respectu ad finem ultimum habito, 
implantatum fuerit, naturale fuisse negari non potest. Sed de hisce 
contra pontificioa, alibi satis superque disputatum est. 

IV. De lumine verb hoc seu scientia hominis in statu naturae in- 
corruptae, quoad gradus et efficaciam, nonnulla est sententiarum di- 
gladiatio. Magnifice satis earn efferunt scliolastici, inanium interea 
speculationum, et in curiosis determinationibus audaciae, hie, ut 
ubique, pleni. Fungum primum hominem et stipitem, vixdum ra- 
tionis compotem fuisse fingunt Sociniani; tanquam Dei, sui, uxoris, 
aliarumque creaturarum ignarum, deridendum quasi propinant. Uni- 
cum de non comedendo fructum arboris scientiaa boni et mali prae- 
ceptum a Deo ei positum esse autumant. An mentem, aut consci- 
entiam illam habuerit, an dependentiam a Deo ullam agnoverit, 
nesciunt, aut saltern se nescire fingunt ; nam insolentissimce scientice 
gloriationis, ignorantice fictio scepissime color est Ita foedissimis 
erroribus de lapsu primi hominis, quos fovent, et statu peccati, 
patrocinari visum est: "Adamus instar infantis vel pueri se nu- 
dum esse ignoravit," Smalc. de Veritate Deitatis Fil., cap. vii. pag. 
2, quasi revera oculis esset captus antequam vesceretur de arbore 
scientiaa boni et mali; et, " De conjuge propria non nisi sensibus 
obvia cognovit," uti ipse dux gregis loquitur, de Stat. Primi. Horn., 
cap. iv. pag. 119; "Neque, inquit, vim arboris scientiae boni et mali 
perspectam habuit," pag. 147, quasi totum primi peccati effectum 
ex vi arboris istius ortum duxerit; atque iterum, u cum mortalis esset, 
setamen mortalem esse nescivit," cap. iv. pag. 118: nempe inenda- 
cium mendaciis tegendum est, ne perpluat. Ut Adamum nihil 
pene per peccatum amisisse probent, nihil unquam habuisse affir- 
mant; cum illud perdere non potuerit, quod nunquam habuit. Dig- 
num patina operculum ! Nos sequa, lance si fieri possit, neque ad 
illorum in asserendo propendente vepispyfav, neque ad horum in ne- 
gando dependente audaciam, primi hominis theologiam strictim 
librabimus. 

V. Deum jure creationis, summum rerum omnium dominum esse, 
creaturis omnibus in confesso est. Hinc omnium existentiam, rie- 



CAP. IV.] SEU PRIMI HOMINIS. 41 

cessario comitatur a Deo dependentia; eaque ad principia naturas, 
quam cum unoquoque comrmmicavit, accommoda. Omnes itaque 
creature, qua tales sunt, quseque pro captu et ingenio, quo sunt in 
structs Creatorem celebrant, eique serviunt: Ps. cxlv. 10, " Omnia 
opera tua te celebrabunt, Domine;" inde xara vpottu'Tro'Troiiay ad offi- 
cium istud rite pra3standum ea omnia et singula multoties hortatur 
Psaltes. Eationem hanc asternam invariabilemque cultus divini 
tmanimi consensu adstruit sanctus cborus ecclesiaB vel militantis vel 
coronatse, Apoc. iv. 11, "A%io$ sT } Kvpie, XaCs/v rqv do^av xai rqv rt^v, 
xa/ rrjv dvva/Aiv on ffv sxriffag ra ftdvra, xa/ 5/a rb SsX^aa ffov siffj xal 
exrffffyffav' cui succinit catholicus creaturarum omnium ccetus, cap. v. 
13, Ka/ crav xr/0/6a o sffriv sv r<p oupavp, xa/ sv rfj yfi, nai VKoxaTU ?%$ 
yqg, %ai SKI TTJS SatMffffqs a etfr/, KUI ra sv avro7$ cra'i/ra, JjXftUtfa \lyovrag' 
Tp xa,G9)fJt,ev(fi SKI rov %f>6vov Kai rp dpviw q guXoy/a xa/ ^ ripy jtai i\ 
do^u xa/ rb xpdro$ tig roug aiuvag ruv atuvuv. Cum enim omnia Deus 
operatus sit propter se, hoc est, gloriam suam, Prov. xvi. 4 ; ut ea 
omnia ei gloriam et honorem redderent, aequum erat. Uti autem ad 
summum illud Dei jus, et in omnia dominium, finem unicuique pro- 
prium et ultimum designare competit, ita, ut adsit operationum in 
eum finem tendentium lex et regula, ad dependentiam istam perti- 
net. Fine certo et lege operationis gaudent omnes creature, eo 
quod sint creaturae. Lex ideo ilia omnibus cognata fuit. Creatura 
autem rationalis cum duplicem induat respectum, nimirum quo crea- 
tura est, et quo rationis capax seternitatis consecranea, duplicem a 
Deo dependentiam, — communem unam seu naturalem, de qualocuti 
sumus, propriam aliam seu moralem, — sortitur. Ea est obedientia 
pro statu creaturse Deo debita. Ad exigendam a creaturis hanc 
obedientiam, ut Deus illis tanquam summus et optimus sit expositus, 
nihil prseter requiritur. Atque proinde timorem et cultum exigit, 
quoniam H }^&$ est, seu omnium Dominus: Mai. i. 6, " Si Dominus 
ego, ubi timor meus." Ut ab ipsa creatione id non innotesceret, 
impossibile fuit. Ad obedientiam istam rite praestandam lex ilia 
congenita sufficere debuit. Ita demum et finis ultimus, et a Deo 
creatures dependentia stabiliuntur. Circa legem autem istam inna- 
tam duo considerari possint: lex ipsa scilicet seu obedientiaa requisite 
nor ma, et legis cognitio. Benefactorem hunc optimum maximum, 
rectorem summum, et remuneratorem, amandum, colendum, timen- 
dum esse, ut ordo moralis hujus dependentia?, qui, quoniam Deus 
Creator summe Justus ac sanctus est, omnem justitiam et sanctitatem 
amplectitur, eousque continuetur, donee ad finem ejus ultimum per- 
ventum sit, hujus legis summa est. Atque lex haec, verbum illud 
est svdiuQzrov afyfatffrov, et infallibile prorsus, quod quasi doctrina 
fuit in primi hominis theologia. Hujus vero legis cognitio realiter a 
lege ipsa non discrepavit. Ejusmodi autem lumine salutari, cujus 
vi et ductu, obedientiam secundum legem Deo debitam rite homo 



42 DE THEOLOGIA NATURALI [LIB. I. 

prsestare possit, ita ut finem suum proprium assequeretur, earn con- 
stitisse apparet. Atque base primi hominis tlieologia fuit. In statu 
moralis a Deo dependentise constitutus, atque imperio Dei submissus, 
eoque beatitatis in fruitione Creatoris seternse capax, congenitam et 
eppurov habuit earum operationum legem, quas ad finem istum as- 
sequendum erant necessaries; atque insuper in cognitione Dei, atque 
omnium mediorum cultus ipsius, ea sapientia instructus, cujus vi, 
secundum voluntatem et mentem Dei in ilia lucentem, rite obedien- 
tiam in lege pra3scriptam prasstare potuit. Cum vero lex base g.apu- 
ro;, quae in hac tbeologia, doctrinaa locum supplet, seu \dyog evfad- 
Qsros, menti hominis fuerit congenita, abs eo lumine, seu mentis 
habitu, quo doctrina de Deo ejusque cultu salutariter percipitur, 
rem ipsam quod attinet, seu materialiter, quod aiunt, loquendo, 
alia non erat: neque quid amplius fuit, quam ordinis istius de- 
pendentias creaturaa rationalis fons et origo, respectu autem exer- 
citii, et actualis obedientias, et formaliter loquendo, ab ea distincta 
fuit. 

VI. Cum itaque Deus hominem rectum fecerit, Eccles. vii. 29, in 
imagine sua, Gen. i. 26, 27, quaa in sapientia, justitia, et sanctitate 
consistit, Col. iii. 10, Epb. iv. 23, 24, eique ut alias creaturas im 
perio teneret ad sui gloriam, prasceperit ; cui domination i nisi earum 
nature ei penitus perspectaa fuissent, omnino esset impar ; atque ab 
eo obedientiam sub poena mortis seternae, cumque praemii vitas beatas 
pollicitatione, exegerit, ea sapientia et morali lumine, quo potuit et 
Deum cognoscere, et legem sptpvrov et revelationem proprietatum 
Dei 'in omnium creatione, et vopofafftq, sacramentali perfecte intelli- 
gere, instructum fuisse constat: Hac verb tbeologia instructo nihil 
plane defuit ad Deum rite colendum, aut ad vitam bene beateque 
agendam. 

VII. Atque bine obedientias primi bominis, propositique praamii, 
una cum peccati ipsius natura, atque etiam pcenae comminatas, aasti- 
matio fieri potest. Etenim obedientia vi fcederis prasstanda, lumini 
ejus congenito, seu tbeologise, superius delineatas confer mis esse de- 
.buit: ipsum autem fcedus, ut Adamo connatum, ita cognitum fuit; 
nam vi hujus tbeologias, ilium et ofiicium et prasmium suum cogno- 
visse constat: prasceptum autem sacramentale supperadditum, fcedus 
non revelavit, sed ad illucl obsignandum viam aperuit. Prasmium 
propositum non nisi in sempiterna Dei fruitione constitit. Eadem 
usque adhuc legis vox, " Hoc fac, et vives ; " neque enim Deus un- 
quam aliud obedientiaa praemium, vi fcederis praastandaa, constituit. 
Quo verb demum spatio temporis decurso, Adamo sub ratione prasmii 
Deo frui contigisset, cum id Deus ipse tanquam futurum nunquam 
prsesciverit, subtilis et periculosa est disceptatio. Primum horninem, 
si in statu primigenio constitisset, praamium consecuturum fuisse, 
idque prasmiurn ipsum fuisse Deum, ex ipsius fcederis natura con- 






CAP. IV.] SEU PRIMI HOMINIS. 43 

stat : tempus et modum, quibus ei Deo ita frui contigisset, neque 
rei natura, neque sacra pagina indicat. Fuisset ideo primi he-minis 
obedientia, universale imaginis Dei in omnibus atque expressum 
exemplar; prsemium ipse Deus. Peccatum autem ejus primum, cum 
contra vim directricem hujus theologias commissum fuerit, ordinis, 
moralis creaturse a Deo dependentise, totali subversione constitisse 
palam est ; inde pcena istius peccati, seterna a Deo separatio, cum 
eo insuper sensus supplicii additamento, quod justitia vindicatrix 
non potuit non exigere. Postquam itaque corpus et anima pecca- 
toris primam mortem essent experta, in sua ab invicem divulsione; 
ad secundam, in seterna sub poems gravissimis a Deo separatioue, 
consistentem, subeundam, per potentiam divinam, justitise eatenus 
famulantem, unienda fuerunt; ab isthac nempe conditione per 
Christum sumus liberati. Premium itaque et poenam primo fcederi 
annexa, substantiam, ut ita loquar, quod attinet, atque ea inter, qua3 
novum foedus consequuntur, nihil interfuit. Ipse Deus, atque a 
Deo separatio utriusque utrobique naturam continent. Neque aliud 
premium aliave pcena assignari potest ; graduum fortasse, vi novi 
foederis, nonnullorum accessione utrumque auctum esse dici po 
test. Inde premium jam, Ka$' wrep£oX%v ztg virtpZoMiv a/uviov fidpog 
dofys, audit 2 Cor. iv. 17; poena verb Sdvaros e/g Sai/arov, cap. 
ii. 16. De resurrectione Adas, exrbg rov Xo'you ev<rapjtw<fso$, Scriptura 
sane silet ; nempe inania haud persequitur, neque ex suppositione 
status nunquam futuri curiose disserit. At verb de eorum statu, 
qui a Christi mediatione penitus sunt extranei, cum in ipsum nun 
quam crediderint, neque adversus gratiam ejus, de qua nunquam 
quicquam audiverint, peccarunt, satis aperte loquitur. Hominum 
autem ex mortuis resuscitationem ad condemnationem propter pec- 
cata sine lege et absque omni Christi cognitione commissa, ipsum 
Christum commeruisse, sentire, est impium. Cum ideo Adami im- 
mortalitas in statu suo primigenio, ex principiis naturae internis 
nequaquam dependerit, sed ex solo et liberrimo Dei beneplacito, 
semota per peccatum causa ilia externa conservante, necesse erat, 
ut Adamus certo quodam tempore moreretur, atque vi foederis e 
statu mortis naturalis ad judicium extraheretur. 

VIII. Atque hasc de theologia naturali in primigenia et nativa 
puritate sua considerata disseruisse sufficiat ; restat ut ejus per pec 
cati ingressum apao/oyxoi/, paucis perlustremus. 

IX. Ingressus autem peccati, et foederis divini per ingressum 
ilium abolitio aliunde nota sunt, atque hie supponuntur: itaque de 
hujus theologiaB, per ea, remotione, hie solum agendum. 

X. Omnis theologia ad finem proprium assequendum sufficiens 
esse clebere, concedetur. Hie in Dei gloria, atque seterna ipsorum 
theologorum felicitate consistit. Abolita ideo per ingressum pec 
cati, Dei in homine imagine, lex ista Swyvuirias tfApvToc, de qua 



44 DE THEOLOGIA NATURALI, ETC. [LIB. I. 

verba fecimus, theologies natura et usu penitus destituitur, ita ut 
totum genus hurnanum omni vera theologia per peccatum abdicatum 
fuisse jure censendum sit: hasc verb docenda sunt. Ea erat inter 
doctrinam istam originalem et mentis habitum unio arctissima, ut 
stationem suam, divulsa, tueri nequirent. Lumen autem illud sa- 
lutare, quo primigeniaB hujus theologiaa propriam quasi formam 
constitisse demonstravimus, per peccatum fuit exstinctum; ita ipsa 
theologia d(pavi<tfj,6v passa est. Praeterea nulla doctrina theologia 
proprie dici potest, quaa non foedere aliquo divino, cujus vi ipsi theo- 
logi Deo placere possint, atque ipso tandem frui, nititur. Etenim 
omnis viatorum theologia dirigit homines in cognitione Dei, et ad 
obedientiam secundum normam fcederis quod cum iis inire Deo 
placuerit, debitam praestandam stimulat. Fcedus autem illud, quod 
primigenise istius theologiae fundamentum erat, ita, ut dixi, aboli- 
tum est. Quid enim nunc ageret? quando, quamvis bene omnia 
prsecipiat, nemo tamen est qui obtemperare possit. Doctrina sane 
istius fcederis etiamnum verissima est; "qui enim quse legis sunt facit, 
vivet in illis." Ipsum verb fcedus post ingressum peccati, qua homi 
nes ad Deum adduceret, vim nullam retinuit. Neque, eo qubd 
mandatorum ejus imperium ferre cogantur homines, fcederati dicendi 
sunt, cum ex jure tan turn et dominio Dei supremo, quo se abdicare 
nequit, ejus nexu teneantur. Imb eousque miserise per peccatum 
deventum est, ut ipsa doctrina in lege naturas exposita, utcunque 
lumen primigenium comitata, ad dirigendum peccatorum in via vitas, 
haud tamen esset suffieiens; nee si maxime cuperet, servare prorsus 
peccatores possit. Etenim Deum scire, eique tanquam creatori, 
rectori, et remuneratori obedire, nisi insuper quis gratise et miseri- 
cordise ejus per Jesum Christum cognitione sit instructus, nemini 
ad salutem post ingressum peccati sufficit. Veras ideo theologise 
fines, usum salutarem, et vim efficaciter theologos dirigentem in via 
vitsB, perdidit per peccatum lumen IvfadQerov et congenitum. 

XL Atque haec ratio est, cur ex apostasia iheologorum, ipsa 
etiam theologia penitus sit abolita, quod postea contigisse non 
inveniemus. Cum enim omnis theologia, uti diximus, in fcedere 
fundetur, destructo fcedere, ut ipsa theologia corruat necesse erat. 
Fcedus autem hoc cum Adamo initum, dependentiaa a Deo morali 
absolute universali innitebatur. Nullo ideo pacto fieri potuit, quin 
per primum peccatum irritum fieret. Ad eundem modum se res 
habet in novo foedere. Theologia fcederatorum, fcederi in nititur. 
Utrum fcederatorum ulli, jex eo fcedere excidere, vel dejici possint, 
nunc non disputamus. Fcedus ipsum aboleri nequit, quia in, et cum 
Christo mediatore sancitum; neque proinde theologia ei innixa 
labefactari. Utcunque igitur abs ejus doctrina theologi, uti vide- 
bimus saapius desciverint, at ipsa theologia stabilis et immuta- 
bilis prorsus permansit, illud exigente fcederis natura. Ita de hac 



CAP. V.] DE THEOLOGIZE NATURALIS, ETC. 45 

theologia actum est: atque paucis egisse sufficiat, cum ad breve 
tempus duraverit, et non nisi ex paucissimis Scripture locis, doc- 
trina de ea elicitur. 



[PARS SECUNDA: DE THEOLOGIA NATURALIS 
CORRUPTION ET AMISSIONK] 

CAPUT Y. 

Theologia naturalis, post ingressum peccati quousque superstes — Ejus x«/^«va 
quae et qualia. probantur — A lege naturae, ea quid; ejus vis, Rom. ii. 14, 15 
— Vis conscientiae — Athei — Deum ex operibus cognosci posse ostenditur. 

I. LUMEN istud de quo hucusque egimus primigenium, et nativum, 
uti diximus, per peccatum exstinctum est. Inde omnes homines cseci, 
imb ipsse tenebrce vocantur; etenim doctrina ista svd.id6sro$, cum admi- 
niculis quibus respectu objecti erat dilatanda, finem suum proprium 
assequi potis non erat ; an adhuc sit superstes, quamvis corrupta atque 
propria vitiositate laborans originalis ista theologia, jam videbimus. 

II. Insitum esse adhuc in cordibus hominum de Deo creatore, 
rectore, et judice sensum, cum aliquali indelebili, boni et mali in 
relatione ad Dei regimen, atque inter hohestum et turpe discriminis, 
notitia, et omnes pene confitentur, et nos probabimus. Eum apos- 
tolus exponit ad Rom, ii. 14, 15. Deinde beneficio consideration is 
operum Dei adhuc gaudent peccatores rationis compotes. Usque 
adeo enim obruisse naturam hominum, ut legem depend entia) et 
subjectionis cordi suo a creatore inscriptam, penitus excussisse vide- 
retur, non humanum est credere. Homines nasci cognitione aliqua 
Dei instructos, haud dicimus; nullam omnino habent. Sed vi cog- 
noscendi, dicimus : neque ita naturaliter cognoscunt, atque sentiunt : 
insitam potentiam Deum cognoscendi, ad cultum ejus aliquo modo 
prasstandum stimulantem, sponte se in adultis, rationis compotibus, 
non minus certo et necessarib quam ipsum ratiocinari, exserturam, 
unumquemque retinere, ratio nulla est cur opinemur, cum sentiamus. 

III. Sed tamen ha3C probanda sunt; cum dudum sit ex quo ei quod 
videmus et sentimus diffidere nos docuerint theologi. Primb ideo 
superesse in mentibus peccatorum plurima iheologice naturalis Xs/- 
•4/ava- deinde ea quicquid sint, theologian! veram non esse videbimus. 

IV. Naturam ideo humanam tanta quamvis per peccatum clade 
confectam, et pene suae solum residuam, theologiae hujus reliquiis 
adhuc instructam esse dicimus. Deum esse, eurnque talem, qualis 
ut sit exigit ipsa veritatis ratio, nempe optimum ob virtutem, ob 
beneficia maximum, earn non fugit. Hanc cognitionem, sub Deo 
Creatore, sibi ipsi acceptam fert. Viget adhuc in natura nostra ea 
lex et ratio qua3 veritatem hanc docet, clamat. Legem aliquam 
naturae esse, naturae vox est. Hoc est, ipsa de se testimonium 
gerit. Ubicunque autem lex est, ibi, ut legislator aliquis agnoscatur, 



46 DE THEOLOGIZE NATUKALIS [LIB. I. 

oportet; legis naturae lator, quam natures auctor, alius esse non 
potest. Nam lex ea, ab ipsa natura non nisi habitudine ad objectuin 
quoddam distat. Deum itaque esse, atque esse colendum, jus fasque 
inter homines observanda docet haec lex, prout etiam Scriptura testa- 
tur, Ps. cxlv. 15, cxli. 7-9 ; Job xii. 7-10, xxxvii.-xxxix. ; Esa. xl. 12 ; 
Matt. vi. 26; Act. xvii. 26—28. Primum ejus de Deo dictamen est, 
Rom. i. 19, To yvuffTOV rov &sou tpavepov SGTIV sv a,VTO?g } — hoc est, genti- 
bus, uni naturae in disciplinam traditis. Manifestum autem est hoc 
Dei rb yvutrov, non tantu.ni inter eos, hoc est eorum aliquibus, philo- 
sophis nempe, sed in Us, omnibus scilicet, per ep,<pwov Seoyvuriav. 
Omnes etiam homines, quod d^dsmv (de Dei scilicet natura et attri- 
butis) sv ddiKiq, detinuerint, reos peragit idem apostolus, ver. 18. 
Veritatem autem divmam aliquam retinent, qui earn injuste detinent 
Porro: ita vitiorum et praejudiciorum omnium victrix in cordibus 
omnium insculpta haec lex esse perhibetur, ut bipedum omnium 
nequissimos et profligatissimos, judicium Dei de peccatoribus puni- 
endis non latere affirmet, ver. 32. Qui autem jus Dei de peccatis 
puniendis agnoscunt, idem jus ejus obedientiam exigens, necdum 
Deum ipsum, nescire, non possunt. Secundo: Obedientiam moralem 
Deo debitam, eadem lex ab omnibus exigit. Postquam Deum osten- 
derit, colendum esse docet: Rom. ii. 14, 15, 'Orav yap 'iQvq ra w 
vopov s^ovra (scriptam scilicet, quo modo Judaeis posita fuit) pvffei 
(tamen, vi legis cordibus inscriptae) ra rov VO/AOV naifi (quae nempe lex 
scrip ta moralis praecipit), o5ro/ vopov /^ t^ovrsg (hoc est, scriptam, 
seu ullo alio modo divinitus immediate revelatam), savro 
(quia nempe legem illam habent sibi congenitam) ; o-hrvsg 
rb spyov roD vo/uov ypaffrov sv ra?$ Kapbiat$ avruv. " Opus legis,^ id est, 
quod lex efficit ; effectum sui simile ; hoc se in cordibus scriptum seu 
sculptum habere ostendunt; hoc est, legem habent insitam, scriptae 
legis descriptum gxrucrw/^a. Ut illud scriptaa legi examussim respon- 
deat necesse est. Quid autem doceat, atque cujus nomine et aucto- 
ritate, lex scripta, novimus. Ei autem lex ista, quae sibi sunt qui 
ills! carent, est dvriarpotpog' cum igitur legem hanc omnes omnino 
homines habeant, utpote quae est naturae et a natura omnibus ex 
aequo communi; atque lex haec exprimat legem istam divinitus reve 
latam, quas Dei nomine praecipit, prohibetque ; apparet eos omnes 
qui nequaquam vitam ab hujus legis imperio solutam agere possunt, 
aliqualem de Deo notitiam non posse non habere, atque obedientiam 
moralem ei debitam non agnoscere. 

V. Hujus etiam veritatis conscientia (ut aiunt) mille testes est. 
Inde apostolus argumentum reliquum conficere pergens: Sv 
rvpouffris aurtZv rvjg ffvverdJiffsus, Kal {tera^v aXX^Xwv ruv Xoyi<r/j,Ziv 
yopovv-uv 7j xai airoXoyovpsvuv. Conscientiam esse hominurn de se 
judicium, cum respectu ad superioris judicium res ipsa clamat; inde 
ffis QMS, apud Menandrum. Qui autem ea est 



CAP. V.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 47 

vnspoxf), ut dominium habeat et judicium exercere possit in corda 
homirmm, Deus est. Naturalis itaque ea xarTyyopia, aut dcroXoy/a 
quae gwsidjjffeue ope in unoquoque homine peragitur, non nisi Deum 
respicit Judici autem huic, qui apud omnes Dei nomine officio 
fungitur, ut quis omnem potestatem eripiat, penitus est impossibile. 
Quanti ab ejus flageliis libertatem, Caini, Judasii, Nerones, Caligulae, 
etiam et minora scelerum monstra emerent? Hanc humanae nature 
conditionem, extra omnes consilii et voluntatis nostrae vias rationes- 
que positam esse, fatendum est. Nemo sapientum conscientiam 
iis quae t<p tipTv esse contendunt, annumerat. Qui hominem supre- 
mum in se totum Dominum esse nimis vellent, conscientiam in 
Furias, Alastores, Eumenidas, sui juris tortores, convertebant. Sint 
ab hominum judicio peccatores a conditione securi; vel ab animi 
ferocia prsesentium non solicit! ; usque adeb ultima despiciant vitas 
discrimina, et temporalium summa, ut ipsi sibi ultronee extremam 
pcenam asciscant, hoc tamen tribunal, dum sceleris sunt manifest!, 
fugere nequeunt. De hoc autem argumento alibi egimus. 

VI. Sed res ipsa loquatur; nonne mentem humanam adeo pro- 
nam esse in assensum huic veritati praebendum, nempe Deum esse, 
adeb in amplexus ejus mere, absque qua esset scilicet ut non tan- 
tum a dignitate et honore deturbaretur, atque in infimum ordinem 
conjiceretur, sed et ut sui ipsa esset nescia, experimur omnes, ita ut 
explicatis terminis e quibus propositio ejus constat, ei absentiri fas 
non sit? Sive illud fit impetu quodam naturae et instinctu, quo 
argumento est, et ipsa sibi solum sufEcit, ratio; sive velocissimo 
utatur discursu, nee prius sen tit se ratiocinatam fuisse, quam in sen- 
tentiam propositam totis animis concessisse, in hac veritate immu- 
tabiliter acquiescere mentem humanam experientia testatur. Egre- 
gie Plotinus Ennead. iii. lib. vii., de aeternitate loquens, quam ab ipso 
Deo non distinguit. T^i> a/w»a, inquit, Kat rbv ^povov erspov Xtyovres 
sxdrspov sivai, xai rbv {tsv ffepi rbv atdiov &iva( (pvffiv, rbv &s %p6vov Kepi rb 

xul rb ds rb wav avrtdev ftsv xai uffwsp rcuc, rqg svvoiag 
/g svapyeg rs nap* ai»ro/g wept avruv sv raTg -vj/u^a/ 

Xzyovres rs asi KCLI irupdt, navra ovofAdfy/Asv' — "Cum 8Bternitatem 
et tempus di versa inter se esse dicamus, et illam quidem circa natu- 
ram sempiternam esse, hoc autem circa id quod fit ; idque univer- 
sum versari existimamus, nos quasi sponte, ex naturalique imperio, 
et subito quodam intelligences intuitu, manifestum quondam circa 
haec habere instinctum, nostris animis penitus insitum, eadem vide 
licet de his semper dicentes, passimque nominantes." Esto; sint 
impii qui nimis vellent Deum non esse, imo, qui se credere Deum 
non esse palam profiteri ausi sint; at cum haec surnma impietas et 
nequitia, nunquam non aliis omne genus sceleribus comitata iucedat, 
quis mihi fidem faciet, impuros illos nebulones qui naturam huma 
nam, refragante omne illo quod ejus particeps est, audacter calum- 



48 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

niari sustinent, non etiam de se ipsis impudenter mentiri? quicquid id 
est, quae esset dementia, tribus vel quatuor naturae humanae dehones- 
tamentis, non tantum contra bonorum omnium, sed ipsius naturae con- 
stantem et consentientem vocem, fidem adhibere ? " Solus enim vidit, 
primum esse deos, quod in omnium animis eorum notionem impres- 
sisset ipsa natura. Qua est enim gens, aut quod genus hominum, quod 
non habet, sine doctrina, anticipationem quandam deorum? quam ap- 
pellat ffpoKrifyv Epicurus, id est, anteceptam animo rei quandam infor- 
mationem, sine qua nee intelligi quidquam, nee quseri nee disputari 
possit/' in quit Velleius apud Cicer. de Nat. Deor. lib. i. cap. xvi. ; et 
Seneca, epist. xvii., "Deos esse inter alia sic colligimus, quod omnibus 
de diis opinio insita est, nee ulla gens uspiam est, adeo contra leges 
moresque projecta, ut non aliquos Deus credat;" aliquem Deum esse, 
Ao^av xat sirlvoiav xoivqv rou ffufAfravrog avtiptatfivov y'zvovg o/Aoiug fj,lv *BXXij- 
vwy, ofAQtug ds (3ap&dpuv dvayxaiav xai eftpvrov sv iravrt rui Xo'yw yivo/Asvqv 
nurd pvffiv, ait Dion. Prusaeens. Orat. ; atque inde Aristoteles prohi- 
bet cum iis disputationem institui, qui utrum dii colendi sint, dubi- 
tant ; cum id ex rectse rationis dictamine extra controversiam poni 
debeat. O/ ^v } inquit, d~opovvTSS WOTSP&V ds? rovg Qsoiig r/^actv, xa} rov$ 
yo'jsTg dya<7r$v rj ou, xo\dffstog d'sovrai, Topico. i. cap. ix. ; cogendi sunt 
poenis, non rationibus convincendi. Totus sapientum Chorus, omnes, 
unum atque idem in hac resentiunt. Dei cultum, atque parentum 
amorem, quern a natura esse constat, conjungit philosophus. Notiones 
hasce ffirsppara dXqQs/ag vapa vaffi, vocat Justinus Apol. ii. " Nulla 
anima sine crimine, quia nulla sine boni semine," inquit Tertullianus 
de anima; quod plerumque Deos nominent croXy^oVjjr/ assentientes, 
id corruptis traditionibus, et prsejudiciis adversus naturaB humanas in- 
genium praavalentibus adscribenduna est : ita Lactantius, "Quamsibi 
veniam sperare possunt impietatis suse, qui non agnoscunt cultum 
ejus, quern prorsus ignoraii abs homine fas non est; nam et cum 
jurant et cum optant, et cum gratias agunt, non Jovem aut deos 
multos, sed Deum nominant ; adeo ipsa veritas, cogente natura, 
ab invitis pectoribus erumpit." Atque verissimum est, in mediis 
idololatriis, nativam bane et primigeniam rationis lucem, usque adeb 
se efficaciter exseruisse, ut unum Deum, summum, maximum, pleros- 
que fateri coegerit, qui tarn en in idolomanium essent profusissimi, 
A/a rot/ro xa/ rd {tdXiGra 6 KpcZrog xai fAsyttfrog sxstvog Qsbg 6 rsxravd- 
g 7][j.ag, apud Dionem, Histor. lib. Ivi. Tiberius Caesar. 
rationem addit Aristoteles de mundo ; E%, inquit, ds 

ear/, xaruvo/y.a'to/Asvog roTg irdQzai <nra(tiv a<xep avrog 
Huic naturae humanae de Deo eoque colendo, vpoXvi^ei, illustre 
testimonium perhibet Julianus: udvrsg, inquit, dhddxrovg sJvai SsXv 
n wjrsffft&i&a, xai tfpog roDro dpopav, Ix avro rs olpai ffKsudsiv' 
dtariOs^zvoi rag -yvftdg vpog auro uffKep oT/Acu vrpbg rb <pojg rd j 
'•' Omnes ante doctrinam numen aliquod esse persuasi sumus; e6 



CAP. V.] COERUPTIONE ET AMISSIONE. 49 

respiciendum, ad id properandum : Credoque sic animos nostros 
habere ad Deum, ut visu prsedita ad lucem." Inde formula ilia vetus 
in periculis et discriminibus positis usitata, ab aliorum injuriis appel- 
landi, Deos esse. Vox naturae erat ad Deum naturae clamantis: 
" Dum pro se quisque Deos esse, et non negligere humana fremunt," 
Liv. lib. iii. Et, "Est coeleste numen, es magne Jupiter," idem, 
lib. viii. Ita etiam a Sylla factum insidias Vollucis filii Bocchi ti- 
mente, apud Sallust. in Bell. Jugurth.,et apud PlautumCaptivi: " Est 
profecto Deus, qui quae nos gerimus auditque et videt." Praeclare Cy- 
prianus de Vanitate Idolorum : " Haec est summa delicti nolle agnos- 
cere, quern ignorare non possis." Sententiam etiam hanc egregie ex- 
ponit Eusebius, Prsepar. Evangel, lib. ii. cap. ix. : <£i/<rg/ ply ovv xai avro- 
svvoiatg f^aX\ov ds 3r£o$/6a/tro/c, na\6v rz xat utpsXi/uov rwy^dvstv TO 
rr\v rov Qsov vrpoaqyopfav rs xai ovfflav, wdvrs*; 'yap avQpuiroi xoivo?g 
v rou rtiv oXuv Aq/Jbiovpyov, rouro faty hoyixf} KOLI vospip 
hvolag vKotivsipavrog — "Eximium illud est et utile inpri- 
mis, quod Dei nomen essentiamque significat, ipsius natura ductum, 
impressisque animse per sese notionibus, vel divinitus potius inspiratis, 
nemo non intelligit : hoc enim omnes populi communi quodam rationis 
sensu percepere, cum id omni animo ratione et intelligentia praedito, 
idem hujus universalis artifex naturalibus quibusdam cogitationibus 
inseverit : " base ille. Et Tertullian. adver. Marcion : " Nos definimus 
Deum primum natura cognoscendum, dehinc doctrina recognoscen- 
dum." Atque in Apologia: "Vultis ex animaB ipsius testimonio 
comprobemus" (Deum esse et unum esse) " quas licet carcere corporis 
pressa, licet institutionibus pravis circumscripta, Jicet libidinibus et 
concupiscentiis evigorata, licet falsis diis exancillata, cum tamen re- 
sipiscit, ut ex crapula, ut ex somno, ut ex aliqua valetudine, et sani- 
tatem suam patitur, et Deum nominat, hoc solo quia proprie verus 
hie unus Deus bonus et magnus, et quod Deus dederit, omnium vox 
est. Judicem quoque contestatur ilium. Deus videt, et Deo com- 
mendo, et Deus mihi reddet. testimonium animaB naturaliter 
Christiana; denique pronuntians haac, non ad Capitolium; sed ad 
ccelum respicit. Novit enim sedem Dei vivi, ab illo, et inde de- 
scendit." 

VII. Prout autem xoivag hasce svvciag, seu wpo^Jj-^&is sapientum 
plerique notassent, itaque etiam vim earn conscientise, quam exposui- 
mus, compertam habuerunt. Menander, Bporo/s aracr/ tvvtibwtg Qe6$. 
De Tiberio loquens, Anna!, vi. cap. vi., Cornelius Tacitus: "Adeb fa- 
cinora et flagitia sua ipsi quoque in supplicium verterant. Neque 
frustra praestantissimus sapientiae firmare solitus est, si recludantur 
tyrannorum mentes, posse aspici laniatus et ictus; quando ut corpora 
verberibus, ita saevitia, libidine, malis consultis, animus dilaceretur ; 
quippe Tiberium non fortunae, non solitudines protegebant, quin tor- 
menta pectoris suasque ipse pcenas fateretur/' Timorem ex consci- 

VOL. xvii. 4 



50 DE THEOLOGIZE NATUEALIS fLIB. I. 

entia peccatorum, " dominum sa3vissimum" vocat Cicero ; et "males," 
inquit, " agitant, insectanturque furia3, non ardentibus tasdis, sicut in 
fabulis, sed angore conscientiaa, fraudisque cruciatu," De Legib. lib. i. 
Eo angore continuo vexatus, qui remedia omnia, cum novorum 
scelerum, turn recessus e medio hominum, et vindictse timorem, 
respuerat; non potuit se continere, quin semet pertsesus, qua3 in 
pectore perpessus est cruciamenta, publice in epistola ad senatum 
professus sit, Tiberius. "Quid/" inquit, "vobis scribam, patres 
conscripti, aut quomodo scribam, aut quid omnino non scribam hoc 
tempore ? Dii me deaeque pejus perdant, quam quotidie me perire 
sentio si scio," Sueton. Tiber, cap. Ixi. Otho, etiam, occiso per 
nefandum scelus Galba, ita territus est ut per omnia piaculorum 
genera manes GalbaB propitiare tentaret ; eodem teste. Egregie 
Satyricus : — 

" Cui frigida mens est .... 

Criminibus, tacita sudant prsecordia culpa." 

Juven. Sat. xi. 

Atque iterum : — 

" Cur tamen hos tu 

Evasisse putes, quos diri conscia facti 

Mens habet attonitos, et surdo verbere caedit, 

Occultum quatiente animo tortore flagellum ? 

Poena autem vehemens, ac multo saevior illis, 

Quas et Csedicius gravis invenit. aut Rhadamanthus, 

Nocte dieque suum gestare in pectore testem." 

Sat. xiii. 

Egregium in Jugurtha exemplum post innumera scelera per- 
petrata proponit historicus. " Neque," inquit, " post id locorum 
JugurthaB, dies aut nox ulla quieta fuit, neque loco, neque mortali 
cuiquam aut tempori satis credere. Civis hostesque juxta metuere; 
circumspectare omnia et omni strepitu pavescere; alio atque alio 
ssepe contra decus regium noctu requiescere, interdum somno excitum 
acceptis armis tumultum facere, ita formidine quadam et vecordia 
agitari." 

Atque hoc theologias naturalis in statu corrupto et peccati, pri- 
mum fundamentum, seu prima pars est; unde qui homo esse non 
desiit, theologus esse penitus desinere non potest. 

VIII. Porro : ex consideratione operum Dei, turn creationis, turn 
providentise, notitia ha9c Dei residua indies foveri et augeri potest ; 
non tantum enim nature humanse, sed et totius mundi nititur, hsdc 
qualis qualis sit theologia. 

IX. Primo nihil disertius in hanc rem dici potest, quam quod 
Psaltes habet: Ps. xix. 1-7, "Cosli enarrant gloriam Dei fortis; et 
opera manuum ejus indicat expansum eorum. Dies ad diem eructat 
sermon em, nox ad noctem ostendit scientiam/' etc. Duplex revela- 
tionis Dei principium 3 seu potius medium, Psalmus hie celebrat, 



CAP. V.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 51 

opera nempe ejus atque verbum. Hisce inter se comparandis, hoc 
illi, in effectibus salutaribus (quos nempe omnes Imic solum ascribit) 
prsefert. Illud autem per universum terrarum orbem gloriam Dei 
enarrare probat. Res revelata, cujus hie sit mentio, gloria Dei est, 
nee non potentia quam in omnium ereatione exseruit; hoc est, uti 
loquitur apostolus, *Aidio$ avrov d-jvapig xal Ss/oYTjs, Rom. i. 20. Me 
dium revelationis sunt coelum atque sol, et eorum gyro circumacti, 
invicem sibi succedentes dies atque noctes. Modus revelationis hujus 
varie exprimitur; nempe enarrare, indicare, eructare, ostendere, 
loqui dicuntur. Omnia quidem metaphor ice, sed quse efficaciam ad 
finem propositum satis indicant. Adjuncti loco est, quod revelatio 
haec sit catholica, nempe in omnes extremitates orbis habitabilis por- 
recta. Addit quidem Psaltes, doctrinam hanc operum creationis, 
et providentias Dei, haud sufficientem esse, ut quis Deum rite 
cognoscat, et sancte colat; cum effectus eos in solidum vindicet 
ipsius verbo, seu doctrinae in sacra Scriptura contents; at verb in- 
terea essentiam, gloriam, et potentiam Dei, ita per earn revelatas 
esse, ut omnes incolaa orbis terrarum inde discant et Deum esse, 
atque ab omnibus gentilium idolis infinite esse separatum diserte 
affirmat. 

X. Non minus luculenter eandem veritatem confirmat apostolus ; 
ad Rom. i. 18-20, "Patet enim ira Dei e coslo adversus omnem 
impietatem et injustitiam hominum, ut qui veritatem injuste detine- 
ant ; quoniam id quod de Deo cognosci potest manifestum est in ipsis ; 
Deus enim eis manifestum fecit. Ipsius enim invisibilia jam inde 
a condito mundo, ex iis quse fecit, mente perpensa pervidentur, seterna 
videlicet ejus turn potentia turn divinitas; ad hoc ut sint inexcusa- 
biles." Nolo ego memet iis, quse extra nostrum propositum hisce 
verbis sunt, controversa multum immiscere. Putidum Socinianorum 
commentum, verba versus vicesimi, ad doctrinam evangel ii torquen- 
tium, jam dudum est explosum. Casterum res revelata in genere 
quidem dicitur rb yvutrlv rov ©soD* speciatim aeterna ejus potentia, 
divinitas, atque ira, seu justitia vindicatrix. Media revelationis 
sunt opera Dei; ea quaa fecit, nempe creationis qaaa exstiterunt 
a mundo condito usque, et providentise, quaa e coelo etiamnum 
operatur. Modus autem est per patefactionem quandam harum 
rerum, ipsis congenitarn, atque mentis, quam ea indelebiliter ponit 
considerationem. Eum autem per hasc media gradum assequitur 
ista revelatio, ut in iis quibus facta est, rerum revelatarum manifes- 
tatio dicatur. Finis est avaTflXoy>jtf/a; non ilia absoluta quidem, sed 
beneficii hujus revelationis usum quantum attinet. Utrum autem 
rb ywtrlv rou ©soD reddatur per id quod de Deo cognosci potest, aut 
quod debet, eodem res cadit; non enim absolute dictum est, sed cum 
respectu ad illam, qualem per opera creationis et providentias Dei 
manifestationem ; inde enim cognosci potest Deum esse, esse aaterni- 



52 DE THEOLOGY NATURALIS [LIB. I. 

potentem et justum ; atque hoe inde cognosci debei; neque enim ul- 
terius hie loci illud ro yvuarlv rov Qsov extendit apostolus. Sane qua3 
Deo naturalia sunt, atque respectu exercitii posito semel objecto ne- 
cessaria, quaacunque sint, non minus sub hac manifestatione exacte 
cadunt, quam ea quorum xard Xs^iv mentio fit. At eorum, quorum 
exercitium positis omnibus objectis, pendet a liberrima Dei voluntate, 
qualia sunt, gratia, et misericordia erga peccatores, alia est ratio. 
Eorum enim nisi in Christo nulla est revelatio ; quod nos alibi fusius 
demonstravimus. 

XI. Neque minus illustria sunt ea loca, quibus ipse Spiritus Sane- 
tus hoc ipso argumento utitur ; et Deum esse, atque cognosci, et coli 
deberi, ex operibus ejus probat. Ne autem secundum Spiritus 
Sancti dictamen sapiamus, quis nos prohibebit? Casterum, Ps. 
viii., etiam cxlv. 8-15, cxlvii. 4-6; Job xii. 7-10, xxxvii.-xxxix. ; 
Esa. xl. 12; Matt. vi. 26. Argumentum hoc, pluribus urgent, aut 
Deus ipse, aut ejus nomine prophetse. Omnibus insistere nimis 
longum esset, et a proposito nostro alienum. Duo ejusdem apostoli 
in hunc finem argumenta strictim percurramus; eorum unum, Act. 
xiv. 15-17, alterum, cap. xvil 24-28, exstat. Primum autem sic se 
habet: " Yiri, cur ista facitis? Nos quoque sumus homines, iisdem 
quibus vos affectionibus obnoxii, annunciantes ut vos a vanis illis 
rebus convertatis vos ad Deum ilium vivum, qui fecit ccelurn, et 
terram, et mare, et omnia qua3 in eis sunt. Quanquam non passus 
est se esse expertem testimonii, bona tribuendo, dans nobis ccelitus 
pluvias, ae praastituta tempora fructibus perferendis. implens cibo et 
delectatione corda nostra." Verba sunt Pauli et Barnabse, se defen- 
dentium ab impio Lystrensium cultu. Primb decent et cultum ipsum 
et objectum cultus, quod ipsi sibi finxerant, pdrata esse, seu stulta 
£t vana; deinde Deum verum indigitant, et per attributum vitas et 
per effectum operum. Deus nempe vivus est qui fecit cesium et 
terram. Probantque eum, tale sui sibi per opera providentias perhi- 
buisse testimonium, ut, omnes inde eum cognoscere potuerint, et a 
vanis, mortuis, nihili idolis, facile discernere; quid clarius dici po- 
tuit? Ovz dftdprvpov tavrbv d<p$xsv } hoc est et se esse, atque mun- 
dum hunc providentia sua gubernare testatus est; id verb quomodo ? 
per opera scilicet providentias sua3. Non quidem testimonium hoc 
sibi perhibuit, eo fine, ut eum homines salutariter cognoscerent, et 
converterentur; qui enim id serib potuit, cum interea volens sivit 
eos in suis ipsorum viis insistere ; sed eo duntaxat, ut qui illo spreto 
ad vana se adjungerent idola, essent ai/a^oXo/^ro/? 

XII. Eodem modo argumentando procedit apostolus, Act. xvii. 
24-29. Hanc verb apostolicaB orationis </rg/?/?co7nji>, quia, cum de hujus 
revelationis ad salutem sufficientia agendum sit, pluribus a nobis 
discutienda est, improesentiarum ulterius exponendam non duxi- 
inus. Atque doctores hosce, Dei scilicet opera, agnoverunt, etiam 



CAP. V.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE, 53 

inter gentes sapientia celebres. Oipavbg otd'svors iravsrat diddtxuv dvfyu- 
vovg, inquit Plato, Epinom. ad Lib. de Legib. "Et quis est tarn caacus, 
qui cum suspexerit in coelos, Deos esse non sentiat," uti Cicero Re^ 
spons. Aurus. Atque in leges retulit Zaleucus, Tovg xaroizovvrag rfo 
tfoXiv xat rrjv ftupav tfdvrag wpurov KS'Trs'i'ffQai yjpri xai vo/tifyiv ^zoug eJvai, 
xai dva&Xstfovrag tig ovpavov, %ai rov xoff/xov, yCal rr\v h avroTg d/a/cotf/ATjcvy, %a,i 
rdfyv, o'j yap rvfflg, oo5' dvdpuyruv sJvat dqfAiovpyqfAara, etc. Ad horum 
mentem Tatianus: ToDro, inquit, did r^g ffoifjffeug avfov "ff/tzv, xat rqg' 
duvdj&eug avrov rb doparov roTg ^ot^adt xaraXa ( «/Cai/o//-s^a. Vid. Max. 
Tyr. dissertat. i. ; Maimonid. More Nebuch. part. i. cap. xxxiv. Negari 
quidem non potest, ea omnia, quas sua natura ad cognitionem 
Dei atque attributorum istius sensum aliquem ducunt, aliorsum 
trahi a multis, et secus quam oportet interpretari. Vidimus nullos 
saepissime in atheismum procliviores, quam qui rerum omnium 
cognitionem, earum prsesertim quse a natura occultaa sunt et la 
tent, omnibus vestigiis indagare profitentur; nempe rerum omnium 
contemplatione non nisi ut innatse mentis curiositati, in causa- 
rum secundarum nexuum nodorumque consideratione satisfaciant, 
Deo suo securi et negligentes abutuntur. Ita etiam, quibus longa 
annoram serie, perpensse sunt rerum vicissitudines, tantiim abest 
saapenumero ut inde providentiam Dei -roXyro/x/XTji/ intelligant, me- 
tuantque, ut ex vitio nativo, esecitate nempe mentis atque cord is 
malitia, in atbeismum etiam prolabantur. Inde proverbium ortum 
nullus senex timet Jovem; sed hsec quorundam hominum vitia ipsi 
humanaa naturas adscribenda non sunt. Prasclara quidem sunt Aris- 
totelis verba apud Ciceronem de Natura Deorum, lib. ii., ex quo opere 
desumpta incertum ; nullibi enim apud ipsum apparent. " Si essent," 
inquit, " qui sub terra semper habitavissent, bonis et illustribus domi- 
ciliis, quaa essent ornata signis atque picturis, instructaque rebus 
omnibus, quibus abundant ii, qui beati putantur, nee tamen exiissent 
unquam supra terram; accepissent autem fama et auditione, esse 
quoddam numen et vim deorum; deinde aliquo tempore patefactis 
terras faucibus, ex illis abditis sedibus evadere in haac loca quaa nos 
incolimus, atque exire potuissent; cum repente terram et maria 
coelumque vidissent; nubium magnitudinem ventorumque vim cog- 
novissent, adspexissentque solem, ejusque turn magnitudinem pul- 
chritudinemque, turn etiam efficientiam cognovissent ; quod is diem 
emceret, toto ccelo luce diffusa; cum autem terras nox opacasset, turn 
coalum totum cernerent astris distinctum et ornatum, lunaaque lumi- 
num varietatem turn crescentis turn senescentis, eorumque omnium 
ortus et occasus, atque, in omni aaternitate ratos immutabilesque 
cursus; haac cum viderent, profectoet esse deos, et haac tanta opera 
deorum esse arbitrarentur." Quibus addi possimt eonim quaa ibi 
loci ipse Cicero disputat plurima. Summa est; — esse praastantem 
aliquam aaternamque naturam et earn suspiciendam admirandamque 



54 DE THEOLOGIJS NATUBALI3, ETC. [LIB. I. 

hominum generi, pulchritudo mundi ordoque rerum coelestium 
cogit confiteri; quse ejusdem Ciceronis verba sunt secundo de divi- 
natione. 



CAPUT VI. 

De sufficientia theologise naturalis ad salutem agitur; earn insufficientem esse 
variis argumentis probatur — Doctrina hujus theologise imperfecta, et habitus 
etiam — De gratia universal! et voluntate Dei eos salvandi qui verbo carent 
digressio. 

I. ISTIUSMODI cum fuerit notitia Dei, atque istis mediis nixa, quas 
inter homines peccatores revelatione supernatural! destitutes viguit, 
atque viget, videamus porro num ejus vi et ope, qui ea imbuti fue- 
runt, suntve, finem suum ultimum assequi potuerint, ita ut ilia verae 
theologise nomen adhuc mereri videatur. Duplex respectu Dei, 
illiusque in homines judicii supremi, doctringe alicujus sufficientia 
esse potest; ad &mieo\vywiav una, ad salutem altera: primam autem 
notitise huic ascribit apostolus, Rom. i. 20, posteriori earn imparem 
asserimus. Etenim, — 1. Omnia ilia secula, quibus revelatione ccelesti 
destituta vixit maxima mortalium pars, %p6voi ayvoi%<; dicuntur, Act. 
xvii. 30. Quos Deus connivendo quasi dissimulavit, gentibus per- 
mittens in viis suis incedere, Act. xiv. 16; non iis annuntians ut 
resipiscant. Per earn ignorantiam erant ad unum omnes acnjXXo- 
rpiufAsvoi rr,g l^uqg rou 0soD, Eph. iv. 18. Ita ut specialem gratiam et 
amorem quod attinet, nulla intercessit inter t eos et Deum commu- 
nicatio. 2. Deinde, omnis ilia scientia, cujus in eo statu participes 
fieri homines potuerunt, ad legem pertinuit: cui vero non sumcit 
lex ipsa, nee sufficere potest legis cognitio, ea prsesertim quse est 
imperfecta : neque hylum proficit, finis illius respectu, absolutissimae 
perfectissimaeque legis imperfecta cognitio. At ipsam legem huic 
rei, nempe ut Deo quis placeat, imparem esse pluribus ostendit 
apostolus, ad Horn. iii. et iv. 3. Etiam •%wf>l$ viGrsus dduvarov 
rqffai, Heb. xi. 6; at vero ^ nitric, J^ axoys, q bl dxoq did 
0eoD, Horn. x. 17. 4. Aur>j sdriv 57 ct/wv/og ^w»j*, 7va y/vwffxwtf/ (homines) 
var'spa rlv ftovov ccXjj^/vov Q&bv, xai ov dtf'sgrtiXsv 'iqtiovv Xpitfrov, Joh. xvii. 3. 
Ka/ ou?c ttinv Iv aXX^; ovdsvt n <s^rr^pia, Act. iv. 12. At vero cum pro- 
missio Christi non nisi post lapsum facta sit, qua primo apparuit in 
Deo humani generis misericordia, omnis autem hominum absque spe- 
ciali revelatione Dei notitia, sit ejus tantum particula, quam in statu 
integritatis habuerunt protoplasti, ut aliquid de Christo, cujus omnis 
cognitio est Jg axofo, inde emanaret, est prorsus impossible. 5. Tota 
hsec scientia, quanta quanta fuerit, operum tantum foederi inserviit ; 
unde irrito per peccatum eo foadere facto, in nullam obedientiam nisi 
ex pcense timore dirigere homines potuit; quando autem quis " ti- 



CAJP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 55 

more pcense, non amore justitise, praeceptum facit, non facit in animo, 
id quod facit opere, ideoque peccati interius est reus, quantum vis sibi 
innocens esse videtur," ut scite Augustinus. 

II. Duo ideo sunt in lapsi hominis theologia, — 1. Internum lumen 
adhuc superstes, quod tanquam theologiae est facultas, seu dtvapi? 
et, 2. Revelatio Dei per opera creationis et providentiae, quae quasi 
theologia est objective considerata, seu istius doctrina. Horum 
autem neutri, respectu finis ultimi, theologise efficaciam ad salutem 
ascribere audemus. Etenim primum imperfectionis arguere necesse 
habemus et doctrines respectu quam revelat, quae legis ambitum, uti 
diximus, non excedens, Christi cognitioni nihil affine continet ; atque 
etiam modi res divinas percipiendi, quo efficacia ejus circumscribitur, 
qui cum mentes hominum tenebris et caecitate penitiis sunt obsessae, 
spiritualis esse non potest ; alter! ill! etiam, iisdem nominibus dicam 
ascribimus, cum neque doctrinse omnis absolute necessaries ucroru- 
tfuiriv exhibeat, neque ea efficacia, qua caeco intellectui lumen salu- 
tare infundi possit, sese exserat; solus enim Jesus Christus vitam 
et incorruptibilitatem in lucem produxit, idque per evangelium, 
2 Tim. i 10. 

III. Qui revelationem mentis divinae, adeoque obedientias nostrse, 
per opera creationis et providentiaB, general! omnium hominurn sal- 
vandi voluntati subnixam astruunt, praeterquam quod desideria inu- 
tilia, proposita imperfecta, intentionem inefficacem, quam efficacem 
reddere aut nolit aut non possit, misericordiam nunquam, nusquam 
se exserentem Deo ascribere cogantur ; istiusmodi etiam distinction- 
ibus utuntur, atque intra eos limites assertionem suam coarctant, 
ut nemini unquam mortalium revelationem istam usui salutari fuisse, 
aut esse potuisse, necesse habeant fateri. Etenim ut ea hujus reve- 
lationis separatio ab illusionibus quibus miris modis ludos fecerit 
miseros homunciones sibi devinctos tenebrarum princeps, quam ipsi 
necessarian! esse contendunt, absque verb! lumine fieri nequeat; ita 
neque ista tenebrarum, csecitatis, et praejudiciorum a mentibus ho 
minum amotio, absque qua necesse est ut incassum cedat omnis 
revelatio, sine special! ope Spiritus Sancti procurari potest. 



DIGKESSIO. 

DE GRATIA UNIVERSALI, 

Seu theologiae naturalis in statu peccati ad salutem sufficientia, dissertatio. 

I. HJEC autem, quoniam de iis non est eadem omnium sententia, 
altius paulo repetere placet, ac doctissimorum quomndam virorum 
sententiam examini wg ev <aap&u subjicere. Manifestationem hanc 
Dei non tantum hominibus peccatoribus sufficere ad salutem, sed et 



56 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

ipsos peccatores ea virtute praeditos esse, qua possint manifestatione 
ista ita uti, ut tandem reapse salutem consequantur, contendebant 
olim Pelagian! ; in eorum sententiam discessit tota pene Arminian- 
orum natio. liscum impraesentiarum congredi, animus non est. 
Habent in veterum recentiorumque scriptis quo se satis diuque ex- 
erceant. Ejus autem controversies pars aliqna inter fratres nuper 
agitari coepta est. Pyrobolum gratiam universalem vocari placuit. 
Non autem solum veritatis, sed et inter nonnullos, fraternae charitatis 
in hac lite cardo verti videtur. Ita nempe apud Christian os man- 
suetudinis, imb humanae fragilitatis immemores vivitur. Neque ex 
gratise evangelicse natura officium quod exigitur, nee infirmee condi- 
tionis humanae misericordia, ut in levieulis opinione sejunctos aequo 
animo feramus, quicquam promovet. Fatemur hominum optimos 
ex, p'spovg tantum scire; sanctorum ullos usque adeo perfecte per 
mentis renovationern in lucem Dei transformari, ut nullis sint tene- 
brarum reliquiis offusi, nullis erroribus obnoxii, agnoscere nolumus. 
Haec vero de aliis omnibus quisque dici debere autumat, de se verb 
non item. Cum enim ad rem ipsam, et examen deventum est, 
nemo hominum est, qui se ita non gerat, ac si optimae fidei, omnis 
veritatis usque adeo possessor esset, ut vix sequum sit quemquam 
communi hac luce frui, qui ab eo dissentire audeat. Id autem inter 
veritatis ftoppuffiv, atque ejusdem dum/iiv est discriminis, ut ilia men- 
tern tantum illustret cognitione veri, atque ad assensum doctrinse 
evangelicae prsebendum quasi cogat; hsec vero insuper etiam ejus 
typum in totam animam inducat, atque mentem ipsam in omnibus 
ei conformem reddat. 

II. Quae non ita pridem doctis quibusdam viris in Belgio, cum 
aliquibus melioris notse in Galliis intercesserunt super hac re digla- 
diationes et simultates, neminem doctum latet, qui res religionis et 
ecclesiarum Christ! nosse curat. Occasiones, ortum, et progressum 
controversise istius, prout ab aliquot jam retro annis inter eos agitata 
est enarrare, cum ea ex editis hinc inde exercitationibus, animad- 
versionibus, apologiis, vindiciis, plus nimis sint evulgata, nihil 
aliud esset quam operam ludere. Neque enim quis inutilius studium 
insumere potest, quam ea in lucem producendo, quae ex se sunt nimis 
nota, et quae ne unquam cognita essent, optandum fuisset. Non 
sane usque adeo pacis adhuc, aut charitatis fraternae taedium me 
cepit, ut in mediam dimicationem, quae variis animorum motibus, 
ex iis quae revera sunt ?gw roD apay^arog oriundis agitatur, importune 
et temere me inferre velim: alia habeo quae agam. Si vero quid 
ipse sentiam, de ea parte istius controversies, quae a prassenti nostro 
instituto non est alia, imo ita comparata, ut nisi sublata de ea dubi- 
tatione, vix vial instituta tuto pergere possim, sine ulla cuiquam con- 
tradicendi libidine candide exponam ; nemini grave, aut molestum 
fore spero. 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSALI. 57 

III. Optassem equidem viros doctissimos, majori cum lenitate, et 
Christianas mansuetudinis studio, minori cum fastu (sit verbo venia) 
et <p avraria stadium hoc ingressos fuisse. Metuo enim ut apud aequos 
judices ac studio partium vacuos sufficiant eae excusationes, quas 
praetendent forsan, ut quibus sine minimo opinionis, quam veram 
autumant, aut famae dispendio carere potuissent. Quid enim? an 
perinde est, quo consilio, quave mentis dispositione ad res sacras 
tractandas accedimus? an Spiritum ilium Sanctum sine cujus ope 
et ductu speciali, nihil omnino aut pie incipere, aut feliciter absolvere 
possumus (nam id aliquid, quod propriis viribus prsestare videamur, 
revera nihil est) exacerbatis animorum nostrorum affectibus, aut 
mentibus, ira, odio, vindicta, aut famae cupidine praepeditis, quibus 
maxime praegravatur, se immiscere velle credamus? annon omni ope 
nobis nitendum est, ne quo modo, cum aliis veritatem annuntiaveri- 
mus, ipsi simus, ejus fivvafuv quod attinet, ddoxtftoi ? Cum etiam 
certissimum sit, neminem unquam veritatem divinam prout in Jesu 
est rite percipere posse, nisi qui ex imo cordis seipsum abnegaverit, 
atque fastum omnem, omniaque praejudicia pro virili deposuerit; 
qui liceat exspectare alios earn veritatem a nobis edoctos iri, cujus 
vim in nobis non ita experimur, ut in ruVov ejus simus traditi? Ea 
enim est omnis doctrinae evangelicae nativa sua luce mentes nostras 
perfundentis, indoles, ut mites nos reddat et humiles, atqui autori 
suo quam simillimos; nempe sapientia quaa superne est, " Primum 
quidem casta est, deinde pacifica, sequa, obsequens, plena miseri- 
cordiae et fructuum bonorum, absque disceptatione, et minime simu- 
lata," Jacob, iii. 1 7. 

IV. Qui autem ex altera parte fratres a se dissentientes in pacis 
discrimen, aut fama3 apud ecclesias suas adducere vellent, id faciant 
sine me rivali. Viros doctos, pios, ecclesiarum ministros, scholarum 
rectores, libertate judicii proprii in istiusmodi controversiis privare ; 
et in toto muneris exercitio praacisarum opinionum sub jugum velle 
mittere, nihil aliud esset quam intolerabilem tyrannidem in eccle- 
siam Christi invehere. Neque ego sane aut notabilem ullum veritatis 
progressum, aut veritatem profitentium GIKO^Q^V iv ayatYi inde ex- 
spectarem, ubi verbi divini dispensatores ceu abjecta mancipia, 
alieni, in omni opere suo, arbitrii esse coguntur. Neque institutionis 
ministerii evangelici ratio, neque ipsius evangelii aut fidei natura, 
neque distinctiones donorum Spiritus Sancti, neque fraterna charitas, 
neque aedificatio ecclesiae, nee luminis, cujus in hac vita facti sumus 
participes, conditio, neque innumera praecepta divina, neque gratiae 
ductus, quern experimur, istiusmodi oneris impositionem ferent. 
Sed quanta clade rem Christianam ubivis pene dudum affecit ista 
dominationem in fratres affectantium opinio, nullum sententiarurn 
divortium in iis, quao ad fundamentum fidei immediate non pertinent, 
tolerari debere. notius est quam ut nostra enarratione egeat. 



58 DE GRATIA UNIVERSALI. [LIB. I. 

V. Hisce prgemissis, thesin illam, quam nonnulli nostrae de theo- 
logise naturalis corruptae total! ad salutem insufficientia, opponunt, 
consideration! subjiciamus. Ea vero est, Deum velle adultos, qui 
verbo suo carent, servari. An ii qui quid sit servari, quid verbo 
Dei carere, sancte apud se perpendunt, facilem sententise isti assen- 
sum sint praebituri, equidem vehementer dubito. Deponatur paulis- 
per studium partium, necessitudinis illius, quae thesi huic cum aliis 
opinionibus intercedit, consideratio missa facta sit, res plana erit. 
Caveant modo disputatores, ne communion! isti, quam ipsi cum Deo 
per Jesum Christum gratiose obtinuerunt in rebus salutis aeternse, 
obstrepant syllogismis, et quiescent forsan haec certamina. 

VI. Voluntas autem Dei de salvandorum salute, vel finem et 
eventum respicit, et intentio, propositum, aut decretum dicitur; 
vel media quibus ii uti debent, qui vellent salvos fieri, et prceceptum 
vocatur. Quo autem sensu Deus velit eos servari, qui reapse nun- 
quam salvabuntur, quos sinit volens in suis ipsorum viis incedere, 
in quibus ut serventur prorsus est impossibile, quos ad recipiscentiam 
per illud medium non vocat, nee vocare vult, per quod solum, ut 
quis vocetur ad veram resipiscentiam, est possibile, ea est fateor mea 
hebetudo, ut non intelligam. Qui enim ea salutis media tantum 
concedit, quse, neque quis salutis auctor sit, neque per quern sit ob- 
tinenda, neque quid sit salus ista revelare possunt, potius eorum 
salutem quibus ilia concedit nolle, quam velle dicendus videtur. Si 
ad eos, qui spiritual! afadfaei instruct!, atque mediorum omnium salu- 
tarium etiam ipsius Spiritus Sancti, qrhovafag per Jesum Christum 
effusi, ope et auxilio freti, sciant quid sit Deo in medio tentationurn 
servire, ita, ut tandem ineffabili ejus gratis beneficio salutem con- 
sequantur, extra contentionis funiculos positos, lis haec decidenda 
deferatur, facilis futura esset ejus aestimatio. 

VII. Qui eas orbis partes, quse etiamnum verbo carent, animo 
lustrare, atque quae sit miserorum hominum in iis aetatem degentium, 
salutis aeternae respectu, conditio, intueri velit, ad earn Dei volunta- 
tem quam deprsedicant viri aliquot docti proculdubio animo suspen- 
sus hserebit. Teterrimam eorum conditionem uni maliticVj scio, 
ascribendam esse contendent; neque ego id absolute ita fieri debere 
nego. At malitiam eorum, earn excedere, qua natural iter imbuti 
sunt ii omnes, quibus, quoniam velit eos salvos fieri, verbum suum 
Deus concesserit, nego. Quo ideo sensu Deus dicendus sit eos velle 
servari, qui neque unquam servabuntur, et quibus nolit media ad 
salutem necessaria suppeditare, res est nimis impedita, et quse faciles 
explicatus respuit. 

VIII. Asserunt quidam, " posse iis prsedicari verbum, id vero non 
fieri per nostram negligentiam et socordiam/' Evangelium quidem 
posse praedicari, iis etiam, quibus non prsedicatur, nemo dubitat. 
Quae enim e re ix>sa, contradictio oriri videatur? at posse id fieri re- 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSALI. 50 

spectu eventus, quod voluit ex seterno Deus ne fieret, id nondum 
probatum est. Quod pluribus actu non prasdicetur, neque olim prse- 
dicatum fuerit, scriptura voluntati Dei ascribit, Ps. cxlvii. 19, 20; 
Matt, xi, 26; Act. xvi. 6, 7. Ex negligentia et socordia nostra id 
ita evenire non videtur. Quamvis si ita esset difficultas sublata non 
foret. Earn enim socordiam Deum nobis auferre posse si velit, nemo 
dubitat. Sed, nisi ubr officium est, negligentia et socordia locum 
non habent; omne autem officium nostrum a voluntate Dei nos ad 
officium vocantis dependet. At quomodo docebunt, nos ad officium 
prsedicandi evangelium iis, qui hactenus in diversis mundi partibus 
eo caruerunt, a Deo vocari? Demus viris doctis, baud opus esse ec- 
elesiastica aliqua missione ad munus illud obeundum. Quis enim 
ea catholica potestate instructus est, ut alios ita mitteret? at scire 
velim quaanam sit ea Dei providentia, quse de voluntate ejus ita nos 
certos faciat, ut in fide opus illud aggredi possimus; aut quinam 
sint, qui ad illud rite perficiendum donis sint instruct! ; nimis equi- 
dem nos omnes esse negligentes et socordes in ea provincia adminis- 
tranda in opere evangelii, quam nobis Deus gratiose delegavit, fateor; 
Kal tfpbs ravra, rig iKav6$; at vero eousque socordia3 nostrse reatum 
se extendere, ut ei etiam imputandum sit, quod Americse incolis 
evangelium non sit prsedicatum, mihi sane ab omni sestu disputatio- 
num immuni, non est credibile. 

IX. Sed sententiam virorum doctissimorum penitus introspicere 
placet. Primo ideo concedunt, neminem unquam " Paganum citra 
prasdicationem verbi, ita Dei documentis sibi a natura, vel provi- 
dentia3 operibus objectis usum fuisse, vel uti potuisse, ut resipisceret 
et salutem consequeretur." Ita loquuntur viri quidam celeberrimi; 
atque sic se a Pelagianis omnibus, Arminianis plerisque, etiam a 
petulantibus hie apud nos conviciatoribus nonnullis in hac re diver- 
sissime sentire ostendunt. Et quidni sane totius hujus litis sestimatio 
hie fieri possit? nihilne habemus aliud magis ex nobis et majus, quam 
ut tempus teramus disputando utrum id fieri possit annon, quod 
neque unquam fuit, neque est futurum, imo, quod ne unquam fieret 
Deus in sese proposuerit? sed alia res est, uti videbimus. 

X. Addunt ideo, " istiusmodi adminicula data esse Paganis, quas 
in et ex se ducunt ad aliquem gradum notitise salutaris. 5J> Ita enim 
loquitur vir doctissimus, et magni nominis in theologia. At omnis 
gradus notitice salutaris, ipse est salutaris. Salutaris autem oranis 
notitia in cognitione fosderis gratiaa consistit. Nisi ideo gradus ille 
salutaris notitiae, qui per ista adminicula comparari potest, plariius 
sit exposita, licebit mihi profiteri, me gradum ilium neque capere, 
neque intelligere. Minimus etiam salutaris notitia^ gradus, renova- 
tionem mentis salutarem requirit. Ut in mente caeca, gradus aliquis 
sit salutaris notitiaa impossibile est. Nam in salutari notitia reno- 
vatio ejus consistit. Ubi autem renovatio mentis est, ibi est Spiritus 



60 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

Sanctus, qui solus illam operatur et efficit. Adminicula ideo ista, 
quse ad gradum aliquem notitice salutaris ducunt, ad Spiritum etiam 
Sanctum obtinendum, renovationem mentis, et veram fidem ducunt. 
At hoc opus evangelii peculiare esse, ipsum ubivis docet. Sin per 
notitiam salutarem, doctrina tantum salutaris intenditur, nonautern 
mentis renovatio, turn ista adminicula homines peccatores ad doc- 
trinam evangelii, saltern ejus gradum aliquem, ducere, istius enun- 
tiati sensus est. Id vero utrum verum sit, postea videbimus. 

XI. In eo statu sane nos jam sumus, ut nisi cognoscamus Jesum 
Christum, quem Deus misit, et Deum in illo mundum sibi reconci- 
liantem, vitam asternam consequi haud valeamus. Omnis autem 
ista Dei notitia, quam sine verbo ex operibus creationis et providen- 
ti98 homines peccatores acquirere possunt, est tantum cognitio Dei 
creator is et gubernatoris omnium ; de redemptione altissimum 
silentium. Sed regerunt : " Haec si recta sunt, efficiunt ut homo 
etiamsi per impossibile supponatur in naturae schola bene et ex officio 
versari, omnemque suam intelligendi vim ad ea qua3 isthic vel audit 
vel videt expendenda ac discenda conferre; nihil aliud tamen ex 
hisce documentis haurire possit, nisi hoc unum, Deum esse aliquem 
sanctissimum, justissimum, potentissimum, ac sapientissimum, qui 
hoc universum condiderit, et regat ; se vero peccatorem esse violate 
divinse legis reum, irse ideo coelesti obnoxium, morte et maledictione 
sine ulla spe venise certissime afficiendum; ita necesse est Deum 
ista omnia eo animo hominibus objicere ut discant, se certo infal- 
libiliter damnatos esse, neque ullum sibi neque ad salutem, neque 
ad resipiscentiam, quas eos juvet, relictum esse locum." Sed mul- 
timode peccat hsec oratio; atque ita fit, ubi ex studio partium, rion 
sequo et bono res agitur. Etenim si liceat viris doctis supponere 
quicquid velint, sive illud possibile sit, sive impossibile, quin ex 
eo inferant quodcunque vellent, nemo potest eos prohibere. Et 
si nolim supponere ea quae sane non sunt supponenda, quia taci- 
tam rou h dp%fi petitionem includunt, statim concidit tota oratio. 
Deinde quis unquam dixit hoc unum doceri per opera Dei? plura 
doceri possunt, ita tamen ut Christus non doceatur; Deum hunc 
summe amandum et colendum esse ejus opera docent; nempe quia 
eum Deum esse docent. Sunt et alia corrupts theologiaa naturalis 
capita, uti ostendemus. Porro : qui affirmant Deum per opera sua se 
revelare, ut homines eum cognoscant tanquam omnium creatorem, 
rectorem, gubernatorem, potentissimum, sanctissimum, justissimum, 
non dicunt, neque si sibi constare velint, dicere possunt, eum omnia 
in naturae et providentise operibus documenta eo animo hominibus 
objicere, ut discant se certo damnatos esse. At inquies ex eorum 
sententia seternam suam salutem quod attinet, nihil aliud discere 
possunt homines peccatores: esto sane! haud cito mali quid ex hac 
sententia oriturum ostendes: quid enim? an litem quis Deo in ten- 



CAP. VI.] DE GKATIA UNIVERSAL!. 61 

dat, quia Justus est: neque potest non esse Justus? an ad versus eum 
accusatio ducenda, quod homines sint peccatores, et non possunt jus 
ejus ignorare, nempe eos qui peccata fecerant dignos esse morte? 
quod e statu quo ex ista ejus revelatione salutaria percipere potue- 
rint, nefarie desciverint? Sed misericordiam suam parcentem (hoc 
est in fosdere gratia?) per opera creationis, et providentise non ex- 
ponit? quid turn? an ipsa lex Dei, qua? multo clariorem Dei mani- 
festationem continet, quam ilia altera adminicula, et documenta, de 
quibus loquimur, earn misericordiam enarrat ? an vero quispiam 
mortalium legi Deo, ob earn causam dicam, impingere ausus erit ? 
nonne ubivis disputat apostolus, per legem esse cognitionem peccati, 
remedii non item? Posito ideo, quod homo rite et sedulo in schola 
legis officio suo fungeretur, at nihil aliud in eo discere potest, quam 
se esse peccatorem, atque certo damnandum. An lex ideo peccatum, 
an Deus injustus qui earn tulit? M^ yzvuro et tamen quotquot esc 
operibus legis sunt, sub execratione sunt. 

XII. Dicent vero " Deum hanc sui manifestationem hominibus 
concedere eo animo et voluntate, non ut despicerentur, sed ut iis 
recte utantur ad cognitionem peccati, resipiscentiam, et ad cultum 
Dei pro rerum istarum ingenio." Deum sui documenta hominibus 
objiccre eo animo et voluntate ut despicerentur, an mortalium cui- 
quam per somnium incident cogitatio, vehementer dubito. At vero 
eum providentia? suae opera iis qui verbo carent, proponere eo animo 
et voluntate, ut iis recte utantur ad resipiscentiam, quod eos nun- 
quam facturos probe novit, cum id etiam norint viri docti quibuscum 
nobis res est, vix fidem facient apud eos, qui Dei beneficio verbo non 
carent. Neque ipsi viri docti ita insipienter regulas proprias dispo- 
nerent. Deinde quid per animum et voluntatem Dei in hac quaas- 
tione intelligent hand satis accurate decent, de iis vero postea. 

XIII. Hujus autem controversial cardinem in eo poni nonnulli 
asserunt, " utrum scilicet in naturaB et providentiaB operibus, aliqua 
Dei in homines peccatores lenitas, et placabilitas manifesta fuerit ?" 
At pace eorum dixerim, causa hasc multo aliter se habet. Aliquam 
Dei lenitatem in homines peccatores per opera providentias mani- 
festari novimus. " Multa enim cum lenitate perfert vasa irse com- 
pacta ad interitum." Sed ea lenitas ilia non est, qua? in misericord ia 
parcente, cujus est effectum remissio peccatorum, consistit. At sine 
hujus cognitione, ut quis ad salutarem resipiscentiam perveniat, est 
impossible. Deinde voluntatis Dei nulla hie mentio, at de ea sola 
qua3stio est, non de rerum ipsarum natura, neque an aliquis notitia3 
salutaris gradus ex hac manifestatione comparari possit. Quam vis 
de illis etiam agere haud displiceat. Sed viros pios doctosque e 
tenebris in mirificam Christi lucem translatos, qui animas suas puri- 
ficarunt auscultando veritati perspiritum, posse ita jejune et languide 
de notitia salutari misericordiam divinse parcentis loqui, pene .niirpr. 



62 DE GEATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

Sed in examinanclis virorum doctorum verbis non necesse est ut 
ulterius iis sim molestus. Scio me in hac causa nullo partium studio 
esse abreptum, nullius magistri aut synodi in verba juratum, ipse 
ideo, qua possim fide, controversies statum exponam; primo autem 
in loco ea in qua3 partes consentiunt proponam; deinde controversa. 
Totam autem rem dicam forsan brevius, quam res tanta dici debeat ; 
sed pro nostro institute, uti spero, perspicue satis ; neque enim ample 
et elate in ea causa loqui, in qua non nisi humiliter et demisse sentio, 
placet. 

XIV. Conceditur ideo : — 

1. Esse aliquam naturalem de Deo notitiam, seu S-goyvwtf/av c/Apu- 
rov, quam nos superiiis exposuimus. 

2. Per opera creationis et providentiae revelationem seternaa po- 
tentise et deitatis Dei creatoris, et omnium rectoris, factam esse. 

3. Quicquid de Deo cognoscunt homines, aut vi revelationis ipsis 
indultae cognoscere possint, eo omni in ilium finem eos uti debere, ut 
ipsum colant, ament, ut Deum glorificent, atque ei se in omnibus 
dicto audientes praebeant. 

4. Neminem Paganorum ob nativam cascitatem et malitiam, atque 
astum diaboli eos undique pravis superstitionibus, et nefariis idolo- 
latriis illaqueantis, se Dei imperio submisisse, aut morem ei gessisse, 
secundum mensuram cognitionis, quam de eo habuit, vel habere 
potuit, atque ideo eos omnes fuisse prorsus inexcusabiles. 

5. Christum mediatorem per haec media non revelari; non eatenus 
saltern, ut ab iis, qui haec media tanttim obtinuerunt, percipi saluta- 
riter potuerit. 

6. Revelationem Christi mediatoris per evangelium absolute ne- 
cessariam esse ad salutem obtinendam. 

7. Prseter externam omnem qualemcunque vel quibuscunque 
mediis factam Dei, et voluntatis ejus revelationem, opus esse efficaci 
virtu te Spiritus Sancti mentem luce salutari perfundente, ut quis 
spiritualia spiritualiter intelligat, ad Dei gloriam, suique salutem 
seternam. 

8. Deum non proposuisse ab seterno in se, ut ulli eorum, quibus 
alia media salutis praster opera naturaB et providentiaa non concedit, 
servarentur. De hisce omnibus vix quaestio ulla est inter ortho- 
doxos. 

XV. Totius ideo controversies cardo in hisce duabus qusestionibus 
versari videtur; quaeritur enim, — 

Primo, " An ea Dei manifestatio, quam per opera naturae et pro- 
videntise peccatoribus verbo destitutis concedit, ullum gradum notitias 
vere salutaris in se contineat, cujus ductu ad veram et Deo gratam 
resipiscentiam pervenire possint, atque salutem aeternam consequi/' 

Secundo, "An Deus hanc sui manifestation em, eo animo et volun- 
tate" (hoc est, proposito et intentione) "indulgeat, ut ii, quibus est in- 



CAP. VI.] BE GRATIA TJNIVEESALT. 63 

dulta" (uti est omnibus omnino hominibus) " ad veram resipiscentiam 
atque Deo gratam veniant; et ita salutem aeternam consequantur, 
licet verbo destituantur." Hoc est : et sufficientia mediorum, et in- 
tentio Dei, eorum salutis respectu, qui verbo carent, sub controversia 
cadunt. 

XVI. Argumenta autem nonnulla ex scripturis petita, quas in hac 
lite in nonnullorum scriptis exstant, breviter examini subjicere visum 
est. Primum autem ex verbis Paulinis, quse antea nos retulimus, 
ex Act. xvii. 24—26, quibus addunt nonnulla ex cap. xiv. 16, deduci- 
tur. Ex hisce locis constat, inquiunt, " Deum omnia in natura et 
naturae gubernatione opera edere eo animo, ut homines peccatores 
ipsum quasrant, et inveniant ;" idque disertissime Paulum testari affir- 
mant. Sed affirmatio haec vix statum controversies tangit, nedum 
absolvit. Quid id est, quo ex hisce locis sententise suse fidem prse- 
struere conantur, atque deinde quomodo probationer suas pertexant, 
restat ut videamus. , 

XVII. Primo ideo postquam Deum, dicta adminicnla hominibus 
verbo destitutis eo animo administrate, ut ipsum queer erent et in- 
venirent, prsestruxerint, in iis ea omnia contineri, quas scitu sunt ne- 
cessaria, ut Deus quceratur et inveniatur concludunt. " Quserere 
autem Deum/' dicunt, " non esse, investigare an sit, sed ad fidem 
ejus confugere, et gratise ejus presidium expetere. Deum autem 
invenire, esse expetitum ejus presidium obtinere et impetrare, et 
sanctissimum ejus numen propitium et benevolum experiri." Resp. 
Ad fidem Lei confugere est in Deo confidere; quod qui faciunt sunt 
beati, Ps. ii. 12; gratice Dei prcesidium expetere, sui abnegationem, 
et in Dei gratiam resignationem includit, quse justificationem semper 
pariunt, Luc. xviii. 13, 14. Atque hoc est sanctissimum Dei numen 
propitium et benevolum experiri ; quod nisi in remissione peccatorum 
nulli unquam obtigit. Atque ita in Deum salutariter credere, fide 
viva et efficaci ad salutem, per istas verborum Paulinorum interpre- 
tationes intendere videntur. 

XVIII. At immane quantum thesin propositam hie ampliant. 
Forsan ultra spem in argumentando se profecisse sentiunt, qui ita 
argumentantur, ita ut non possint sibi eousque temperare, ut intra 
limites qusestionis, prout ab ipsis communiter proposita est, consis- 
terent. Quid enim? an manifestatio Dei per opera providentia3, 
omnia quse scitu necessaria sunt, ut homines peccatores ad Deum 
tota animi fiducia confugiant, eum propitium experiantur, colant, 
atque in eum credant, ex virorum summorum sententia, contineri 
censenda est? Cur ideo ea providentia3 opera Christum revelare 
negent iidern viri docti? aut cur notitiam Christi necessarian! esse 
ad fidem vivam et salutem consequendam asserant? imo si ita se res 
habeat, quid verbo opus est? aut quo sensu Christum per evangelium 
vitam et incorruptibilitatem in lucem produxisse dicamus? 



64 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. L 

XIX. Quoniam vero hue deventum est, videamus quomodo ex 
hoc loco sententiam hanc statuminare conantur; ex constitutione 
vspioxyg apostolicaa, et sensu verborum, queer endi et inveniendi, 
Deum scilicet, dependet omnis argumenti ratio, quo utuntur viri 
docti ; animum et consilium D*ei probant ex ista verborum structura ; 
nempe fyreft rbv xuf/ov, dixit Paulus, pro ivexa roD fyrsTv nimirum ut 
animum Dei hominibus peccatoribus opera sua objicientis prsedicaret; 
rpovu te&us, uti affirmant, Grascis familiari. Qucerere autem Deum, 
non alio sensu accipi debere, quam qui ab iis est expositus, adductis 
omnibus locis Veteris Testament!, in quibus Deum quserendi et in 
veniendi fit mentio, probant 

XX. Atque ita quidem causam suam agunt viri doctissimi: an 
vero mentem Spiritus Sancti, an vim argumenti Paulini assecuti sint, 
verborum apostoli occasionis, et sensus, brevis enarratio docebit. 
Paulus ideo cum Athenis esset, spiritu irritatus, quod conspiceret 
urbem illam idolis refertam, Act. xvii. 16, non potuit sibi temperare, 
quin illico, contra quod ei primo constitutum fuisse videtur, Deum 
vivum, in oppositione ad omnia ilia idola ftaraia, quorum religione 
tenebatur urbs superstitiosissima, publice exponeret, et annuntiaret. 
Cum vero hoc ei propositum fuerit, argumento utitur promptissimo 
seque ac fortissimo, a creatione, et gubernatione omnium ducto. Quo 
autem ipsos idololatras arctius constringeret, docet eos omni excusa- 
tione in idolorum cultu penitissime esse destitutes; cum hsec ipsa 
Dei opera, quse quotidie iis objiciebantur, luculenter eorum auctorem 
indicarent; Deum esse eumque summum, bonum, sapientem, poten- 
tem, et ubique prsesentem ; ita ut non nisi supreme esset dementias, 
ilium nescire velle, quern ignorare penitus non potuerunt; imo, 
inquit, Deus iste vivus, omnium Creator, rectorque, eo animo opera 
sua naturae, et providentiae, omnium consideration! objicit; ut illo- 
rum auctorem per ea adminicula qucererent, si forte palpando in- 
venirent, qui ideo eo relicto, vel in ultimum locum tanquam ignoto 
rejecto, qui solus et est, et cognosci potest, ad ea, quae aut non sunt, 
neque usquam fuerunt, aut vana sunt et stulta, se religiose recipiant, 
non possunt non esse et ava < /roXoy»jro/ et avroxardxpiroi. 

XXI. Probat ideo apostolus, gentilium deos vana esse idola, ve- 
rum autem Deum et vivum, unicum, hujus mundi et conditorem et 
rectorem, se iis ita exposuisse, ut eum facillime, et nullo negotio, ex 
certa operum ejus consideratione, quse quotidie eis objecit, cogno- 
scere potuerint. Si itaque animo advertissent, atque ex adminiculis 
cognitionis suae, quse illis affatim suppeditavit, Deum quod fieri 
oportuit, quemque esse denegare non potuerunt, qusesiissent, utique 
invenissent eum, cum non longe ab eis fuerit, neque ad muta idola, 
et vana se transtulissent. Neque enim verba apostoli ultra subjec- 
tam materiam, atque concionandi occasionem porrigenda sunt. 

XXII. Videamus porro, quid sibi velint ea verba apostolica, ut 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 65 

"quaererent Dominum, si forte palpando eum invenirent," prout 
consilium et voluntatem Dei respicere videantur. Cum autem super- 
stitiosissimi idololatrae fuerunt, quibuscum apostolo res erat, apparet 
ipsum eventum per ea non intendi, neque propositum aliquod volun- 
tatis divinae, ejus respectu, cum Deus proposita sua exsequendi, neque 
vi, neque sapientia destituatur; ipsam rerum indolem et ingenium, 
ea verba denotare certum est: ac proinde id mentis divinae consilium, 
quo voluerit ilia omnibus hominibus ita objicere, ut essent media 
sufncientia externa, hoc est, in genere suo, ad finem istum propositum 
assequendum; nempe ut qucererent et invenirent conditorem et rec- 
torem omnium. Deum ideo eo animo et voluntate hominibus verbo 
destitutis opera naturae et providentiae objicere, ut eorum ductum 
secuti, se auctorem eorum, atque rectorem omnium, relictis diis falsis, 
et tota ilia idololatriae lernli, quam in mundum humanae mentis 
caecitas atque astus diaboli invexerant, queer erent et invenirent; 
atque praeterea nihil ex iis locis confici posse videtur. Imb de vo 
luntate et consilio Dei in mundo condendo et regendo verba nulla 
revera facit apostolus. Probat gentes potuisse ad earn illius cogni- 
tionem, quam superius posuimus, pervenire, per nudam operum ipsis 
objectorum considerationem. De placabilitate vero Dei, de remis- 
sione peccatorum, de sinu miser icor dice, de invocatione atque preci- 
bus, de resipiscentia salutari, de studio sancte recteque vivendi, quse 
sine fide nemo habere potest; atque aliis id genus pluribus, quse ex 
hisce locis exsculpere satagunt viri aliqui docti, altum est silentium. 

XXIII. Yideamus vero quemadmodum viri docti thesin suam ex 
hisce verbis apostoli probare nituntur: primo ideo fyre7v ri> Kvpiov, 
pro svsxa ro\j fyrtTv Paulum dixisse affirmant: at vero, cum nulla 
necessitas, aut ratio, cogat earn apostolici sermonis interpretationem, 
id gratis dictum esse existimandum est. Sed nihil omnino opus est, 
ut de phrasi ista litem moveamus; concedamus ideo viris doctis, ut 
jure suo utantur, in horum verborurn a proprio loco, quern disserta- 
tione apostolica occupant, Act. xvii. 27, divulsione, atque eorum ad 
alia ejusdem apostoli verba, quae cap. xiv. 16, habentur applicatione, 
si mod 6 iis illud agendi potestas sit. Demus etiam rb fyrtfv eodem 
sensu accipi debere, quo versu praecedenti jcaro/xs/!/ usurpatur; atque 
eousque consilium Dei in creando et regendo mundo denotare, qua- 

QUS scilicet, mundus iste sua natura aptus sit ad eum manifestan- 

m. Quid turn porro sequi videatur? nempe, e/ cipays •^uteQyjfiiw 
ov xai evpoisv ad eundem modum exponi debere; atque ita eandem 

i intentionem seu voluntatem denotare. Sed quid ita qureso ? 
nempe c/ cipa, et £/Vwg, pro iva, et forwg, sumuntur. Sed an semper 
id fit, an aliquando tantum ; semper id ita fieri non puto dicturos 
viros doctos: cum unicum tantum exemplum producere possunt, ubi . 
videtur tfaug ita accipi posse; de e/ apuys silent. E/ apaye sane 
forsan hoc solo in loco Novi Testament! occurrit : sr/s atque s! 

VOL. XVII. 5 




66 BE GRATIA UNIVERSALI. [LIB. I. 

apa saBpius. Act. vii. 1, viii. 30, 2 Cor. v. 3, Gal. in. 4, Eph. 
iii. 2, iv. 21, Col. i. 23, exemplis esse possunt. Tentet lector, si ex 
eorum locorum aliquo saltern, istum harum particularum sensum et 
usum extorquere possit. De tfirug nihil opus est ut simus solliciti, 
neque ut quid de usu ejus exposuerit Eustathius anxie quasramns, 
cum in textu nostro non habeatur. Apostolum autem mentem, con- 
silium, voluntatem Dei iis verbis exposuisse, quse extremam denotant 
incertitudinem, creditu difficile est. Deum ideo in mundo condendo 
et regendo, potentiaa et divinitatis suaa istiusmodi dedisse documenta, 
ut per ea ad omnium conditorem quasrendum excitari potuerint, nee 
non ad vires suas tentandas eum inveniendi, atque ab idolis omnibus 
discernendi hujus loci sententia est. Nempe Deus incorporeus et 
invisibilis, in operibus istis, sui quasi vestigia ita reliquit, ut, iis in- 
hserendo, inveniri possit. 

XXIY. At vero in sensu verborum queer endi et inveniendi, causaB 
suse firmius presidium invenisse se putant nonnulli. Media ilia 
cognitionis Dei, de quibus agimus, aliquo saltern respectu sufficientia 
esse ad Deum eo modo quasrendum, et forsan inveniendum, de quo 
loquitur apostolus, negari non potest: etenim aliter iniquus esse 
censendus est apostolus, qui id ab iis qui nulla alia media habuerunt, 
postulaverit. At vero " quasrere Deum, et invenire affirmant, non 
esse Deum simpliciter investigare, ut homines cognoscant eum esse, 
atque quid sit" (quamvis ista verba nihil aliud exprimere videantur), 
" sed ad fidem ejus confugere, in eo acquiescere, eum invocatione et 
precibus colere, tota animi fiducia eum amplecti, atque propitium 
experiri; atque proinde media ista omnibus suppeditata in hosce 
fines sufficientia esse atque a Deo destinata, uti ita sufficerent;" 
nempe hominibus verbo destitutis. Cum autem verba ista, si modo 
eis non alio sensu utantur, quam quo in sacra Scriptura usurpantur 
(neque sane decet virum tlieologum vocabulis ullis istiusmodi sensu, 
qui abs unica nostra de rebus sacris sentiendi et loquendi regula et 
norma abhorret, uti) totum fidei salvificae opus absolvant, atque ita 
media ista cum ipso Dei verbo, quod " supra omne nomen ejus mag- 
nificavit," rem ipsam quod attinet, aequavermt, validissimis argu- 
mentis et probationibus ad vapddo^ov istud stabiliendum, sibi opus 
esse haud dubio concedent. Ad interpretationem itaque hanc suam 
horum verborum firmandam, omnia loca Yeteris Testamenti, in qui 
bus qucerendi Deum et inveniendi fit mentio, in medium aliqui 
proferunt; atque ea verba in iis locis, alio sensu quam qui est ab 
ipsis expositus, accipi non posse affirmant. Eundem autem esse 
sensum eorum verborum hoc in loco, non esse dubitandum asseve- 
rant. Id quidem non esse dubitandum, facile dictu est ; ego vero non 
tantum de eo dubito, sed id plane falsissimum esse judico; neque satis 
mirari possum quomodo ulli in mentem venire possit, istud asserere. 

XXV. JN"am in omnibus istis locis loquitur sacra Scriptura de 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 67 

populo Dei foederato ; in hoc vero de iis tantum qui extranei erant 
quoad pactorum promissiones; — in istis de iis qui actu ipso, saltern 
professione tenus fideles erant ; in hoc de idololatris ; — in istis de iis, 
qui Deum cognoverunt in verbo, et idola abominati sunt; in hoc de 
iis quibus penitus erat ignotus; — in istis agitur de quaarendo et in- 
veniendo Dei cogniti favorern per Christum; in hoc de Deo per 
opera naturse et providentiae quaerendo, ut cognoscatur; — in istis 
agitur de Deo cognito, at ob peccatum in dispensationibus externis 
ad momentum averso, et per promissum eum inveniendi propitium 
in Christo; in hoc verb, de Deo ignoto quaarendo, atque ab idolis 
discernendo. An jam hisce de, atque illis eodem sensu ea verbapro- 
ferri putemus? de iis nempe, qui, cum populus fuerint Dei foederatus, 
fideles, in Christo justificati, verbo instruct!, promissionibus evange- 
licis innixi, Dei faciem, favorem quaarere necesse habuerint; atque 
illis, qui verbo destituti, omnique revelatione Christi, fcederis divini 
extorres, aQ&oi in mundo, ut Deum esse cognoscant, atque idola sua 
vana tpvau Deum non fuisse, naturae tantum et providentise opera 
sibi objecta habuerunt? imo absit quam longissime vel levicula istius- 
modi ab omni pia mente suspicio. 

XXVI. Neque etiam absolute dicitur de iis, quos negligentiaa et 
socordiae reos ob non considerata Dei opera peragit apostolus, ut 
Deum qucerant, sed ut eomodo quaerant; nempe si modo "palpando 

m inveniant ;" an vero id dici possit de sanctis iis, quorum Veteri 
Testamento fit mentio, qui certissimis Dei in Christo promissis 
nixi, ad eum accedere soliti sunt, lectori judicandum relinquo. Aliud 
igitur omnino est, quaarere favorem et gratiam Dei per verbuni 
suum revelati, vi promissorum suorum in Christo; aliud quaarere 
Deum ignotum, in operibus naturae et providentiae, si forsan " pal 
pando inveniri possit," 

XXVII. Cum vero omnes theologi, quotquot novam methodum, 
uti vocant, sequuntur, firmissimum causaa suae praasidium, in qua- 
dam Dei placabilitate, quam in operibus providentiaa patere asse- 
runt, poni putent; non inutile forsan fore videbitur, si rem hanc 
paulo altius repetens, quid de placabilitate ista, quae in hac dispu- 
tatione utramque penefacit paginam sentiendum sit, atque quid de ea 
re ipsaa perceperint gentes, verbo destitute, paucis exponam. Etiam 
quoniam in omnibus virorum clarissimorum argumentis, ubivis nobis 
obviam sit ista placabilitas, quicquid ad earn loco movendam, com- 
pendifaciens, dixero, in lucro poni posse videtur. 

XXVIII. Hominum peccatorum verbo destitutorum, statum et 
conditionem, cognitionem Dei quod attinet, superius descripsimus. 
Qualem, Deum cognoscendi Mvapiv naturalem, sponte in adultis se 
exercentem, quas vpoXfj-^eig, xoivas evvofas, in eo statu retinuerint, 
etiam ostendimus. Eas vero de Deo notiones congenitas, foveri, 
augeri, et elici posse, per operum providentiaa considerationem, iti- 



68 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

dem pluribus demonstravimus. Atque hie quidem modus Deum 
cognoscendi, in statu integritatis hominibus ad omnem obedientiam 
rite praestandam, atque praemium obedientise assequendum, abunde 
sufFecisset. Per peccati vero ingressum ita turbatus est, ut ex eo 
animi dubii pendeant peccatores, atque inde explicatam Deum colendi 
rationern ullam habere non possint. Ex una parte, Deum, bonum, 
munificum, patientem, mite quod et homini cognatum, non potue- 
rint non appreliendere. Ex alia vero, peccati conscientia, atque irae et 
indignationis divinae, seu justitiae vindicantis sensu arete constricti, 
ancipiti cura, et variis cogitationibus distracti, hue illuc, incertissime 
fluctuare necesse habuerunt. Si enim ex una parte, spes ulla ali- 
quando affulserit, ita ut quid a Dei bonitate atque munificentia 
exspectarent, exploratum habere sibi viderentur: ex altera statim 
horrori mista desperatio, ita cuncta consilia prius ccepta, incerta 
semper reddidit, ut spe omni deplorata penitus (propriis ipsorum 
cordibus convicti) conficerentur, Heb. ii. 15. 

XXIX. Hujusmodi autem praesumptionibus, in animis peccatorum 
e diametro pugnantibus, utrique parti hostili quasi auxilio fuere 
opera iis objecta providentiae. Etenirn dum pluvias et praestituta 
tempora fructibus proferendis ccelitus data, aliaque beneficia, ob 
quas numen optimum solenniter dixere, perpenderint, fidenti esse 
animo, omnia bona dicere, eorum auctorem celebrare, atque verbis 
mirabiliter ornare soliti sunt. At vero cum etiam iram Dei adversus 
impietatem et injustitiam hominum, e coelo se patefacientem con- 
spicerent, illico actum esse de omni ea spe, qua se falso lactassent, 
non potuerunt non sentire. 

XXX. Neque ego, de eo tantum, quod in tali statu fieri assolet, 
cum non aliter fieri potuerit, loquor; etenim cognitio ista Dei, de 
qua verba facimus, attributa ejus naturalia respicit. Ita ubivis nos 
docet apostolus. Actus voluntatis divinse liberi, ad earn non perti 
nent, prout videbirnus. Attributa ea enim partim ex notionibus 
congenitis, partim ex effectis, cognoscuntur. Liberi alicujus actus 
voluntatis divinae, nulla notio naturalis est, aut praesumptio. Bonitas 
quidem ex una parte, atque quae ea necessario ponit, et justitia vin- 
dicatrix ex altera, Deo naturalia sunt. Istorum, in omnibus quae- 
dam est vpfaii^if. Horum autem externi efFectus diversi sunt, et con- 
trarii. Providentiae opera omnia ad hosce fontes respective referri 
debere, videtur. Nemo est speciali revelatione destitutus, qui alio 
ea referre potest. Eorum, quorum positis objectis, haud necessarius 
est egressus, alia est ratio. Ex liberrimo autem Dei arbitrio de- 
pendet, ut bonitas et justitia, effectorum respectu, inter se occur- 
rerent, et mutuo se oscularentur. Nisi quis Deum ex necessitate 
naturae peccatum punire, atque etiam remittere dicendum esse, 
autumet. Hue autem pertinere placabilitatem, de qua loquimur, 
apparet; quae in Deo est arbitraria prorsus; seu voluntatis ejus actus 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 69 

liberrimus, si modo quid istlusmodi Deo assignari possit : nam neque 
attributum ullum naturae divinse, neque actum ullum voluntatis ejus 
proprie exprimit. Hisce itaque contrariis, quasi ventorum ictibus, 
agitati, in contraria prout alterutra notio in mentibus eorum prce- 
potuit, abierunt. 

XXXI. Etenim aliqui, bonitatem Dei in semperlenitatem quan- 
dam, quaB aut vitium est, aut saltern in vitiorum confinio posita, atque 
rectore summo indigna, coramutantes, omnes de ira et severitate Dei 
cogitationes penitus abjecerunt; foedissimum superstitionis crimen iis 
intentantes, qui earum cura ulla, aut studio tangebantur. Eo animo 
esse impiorum p]urimos, testatur Scriptura, Ps. 1. 21, atque hac via 
institerunt sapientum plerique, ut postea ostendetur. Nonnulli in- 
terea irse et vindicta3 Dei metu, et praasagitione quadam, continue se 
emaciarunt, quos salsissime exagitat Plutarchus <fftpi faiaibaipovias 
libello. Eos etiam depingit sacra pagina, Mic. vi. 6, 7. Fu&re etiam 
qui veteribus traditionibus nixi, idola. quse coluerunt, placabilia 
fuisse, atque per sacrificia placari potuisse, suspicati sunt ; quos tamen 
risit philosophorurn chorus. Opera autem providentiaa, istlusmodi 
ntiminis placabilitatem iis suggessisse, non est unde suspicio levissima 
oriretur ; si cui id suspicari libet, eum prohibere non possumus ; cum 
suspicio in uniuscuj usque potestate sita sit, ea vero in hac re omni 
probatione caret. Morem inter gentes sacrificandi partim inveteratis 
traditionibus, a Dei institutis emanantibus ; partim superbias et astui 
antiqui serpentis, cultum Dei sibi nefarie attrahentis, referendum 
esse, certum est. Neque enim aliam ejus origin em Gentilium sapien- 
tissimi tradidere. Sacrificiorum ortus, uni Deo voluntati atque arbi- 
trio liberrimo assignandos esse, antea docuimus; ut ex alio fonte, 
quam quos indicavimus, eorum notitia et observantia ad gentes re- 
velatione supernatural! destitutes emanaret, impossibile est. 

XXXII. Fuere autem qui, quo e laqueis, quibus se ex contrariis 
istis de Deo ejusque natura notionibus, quas e diversis effectibus 
superius numeratis conceperant, intricatos sentiebant, expedirent; 
duo omnium principia, deos duos, — bonum unum, bonitatisque omni 
um auctorem,perversum alterum,malorum poenarumque potentem, — 
ipsi sibi finxerint. Etiam durat adhuc ea tradita persuasio in magna 
parte vulgi Americanorum. Hinc Cortesium Hispanum, tormen- 
torum eos bellicorum horrore exanimantem, Tlaxcallani, legates sci- 
tatum miserunt, uter esset Deus? bonusne ille, qui fructus dat? an 
malus, qui sanguine delectatur humano? ut, quomodo excipiendus 
esset, cognoscerent. Neque ea nuper nata persuasio est, imo per- 
vetusta est. " Labeo, quern hujuscemodi rerutn peritissimum pra> 
dicant, numinabona a numinibus malis cultus diversitate distinguit; 
malos deos propitiari caadibus et tristibus supplicationibus asserit; 
bonos autem obsequiis laatis atque jucundis," uti est apud August, 
de Civit. Dei, lib. ii. cap. xi. 



70 DE GEATIA UNIVEKSAL1. [LIB. L 

XXXIIT. Neque notatu indignum videtur, eos inter antiques ido- 
lolatras, qui aliqua, supra caeteros mortales, animi affectione numen 
venerari videbantur, irae ejus et vindictae altissima persuasione freti, 
horribilem semper deorum placandorum rationem, dvfyuwQvrias scili 
cet, iniisse. Exemplo sint Poem, quos inter ethnicos maxima numi- 
nis reverentia ductos fuisse, plus satis innuit Plautus, dum nullum 
alium ei, quem in scenam produxit, sermonem tribuit, quam qui 
inusitatum religionis serisum sapere videtur. Fides autem Punica 
Romanorum proverbium est; quod si non tan turn vincere, sed et 
victori& uti scivisset Annibal, locum nullum habuisset ; vel ex altera 
parte ipsum nomen Komanum non minore labe polluisset. Eorun- 
dem verb homimim abominanda sacrificia notissima sunt. 

XXXIV. Atque sane, inter gentes, ita res se habuit. Cum enim 
ex operibus naturae, placabilitatis erga peccatores nihil omnino pa- 
tere potuerit, utpote, quss ante omnem peccati considerationem abso- 
luta, alii plane fini consignata erant ; providentiae autern opera, quic- 
quid bonitatis aut patientiae manifestum fecerint, irae et indigna- 
tionis patefactione pensaverint ; atque sacrificiorum usus, non nisi ex 
traditione detestanda, quia fcedissime corrupta, aut astu Satanaa in- 
troductus fuerit ; quicquid fiet de placabilitate ista, omnis misericor- 
diae parcentis, et ad resipiscentiam salutarem ducentis, cognitionis 
caligine damnatas fuisse gentes, verbo Dei destitutas, apparet. 

XXXY. Porro : omnis Dei revelatio, ad fcedus aliquod pertinet. 
Duo autem sunt foedera Deum inter et homines; operumunum, gra- 
tiae alterum. Media revelationis de quibus agimus, ad horum unum 
pertinere necesse est ; si vero ad prius illud pertinent, nempe operum, 
qui possunt placabilitatem aliquam in Deo manifestare? ex istius 
fcederis tenore, Deus placabilis non est: si ad posterius referenda 
sint, ac opera providentiaB media administrandi fcederis gratiae ha- 
beri debeaht, non Deum placabilem, sed placatum, reconciliatum, 
ac rnundum sibi reconciliantem enarrare debeant, si modo veritatem 
ipsam praedicare putanda sint. Revelatio itaque placabilitatis in 
Deo, neque ad fcedus operum neque ad fcedus gratiae pertinet. Hoc est, 
nulla est omnino. Bonitatem quid em Dei, et patientiam et longani- 
mitatem, quae nempe Deus exercet erga vasa irae, revelare possunt ; 
placabilitatem autem non item; videant ergo ViriClari quo sensutoties 
istam Deo placabilitatem affinxerint, quae, cum, in Deo nullo sub re- 
spectu esse dici possit, sane per nulla media revelari potest. Si modo 
semel deferbuerit disputandi aestus, et quid sit cum Deo in Christo 
agere de remissione peccatorum, apud se serio perpenderit pia anima, 
dicto citius istiusmodi ratiocinationes evanescere comperientur. 

XXXVI. Ad alterius loci, in eodem libro, considerationem, nempe, 
Act. xiv. 16, 17, cujus vim tamen omnem, quam in hac causa ha- 
bere videri possit, in praecedens argumentum traduximus proceda- 
mus. Verba autem apostolorum ad Lystrenses ita se babent, "Viri, 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL! ?1 

cur ista facitis? nos quoque sumus homines iisdem quibus vos 
affectionibus obnoxii, annuntiantes ut a vanis istis rebus convertatis 
vos ad Deum ilium vivum, qui fecit ccelum, et terram, et mare, et 
omnia quse in eis sunt: quique prasteritis setatibus sivit omnes 
gentes suis ipsarum viis incedere. Quanquam non passus est se 
esse expertem testimonii, bona tribuendo, dans nobis pluvias ac prse- 
stituta tempora, fructibus perferendis, implens corda nostra cibo et 
delectatione." 

XXXVII. Postquam igitur Deum vivum atque verum annuntias- 
sent, ostendunt apostoli, quis fuerit ejus animus erga gentes verbo 
destitutes, setatibus prateritis, hoc est, omni eo tempore, quo eas sine 
speciali sui revelatione reliquit, ante prasdicationem evangelii ; nempe 
"sivit eas viis suis incedere/' Deinde, dispensationum divinarum, erga 
eas ita relictas, modum atque finem, exponunt; non enim reliquit se 
testimonii expertem; ex utraque hac apostolicse orationis parte, sen- 
tentiam suam muniri satagunt viri docti, ex ultima prsecipue. Pri- 
mo enim Deum eatenus tantum gentes viis suis incedere, sivisse, qua- 
tenus nullius prophetce aut apostoli prcedicatione earum corrup- 
tioni intercesserit, contendunt: deinde testimonium, quod sibi in 
operibus providentise Deum verum atque vivum perhibuisse affirmant 
apostoli, non id tantum de Deo testari, quod sit, neque illud tantum, 
quod sit potens et sapiens; sed illud etiam, quod sit optimus, et qui- 
dem in peccatores, eo genere bonitatis et benignitatis, quod miseri- 
cordia dicitur; Luc. vi. 35, 36. Hinc autem sequi, illo Dei de se 
testimonio, patefactam etiam fuisse aliquatenus ejus in homines pec 
catores placabilitatem et bonitatem; sine qua nequit, ut homo pec- 
cator ad veram resipiscentiam, verumque Dei cultum adducatur. 

XXXVIII. Ex iis autem, quas a nobis superius concessa sunt ex 
una parte, atque ex altera probata, quod nisi, veri Dei cultus, resipi- 
scentia?, placabilitatis, mentionem, nulla ex legitima consequentia, 
hie ingererent, nihil omnino ex hoc loco exsculpere posse adversaries, 
quod causse SU83 favere videatur, facile perspecturus esset sequus lec 
tor. Sed non placet istiusmodi ex testimoniis Scripturaa arguendi 
modus; omissis totius orationis occasione, atque loci scopo, e verbis 
prascise consideratis, valida duci posse argumenta, haud videtur; nos 
utrumque strictim considerabimus. 

XXXIX. Cum ideo Lystrensium turba, miraculo sanationis ejus, 
qui claudus ab utero fuerat, attonita, Paulum et Barnabam deos esse, 
Jovern nempe et Mercurium, esset suspicata, atque sacerdotes ad iis 
sacrificandum adegisset; apostoli non minus pene illorum idolomania 
turbati, quam isti divina, quas eos comitata est, potentia perciti fuis- 
sent, " direptis palliis suis insiluerunt in turbam illam, clamantes, et 
dicentes, Viri, cur ista facitis?" 

XL. Duplici autem cum errore, utroque perniciosissimo, irretita 
et implicita fuerit turba, uno nempe, Jovem et Mercurium deos esse, 



72 BE GRATIA TJNIVERSALI. [LIB. I. 

rmraculosarum sanationum potentes, Paulum autem et Barnabam, 
Mercurium ilium fuisse et Jovem larvatos, utrique occurrunt apos- 
toli; ac primo quidem fidem suam extemplo liberaturi, se homines 
esse, iisdem cnm ipsis affectionibus obnoxios clamant ; deinde Jovem 
atque Mercurium, omnemque cultum ilium, quo illos eorum nomine 
prosequi voluit turba stupefacta, ra ftdraia vana, fictitia, impia esse 
docent ; se vero Deum ilium vivum annuntiare, qui fecit ccelum et 
terram. Cum autem facile fuisset turbse iis oggerere, si sit talis 
Deus, qualem vos annunciatis, atque is solus, ita ut numina nostra 
nullo plane apud eum loco sint, unde factum est, ut nos bactenus 
nihil unquam de eo audiverimus? quodque se, neque nobis, neque 
patribus nostris praBteritis seculis prsedicari curaverit ? Ut inveterato 
huic totius turn temporis mundi praBJudicio, ex quo inaudita ubivis 
damnata erat veritatis causa, occurrerent, docent apostoli Deum hunc 
vivum, pro eo, quo est in omnes imperio, praBteritis setatibus sivisse 
gentes, quarum isti Lystrenses pars aliqua fuere, suis ipsarum viis, 
hoc est idololatriae vanitatibus incedere, neque eas ad sui cognitio- 
nem, atque cultum verum, vocHsse; atque ita Novi Testamenti o/%o- 
vopfav (de qua etiam contra Juda3os cognoscebant se illico contendere 
debere) innuunt, qua, rupto pariete intergerino, atque nationum, 
gentium, familiarumque discrimine omni sublato, Deus indiscrimina- 
tim omnes ad resipiscentiam vocat. JSfe vero hac sua oratione Lystren- 
sibus se excusandi, quod hactenus saltern, idola ilia coluissent, cum 
Deus ille verus iis revelatus non fuerit, neque ad eum colendum, 
quern penitus ignorabant, obligari potuerunt, ansam praabuisse vide- 
rentur, subjungunt IffavopQuffiv illam, qua eos in idololatria sua om- 
nino dvaffohoyiirovg fuisse, ob aliqualem scilicet Dei veri revelationem, 
per ejus opera iis indultam, ostendunt. Quamvis enim (inquiunt) ei 
placuerit, gentes sinere in viis suis incedere, neque per verbum suum 
ad resipiscentiam vocari, eatenus tamen semper per opera provi- 
dentise suse se iis patef'ecit, et eo, id sibi testimoriii perhibuit, ut 
non sine gravi peccato, atque insigni stultitia factum sit, ut abs eo ita 
revelato ad idola se converterent ipsi aliseque gentes; prassertim 
cum ea ipsa opera, quibus testimonium sibi perhibuit, istiusmodi 
fuere, ut ex iis, omnia bona ; quorum participes gentes factas sunt 
proveniebant. 

XLI. Cum itaque hie sit apostolica3 orationis scopus et finis, nempe 
ostendere, Deum se per opera providential eatenus revelasse; iis istis 
temporibus, quibus gentes sivit viis ipsarum incedere, ut sine causa 
omni, neque sine peccato gravissimo, sese eo relicto ad vana idola 
recepissent : videamus quid in causaB suse subsidium hinc exsculpere 
conantur viri docti. Dicunt ideo primo, " Documenta haac quaa gen- 
tibus objiciuntur, de Deo testari, non tantum quod sit sapiens et po- 
tens, sed illud prssterea quod sit optimus/'' Esto sane ; a quo beneficia 
ulla accipimus, ilium bonum esse et beneficurn remur; a quo omnia, 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 73 

optimum. Neque usque adeo gentes omnes obbrutuisse unquam dixi- 
mus, ut beneficiorum datorein summum, non optimum agnoscerent. 
Contrarium testatur orator : " Tu Capitoline," inquit, " quern propter 

beneficia populus Romanus optimum nominavit/' — Pro domo 

sua, Ivii. 

XLII. Sed optimum, inquiunt, in peccatores Deum esse prolant 
ista documenta; et hoc quoque concedatur. Quousque enim pecca 
tores adversus Deum se agnoverint gentes, non est hujus loci in- 
quirere. Cum autem ipse apostolus peccatum non cognovisset, 
" nisi lex dixisset, Non concupisces," Rom. vii. 7, constat eos qui lege 
ista destituti fuere, crassa satis nature peccati- ignorantia laborasse ; 
demus autem, gentes scivisse, se peccatores fuisse ; demus Deum 
bonum fuisse erga eos peccati convictos; quid porro sequi videatur? 
" nempe quod Deus bonus et lenis, et misericors sit erga peccatores ; 
nam bonitatem hanc in peccatores misericordiam esse affirmat 
Christus," Luc. vi. 35, 36; postquam enim dixisset, " Altissimus be- 
nignus est erga ingratos et malos/' subjungit protinus, " Estote ergo 
misericord es, prout Pater vester misericors est/' Ergo Deus miser 
icors erga peccatores; quis negat? — etiam erga ingratos; quis ibit in- 
ficias? — sed etiam erga perituros; quidni? cum novimus eum "multa 
lenitate perferre vasa ira3 compacta ad interitum/' Rom. ix. 22. 
Cum enim ab iis quotidie provocetur, non tamen illos illico raprapo?, 
sed multis etiam beneficiis, praBstituto tempore repetendis, cumulat, 
Hos. ii. 9. Misericordia, autem, haBC Dei benignitas late dicitur, et 
improprie, pro quocunque animo benefaciendi sumpta; ita non tan- 
turn erga homines, sed et omnia opera sua, oves nempe et loves et 
ccetera pecora campi, misericors dicitur, Ps. cxlv. 9, 15, 16. Hanc 
vero misericordiam seu benignitatem in rebus terrenis, seu J3iun%o?s, 

qua3 plurimis peccandi ansa sunt et illecebrse, se exserentem fun- 

imentum esse vera3 et salutaris resipiscentiaB, neque dicunt apos- 
toli, neque verum est, neque ex eorum verbis, vi ullius legitimise 
consequently probari potest. De speciali misericordia, unde emanat 
remissio peccatorum r ne unum unquam in tota Scriptura verbum fac- 
tum est, ubi eorum conditio proponitur, qui verbo Dei destituuntur : 
ea, enim, in Christo solum est; at per opera providentiaB Christum 
revelari negant o/ eg Ivavriaf. 

XLIII. Cum ita ea tantum misericordia, quam e sinu Patris expo- 
suit Jesus Christus, fidei salutaris et resipiscentiaB fundamentum sit, 
alterius illius notitiam per opera providentiaB propositam fuisse, sine 
minimo causaB nostraB praBJudicio concedere possumus; imo, cum 
nullam causam praBter unam veritatem habeamus, libentissime con- 
cedimus. QuaB addi possunt de correctione ista apostolica, "Quan- 
quam non passus est se esse testimonii expertem/' sano sensu con- 
cedi possunt omnia; Deus enim non ita gentes viis suis incedere 
sivit, ut omnem eorum curam atque im cerium abjecerit. Imo in- 



74 DE GKATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

quiunt apostoli, eousque semper sibi per opera sua testimonium per- 
hibuit, ut nequaquam liberum erat gentibus ejus notitiam repudiare, 
ac idolis se dedere. 

XLIV. Hinc vero ita procedunt: "Quod dixit Paulus Deum 
ante hac sivisse gentes suis ipsarum viis incedere, id nihil aliud sig- 
nificat nisi hoc unum, Deum hactenus nullius prophetaa, vel apostoli 
praedicatione gentium corruptioni intercessisse ; nullo gentes vocali 
de se, suisque rebus testimonio dignatum esse, quo honore unam 
Judasorum gentem dignatus fuerat." At vero hoc unum, magnum 
est. Omnia media externa resipiscentiaa et salutis salutaria, in eo 
uno, quo gentes Deus dignatus non est, unice continentur, Ps. xix. 
4, 9-11, cxlvii. 19, 20. Salutarem ullam Dei notitiam, vocationem 
ullam ad resipiscentiam, aut fidem salutarem aliunde quam ex eo 
uno medio haberi posse, nondum probatum est. Sed procedunt: 
" Sequentia," inquiunt, " omnino significant Deum apud ipsas illas 
gentes, semper testatum fuisse, quotidianis ipsias naturae et provi- 
dentiae documentis quid homines de ipso sentire, quaque ratione turn 
ejus numen colere, turn reliquam vitam instituere deberent. Per 
opera naturse, opera creationis intelliguntur." Quid ea peccatores 
de Deo docerent, quod eos ad resipiscentiam duceret, cum nihil aliud 
docent aut docere possunt, quam quae in statu integritatis ad do- 
cendum apta fuere, nondum constat; missa ideo in hac disputatione 
ea faciamus. In operibus providentias omnis spes est. Ea gentes 
quid de Deo sentire deberent, quantum nempe per ea Deus se iis 
exposuit, docuisse fatemur. Qua ratione numen ejus colerent, atque 
reliquam vitam instituerent iisdem magistris discere potuisse gentes, 
qua ratione probabitur ? Istiusmodi sexcenta gratis dici possunt. Cag- 
terum, et hssc laxe nimis dicuntur. Qui rationem illam Deum col- 
endi, atque vitam suam instituendi, qua ad Deum salutariter accedere 
potuerint gentes, exponere velit, operas pretium facturus est. Deum 
quidem esse; esse omnium creatorem, rectorem, potentem, sapien- 
tem, temporalium beneficiorum largitorem munificum ; ideo idola 
vana, omniumque eorum cultum, stultum, ineptum, insanum esse, 
testimonio ex iis Dei operibus ducto, probant apostoli; de vero Dei 
cultu, vita recte instituendd, altum apud illos silentium. 

Addunt nonnulli, "cum omnia monita hsec gentes aure surda 
praBteriverint, horribilique ingratitudine omnem creatoris ac rectoris 
sui turn optimi, turn maximi cultum curamque abjecerint," significat 
apostolus, " Deum, nunc acrius, clariorique voce ab inanibus et pesti- 
lentibus institutis apostolorum suorum ministerio revocare.^ At vero 
tantum absunt apostoli a comparatione ulla instituenda inter earn 
vocationem, quse fit per evangelium, atque illam alteram per opera 
providentias; ut de evangelic et omni doctrina ejus penitus sileant. 
Neque sane praadicatio evangelii, ita in ordinem cum iis documentis, 
quas ex operibus naturae Deus hominibus objicit redigenda est, ut 



CAP. VI.] DE GKATIA UNIVERSAL!. 75 

acrior tantum vocatio, clariorique voce facta, eodem scilicet voca- 
tionis genere, dicenda sit. Ea enim vocatio, quse est per revelatio 
nem mysterii illius, quod abscond itum fuit a seculis et setatibus, et 
qua Deus notum fecit, quse sint divitise gloriosi istius mysterii, abs eo 
testimonio, quod sibi omnium rectori et largitori munifico perhibuit 
per opera providentise, immane quantum distat. Ista autem vocatio, 
alia acrior, atque clariori voce facta, dicenda est, quse quidem ejus- 
dem generis et natures cum ilia est, gradu tamen, seu modo proposi- 
tionis abs ea differat. Cum autem totum fundamentum vocationis 
evangelicce, positum sit in patefactioneDei Patris et Filii per Spiritum 
Sanctum, atque omnis pene vis ejus sita sit in declaratione remis- 
sionis, reconciliationis, et remissionis peccatorum per sanguinem 
mediatoris QeavQpuirov, atque efficaci dispensatione Spiritus, qu89 
omnia atque alia id genus vocationem illani perficientia, penitus in 
sinu Dei abscondita fuere a seculis et setatibus, quibus homines sivit 
viis suis, utpote verbo suo destitutes, incedere, ei nullo seiisu per 
providentise opera, documenta hominibus objecta, sequiparanda sunt ; 
aut'cum illis in eadem serie collocanda. Atque nonnihil miror eos, 
qui quid sit salutariter resipiscere, quid in Deum credere, norunt, 
ita loqui posse. 

XLV. Pergunt, et perorando argumentum hoc ita absolvunt: 
" Cum igitur illud, quod ubique terrarum personat Dei testimonium 
ea contineat, quse ad gentes a viis suis revocandas, et ab idololatria 
ad unius veri Dei cultum, .a sceleribus et flagitiis, ad justitiam et 
honestatem traducendas pertinebant; omnino necesse est illo Dei 
testimonio etiam fuisse aliquatenus ejus, in homines peccatores, 
placabilitatem ac lenitatem patefactam; sine qua fieri nequit, ut 
homo peccator ad veram resipiscentiam, verumque Dei cultum ad- 
ducatur." At varia avaxoXoy^ofy peccat oratio hsec. Etenim de 
revocandis gentibus a viis suis, per testimonium illud Dei ubivis ter 
rarum personans, apud apostolos nulla mentio est ; imo Deum per- 
misisse ut viis istis incederent testantur. Gentes non nisi per 
evangelium a viis istis revocari potuisse, satis hie loci clare innuit 
apostolus, alibi aperte docet, Act. xvii. 18; Eph. i. 10, iii. 9-11, 
aliud est Deum se non reliquisse d/tdprupov apud gentes; aliud, eas 
revocasse ab idololatria ad verum sui cultum; de vero cultu veri 
Dei, in eo testimonio late personante verbum nullum, quia nihil de 
Christo, in quo solo ad Deum appropinquare possumus, Eph. ii. 
12-15, 18. Deinde unde apparet Deum non posse sibi istiusmodi 
testimonium perhibere, quo inexcusabiles reddat idololatras, nisi in- 
super placabilitatem suam patefaceret? 

XLVI. Quid enim ad erroris, amentias, et sceleris convincendos 
idololatras pertinet ista placabilitas ? " Sed eo quod Deus omnia bona 
largiatur peccatoribus, apparet eum esse placabilem, atque se iis per 
ea bona placabilem esse ostendere." Cum bona omnia in uno tan- 



76 BE GRATIA UNIVERSALI. [LIB. L 

turn genere, nempe j3/«ra5v seu temporalium intelligantur, negamus 
istam propositionem ; Deus ea bona largitur multoties iis, quos odio 
habet, erga quos animo puniendi immutabili prseditus est, quos ex- 
itio devovit, quos destruendos atque poems seternis cruciandos pro- 
nunciavit, Ps. Ixxiii. 4-12, 18-20. Ea autem, ex quibus nemo 
amorem aut odium dignoscere potest, Deum placabilem esse, pate- 
facere non possunt, Eccles. ix. 1, 2. Cum Deus impios homines bene- 
ficiis cumulet, quo eos adipe suo obesos, et in diem mactationis 
saginatos reddat, an eo animo iis haec largiri censendus est, ut osten- 
dat se esse placabilem? Deum certb scivisse gentes verbo destitutas 
beneficiis istis temporalibus pessime usuras, neque posse iis recte uti 
in sui gloriam in confesso est. Etiam ea patientiaB et sapientise suas 
testes constituit, Job xxxviii. 25, 26. Atque eorum accumulatione 
ad occsecandos homines in peccatis ssepissime utitur. Quomodo ergo 
ilia placabilem esse ostendent; prassertim, cum eorum administra- 
tioni adsint et immisceantur innumera irse, atque adversus peccatores 
diKouu/taros divini indicia certissima? Demus autem, quod nee 
apostolus affirmat, neque quod ulla legitima consequential ex % ejus 
verbis elici potest, nempe gentes ex Dei operibus potuisse colligere 
aliqualem ejus adversus peccatores placabilitatem ; an ideo censea- 
mus eas ad veram resipiscentiam vocatasfuisse? Cum enim esedem 
gentes jus ejus agnoverint, nempe eos qui peccarunt dignos esse 
morte, neque an ullus modus possibilis esset eum actu pacandi et 
reconciliandi, ob jus illud suum, quern aliquatenus tantum placabilem 
suspicatse sint, intelligere potuerunt, quomodo quaeso per earn cogni- 
tionem ad veram resipiscentiam revocari censenda? sint? lino salu- 
tarem resipiscentiam sine fide esse non posse, cum ilia Deo placeat, 
quod sine fide fieri nequit, constat, Heb. xi. 6. Fides autem in Deum 
non nisi per Christum esse potest. Istiusrnodi fidem intelligo, quse 
salutaris resipiscentise fundamentum est et comes. Opera autem 
providentise Christum non patefaciunt. Neque Deus in Christo 
placabilis revelatur sed placatus, et mundum sibi reconcilians, 2 Cor. 
v. 19. Nulla ideo est placabilitas ; neque si esset per opera pro- 
videntia?, revelari poterit; neque, si revelaretur, fundamentum esset 
ulli peccatori aut fidei aut resipiscentia3. 

XLVIL Idola sane nonnulla sua placabilia finxerunt gentes. Et 
quidni illud numen quod ipsi fecerunt, sibi facile opportunum et 
expositum fingerent? Cum enim imaginem istam sui, qua verus 
Deus hominem creaverat, ipse ultronee abjecisset, atque eo sibi 
omnem cum Deo illo vero creatore suo communitatem ademisset, 
ipse deos novos, fictitios in imagine ilia corrupta, qua per apostasiam 
a Deo vero constitutus est, fabricare et quasi creare conatus est; at 
que sibi vitiis involuto, cum in deliciis fuerit, indies numen ad sui 
similitudmem effictum, et concors magis sibi, apud animum suum 
statuit. Hinc nihil in natura sua expertus est, quin idem in diis 



CAP. VI.J DE GRATIA UNIVERSAL!. 77 

istis statim, quos pro libitu sibi finxisset, locum habere opinatus est, 
Hinc eos iracundos, placabiles, faciles, tetricos pro genio et ingenic* 
quisque suo commentus est. Sed quid hgsc ad Deum nostrum Patrem 
Domini Jesu Christi, — " quern nemo vidit; unigenitusille Filius, qui 
est in sinu Patris, ille nobis exposuit." 

XLVIII. Restat adhuc argumentum, quod idcireo in ultimura 
hunc locum rejeci, quia nisi viris aliquot doctis, studio partium 
vereor abreptis, illud placuisse comperissem, puerile sopbisrna judi- 
cassem, et quod locum ullum in hac causa occuparet indignum. Ex 
capite primo Epistolse Pauli ad Romanos, ver. 21, 22, extorquetur. 
" Quoniam," inquiunt nonnulli, " rut yvu<$r$ roZ ©sot/ homines usi 
non sint, prout eos decebat, facti sunt inexcusabiles:" hoc est, quo- 
niam crimine idololatrise, de quo agit eo loci apostolus, quamvis Deus 
seternam suam potentiam et veritatem per opera creationis pate- 
fecisset, se polluerint. Quid turn? "Si eo bene usi fuissent, non 
fuissent inexcusabiles ; si inexcusabiles non fuissent, excusabiles 
fuissent; si fuissent excusabiles, fuissent excusati." H. Si sane seque 
facile fuisset hominibus verbo destitutis bene, ac male, uti r& yvuffrtt 
roD ©soD aliquam verisimilitudinem haberet hsec ratiocinatio. Id 
vero gratis praesumitur, et est fa df>%y. Atqui hinc omnis oratiohsec 
pendet. Quia male homines rti ym6r$ rw ©«OL! uti posse certissi- 
mum est, atque ita usos fuisse ostendit apostolus, ideo eos posse illo 
recte uti, supponitur quidem, sed falsissime. 

XLIX. Deinde si recte eo usi fuissent, eo scilicet usus genere, de 
quo loquitur apostolus, quousque excusati fuissent? an eousque ut 
salvarentur? at de salute eorum nihil omnino occurrit apud aposto- 
lum; imb data opera probat, neminem per usum illorum mediorum, 
quae gentibus concessa sunt, absque salutari gratia Dei in Christo, 
salutem adipisci potuisse unquam. Potuissent sane a fcedissimo idolo- 
latrise crimine eousque abstinere, ut id iis eo modo, quo hicfactum est 
ab apostolo, merito objici non potuerit. Hujus ideo enthymematis, 
" quia non bene usi sunt r<£ ym<sr£ rou ©eoD, inexcusabiles facti sunt, 
ideo si bene eo usi fuissent, excusati essent/' si consequentia legitima 
censeatur, quse tamen falsissima est, cum non eadem ratio sit mali 
et recti usus mediorum salutis, aut salutaris Dei cognitionis, non alia 
mens est,quam " crimine idololatrise non se polluissent;" nam vocabula 
ista, "excusabiles" et "excusati/' necessario ad materiam subjectam, 
de qua agit apostolus, restringenda sunt; quod ubique verissimum 
est. Sed pergunt argumentando : " Excusati/' inquiunt, " non fuis 
sent, nisi ad Dei misericord iam confugissent; ad eum porro non con- 
fugissent, nisi ilia, sub qua vixerunt manifestatio, ad earn confugi- 
endum esse doceret." R. Eatenus "excusati" fuissent, quatenus de 
iis eo loci agit apostolus, quamvis ad misericordiam divinam non 
confugissent. Ulterius eos potuisse r$ yvuarf illo uti, probandum 
restat. 



78 DE THEOLOGLE NATUKALIS [LIB. I. 

L. Atque hsec sufficere possunt speciminis loco ; saltern ut videa- 
nius cujus generis sint ea argumenta, quibus viri undique docti in 
hac causa utuntur; ulterius pertendenti obstant et prsesentis operis 
ratio, et aliorum in hac ipsa causa lucubrationes recens editor 



DE THEOLOGIA NATURALI, PARS TERTIA, QTLE EST DE TOTALI 
EJUS CORRUPTIONS, QUA APOSTATICA FACTA EST. 

CAPUT VII. 

Theologise naturalis in statu peccati Kvutpixti« — Totalis corruptionis media — Ejus 
in locum substituta fatalis superstitio — Dei notitia apud gentes verbo desti- 
tutas, qualis — Theologise per philosophiam corruptio — Philosophise origo — 
Theologise naturalis duse partes — Prima corrupta penitus per metaphysicam 
et ethicam — Ethicae origo, abusus, usus, instauratio ; etiam metaphysical — 
Astronomise dein et naturalis philosophise — Per eas theologia naturalis cor 
rupta. 

I. GUM ea fuerit theologiaa naturalis per peccatum vitiatse, in se 
considerate, conditio, ut ex ilia nihil unquam boni spiritualis exspec- 
tari potuerit, videamus porro, quo rnodo ex astu diaboli et mentis 
humanse vanitate, ulterius corrupta sit; de nova theologia, atque de 
iis, quos Deus in populum peculiarem ejus vi ascripsit, proximo post 
loco acturi. Atque hie quidem rerum tantum capita transigere 
statuimus, idololatriaB ortus et progressus investigation em alio tra- 
jicientes. Corruptam, ac pene inter mortalium plurimos amissani, 
theologiam naturalem, atque in ejus locum ab ultimis rerum monu- 
mentis, hominumque memoria perniciosam substitutam fuisse super- 
stitionem omnes norunt. Qua via, quibusve mediis fatalis ilia et 
catholica in terrarum orbem metamorphosis introducta sit, jam 
paucis enarrabimus. 

II. Aliqualem apud gentes verbi divini lumine destitutas, viguisse 
Dei notitiam, ex duplici fonte isto, de quo diximus, — lumine scilicet 
interno naturali, atque ea, quse per opera Dei facta est ejus revela- 
tione, — emanantem, ostendimus, probavimus. Principiis istis even turn 
respondisse ex eruditorum, inter eas scriptis, testimoniis undique 
corrasis, Josephus, Justinus Martyr, Athenagoras, Theophilus Anti- 
ochenus, Origenes, Clemens Alexandrinus, Athanasius, Theophilus 
Alexandrinus, Chrysostomus, Eusebius, Theodoretus, Tertullianus, 
Lactantius, Arnobius, Augustinus, atque ex veteribus, alii, dudum 
palam fecerunt. Thomas, Eugubinus, Baimundus Sebundus, Lud. 
Vives, Mornseus, Charonius, Fotherbejus, Yossius, Stuckius, Giraldus 
Ferrariensis, Grotius, atque omnis generis scriptores setatibus poste- 
rioribus, idem prsestiterunt. Quse adhuc extant Orphei, Homeri, 
Platonis, Xenophontis, Aristotelis, Hesiodi, Plutarchi, Epicteti, 



CAP. VII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 79 

Arriani, Ciceronis, Senecse, Photini, Jamblichi, Procli, Philostrati, 
aliorumque opera, idem luculenter probant. Consentiunt omnium 
seculorum, gentium nationumque omnium monumenta et historiae. 
Etenim demus ignorantiae et tenebrarum velamine ita circumseptos 
semper fuisse rov$ -roXXoug, ut de numine supremo, obedientiave secun- 
dum rationem rectam ei debita, ne quidem unquam cogitaverint ; 
atque esto, fuerint rerum divinarum eousque inanes o/ xaplsvrsg, ut 
eas despicatui habuerint; <ro^wv saltern et SeupqriKuv, quibus paulo 
altius rerum naturas investigandi, atque xoivag hvoias promovendi 
cura insederit, alia ratio est. De Deo ej usque cultu, obedientia ei 
debita, deque fine ultimo et felicitate hominum, multa, durante 
adhuc primo laborantis naturae conamine, prseclare et ornate expo- 
suisse eos, notum est. Quomodo igitur videamus, quibusque mediis 
theologia haec penitus corrupta sit, donee in horrenda et totali a Deo 
apostasia, immanis idololatriae ac impurissimarum vanitatum lerna 
desierit. Id autem defectionis et miseriae humanae malum duplici 
ex fonte promanasse videtur. Enim vero homines sibi viisque suis 
derelicti vel theologice naturalis reliquias promovere studuerunt, 
atque eo conatu, ex nativa caecitate, vitiarunt magis, vel eas data 
opera ulterius corrumpere aggressi sunt. Utrumque conatum per- 
niciose satis successisse ex eventu patet. Primus autem nobilis 
rnagis erat, et creaturis ratione praeditis dignior. De eo ideo primo 
in loco agemus. 

III. Potentiam naturalem Deum cognoscendi, sponte sese in adul- 
tis exserentem, reliquam habere homines peccatores, omni revelatione 
supernaturali destitutes, probavimus. Generalem etiam notitiam, 
honestum a turpi discriminantem in relatione ad Deum ej usque re 
gimen, et judicium decretorium, qua sine interitu intellectus practici 
privari penitus non potuerit, eis antea ascripsimus. At vero, ex in- 
quietudine et fluctuatione perpetua conscientiae, quibus premebantur, 
quasque xoival istae swwai pepererunt, hanc sibi ad finem suum 
ultimum assequendum notitiam seu theologiam non sufficere facile 
percipiebant. Beneficio ideo revelationis aeternse potentiae et divini- 
tatis Dei, per opera creationis et providentiae, quod eis etiam relic- 
turn fuisse ostendimus, instructos, summa vi principia ista innata 
promovere nitebantur. Quamobrem id fecerint, illos ipsos ignaros 
magna ex parte fuisse, ex eventu patet. In intellectus operationum 
mediis instructi, quid inde produci potuit, quasi palpando probare 
aggressi sunt. Atque haec est philosophic^ origo. Residuae illius 
theologiae, quam in statu naturae integrae primus homo congenitam 
habuit, revelatione praedicta per opera Dei ampliatae, efTectum, in- 
quam, et quasi surculus est, philosophic^ "Palpando Deum quaerere 
qui non longe abest ab unoquoque nostrum,^ " testimonia/' quorum in 
operibus se non passus est esse expertem, scrutari, rerumque omnium 
naturas, qua, "invisibilia" Dei percipiantur,mente perpendere, quorum 



80 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

omnium scientia primus homo, tanquam ad cultum Dei creatoris ne- 
cessaria, plenus erat ; id demum est philosophari. Hoc modo prin- 
cipia ista superius memorata elucidare et promovere, ut eo mens 
hominum assurgeret, ad istorum principiorum originem et primsevum 
statum, conati sunt, priorum seculorum qui dicuntur tfopo/. 

IY. Non alium habuisse ortum, non alium finem philosophiam 
certum est. Grseci, quasi earn primi excoluerint, magnificentissime 
se semper jactarunt. Proculdubio inepte. Diogenes Laertius in 
operis prooemio eos sugillans qui rb r^c, <pi\otio<piag tpyov dcro [BapSdpuv 
af>%ai, " philosophiam a barbaris initium sumpsisse" dicere ausi sunt; 
AavQdvovffi, inquit, auroOg r& ruv 'EXX^vwv pcarop0w///ara, dp' &v ^ oriye 
<pt\offo(pja,, aXXa ^a/ ysvog avdputffuv %p%e } (3ap£dpoig tfpoffdtfrovrei;' — id est, 
'* Hi profecto per imprudentiam Gra9corum recte facta barbaris ap 
plicant; ab iis enim non solum philosophia, verum ipsum quoque 
humanum genus initio manavit." ^Eque haud dubio. 

V. Tatianus, Clemens, Theophilus, Eusebius, aliique luce clarius 
contrarium probant. Etiam exstant manifesta furti vestigia. A 
Chaldseis enim ^Egyptiis, Indis, Magis, Syris, Judseis, nihil noti 
mutati sunt. At philosophise ab aliis excogitate Graecos veteres 
studium multum promovisse, negari non potest. Qua3 fama accepe- 
rant, quse ex orientalium monumentis surripuerant, quas a vivis 
magistris, longinquis peregrinationibus, in eum finem susceptis, didi- 
cerant, quasque ipsi natura duce et comite de Deo et operibus ejus, 
de turpi et honesto xoivd$ hvoiag observaverant, primo viv^ voce, sub 
sapientias titulo, deinde scriptis philosophic insignitis, inter eos plu- 
rimi venditare sudarunt. Nescio vero qua3 malorum Ilias horum 
hominum conatum ab ipsis incunabulis comitata est. Etenim ipsi 
philosophi, qui dici voluerant, plerumque compertse libidinis nebu- 
lones erant; praasertim inanis glorice ita serviliter et aperte cupidi, 
et ostentatores, ut ipsi vulgo ludibrio essent et fabulae. 

VI. " Probi esse desierunt, cum docti evaserint/' ait Seneca. Et 
Timoni, ad unum omnes dicuntur, — 



" Utres vanae opinationis (seu arrogantis sui existimationis) pleni." 

Et Euripides: — 

"M.tffCd ffotylffTVIV OffTlS OUO KVTU (TOCOS'-— 

" Odi sophistam, qui non sibi sapit." — Fr. inc. cxi. 

Vix enim e plurimis unus erat, qui veras sapientise in vita humana 
specimen unquam ullum edidit. Istis concinit illud Anaxippi co- 
mici apud Athenceum:— 

Q'lfjtoi QiXoffotpt?; ; uXXct <rei>s Tt tpiXoffotyovt 
*Ev To7; Xoyoif typovouvru.; lup'iffxu ftovov 
'Ev To7$ ^' 'ipyoti OVTUS oivoriTOVg opu. 

" Heu me tu philosopharis ? at ego philosophos 
Verbis tantum sapere animadverto : 
Gerendis autem rebus dementes esse perspicio." 



CAP. VII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 81 

VII. Inepte ideo et in Deum superbe et contumeliose de hiscr/ 
xtvodofyag mancipiis gloriatur Epictetus, %e<p' oa* <I>/Xc<rdpou, inquit, oratf/g 
xa/ ^apaxrrip waffav up'sfaiav xaJ /3Xa£>jv e!* eavrov wpotfdoxyv' — " Phi- 
losophi status et expressa imago est. omnem utiiitatem et damnum 
a semet ipso exspectare." Nempe omnem philosophum Deum esse 
velit. Etiam Brachmanni apud Indos se deos esse palam jactabant. 
Sciscitanti enim Apollonio, qualem de seipsis existimationem habe- 
rent, respondit princeps eorum larchas, " opinari se deos esse." Sed 
frustra. Quo enim in loco et pretio esse deberent et haberi, rectius 
censuit Amithocrates Indorum rex, qui, teste Athen. Deipnos., lib. 
xiv., ab Antiocho rege literis postulavit, ad se mitti dulce vinum, 
caricas, et sophistam, omnia empta sua pecunia. 

VIII. Pudet referre, quse de ipso Platone memorat idem Athe- 
naeus, lib. xi., omnia si libet a semetipsis exspectent, dum ab iis alii 
nihil. At quales quales fuerint, verum usum finemque notionum 
communium de Deo, de vero et honesto, illos aut amisisse aut eor- 
rupisse, ex eventu patet. Ut essent vitae humanas, respectu obe- 
dientiaa Deo debitae, cultusque illius naturalis, regula et index ; ut 
media ad beatam conditionem in ipsius Dei fruitione obtinendam, 
iis in men tern unquam venisse non apparet. Hinc ab obscura ilia 
et tenui de statu immortali seu fama seu notitia, quam retinuerant, 
ad vitam secundum rectam rationem instituendam, vel nulla, vel 
levissima efficacia manavit. Hi itaque fuere, per quos omnes sa- 
pientiae naturalis reliquiae in inanem sophisticen conversae sunt. 
Platonicorum quorundam, post Christianas religionis praedicationem, 
pnilosophiam in locum pristinum restituendi conatus, uti postea vi- 
debimus, alia ratio est. 

IX. Theologiae ideo primigenise per ingressum peccati collapsae et 
deperditae instaurationem, et non alium finem habuit «T' ap^g phi- 
losophia, Atque hac via reparandi theologiam institit humanurn 
genus. 

X. Theologies autem istius primaevae duas partes fuisse supra os- 
tensum est. Notitia Dei naturalis, atque voluntatis ejus circa obe- 
dientiam et cultum illo rerum statu ei debitum, et cognitio operum 
Dei theologos dirigens et stimulans ad Deum summum omnium 
creatorem rite colendum, earn absolverunt. 

XI. Cum ideo dejectis theologian ruder ibus se erexerit philosophia 
in eosdem fines, quos theologia ista sibi habuit propositos, vicariam 
hominibus peccatoribus operam navare nititur, aut nihil agit om- 
nino. Primo enim id sibi negotii dari putamnt homines Ssw/>»jr/xo/, 
qui primi in ea erigenda et expoliencla sudarunt, ut communes 
de Deo et voluntate ejus notiones et cr^X^s/g, cum congenito de 
boni et mali rationibus discrepantibus dictamirie, foverent, elicerent, 
excitarent, ut eorum ductu, si fieri possit, Deo fruerentur. 

XII. Hujusmodi fuisse primum philosophantium [conatum] inter 

VOL XViL 6 



82 I>E THEOLOGY NATURALIS [LIB. I. 

gentes revelationibus divinis destitutas, atque in istum, quern diximus, 
finem destinatum non solum ex natura rei apparet, sed ex omnibus, 
quse ubivis occurrunt, instituti et propositi illorum vestigiis. Tota ilia 
vetus sapientia, quam per ^gyptum, atque partes mundi Orientales 
investigarunt Pythagoras aliique, religionum instituendarum ratione, 
et cultus divini ceremoniis constitit. Inde sacerdotes illius promi- 
condi habebantur. Ita Telesino interroganti, qusenam esset ejus 
sapientia seu philosophia, respondit apud Philostratum, lib. iv. cap. 
xiii. Apollonius antique sapientise sectator: ®siaffpb$, nal wg av n$ 
ev^oiro xal %vor — " Ex divino afflatu proveniens, et quse doceat, quo 
pacto deos precari et iisdem sacrificare cotiveniat." Philosophos, qui 
sacerdotes non essent, post novam philosophise corruptionem, de qua 
mox agemus, primum Graacia extulit. Idololatricam superstitionem 
sapuisse totam istam philosophiam fateor ; sed tamen quaa obscuras 
quasdam veritatis imagines et vestigia retineret. 

XIII. Praaclaro itaque huic conatui non respondit eventus. Ejus 
virtute et auspiciis theologia naturalis instaurata non est, imo cor- 
rupta magis. Quicquid uspiam est philosophic, quod ex antiquissi- 
morum monumentis haustum adhuc superest, illud testatur. Etenim 
lumen naturale, seu illius quod reliquum est, in indagatione veri 
varie circumduxit mentis humanaa innata vanitas; donee in curiosi- 
tatum inanium, rixarum infinitarum, inutilium speculationum Syrtes 
et paludes immersum, pene sit exstincturn. 

XIV. Postquam enini acutis quibusdam hominibus et ingenio sub- 
tili praeditis universal em rerum notitiam, atque obedientiaa numini 
debitas rationem, seposita omnis philosophic hujus finis primarii 
consideratione, ad methodos quasdam docendi artificiose alligare, et 
in laqueos, compedes, et manicas scientiarum quarundam seu rzysvuv 
potius compingere, atque inanium notionum, terminorum subtilium 
et significationis arbitrarise catenis onerare placuerit, arte brevi na- 
turam aliovorsum ab institute suo primitivo detorquente, cognitio 
hsec gradatim in ' ethicam quandam, seu methodicam virtutum et 
vitiorum doctrinam, et metaphysicam desiit; de quibus paucis agen 
dum. 

XV. Cum autem utraque haac doctrina, cum ethica, quam partem 
philosophic^ quce ad mores pertinet, vocat Cicero, turn metaphysica, 
quaa a nonnullis naturalis theologia dicitur (quamvis multo leviorem 
ejus umbram exhibeat quam ethica) ad normam doctrines Aristo- 
telis formata, usque adeo ubivis in judicia doctorum virorum do- 
minium obtinuerit, ut non tan turn locum conspicuum in scholis 
Christianis per aliquot jam secula occupaverit, sed et theologiw isti, 
quas in iis publice docetur, se penitus immiscuerit, non nisi comiter 
et pene p^ati pvwtvoig a me est accipienda. Etenim doctos irritare 
crabrones, aut igneos et seternos disputatores in me concitare nollem: 
dudam est, quod controversiarum omnium sum pertsesus, prassertim 



CAP. VII.] COERUPTIONE ET AMISSIONE. 83 

formido male, ne in eos inciderem, qui ita in numerate habent inge- 
nium, ut possint omnibus horis quacunque de re, quinquaginta vel 
centum argumenta (pleraque futilia) depromere, et pene toti in syl- 
logismos transformantur. Et genus hominum est irritabile. Nihil 
autem, quod sciam, impedit, quominus liberum mihi esse existimem, 
quid de illis artibus atque eo loco, quern in scholis obtinent, ipse 
sentiam, paucis exponere. Primo ideo ethicen, deinde metaphysi- 
cam, examini subjiciam. 

XVI. Ethice autem est scientia de moribus. Ea olim naturalis 
theologies pars erat; ilia scilicet quae rationem Deo vivendi secun- 
dum legis creationis normam, atque officia erga se, aliosque prse- 
standi modum et regulam praescripsit. Ejus notitiae reliquias, post 
ingressum peccati, menti humanae adhaesisse ostensum est. Illas 
excitare, proferre, ratiocinando elucidare, in varias classes distribuere, 
philosopkorum in ethicis labor erat et opus. Prolatas, collectas, et 
a se (ea erat ingenii dexteritate), ampliatas, in scientiam disciplina- 
rem redegit, notionum generalium in corpus systematicum compin- 
gendi summus et admirabilis artifex Aristoteles. Cum vero et ipse 
et alii, qui ilium in eo opere praecesserunt, veri Dei, et observantiae 
ei debitae penitus essent ignari; totam rationem honesti a turpi dis- 
cretricem, quae theologies naturalis reliquiis constitit, loco moverunt, 
atque in alium plane finem, quam est a Deo primitus instituta, de- 
torserunt. Quis enim unquam philosophorum, doctrinam de virtute 
et vitio, turpi et honesto tractandam, docendamve suscepit eo fine, 
ut esset norma Deo vivendi, aut medium, quo in beata tandem 
conditione homines illo aetermim frui potuerint? Imo ut eo plane 
esset in loco, pretio, et gradu notitia virtutis officiorumque moralium, 
ut eundem finem haberet in theologia, quern in statu naturae inte- 
grae obtinuit, et impossibile erat, et novi foederis pactione ipse Deus 
negavit. Quoniam ideo doctrina ista de moribus, seu ethice, quam 
excoluit Aristoteles, demum quasi postliminio in ecclesiam recepta 
esse videtur, videamus paucis, quo in loco habenda sit, aut quern 
usum vel finem ei assignare possimus. 

XVII. 1. Finem eum, cui doctrina ha3C, quse in statu naturaa 
integrse ivdidfaros erat, designata est, non alium fuisse, quam ut esset 
principium dirigens hominum mentes in cultu et obedientia Deo 
debitis, ut coram eo ambulantes secundum legem creationis, tan 
dem cum eo beate viverent, antea probavimus. Siquis hominem 
ad Dei gloriam factum fuisse, et moralis ab eo dependentise capa- 
cem, agnoscere velit, hunc fuisse finem notitiae recti pravique, non, 
opinor, negabit. Cui autem philosophorum hsec in mentem venisse 
suspicari possumus? Imo quis Christianus in hunc finem ethicen 
docere, vel debet, vel ausus est? nonne enim hoc esset miseros pec- 
catores sub foederis naturalis doininium iterum redigere, ubi iis 
perire seternum necesse est? ideo: 



84 DE THEOLOGY NATUEALIS [LIB. I 

XVIII. 2. Demus eos, qui vel discunt vel decent ethicen Aristo- 
telicam finem ilium non intendere ; cedo finem ilium alterum, in 
quern oculis collimant? Scientise moralis finis, non nisi praxis esse 
potest. Finis autem praxeos officiorum moralium, non nisi Dei 
gloria est, atque nostra ipsius fruitio. Is ergo finis ethices esto; quid 
turn postea? nil nisi, quod nos miseri homunciones ejus ope et be- 
neficio iterum sub lege creationis, ut antea dictum est, redigamur. 
Sed longe fallimur ; alius finis dabitur; nempe ut doctrina hac in- 
structi, recte et utiliter vitam politicam, Me in medio humani 
generis traducamus. Itane vero? quis autem est ea auctoritate 
prseditus, ut doctrinam earn, quam in unum finem Deus instituit, 
in alium pervertere possit pro imperio? praeterea neque hie alius 
finis est; neque enim quis pie, sobrie, utiliter vitam inter homines 
traducere debet, nisi ut eo Deo obediat, et vivat. Prout ideo dis- 
cessit a theologia, et reditum in ecclesiam parat, ethica hsec pertinet 
ad fcedus operum. 

XIX. 3. At ver6 quid tandem hac sive theologia, sive philoso- 
phia opus est? veram, solidam, sinceram, virtutis, vitiorum, turpis, 
honesti, officiorum omnium moralium notitiam planius, plenius in 
sacris Scripturis. revelari et tradi, quam in omnibus omnium philo- 
sophorum scriptis, aut in eorum archetype, reliquiis scilicet theo- 
logise hSiaferou, contineri, nemo Christianus negabit. Kes ipsas 
intelligo: nam notionum aKpfeeia, et harmonise terminorum, quibus 
rerum cognitio rs^vixus traditur, comprehensio, nullo apud me loco 
sunt ; nisi eo, quo maxima versa sapientise prsepedimenta poni de- 
bere censeam. Innumeros quotidie pene videre licet, qui cum 
omnes definitiones, divisiones, distinctiones, terminos, notiones, qui 
bus scientia aliqua traditur, adeoque totius doctrinas systema, tan- 
quam ungues calleant, ita ut nunquam magis serio triumphent, 
quam cum ad disputationes deventum est, ipsarum tamen rerum 
revera rudes sunt, et doctissime stupidi. Docti quidem eo modo, 
quo Euxinum Apollonii magistrum instructum fuisse in philosophia 
Pythagorica narrat Philostratus : Tug, inquit, Hvdayopov 

ffxtv, wd'ffsp oi opviQtg {AavQdvouft wapa ruv avdpuffuv rb yap 

KQLI Zsvg iXsug^ xat ra, roiavra o't opvtdss sv%ovra.i ovrs sidoreg o n 
OUTS diaxsijAtvoi <7rpb$ rov$ avfyuffovg, dXXa sppuQ/AHtfAsvoi rqv yhurrav 
— " Pythagorse sententias ita noverat, sicut aves ab hominibus quan- 
doque doctsehumana loquuntur verba : illse enim 'salve/ et 'felix sis/ 
et 'Jupiter propitius/ et hujusmodi qusedam verba nonnunquam pro^ 
ferunt, neque quid dicunt scientes, neque ea, quse dicunt, homini 
bus accommodate dicentes, sed linguam duntaxat ad modulatum 
numerum agitantes." Neque aliter sane ex scientiarum disciplina 
plurimi sapere videntur. Nullibi magis apparet hsec mentis humanoa 
vanitas, quam cum versatur in scientia hac morali. Injusti, rapaces 
ebrii, iracundi, timidi, omnes hac scientia imbuti sunt, vel imbui pos- 



CAP. VII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 85 

sunt; non en im virtus, sed virtutis umbra; non officia, sed officiorum 
moralium larva, utramque paginam in ea implent. Ausim dicere, 
non unam veram virtutem vere et certe doceri, in omnibus Aristo- 
telicis libris ad Nicomachum ; neque quisquam unquam ex eorum 
doctrina, Justus, bonus, aut vere a^oudaTos evadet, nee nisi larvatus 
hypocrita. 

XX. 4. Dicam ideo quod res est. Totam doctrinam de officiis, 
de virtute, de rectse rationis observantia, alio in loco, alio ordine, sub 
fcedere gratiae Deus collocavit, quam quo sub lege naturae erat dispo- 
sita. At vero notiones istse naturales, e quibus enata est et emersit 
ethice, non nisi primum istum ordinem jam abolitum (superius en- 
arratum) respiciunt. Nulla jam virtus est, nisi quae vi novi fbederis 
gratiose fidelibus conceditur. Nullus actus moralis bonus est et 
utilis agenti, nisi procedat a novo principio, seu habitu spirituali 
cordi gratiose infuso. Et ratio est, quia Deus omnia officia moralia, 
cujuscunque generis sunt, atque omnem a vitiis abstinentiam, partem 
obedientise, quam sub novo fcedere exigit, constituit. Neque aliter 
virtutes serib docendae sunt (schola ludus est) si Christiani esse vel- 
imus. Ut aliquis in generalis virtutis naturae cognitione instruatur, 
ita ut non simul in cognitione gratiae supernaturalis, atque ejus re- 
spectus, quern habet ad Christum mediatorem ; vel ut quis ad vir 
tutis actus eliciendos provocetur, nisi ut simul doceatur, unde vires 
ad eos prsestandos ei exspectandae sint, sane impium judico. Prae- 
standa sunt officia moralia; exercendi virtutis actus; jnsti, sobrii 
temperantes, fortes ut simus, necesse est; sed non nisi sub ratione 
obedientiae, quam Deus a nobis in fcedere gratiae postulat. Docenda 
est virtutis natura, explicanda omnia officia moralia, praxis eorum 
assidue urgenda, cognitio peccati, vitiorum odium, serio inculcanda : 
ut vero omnia haec respiciant Christum mediatorem, Spiritum Sanc 
tum, foedus gratiae, sintque obedientia Deo debita, nullo modo est 
omittendum. Ineptus autem esset, qui in ea de moribus doctrina 
explicanda, quae nunc in scholis obtinet, horum aut similium men- 
tionem injiceret. Quas vero tenebras, quam fluctuationem, incerti- 
tudinem, quam rerum notionumque confusionem, in mentibus homi- 
num diversa adeo de eodem subjecto, iisdem rebus, doctrina generare 
potest et solet, xmivis conjicere licet. 

XXI. 5. Porro : philosophic^ hujus moralis doctrina, ea praesertim, 
quae ab ingenio et methodo auctoris jam plurimum ubivis obtinet, 
falsa est in multis, et corrupta, incerta, prorsus inutilis, imo et perni- 
ciosa. Nam, (1.) Finem virtutis intra limites vitae hujus terrenae in- 
cludit, quod nihil aliud est, quam totam virtutis naturam destruere, 
ipsamque adeo virtutem eradicare, omnesque ejus studiosos magni 
illius Bruti horrore et desperatione astringere, clamantis, T a rXfauv 

u$ ffi> /Aqdev aX>.o tt crX^v ovopal 

Virium moralium sufficientiam, ad omne illud virtutis exerci- 



86 DE THEOLOGIZE NATUEALIS [LIB. I. 

tium, quod ad proprium ejus finem obtinendum necessarium est, 
penes omnes homines esse docet; quse sententia apertam totius 
evangelii abnegationem continet. 

(3.) Hominem sibi fidere, a se omnem beatitatem exspectare docet, 
quse summa etiam est sapientise Epictetanse, atque summus Dei con- 
temptus. 

(4) Virtutem, quoddam inter extrema medium esse, quo nihil in- 
eptius fingi potest, asserit. 

(5.) Certam, stabilem, universalem virtutis regulam nullam propo- 
nit, aut agnoscit : id, quod pluribus, quod sapientibus placet, quod 
incerto divinantibus maxime arridet, virtus est. 

(6.) Moralia officia, sine ullo respectu ad gratiam, justitiam, provi- 
dentiam divinam absolvit. 

(7.) Amicitiam Deum inter et homines esse posse, negat. 

(8.) Prsemii et pcense seternse nescia. 

XXII. Sed nolo me in medias virorum doctorum controversias 
immittere ; tantuna addam : si philosophic*, hsec moralis adhuc suo 
loco viris bonis et doctis retinenda videatur, quam ipse quidem non 
possum extra ecclesise fines non eliminatam cupere, ut duobus hisce 
malis diligenter occurratur, me maximopere optare : uni scilicet, ne 
mentes juvenum prsejudiciis ad versus puritatem, simplicitatem, atque 
adeo omne evangelii mysterium, occupentur; quod quomodo fieri 
possit, cum in hujus doctrinse formam sint traditi, ego plane nescio: 
alteri vero, ne ea, quibus nititur, principia in scholarum theologiam 
sensim irrepant ; nisi sero nimis hsec dicta esse putantur. 

XXIII. Atque ego quidem eorum conatibus, qui novas hypotheses 
in scientia hac morali cudere sategerunt, faveo. Ansam enim peri- 
pateticce philosophies mancipatis, in reruria harum naturas ulterius 
inquirendi dedisse eos, fatendum est. An veritatem ipsam assecuti 
sint, penes alios judicium esto. Neque sane propter obscurse unius, 
duarumve vocularum apud Aristotelem usum, statim sententiam in- 
tellectui humano expositam, magis amplecti dicendi sunt, qui earn re- 
pudiant. TJt homo sine conscientice ejus stimulis in animi tranquil- 
litate et gaudio versetur, moralis philosophise finem eruditus quidam 
vir in libro, quern de ofBciis edidit, contendit. At scimus nos, scit 
iste vir eruditus, istiusmodi statum animi nequaquam obtineri posse 
officiorum quacunque tandem prasstatione. Etenim peccatores sumus, 
neque ullius verse tranquillitatis aut gaudii participes fieri possumus, 
nisi per sanguinem Christi. Ab ingressu peccati non alia ad pacem 
aut tranquillitatem via proposita est. Porro, ad finem hunc obtinen- 
dum, ut quisque naturse suse leges placitaque studiose observet, idem 
vir eruditus jubet. At vero medium hoc nequaquam ei fini as- 
sequendo sufficere, norunt Christiani omnes; legem aliquam naturse 
esse, cum viro docto contendimus. At cum ipsa natura humana 
usque adeo per peccatum corrupta sit et vitiata, ut vitium suum 



CAP. VII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 87 

neque intelligere, neque corrigere potis sit, legem, quae in ilia tantum 
obtinet, ei usui, qui praetenditur, idoneam esse, necesse est ut negemus. 

XXIV. Paucissima sunt, quae separatim de metapliysica addere 
placet. Quae de ortu et corruptione ethices diximus, ei etiam omnia 
sunt communia; ilia repetere haud opus est. Hanc autem scien- 
tiam in vita humana ego plane inutilem esse judico, imo noxiam. 
Etenim tollantur primo. ea, quae ad logicam proprie et necessario 
ex una parte pertinent, eaque, quae ad theologiam ex altera, quod 
superest, nil nisi operosa et inutilis, terminorum, notionum, verborum, 
abstractionum farrago erit, quae neminem unquam hominem melio- 
rem, doctiorem, sapientiorem, aut ad officium suum erga Deum aliosve 
magis aptum reddet. Consulant, qui in ea maxime exercitati viden- 
tur, propriorum pectorum scrinia, atque dicant sincere, utriim ejus 
beneficio et ope, pietatis, probitatis, sapientiae, prudentiae, verae ul- 
lius doctrinae aliquid unquam iis accesserit. Quid ergo miseris 
homuncionibus, qui quotidie quiritantur vitam brevem esse, artem 
longam, spinosa hac notionum inutilium et perplexarum farragine, 
citissime, si sapere velint, oblivioni tradenda, crucem affigere amplius 
opus est? 

XXV. Deinde scientiae hujus cum theologia supernaturali mistura, 
cuj us contemplation e exclamavit olim Scotus, tandem "Theologicos 
doctores philosophiam cum theologia maximo cum fructu miscuisse/'' 
evangelicse veritati exitium pene intulit. Compedes sane et vincula 
notionum et terminorum metaphysicalium res spirituales ferre nol- 
lent: perit etiam libertas et amplitudo intellectus illius spiritualis, 
quern ad rite intelligendum evangelii mysterium gratuito nobis dat 
Deus, dum laqueis sapientise hujus secularis (nam ita est, si modo 
sapientia dici debeat) irretitur. Nobilis, sublimis, spiritualis, coeles- 
tis, et divini cujusdam saporis plena veritas evangelica, — hujus scien- 
tiae regulis astricta, verbisque, quaa ea docet, tradita, sterilis, arida, 
spinosa, jejuna, strigosa, philosophica redditur, et a sua coelesti pul- 
chritudine, et spirituali dulcedine dejicitur. Habet in se quiddam 
altius, majus, divinius, mysterium evangelii, et doctrina ista qua3 
secundum pietatem est, quam ut humanaB sapientiae cancellis arctari 
debeat. Cum ideo perennare lites theologicas, atque hominum ani- 
mas a simplicitate evangelii abducere vellem, hanc rixarum causam, 
materiam, instrumentum studiosis commendare non dubitarem. 
Quod de antiquis nonnullis philosophis olim cecinit Prudentius in 
apotheosi, non secius quadrat in theologos innumeros hac vana 
sapientia inflates: — 

" Statum lacessunt omnipotentis Dei 

calumniosis litibus. 
Fidem minutis dissecant ambagibus, 

ut quisque est lingua nequior : 
Solvunt ligantque quaestionum vincula. 
per syllogismos plectiles." 



88 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

XXVI. Sed in viam redeundum est. Habemus ethicce et meta- 
physicce ortum, progressum, abusum. Theologise evhad'srov reliquiis 
in finem primigenium uti, atque proinde eas excitare, ventilare, pro- 
movere, homines quidem contemplativi instituerunt. Inde emanavit 
omnis gentium de vitiis et virtutibus doctrina, atque de natura et 
perfectionibus Dei contemplationes. Ortus, finis, scopi istarum con- 
templationum obliti homines sophistice dpcti et acuti, artes illas, 
quas sub iis nominibus colimus, produxerunt, atque ista3 in se quidem 
sunt quasdam sapientiaB larvae; theologiaB autem supernaturali mistaB, 
perniciosas. 

XXVII. Porro: cum opera Dei ejus rb yi/woroi/ manifestum faci- 
ant, eorum naturas diligenter et accurate scrutati, ipsum omnium 
Dominum et Creatorem palpando invenire, quaasiverunt peccatores. 
Atque haec pars securida erat theologiaB naturalis. Hanc etiam ex- 
colere, vitio nativo laborans conatum est humanum ingenium. Ex 
operibus Dei cum creationis, turn providential, ipsum Deum quaarere, 
intus illud erat quod eos perpetuo urgebat. Sed eodem res recidit. 
Etenim invalescente, qua in universum laborarunt, mentis vanitate 
in philosophic*, naturali et astronomia, iste etiam conatus paulatim 
erudite evanuit. 

XXVIII. Hasc, inquam, astronomice, ac vanitatis illius, quse as- 
trologia dicitur, origo erat. Pulchritudinis, ordinis, cursus coelorum, 
siderum, omniumque corporum ccelestium contemplatio et notitia, 
theologice naturalis pars erat. Ex ea magnitudinem, infinitam po- 
tentiam, sapientiam et bonitatem Creatoris omnes discere homines 
debuerant, atque ita ad ejus cultum naturalem excitari. Post peccati 
ingressum et catholicam humani generis a Deo vero apostasiam, 
paulatim ubivis abiit in desuetudinem ea contemplatio, et scientia 
inde enata evanuit. Etenim plurimi terrena tantum sapientes, 
eorum, quae supra se erant, curam omnem abjecerant. Alii autem 
astu SatanaB in siderum cultum allecti sunt : Imo stolida et crassa 
ordinis, cursus, pulchritudinis coelorum, qua3 in sensus externos in- 
currunt, contemplatio, iis, qui Dei vivi cognitionem et disciplinam 
abjecissent, ad idololatriam incitamento fait, ut postea fuse probabi- 
mus. Ita tandem apud multos ipsum coelum primus, si non solus, 
Deus erat. Atque ipsum nomen 0s6g noil aliunde, quam acri roD Stfr, 
a cursu siderum desumptum esse videtur. Inter extrema hsec sec- 
tantes, exstitere tandem homines quidam theoretici, qui in alios plane 
fines corporum ccelestium contemplationi se dederunt. Neque enim 
aut ea cultu religioso persequi, neque ex eorum cognitione Deum 
vivum investigare, atque ei obedire in animis habuere: ut innato, 
rerum causas et naturas cognoscendi, desiderio satisfacerent, id cura3 
in se suscepisse videntur. Cum enim incredibili quadam varietate, ac 
rerum apparentium mutatione, corpora coelestia oculis objici anim- 
adverterent, quern inter se ordinem observarent, et quaanam essent 



CAP. VII.] COBRUPTIONE ET AMISSIONE. 89 

occultse ruv yauvoftwuv istorum causae et rationes, investigati sunt. 
Ex istiusmodi hominum observationibus et conjecturis, adhibitis in 
earum explicationem terminis quibusdam fictis et significationis arbi- 
trariae (ficta enim sunt pleraque quibus nititur) quos rebus ipsis ut- 
cunque applicare conati sunt, orta est ea ars, quam astronomiam 
dicimus; "aurum" scilicet "in ignem conjectum est, et prodiit hie 
vitulus." In ccelorum quidem, siderum, ccelestium omnium corporum 
contemplatione, natures, ordinis, cursus, influxus, legis eis a Creatore 
omnium inditse investigatione, ego operam optime collocatam judico. 
Etenim nudus et vulgaris horum, quse in omnium oculos statim in- 
currunt, aspectus, mentes hominum extemplo tacita quadam infinitse 
sapientiae et potentise Dei admiratione percellit. Efficacior multo 
ea, quse cum seria meditatione ac solerti indagatione contemplatio 
conjuncta est. Atque optandum esset, cognitionem corporum cceles- 
tium legisque perennis, qua agitantur, quantum quid certi ex ea 
cognosci potest, cum pluribus communicatam esse, quam nunc die- 
rum fit. Nonnulla tamen, sine cujuspiam, uti spero, oiFensione, ne- 
cesse est, proposito institute adhasrens, ut addam: dicam breviter. 
Prout nunc docetur, atque per aliquot jam secula inter eruditos jus 
scientiae obtinuit, locum suum, ordinem et utilitatem pene omnem 
amisit astronomia. Amota theologia naturali, respectu finis veras 
theologiae, qui, quaeso, locum suum tutari potuit astronomia ? quaa 
pars ejus erat, si nos homines simus ad Dei gloriam creati? Aut 
igitur in alium locum per Christum (in quo omnia instauranda) sub 
novo fcedere restituitur, aut abjicienda est penitus. Quin tota sci- 
entiarum syxuxXo-ra/^/a, in novum finem novis mediis directa, sub- 
ordinari debeat gloriae Dei in Christo, Christianus dici haud meretur, 
qui ibit inficias. Qualisnam autem sit ista restauratio scientiae seu 
cognitionis rerum natural ium, seu operum creationis, in usum homi 
num, Deum sincere in Christo colentium, qua? facta est, et fieri debet; 
quern locum omnis scientia habeat in theologia supernatural! seu 
revelationis, praesertim haec siderum, cursusque eorum peritia, longior 
est historia, quam cui narrando vacem, aut forsan exponendo sufii- 
ciam. 

XXIX. Ad hunc modum ideo, irrito sane conatu, primigeniam 
istam theologiam de qua superius egimus, utcunque instaurare nite- 
batur genus humanum, atque instaurando perdidit. Hoc erat crea- 
turaa rationalis sese ab incumbente ob peccatum ignorantiae et caeci- 
tatis maledictione expediendi molimen; quo nihil aliud perfecit, 
quam ut ulterius misere implicaretur. Cum enim ad imaginem Dei 
non nisi in Christo renovemur, atque theologia ista imaginis illius 
pars illustris fuerit, absque ista renovatione frustra omnino esse earn 
instaurandi conatum omnem, apparet. Iiide ergo evenit, ut qui istius 
renovationis expertes, vel quern locum in ea philosophia occupare 
debeat ignari, illam tamen expolire et docere sint aggressi, a proprio 



90 DE THEOLOGLE NATUKALIS [LIB. I. 

fine et usu earn detorquentes, vix amplius profecerint, quam ut sibi 
aliisque spinosarum et inutilium qusestionum et disputationum farra- 
gine crucem affigerent. Atque ita ex hoc primo conamine theo- 
logia naturalis corrupta, non tarn ulterius corrupta, quam amissa 
videatur. Ejus ideo corruptio totalis, et quomodo in ethnicismum 
desiverit ulteriiis investiganda est. Hie vero, quid data opera de- 
liquerint peccatores, videamus. 



CAPUT VIII. 

De traditionibus : earum origo, usus, corruptio, poetarum in corrumpenda theologin 
natural! conatus et successus — Humani generis ex ignoratione veri Dei cladea 
horrenda — Kpoves, Xpovog, et Noachus — ' Avfyuvodvfftcis origo — De legumlatoribuij 
— Theologia vroXinw — Philosophi — Theologia q>vffixv — De superstitione — Reli- 
gionum omnium apud sapientes contemptus — Theologiae Gentilium destructio 
totalis. 

I. QUEMADMODUM in corrumpenda theologia natural! partes suas 
egerit philosophia seu potius ipsa corrupta fuerit, exposui. Totalis 
avoaraffiag ab omni vera Dei cognitione etiam alia3 causee fuere. Eas 
hie breviter enarrare, quam vis proprie ad cultus religiosi corruptionem 
pertineant, de qua in originis idololatrise investigatione postea agen 
dum, paucis visum est. Atque hie, data opera, a theologia naturali 
defecit humanum genus. Quicquid enim adjutorii ad sui, recti, 
verique cognitionem obtinendam, Deus peccatoribus indulsit, id omne 
in propriam perniciem torsit cordis humani caacitas. 

II. Notitiam, quam de Deo habuerunt antiquissimi mortales, tra 
ditionibus earum revelationum, quas ex illorum parentibus nonnulli 
a Deo accepissent, auctam et cumulatam fuisse constat. Exacto 
etenim per diluvium seculo isto, cujus spatio dimidio adfuit com- 
munis omnium parens et instructor, a Noacho et filiis ejus, in eorum 
nepotes, et qui ab illis nati sunt, non minimam rerum divinarum 
famam, atque Dei cognitionem manasse, nulli dubium esse potest. 
Quousque se extenderit cognitionis istius efficacia, dum illimes a 
fonte traditiones fluerent, non est hujus loci inquirere. 

III. Multarum quidem rerum, quse ad religionem pertinent, a 
priscis temporibus, in humanum genus, per traditiones, notitiam ema- 
nasse, certum est. Obscuram vero admodum atque incertam apud 
gentes fuisse rerum antiquarum cognitionem, quse ad sacra pertinent, 
ipsi sapientes fassi sunt. Ita Virgilius, — 

" Pandite mine Helicona deae, cantusque movete. 
Et, meministis enim divse, et memorare potest is ; 
Ad nos vix tenuis famae perlabitur aura." 

.En. lib. vii. 641, 645, 646. 

IV. Aliquam tamen habuisse videbimus; "an ea, quge de rebus 
divinis, egregie dicuntur apud antiques philosophos, omnia ex Judse- 



CAP. VJII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 91 

orum scriptis hausta sint, ego quidem vehementer dubito." Scalig. 
Contendit quidem Eusebius, omnem inter Grsecos de rebus divinis 
scientiam ab Hebrseis emanasse. Platonem etiam multa corrasisse ex 
Phoenicum theologia, quse ipse non intellexit, scribit Jul. Scaliger. 
Exercitat. Ixi. : recte an secus nescio. Nonnulla catholicse traditionis 
virtute eos retinuisse, quorum fama a primis usque rerum primordiis 
orbem invaserat, nemini, qui eorum scripta a limine salutavit, igno- 
tum esse potest. Pauca recenseamus speciminis loco. Rerum omnium 
conditorem nullis, ad fidem ei astruendam, rationibus adhibitis, plu- 
rimi agnoverunt. 

*Hv vrori rat %povog oZrof Iv £ olfta fa.vr iyrityvxtr 

Lino ascribitur, vetustissimo apud Grsecos carminum consarcinatori. 
Eandem rerum originem nulli non celebrant poetaa. Quse initio 
operis scripserit Ovidius pueri n6runt. Annuit Horatius, Sat. iii. 
lib. i. 99-104:— 

" Quum prorepserunt primis animalia terris, 
Mutum et turpe pecus, glandem atque cubilia propter 
Unguibus et pugnis, dein fustibus, atque ita porro 
Pugnabant armis, quae post fabricaverat usus ; 
Donee verba, quibus voces sensusque notarent, 
Nominaque invenere." 

(Quibus genuina habet Diodor. Sic. Hist. lib. i.) suo more generis 
humani originem describens. Et Juvenalis, Sat. vi. 11-13: — 

" Quippe aliter tune orbe novo, coeloque recent! 
Vivebant homines ; qui rupto robore nati, 
Compositive luto, nullos habuere parentes." 

Eique tfu/^povog Papinius, Thebaid., lib. iv. 275-281 : — 

" Arcades huic veteres astris, lunaque priores 
Agmina fida datis ; nemorum vos stir^ye rigenti 
Fama satos ; cum prima pedum vestigia tellus 
Admirata tulit : nondum arva, domusque nee urbes 
Connubiisque modus. Quercus laurique ferebant 
Cruda puerperia, ac populos umbrosa creavit 
Fraxinus, et foeta viridis puer excidit orno." 

V. De Brachmannis, Strabo Geograph., lib. xv. : n^/ -roXXwi/ & ro?$ 
"EXXTjtf/i/ ofAodo^sTv OTI yap ysvqrbg 6 %6<t/j,o$, KM) (pdaprbg, \zytiv xazslvovg' 
Sri dioixuv aorii/, xai iroiuv ^g^ dt' 6'Xou dia, t 7rs^>oiryj-/.sv aurov' — "De multis 
cum Grsecis sentire, ut, quod mundus sit ortus et interiturus, et 
quod conditor et administrator ejus Deus universum eum pervadat." 
Grascos ideo Barbaresque in eo consentire, quod mundus a Deo 
conditus sit, ex antiquissima scilicet traditione is auctor est. Du- 
bitat Aristoteles, topic. 19, de Ccel. i. 10; sed solus pene. Hesio- 
dum, Orpheum, Apollonium, Aristophanem, Plinium, Diodorum 
Siculum, Numenium, Anaxagoram, Megasthenem, eidem traditioni 
fidem habuisse, facile esset ostendere. De Platone quaastio nulla 
est. Ortum mundum qualemcunque habuisse, sensisse Thaletem, 



92 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. L 

Anaximenem Xenophanem, Parmenidem, Democritum, Empedo- 
clem, Metrodorem, ostendit Euseb. Prsepar. Evang., lib. i. cap. vii. 
Particularium rerum, de Noacho, diluvio, Abrahamo, traditiones, 
quarum meminerunt Philobyblius, Lucianus, Strabo, aliique, pree- 
tereo. Cum mundi conditu, judicium in homines post hanc vitam 
exercendum, famam catholicam obtinuit. Earn etiam persuasionem 
comitata est immortalitatis animarum praesumptio, quaa, quamvis 
rationi etiam innitatur, tamen cum maxime semper apud vulgus 
potius quam dopovg obtinuit, non nisi traditioni adscribenda est. 
Thales Milesius animam <pv<tiv azl xfvqrov r, avroxivqrov, " semper, aut 
per se mobilem" definiit. Atque de eo Diogenes, "jLvioi ds xai avrbv vpu- 
rov slveTv a&avdrovg rag ^vfcas', hoc est, primus de animse a&avaeia, 
philosophice disseruit. Honorem ilium Pherecydi plurimorum con 
sensus defert. "Unum," inquit, Metem. lib., cap. ii., "ex iis quas prae- 
cipiunt Druides, in vulgus effluit, videlicet animas esse aeternas." 
Deque iisdem Csesar de Bell. Gall., lib. vi. 14: " Imprimis hoc volunt 
persuadere, non interire animas." Et Valerius, lib. ii. cap. vi. 10: 
"Vetus ille mos Gallorum occurrit; quos memoria proditum est, 
pecunias mutuas, quae his apud inferos redderentur, dare solitos; 
quia persuasum habuerunt, animas hominum immortales esse." De 
Platone, nulli nota magis domus est sua. Phsedon testis est. 

VI. Etiam gentes barbarissimas tenet eadem persuasio. Per 
totam Americana nemo pene erat, qui, ante Europgeorum in eas oras 
adpulsus, dubitabat. Etiam nonnulli avaaraciag famam acceperunt. 

%a/ ai/otC/wo'so'^a/ Kara rov$ /Aayovg (pqtfi roug avQpwffovg %ai 
adavaroug, Diogen. Laert. Oper. proe. " Theopompus," inquit, 
" revicturos homines juxta magorum sententiam dicit, immortal- 
esque futures." Assentitur magnus Plato in Phaadone, cap. xvii.; 
nam, 'AXX* sffn •&&} rut ovrt xaj rb ava&ibxfxsffQai, xa,i sx ruv reQvscuruv rovg 
yfyvefffiai, xaf rag ruv rsOvstoruv ^v%ag ilvur xat ra?g fj^v ayaQaTg 
tJvai, raTg xaxaTg xaxiov, ait ; hoc est, " Et reviviscere homines, 
atque ex mortuis viventes fieri, mortuorumque animas superesse, 
atque bonis quidem melius, malis verb deterius esse." 

VII. Atque hsec, uti diximus, judicium aliquod futurum in ho 
mines, secundum ea, quse in vita hac mortali, recta ratione dignum 
indignumve fecerint, exercendum expectantes, crediderunt. Unde 
idem Plato, epist. vii. : TlsiOstQai ds ovrug at! •£?% roTg wahatoTg rs xal 
hpofg \6yoig (hoc est, traditionibus antiquissimis), oids /^vvovaiv 

varov -^v^v zJvou, dixaffrdg rs 'id-^jciv xal rivuv [rfvsiv] rag pzyitirag 

orav rig d-/raXXa^^ rov crw/xarog* — hoc est, " Antiquis vero, sacrisque 

sermonibus fides semper habenda, qui declarant, animam nobis 

esse immortalem, et judices habere, quorum decretis pro merito 

praemia et supplicia maxima attribuantur, ut primum quis e corpore 

decesserit." 

VIII. Usque adeo autem apud plurimos ista sententia obtinuit, 



CAP. VIII.] COKKUPTIONE ET AMISSIONE. 93 

atque tanti momenti ad coercendas sceleratorum mentes sestimata 
est, ut non dubitaverit ethnicorum sapientissimus Cato, in ipso se- 
natu, quo Csesari invidiam crearet, contrariam sententiam ei ascri- 
bere, ita enim apud Sallustium de Bell. Catilin. lii., loquitur : " Caius 
Caesar haec disseruit, falsa, credo, existimans, quas de inferis memo- 
rantur; diverse itinere malos a bonisloca tetra, inculta, foeda atque 
formidolosa habere." Sententiam hanc depinxit poetarum doctis- 
simus, .ZEneid. vi. ; Homerum imitatus Odvtff. A, unde quse hau- 
serunt pontificii notum est. Etiam ea persuasione vulgus penitus 
imbutum. Inde quas apud inferos fiunt, uti etiamnum in iis locis, 
ubi Komanum pontificem adorant, aliisque fit, pictoribus describenda 
commissa sunt. Plaut. Cap. v. iv. 1 : — 

" Vidi ego multa ssepe picta, quse sub Acheronte fierent 
Cruciamenta," 

Istis homines in officio contineri, et a sceleribus abstrahi potuisse, 
putarunt. " Maxime ad virtutem excitari putant, metu mortis ne- 
glecto," de Gallis Caesar. [ubi sup.] Et Lucanus, lib. i. 469 : — 

" Felices errore suo, quos ille timorum 
Maximus baud urget leti metus ; inde ruendi 
In ferrum mens prona viris, animajque capaces 
Mortis ; et ignavum rediturx parcere vitse." 

Et de Germanis Appianus in Celt. : " Germanis mores ferocissimi 
insunt, in aggrediendo insignis audacia, contemptus mortis maximus, 
ob reviviscendi spem." Britannorum eadem mens, cum ab iis 
Druidum disciplinam prodiisse Cossar testatur. Novae Angliae inco- 
las, Americanos omnes persuasum habere, homines industrios et 
gnavos atque temperantes cum diem obeant, in plagas mundi aus- 
trales, quas Deum optimum habitare credunt, quoniam frigora, 
adeoque penuriam omnem, depellentes inde ventos efflare, veris tern- 
pore sentiunt, ignavos autem omnes et desidiosos in boreales seu 
loca horrida et formidolosa ire, ferunt Angli. Praeclare Seneca: 
" Tune animus noster habebit, quod gratuletur sibi, cum emissus 
tenebris, quibus volutatur, non tenui visu clara prospexerit, sed totum 
diem admiserit, et redditus ccelo fuerit ; cum receperit locum, quern 
occupavit sorte nascendi." Haec ille more suo, splendide, ornate, 
magnifice. 

IX. Cseterum, cum unicae ad veram felicitatem viaa penitus essent 
ignari ; quamvis bonos malis multum praetulerint, tamen optimorum 
apud inferos conditionem incertam et pene miseram statuerunt, 
atque ita po£w ^avdrov dia wavrbs rov r Q}v evo^oi %ffav 5ouXg/aj, utl 
loquitur apostolus, Heb. ii. 1 5. Ita Achilles quamvis mortuis late 
imperitans, sortem suam apud Ulyssem luget : — 



rap 



94 DE THEOLOGLE NATUKALIS [LIB. I. 

*' Ne sane mihi mortem commemores inclyte Ulysses ; • 
Vellera sane rusticus esse, et mercede servire alii 
Viro inopi, cui nee victus sufficiens esset, 
Quam omnibus mortuis vitse defunctis imperare." 

Horn. Odyss. lib. A, 487-490. 

X. Hsec verb omnia, aliqua, plurima, ex traditione antiquissima 
in totum humanum genus emanasse constat. Scio quidem inter 
sapientes plurimos inveniri, quibus haec omnia de judicio future, sor- 
teque varia, seterna scilicet, hominum, deridiculo fuere; nee solum 
Lucretius Epicureus clamat: — 

" Et metus ille foras prseceps Acherontis agendus, 
Funditus humanam qui vitam turbat." — Lib. iii. 37, 38. 

XI. Sed et ipse Cicero hsec deridet : "Die," inquit, "quseso, 
num te ilia terrent, triceps apud inferos Cerberus, Cocyti fremitus, 
transvectio Acherontis, mento summam aquam attingens, siti enec- 
tus Tantalus ? num illud quod 

" Sisyphu' versat 
Saxum sudans nitendo, neque proficit hilum ?" 

fortasse etiam inexorabiles judices, Minos et Rhadamanthus, apud 
quos nee te L. Crassus defendat, nee M. Antonius; nee, quoniam 
apud Grsecos judices res agetur, poteris adhibere Demosthenem: 
tibi ipsi, pro te, erit maxima corona causa dicenda. HSBC fortasse 
metuis, et idcirco censes mortem esse sempiternum malum. A. 
Adeone me delirare censes, ut ita esse credam? M. An tu LRBC non 
credis? A. Minime vero. M. Male hercule narras. A. Cur? quseso. 
M. Disertus esse possem, si contra ista dicerem." — Tuscul. Quaest. 
lib. i. cap. v. Si quidem ille poetarum assumenta vanissima solum 
exagitasset, ad rectse rationis norinam fecisset; sed uti ex sequenti 
disputation e palam fit, se toti traditioni, adeoque rei ipsius veritati, 
opposuit. Et ex aliorum mente Seneca Tragoe. Troa., A. 1 : — 
" Post mortem nib.il est, ipsaque mors nihil. 

Velocis spatii meta novissima. 

Quseris, quo jaceas post obitum loco ; 
Quo non nata jacent. Et 

Tempus nos avidum devorat et Chaos. 

Mors individua est noxia corpori 
Nee parcens animse." 

XII. Sed demus in utramque partem probabiliter disserere volu- 
isse Ciceronem, finire nihil ; Senecam autem quidvis poetice pro libitu 
scripsisse. At Plinius non tantum istam vulgi persuasionem rejicit, 
sed et argumentis refutare conatur, lib. vii. cap. Ivi. : " Omnibus," 
inquit, " a suprema die, eadem quas ante primum, nee magis, a morte 
sensus ullus aut corpori aut animaB, quam ante natalem. Eadem enim 
vanitas in futurum etiam se propagat, et in mortis quoque tempora 
ipsa sibi vitam mentitur, alias immortalitatem animge, alias transfi- 
gurationem, alias sensum inferis dando, et manes colendo., Deumque 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 95 

faciendo, qui jam etiam homo esse desierit. Seu vero ullo modo 
spirandi ratio, homini a caeteris animalibus distet ; aut non diutur- 
niora in vita multa reperiantur, quibus nemo similem divinat im- 
mortalitatem. Quod autem corpus animae per se? quae materia? ubi 
cogitatio illi? quomodo visus, auditus, aut quid agit? qui usus ejus? 
aut quod sine his bonum? Quae deinde sedes, quantave multitude tot 
seculis animarum, velut umbrarum? puerilium ista deliramentorum, 
avidaaque nunquam desinere mortalitatis commenta sunk" Et quic- 
qtiid hujus receptum inter homines fuit, apertissime fabulas vocat 
Strabo, lib. XV. : IlapacrXsxMOV ds xaf {tvOovg ucvrep xal TlXarwv yrspf rs 
apdaptftas "fyvxflf) ^ a ' ™ v ^ a ^' fyfiov xpfff&uv. De Brachmannis loquitur. 
"Texerunt," inquit, "et fabulas, quemadmodum Plato, de immorta- 
litate animaB, et de judiciis, quaa apud inferos stant/' Juxta cum 
Plinio et Strabone sine dubio sentiebant sapientum plurimi. 

XIII. Hac autem persuasione freti, se mutuo ad omne scelus per- 
petrandum hortati sunt. Inde in diverbium abiit, pa/w^ci/ xa/ #iuftsr 
avpiov yap aieQdvfoMptv, quod memorat apostolus, Epist. ad Cor. i. cap. 
xv. 32. Apud poetam nihil frequentius occurrit. Catull. carm. v. : — 

" Vivamus, mea Lesbia, atque amemus, 
Rumoresque senum severiorum 
Omnes unius Eestimemus assis. 
Soles occidere et redire possunt : 
Nobis, cum semel occidit brevis lux, 
Nox est perpetua una dormienda." 

Et Horatius, Od. I. iv. 15:— 

«' Vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. 

Jam te premet nox, fabulseque Manes, 
Et domus exilis Plutonia : quo simul mearis, 

Nee regna vini sortiere tails 
Nee tenerum Lycidam mirabere." 

Atque ipse Persius, ridens licet, Sat. v. 151 : — 

" Indulge genio : carpamus dulcia ; nostrum est 
Quod vivis : cinis, et manes, et fabula fies." 

Propius ad verba ab apostolo memorata Grseci. Ita Strato: — 

Ka/ v'm *«,} ripvov £vpoxfa.rts ; ou yap Is ahi 
Hiofttf ou$' ahi Ttf^ios t&fttfa' 

Et,— 

Tlivt xa,} iv<ppa,ivou, <rt ya.p xvptev, % 7} ro piXko* 
Qu$ti$ yiyvtuffxtt. 

Ast ab ea sententia, quam ex traditione antiquissima hauserat vul- 
gus, se nunquam removeri passum est. 

XIV. Quae diving veritatis particulas alias etiam innuerunt tra- 
ditiones, recensere facile esset. Illorum inquam, beneficio uti, ad 
luminis naturalis reliquias promovendas, omnium hominum officium 
erat. At eas ipsas traditiones pene primo in loco corruptas fuisse 
apparet; atque ita ipsum morbi remedium (atque contra mortem 



96 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

seternam antidotus) in letale virus conversum est. Doctrinam enim 
hanc warp ova pddorov in Deo quserendo naturali lumini hand contem- 
nendas tulisse suppetias, ostendimus; ipsa vero tandem corrupta, 
lumen etiam istud residuum et omnes de Deo mentis humana? ^r/?o- 
^-/l-^sig sensim corrupit et evertit. Id quomodo factum sit, paucis ex- 
ponemus. 

XV. Ut hue illuc per ora virum volitent traditiones, iis naturale 
est. Eo rerum statu, quern descripsimus, quisque pro copia, cujus 
factus est particeps, illis usus est. Qui dispersas, et Line inde 
vagantes, primo sistere, colligere, et exponere ausi sunt, poetaa fuere. 
Hi primo hymnis et cantiunculis ad captandas hominum aures, 
melos modulati, provinciam suam aggressi sunt ; deinde scriptis omne 
genus fabulis, ultra quod dici potest, refertissimis, ornatam dederunt. 
Totius molis fundamentum, traditiones. Paulatim vero totam istam, 
quam ex antiquis traditionibus Dei eognitionem hauserat mortale 
genus, penitissime corruperunt. De Hellenismo prascipue loqui- 
mur; nam is modus aKoffraff/a$ ad Catholicismum tandem pervenit. 
Dum ideo, qua3 audiverant vel in sensus peregrinos et fabulosos de- 
torserint, vel figmentis astutis auxerint, vel alia istis, quaa audiverant, 
gemina commenti sint, vel ingeniosis excogitatis allegoriis ad ea le 
gend a, quaB et ipsi quidem obscurafama acceperant a majoribus, nee 
ullatenus intelligebant,usi sint,nihil sani,solidi, veri, nihil non vanum, 
fictum, idololatricum, exitiale in tota religione naturali reliquerunt. 

XVI. Imo, ita illi quidem omnia confuderant, ut quid, unde, a 
quibus acceperunt, qua fama, traditione, occasionibus, rationibus 
ducti, multa, plurima amplexi sunt, penitus impossibile sit conjecturis 
assequi. Traditiones fabulis interpolatas, theologiam naturalem, 
atque moralem, diabolorum, mortuorum hominum, cultum eos mis- 
cuisse apparet. Quid ex theologia naturali corrupta, quid ex tradi 
tionibus perversis, quid ex oraculis diabolicis, quid ex vulgi usu, 
quid ex proprio cerebro quisque hauserit, investigari accurate prorsus 
est impossibile. Imo scepenumero obscuram aliquam traditionem 
divioam, theologiaB naturalis partem aliquam egregiam, fabulas inep- 
tissimas, ac cultum Satanicum, iisdem verbis, eadem figmentorum 
sarcina exhibuerunt. Idem, erat Sol, Noachus, Saturnus, imo Jupi 
ter, Planeta, Heros, Ccelum, ^Ether, et ipse Satan, uti postea ple- 
nius videbimus. 

XVII. Est autem mens humana, cascitate nativa laborans, fabu- 
larum errorumque avida, tenaxque. Postquam ideo dsunda/povfa et 
polytheismo imbuta erat, ipsum lumen naturale, prsejudiciis remo- 
vendis impar, plane succubuit; neque unquam e fabularum lerna 
se extricare potuit: TJno exemplo confusio ha3C ante oculos poni 
posse videtur. Bacchus idem est, qui Adonis, Evius, et Sabus; ita 
Plutarchus Sympos. 4, quass. 5 ; ubi ceremoniarum Judaicarum ori- 
gines investigare, omni veritatis et candoris cura abjecta ; ineptis- 



CA.P. VIII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 97 



sime aggreditur. Nomina lacchus et Bacchus a ^\ fluxisse pene 
probat, erudite sane conjicit Sanfordius, libro prirno de Descensu 
Christ! ad Inferos. Ei autem viro optimo et doctissimo, multos 
in originum <roXvds6rr,ro$, idololatrijB et Hellenism! disquisitione, 
plurima debere, nonnullos omnia, scio, quern tamen raro a quo- 
piam nominatum, a nemine laudatum invenies. Adonin autem 
ab ^'"IN esse nemo, opinor, negabit; Sabus a n ^?V; atque Evius 
^9? exprimere videtur; unde Levitas inter Judasos nomen sortitos 
fuisse somniat Plutarchus. Atqui haac sunt Dei vivi vel nomina 
vel epitheta. Yerum ideo numen, per nomina ilia, qua3 tenui licet 
fama ad eos pervenerant, intelligebant veteres. lis eo modo re- 
ceptis alia ^g/bc assignarunt. Ea inter, qua?dam vera fuere, sed 
•vj/eufoflv/papa alia, falsa, diabolica. Primo quas de Noacho audiverant 
eo retulerunt; et nomen Bacchi a $ t seu a Noacho, due! nonnullis 
videtur. Liberum surripuisse Noachi vites et vineam non est dubi- 
tandum. Inde Lactantius : " Mendacium poetarum non est in facto, 
sed in nomine/' Yid. Yoss. de Idololatria, lib. i. cap. xix. et xxv. 
Ita verus Deus et n ?7^0 ^^, Gen. ix. 20, confusi sunt. Bacchus 
etiam forsan est E^3 "% "films Cushi;" ita Bocharto placet, Geog 
Sac., lib. i. cap. ii. ; hoc est Nimrodus. Inde Zaypsvs dictus, seu 
"robustus venatof," Gen. x. 9; et NsC^w^j, uti Grasci omnes Nim- 
rodum appellant. At totam pene Mosis historiam Baccho ascriptam 
esse plurimis exemplis ostendit Sanfordius, lib. i. cap. i. sect. 18, 19; 
post eum, atque iisdem instantiis, Yossius, lib. i. cap. xxx. ; neque ali- 
ter sentit Bochartus, lib. i. cap. xviii. QuaBCunque autem de Baccho 
eadem omnia de Osiride ^Egypto dicuntur, qui cum magnus fuerit 
inter su$s, post mortem solis honores omnes adeptus est. Tandem 
vero prodiit Bacchus Thebanus, sive Aiowtog, a Nysa monte sic dic- 
tus; et Nysam non nisi Synam esse, quidam viri docti suspicantur, 
per literarum fteraQetiv. Arabiam autem Grascis Indiam nuncupari, 
multis testimoniis facile esset evincere. At etiam Nysa mons est in 
India ultra Caucasum, non procul a fluvio Copheno, uti ostendit 
Philostratus in Yita Apollonii, lib. ii. cap. iv., quern in honorem Bacchi, 
qui ibi scilicet miranda operatus est, vitibus consevisse homines, nar- 
rat. Eum autem Bacchum Assyrium fuisse; ad ilium vero per- 
venisse Bacchum Thebanum, perhibuerunt ejus regionis incolas. Alii 
civitatem quidem ad radices mentis positam Nysam appellari; ipsum 
montem Meron. Ita Curtius, lib. viii. cap. x. M qpts autem femur 
est. Unde fabula de Baccho femori Jovis insuto ; nisi Hebraismum 
suspiceris, et ex femore Jovis natum esse, nihil aliud significare, 
quam esse Dei filium, ut Heinsio placet in Aristarcho. Atque ha3C 
baud indigna sannis, quibus ea excipit Lucianus Dialog, ix. 

XYIII. Ceterum Dionysi Thebani ortum et res gestas, ex Dio- 
doro refert Eusebius, Prsepar. Evangel, lib. xx. cap. xx. Is vero cum 
forsan Europreorum primus in oras Asiaticas excursiones aliquas 

VOL. xyu. 7 



08 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

fecisset, apud proximi seculi fabulatores antiquas omnes traditiones 
de Bacchis supra memoratis exhausit; ac unus omnia fuit, quorum 
revera nullus erat; in eum enim omnia pene varpoKapadora con- 
gesserunt pvfairoio/. Neque hie substitit miiifica frustratio. Quia 
vitium vinearumque inventionem Baccho veteres ascripserunt, per 
Bacchum vel vinum, vel autumnum, seu earn anni tempestatem, 
qua maturescunt vites tantum denotari contenderunt theologise natu- 
ralis consarcinatores. Ita nos docet Lucretius, lib. ii 654-658: — 

«' Hie, si quis mare Neptunum, Cereremque vocare 
Constituet fruges, et Bacchi nomine abuti 
Mavolt, quam laticis proprium proferre vocamen ; 
Concedamus, ut liic terrarum dictitet orbem 
Esse Deum Matrem, dum re non sit tamen apse." 

Et Athenseus Deipn. lib. i. : "Evioi de nut rfy A/ovitfou Qwyqv e/$ TT\V 
SdXaffffav olvoffotfav ttfiftafvtiv <paff}, craXa/ syvupifyfAevqv qdvv 'yap ziva.1 rbv 
oJvov tfapeyxovpsvTig SaXdcffaf — hoc est, " Fugientis ad mare Bacchi 
fabula, quidam vini condituram significari putant, jam olim cogni- 
tam; quoniam affusa maris aqua vinum suavius est/' Sed ex Mosis 
historia fabulam desumptam esse nimis constat. 

XIX. Hsec eos inepte confinxisse et imperite testis est Philo By- 
blius, prsefatione ad historiam Sanchuniathonis: *AXX', inquit, o/ fist 

TUV hpoXoyuv, ra ftev yzyovora 

xu,} } ro?g 

— hoc est, " Sed juniores theologi, 
postquam ea, qua3 revera facta sunt, rejecissent, ab initio allegorias et 
fabulas excogitarint, affinitate inter res mundanas conficta, mysteria 
constituebant/' Atque ille quidem, cum omnia, quse de diis dicta 
sunt, ad veras historias referenda esse, constituisset, et totam illam 
theologian! naturalem ex una parte, et poetarum pvQrwv ex altera 
rejicit. Sed et innumera alia hujus confusionis exempla ubivis oc- 
currunt. Historia ortus mundi apud Diodorum Siculum, prassertim 
Sanchuniathonem et Philonem ilium Byblium idem ostendit. Pri- 
mum caput Geneseos in multorum seculorum historiam, de, nescio 
quibus regibus translatur: Ccelum, Terra, Sol, Luna, fljo qui Pluto 
esse dicitur, in eo locum habent. Ipse etiam &$'% introducitur. 
Inter salebras hasce agitato, quam facile fuerit antique serpenti, 
human o generi nefarias de Deo opinationes, ac impios sui cultus im- 
ponere, quivis conjicere potest. 

XX. Egregie Pausanias in Arcadicis: *Ev r& iravri aiuvi croXXa /ASV 
/A&dvTo, (AflKfri ds y/vo/xsva, aT/o'ra tJvai <Z£<7roi7]'/,afftv s/g rovg, o/ ro?$ 
svoixodopouvrsg s-^tvffp&va,- — hoc est, "Omnibus quidem seculis 

veteribus et obsoletis jam rerum eventis, fides eorum culpa in vulgus 
est abrogata, qui veritatis tanquam fundamenta superstructa fabulis 
obruerunt/' Ipsam veritatem adeo mendaciis corruptam et onustam, 
incredibilem reddiderunt; qui id factum sit, paulo post ostendit: 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 99 



"Or/ offot ds, inquit, /AutfoXo/^aoVi/ axoiovrsg qdovrcu ortpvxafft xai avrof n 
xai ourw ro/g aXqQ'sffiv sAu/^vaj/ro (tvyxtp&w&vrtt aura s-vj/guc'- 
Ita comparatum est, ut a qui hujusmodi figmentorum porten- 
tis aures prsebent, et ipsi mox aliquid adfingunt, quo fit, ut mendacio- 
rum quasi colluvie veritas vitiata, suam prorsus auctoritatem perdat." 
XXL Ex justo itaque Dei judicio, homines veritatem in injustitia 
detinentes tig adonpov vow tradente, faotum est, ut ii quibus non visum 
est Deum in notitia retinere, vani essent in suis ratiocinationibus, 
statim ideo diluvium quod dam spiritualium abominationum, omni 
injustitia, violentia, et impuritate comitatum, terrarum orbi incubuit. 
Id ex astu diaboli et plurimorum xaxofyMce, evenit. Invalescente 
etenim polytheismo, nihil tarn vanum, aut nihili fait, quod in deo- 
rum numerum non sit relatum. Nullus lapis, lignum nullum, nulla 
virtus, nullum vitium, nil boni erat, nil rnali quin coleretur. Eadem 
ar/^/a afFecti sunt, a gramine campi, ad suprema coeli sidera, crea- 
turse omnes. Hsec nos docet apostolus: "HXXagav, inquit, rfo do 
Qsou sv o/^o/w/z/ar/ efxovog tpQaprov ai/^w-roy, nat Xtrtnuv, %a} 
xa< tpveruv, ad Rom. i. 23. lis verbis Paulum omnis generis 
idololatras perstriugere constat. Hellenismo dementati, deos av&pu- 
<rro<pvsa$ censentes, ad corruptibilis hominis imaginern numinis effi 
gies finxerunt. Hsrsivuv, rtrpaKoduv, Kai IpKs-uv cultus, ab ^Egyptiis 
originem duxit. Kui/aj, Xuxouj, xa/ Xeovrag, xai npoxodBtXovg, xat aXXa 
wXsiova, Sqpia, xai twbpct, xa,} tfTqva ^go'rXao'roDi^rsg, Philoj — "Canes, 
lupos, leones, crocodiles, atque alia plurima, aquatilia, terrestria, et 
volatilia," deorum loco fingunt et adorant. Et Theophilus Antio- 
chenus ad Autolycum, lib i. : To pot Xotvbv xaraXtyeiv rb KXqQog £v <is£ov- 
rai ^uuv Aiyvtf-ioi epvsruv n xal Krqvuv xat Sqpluv xcc/ evvdpuv vqxruv. 
Etenim in illis, qui primi a Deo vero descivisse putantur, maximum 
diabolicoe dominationis et tyrannidis exemplum exstare voluit. Eo- 
rum ideo, quod Paul us Athenis fecit, in transitu contemplari licet 
tfsCatf/Aara, prsesertim cum neutiquam intra ^Egypti fines continuerit 
se superstitio ^Egyptiaca. 

" Nos in templa tuam Romana recepimus Isin 
Semideosque canes," 

ait Lucanus, lib. viii. 831. 

XXII. Nescio, quse nuper mysteria ex eorum sacris elicere cona- 
tus est Athanasius Kircherus, eosque solos sapuisse, quos ultra hu- 
manitatis stultitiam desipuisse credidit adhuc reliquus terrarum orbis, 
conatu magno et sumptuoso, sed irrito, ne dicam ridiculo, docere 
laborat. Ea vidit in illorum hieroglyphicis, qua? procul omni dubio, 
neque ipsi unquam viderunt, neque ullus qui Christiana modestise, 
aut veritatis qiuim typhi secularis potiorem rationem habendam, 
duxerit, visurus esset. Sed, — 

Oux, tiiv aXX* lo'oKno'tv t^s,7v ^10, VVKTOC. <rt\riv7iv. 

XXIII. Quid Paulus de illorum colendarum religionum ratione. 



100 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

statuerit, ostendimus ; Philonis etiam Judaei in ^Egypti metropoli seta- 
tern agentis, astipulatum produximus. In eodem scelere illis expro- 
brando multus est Josephus, lib. i. contra Apionem. Exod. xii. 12, 
minatur Deus, " se in omnes deos ^Egyptiorum exerciturum judicia." 
Comminationis illud, quicquid sit, eura effectum dedisse, narrat Moses 
Num. xxxiii. 4. Inter csetera jumenta Apim ipsum, aliaque animalia, 
quae ^Egyptiis sacra, eum occidisse, non dubitandum. Quid de 
./Egyptiorum cultu religioso senserint, qui inter ethnicos sibi sapere, 
nobis minus sane, quam ^Egyptii insaniisse videntur, notum est. 
Satyricus, Sat. xv. 1-6: — 

" Quis nescit Volusi Bithynice, qualia demens 
.yEgyptus portenta colat, Crocodilon adorat 
Pars IHBC • ilia pa vet saturam serpentibus Ibim. 
Effigies sacri nitet aurea Cercopitheci, . . . 
Illic caeruleos, hie piscem fluminis, illic 
Oppida tota canem venerantur." 

Anaxandrides apud Athenaeum Deipnos. lib. vii. JEgyptios sic allo- 
quitur : — 

Qux av ovvKiftviv ffvf^fjt>a,^t~v vfjCtv tyu, 
Qud ' 01 Tpotfoi yu.o oftovoovtf ov6 ' ol vofjtat 



"Bouv 

Itiv 'iyfci'kvv f^fyt/rrov 
'Hftt7s %l ruv 
.... Kvvot ffi&tis, fvirru B' \yu" — 
44 Vobiscum ego militare nequeo, 
Nee Concordes mores nostri sunt, 
Nee leges; sed ab invicem dissident plurimum, 
Tu bovem adoras, ilium ego diis sacrifice. 
Maximum esse numen anguillam putas; 
Obsonium verb nos multum lautissimum : 
.... Canem veneraris, ego verbero." 

Et Antiphanes in Lycone : — 

KaJ r' aA.Xa ^iivovt (fiettft TOU$ Aiywrrioug 
ETva/, ro voftiffKi r' itrohov T^V 
TIoXv ruv &tuv ydf ttrri 



Tovruv $1 $pet%{tu,s 

"H vrXtov, KVK^uffKffiv offQpeiirttKi (Jt-ovov 

Oureas \ffS" elyiov nXu; TO S-yp'iov -- 

" Ceetera prudentes esse ac intelligentes aiunt 
JEgyptios, quod diis parem anguillam existiment ; 
Multo namque magis est diis honoranda. 
Precibus enim solis ac votis propitiamus deos ; 
At anguillas drachmis cum minimum duodecim 
Vel pluribus impensis adorari vix licet ; 
Adeb sancta prorsus est Lsec bestia." 

XXIV. Infamiam lianc Thespesioni Gymnosophistarum principi 
npud Philostratum exprobrat Apollonius de statuis, et imaginibus 
agens, De Vit. Apoll., lib. vi. cap. xix. : Hepl §euv, inquit, 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 101 



g, arocra xa/ ysXo/a $e£)V e'/dq 

ro?g d&vpo avdpuvon; crA^v oX/ywv oX/yuy yap, tfdvv /AZVT 
xa/ Sso£/5w£ /topvrai. Ta Ao/tfa $' u/xwi/ /spa, £wwv dXoyuv, /ca/ 
r///,a/, /^aXXoi/ »j Sewy, (paivovrar — "De diis primum interrogabo, qua- 
nam ratiorie impulsi tarn absurd as ridiculasque deorum imagines 
prsster admodum paucas vestris hominibus colendas prsebueritis: 
pauca3 namque, admodum pauca3 ; deorum formse conspiciuntur, qua3 
sapientiaB divinitatisque ullum pras se ferunt vestigium; in cseteris vero 
templis, irrational ium animalium atque infamium potius, quam deo 
rum effigies coluntur/' Non ingrata erunt lectori, qua3 regerit Thes- 
pesion, si dictum auctoris locum consulere velit. Apparet autem ex 
eodem Philostrato, ^Egyptios nullam omnino cultus insani rationem 
reddere potuisse; utcunque Kircherus post decursas tot annorum 
centurias, totius Christianismi mysteria in istis deorum monstris se 
deprehendisse fingat. Unam utilitatem eos spectasse putavit Tul- 
lius: " Qui irridentur," inquit, "^Egyptii nullam belluam, nisi ob all- 
quam utilitatem, quam ex ea caperent, consecraverunt/' lib. i. de 
Natur. Deor. Egyptiis autem suo more paratragcedians Britannos 
adjungit Gildas, de Excid. Britan. " Britanniae portenta," inquit, 
"erant ipsa diabolica, pene numero^Egyptiaca vincentia, quorum non- 
nulla lineamentis adhuc deformibus, intra vel extra deserta mcenia 
solito more rigentia, tor vis vultibus intuemur/' Gratia Christi libe- 
rati, hsec scelerum monstra, hanc antiqui serpentis tyrannidem ob- 
stupescimus, et detestamur omnes; adeoque merito abominanda est 
eorum impietas, quos, cum Christiani dici volunt, eoque nomine sanc- 
tissimo soli digni censeri, eadem tamen, si non major! insania percitos 
esse, ex propriis ipsorum confessionibus convictos tenemus. " Toler- 
abilior enim est eorum error, qui pro Deo colunt statuam auream, 
aut argenteam, aut alterius materiaB imaginem, quomodo Gentiles 
deos suos venerabantur, vel pannum rubrum in hastam elevatum, quod 
nairatur de Lappis, vel viva animalia, ut quondam ^Egyptii, qiuim eo 
rum qui frustrum panis colunt/' Yerba sunt Costeri Jesuit. Enchirid., 
cap. viii. Hie sane, si nos homines simus, si sensu, si ratione prsediti, si 
sacrge Scripturse verbis fides ulla adhibenda sit, confitentes habemus 
reos, talem idololatriam inter sanctissimi patris papaa filios invsniri, 
qualis in ipsis ethnicismi tenebris nee visa est, nee audita unquam. 

XXV. Cum autem deorum numero oppressus esset terrarum orbis,, 
atque nescirent homines quern, quidve colerent, solenne erat in invo- 
cationibus, illud, "Quisquis es," usurpari. " Nunc quisquis est Deus, 
veneror/' Plaut. Kuden. i. 3. Et, — 

- " Sequimur te sancte deorum 
Quisquis es." — Virgil. ^En. iv. 576. 

Et in Capitolio clypeus consecratus fuit, cui scriptum erat, "Genio 
urbis E,oni8e, sive mas sit sive femina." 

XXVI. Atque inde formula ilia deos evocandi e locis bello ob- 



102 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. L 

sessis, qnam Macrobius ex Samonici fragmentis memorat : " Si deus, 
si dea est, cui populus civitasque hsec est in tutela, teque maxime, 
qui urbis hujus populique tutelam recepisti, precor, venerorque, veni- 
amque a vobis peto, ut vos populum civitatemque hanc deseratis, 
loca, templa, sacra, urbemque eorum relinquatis; absquehis abeatis, 
eique populo civitatique, metum, formidinem, oblivion em injiciatis, 
proditique Romam ad rne, meosque veniatis, nostrso urbis loca, tem- 
pla, sacra, urbs acceptior sit; mihi quoque, populo Romano, militi- 
busque meis, prsepositi sitis, ut sciamus, intelligamusque ; si ita fece- 
ritis, voveo vobis templa ludosque facturum." 

XXVII. Hinc ante eversam urbem ullam, deos earn deseruisse 
creditum. Ita Virgil, de excidio Ilii: — 

" Excessere omnes, adytis arisque relictis 
Dii, quibus iinperium hoc steterat." — Mn. ii. 351. 

XXVIII. Visos etenim deos simulachra ex templis portantes, 
cu.m excidium jam appropinquasset, poetse antiquissimi prodiderunt. 
Et in genere jEschylus Sept. contra Theb. 219 : — ' 



Tovs TWS oiXovftis tfoXtu; Ixfaivrttv Xoyof, 

XXIX. Hinc est quod Roman i celatum esse voluerunt, in cujus 
dei tutela urbs Roma esset; ne propriis nominibus dii appellati, 
abs hoste potuerint exaugurari. Id cautum jure pontificio. Ipslque 
pontifices ita precabantur: "Jupiter optime maxime! sive quo alio 
nomine te appellari volueris." 

XXX. Inania ha3c figmenta viris sapientibus, et vitam secundum 
rationem agere cupientibus, placuisse unquam, supra modum mirarer, 
nisi quantam tyrannidem in hominum mentes vana superstitio exer- 
ceret, quotidianis documentis perspicere liceret. Ita more baud ejus 
absimili, quern ex Samonico retulimus, cum, prselio ad Sancti Quin- 
tini fanum inito, Hispani necesse habuerunt templum Sancto Lau- 
reiitio dedicatum, quo se hostes recepissent, dejicere et evertere, voto 
se divo adstrinxit rex Philippus, alio, eoque multo major! templo 
erecto, se damnum illatum compensaturum. Haec Escurialium 
sedium Laurentio dicatarum exstructionis occasio, quam eleganter ex- 
posuit poeta avuvvpos : — 

" Haec tibi Laurent!, posuit ditissima templa ; 
Postquam quse fuerant, Quintinis Marte Philippus 
Dejecit, trepidis quoniam latuere sub aris, 
Inclusi muris hostes, et numine frustra. 
Cui rex : hie etiam liceat mihi sumere pcenas, 
Et gentem hostilem sacris sepelire ruinis, 
Sanguine fas temerare focos, majora daturo." 

XXXI. Et plane votorum antiquorum forma, quam in Tydeo suo 
celebrat Papinius, Thebaid. lib. ii. 726-734 : — 

- " Si patriis Parthaonis armis 
Inferar ; et reduci pateat mihi Martia pleuron : 
Aurea tune mediis urbis tibi templa dicabo 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 103 

Collibus, lonias qua despectare procellas 
Dulce sit, et flavo tollens ubi vertice pontum 
Turbidus objectas Achelous Echinadas exit. 
Hie ego majorum pugnas, vultusque tremendos 
Magnanimuin effingam regum, figamque superbis 
Arma tholis." 

XXXII. Veri autera Dei ignoratio, omnium malorum fons est et 
origo. Inde illos ipsos, quos sibi colendos proposuerant, impii atque 
scelerati homunciones, stultos, fatuos, spurcos, latrociniis, rixis, bellis, 
adulteriis, peccatis innomiuatis inquinatos, deridendos et imitandos 
propinabant. Atque ita exstinctaa sunt luminis naturalis reliquiae ; 
neque operum Dei aeternam ejus potentiam et deitatem manifes- 
tantium major cura. Ita demum invaluit Hellenismus; seu Gentil- 
ium theologia ^V&IKTI. Hinc Dei omnes, majores, medioxumi, infirm, 
prodierunt. 

XXXIII. Quanta autem clade genus humanum, mores honestos, 
vitam tranquillam et rationi consentaneam, statum civilem, poanar- 
unique seternarum ^cX^f quod attinet, afflixerunt ista poetarum 
portenta, notum est : unum aut alterum exemplum detestabile pro- 
ponere sat erit. Saturnus, qui Kpovog est, apud eos Xpovog erat, 
seu Tempus. Ita in theologia naturali e/LvOoMyntfav. Etiam Noachus 
ex traditione corruptissima. Tempus, spatium, per coeli motum con- 
fectum est. Hinc Saturnus TJrani seu Coeli filius. Ita etiam 
Noachus sestimatur, omnibus aliis ffavuXsdpta diluviana deletis. Sa- 
turnum vero filios suos devorasse atque evomuisse iterum finxerunt. 
An quia per vices tempus cuncta gignit, absumit, resorbet, atque ejicit ; 
an quia Noachus filios secum in area inclusos, iterum orbi terrarum 
quasi redivivos reddidit, incertum. Ex traditione obscurissima, ac 
allegoria ingeniosa fabulam conflatam esse apparet. Atque hinc tan 
dem ope Satana3 prodiit horribilis idolomania. Et superstitioni 
nefandas immanis crudelitas mista, Etenim stulti homunciones adhi- 
bitis, nescio quibus, in miseriaa solamen, infandis ca3remoniis, liberos 
suos Saturno immolabant. Hinc Puerorum tumulus dictus. 

XXXIV. Sed etiam portentis omnibus Graecanicis, nequitia haec 
vetustior fuisse videtur; ex iis incrernentum suscepisse nemini du- 
bium est. Inde tandem Catholica evasit. Neque ulla pars cultus est 
Satanici, in quam magis concorditer conspirasse genus humanum 
comperietur. Sive se hie magnifice efferre, et devictos peccatores 
triumphare, ipse olim triumphandus in cruce Christi, in animo ha- 
buit antiquus serpens; sive vero sacrificio in hominum mentibus 
prsejudicia et contumeliam facere, omne virus suum longe lateque 
in hoc scelere promovendo, earn effudisse, constat. Exempla non- 
nulla recenseamus. De Afris res nota est: " Infantes penes Africam 
Saturno immolabantur palam usque ad proconsulatum Tiberii/' Ter- 
tull. Apol. cap. viii. Eadem habet Arnobius. Cum Cartbaginenses 
victi essent ab Agathocle Siculorum rege, iratum sibi Deum pu- 



104 DE THEOLOGLE NATUBALIS [LIB. I. 

tantes, tit diligentius piaculum solverent, ducentos nobilium filios 
immolarunt Saturno ; testis est Pescenninus Festus apud Lactantium. 
Bello Romano press! eadem sacra fqcerunt, ipsius Annibalis filius 
Aspar mactatus. Hinc Amilcen uxorem ejus scelus hoc plangentem 
iuducit Silius, lib. iv. Punicor. : — 

" Quse porro htec pietas delubra aspergere tabo ? 
Heu primse sceleruin causce mortalibus segris 
Naturam nescire Deum ; justa ite precari 
Thure pio, csedisque feros avertite ritus. 
Mite et cognatum est homini Deus : hactenus oro, 
Sit satis ante aras csesos vidisse juvencos : 
Aut si velle nefas tantum fixumque sedetque 
Me, me, quse genui vestris absumite votis, 
Cur spoliare juvat Lybicas hac indole terras ?" 

XXXV. Apud Romanos, homines vivos se ipsos diis inferis devo- 
vere, solenne; nota est Deciorum historia : pater bello Gallico, filius 
Samnitico se in eundem modum devoverunt ; quos celebrat Juvenalis 
Sat. viii. 254:— 

" PlebeisD Deciorum animse, plebeia fuerunt 
Nomina : pro totis legionibus hi tarnen, et pro 
Omnibus auxiliis, atque omni pube Latina 
Sufficiunt diis infernis, terraeque parenti ; 
Pluris enim Decii, quam qui servantur ab illis." 

XXXVI. Olim Jovem Latialem homicidio colere in more fuisse, 
affirmat Arnobius. Cornelio Lentulo et Publio Licinio Crasso Coss. 
senatus consultum factum est, ne homo immolaretur. Palamque 
ad illud tempus sacra prodigiosa celebrata fuisse, narrat Plin. Nat. 
Hist. lib. xxx. cap. i. Itaque irruentibus Gallis, " Majores natu, 
amplissimis usi honoribus, in forum coeunt, ibique devovente ponti- 
fice, diis se manibus consecrant/' apud Florum. lib. i. 13. 

XXXVII. Gallos etiam nefandis hisce hostiis deos placare con- 
suevisse, narrat Cicero, Orat. pro Fonteio, x. : " Quis ignorat/' inquit, 
" eos usque ad hunc diem retinere illam immanem et barbaram con- 
suetudinem hominum irnmolandorum?" Etiam Gallum et Gallam 
Romas quotannis sacrificari solitos, monet Plutarchus. Hadrianus 
imperator Romanus catamitum Antinoum in ^Egypto diis immo- 
lavit. 'Avr/yoog zv TTJ A/yi/crrw JrgXgtir^o'gv, g/V ovv s/g -rqv Ng/>,ov l/icrstfwi', 
&g ' Adpiavbg ypapzt, tin %a} ttpwpyiifaif, ug q aX^a/a i^(ti f inquit apud 
Xiphilinum Dio, lib. Ixix; — " Antinous in ^Egypto mortuus est, 
sive quod in Nilum ceciderit, ut Hadrianus scribit, sive quod im- 
molatus, id quod verum est, fuerit." Immolatum autem Deum 
fecit. Insulse Thylas habitatores ad sua usque tempora consuetu- 
dinem hanc hominum immolandorum observasse, refert Procopius. 
Idem mos Britannis. Mona insula a Paulino devicta, "proesidium im- 
positum victis, excisique luci sasvis superstitionibus sacri : nam cruore 



CAP. VIII.] COKRUPTIONE ET AMISSIONE. 105 

captivo adolere aras, et hominum fibris consulere Deos, fas habebant/' 
ait Tacitus, Annal. lib. xiv. cap. xxx. Et in locum ilium Horatius: — 

" Visam Britannos hospitibus feros." 

Acron : " Britanni hospites mactabant pro hostia." Deos, quibus 
Galli sanguine humano litabant, memorat Lucanus, i. 444 : — 

" Et quibus immitis placatur sanguine diro 
Teutates, horrensque feris altaribus Hesus ; 
Et Taranis Scythicse non mitior ora Dianas." 

XXXVIII. Eos autem omnes Britannorum deos fuisse, in " Bri 
tannia" sua probat diligentissimus Camdenus; et totam Druidum 
disciplinam Gallos a Britannis accepisse, refert ipse Csesar, de Bell. 
Gall. lib. vi. Germanorum eadem insania. " CSBSO publice homine, 
celebrant ritus horrenda primordia," ait Tacitus. Atque iterum: 
"Deorurn maximeMercuriumcolunt,cui certis diebus humanis quoque 
hostiis litare fas habent." De Mor. German, ix. Impietatis hujusce 
inter Hetruscos marmorea monumenta adhuc exstare, atque eorum 
se unum Perusii vidisse refert Camerarius, Medit. Histor. lib. ii. 
De Gothis Jornandes : " Martem semper asperrima placavere cultura, 
nam victims ejus mortes fuere captivorum." Graaci eodem scelere 
astricti. Erecthonium, Atticse regern antiquissimum, duas filias pro- 
prias sacrificasse ferunt. Et Neanthem Cyzicenum seipsurn devo- 
visse ostendit Athenasus Deipnos. lib. xiii., totam que terram Atticam 
ob vetusta quasdam scelera sanguine humano expiavit Epimenides; 
is, qui aram ignoto Deo erigendi, Atheniensibus auctor exstitit. 
Inter Thebanos e Tyriis oriundos, e quibus superstitio hsec emanavit, 
celebratur Menceceus, qui seipsum pro urbe devovit occiditque, diis 
inferis proprio sanguine litans; cujus mortem egregie celebrat Pa- 
pinius Statius, Thebaid. lib. x. 756-769 :— 

" At pius electa murorum in parte Menoeceus, 
Jam sacer aspectu solitoque augustior ore, 
Ceu subito in terras supero demissus ab axe, 
Constitit, exempta manifestus casside nosci 
Despexitque acies hominum, et clamore profundo 
Convertit campum, jussitque silentia bello. 
Armorum superi, tuque 6 qui funere tanto 
Indulges mihi Phoebe, mori, date gaudia Thebis, 
Quse pepigi, et toto quaa sanguine prodigus erni ; . . . . 
Et Tyriis templa, arva, doinos, connubia, natos 
Eeddite morte mea, si vos placida hostia juvi." 

Quibus verbis communem gentium de sacrificiis expiatoriis sensum 
mire pinxit poeta; uti etiam postea in matris planctu: — 
" Lustralemne feris ego te, puer inclyte, Thebis, 
Devotumque caput, vilis ceu mater alebam ?"— 793, 794. 

XXXIX. Ingenuum puerum Saturno immolasse Tyrios ostendit 
Curtius, lib. iv. cap. iii. ^Egyptios vivos homines diis brutis immo 
lasse, testantur Herodotus et Diodorus Siculus. Menelaum in 
^Egypto duos pueros sacrificasse Herodoto narrarunt sacerdotes in 



106 DE THEOLOGY NATURALIS [LIB. I. 

Clio. pag. 158. " Diis sanguinem humanum litare Thraces," inquit 
Floras, Histor. lib. iii. cap. iv. Celtse hominem immolantes supra 
transversum septum gladio feriunt, teste Diodoro, lib. v. Normanni 
et Dani quotannis mense Januarii diis suis xcix homines, totidem 
equos, cum canibus immolaverunt, teste Ditmar. lib. x. De Marsi- 
liensibus Lucanus, iii. 303-305 : — 

" Hie barbara ritu 

Sacra deftm, structas sacris feralibus arge : 
Omnis et humanis lustrata cruoribus arbos." 

XL. 'E^isro xai sv 'PJSw MgrayS/rv/wvo; exr»j tffrapsvov avfyuvog ru> 
Kfo'i/w- — " Sacrificabatur in Rhodo decimo-sexto calendarum No- 
vembris homo quispiam Saturno," inquit Theodoret., lib. vii. Grsecor. 
Affec. Et, 3>oivtxsg h raTg ftsydXaig ffuppopaTg q croXs/xwv, n avyyAuv, q 
XO//AWI/, s^iWro ruv piXrdruv nva JT/^jj^/^ovrs; Kfo'i/w, inquit Porphyrius, 
de Abstinent. Anim. lib. ii. ; — "Phcenices magnis in cladibus vel bel- 
lorum, vel siccitatum, vel pestilentige, sacrificabant charissimorum 
quempiam Saturno, communibus ad hoc suffragiis addictum." Ip- 
sum etiam Dei populum catholica pestis invasit. " Immolaverunt 
filios et filias suas dsemoniis, et effuderunt sanguinem innocentium, 
filiorum suorum et h'liarum suarum, quas sacrificaverunt idolis 
Canaan/' Ps. cvi. 37, 38. Qui plura volet, ea etiam addet, qua3 libello 
de Justitia Di vina, cap. viii., 1 annotavimus : Christianos aliquos, saltern 
nomine terms, hoc scelere se inquinasse, ostenderem, nisi puderet. 

XLI. Sacrificiorum horum originem ad Abrahamum refert Por 
phyrius, teste Eusebio Pra3par. Evangel, lib. i. cap. ix. Ilium autem 
Saturnum vocari; filiam ejus immolatam Gene ex Anobreta regina 
genitam. Cujus generis dviffropyfftav pudendam, in rerum nation- 
umque originibus investigandis scriptores profanos ubivis prodere 
notum est. Quod omnium seminum optimum sit humanum genus, 
antiques hoc genus sacrificii excogitasse, opinatur Varro. Quod pro 
vita hominis, nisi vita hominis tradatur, deorum immortalium numen 
placari non potuisse, arbitrati sunt Druides teste Cassare de Bell. 
Gall. lib. vi. Sacrificiorum usum, ad expiation em peccatorum ex 
antiqua et catholica traditione genus humanum hausisse liquet. 
Deum justurn, maximum, pecudum sanguine, ob scelera hominum 
placari potuisse, anxiaa et dubiaB mentes, horrore et peccatorum sensu 
agitatse, sibi penitus persuadere nunquam potuerunt: solicitos, et 
pene desperabundos, Satanas suo more aggreditur. Homines nihil 
se pretiosius habere, facile persuadet. Hinc se, aliosque immolandi 
animus. Conscientiam, peccati sensu et poenaB timore vexatam, ter- 
ritamque, hujusce mali fundum fuisse, ostendit propheta, Mich. vi. 7. 
Ea, obstetricante Satana, in lucem monstrum hoc protulit. Non 
aliud responsum saspe ab oraculis tulerunt, magnum aliquod vel 
timentes, vel ausuri, quam humano sanguine litandum esse: notae 
i Vid. torn. x. auctoris operum, ex hac editione. — ED. 



CAP. VIII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 107 

sunt historic de Menceceo, et Iphigenia. Mos Lacedoemoniorum se 
ipsos in deorum cultu verberibus casdentium, non aliam habuisse 
originem narrat apud Philostratum Apollonius, lib. vi. cap. x.: Ti 
ds, inquit ; ruv //.atfr/ywv e6o$ ry A.pr'efti8t r^ dxb Jfrtfw dparat, yj'f\(S- 
fjsuv (paftv ifyfyovf&svuv ravra, %so?£ $' dvnvofJi/oQsTtfi ^ccv/a, oi/j^ar — hoc est, 
" Verberum consuetude in Scythian DianaB honorem servatur, quod, 
ita ut aiunt, oracula prssceperunt ; diis autem obsistere, insania quse- 
dam est, ut opinor." Et Pausanias, Boeotic. : *A<pfasro dpa, s% AsXtpZv rti 
Aiowtu §vs?v vaTdot, upaTov — " Megarensibus puerum speciosum Libero 
mactandum, Delphense oraculum respondit." His gemina ubivis 
apud historicos occurrunt; hucusque progressa quo ascenderet, non 
invenit malitia Satanica, 

XLII. Sed acervi hujus impii finis nullus. Etiam adulteria et 
stupra deorum stercoreorum, ad impura omnia flagitia perpetranda, 
plurimis incitamento, et apologiaa fuisse notum est; ut illud exem- 
plurn secundo loco addam. Postquam enim deos hosce sibi finxe- 
rant, sui etiam similes, hoc est mendaces, perjures, et in omni impuri- 
tate inquinatos, statim etiam finxerunt. Tolle rixas, mendacia, 
pugnas, perjuria, adulteria deorum : pumili erunt, qui giganteo 
nunc incedunt gressu, scriptores nonnulli antiqui ; iis etiamnum, proh 
dolor! polluitur Christiana juventus; eoque Moloco, quod conqueri- 
tur Johan. Comcnius, vir doctus piusque, immolatur. Nolo, re- 
petendo, spurcissima scelera, sanctis seternum reticenda, castis auribus 
ingerere. TJnde patefiat, in quern finem ista nefariorum hominum 
animis suggesserit diabolus, pauca memorari possunt: sufficiat illud 
Mercurii de Jove apud Plautum, in Prolog, ad Amphitr. :— 
" Narn ego vos novisse credo, jam ut sit pater meus ; 
Quam liber harum rerum inultaruiQ siet, 
Quantusque amator, quom quid complacitu' est semel." 

Et- 

" Inducit formas quoties minores 
Ipse, qui coelum nebulasque ducit." — Senec. Hyppol. 

XLIII. Ah! quoties udum et molle lutum istiusmodi blasphemias 
imbibit, applaudente prasformatore stupido. Egregie Augustinus: 
" Omnes talium deorum cultores, mox ut eos libido perpulerit, fer- 
venti, uti ait Persius, tincta veneno, magis intuentur, quid turpiter 
fecerint, quam quid docuerit Plato, vel censuerit Cato," de Civitat. 
Dei, lib. ii. cap. vii. De cultu Deum matris spurcissimo plura eo loco 
inveniet lector. Quales animos aftectusque concepit, ex eorum ex- 
emplis sibi propositis in vitia per se praBceps nimis genus humanum, 
in Chrerea suo ante omnium oculos ponit Terentius, Eunuch., Act. 
iii. Sc. 5, 35 :— 

" Dum apparatur, virgo in conelavi sedet 

Suspectans tabulam quandam pictam, ubi inerat pictura hoec; Jovera 
Quo pacto Danaae misisse aiunt quondam in gremiuin imbrem aureunt. 
]^j;oinet quoque id spectare coepi : et quia consimilem luserat 
Jam olim ille ludum, impendio magis animus gaudebat mibi ; 



108 DE THEOLOGIZE NATUEALIS [LIB. I. 

Deum sese in hoxninem convertisse, atque per alienas tegulas 

Venisse clanculum per impluvium, fucum factum mulieri. 

At quern Deum ? qui templa cceli summa sonitu concutit. 

Ego hoinuneio hoc non facerem ? ego illud verb ita feci, ac lubens." 

XLIV. Utinam ex picturis inhonestis, et poetarum lectione, eadem 
ad hue j uventutis mentibus pernicies non inveheretur. Eousque autem 
progressa est haec impietas, ut palam se mutuo ad spurcissima scelera 
perpetranda deorum exemplo adhortarentur. Ita Catullus, Ixviii. 
137-140:— 

" Ne nimium simus stultorum more molesti, 

Saepe etiam Juno, maxima coelicolum, 
Conjugis in culpa flagravit quotidiana 
Noscens omnivoli plurima furta Jovis." 

XLV. Etiam flagitiis pessimis, deos colere plurimis in more posi- 
tum erat. Filias proprias in templis prostituisse Babylonios, narrat 
Herodot., lib. i., et Strab. Geog. lib. xvi. 

XLVI. Alia etiam non minus funesta pestis, ex impietate hac 
ortum ducens, terrarum orbi incubuit. Postquam enim nefaria ista 
de diis persuasio apud vulgus invaluisset, scelestissimi quique ne- 
bulones, ii praasertim, qui diis istis e sacris fuere, eorum nomina 
moresque fingentes, flagitia innumera, rapinas, adulteria, furta, latro- 
cinia, admiserunt, exercueruntque. In montibus, speluncis, sylvis, 
templis, ad flnminum ripas, maris littora, istiusmodi larvarum omnia 
plena. Exemplo sit historia notissima facinoris in templo Isidis 
Romae perpetrati, quam refert Josephus, Antiquit. lib. xviii. cap. iv. 
Mundus, eques Romanus, postquam Paulinse matrons honestissimse 
pudicitiam diu frustra expugnare tentasset, in templum a sacerdoti- 
bus clam inductus sub nomine Anubis, consentiente mulieris marito, 
illam constnpravit. Praedonum, latronum, tyrannorum, sacerdotum 
spurii et nothi fuere plerique antiqui heroes. 

XLVII. Atque rationem hanc redd-it, neque inepte, nobilis histo- 
ricus, cur Romulus virgines vestales non instituerit: OUTS, inqtiit, 
dia tfap&tvuv rue, $spaKeia,$ xaTSffTVitfoiro <ry $£&, /^s/jjvyi/j^svcg, u$ spot 
rov <7T£pi rr\v ^rspcx, iraOovg, ?\ tivvsEq ^spatfsuovff?) rqv 
a<7ro£aXs?v, ov% /x,a,vb$ stfo/usvog lav riva ^tojcroXwv syp>j 
rovg tfarpiovg ri/AwpTitfaffdai vo/AOvg } dta rqv l^l raTg eixtiaig 
dvdftvriffir — id est, " Neque virgines dea3 sacerdotes instituit; memor" 
(ut mihi quidem videtur) "maternse dedecoris, quse in illius dea3 
ministerio virginitatem amiserat" (a sacerdote scilicet stuprata), 
" nee si quam dea3 sacrificam pudorem violasse deprehendisset juxta 
patrias leges earn punire potuisset, ob domestic! probri recordati- 
onem," Dionys. Halicarnass. Histor. lib. ii. cap* 65. 

XL VIII. Ad eundem modum sacrificulos Romanes, dum ubivis 
viguit ignorantia3 auctoritas, atque veritatem evangelicam captivam 
tenuit papatus, nulla non scelera larvatos perpetrasse, nemo inter 
ipsos pontificios, nisi qui gnaviter impudens est, negare audet. Post- 



CAP. VIII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 109 

qnam enim plebi csecae, stolidseque persuasissent, genios, nescio, 
quos placidos, et generi humane non admodum inimicos noctu do- 
mos frequentare, eaque agere quse referre pudet, ipsi illorum nomine 
larvati, ea -omnia spurcissima scelera effecta revera dederunt, quse 
falso, ineptissime, ridicule, geniis istis innoxiis scilicet, ascribere vo- 
luerunt. Ita Chaucerus nostras, de fratrum conventu quodam, suo 
tempore, notissimo: — 

" For there as wont to walken was an elfe, 
There walketh now the Limitor himselfe. 
In every bush, and under every tree, 
There nis none other incubus but he." 

XLIX. Hinc autem Grsecis virtutis observantiam pene impossi- 
bilem redditam esse, impietatem hanc Apollonio exprobans, affirmat 
larchas philosophus Indus apud Philostratum, lib. iii. cap. vii. de 
Vita Apollon. : Oi 8s ys (Sotp&raroi cro/^ra/ q/uuv, oi»5' s/ Ce^Xflll d/'/ca/o/ rs 
xa,} %pqgro} ilvai ^wy^upovgiv V/A/V yfozffQar — " Verum," inquit, " qui 
apud vos sapientissimi habentur poetse, nee si velletis quidem justos 
bonosque vos esse permittunt." Rationemque addit, quod homines 
sceleratissimos deorum loco haberent. Idque palam fassus est Apol- 
lonius iste, lib. v. cap. v. : O/ /o,b yap, inquit, ietpl rciig ypuag, £v toiq- 
s%srai, xat diapQefpovffi roijg aKpoupsvous, svttdfi epurds rs 
oi voiqral spfArjv&vcvtii, '/.at adsXp&v ydj&ovc xai cWCoXag sg 
tfftig iratfttov, xa,} iravovpylag aveXtvQspcvg, %a,i ftixag, xal rb 
avruv eiyeiv, zai rbv ipuvra, xai rbv ^?3Xocro/oD^ra, xai rbv 
<rXovrtTv, q rvpavvsvtiv sip' a<xzp o/ ftijQor — id est, " Quse enim de 
heroibus conficta sunt, de quibus tota est materia poetarum, audien- 
tium aures corrumpunt; illicitos ac nefandos eorum amores refer- 
entes, ceu fratrum et sororum nuptias, et in deos calumnias, et filio- 
rum escas, atque illiberales et mutuas altercation es; haec enim cum 
veluti gesta proferuntur a poetis, homines ad amorem et invidiam du- 
cunt, et divitiarum regnique cupiditatem." Neque enim quispiam de- 
linquere se, arbitrari potest, dum deos imitatur. Marcus Tullius etiam 
primo de Natura Deorum, cap. xvi., eadem repetit: "Exposui," inquit, 
*' fere non philosophorum judicia, sed delirantium somnia; nee enim 
multo absurdioria sunt ea, quse poetarum vocibus fusa, ipsa suavitate 
nocuerunt; qui et ira inflammatos, et libidine furentes induxenmt 
deos; feceruntque, ut eorum bella, pugnas, praelia, vulnera videremus; 
odia prseterea, dissidia, discordias, ortus, interitus, querelas, lamen- 
tationes, effusas in omni intemperantia libidines, adulteria, vincula, 
cum humano genere concubitus, mortalesque ex immortali procrea- 
tos." Quidque in hunc finem in Timseo disseruerit Plato, consulat 
lector, nam legi digna sunt. 

L. Poetis succenturiati sunt legumlatores et philosoplii. Istis 
theologiam quandam naturalem cudere placuit; quse revera nihil 
aliud erat, quam primorum apostatarum, in operum creationis cultu, 



110 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

idololatria. Amisso enim traditionum beneficio, poetarum scilicet 
fabulis penitissime delete, insuperabilibus insuper prsejudiciis mente 
vulgi obsessa, theologiam naturalem ab impuris et perniciosissimis 
fabulis, cultuque idololatrico, neque hi, neque illi, unquam potue- 
runt, vix tentarunt liberare. 

LI. Legumlatoribus autem in theologia cudenda, iiihil aliud pene 
in animo erat, quain religionem ita temperare, ut nihil inde turbarum 
aut mali in statu civil i oriretur. Eadem ad hue est plurimorum poli- 
ticorum de religione sententia. Omnes ideo errores et fabulas, totam- 
que idolomaniatn, quibus populos infecerant po<#c#, dummodo publico 
civitatum regimini aut moribus honestis yu^vJj, quod aiunt, r5j xtpaXy 
non adversarentur, in legum tabulas, inscribere necesse habuerunt. 

LIL OperaB pretium est ipsum Platonem vulgi prsejudiciis suc- 
cumbentem conspicere. Ita ergo ille in Timseo: Us pi ds rojv «>.Xwv 
dvotv g/Vs/V xa) yvuvai rqv ysvsffiv fttifyff TI '/.&§ q/Aas' vriffrsov bs roTg espy- 
ef&jrpofffav, exycvois /ASV $£%v ovffiv, ug tcpatfav, tiatpug fis tfov rovg ye avruv 
etdoffw. ' Advvarov ovv %euv vaiffiv dtfiffrsTv, xai ftp civzv rz zlxiruv 

ffQdsf%tuv Xsyouffiv, «XX' ug oiKsia < 
r& vifiu KiGrzurzov ovrug ovv year sxsivovg sj/x/V TJ 
rovruv ruv %suv tyj-ru nai XsysffDu- — hoc est, " De aliis, quos scilicet daf- 
povag vocamus, de illorum generatione dicere, vel rem tantum animo 
concipere, non est facultatis, viriumve nostrarum : fides autem de iis 
adhibenda est illis, qui priscis temporibus naturam deorum nobis 
explicarunt; quippe qui ipsi deorum essent progenies, ut quidem 
ipsi affirmarunt; atque adeo suos ipsi majores nossent. Fides enim 
deorum liberis derogari non debet : quamvis sine verisimilibus signis 
aut necessariis argumentis loquantur; sed quia de suis rebus et sibi 
notis prse se ferunt loqui veteri legi morique parendum est, et illis fides 
habenda. Sic igitur ut ab illis est traditum, horum deorum ortus 
habeatur." Haec ille; illorum scilicet, quse Socrati praaceptori suo 
accidissent, memor, qui ideo morti adjudicatus est, quoniam quos 
urbs pro diis habuit, ipse habere noluit. Admittit ergo deos vul- 
gatos, quamvis non sine aperta credulitatis vulgi irrisione. Similia 
disserit in libro secundo de Republica. Prim 6 fabulas in religione 
data opera excogitasse legumlatores, ad populorum mentes terrore 
quodam invisibilium malorum coercendas docet Strabo, Geograph. 
lib. i. : 'Kepavvbg, inquit, xa/ atyfg, xa/ rp/a/va, jca/ 
xovng, xai ^upGoXoy^u rtiv §sZ>v ov\(x,, /uvdo/, xat iraffa 
ravra 5' a<fftbtit,avro ol rag xoXirsfag xara<fTr l ffd{A&v(u /j,op/j,o\vxag nvag Kp&s 
ro-jg vqtfiLppovag. Atque ita olim factum a sacrificulis iu papatu. Post- 
quam enim crasissima ignorantia, et moribus sceleratis omnem re- 
ligionis Christianas efficaciam e mentibus plebis extirpassent, pur- 
gatorium et nescio quse alia terriculamenta, ad illam, aliquo modo, 
officio continendam, invenire necesse habuerunt. 

LIU. Atque ista fuit Gentilium theologia croX/r/x^ ; de cujus sacris 



CAP. VIII.] CORKUPTTONE ET AMISSIONE. Ill 

Seneca : " Qua? omnia sapiens servabit, tanquam legibus jussa, non 
tanquam diis grata." Cum itaque plebs furores poeticos sibi eripi 
passa non sit ; atque civitate prius, quam scelerata de religione sen- 
tentia dejici voluerit; legumlatores autem sat habuerint, fabulas 
omnes antiques in rem suam arripere, sapientes totam hanc theo- 
logiam voXmxqv tanquam fabulam, ordini inter homines in vita 
civili conservando, excogitatam, repudiarunt. Viluit ideo mala merx, 
et pro levi semper erat. 

LIV. Oculatiores visi sunt philosophi. Omnia sane circumspec- 
tabant solertissime, perditarn tbeologiam investigantes. Veriim, ut 
verbo dicam, a corruptis traditionibus, atque poetarum portentis, nisi 
ope opinionum ex atheism! lacunis depromptarum, expedire se ne- 
quiverunt. Ex iis prodiit theologia <pu<fr/,q. Id hominum maximo 
in scelere obduratorum, atque veritati cederenescientium wpvifia fuisse, 
ita luculenter ostendit Eusebiuslibris de Prsepar. Evang. ut iis quid- 
quam addere opus non sit. Itaque et istud hominum genus maxime 
" vanum factum est ; et insipidum cor illorum est obtenebratum." 

LV. Atque hisce gradibus corrupta fuit omnis de Deo cognitio. 
Inter malas autem, haud pessimas religionis colendse rationes, qui 
ultra obscuras traditiones et fabularum portentis interpolatas moil 
quidquam sapuit, vulgus retinuisse videtur. Qui solertissimaa inda- 
ginis et acuminis laudem in rebus sacris ainbierunt, plane s/^updv- 
Qqtiav. Judicii post vitam hanc utcunque exercendi, et diversi status 
hominum apud inferos superstitum, vetus apud vulgus obtinuit sen- 
tentia, A seipso ea de re nunquam dissentire voluit. Quantum ad 
grassantem in terris malitiam et impietatem coercendam momentum 
attulerit ista persuasio, palam est. Deleta etiam tandem ubivis 
gentium omni ista priorum seculorum theologia, tamen qui extra 
Christi cognitionem degunt, de judicio isto et statu future, nescio 
quid prassentiscunt. At totam istam sententiam, tanquam inane 
terriculamentum, risit (nescio an ysAwra <rap&6viov) universus pene phi- 
losophorum senatus. 

LVI. Atque hsec gentium erat superstitio. Eo vocabulo dzHtidat- 
poviav exprimere placuit. 'Ovo//,aroXoy/a£ vero varia ratio. Ab iis 
qui totos dies precarentur, ut filii sui sibi essent superstites, super- 
stitionem dictain esse affirmat Romanse eloquentise parens. Ei 
voto indies incubuisse parentes testantur Comici: — 

" Sicut tuum vis unicum gnatum tuse 

Superesse vitae sospitem et superstitem." — Plaut. in Asinar. Act, i. Sc. i 6. 
" Per ecastor scitus puer natus est Pamphilo, 

Deosquaeso, ut sit superstes." — Terent. And. Act. iii. Sc. ii. 

Atque in Heauton., Act. v. Sc. iv. 7: — 
"Ita milii atque huic sis superstes." 

Servius ab aniculis, quse multam per setatem superstites cum sint, "et 
rebus inanibus addictas, dum volunt videri nimis religiosaSj delirant/' 



112 BE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

Neque aliter Donatus. " Superstitiosi," inquit, "sunt senes et anus; 
qui setate multa superstates jam delirant;" tmde et " superstitiosi, qui 
deos timent mmis," quod signum est deliramenti. Inde Satyricus: — 

" Ecce avia, aut metuens divum matertera, cunis 
Exemit puerum, fronteraque atque uda labella, 
Infami digito, et lustralibus ante salivis 
Expiat."— Pers. Sat. ii. 31-34. 

Qui mos in pontificiorum baptismo retinetur. " Superstitiosos" vult 
Lactantius, qui " superstitum defunctorum memoriam colunt," In- 
stitut. lib. ii. cap. xxviii. Etiam superstitiosus est qui ev&eog et &£<t<parog. 
Ita Plautus : " Superstitiosus hie quid em est, vera prsedicat/' in 
Curcul, Act. iii. 27. Snperstitio autem vel afFectum animaa de rebus 
divinis pravum, vel cultum vanum et ineptum denotat. In priorem 
falsissime plurima dixerant Cicero et Plutarchus; ille sparsim, Lie 
peculiar! et eleganti scripto irtpi dsioidai/toyiag. Sensu altero, religio- 
nem nostram exitidbilem super stitionem impie vocat Tacitus, Annal. 
lib. xv. ; et <: Christianos genus hominum nova3 et maleficae supersti- 
tionis," Suetonius in Nerone. Etiam omnem religionem sub super- 
stitionis nomine nonnulli rejecerunt: — 

" Vana superstitio, dea sola in pectore virtus." 

LVII. Quam insaniam utinam hodieque nemo qui insaniret inve- 
niri possit. Quamvis autem etbnicorum religio nihil aliud fuerit, 
quam superstitio perniciosissima, ipsi tamen discrimen agnoverunt; et 
bane quidem necessarian! ob promiscuam multitudinem, qua3 ilia 
non teneretur, asseruerunt. Egregie Strabo: Aa/tia pvOog san, xai r, 
yopyiu, xai o 'E^/aXr>5g, xa/ ^ /xop///oXi/?c?5, o/ rt <ffo\Xoi <ruv rag 
ruv, sJg (Azv <?Tf>orpo<n"riv ayovrai roTg qdstii TOJV /AvQuv, orav axovutii rojv 
ruv avdpa r ya@7]{j,a / ra /AU^OUC^ diyjyovfAevwv, o7ov 'HpaxX&og a@Xov$ 
r/j&ac <7rapa ruv ^suv vtflktftiiifitsvus, ij v% A/a oputfi ypapag % %tava 5} 
[Lara, roidvrrtv riva, vetpneirstaw vtfotiru&ajvovra /^u^w^. E/g avorpo'Trriv ds 
orav, xoXaceis <xapa $£%v xal cpoQovg, Kai affziXag v} dia Xoyuv ij dia rtvuv 
atipuv Kpoafts'/ovrai, n Kai Kiffrevouffi <:rspi<7refeTv rivdg' ov yap c%\ov rz 
yvvaizZv Kai tfavrbg ^vdafou crX^ovg evayaysTv Xo'yw dvvarbv (pikoafyy 
Kai tfpoff'/.aXsffaffQai irpbg svffs£s/av Kai oo'/'rjjra Kai wiffriv, aXXa ds? Kai 
dia dsKtidaipoviag, Geograph. lib. i. Quis non putaret se summum 
pontificem e cathedra dicentem audire ! Vitium autem hoc, uti om- 
iiia egregie explicat magnus ille Plato : "Edcg re, inquit, yy;a/g/ re 
d?l ftiapzpovrug rdtfaig Kai roTg afffavovffi tfavrri Kai Kivdvvtvovtfi Kai aKcpovffiv, 
6'vTfl rig av a<7ropri, Kai rovvavriov orav suftopiag nvbg hdSuvrai xadispovv re rb 
wapbv dei, Kai ^vffiag sv^tffdai Kai idpvffeig vviff^veTffQai $eo?g Kai dai/toffi, Kai 
Kaiffi 3swv, zv re <pdtf{Aaffiv iypqyoporag did (po&ovg, Kai sv oveipoig ug ^' 
avrug o-^eig <7ro\\dg dtfOfAVTi/Aovevovrag, sKdffraiffi re avruv aKq ffoiovfAtvov* 
fioopovg Kai hpd, ffdffag (LM oiKiag, tdtiag bt Kupag, ev re Ka&apoTg idpuo- 
/t'tvovg £{A<7ri<7r\dvai } Kai off?) rig 'irwyj ruv roiovrvv, de Leg. lib. x. sub fin. ; — 
id est, " Mos est autem mulieribus potissimum, et qui insigni aliqua im- 



CAP. VIII.] COEKUPTIONE ET AMISSIONE. 113 

becillitate tenentur, vel in aliquo periculo versantur, vel gravi aliqua 
penuria laborant, vel contra, quando rei alicujus ubertas affluit, quod 
adesse videtur, semper consecrare, hostiasque vovere, et statuas diis et 
dsemonibus deorumque filiis polliceri; turn ubi spectra apparent vigi- 
lantibus propter pavores, turn etiam in ipsis somniis se vidisse multa, 
recordati, ubi remedia singulis afferre conantur, aris et sacellis omnes 
domos, omnes vicos repleverunt, et his ritibus loca quasi pura dedi- 
earunt/' Quibus aliis verbis superstitionem illam quse in papatu 
viget eppanxorspus aliquis pingeret, ego sane nescio. Ita de religione 
et superstitione Tullius, secundo de divinatione, sub fin. : " Quamob- 
rem, ut religio propaganda etiam est, quaa est juncta cum cognitione 
natures ; sic superstitionis stirpes omnes ejiciendse sunt. Instat enim 
et urget, et quocunque te verteris, persequitur; sive tu vatern, sive 
tu omen audieris; sive immolaris, sive avem aspexeris; si Chaldgeum, 
si haruspicem videris; si fulserit, si tonuerit, si tactum aliqaid erit 
de ccelo ; si ostenti simile natum, factumve quippiam ; quorum necesse 
est plerumque aliquid eveniat: ut nunquam liceat quieta mente con- 
sistere." Quae ideo retuli, ut sciamus sub omni cujuscunque reli- 
gionis professione, superstitionem ubivis sui esse similem. 

LVIII. Caeterum, quae ad ethnicorum religionem seu supersti 
tionem pertinent, a plurimis memoriae sunt prodita; qua? fuerit, se- 
cundum mentem illorum, religionum colendarum ratio, Varro, 
Cicero, Ovidius, Festus Pompeius, Macrobius, Censorinus, Plinius, 
et plerique historici in vita NumaB exponunt. Veritatis &<v(><srta(f{idria 
nonnulla in ritibus •rarfocra^a^oro/j delituisse certum est. Eorum 
vero, quse vel invitis, vel aliud agentibus, vel ipsam veritatem inda- 
gantibus exciderunt, purioris theologia3 testimoniorum, apud Jose- 
phum, Justinum Martyrem, Clementem Alexandrinum, Eusebium, 
Theodoretum, Lactantium, Augustinum, Steuchum Eugubinum, 
VIornaeum, Grotium, aliosque inter recentiores innumeros, amplam 
satis messem habemus : cultus, et totius, quse inter eos viguit, religi- 
Dnis ineptias, stultitiam, impietatem, furorem, amentiam post apos- 
bolum, capite primo Epistolas ad Romanos, Tertullianus, Eusebius, 
A.ugustinus, Theodoretus, aliique egregie exagitant; Maimonides, 
jriraldus, Stuckius, Vossius, Seldenus, originem, praxin, arcana ido- 
olatriaa, Hesiodo, Cicerone, Plutarclio, Strabone, Plinio, Seneca, 
Qon dissidentibus, ornate et dilucide exponunt. 

LIX. Postquam autem in tantam superstitionis et idololatrise 
molem, ex infinita fabularum congerie emergens, excreverat apud 
gentes religio, ut nihil unquam stultius, aut ab omni theologia na- 
,urali abhorrentius, excogitari potuerit, tandem omnium rituum toti- 
isque deorum cultus, sapientissimum quemque ita pudere coepit, ut 
praater naturas contemplationem, atque recti et honesti observantiam, 
nihil amplius cum diis commuuitatis habere voluerint. Ita de So- 
crate, Cicero Academ. Qusest. lib. i. 4: " Socrates," inquit, " mihi vi- 

VOL. XVII. 8 



114 DE THEOLOGIZE NATTJRALIS [LIB. I. 

detur .... philosophiam ad vitam communem adduxisse, ut de virtu- 
tibus et vitiis omninoque de bonis rebus et mails qusereret : coelestia 
autem vel procul esse a nostra cognitione censeret ; vel si maxime 
cognita essent, nihil tamen ad bene vivendum [conferre]." Atque 
Tacitus, Annalium sexto, cap. xxii. : " Mihi hsec ac talia audienti, in 
incerto judiciuin est, fatone res mortalium et necessitate immutabili, an 
forte volvantur ; quippe sapientissimosveterum,quique eorum sectam 
83mulantur diversos reperies ; ac multis insitam opinionem, non initia 
nostri, non finem, non denique homines diis curse." Et Seneca : 
" Sic adorabimus, ut meminerimus cultum ejus magis ad morem, 
quam ad rem pertinere." Istis respondent verba ilia, in quibus 
libros suos doctissimos de Natura Deorum finit Marcus Tullius: 
" Haec," inquit, " cum essent dicta, ita discessimus, ut Yelleio Cottse 
disputatio verior, mihi Balbi ad veritatis similitudinem videretur 
esse propensior." Atque ita mentis suse sententiam de rebus divinis 
omnibus in primi libri initio(cap. v.)antea exposuerat : " Non," inquit, 
" ii sumus, quibus nihil verum esse videatur ; sed ii, qui omnibus veris 
falsa qusedam adjuncta esse dicamus, tanta similitudine, ut in iis nulla 
insit certa judicandi et assentiendi nota." 

LX. Ut ita fluctuarentur, Satanse placuit ; quia nihil certi habuit, 
quod pro veris, quae abstulerat, reponeret. TJnde cum Apollineni 
pythium Athenienses consulerent, quas potissimum religiones tene- 
rent; oraculum editum est, eas quse essent in more majorum, teste 
eodem Cicerone de Leg. Atque ita tandem ab optimo quoque et 
sapienti in earn religionem, quam Catoni Lucanus ascribit, consen- 
sum est: — 

" Ho3C duri immota Catonis 

Secta fuit, servare modum, finemque tenere 
Naturamque sequi, patriseque impendere vitam; 
Nee sibi, sed toti genitum se credere mundo. 
Huic epulae, vicisse famem ; magnique penates, 
Submovisse hyemem tecto ; pretiosaque vestis, 
Hirtam membra super Eomani more Quiritis 
Induxisse togam ; Venerisque huic maximus usus, 
Progenies ; urbi pater est, urbique maritus ; 
Justitias cultor, rigidi servator honesti ; 
In commune bonus." — Lib. ii. 381-391. 

Egregie etiam Persius pro eo rerum statu, eaque incertitudine, quaj 
agitabantur omnes: — 

" Quid juvat hoc, templis nostros immittere mores, 
Et bona diis ex hac scelerata ducere pulpa ? 
Dicite, pontifices, in sancto quid facit aurum ; 
Nempe hoc quod Yeneri donatse a virgine pupae. 
Quin damus id superis de magna quod dare lance 
Non possit magni Messallae lippa propago ! 
Compositum jus, fasque ammo, sanctosque recessus 
Mentis, et incoctum generoso pectus honesto 
Haec cedo ut admoveam templis, et farre litabo." — Sat. ii. 62, etc. 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 115 

LXI. Tandem ideo fabularum pertsesi, quacunque arrepta occa- 
sione in deorum contemptum se effuderunt. Exemplo sit ipse reli- 
giosissimus orator, pro domo sua ad pontifices, adversus Clodium 
" Negas," inquit, " esse ferenda, quse soleam de me prsedicare : et 
homo facetus inducis etiam sermonem urbanum ac venustum : me 
dicere solere esse me Jovem : eundemque dictitare Minervam esse 
sororem meam. Non tarn insolens sum, quod Jovem esse me dico, 
quam ineruditus, quod Minervam sororem Jovis esse existimo. Sed 
tamen, ego mihi sororem virginem ascisco ; tu sororem tuam virginem 
esse non sivisti. Sed vide, ne tu te debeas Jovem dicere, quod tu 
jure eandem sororem et uxorem appellare possis?" cap. xxxiv. 

LXI I. Antonio etiam temulento, Bacchum se esse simulanti 
Athenienses Minervam suam publice solennibus ceremoniis despon- 
derunt, teste Dione, lib. Hist, xlviii. Neque in periculis constitutis 
ab illis opis aut auxilii exspectatio ulla. Unde rex Porus suadenti- 
bus amicis ut flumini sacrificaret, ne Macedonum rates susciperet, 
neque transitum Alexandro facilem prsestaret, respondit, Ovx etn ruv 

^a tyovruv ro xaraputdar — " Non est anna habentium supplicare;" 
referentibus sapientibus Indis apud Philostratum in Yita Apollon., 
ib. ii. cap. x. 

LXIII. Qui Neronem inter homines numerandum sentiunt, quern- 
admodum deos tractaverit, videant apud Suetonium, Neque sine 
causa vocem illam, quae teste propheta, Esa. xliv., idololatris omni 
bus congrueret satis, illi ascripsit Seneca, Tragsed. Octav., A. 2 : — 
" Stulte verebor, ipse cum faciam, deos." 

S"eque aliter apud vatem maximum, Achilles, II. x. 15, 20: — 

"E^Aai/'a? p , 'Exaifyt, Siuv o\oura.rt vrdvruv, . . . . 
T H ff' av riirxiftyv, ii ftoi SuvKft,!; >yt vetpti)). 

" At tu me Titan violasti pessime diviim 
Tu mihi, si vires adsint, dabis improbe pcenas.'* 

Et Propertius: — 

" Mens bona si qua dea es, tua me sacraria dono : 
Exciderant surdo tot mea vota Jovi." 

LXIY. Acute autem, hoc est, suo more impietatem hanc omnem 
in Apologia exagitat Tertullianus : " Domesticos deos/' inquit, " quos 
.ares dicitis, domestica potestate tractatis, pignerando, venditando, 
demutando, aliquando in cacabulum de Saturno, aliquando in trul- 
iam de Minerva, ut quisque contritus et contusus est; tarn diu coli- 
:ur, ut quisque dominus sanctiorem expertus est domesticam neces- 
sitatem/' 

LXY. Expositis theologise Gentilium incunabulis et progressu, 
verbo expedienda venit ejus catastrophe. Statuit quidem Deus a jao 
tis mundi fundamentis prsestituto tempore <p%$ si$ a-ffoxaXv^iv tQvuv 
mittere. Mysterium autem hoc placuit in se ipso tantisper abscon- 
dere, dum gentes omnes in viis snis incedere eousque permiserat, 
ut, densissimis tenebris, omnique miseria coopertis, lumen illudsalu- 



116 DE THEOLOGIZE N ATUKALIS [LIB. I. 

tare tandem gratius affulgeret. Neque tamen consilium hoc vo- 
luntatis suse, in arcano infinite sapientia? scrinio, ita immensum 
abdidit, ut non ex summa human! generis misericordia, ac erga 
falsos, inanes, nihili decs, et idola, ira justissima sanctissimaque, cum 
hujus gratise promissiones, turn minse horribiles prodierint. Etenim, 
" Jehovah Deus verus est, Deus vivus, et rex sempiternus: a cujus 
fervore commovebitur terra, neque sustinere possunt gentes indigna 
tion em ejus. Sic/' inquit, "dicito te illis, dii isti qui coelos et 
terram non fecerunt, perituri sunt e terra et sub ccelo ipso," Jer. x. 

10, 11. Similiter se omnes decs terras emaciaturum minatur, Zeph. 

11. 11. Decs autem illos fictitios et idola, quorum sub auspiciis, 
quorumque instigation! morem gerentia (hoc est, in iis serpenti 
veteri), quatuor famosissirna imperia bellum sibi populoque suo in- 
dixerant continuo, Deum hisce comminationibus intendisse, constat. 
De iis vero omnibus jamdudum actum est. Excessere adytis, cor- 
ruerunt eorum et ccelum, et sol, montes et insulaa, ipsi cum omni 
<iultu, choragio ac cultoribus moti sunt e terra, et regionibus qua3 
sub ccelo sunt. Ad primum sane exorientis solis justitias jubar, deos 
£uos nutasse, imo horruisse, sensit ac doluit orbis idololatricus : — 

" Delphis oracula cessant, 

Et genus humanum damnat caligo futuri." 

Juven. Sat. vi. 55.4- 

Quam in oraculorum autem cessationis causis assignandis nullibi magis 
ineptiunt Gentilium sapientissimi. " Potest," inquit Cicero de Di- 
vinat. lib. i. 19, " vis ilia terrse, quas mentem Pythise divino afflatu 
concitabat, evanuisse vetustate, ut quosdam evanuisse et exaruisse 
amnes, aut in alium cursum contortos, et deflexos, videmus." Ei I 
assentitur Plutarchus. Neque ullus est, qui meliora adfert. 

LXVI. Gradatim autem lumen suum salutare emittens, ita tandem I 
Deus vetera stabilivit oracula, ut nemo sit mortalium ubicunquel 
gentium, qui theologia ilia gentili utatur, aut idola ilia antiqua, an- J 
tiquis ritibus colat aut veneretur. Ita omnia ilia, quibus per tot j 
annorum centurias, inenarrabilemque temporis seriem, ex astutiall 
,Satana3, et nativa humanse mentis ca3citate, vana, absurda, blas-| 
phema, theologian! naturalem conspurcavit, polluit, atque inutilem 
reddidit mundus Iv r& novypSj positus, e Dei vindicantis sententia fun- 
ditus perierunt. 



CAPUT IX, 

In evertendo Oentilismo evangelii potentia et efficacia — Notae BellarminianaB 
verse ecclesiae Gentilismo conveniunt omnes — Praejudiciorum, quse hominum 
mentibus inferunt, examen— Ultimus pro cultu suo Satanae conatus. 

I. Qui veteris Gentilismi in genus humanum imperium, quas 
-lorjga seculorum serie in toto mundo egerit radices, quos fructus 



CAP. IX.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 

tulerit, atque &pavi<f{jt,6v totalem, attentius paulo perpenderit, non 
alienum forsan mentis suse sensum, a qusestionibus iis, quibus apud 
Oratorem Velleius Epicureus, rerum omnium originationem Platoni- 
cam exagitat, inveniet. " Quse," inquit, " molitio? quse ferramenta? 
qui vectes? qui ministri tanti operis fuerunt?" (Quse tamen omnia 
referentibus MafYeo et Ribadeneira, Deus pater, Ignatio Jesuitarum 
patri, ostendit.) Animum, inquam, impossibile est, quin subeat 
cogitare, quse qualisve ilia vis erat, aut arcana virtus, quam tantaa 
moli removendse, quse ab origine immemorabili ereverat, " occulto 
velut arbor sevo/' Deus adhibuerit. Ad tantum enim opus conficien- 
dum, atque antiqua et catholica pravse superstitionis fundamenta de- 
jicienda, Dei digito plane opus erat. 

II. Id quo magis liqueat, ostendam paucis, quos retinendse super 
stitionis suaa catholicse et antiquissimse prsetextus gens humana ha- 
buerit, quibusque prsejudiciis atque ratiocinationibus nixa, veritati 
divinse se opposuerit. Errori enim vires et robur dant prsejudicia, 
unde median tibusvanis ratiocinationibus, oriuntur pr83textus, quibus,. 
in eo retinendo, mentis aditus adversus veritatis lucem muniunt 
homines fogaffrixoi. Homines, qui jam in cultu suo Deo placent, 
ecclesia dicuntur. Is enim ceetus, eave hominum communitas, quae 
Deo, in cultu, quern ipse instituit, celebrando placere studet, veraest 
ecclesia, semperque fuit. Coetum ilium, sive communitatem, ab aliis 
omnibus, qui falso nomen illud sibi arrogare vellent, per not as quas- 
dam dignosci posse, multorum virorum doctoram est opinio. Earum 
prsecipuas, numero quindecim esse statuit, atque iis incredibilem 
quandam vim, ad fidem ei ccetui, cui proprie conveniunt, concilian- 
dam inesse, doctissimus Bellarminus pluribus ostendit. Qui ex ilia- 
rum notarum indicio, se veram ecclesiam invenisse arbitrantur, e vita 
citius, quam ex illius communione se dejici patientur. Veriim enim 
vero omnes istas notse Bellarminianse, plurimae saltern, eaeque longe 
iprsestantissimse, ethnicismum potius verse religionis titulo ornare 
aptse natse sunt, quam veritatem istam divinam, illiusque profes- 
sionem, quam, ipso Dei Filio docente, didicimus, ejusve professores 
indigitare. Si vero eorum qui Christiani dicuntur pars, uti de se 
gloriantur, longe maxima, notis iis eousque etiamnum confidere se 
debere persuasa sit, ut, rejectis certissimis veritatis divinse rexpvipioie, 
illis solis in religionis negotio credat, animasque in veritatem diri- 
gendas committat, quanto satius ethnici homines ei professioni cultus 
divini mordicus adhserescere deberent, quaa notis istis munita erat, 
cum iis penitus ignota fuerint alia omnia veritatis ccelestis indicia. 

III. Prima autem Bellarmino ecclesise verse nota est ipsum no- 
men catholicum; ea scilicet, quse catholica dicitur, vera ecclesia est. 
Notam hanc sine dubio, cum nihili pene sit, tanquam levis arma- 
itursB militem, pereundam prsemisit vir doctus. Ubi loci, quandoque 
jJesu cliscipuli primum Christiani dicti sunt, novimus; at nominis 



118 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

hujus, catholici, incertissima est origo, aeque ac Nili fontium. In 
sacra Scriptura non exstat. Irenseus Symbolum Fidei recitans, ejus 
mentionem nullam facit, lib. i. cap. ii. ; neque Tertullianus, de Prse- 
script. Adver. Hseret. ; et, 'Ovo/tarog ^posuvv^a, ovre ayaQbv, ovrt xaxbv 
xpivsrai, avsu run iKOKiftrovtiuv r& ovojAan <tfpdt*euv, ut recte Justinus, 
Apol. ii. Ecclesia quidem Romana, a se ipsa catholica nuncupatur; 
non ita olim dicta viris sanctis. Ignatio erat ecclesia, %ri$ vpoxd- 
Syrat iv roiry ^upiov 'Pwfux/wv; si modo ea epistola sit Ignatii. de 
menti, 'ExxX^tf/a trapoixovaa 'Pw/^v. Atque Papa, Episcopus sv rv\ 
'PuyA?j, concilio primo, dicitur, can.vi. Quoque in loco turn ipse, turn 
ecclesia Romana olim habebantur satis docet Concilium Chalcedo- 
nense. Christianis plurimus, a multis seculis, per totum orbem 
dispersis, Pontificia est, papistica, apostatica, idololatrica, Romana. 
De nomine ideo cum sit incertorum hominum elJ^a, litem mittamus, 
spectemus rem ipsam. 

IV. Ex quo a nonnullis excogitatum fuit id nominis, ecclesia 
catholica, omnibus verse religionis cultoribus, (quoniam non defuere, 
qui ecclesiam Christi intra hujus illiusve Christianorum particulse 
seu factionis limites ineptissime concluderent) mirifice placere in- 
cepit ; nee sane omnimodo prorsus immerito ; cum, per vocabulum 
illud, nihil nisi quod ipse Servator noster fore prasdixerat, exprimere 
voluerunt; nempe evangelium prsedicandum h oX»j rr\ olxovfAevr), Matt. 
xxiv. 14, seu sv 6'Xw rti xoffftu, cap. xxvi. 13, vel sis o'Xov rbv xca/tov, Marc, 
xiv. 9, et non tantum Judseis. Vocabuli autem istius Celebris illico 
facti, indies convaluit fama cum laude. Cum vero Papa Romanus 
in illud secularis potentise fastigium, per malas artes ascendisset, 
ut adulatores spe prsedse sibi allicere facile ei fuisset, id sibi, et 
factioni suse, ex eorum assentationibus (aliorum incurise et humili- 
tatis etiam benencio usus) trahere conatus est ; ipse interea haud illi- 
berali manu, ista iis vicissim remetiens, quas revera in ejus potes- 
tate unquam sita fuisse, nemo sobrius credere t. Ita olim factitaturn 
apud Horat lib. ii. Epist, ii. 99-101. 

" Discedo Alcaeus puncto illius : ille meo quis ? 
Quis nisi Callimachus ? si plus adposcere visus, 
Fit Mimnermus, et optivo cognomine crescit." 

Y. Eodem jure Muhammedani, Mussulmanni sunt; et Simon, 
olim, (teydXr, ©sou dvva/ug; atque Diana, magnum numen. Ubivis 
etiamnum terrarum, honestis titulis se ornant, qui plures sunt, 
Pauciorum scilicet, aut oppresses partis, factio nomenclatura est. 
Videamus ergo, etiamsi non ipsi ethnic! nomina ilia, qua3 turn tern- 
poris apud homines optimsB notse censebantur, sibi solis arrogaveririt; 
dum veri Dei cultores probrosis nominibus passim insigniti fuere. i 
Ante omnia quidem se solos fidem et religionem coluisse, cseterosj 
omnes superstitiosos, veterum deorum ignaros, atque, ut ita dicam, i 
hcereticos et schismaticos fuisse, et constanter gloriati sunt, et acer- 



CAP. IX.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 119 

rime contenderunt. Usque ad Domini nostri adventum, apud solos 
Judaaos veri Dei cultuin viguisse novimus. De iis vero, quid sen- 
erunt, testis est auctor gravissimus, Corn. Tacit. Hist. lib. v. cap. iv. 
" Moses," inquit, " quo sibi in posterum gentem firmaret, novos ritus 
contrariosque caateris mortalibus indidit. Profana illic omnia, qua3 
apud nos sacra; rursum, concessa apud illos, quaa nobis incesta;" 
hoc est, haaretici sunt et schismatici, quoniam ritus a Catholico 
generis humani usu abhorrentes, observare eos docuerit o voi&o6'eriie. 
Eadem pene habet Plutarchus. Et nemo fere est historicorum, qui 
non memorise prodiderit, eos asini caput in templo veneratos fuisse. 
" Effigiem animalis/' inquit Tacitus (hoc est, ipso auctore, asini), 
" quo monstrante errorem sitimque depulerant, penetrali sacravere." 
Hist. lib. v. cap. iii. iv. Et Democritus historicus apud Suidam, xpvaouv 
ovou xspaXyv vrpotsxbvow, — " Asini caput aureum adorabant." Idem tra- 
didisse Posidonium et Apollonium Molonem, libro secundo contra 
Apionem, qui eandem insaniam insanivit, ostendit Josephus. Mitto 
alia mendaciorum portenta, quorum tamen cum iis, quaa de Albigen- 
sibus, Waldensibus, aliisque fidelibus Christi servis, commenti sunt 
pontificii, Catholici scilicet, non incommoda foret collatio. Uno ore 
omnes, gentem illam super stitionibus obnoxiam, religioni adversam, 
communi mortalium de cultu Dei sententiaa repugnantem, dixerunt. 
VI. Orti demum Christiani; ipsi etiam per aliquod tempus Judaai 
dicti. Neque inter utrumque populum distinxere diu Gentiles. 
" Judaaos, impulsore Chiisto, assidue tumultuantes, Roma expulit," 
in Claudio Suetonius. Et Arrianus Epictet. lib. ii. cap. ix., Oir^ opa$, 
sxatfrog Xsytrai lovdaTog', xa,} orav riva sffafApcrzpifyvra s'tdo/utv, g/oj- 

Xsyg/v, OVK sffnv 'lovdalbs aXX' ucrox^/vsra/, orav ds avaXd£?i rb 
rb ro\j fBeZa/A/Asvov nai fiprj/Asvov, rort xai 'itiri rtfj ovrt, xai xot,X£?T 
— " Nonne vides, ut quisque dicatur Judseus? quod si quern alternan- 
tem viderimus, dicere solemus, non esse Judaaum sed hypocritam. 
Cum autem afFectum tincti, seu baptizati, et ejus, qui sectam earn 
profitetur, adhibuerit, turn revera Judaaus est et norninatur." Quem 
locum frustra quidam adducunt, ut probent Judaaos ritu baptismi 
uti solitos fuisse, cum apertissime de Christianis loquatur philoso- 
phus. Etiam Apoc. ill 9, per Judasos, non alios quam Christianos 
iritelligit ipse Spiritus Sanctus. De hisce vero, terrarum orbis sen- 
tentiam exponit idem Tacitus, Annal. lib. xv. cap. xliv. : "Poenis 
quaasitissimis affecit Nero, quos per flagitia invisos vulgus Chris 
tianos appellabat. Auctor nominis ejus Ghristus, qui Tiberio im- 
peritante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio affectus erat. 
Repressaque in praasens exitiabilis superstitio rursus erumpebat." Et 
diversa omnia in moribuset sacris humano generi, Christianis objecta 
fuisse, docet Arnobius. De nomine autem religionis, et deorum 
cultus, usque adeo securi erant, ut ipsum nomen Christianum, satis 
ciiminis ad ultimum supplicium, seu haareticidium infligendum con- 



120 DE THEOLOGIZE NATTJEALIS [LIB. L 

tinere statuerint. Unde etiam ipsius nominis Apologiam instituere 
necesse habuere Tertullianus, aliique. Verpi, Apelike, Judsei, Chris- 
tiani, Hseretici, apud Catholicos istos, scelerum nomina fuere. Pari 
gressu ideo, uterque populus idololatricus iter incceptat. Si quid 
ideo vis aut efficacise honorificis nominibus insit, ad veritatem indi- 
candam, et animum in sententia, quam ornant, confirmandum, quod 
judicat Cardinalis, eo maxime usi sunt gentilismi cultores. 

VII. Secundum locum apud Bellarminum occupat antiquitas; 
non quidem absoluta ilia, quse uni Deo sui originem refert, in qua 
si controversia hsec sisteretur, actum plane esset de notis hisce Bel- 
larminianis ; sed dubia ista, et probabilis tantum, qua3 ex historiis 
aliisque rerum prseteritarum monumentis, erui debet ; atque ex iis 
dijudicari. Eodem etiam sive argumento, sive prsejudicio, totus 
olim innitebatur Gentilismus. Cum primum quidem ipse Jesus 
Christus veritatem coelestem e sinu Patris exponere egressus est, 
ilium inprimis quaestione ista adorti sunt PharisaBi: Tig ^ dida^ rj 
xaivri aur»j; — " Qu33nam nova doctrina hsec est," Marc. i. 27. 

VIII. Similiter apostolum Paulum eandem veritatem Athenis 
prsedicantem, philosophi adorti sunt. AwdpeQa, inquiunt, yvuvau-ris 
i\ xaivq aiir?) % avb (fov XaXou/Afvjj SiSa^y; Act. xvii. 19. Atque in tota 
ilia concertatione, qua3 evangelium inter et Gentilium superstitionem 
intererat, nihil pene erat, quod violentius in rabiem infidelmm ani- 
mos in veritatem excitavit, quam quod nova esset religio Christiana, 
quod vetustate destituta; quod antiques ritus, patriumque Dei cul- 
tum tollere conaretur. Quantum autem prsejudicii, ea persuasio 
eorum mentibus indidit, ex ipsis pontificiis errorum voluptate, sen 
potius utilitate obduratis, facile conjicere est. At in omnibus dubiam, 
in plerisque aperte falsam esse antiquitatem, quam praatendunt 
Roman enses, plurimi ostenderunt. Palam autem erat, iis solis rerum 
monumentis exceptis, qua3 (quia Judseis, haBreticis, et schismaticis, 
oiKsTa) jure contemnere sibi visi sunt, nullam plane post homines 
natos, rerum religionumve exstitisse memoriam, quse eorum cultus 
originem antecederet; ita ut nulli dubitarent, quin aeterna esset, 
quam profiterentur, religio. Eo argumento utitur Symmachus Epist. 
ad Theodosium: " Si longa," inquit, " setas auctoritatem religionibus 
conciliat, servanda est tot seculis fides, et sequendi sunt nobis pa- 
rentes, qui secuti sunt feliciter suos. Romam nunc putemus assistere 
atque suis vobiscum agere sermonibus. Optimi principes, patres 
patrioe, reveremini annos meos, in quos me pius ritus adduxit, ut 
utar ceremoniis avitis." Et CaBcilius apud Minutium Felicem : 
" Quanto venerabilius et melius Antistites veritatis majorum excipere 
disciplinam, religiones traditas colere, deos, quos a parentibus ante 
imbutus es, timere, quam cognosse familiarius, adorare ; nee de nu- 
minibus ferre sententiam, sed prioribus cedere." Unde scite Au- 
gustinus: "Hie est mos diabolicus, ut per antiquitatis traducem 



CAP. IX.] CORKUPTIONE ET AMISSIOtfE. 121 

commendetur fallacia." Imo ipsi Indi American! teste Xavereio 
Jesuita, lib. iv. epist. i., de religionis suae antiquitate adversus evan- 
gelii novitatem gloriari soliti sunt. Non id nunc ago, ut ostendam 
Bellarminurn gentilium armis adversus veritatem evangelicam pug- 
nare ; sed quantaa molitionis erat ethnicismum superare, et abolere, 
cum iis rationibus essent muniti ejus professores, quas tantam vim 
ad hominum animos in opinionibus, quas semel susceperunt, reti- 
nendos habere, vir iste doctissimus senserit, ostendo, 

IX. Prseclarum quid sine dubio se fecisse, putavit Edmundns 
Campanius, cum, rationibus istis, quibus religionem pontificiam im- 
peritis persuadere conatus est, colophonis loco addidit : " Testes 
academiae, testes legum tabulae, testes vernaculi mores hominum, 
testes electio Caesarum et inauguratio, testes regum ritus et inunctio, 
testes equitum ordines, ipsseque chlamydes, testes fenestrse, testes 
nummi, testes urban! portus, domusque civicge, testes avorom fructus 
et vita, testes res omnes et reculae, nullam in orbe religionem nisi 
nostram imis unquam radicibus insedisse." Quamvis autem heec 
levissima sint, tamen earn religionem e non rninimo temporis spatio 
se longe lateque diffadisse, atque plurimorum occupasse animos, cor- 
rupisse mores, luculenter ostendunt. At vero quanto majori cum 
pompa, atque argumentations specie, ha3C omnia de Gentilismo dici 
poterant, tune cum ei cum veritate evangelica belluin erat, nemo 
est qui ignorat. Ethnicorum enim superstitio, non unam Europam, 
aut partes ejus aliquot celebriores solnm, sicut ilia pontificiorum, 
invaserat, sed totum mundum ex seculis antiquissimis, ultra omnem 
historiee fidem, et hominum memoriam ita occupaverat, ut nihil 
omrrino per totum terrarum orbem exstiterit, quod domination! ejus 
testimonium non perhibuerit. Nota sunt, quse huic vetustatis prss- 
textui opposuerunt, Clemens, Justinus, Origenes, Tertullianus, Au- 
gustinus, Ambrosius, aliique. Si ideo dubia ilia antiquitas, qua3 ex 
rerum actionumque inter homines monumentis investigari possit, 
veritatis sit prsesumptio, illam sane mortalium nulli, ullo seculo, 
ullave in causa majori cum evidentia, et testimoniorum multitudine 
producere potuerunt, quam ethnicismi patroni. Sine dubio non 
magis persuasi fuere plurimi, se homines fuisse, aut vivere, quam 
ab initio rerum, gentium, nationumque eorum cultum religiosum 
viguisse, si modo res omnes initium habuerint, saternum vero fuisse, 
si ipsa3 a3terna3. Nihil ideo magis clamitabant, quam quod ubique, 
quod semper, quod omnes. Hinc Rochardus Phrisonum rex cum 
baptizandus esset, et pedem unum aqua intinxisset, quessivit, " ubi- 
nam major pars suorum antecessorum constituta esset, in inferno, 
an in paradiso?" Cum diceretur plures esse in inferno, mox resiliens, 
" Rectius est/' inquit, " plures, quam pauciores sequi." 

X. Deinde, durationem diuturnam, neque unquam interruptam, 
tertio in loco ponit cardinalis; si tempora praeterita intelligat, nota 



122 DE THEOLOGI^: NATUKALIS [LIB. I. 

hsec revera ab ilia quse prsecessit baud differt, nisi in eo discrimen 
sit, quod hie, nunquam interrupta, diuturna ista seu ex antiqui 
temporibus diducta duratio, dicatur. Sin de temporibus futuris 
loquatur, nota ista non nisi viri docti conjectura est; quamvis ego 
sane crediderim duraturam ecclesiam Romanam, donee ille adve- 
nerit, qui earn destruet spiritu oris sui. Sed et ethnici perennem 
durationem cultui suo votis destinabant, et prsedictionibus firmabant. 
Nomen sibi se parasse seternum ostensurus poeta, ait, — 

" Usque ego postera 

Crescam laude recens, dum Capitolium 
Scandet cum tacita virgiDe pontifex." 

Hor. Od. iii. 30, 7. 

Sive historicum agere velit, cum Gentilibus minime est conferendus. 
Superstitionis idololatricse initia in hunc usque diem plane igno- 
rantur. Abs ortu autem ejus, ad praBdicatum in orbe evangelium, 
duo minimum millia annorum fluxisse, non dubitatur; neque un- 
quam interrupta fuit ejus professio. Nota res est ; neque probati- 
onum eget Tantas autem radices in eorum animis egerat prsejudi- 
cium hoc, ab antiquitate et duratione diuturna oriundum, cultus 
istius religiosi, quern observabant, ut non mirum esse debeat, si vix 
ullo modo a sententia perniciosissima eo munita se divelli passi sint. 
XL Quarto in loco multitudinem et credentium varietatem enu- 
merat cardinalis; ut hanc notam ecclesiae suae assignaret, magno 
sine dubio emerent, quotquot ubivis sunt, sectarii, cum directe in- 
currat in notam illam verse eeclesise, quam ipse Christus edidit, si 
modo grex Christi vera ecclesia sit. Sed, quoniam papa earn notam 
esse velit; nota esto. Qui multitudinem vera3 ecclesiaa notam non 
esse, si modo verbo Dei lis ha3C dirimenda committi debeat, quique 
Bomanam factionem neque absolute, neque comparate magnam 
multamve dici debere contenderet, is quidem meo judicio causam 
facilem prse manibus haberet. Sed id nos nunc non agimus. Sa- 
pientes, doctique sunt pontificiorum plurimi, atque rerum usu exer- 
citatissimi. Qua3nam ilia sint, quse apta et idonea sunt ad animos 
mortalium in sententiam aliquam in religione vel suscipiendam alli- 
cere, vel ei mordicus et pertinaciter ut adhasrerent persuadere, ad- 
prime norunt. Quanta ideo in hac causa multitudinis vis sit, iis 
probe perspectum est. Imo pene dudum est, ex quo omnis causae 
spes non in alia ulla re illis sita esse videatur, quam quod multi 
sint ; ideoque missis aliis omnibus argumentis, ubivis terrarum, nego- 
tium religionis ferro decernere, diu est, quod constituerint. Interea 
notam hanc propriissime Gentilismo convenisse novimus. Plurimi, 
omnes, totus mundus fuere. Altissimos montes nihil imped ire, qub 
minus terrarum orbis perfecte rotundus dici possit, affirmant mathe- 
maticorum filii. Multb minus cultorum Dei veri perpusillus grex, 
ne totus mundus in malo Gentilismi positus, fuisse dicatur, obstare 



CAP. IX.] COKRUPTIONE ET AMISSIONE. 123 

posse videatur. Quicquid enim pene uspiam erat hnmani generis, 
concordia singular! in polytheismum consenserat : atque, Deus bone ! 
qui viri, qualesque imperatores, reges, duces, philosophi, sapientes, 
boni, justi, temperantes, fortes, patrise amantissimi, aequi bonique re- 
tinentissimi supra quod fingi potest; illine, ut abs horum religione, 
hoc est omnium orrmino hominum, optimorum prsesertim, se divelli 
et separari paterentur; quid abs omni ratione abhorrentius dici aut 
fingi potest, quam ut paucorum hominum suasu fascinati, totius orbis 
terrarum per tot secula persuasioni nuntium mitterent? Vide sis 
lector hunc mundi angulum, in quo, Deo ita gratiose disponente, 
setatem agimus; quotusquisque est qui non summaB insaniaB loco 
duceret, a sententia plurimorum receptissima recedere; prassertim 
cum eorum malorumnonnullis, quseconfertim in primos evangelizantes 
irruebant, exposita sit ista discessio. Et tamen nos omnes non mul- 
titudini, non antiquitati sed uni Christi dicto nos audientes esse de- 
bere, profitemur. Amplitudini vero Gentilismi se nunquam, non si 
se ruperit, sequabit pontificiorum catholicismus. 

XII. Succedit apud Bellarminum,e/nsco/)07*Mm in ecclesiaRomana 
successio; eadem etiam ratio apud Muhammedanos, caliphatus est. 
Habuit itidem vetus Roma pontifices suos maximos, quorum titulum ? 
nomen, locum, officium, spirittim invasit, arripuit possidetque epis- 
copus iste Bellarminianus, Apoc. xiii. 11-13. Eorum pontificum 
a primis consulibus ad Tiberium CaBsarem, sub cujus imperio nomen 
Christianum innotescere coepit, successio fastis recensebatur. Horum 
vero summam auctoritatem divinitus constitutam fuisse crediderunt. 
Ita orator, ad pontifices pro domo sua, c. i., xii. " Cum multa," inquit, 
"divinitus, pontifices a majoribus nostris inventa atque instituta sunt, 
turn nihil prasclarius, quam qubd vos eosdem et religionibus deorum 
immortalium et summa3 reipublicse pra3esse voluerunt." In qua qui- 
dem sententia persistunt adhuc Romanenses ornnes. Illico etiam ea 
profert, qua3 etiamnum in disputationibus pontificiorum de ecclesia, 
utramque faciunt paginam. " Quid est enim/' inquit, " tam arrogans, 
quam de religione, de rebus divinis, ceremoniis sacris, pontificum 
collegium docere conari; aut tam stultum, quam si quis quid in 
vestris libris invenerit, id narrare vobis; aut tam curiosum, quam ea 
scire velle, de quibus majores nostri vos solos consuli, et scire volu- 
erunt?" Neque horum pontificum quisquam aut femina fuit, aut 
magus, aut homicida, aut incestus, aut sacrilegus, quod scimus ex 
eorum temporum monumentis. Abs hisce vero diversam in reli- 
gionis negotio opinionem suscipere, non nisi extreme dementise 
visum est. 

XIII. Imo tantaB fuere auctoritatis summi isti pontifices, ut vix 
impune magis ab eonim sententia in religione dissentiri cuiquam 
licuerit, quam nunc temporis ab ipsius papas. Eorum enim auctori 
tatem ita describit historicus, ut vix scire possis, utrum de veteri an 



124< DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. L 

de nova Roma loquatur. Hovrtyixsg, inquit, ex institutione scilicet 
Numse, rqv j&syfffrriv tfapa 'Pu/Aaioig s^ovtftav 'l^ovtit .... s/c7 xaf ruv 
j&syiffruv vpayfidruv xvpior xai yap dixdfyvtfiv ovroi rag )spdg ftixag 
airdffag, Idiuraig re xal ap^ovdi nai Xsirovpyo/g Ssiuv (quse solenrds adhuc 
est Romanse ecclesise in varia membrorum genera distributio), xaf 
VG^oOsrouffiv offa ruv ispuv aypatpa ovra %al avsQitfra, xpivovrsg a dv 
dsia ruy^dvsiv avroTg paveiy VO/AUV rs nai s6ifffj,uv. Tag ds ap%dg 
offaig ^uo'/a rs xai ^spaffsfa $zojv dvaKtirai, xai roiig hpsTg atfavrag s^srd- 
fyvffi. 'Yvrrf'srag rs avruv xaf Xsirovpyovg, oJg %puvrai tfpbg ra ispa, ovrot 
(pv\drrovff( f^qdzv s^af^aprdvsiv vapd rcvg hpovg voftovg. ToTg rs /diwraigj 
(/Koffoi {Ay "(taffi rovg ^spi ra $£?a, 5j daij&ovia, ffs^afffAovg, £^yr,rat yivovrai 
y.at vrpoffirar xa/ s7 nvag a'/ff&uvrai ftf) veiOofASvovg ra?g tftirayaTc avruv, 
fyl[jiio\j<si vpbg sxaffrov ^pJj/^a opuvrsg. E/V/ rs dvuir&vQvvoi tfdffqg d'txqg rs 
xa/ ^Tj/a/as, ours /3ouX?j Xoyov avrodidovrsg ours brifty. ' ExXiffovrog d's rivog 
avruv rev /3/ov, srspog s/g rbv sxsivov xadiffraro rovov, ovy^ v<ffo rov dfjf&ov 
a'tpsfatg, dXX' uvo avruv exsivuv, Dionys. Halicarnas. Antiquit. R-om. lib. 
ii. An accuratiorem pontificise auctoritatis descriptionem exhibere 
potuerit, si jam mine (uti olim) Rom86 viveret Dionysius, merito 
dubitari possit. " Summa/' inquit, " pontifices auctoritate prsediti 
sunt, maximisque in rebus dominantur. Nam omnes lites sacras 
jud leant inter idiotas, magistratus, ac sacrorum ministros." (In qua 
parte auctoritatis suse exsequenda, nulla non regna Christiana turba- 
vit pontifex Romanus, quaBdam etiam pessundedit et evertit.) " Sed 
leges etiam ferunt de sacris, quse nondum scripta sunt, nee usu re- 
cepta, si digna videantur, quae legibus, et consuetudinibus sarciantur" 
(hoc est, ipsi soli judices fuerunt traditionum non scriptarum; ita ut 
quascunque vellent, et quandocunque, legibus et canonibus obser- 
vanda sanxerint; qua? arx est praesentis pontificise potestatis muni- 
tissima.) " In omnes item magistratus quibus sacrificia et deorum 
cultus est commissus, et in omnes sacerdotes inquirunt, ministros 
quoque sacrorum in officio continent, ne quid contra sacras leges de- 
linquant." (Soli scilicet totius cleri Domini, ordinis et potestatis 
omnis ecclesiasticse fons et origo.) " Idiotis etiam deorum seu geni- 
orum cultum praemonstrant et interpretantur." (Idiotis autem istis 
satis est, si fide implicita ea, qua? ipsi in cultu divorum praecipiunt, 
reverenter colant et amplectantur.) " Quod si quern animadvertant 
pra9scripta sua contemnere, eum mulctant pro delicti magnitudine" 
(at pcenas istas capitales fuisse, pra3terquam in virgines vestales non 
legimus. Sed nulla pene in tota Europa regio est, quam funestis 
caedibus, sanguine, flamma, variorum generum mortibus ob neglecta 
prsescripta sua non macularunt, secundi ordinis pontifices Romani.) 
''Ipsi judiciis ac mulcta sunt immunes, nee tenentur vel senatui, vel 
populo ration em reddere :" (hoc est, pontifex omnes judicat, a nemine 
judicatur. Et dulce quidem auribus pontificiis sonat avvirevQwos* 
Sed velint nolint, rationem tandem reddent omnium judici.) " Si 



CAP. IX.] COKRUPTIONE ET AMISSIOKE. 125 

quis autem e vita excesserit, in defuncti locum alius solet subrogari, 
non populi suffragiis, sed qui collegio videtur maxime idoneus." 
Prout etiamnum Romas fit. Cognoscat autem hinc lector, cujus suc 
cessor, cujusque vicarius sit pontifex Romanus. 

XIV. Conspirationem in doctrina cum ecclesia antiqua proximo 
loco proponit. Cum autem abs ecclesia ista antiqua apostolos eorum- 
que scripta excludat, nihil aliud intelligit, quain earn esse veram 
ecclesiam, qua3 de rebus sacris ita docet, quemadmodum eorum, ex 
quibus coustat, antecessores docueririt. Atqui totius Gentilismi hsec 
arx erat munitissima. Nihil stultius, nihil vituperio dignius cense- 
bant, quam ritus ararftftrafadoYouf rejicere. Ea erat superstitio, quaB 
veterum ignara deorum. Socrates non ob aliam causam morti 
adjudicatus est, quam quod eos deos non esse senserit quos ab anti- 
quo urbs deos esse crediderit. In Christianos prsecipue, quod avita3 
et patrise religionis essent desertores tantopere saBvitum est. Quan 
tum negotii evangelii professoribus hoc argumento facesserunt ido- 
lolatraB, testes sunt, Origenes, Justinus, Tertullianus, Arnobius, Lac- 
tantius, Augustinus, Clemens Alexandrinus, atque ad unum omnes, 
qui adversus eorum sopliismata veritatis patrocinium susceperunt. 
Itaque neque abs hoc praejudicio adversus evangelium immunes fuere. 

XV. Septima nota Bellarminiana est, unio membrorum inter 
se, et cum capite, episcopo Romano. Pudet gloriationis insolentis; 
unio ilia quaB inter Romanenses viget, maximum est Christiani no- 
minis opprobrium ; et nisi ea ratio, quaB pro utilitate facit, inter pluri- 
mos potissima esset, jamdudum pene nulla fuisset. Absit vis, 
tyrannis saBvissima, vivicomburium, ignorantia, avaritia, typhus se- 
cularis, mundi prassentis amor, dilutior statim apparebit, quam ut 
subsisteret, ista unio. Qualis autem sit testantur bella, latrocinia, 
lanienaB, caBdes, urbium vastationes, agrorum depopulations, quaB 
inter istius ecclesias membra, frustra reclamante pontifice Romano, 
quotidie perpetrantur fiuntque. Nisi stupidi, caBci, aut mortalium 
essent impudentissimi, juxta ac veritatis evangelicaB ignarissimi, in- 
sanissimaB hujus gloriationis dudum eos puduisset. Mallem ego 
ecclesiam in mille particulas divisam, quam papistice unitam. Dis- 
sidia, dissensiones, schismata, poKtica, ecclesiastica, animorum, opi- 
nionum, scriptorum, quse in ea hominum conspiratione, quaB se 
ecclesiam dici vult, vigent, novit terrarum orbis; in eo tantum ob 
varias rationes, politicas, seculares, Satanicas, consentire videntur 
astuti homines, et rebus seculi fascinati, quo veritati evangelicaB, et 
Christianorum per ipsum Christum partas libertati strenuk adversar- 
entur. Neque tamen assererem, nullam apud pontificios omnino 
unitatem haberi; cum de papa praBdixerit Spiritus, quod "faceret 
omnes, pusillos et magnos, divites et pauperes, liberos et servos, 
habere characterem in dextra manu sua," Apoc. xiiL 16. Inter 
etbnicos plurinaa ajiter se habuere. Fortis ille armatus totain do- 



126 DE THEOLOGIES NATURALIS [LIB. I. 

mum, orbem, in pace et unione continuit. Diversitas qusedam in 
cultu erat, non ei absimilis, quse apud ordines religiosos, quorum 
uni divus hie, alii magis alius placet, conspicitur. Summam rei 
quod attinet, pacem inter se conjunctissime sub capite suo Satana, 
ejusque vicario pontifice summo Romano coluerunt veteres idolola- 
tra3 ; pra3sertim postquam orbis urbi discesserit. Yarias religiones 
inferre, alios, quam quos ipse coleret deos, adorari, prsedicari, ne 
sineret, Augusto persuasit apud Dionem Mascenas, prout dudum 
alibi ostendimus: peregrines etiam deos inducere, duodecim tabu 
lar um lege vetitum. Romanis mores in sacris ab iis urbis alienos 
suscipere, nefas fuisse et illicitum, adversus doctrinam Pauli arguunt, 
Act. xvi. 21. Sola pene ^Egyptus haeresium postulata. In op- 
primenda veritate dissensio nulla. " Pagani," inquit Augustinus, 
Sermone de Jejunio, " colentes multos deos diversos, imo litigantes, 
atque inter se hostili odio ardescentes, tenent tamen in iis qualem- 
cumque unitatem, cum pariter eant ad eorum templa, diis ipsis iratis, 
ipsi Concordes sunk" Atque concordise hujus opinione elati, Chris- 
tianis dissensiones exprobrare soliti fuerunt ; teste eodem Augustino, 
lib. de Ovibus, cap. xv. ; et Clemente Alexandrine, Stromat. lib. vii. 
XVI. Cum cardinale pergamus. Sanctitatem doctrince, cum 
ejusdem efficacia, atque auctorum ejus sanctitate, octavo et nono 
loco memorat. Procul omni dubio doctrina sanctissima verissima 
est. Nam ipsum evangelium veritas est secundum pietatem, teste 
apostolo ad Titum, cap. i. 1 . Eademque maxime efficax ; cum " verbum 
Dei vivum sit et efficax/' Heb. iv. 12; "imo potentia Dei creden- 
tibus ad salutem," Rom. i. 1 6. Eo regenerantur " quotquot ex Deo 
nati sunt," 1 Pet. i. 23. Auctorque ejus sanctus; cum non nisi 
sanctissimus Dei Filius fuerit, Heb. i. 1, 2; Joh. i. 18. Quid autem 
sanctitas sit, quid verum falsumve, nos nisi ex eo verbo edocti, scire 
non possumus. Ea autem sanctitas quse videri potest, fingi potest; 
ea quaa fingi non potest, videri non potest. Sanctitatem autem Ro- 
manaa ecclesise testantur plurimi omnium ordinum in ea homines, 
fere omnes: clerus prsecipue ; testantur paparum vitas, mores, mortes, 
ethnicis detestandse; episcoporum fastus, superbia, avaritia, igno- 
rantia, ignavia, erudelitas, rapina; religiosorum, uti vocantur, astus, 
fraudes, impuritas, hypocrisis, peccataque innominanda: omnium 
idololatria; Jesuitarum pra3cipue fraudes, imposture, mendacia, pro- 
ditiones, homicidia, libidines, perjuria, atque omnibus omnium ordi 
num hominum peccatis extenuandis solertia. Eousque autem ejus 
ecclesiae sanctitas demum progressa est, ut ob earn apud Lidos 
Americanos, ubi vel maxime in honorem Christi et evangelii exco- 
lere earn debuerant, plane invisum et abominandum redditum sit 
ipsum nomen Christianum : ita ut quidquid tandem de iis statuatur, 
commune aliquid cum Christianis, eorumve religione habere, obsti 
nate et prsefracte renuant. Tandem eo rem deductam esse, conque- 



CAP. IX.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 127 

ritur Ludovicus Granatensis, "ut apud gentes barbaras adeo sit 
Christianum nomen exsecrabile, ut si, quando ad eos monachi mit- 
tantur, ne illos simili odio detestentur, necesse sit dicere illos quid em 
non Christianos, sed patres esse, qui ad eorum salutem curandam 
venerint; e& enim crudelitate Hispanos erga illos fuisse usos, ut 
sanctissimum Christian! nomen, non pietatis et religionis, sed crude- 
litatis et immanitatis nomen habitum sit." Sanctissimus Dominus 
Jesus prostitute suo tempore sanctitatis hujus poenas repetet. Sancte 
etiam fecerant patres Societatis, cum in prsedicatione evangelii apud 
Chinenses, studiose Jesum Christum crucifixum fuisse occuluerint; 
atque ita in alium, nescio quern, Jesum, ut fidem ponerent, persua- 
serint; quod demum Romse prohibitum. Mirum autem est Bellar- 
minum hunc locum attingere ausum fuisse, cum probe sciret, facilli- 
mum factu esse, ex probatis historiis, suse ecclesiaB scriptoribus, 
exemplis quotidianis ingentia volumina exsecrandorum scelerum, 
libidinum, impietatum, prsecipuorum patrum istius ecclesise plenis- 
sima, conficere. Sed hoc pensum nostrum non est. Si de sancti- 
tate in hominum oculos incurreiite loquatur vir doctissimus, earn 
omnes secundum regulam aliquam vel divinitus datam, vel quovis 
modo receptam, mensurari debere confitentur. Ea autem erat quo- 
rundam philosophorum apud ethnicos doctrina, ut earn Christianos 
multos adhuc non pudeat sanctissimam appellare. Ejus efficaciam 
ad mutandos hominum mores plurima exempla probant; et quanta 
fuerit apud ethnicos, secundum philosophic pra3cepta vitae sanc- 
titas, notum est. Unam prseter fidem, et veri Dei in Christo cogni- 
tionem, quse sola vita seterna est, eorum, quae in oculos incurrunt, 
nihil pene illorum aliquot defuisse videtur. 

XVII. Deinde miracula, quce in sua ecclesia fieri, alibi non item, 
contendit, recenset. Neque ullibi magnificentius se gerunt scrip- 
tores nonnulli pontificii, quam cum ad miracula deventum est. 
Virum hie, si se ullibi ostendit Valerianus magnus in Capucinorum 
fratrum miraculis recensendis ; consulat eum lector, cui Aurea Le- 
genda Jacobi a Voragine satis non facit; atque in miraculorum 
istorum historiam Yalerianam, animadversiones viri doctissimi Jo- 
hannis Comenii. Si quis prcestigiis, nugis, figmentis, mendaciis, 
vanis, inutilibus, portentosis, diabolicis, ridiculis et blasphemis de- 
lectetur, ad eat legendas, vitarum sanctorum scriptores, monacho- 
rum archiva, sanctorum papalium canonizationes, annalium etiam 
ecclesiasticorum post quartum seculum consarcinatores, atque, quid- 
quid uspiam id generis corradi aut fingi possit, ei affatim suppedi- 
tabunt. Unum tantum de mille, quo de reliquis judicari possit, hie 
repetendum duxi ; memoriaB autem traditur in libro conformitatum. 
Cum Franciscus, inquit auctor, " aliquando concionaretur, et asinus 
in populo tumultuabatur, Franciscus ei dixit, Frater, asine, esto tran- 
quillus donee concicnem absolvero. Confestim asinus dicto audiens. 



128 DE THEOLOGIZE NATUBALIS [LIB. I. 

se intra Francisci pedes composito gestu reponit." Mimm, si in 
toto mundo asinus supersit, qui illico se in ejus ecclesiag potestatem 
dedere nolit, in qua tota haec, miracula perpetrandi, efficacia locum 
obtinet. 

XVIII. Interea autem ; ut vera miracula, immediate, Dei poten- 
tia ad confirmandam veritatem coelestem edita, qualia fuere ilia 
Domini nostri Jesu Christi, atque apostolorum, magoam vim et effi- 
caciam habuisse, ad excitandos hominum animos, ut ipsi veritati 
auscultarent, atque ei crederent, omnes norunt ; ita certissimum est, 
portenta diabolica, atque miranda, quorum causae investigari non 
possunt, et figmenta pro veris miraculis venditata et credita, valid- 
issima esse, ad vulgus credulitate superstitiosa illaqueandum, atque 
ad dogmata pertinaci reverentia amplectendum, quae per ilia confir- 
mari videntur. Atqui istiusmodi miracula inter ethnicos frequent- 
issima fuere. Nemo pene est inter historicos probatiores Graecos, 
aut Latinos, qui eorum plurima scriptis non tradiderit. Nota sunt 
quae de Pythagora Porphyrius, de Apollonio Philostratus scripsere; 
usque adeo, ut Tyaneum istum magum, ipsi Christo in miraculorum 
claritudine conferendum, impie contenderit Hierocles; cujus scele- 
ratam audaciam libro singulari retundit Eusebius. Sed hoc quidem 
mhil ad pontificios, quibus solenne est jurare, hunc aut ilium fratrem 
plura miracula edidisse, quam ipse Christus atque omnes apostoli. 
Innumera sunt hujus generis miranda, quse Diodorus, Livius, Poly- 
bius, Plutarchus, Cicero, Plinius, Suetonius, Tacitus, Caesar, Pausa- 
nias, Dionysius Halicar. sparsim recensent. Eorum aliquot collegit 
Valerius Maximus, lib. i. cap. vi.; singularibus insistere, iisve cum 
miraculis pontificiorum conferendis, nolo. De Delphici templi a 
Gallorum sacrilegio liberatione, historiam decantatissimam innuisse 
sufficiat. Inter alios refert Pausanias in Phocicis. Satanam thro- 
num suum inter homines, prascipuum apud Delphos, per aliquot 
secula posuisse, omnes norunt. Nullibi terrarum se pro Deo hujus 
muudi impudentius venditavit. Templum Apollinis in iis exstructum, 
omnium pene gentiumpopulorumqueanathematislocupletatum, Galli, 
duce Brenno, in Graeciam irrumpentes, spoliare aggressi sunt. Cum 
autem superatis Thermopylis, recta Delphos Brennus contendisset, 
oppidani metu perculsi ad oraculum confugerunt; illos statim bono 
animo esse, iiihilque formidare jussit Deus: 3>uX«£g/t/ ds avrbg z<xriy- 
ysft.&ro ra eavrov' — " Se sua defensurum pollicitus;" illico omnia pro- 
digiorum plena. ToTg ftapZdpotg farttiipam ra SK roD %sou rayjj rs xal 
wf /'<?/££ v <pavs?urara' — " Prodigia repentina et omnium quae unquam 
audiverimus, evidentissima, in barbaros divinitus exstitere." "H rs yap 
ofqv sftzfytv ruv FaXarwv ffrparsia fiiaiug xai str} vXtfarov sasisro 
— " Primum terra, quantum ejus Gallorum acies occupa- 
verat ingenti motu per totum ferme diem contremuit." Deinde, 
Rpovrai re xai xipavvot Guvs^sTg syivovro, nai o/ [A\v e^s-TrX^rrov rt rovg KsX- 



)AP. IX.] COKRUPTIONE ET AMISSIONE. 129 



ovg xat dzyssfftiat rote, wo7 ra KapayysXXofASva sxuiXvov — " Tonitma et ful- 

niina non solum Gallos exterruerunt, sed ad exaudienda, quae da- 

>antur a ducibus signa, hebetate sensu attonitos reddiderunt." T« 

uv qpwuv rrtvixavra fftpiffiv sfyavri (pdfffAura, o 'Yftepo-fcog xai Aaodoxog rs } xal 

Hvppog- — " Visas praeterea in eos consurgere heroum species, Hype- 

ocbus, Laodocus, et Pyrrhus," aliique. Toiovroig pev c/ (3dp£apoi vapa 

riv Ji/Aspav qnttyftCHft rz xa} ixqrkjjfcsffi <fvv£i%ovro. Ta ds ry vvxri 

fftpag s/tsXX&v aXyuvonpa sKiXTj-^affQar — " Atque hujusmodi qui- 
em per totum diem terroribus et cladibus perculsi Galli fuere. 

autem funestioribus casibus territi et percussi/' Id quomodo 
actum sequentia decent. 'P/yog rs yap, inquit, h^uplv xai vipsrbg vjv 
[*,(& rrZ piyzi. Tlzrpai rs aKoXtfftidvovffai rov TLapvaffffov /Asydhai, xa/ 

pfa'yvbfA&iHM GKOVOV rove, (SapSapovg £/%</!/ xai avrofg ov xatf sva 
tic, aXXa xura rpidxovra, y.ai 'in tfXsioffiv, ojg sxaffroi zv r& aura; 

n Kut avot,-~aut/j,zvoi rvyjDitv, aQpooig v\ avoXsia eyivsro vwb rr^g i^Co- 
r,g ruv xw^vuv — " Ea nocte acerrimum frigus cum nive eos vehe- 
tnenter afflixit. Saxa prseterea ingentia et mentis erepidines e Par- 
asso sponte avulsse, in barbaros, quasi signum propositum corrue- 
*unt. Neque singuli aut bini opprimebantur, sed triceni et eo plures, 
ti forte simul, aut in prassidio constitissent aut una quiescerent, ab 
ngruentibus rupibus collidebantur." In hunc modum autem territi, 
racti, dissipati, ad unum omnes internecione deleti sunt. Ita Deo 
lacuit sceleratam bumani generis impietatem, atque a sui cogni- 
lone et cultu defectionem ulcisci. Quoniam enim iis visum non 
uit, Deum in notitia retinere, tradidit eos Deus in potestatem prin- 
ipis tenebrarum, eique permisit, ut ad majorem obdurationem, 
i/Aovfag arcis defensione, tot tantaque prodigiosa miracula 
deret. Ad eundem modum cum antichristi sectatoribus se acturum 
raedixit, atque egit. Propterea enim quod amorem veritatis non 
eceperunt, ut salvi fierent, " misit iis Deus efficaciam erroris, ut 
jrederent mendacio, atque ei deludendos tradidit, cujus adventus est 
x ilia vi efficaci Satanaa, cum omni potentia, et signis, et prodigiis 
nendacibus;" prout nos docet apostolus, 2 ad Thess. ii. 9, 11. Hoc 
;amen interest inter utriusque efficacioe gradus, quod antichristus 
3apalis, nunquam usquam adhuc tot miracula et prodigia perpetravit, 
uot quantaque in idololatrise etbnicse patrocinium edidit Satanas. 
Juamvis enim hujusmodi portentorum prodigiorumque myiiades 
dversus unicum sacras Scripturae testimonium, ne flocci quidem sint 
aciendae, tamen, si quae talia in sacrorum pontificiorum defensione 
inquam usquam accidissent, quae qualiaque apud Delphos exstitere, 
acile conjici potest, quam avide in rem suam ilia arriperent papicolao, 
uaque insolenti gloriatione se ubivis efferrent. Hoc ideo etiam, 
cilicet miraculorum, freti praejudicio, se ab errorum tenebris divelli 
acile non patiebantur. Quid enim? an deos potentes, propitios, 
mesentes, — quibus se, cultumque suum, curae, cordi fuisse, tarn illus- 
VOL. XVII. .9 



130 DE THEOLOGY NATURALlS [LIB. I 

tria habuere documenta, — quorum numen, potestas, summa vis, ac 
beneficia, tot mirandis prodigiis manifesta facta sunt, — ad novae in 
mundo antea inauditae religionis praedicationem, cui operi incubue- 
runt pauci, ignoti, superstitiosi, nihili homines, — desererent? Id qui- 
dem ab omni sapientia, constantia, fide, virtute, alienum satis fuisse 
visum est. Deumne ignotum, liberatorem crucifixum, religionem 
Judaicam, relictis diis patris, postquam per innumerabilem annorum 
seriem, iis bello, paceque usi fuissent, recipere aequum censeri de 
beat? mori satius esset, quam summum hoc scelus aut dedecus in se 
admittere : ut vero praejudiciorum horum montes superaverit evan 
gelium, notum est. 

XIX. Lumen propheticum nota est Bellarmini duodecima ; non 
illud quidem, quod in divinis Yeteris Novique Testamenti scriptori 
bus inerat; non illud Jesu Christi, atque apostolorum ejus, cui inni 
titur omnis fides Christiana; sed futurorum quoddam praedicend 
donum, quod nonnullos in Romana ecclesia habuisse dicit, intendi 
cardinalis. Pseudo-prophetas omni aevo tarn intra, quam extra De: 
populum exstitisse, omnes norunt, nihilque est, in quo Satanas ho 
minum mentes magis fascinavit, sibique obnoxias magis reddidii 
quam rerum futurarum praedictionibus. Inter gentiles vixere Si 
byllae, gentilesque future; quarum oracula celeberrima, atque omni 
idololatrise foedissimae confirmationi servientia, prout apparet e. 
omnibus vaticiniis, ex libris eorum desumptis, quae apud Livium 
Ciceronem, aliosque exstant. Oraculum Delphicum, aliaque totu 
orbis veneratus est. Quousque Satanas possit, quousque Deus e 
permittere velit, ut futura prcedicat, non nunc disputamus. Id cer 
turn est, inter gentiles persuasissimum fuisse, lumen propheticm 
apud se solos resedisse; deosque suos, futurorum solos fuisse prse 
scios, atque praenuntios; donumque illud futura praenoscendi, cur 
multis communicasse ; hoc itaque etiam praejudicio occupati, verital 
bellum indixerunt pertinaciter. 

XX. In decima-tertia nota sua, quae est adversariorum confessii 
infeliciter se expedit cardinalis ; nisi numerum quindecim notarut 
complere antea constituisset, procul omni dubio, hanc ineptissimam 
trivio non arripuisset. Sed utinam nulli fuissent inter patres antique 
scholasticos, aliosve, qui eatenus confessione sua gentilismo astipula 
fuerint, ut eos, si modo ptra Xoyov viverent, in ista superstitione sa 
vos fieri potuisse affirmarent ; neque unquam luculentius testimoniui 
ex ore ullorum adversariorum ecclesiae suae, extorquebit cardinalis. 

XXI. Infelix eorum exitus, qui se ecclesice opposuerunt, dec 
mam-quartam notam constituit. Hanc etiam sibi adsciverunt idol- 1 
latrae. Gallorum sacrilegorum vravufaOpfav memoravimus. Aurwl 
Tolosanum, 1 in proverbium abiit. Eorum, qui neglectis aut spreti 

i « Proverbium de re exitiosa, et habenti funesta. De Sacrilega praeda Gallis pcjj 
niciosa." Vid. Justin, lib. xxxii. cap. iii.— ED. 



CAP. IX.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE 131 

religionibus negotium quodcunque aggressi sunt, infelices exitus tra- 
dunt historic! omnes. Ex eo autem conjici possit, quantum fiduciae 
in nota hac posuere ethnici; quod cum primum evangelium innotes- 
ere cceperit, eo secularis felicitatis per varies successus, prosperosque 
erum eventus, succrevisset omnis superstitionis metropolis, ut quo 
Itius ascenderet, non habuit. Atque inde omnes rerum eventus 
nfaustos, bellorum exitus infelices, malaque omnia, quibus ullatenus 
afnigebatur humanum genus, Christianis eorumque religioni impu- 
anda esse, constanter affirmarunt. TJnde Tertullianus : " Praetexunt 
ad odii defensionem illam quoque vanitatem, quod existiment omnis 
ublicae cladis, omnis popularis incommodi, Christianos esse causarru 
Si Tiberis ascend it in mcenia, si Nilus non ascendit in arva, si ccelum 
tetit, si terra movit, si fames, si lues, statim ' Christianos ad leones' 
cclamatur." Similia habet Cyprian, ad Demetr., Augustin. lib. iiL de 
Civitat. Dei, cap. xxx., et lib. v. cap. xxiL, et quaestionis centesimae 
vicesimae sextae ad Orthodoxos, posterior pars haec est : Hug ds 6 ' 
ov ftstxvvrai offibirspcg, on Zag j&lv exsTvog xare?%e Tag <r6X&tg, 
xai ot aypol tvwpa'yiav V.CL] svdqvtav iKSKryvro, xa/ ravra 

up* o5 8z avrag rb XpiffrtaviKov xarsXaQe xyjpvy/^a, xai o'/xuv, 
a/ o/xouvraic xai r%.g Xoiffqg tvtiriviag xarsffrvjffav g'^^ao/; xa} /&6Xig ra X&i~ 
\/a.va ruv vdXai v<?rb TUV 'EXX^i/wi/ f ye i yevrj{A.svuv xntf^druv xars^ouffai ri 
, yeyevriff&ai dtixvvovffi rrjg vraXaiag gi/^v/ag xaj rqg vsag spq{Afag 
xarzpag rag Spqffxsiag a/rfag a/A<porspuv irpo<pepovffai. Certissimum itaque 
st, Bellarminum hie non nisi Gentilium armis pugnare. Videantur 
cripta apologetica Christianorum veterum ; Justini, Tertulliani, Ar- 
obii, Augustini, Orosii, quid de hac nota statuerint ethnici, quid 
evera statuendum sit, ostendunt luculenter. 

XXIL Felicitas temporalis divinitus concessa, ultima nota veras 
cclesiaa Bellarminiana est. Si ad perdendam ecclesiam sobrius 
iccessisset, notam hanc vix adhibuisset. Ethnica est, Muhammedica, 
-erbo Dei imprimis adversa. Ea quidem adversiis prophetam Je- 
emiam contendit turba idololatrica Judaeorum in ^Egypto, Jer. xliv. 
i5-18: " Respond erunt Jeremiae omnes viri illi qui sciebant uxores 
uas adolere diis alienis, et omnes feminae ipsae quaa adstabant, con- 
jregatione magna, totus denique populus habitantium in terra 
Egypti, in Pathroso, dicendo, In verbo quod indixisti nobis no- 
nine Jehovae, minime sumus auscultaturi tibi. Sed omnino facturi, 
[uodcunque verbum prodierit ex ore nostro, adolendo reginae cceli, 
'.t libando ei libamina, quemadmodum fecimus, nos, majoresque 
lostri, reges nostri, ac principes nostri, in civitatibus Judae, et in 
>lateis Jerusalem : nam satiabamur cibo et erainus hilares, ac ma- 
um non experiebamur. Ex quo vero desiimus adolere reginae cceli, 
t libare ei libamina, eguimus omnibus, et gladio ac fame absumpti 
umus." Eat nunc cardinalis, et doceat nos, quid inter suam hancque 
udaeorum notam distet. Ex utraque parte acerrime disputant, et 



,132 DE THEOLOGY NATURALIS, ETC. [LIB. II. 

felicitatem ex una divinitus concessam, ex qua coelestium cultui se 
dederunt, exaltera miseriam summam ob ejus neglectum se^retulisse, 
affirmant. Sed quid ista sunt quaaso, panis, scilicet, cibus, hilaritas, si 
ad ea, qua3 orator ethnicus in hujus notes assertione profert, conferan- 
tur? " Quam volumus licet/' inquit, " patres conscripti, ipsi nos ame- 
mus: tamen necnumero Hispanos, nee robore Gallos, nee calliditate 
Pcenos, nee artibus Grascos, nee denique hoc ipso ejus gentis et terrsa 
dornestico nativoque sensu Italos ipsos ac Latinos, sed pietate et re- 
ligione, atque hac una sapientia, quod deorum immortalium numine 
omnia regi gubernarique prospeximus, omnes gentes nationesque su- 
peravimus," Cicer. Orat. de Haruspic. Responsis, ix. Si virum consula- 
rem gravissime de Romanorum rebus gestis, victoriis, successibus prodi- 
giosis disserentem audiret cardinalis, omnibusque hisce in vanissima3 
superstitionis confirmationem abutentem, quid quaaso haberet quod 
reponeret? verce ecclesice, adeoque religionis, et cultus veri, notam hsec 
pra3bere, non iret inficias; manus daret necne, incertum; quo se, ac 
veritatem tueretur, difficile admodum est conjicere. Ita Dionysius 
Halicarn., Antiquit. Rom. lib. ii., affirmat se sacra Romana exposuisse, 
"iva roTg ayvoouffi rqv 'Pw/Aotiuv svfftQeiav, yv 01 dvdpsg fanrydtvtv, fjs/j vapddo^ov 
pavfi rb vaVTag avroTs rb x,a\Xiff-ov XaCs/f roi>£ rtoX'sftovs rtXog, atravruv yap 
avruv rag ap%ag xat rag vvoQifcig evfc&ardrag (pavqffovraj rtoiqtfa/jszvoi, 
xai dia rovro ftdXiffra rovg SzoiJg sff^Korsg ev ro/g xivdvvoig sufLtveit' — llOC 
est, " Ut quibus hactenus ignota fuit Romanorum pietas, mirari de- 
sinant, semper eis felices contigisse bellorum exitus; omnia enim 
ilia religiosissime,ac justissimis de .causis auspicati esse, comperientur ; 
ideoque deos in periculis habuisse maxime propitios." 

XXIII. Atque hsec omnia in eum finem dicuntur, ut vis ilia di- 
• vina et efficacia evangelii, seu de cruce Christi sermonis, qua de 

omni cultu idololatrico intra breve temporis spatium insignia tro-j 
phsea constituit, magis eluceseat: ea sola freti, atque Christi in ea 
praBsentia, potentiaque, paucissimi, homines innumeros, totum mun- 
dum; pauperes, rerum dominos; insipientes, sapientissimos ; indocti, 
doctissirnos, — pvsejudiciis, rationibus, traditionibus antiquissimis, mi- 
raculis, argumentis iis, quas Christiani saltern nomine tenus irrefra- 
gabilia etiamnum censent munitos, — adorti, non destitere, donee per 
mille pericula, mortes, cruciatus, discrimina innumera totum mun- 
dum Deo atque Christo subegissent. 

XXIV. Cum piimum autem lumen evangelii elucescere coeperit, 
dominatus sui Catholici, et antiquissimi ruinam ex multis indiciis 
Satanas pra3sentiscere visus est. Ne tamen fatiscere, aut in ex 
tremis sibi deesse videretur, nullum non movit lapidem, quo se 
suosque ad versus veritatem ccelestem muniret, illamque opprimeret, 
Pra3terquam enim, quod immani crudelitate mancipia sua in evan 
gelii professores sssvire coegerit, ut si fieri potuerit,, veritatem in 
illoram, qui earn coluerunt, sanguine suffocaret, etiam superstitioneni 



CAP. I.] DE THEOLOGIA AD AMIGA ANTEDILUVIAN A. 133 

illam, qua ipse unus omnia erat, varie instaurare, atque ei novas 
vires, novumque nitorem addere conatus est. Cum enim duae Gen- 
tilismi partes fuerint; vanaB scilicet de Deo rebusque divinis opina- 
tiones, atque cultus idololatricus, plurima fuere in utraque parte 
inter omnes homines receptissima, a quibus ipsa ratio humana, cum 
ilia ad examen revocaret, necesse habuit abhorrere. Ne ideo ex iis 
primo dubitandi de tota ilia vanissima superstitione, qua illaqueati 
fuerunt, ansam ulli arriperent atque proinde veritatem investigandi, 
statim ac evangelii fama in mundo percrebuit, viros magnos doc- 
tosque excitavit, qui salva ejus auroxparopfa opiniones de Deo rebus 
que divinis spirituales magis, atque a recta ratione minus abborrentes 
excogitarent, defenderentque, atque cultus celebrandi rationes minus 
saltern ineptas, ridiculasque iis, quse vulgo in usu fuere, statuerent. 
In prima opens parte, Amelius, Eumenius, Plotinus, Proclus, Hie- 
rocles, Celsus, aliique sedulam ei navarunt operam. Isti etenim 
quamvis idololatrias essent retinentissimi, opiniones tamen de Deo 
sobrias magis, quam philosophorum vulgus antea tradiderat, sedulo 
exposuerunt; atque vanas, falsas, noxias de numine sententias ex- 
ploserunt. Hoc autem conatu illos ejus veritatis, quam odio habu- 
erunt, beneficio, qua3 jam sui radios in hominum mentes immiserat, 
usos esse, certissimum est. Eorum, qui cultum nefarium, atque 
mysteria ejus sceleratissima fuco delinire sategerunt, principes fuere, 
Apollonius, Porphyrius, Jamblicbus, et Julianus; atque in hisce con- 
stitit ultimus mentis Hellenismi conatus. Praepotuit autem Dei 
verbum et Spiritus; donee invalescente hominum malitia et impie- 
tate, a vero puroque Dei cultu, totus pene terrarum orbis denuo- 
turpiter defecerit. 



LIBER II. 

DE THEOLOGIJE POST LAPSUM ET INGRESSUM PECCATI, 
INSTAURATIONE, ET CORRUPTIONS DENUO ; 

SEU DE THEOLOGIA ADAMICA SUBLAPSARIA ANTEDILUVIANA. 



CAPUT I 

leologia gradatim corrupta, gradatim instaurata — Theologia in abstracto, doc- 
trina divina — Revelationum gradus — Theologiae supernaturalis ortus — Pri 
mus in promissione seminis mulieris gradus — In ea promissione fcedus novum 
datum, initum, stabilitum — Vis vocis nv ^ — Natura foederis Deum inter 
et homines, Gen. iii. 15, explicatur — Christus mediator promissus — Agnus 
mactatus — Novae theologian capita praecipua — Quae in Gen iii. 15, addueunt 
Targumistas, et Paulus, Epist. Heb. ii. 14 — Dies novissimi qui — Christus 
mulieris semen — Recentiorutn Judceorum malitia — Socinianorum «^x«y/« 



BE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

Vulgati interprets hallucinatio notissima — Commentatorum nonnullorum 

blasphemia Fabritii Boderiani insania — Adami pcenitentia et gratiarum actio 

Novaa theologize prsecepta, quee et qualia — Sacrificiorum institutio — Circa 

eorum ortum pontificiorum, Socinianorum, Episcopii nugse — Smalcii sententia 
refutata Porphyrii, examinatur — Theologies Adamicae post lapsum summa. 

I. QILE ad general es theologice notiones pertinent, libro superiore 
exposuinms. Ostendimus etiam theologise sftpvrou, seu originariae, 
ortum, usum, et apamffpov. De succedaneae alius theologiae uTraXXax- 
wiou institutione porro agendum. Caeterum, cum neque naturalis 
ista corrupta penitus, neque nova ista, quam aggredimur, instaurata 
aoXX^v, et povoudus fuerit, sed vohvpspug xat -roXurpeVwg, ilia corrup- 
tionem passa sit, hsec autem perfectionem suam obtinuerit, utriusque 
gradus celebriores, paucis exponendos duxi. 

II. Theologiani, aut in abstracto (uti loquuntur) pro doctrina 
divina, aut in concrete pro habitu mentis in theologis, seu £gg/ vpbg 
didKpi&v TtaXoD rs wl xaxov, Heb. v. 14, sumi posse, antea docui- 
mus. Ita de astrologia, Aristoteles: " Astrologia dicitur et ipsa de 
rebus coelestibus disciplina, et nautarum de iis rebus peritia." 'Aarpo- 
\6yo$ enim idem antiquitus, qui et aarpovof&os. Qui, nescio quos, 
siderum effectus prsedicit, nunc ita nominatur. Omnis autem veri 
nominis theologia postlapsaria ejusdem generis est. Variis reve- 
lationum gradibus objective tantum aliquoties innovata. Habitus 
ideo iste mentis, quo doctrina ilia comprehenditur et percipitur, idem 
prorsus est in omnibus omnium seculorum theologis. Cum autem 
multus de eo sermo nobis erit, in theologiaB, proprie sic dictae, Chris- 
tianse consideratione, omnem ejus doctrinam eo remittendam duximus. 
De variis revelationis supernaturalis, seu novas theologise gradibus et 
progressu, primo in loco paucis agemus. Hanc autem doctrinam om 
nem innuit apostolus ad Heb. i. 1. Et quoniam iis pares pene corrup- 
tionis [gradus] theologia primigenia sortita est, illi etiam dicendi sunt. 

III. Post ingressum peccati, atque theologisB naturalis avupeuav 
et &<pavi(r/j,6v inde subsequentem, ex infinita gratise, sapientiaa, et 
yfaavOpuirfas, divinae abysso, prodiit theologia Adamica antediluviana, 
seu promissum evangelicum vafjwpurov. Hie theologia superna 
turalis, primum vestigium firmavit, hie ortus et primus ejus gradus 
erat. Haec ergo mentis et gratiae Dei revelatio, primo enarranda 
est ; utque progressum ejus susceperit theologorum corruptio, deinde 
&#offraff/a catholica, atque vavuteQp/a horrenda. Veram omnem 
theologiam foederi alicui divino niti, antea ostendimus. Quamvis 
autem nna nudum promissum aliquoties significet, atque in eo 
sensu primum usurpetur in Scripturis, Gen. vi. 18, Exod. xxxiv. 
10, Esa. lix. 21, tamen, cum istiusmodi promissum bonum aliquod 
exhibeat, quod officiorum restipulationem, seu tvveidfasus ay aft c 
ex&pwrwa sig Ssov, exigat, Jer. xxxi. com. 33, omne foedus divinum 
prascepta et promissa sua habere, pronuntiare possumus. Cum 



CAP. I.] 



ANTEDILUVIAN A. 



135 



deo Deum foedus novum cum Adamo lapso iniisse dicimus, novam 
obedientiae praescriptionem, promissionibus gratiosis munitam in- 
telligimus. Ad foedus Deum inter et homines constituendum, firm- 
andumque, nihil praeter requiritur. Foedus autem illud gratias 
fuisse, dicimus, quia in alio, seu mediatore gratuito fundatum. Quod- 
cunque enim fcedus immediate cum hominibus iniri potuerit, quam- 
vis obedientiam year tmeixeiav et sine rigore exegerit, operum futu- 
rum esset. Fcedus ideo hoc novum, gratis erat, quia in alio fun- 
datum, qui conditiones ejus omnes praestare tenebatur. Istius autem 
fcederis promissis et prseceptis constitit nova hsec theologia. 

IV. Fcederis autem hujus fundamentum et naturam in celeber- 
rima ista seminis victricis promissione contemplari licet. Gen. iii. 1 5, 
nnsn PN"I ^w* 1 . ron njnr rni \jnr r^ neten pni *j^a JTB>K raw 

y UMitel ; — " Et inimicitiam ponam inter te, et inter mulierem, et 
inter semen tuum, et inter semen ejus ; ipse conteret tibi caput, et 
tu conteres ei calcaneum." Hie primb Christus promissus est ; unde 
6 Xdyos postea dictus; hoc est, is de quo sermo ille Dei salutaris, seu 
verbum promissionis factum est. Verbum enim ssepenumero ab 
solute pro promisso usurpatur; ut Anglice dicimus, " I will give 
you my word for it; and I will make good my word ; that is my 
promise;" — quod observatum doctissimo Cartwrighto in Harmon. 
Evang. In hoc etiam promisso, Agnus is erat mactatus; mactandus 
quidem respectu eventus realis, mactatus respectu effectus salutiferi; 
statim scilicet a jactis mundi fundamentis. Hsec inquam novae 
theologiae summa est. Hie vero paradisi fmvius (ut ita loquar) in 
quatuor capita se diffindit ; nempe, justitiam, atque, vi ejus, accepta- 
tionem gratiosam, haud amplius domi, et in obedientia .nativis viri- 
bus prsestanda petendam, sed ab alio, qui mortis aeternse periculum 
esset propulsaturus, gratis accipiendani esse, hie primo revelatur. 
De morte, merito peccati, peccatorum coram Deo justificatione, jam 
turn Deum inter et irpuroKXaffrous agebatur. Ad causam dicendam 
Adamum v. nono vocat ; undecimo peccati postulat, et reum peragit; 
mortem sonti pronuntiat, v. decimo nono ; foedus enim operum ilium 
irritum penitus fecisse, gravissima ista expostulatione, num comedisti 
de arbor e, de qua prcecepi tibi, ne comederes, ostendit; adedque 
omnem sibi cum Deo communionem ademisse. De renovation e 
communitatis ideo per alium hie agitur. Sibi enim in se homini 
peccatori spem nullam sitam esse, clarissime docuerat. Deinde 
sospitatorem hunc, seu ilium alterum, per quern omnimoda salus 
irnposterum exspectanda foret, in mundum inducendum, per ev<r&p- 
xuffiv, faciendum nempe a muliere, Gal. iv. 4. Unde hie dicitur 
semen mulieris; quam inductionem apostolus s/Vaywy^ rou vpo- 
roroxov e}$ r^v oixovpsvqv vocat Heb. i. 6, quaque dicitur thtp^tffSat 
tic, rbv Ktffpov, cap. x. 5. Prout itaque, suasore et impulsore ser- 
pente, peccatum per mulierem in mundum intraverit, per earn 



136 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

etiam remedium proventurum Dens promittit. Tertib, Ut perfectus 
liberator exsisteret, debere eum et pati, et vincere serpentem; morsus 
enirn calcanei per serpentem, plagam infert lethalem. Mortem ideo 
pro peccato et peccatoribus, liberatorem ex semine mulieris gustatu- 
rum, pranuntiat, Heb. ii. 9. Cumque Satanas victoriam, quam ex 
Lumano genere recens reportaverat, ad seternam omnium interneci- 
onem persequi et exercere voluerit, semen illud non tantiim ei vic- 
toriam e manibus erepturum, spoliaque cum forti isto divisurum, 
Esa. liii. 12; sed et ipsum Satanam debellaturum, operaque ejus 
eversurum, Deus promittit. Ultimo in loco, Servatorem hunc opti 
mum, atque victorem summum, cuma3ternaistajustitia, seu Qt| P^ p^-f, 
Dan. ix. 4 24, quam esset reducturus, fide apprehendendum esse. Id 
et natura rei, et modus revelationis postulat. Cum enim perditis et 
maledietis peccatoribus, omnimoda salus ab alio quopiam expetenda 
et exspectanda annunciatur, quam ut ei confidant, inque eo spem to- 
tam, se ipsos abnegantes, collocent, quo salutis istius participes fiant, 
absolute nihil amplius requiritur. Revelationis modus in promis- 
sione constitit; qui etiam fidem exigit; intelligi enim non potest, 
quomodo quis promissse rei obtinendse se accingat, nisi fidem adhi- 
bendo ipsi promissioni. Hisce autem capitibus omnem de mediatoris 
persona et officio, de justificatione gratuita, de resipiscentia, de morte 
sterna, vita, et prsemio, de resurrectione carnis, doctrinam (utut ob- 
scurius) contineri, facile esset probare. 

V. Promissionem autem hanc Messiam respexisse, antiquiores 
Judsei agnoverunt, recentiores negant. Targ. Jon. Ben Uzziel, "Me- 
dicinam adhibebunt calcaneo KfWD N^i?D Wl, in diebus ejus regis 
Messise." Targ. HierusaL, " Incolumitatem prsestent in calcaneo 
KIWD total iwa KW npy spon, in fine extremitatis, diebus ejus 
regis MessiaB:" et inquit, " Erit memor tibi," aut tui, est vox minan- 
tis ; ut Anglice dicimus, " Remember this/' quo talionem minamur. 
Vulnus autem serpentis insanabile fore, docet uterque paraphrastes. 
In eundem sensum Paulus cum Judaeis agens, ex communi eorum } 
tune temporis, fide, promissum hoc enarrat, Heb. ii. 14, 'Ecre/ ovv ra 
waidla, xsKoivuvyxz aa,px.b$ xa,} a/^arog, xa/ avrls woipu'X'Xqffius fASTstf^e rw 
avruv, fact, dux, roD Savarou xarapy^<r>; rbv TO %pa,ro$ e^ovra rov Savdrou 
rovr ttn rbv 3/aCoXov ver. ] 5, xa/ dcraXXag^ rourous, otfo; ^oCy Savdrov 
did vavrbg ro\j Qv svo^ot rjtav dov^siag. Qu8e verba, quid aliud sonant, 
quam medicinam, seu remedium, paratum esse morsui serpentis 
per Messiam. Hoc verb factum fore IT' so-p/arwv ruv tfAepuv, hoc 
est, N*OI* npy tjion. Dies Messise, dies novissimos esse, etiam alibi 
asserit apostolus, scil. cap. i. 2. Porro medicinam serpenti paratam 
haud esse, quod utrumque Targum diserte afiirmat, docet idem apos 
tolus, cap. ii. 16, Ou y&p ftfaov dyysXuv evt^a^avsrai «XX« (fvepfAarog 
evi\afj,£dverai. Ita etiam in Midrash Tehillim, ad Ps. i.: 
jo f\n «an DW D^S-inD fan;— "Omnia sanabuntur in futuro 



CAP. I.] ANTEDILUVIANA. 137 

seculo praster serpentem." Apostolum autem, ex principiis inter 
JudaBOs olim concessis, in Epistola ad Hebrseos disputare, commen- 
tariis nostris ad earn epistolam (ffvv Qzti) ostendemus. Judsei recen- 
tiores odio Christi in alia sunt sententia. Eecte Fagius: "Hinc 
videamus majorem sinceritatem fuisse apud veteres Hebrseos in 
interpretatione Scripturarum, quam sit hodie apud recentiores JudaB- 
orum scriptores, qui saBpe, data opera, clarissimos eosque praBcipuos 
ScripturaB locos depravant, et in suum sensum maligne detorquent." 
Josephus olim verborum cortici haBsit, lib. i. cap. iii. ' ApysaioX. Nescio, 
quas allegorias fingit Philo. Sociniani negant ullum hie haberi de 
Christo promissum. " Si negemus ibi promissionem esse, sed male- 
dictionem, eamque sicut alias omnes sunt, temporalem, quse inimi- 
citias hominum et serpentum significet. cum aiitea nulla esset, quid 
quaeso adferet Carolius, quo Xo'yoi/ ibi promissum confirmet?" Johan. 
Sommerus adv. Petrum Carol ium, lib. ii. cap. iii. fol. 73. Hinc in 
exposition e graduum revelationis voluntatis divinaB, locum hunc 
perpetuo silentio prsetereunt Volkel. de Ver. Relig. lib. ii. cap. viii. 
x 13, 14; et qui ejus vestigiis inhaBret, Simon. Episcop. lib. ii. Instit. 

leol. cap. xi. Expresse Valentinus Smalcius, Kefutat. Thes. 
Vantzii disputat. iv. p. 94. " Evangelium," in quit, " mox in para- 
liso constitution is suaB primordia sumpsisse,verba sunt Frantzii, nulla 

:rarum literarum auctoritate, nulla ratione confirmata. Si dicat 
rerba ilia, ' Semen mulieris conteret caput serpentis/ posse ad Chris- 

im et ad victoriam, quam de Satana reportavit, intelligi, quod 
solum est, quod ab omnibus urgetur et quod ex his verbis elici potest, 
respondeo nihil id ad propositum facere. Multa enim dicta exstant 
in sacris literis de rebus aliis prolata, quse postea sub novo foedere 
ad Christum et ad ea, quse ad fcedus novam pertinent referri possunt. 
Habere autem ilia pro vatiniciis et promissis, eorum est, qui non 
haberit, unde aperte suas probent opiniones. Et certe si evangelii 
primordia coepissent in paradiso, vix credibile videtur, fieri potuisse, 
ut aliquis sacrorum scriptorum novi fcederis, semel saltern, illud vati- 
cinium non allegasset, quod tamen nusquam factum esse, ipsa luce 
clarius est/' Vidimus, quaB sit hujus he-minis de vaticinio et pro- 
misso hoc evangelico sententia. Ad Christum illud directe pertinere 
negat; idque audacter; aut ejus in Novo Testamento mention em ul- 
lam fieri. Sed non omnium eadem est sententia. Christum, "semen 
illud mulieris, in paradiso lapsis hominibus a Deo promissum, con- 
triturum caput serpentis infernalis/ ; vocat Jeremias Felbengerus, De- 
monstrat. Evangel, p. 17. Mentionem autem promissi hujus in 
novo fwdere fieri impudenter nimis negat Smalcius. Serpens est 
diabolus, 2 Cor. xi. 3, Apoc. xii. 9, 14, xx. 2; impii sunt 
s^idvoJv, Matt. iii. 7; SK vrarp&$ diaZohw, Joh. viii. 44; qui 
an apyji:, cap. viii. 44; et acr' apxys apaprdvei, 1 Joh. iii. 8', per 
seductionem communium hominum parentum, qua omnes occidit 



138 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

Deinde, semen mulieris Christus est, Heb. ii. 14; Gal. iii. 16, 
iv. 4. Ipsum autem contrivisse caput istius serpentis, non negabunt, 
opinor, Sociniani. Vid. Job. xii. 31, xiv. 30; Luc. x. 18; 1 Cor. 
xv. 54- Heb. ii. 14; 1 Job. iii. 8; sed de bisce alibi. Vulgatus in- 
terpres babet, ipsa conteret; et nescio quid inde blasphemum de 
beata virgine, blaterant commentatores, stupore plane asinino. JHJ 
generis est masculini; ei respondet pronomen wn ipse. Ideo quam- 
vis seniores reddant SHJ per gveppa, et non per giropog, tamen loco 
rot? ann habent auro'v, ad rem ipsam, non verba attendentes; more 
veterum. Ita Comicus, " Ubi scelus, qui me perdidit?" Eadem lo- 
quendi formula in Novo Testamento baud insolens: Mad»jre6<rare vavra 
ra Uvri, (SaKrifyvreg auroug, Matt, xxviii. 19 ; et forma adversa, w o (nempe 
tfffopoe) gffgtfe tfapu rqv o3ov, xai ra vrersiva rou ovpavou xurspu.'ysv avro. 
Luc. viii. 5 ; et, IlaX/v evroXqv Kaivqv ypdpu v^Tv^ o effnv aXqQsg sv aurw, xa/ 
sv vftfv, 1 Job. ii. 8 ; et Apoc. xvii. 16, Ka/ ra d'sxa x'epara a sJdsg lifl rb 
Siipiov oZro/ pifffiffoua TVV Kopvw quare? quia us para ilia rev era fuere 
/3ao-/Xs^,mas. gen. Lectionem illam rejicit Hieronymus,tanquamveri- 
tati Hebraicse contrariam, Trad. Heb. in Gen. Detestanda ideo au- 
dacia Guidonis Fabritii Boderiani, viri sane docti, sed superstitionibus 
obnoxii, qui in editione interlineari Platiniana pro ^n, aon sub- 
stituere aggressus est. Yarise lectionis vestigium hie nullum esse ap- 
paret, apud solertissimum istiusmodi varietatum indagatorem Lud, 
Cappell. Critic. Sac. lib. v. cap. xi. sect. 4, pro &n autem, vel cura, ut 
falsi crimen innotesceret, vel incuria impressorum irrepsit ^n quge 
vox Hebrcea, non est. Accepto autem hoc promisso Adamum poeni- 
tentiam egisse atque a peccato fuisse liberatum ostendit auctor libri, 
cui titulum fecit Sapient. Solomonis, cap. x. 1 : Aurjj, Sapientia scilicet, 
^wroVXaorov war'spa xotfftov ftovov xriffQsvra disp-jXaZe, xa/ I^f/Xaro avrkv sx 
TapacTT-w/Aaros /3/ou. Et Targ. in Cantic. Cantic. cap. i. 1, ex traditione 
Judaica, Adamum post remissionem peccati sui, die Sabbathi Can- 
ticum prasstans Deo dixisse, affirmat. Per novam bane gratise, 
redemptionis, et remissionis peccatorum, morte Mediatoris obtinendse, 
revelationem, immutata prorsus est tota theologice hominum pec 
catorum natura specialis. Mansit quidem finis ultimus omni theo 
logice communis, qui est fruitio Dei seterna. Non tantum autem 
doctrinis, sed et principiis et mediis innovationem factam esse, 
ostendet plenior evangelicce theologise enarratio. 

VI. Prsecepta ad novam bane theologiam pertinentia duum gene- 
rum fuere. Primo enim omnia prsecepta moralia, quibus magnam 
partem constitit tbeologia g>pyros, in novae hujusce usum translata 
sunt. Lumen illud nativum, moralium operationum directivum, quod 
menti prirni hominis in ipsa creatione Deus indidit, ex gratiosa ip- 
sius ohovopfa etiam post lapsum, corruptum licet et debilitatum, Jx 
pepovs in omnibus posteris ejus mansisse, superius fusius demonstravi- 
mus. Illud autem in iis, qui novam bane revelationem fide sunt 



CAP. I.] ANTEDILUVIAN A. 139 

amplexi, per Spiritum suum indies fovere, Deus non destitit. Hinc 
quamvis adhuc verbo wpopopixti ea praecepta nondum signata erant, 
perfecta tamen evasere obedientiae regula: fide eis novum usum, et 
theologis novum lumen, suppeditante. 

VII. Alia praecepta nulla Adamo data fuerunt in vivendi normam, 
preeter luminis naturalis, honestum a turpe discernentis, reliquias. 
Illae fide excitatae et directae, ei fini suffecerunt. Et exempla obe 
dientiae, secundum legem hanc praestitae, antediluviani plurima ex- 
stant, Gen. iv. 4, 6, 7, vii. 1,2. De septem praeceptis, quae nonnulli 
Adamo, alii Noacho, tradita fuisse affirmant, postea agendum. Illud 
certissimum, omne officium humanum praeceptis Dei niti. 

VIII. Et, quidem lumen illud eftpurov, seu theologia svdiddsros, 
ad omnia decalogi praecepta se extendit. Prout autem Deo visum 
fuit, prceceptum secundum, quo ipsius voluntas, de modo cultus 
omnis, aeternum stabilitur, in ipso statu integritatis per mandatum 
arbitrarium, de non corned endo fructu arbor is scientice boni et mali, 
ad statum istum accommodum, explanare et firmare ; ita etiam post 
ingressum peccati, atque peccatorum per semen mulieris reparationis 
promissionem, idem prseceptum novo mandato, ad statum istum ac 
commodum, per cujus nempe obedientiam, et fidem promissioni ex- 
hibitam, et novum usum legis l^pi/rou exprimere poterant, stabilire 
ei placuit. Haec erat sacrificiorum institutio, qua3 totam theologiam 
Adamicam postlapsariam absolvit. 

IX. Sacrificiorum quidem ortum lumini natural! adjudicant pon- 
tificii, atque hunc ritum Deum colendi, in statu innocentiae locum et 
usum habiturum fuisse contendunt. Gregor. de Valent. de Sacrific. 
Miss. lib. i. cap. iv. ; Bellar. lib. i. de Miss. cap. xxiv. ; Lessius de Justit. 
et Jur. lib. i. ; Suarez in iii. p. Th. distin. Ixxi. sect. 8. Hoc figmento, 
aliisque plurimis missce opus est ; ipsa, figmentum portentosissimum. 
Ex recta ratione, qua concludit homo, Deum cum optimis, quas ei 
sunt in peculio, se colere debere, ritum hunc originem traxisse sus- 
picantur Sociniani; ac Arminianus Episcopius: "Abel," inquit, " fide 
sola, nullo pra3cepto divino adductus, id est, rationis rectaB solius in- 
stinctu, Deum judicavit colendum esse rebus, quas habebat in pecu 
lio suo, optimis ; id est, sacrifices de primogeniis pecudum suaram et 
de eomm adipe/' Instit. Theol. lib. i. cap. viii. sect. 3. A^o/ ! Quasi quis 
aliquid ex fide agere possit nullo pra3cepto divino adductus? vel idem 
esset ex fide agere, et ex recta ratione, sine praecepto ullo ; vel ulla 
fides esset, quae non respiceret et praeceptum, et promissum ; aut 
Deus novos modos cultus sui inveniendi copiam indulserit arbitrio 
creaturarum ; vel tota haec fuisset ratio sacrificii Abelis, quod Deum 
colendum esse rebus, quas in peculio suo optimas habuit, statuerit ? 
quae omnia plane a^o'Xo/a. Idem Episcopius alibi etiam hujus ritus 
ortum investigans, iterum sententiam hanc audacter reponit. " Sine 
periculo/' inquit, " credi potest, ritum istum sacrificandi inductum 



1 40 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

fuisse ab ipso mundi primordio, ex ingente quodam zelo atque affectu, 
Deum demerendi et honorandi isto singular! actu et officio, quo op 
tima, charissima, et pretiosissima quaeque honori Dei impendebantur ; 
atque ita publicitus demonstrabatur ista omnia majori jure Deo 
deberi, quam hominibus ; quorum usui, atque esui adeoque voluntati 
quotidie serviebant: Deum autem ritum istum, etiamsi forte opti- 
mus non videretur (neque enim credibile est Deum sanguine et csede 
ianocentium animalium delectari; quse ratio forte etiam sufficit, ut 
credamus ritum hunc ab ipso Deo imperatum non fuisse), tamen 
quia ex tarn religioso animo proveniebat, gratum habere voluisse, et 
ut porro semper usitaretur, pro benignitate sua permisisse; adeoque 
postea tandem etiam charissimo populo suo injunxisse, atque pra> 
scripsisse, nihil vetat." Nihil vetat, inquis, Episcopi? Imo quicquid 
de Deo cognosci potest naturaliter, quicquid de se aut voluntate sua 
in Scripturis ipse revelavit, vetat, ne huic absurdissimaa fabulas fidem 
habeamus. Quid enim? an sapientiam et voluntatem Dei ita sapi- 
entise et voluntatis miserorum peccatorum pedissequas statuere 
sequum est, ut quod isti in cultu ejus invenerint, quam vis neque op 
timum, quod inveniri potuerit, nee ipsi gratum, tamen non tantum 
gratiose permitteret, acceptaret, sed et severissime sub pcena mortis 
et excidii toti ecclesise suae per annos bis mille observandum injun- 
geret ? Hoccine nos credere permittet rb yvuffrbv rov ©sou, quod nil, 
nisi summe perfectum, Deo ascribendum clamat ? hoccine Scriptura, 
ubi toties Deus ipse, omnia inventa humana, in cultu suo, rejicit, 
damnat ? Nihilne erat in antiquis sacrifices, praeter affectum opti- 
morum carissimorum Deo impend endi ? Nihilne base ad Christum, 
ejusque sacrificium ? Nullum divinas sapientiaa et bonitatis in iis 
specimen, nisi quod mortalibus viis suis insistere permisit, quod, non 
nisi magnae maledictionis loco facit? Nihil instructionis divinae, 
nullum fidei in Messiam venturum fulcrum in illis constitutum ? Sed 
pudet istiusmodi naaniis immorari. 

X. Scimus quid sit humanum genus; ac quales sint, e quibus 
constat; neque quid actum esset de cultu divino, si modo minima 
ejus particula indulta esset humano arbitrio, difficile est conjicere. 
Neque solennem istum ritum, quo totum de Filii sui unigeniti morte 
atque merito mysterium exponere Deo placuit, ab alio fonte, quam 
a proprio suae voluntatis consilio originem duxisse, fas est judicare. 
Fcedere novo inito, facta est peccatorum remissio. Earn vero %^/s 
aitta.rtK'xiHiiae fieri non posse, docet apostolus, Heb. ix. 22. San 
guine ideo sacrificali (forsan pecudum, ex quarum pellibus Deus 
tunicas protoplastis concinnavit) fcedus illud ex Dei institutione 
sancitum esi 

XL Solus est inter philosophos Porphyrius, qui data opera sacri- 
ficiorum primordia investigare aggressus est. Illius ideo sententiam, 
praesertim cum nonnulla contineat, quorum notitia lucem aliquam 



CAP. I.] ANTEDILUVIANA. 141 



locis quibusdam sacrae Scriptures afferre potest, ug sv wapodw, enar- 
rare placet. Libro secundo wepl d^o^jg l/^t^wi/, sen de abstinentia 
ab animalibus necandis opus aggreditur. Primo ideo sacrificiomm 
omnium origin em grato hominuin animo adjudicat, et proposito 
Deum colendi optimis, quae haberent in peculio. luv svepysffiuv, in- 
quit, rag d{toi£dg xa/ rag %dptrag aXXoig fisv aXXwg dftofiorsov Kara rr t v 
d^iav rqg tfanitat, roTg de &ig rot, fAfrjf/sra i]fjt,dg sv 
xai awo rojv r/fAiur'spw %MI j&dXtff-a si avroi zhv rovrwv 
81 xai rtiJMwrara &\> ^dg o/ 3so/ &v iroiovffiv 01 xapirol .... WOTS aero rovruv 
avrovg n^r'tor — "Benefacta compensare et gratias, aliis quidem aliter, 
pro beneficii dignitate reddere oportet ; et maximas quidem, nee non 
ex optimis illis, qui optime de nobis meriti sunt. Idque praecipue si 
illi ipsi optimorum istorum sint nobis auctores. Optima verb et pretio- 
sissima, quibus nos dii afficiunt, sunt terras fructus; ex his igitur deos 
colere oportet/'' Vera autem sunt, qua3 affirmat, et sacraa Scripturaa 
satis congrua. Vid. Prov. iii. 9. Hunc autem ortum, ritum sacri- 
ficandi habuisse, multis ibidem perficere aggreditur. Etenim inquit, 
xaQdirsp rug dyaQol'g dvdfdffiv, (rura xansfvoig qyov/JsS&a dsTv tfots/'tfQai rag 
dvapxdg, — "sicut viris bonis, ita et illis (hoc est, diis) rerum nostrarum 
primulas solvere, aaquum esse existimamus/' ^Egyptios morem hanc 
ab immense tempore usurpasse, docet ; alibi autem, alios quosvis UK 
dpyjtg idem fecisse sect. 5. Cultum autem hunc religiosum, rectam 
rationem, et ex ea debitam erga benefactorem optimum observan- 
tiam postulasse, affirmat; juxta quam sententiam Christianos quos- 
dam sentire, ostensum est. Porro, doutevuv iwoOsfci de carnibus non 
comedendis in Caini partes delatus, solos terras fructus in sacrificia 
adhibendos contendit. Sacrificio enim ab initio rerum nationumque 
ex Lerbis, frumento et floribus, non myrrha, aut casia, aut thuris 
croco mistis, sed puris, prout ea terra protulit, facta fuisse narrat ; 
nee nisi multis post seculis, errore per gradus ingravescente, ex aliis 
rebus quibuscunque oblata fuisse. Gens antiquissima, inquit^ ^Egyp- 
tiaca, qp^UTO trpurov ap' effrtag ro?g ovpavtoig %so?g Sveiv, oy <ff&bpQV)f wfis 
xai Xi£avurou jcpoxw fAt^Q'svruv dirapy^dg, oy rovruv sQvov wponpov 
"X^wg olov, ti nva rr^c, yovj/uou (pvffswg %vovv rafg ^spffiv dpd/Jt>svoi } 
jet. 5. Atque sententiam istam, per maximam istius libri partem, 
enarrat, firmatque. Animalium vero seu sanguinis in sacrificiis 
oblationem, non nisi sero admodum invalescentibus nequitia, impie- 
et superstitione inductam fuisse in usum contendit, idque pluri- 
mis cultum istum oraculis improbantibus, et non nisi multa adhibita 
cautione tandem permittentibus. 'Eflr/tfxcVy, inquit, og yvsxyovog $BO<TP<J- 
ru\i tfpoSdruv dfrdpl^aGQai, sftirps-^ai ftsv <paffi ro Xoytov, cvv 
yap o'Jrug. 



Ou fft S-'iftis HTtimi oieav yivas lifri 
"Eyyovt Sintyrpovruv o B' ixovtrtov civ 

TO ' 



DE THEOLOGIA ADAMICA [LIB. II. 

" Sacrorum inspector! qui ex vatum erat familia, volenti ex ovibus 
primitias dare, veniam aiunt oraculum concessisse, sed cum multa 
cautione, ejus enim hsec sunt verba. 

" Vi tibi non fas est pecudes mactare, oriunde 

Vatibus, at mortem siqua sponte annuat, illam 

In sacris, manibus lotis, occidere possis." 

Atque ilia cautio institutis divinis plane contraria, quibus omnia, quaa 
sponte moriebantur, impura prorsus fuere. Porro, institute insistens, 
supremum aliquod numen esse docet, quod bonum et sanctum cum 
sit, nil, nisi quod bonum, et hominibus gratum et utile, agit aut agere 
potest. Hoc ei scilicet naturale esse arbitratus est, a quo ut discedat 
impossibile. Tovrovg advvarov ksriv, inquit, sect. 38, xa/ rdg utpshsiag sxiro- 
pifyiv, xa/ vd\iv av /3Aa&j£ sv ro?g avroTg, a/r/a£ yiyvs<fdar " Hos" (bonos 
scil. deos) "impossibile est, et commoda suppeditare et rursus dam- 
norum auctores esse/' His adnumerat bonos genios seuangelos : A/ay- 
ysh'kovrag ra wap dvdp&ffuv $£0?$, xa/ ra vapd $£wv avQfHjjnoig, rag ftzv trap* 
qj&uv tv%dg ug ffpbg dixatfrdg avap'epovrug robg $eovg' — " Apud deos et 
homines internuntios, preces nostras ad deos tanquam ad judices 
ferentes." Numinis autem optimi maximi, seu deorum bonorum 
cultum, non sacrificiis, sed afFectionum depositione, mentis a rebus 
corporeis abstractione, ccelestium contemplatione, eorumque amore et 
prosequutione, quse ratio, non quse phantasia dictitat, peragendum 
esse, disputat. Esse prasterea males et noxios spiritus seu dasmones, 
qui aerem terrse proximum incolentes malorum omnium, morborum 
scilicet, famis, pestium, terrse motuum,bellorum auctores sunt et causse. 
Hos autem mendaces et superbos esse statuit, Dei optimi maximi 
vicem et locum apud humanum genus occupare gestientes. Tb -^gu- 
flo£, inquit, rovroig oixtfov, /SouXovra/ yap eJmi Ssot, xa/ 55 vpozffruffa, avruv 
Mvapig doxe?v ^sbg tJvai 6 ft'syigrof — " Mentiri ipsis proprium est, cupi- 
unt enim omnes pro diis haberi, et potestas ilia, quse casteris praaest, 
pro Deo maximo censeri vellet." Quaa ipse ex libris sacris hausit; 
quos veterum philosophorum nemo diligentius, aut animo malitia 
magis occupato evolvit. Illud nempe rb -^/svdog rwroig olxsTov planis- 
sime refert verba ilia Domini nostri Jesu Christi, Job. viii. 44, "Orav 
XaXJj, diabolus scilicet, rb ^eDSog, Ix ruv /MM XaXsT, on ^svffryg larl xa/ 
o vccrrip auroD. Reliqua ex eodem fonte derivata in lacunas Platonicas 
divertuntur. Daamonibus autem istis necesse habere sacrificia offerre, 
docet, qui rebus corporeis et terrenis addicti, quarum ipsi potentes 
sunt, atque pravis affectionibus dediti. 'fig ydp <paffiv o/ S&oXoyoi ro?g 
dso/Mvoig d<7rb ruv exrbg, xai fM^bs'ffu xparovcfi ruv ffaduv, avayxuTov d^orp'^&a- 
^ai xa/ ravrqv rqv dvvapiv, si ds py ye ^6mv ou X^goutf/v " Uti enim/' in- 
quit, " aiunt theologi, illis qui rebus externis illigantur, nee possint 
affectus suos coercere, necessarium est, horum geniorum vim seu invi- 
diam amoliri; aliter nunquam molestiis vacabunt." Istis autem et 
nemini prasterea animalium sacrificia oblata esse, quorum fumo et ni- 



CAP. II.] ANTEDILUVIAN A. 143 

dore, quod in eis aethereum est, et ad substantiam corpoream proxime 
accedit, saginatur, pluribus contendit. 'O zvffe£sia$ ppovri^ 
ou Sverai s/^-^v^ov ovdzv, daifAGffi ds xai aXXo/g ^Vo/ ayaOofg 5j nai 
hocest, "Pietatisstudiosus, nihil animatum sacrificat diis, sed daBmo- 
nibus, et aliis numinibus sive bonis sive mails/' Ubi confitentem 
habemus reum; gentes scilicet non Deum, sed dsemonas sacrificiis 
coluisse ; quod nefas iisdem pene verbis antea eis exprobraverat apos- 
tolus Paulus, 1 Cor. x. 20: "A Sus/, inquit, rd eQvri, bat^ovioig St/s/, x.at ou 
0gf>. Itaque testimonio hoc ad versus gentes utuntur, Euseb. Praepar. 
Evang. lib. iii. ; Aug. de Civit. Dei, lib. x. ; Theodoret. Therapeut. 
Serm. iii. Adeo ut non immerito pronuntiaverit in vita Porphyr. 
Lucas Holstenius: "Nullum omnino ruv e%u plura aut fortiora tela 
doctoribus ecclesiaB suppeditasse, quibus multiplicem gentilium 
errorem jugulant, quam iste Porphyrius." Ea vis veritatis est, 
undique sibi constantis, et per omnes errorum anfractus sui parti- 
culas inserentis, ut invitis sa?pe excidat. 

XII. Atque ha3c summa erat theologice Adamicce postlapsarice. 
Tribus istis partibus, quas exposuimus, consistit omnis theologia pec- 
catorum. Graduum tantum erat subsequens variatio. Fund amen 
tum totius in promissione ponitur, quam, per varia lucis incrementa 
in ecclesiae usum diductam, exhibuit tandem et plene exposuit evan- 
gelium. Deo obediendi normam, seu legem g/A^orcv, expressit tem- 
pore constitute Decalogus ; cujus naturam et usum exposuerunt pro- 
phetaa. Cultus externi seu caBremonialis, et beneplaciti divini, exem 
plar in sacrificiorum institutione firmatum est; in omnem autem 
posteritatem ^so^oV/ov sancte consecratum: Cultum nullum Deo ac- 
ceptum, nisi ab ipso institutum. 



CAPUT II. 

Novse ecclesise ad normam theologise postlapsariae institutio — Adami in ejus aedifi- 
catione studium et officium — Quamdiu pura duravit — Defectio in Cainoapos- 
tata — Defectionis illius natura, gradus et modus — Respexit Jehovah super 
Abel et munus ejus — Veterum nonnullorum yrupopetftarK — Translationis rut 
LXX. obscuritas — Sacrificium Cainiticum quare a Deo rejectum — De ver 
bis Mosis: "Et dixit Cain ad Habel fratrem suum," Gen. iv. 8— TZv Tar- 
gumim fabulse — Cainus ecclesia motus, earn fugit, promissioni misericordiae 
diffisus — Ecclesiae in ejectione et maledictione Caini reformatio. 

I. AD normam theologise, quam exposuimus, prima peccatorum 
ecclesia in familia Adami instituta est. Is erat finis ejus proximus ; 
ut costus Deum in Mediatore colentium constitueretur. Ejus operis 
cura Adamo incubuit. Cum enim totius generis humani esset pater 
familias, et promissionem Seminis victricis, posteris omnibus prsedi- 
candam acceperit, illius officii nexn, et natura3 ; et positivi pra3cepti 



144 DE THEOLOGIA ADAMICA [LIB. II. 

juris, virtute tenebatur. Officio isti eum non defuisse, plurima sunt, 
quse suadent. Munere enim mandate ut sedulo fungeretur, effecerunt 
sine dubio, beneficium a Deo maximum recens acceptum, sui generis 
amor et misericordia, atque in quern statum per peccatum redegisset 
miseros posteros, sensus tenerrimus. Tota itaque illius familia, ipso 
curante et regente, hoc est totum in universum humanum genus, 
nemine excepto, Dei erat ecclesia, in qua fides, observantia, et cultus 
religiosus viguerunt. Eo rerum statu erat ecclesia absolute catholica. 
. Quantum autem temporis spatium in theologize novae professione ir- 
reprehensibilis duravit haud plane indubium: primam defectionis 
labem in Caini apostasia admisit. Ea ideo, cum primum ecclesige 
peccatorum, cultum Dei in Mediatore profitentium, defectionis speci 
men ediderit, paucis enarranda est. 

II. Tres fuisse theologies hujus partes antea ostendimus. Adver- 
sus eas omnes peccavit apostata. Fundamentum totius erat promis- 
sum Mediatoris. Ab infidelitate autem, Caini defectionem incepisse, 
Abelis fidem celebrans ostendit apostolus, Heb. xi. 4. Neque a Deo 
admonitus peccatum agnovit, quse a^rav^aiot, ab eadem radice pul- 
lulavit. Dein cultum institutum secus, quam oportuit, prsestitit; 
atque hie primo se exseruit intus diu latens a^/or/a ; postremo a fide 
deficientem in fratricidium protrusit ira et invidia; quo rectae ratio- 
nis dictamen seu legem e/Apvrov transgressus est. Ita in totum fcedus 
divinum, et partes ejus singulas peccator exstitit et rebellis. Hinc 
hypocritarum primus, reliquorum omnium ad finem seculi dux fac- 
tus est et rv<7ro$, 1 Joh. iii. 12. 

III. Deum acceptationem sacrificii Abelis, igne e coelo, qui illud 
devoraret immisso, testatum fuisse, nonnulli olim arbitrati sunt. 
Ita verba ilia, Gen. iv. 4, ^H3t?4«) ferrfo Prtn; y&\ 9 transtulit Theo- 
dotion, K«/ evexvpiasv, " Et inflammavit Dommus super Habel/' Earn 
expositionem laudat Hieronymus, Trad. Heb. in Gen. Mira est 
seniorum in Gen. iv. 6, 7, vapdppadis, quas in peccati Cainitici 
expositione veterum multos in devia coegit. Verba sunt, Kai g/Ve 
Kyp/og 6 ©gos rw Ka/V/'Ii/cc ri ffipiXutfog syevov', Kcx,i iva, ri 6uve<ir£ffs rb tfpofftotfov 
(Toy; oux suv opQ&g Kpotevsyxygj bpQ&g ds {j,q dtsXpg jjpaipres', qffvxaeov -irpoq 
ce % dvoffrpopyi auroD, xai cv apfyig auroD. Quid sibi velint verba 
ista, " Si recte obtuleris, non autem recte diviseris/' plane incer- 
tum. Ad textum sacrum haud pertinent. Insignes sunt eorum 
occasione, Augustini, de Civit. Dei, lib. xv. cap. vii., Chrysostomi, in 
cap. iv. Gen. Horn. xviiL, Cyrilli ad Julian., aliorumque hallucina- 
tiones, et mpitpyiai. Hieronymus Tradit. Heb. in Gen. iv. vapo- 
pafj.cc, hoc ruv o perstringit acriter; nee tamen sine lapsu ^i/jj^ov/xp. 
r\s®n } "Peccatum/' inquit, " apud Hebrasos generis est masculini, j 
sed in Grseco sermone feminini." Nam certum est ^^^D generis 
esse ferninini. Fefellit Hieronymum, quod hie loci curn T5" 1 par- 
ticipio generis masculini jungatur. Sed illud apud Hebrseos haud 



CAP. II.] ANTEDILUVIANA. 145 



insolens; et hujus loci tollunt avo/^aX/av, NPfl et flj* idem ac 
utramque significans, in gen ere masculine. Fontem lapsus detegit 
in locum doctissimus Mercerus. Dicam brevi quod res est. Repu- 
diatum est Caini sacrificium, neque propter materiam, neque ob quo- 
tarn possessionum suarum partem male sacratam, neque ob defectum 
ulKus ritus externi, sed ob peccatum et infidelitatem sacrificantis. 

IY. Objurgatus a Deo Cainus invidiam et iram ad versus fratrem 
ad tempus occuluit. Id verbis significari videtur: 'J^ 1 '^ T.(? ">?^ s l 
vritf ; — " Et dixit Cain ad Habel fratrem suum." Quae verba ita red- 
dunt nostrates, " And Cain talked with his brother AbeL" Addunt 
codex Samaritanus et versio ruv LXX., " Transeamus in campum." 
Vulgatus, "Egrediamur foras," ex Targum Hierosolymitano sine 
dubio. In Bibliis Masoreticis post VfiK unius lineolae lacuna est Tex- 
tum Hebraeum corruptum esse clamant, Lindanus, Morinus, aliique. 
Assumentum rejicit Hieronymus: "Dixit," inquit, " Cain ad fratrem 
suum, subauditur, ea qua3 locutus est Dominus ; superfluum ideo est, 
quod in Samaritanorum et nostro volumine invenitur," Tradit. Heb. 
in Gen. Videas etiam quanti fecerit Samaritanum ilium codicem, 
quem Hebraico nonnulli prseferunt. Hieronymum in sensu sup- 
plendo sequitur Aben Ezra in loc. " Videtur/' inquit, " mihi dixisse 
seu narrasse illi, quibus objurgationibus acceptus fuisset a Deo." 
Onkelos textus verbis adhseret. Jonathan, ut etiam Targum quod 
Hierosolymitanum dicitur, longam enarrat fratrum disceptationem. 
" Et dixit," inquit, " Cain ad Habel fratrem suum, 'Veni, exeamus 
ambo nos in agrum/ Fuitque cum exiissent ambo ipsi in agrum, re- 
spondit Cain et dixit Habeli, ' Intelligo ego quod per miserationes 
creatus est mundus' (aliter Hierosolymitanum, " Quod per misera- 
tionem non creatus est mundus"), ' sed non secundum fructum bono- 
rum operum gubernatur, et est acceptio personarum in judicio; 
propter quod accepta est oblatio tua, oblatio vero mea non accepta 
est cum beneplacito/ Respondit Habel et dixit Caino, c In misera- 
tionibus creatus est mundus, et secundum fructus bonorum operum 
gubernatur, et acceptio facierum non est in judicio, et propterea 
quod sunt fructus meorum operum meliores tuis, recepta est cum 
beneplacito oblatio mea.' Respondit Cain et dixit fratri, 'Non est 
judicium, nee judex, nee seculum aliud, nee dabitur merces bona 
justis, nee ultio sumetur de improbis/ Respondit Habel et dixit 
Caino, ' Est judicium, et est judex, et est seculum aliud, et dabitur 
merces bona justis, et ultio sumetur de improbis/ Et propter haruni 
rerum causam contendebant super facies agri." Hsec Ben Uzziel, suo 
more, hoc est, inepte. 

" Nam nunc non erat his locus." 

Y. Philo Judseus Cainum ffofiffr^v fuisse dicit, "Ac fratrem ad dis- 
putandum provocasse;" inde forsan quod cum Deo ipso captiose 
VOL. XVII. 10 



146 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

egeritj Gen. iv. 8. Sed res patet ; et sensum verborum versione sua 
egregie innuunt nostrates : " And Cain talked with his brother." Hoc 
est, postquam in animo suo statutum habuit fratrem e medio tollere, 
capitale odium, quod ex invidia medullitus fovit, alto corde premens, 
et amorem vultu simulans, amice et fraterne eo cum collocutus est. 
Is verborum sensus. Is eorum, qui aliorum sanguini inhiant, mos. 
Ita postea Joabus Abnerum, Absolomus Amnonem, simulata amoris 
redintegratione proditorie sustulerunt. Eo praetextu allectus, insidiis 
occubuit primus martyr. 

VI. Hujus autem caedis patrandae Caino speciali modo auctor erat 
diabolus. Itaque non tantum ob ipsam hanc caedem Cainus sx rou 
vovypov fuisse dicitur, 1 Job. iii. 12, sed etiam et diabolus avOpuiro- 
xTovog a*-' ap%^, Job. viii. 44. Non enim is ideo tantum ibi loci 
homicida vocatur, quia primes homines in peccatum illexit, unde 
mors erat insecutura; sed etiam quod reapse caedem hanc perpetrari 
procuraverit, quomodo scilicet eo instigante Pharisaei turn temporis 
Dominum Jesum occidere voluerunt. Id vetus poeta, cujus versi- 
culi exstant apud Epiphanium, ita eleganter expressit: — 



<rpK$ xetxuv eiug, 
"H T' u fictpuv rizrovffot S-niravfiov xenxuv, 
ruCpXov vroSyyos ayvoiets, fiiou 



vs t*; SSptis 
Tag furmX&tynH ovXifavrts 
Kaiv (MMnett $01*10 rtpurov Xu 



Alaviuv rt 



" prima origo cladium et meta ultima 
Coluber, malorum tuque thesauri pater, 
Anteambulo caecse error ignorantise, 
Cui pabulum hominum lacrymse et suspiria, 
Dum suscitatas odio inexpiabili, 
Armatis in se fratricidas dexteras, 
Ut primus iram sanguine inficeret Cain, 
Vos impulistis. Vos ut seterno a statu 
Terrena ad ima primus excideret homo, 
Caussa exstitistis." 

VII. Postquam autem infidelitas et hypocrisis Caini in hunc t 
modum palam se aperuissent, ita ut diutius in ecclesia tolerari non I 
debuerit, Deus, qui teneri gregis curam adhuc gessit immediatam, \ 
ne impii apostat®, eorumque qui illi in sceleribus adhaeserunt i 
(quorum numerus baud parvus fuisse videtur, cum eorum ope ad (< 
urbem exstruendam se accinxerit) consortio inficeretur, ipsum e fini- i 
bus ecclesiaa maledictione onustum exterminavit. Is eorum verbo-lj 
rum sensus, Gen. iv. 12, p«? n ™ ^} Vj, "Vagus et profugus eris 
m terra;" hoc est, " Exi in faciem terrarum orbis tui causa recenslj 



CAP. II.] ANTEDILUVIAN A. 

maledicti, utpote nova ab imperio meo defectione cnmulati; in eo 
eiTes quocunque demum voles, terrena sapias, cum cultu meo, eccle- 
sia mea, nihil commune deinceps habiturus." 

VIII. Hanc partem pcense suae ipse repetit, ver. 14, 5>J WTO 
Vjfrf? ^J), " Vagus et profugus ero in terra" (non "Srsvuv xa/ rp'epuv, "Ge- 
mens et tremens," ut LXX.); et "iflBK TJ|P, " A facie tuame abscon- 
dam." FaciemDeigratiosam in promisso semine antea contempserat. 
Gratise iterum cum Deo ineundse spem aliis verbis abjicit: ^^^1 
Kifetftf ; — "Major," inquit, "est iniquitas mea quam ut ei parcatur," vel 
"quamsim ferendo." Ea verba "reprehendenda esse, quasi quidquam 
mali in se continerent," negat Jonas Schlichtingius de Trinitat. ad 
Meisner. p. 119, quasi ex recta ratione prodiissent. Sed certum 
est, ex fide ilia non provenisse, adeoque fuisse desperationis plena, 
Deinde providentiam Dei se latere potuisse, nee spem habuit, nee 
metum. Agnoscit ideo se a communion e sanctorum, et prsesentia 
Dei in cultu solenni exclusum. Fugatus autem ab ecclesia, et illam 
fugit, Gen. iv. 16. 

IX. Nono autem supra centesimiam et vicesimuin anno, post fun- 
datam in promissione liberatoris ecclesiam, accidit base Caini de- 
fectio. Probabile enim est proximo post mortem Habelis anno, 
Hevam peperisse Sethum. Is erat annus vitse Adami centesimus 
et tricesimus, Gen. v. 3. Eo temporis spatio, in numerum et mul- 
titudinem crevit sine dubio humanum genus ; adeoque ecelesia ipsa, 
quse adhuc absolute erat catholica, totum genus istud amplectens. 
Duravit ideo inculpata prima ista peccatorum fidem in mediatore 
profitentium ecclesia, centum et triginta annos, aut eo circiter, se- 
cundum normam theologise redintegratse, sancte et inculpate coram 
Deo incedens. 

X. Cainus itaque annos natus centum et viginti in apostasiam 
irruit. Ineptum enim est, quod ex sententia cujusdam Theodosii 
refert Gregorius Abulpharajius Chronologus Arabs, cujus historisB 
initium non ita pridem edidit Cl. Pocockius; nempe "Adamum 
non nisi triginta annis exactis ab expulsione sua e paradiso, Cainum 
genuisse; Habelem autem centum annos luxisse, antequam ad ux- 
orem reversus Sethum genuerit." Sed deliria hsec ^rwg rejicit 
textus sacer, Gen, v. 3 ; et tamen nescio unde ortus rumor ineptis- 
simus, totum orientem peragravit, et plurimorum scripta macu- 
lavit. 

XI. Progressa itaque hypocrisis, ab infidelitate adversus Deum, 
ad sanctorum persecutionem, occasioriem reformationis ecclesias, 
etiam et necessitatem intulit; cujus in ejectione et maledictione 
Caini primum habemus divinitus eonstitutum specimen et exem 
plar 



148 DE THEOLOCUA ADAMICA [LIB. IL 



CAPUT III. 

Reformatio eccleslse antediluvianae secunda, Gen. iv. lilt. — ^™ n — nonnullorum 
ff$K\f*.a.ra. ovop.artt.o'yix.tt. notata — Idololatria Enoshiana, Maimonidis senten- 
tia, Seldeni, Cyrilli — Ecclesise reformatae defectio totalis — Ejus defectionis 
initium, occasio, modus, Gen. vi. 1-5 — Filii Dei ac filise hominum — Judee- 
orum nugas — Et veterum Christianorum quorundam — Idololatria antedilu- 
viana nulla — nav&asfy/a? diluvianse causse, et inter gentes traditio — Ecclesise 
antediluvians exitus — In eo futurarum typus. 

J. EJECTO ex ecclesiie finibus Caino, theologiae Adamicse antedilu- 
vianse corruptorum antesignano,viguit ejus vis et hspyeia, atque purus 
Dei cultus ei innixus ad setatem usque Enosh. Nova, uti videtur, 
corruptio, eaque late serpens, turn temporis invaserat ecclesiam; 
quam nova refoi;matio excipiens delevit: "Turn enim coeptum est 
invocari nomen Domini/' Gen. iv. 26. De quo loco nonnulla adjici- 
enda sunt. 

II. Verbasunt, n}n? DPa th^Smn TK. Sunt,quiecclesia3reforma- 
tionem; sunt, qui ejus in idololatriam lapsum, in eis denotari arbi- 
trantur. LXX. ita reddunt, O?r&^ %\m<rev sietxateTaQou rb ovopa Kvptov 
rov ©sou. ?Qffl scilicet non a ??n , sed ab ?nj deduxerunt. Hinc or- 
tum duxit nonnullorum innocens error. Notationem nominis rou 
Enosh ea verba expnmere suspicati sunt. Chrysostomi in locum 
interpretatio ei hallucination! solum innititur. Enosh enim "spera- 
vit" significare arbitratus, multa de pia parentum illius spe commen- 
tatur. 

III. Et sane in nominum Hebraicorum ratione reddenda, nullibi 
non ineptiunt Grseci. Ita Georgius Cedrenus, p. 1 72 : Tbv 

wofAaffe Ka/V o sffn ^Xo^, o xa/ ^TjXwtfas dvs/Xs rbv adshpbv avrttv 
6 spMvsverai y'svQos, -sir aurw yap wpwry povsuQevn svivfyffuv oi 
inepte, et adversus ovo^aroXoy/as rationem in ipso textu assigna- 
tum, Gen iv. 1. Ast color haud deest; nam HKJj5 est invidia, atque 
ty luctus: etiam et Zonaras, "A&X & 6 devrepog, dnXoT de wQog 
vi KX%GIS. TK ver6, seu tune, ad totum tempus vitse EnoshiansB refer-, 
endum arbitror. In diebus Enosh, -quern Seth genuit hsec actaj 
sunt. ^ Miseram quidem fuisse jam turn, cum nasceretur Enosh, 
ecclesise conditionem facile concederem. Inde piis parentibus foopaH 
rodefftas occasio. ^1iN miser homo est; ab ^N lethaliter ^grotavitj 
calamitosus fuit, Ps. ix. 21. Sed ad tempus nativitatis ejus, quij 
hie memorantur, astringere, ratio nulla cogit. Acciderunt enim hsecj 
forsan annis trecentis aut eo circiter, a reformatione prima ecclesisej 
per ejectionem Caini; cum nativitas Enoshi incidat in annum post 
illius fugam centesimum et sextum. Quamvis enim illius operisj 
quodcunque tandem fuerit, cujus hie mentionem facit Spiritus Sanc- 
,4:us, initia forsan posita fuere in ipsa nativitate Enoshi, haud tameul 



CAP. III.] ANTEDILUVIAN A. 149 

ad effectum perductum credo,, donee ipse Enosh, qui signanter no- 
tatur, aliquandiu exstiterat paterfamilias ; atque in ea sententia sunt 
Judsei pene omnes. 

IV. Idololatriasinmundum ingressumverbis hiscenotari,asserit Tar- 
gum Jonathani ascriptum : py& Jir6 my\- ^t3»5 1&0"IB* TnDI'a'T NTT Kin 
"I NWO D1BQ jHUTWb^ pSDI; — " Ilia astas," inquit, "in cujus diebus 
inceperunt errare, et fecerunt sibi idola, et cognominabant idola sua 
nomine sermonis Domini/' Hoc est, idola sua deos vocabant. Ita 
etiam Arabs interpres ex editione Erpenii," Tune inceperunt homines 
recedere ab obedientia Dei;" aliter quam habet codex in Bibliis Poly- 
glottis Londinensibus editus. Targum Onkelosi duo sunt exem- 
plaria ; unum expressit Arias Montanus in editione Bibliorum Regia, 
aliud Buxtorfius in sua Basiliensi; quorum hoc "supersedisse homines 
ab invocando,""ccepisse invocare nomen Domini" illudaffirmat. Mai- 
monides omnis idololatriae initium hinc arcessit, initio libri de Cultu 
Stell. : iniN 'IMPI nvy mjnai nhti nya m«n ^n IJJB BnjKn , inquit, wi 

^m -^Nin nox : DHIVD nn^n in rrri D^iton JD IDVJ; ^lixi inn 
D^ Dm IUD DH^ p^ni onioa- D^n:i D^yn nx ^n:nf> o^a^i i^ 
Dr6 pl^n^l DnNfii'l Dfrart DH D«l&n 1^ ; — hoc est, " In diebus 
Enosh magnum errorem errarunt filii honiinum; et obstupuerunt 
animi sapientum illius generationis, etiam ipse Enosh ex erran- 
tibus erat, atque hie fuit error eorum: dicebant, cum Deus ipse 
creavit Stellas et sphseras ad regendum mundum, easque in alto 
collocavit, et gloriam eis dedit, et illis ministris utitur, merito pro- 
fecto celebremus eas^ et extollamus, et gloriam eis impertiamur." 
Respexit vir doctus ad verba ilia Mosis, Gen. i. 16: &$$ ^. s l 

rbwsch itopn liNsn-nsi Dv»n rbtftich ^ttn-nlKBrmK Erifwi rMttnwshuc 

v v : v : T t » T - v : v •••;*•'; T ~ T ~ v ; — ; - •• ; v 

DUjisn n«l np^n. Ab iis degeneres patriarcharum filios occasionem 
sentit arripuisse, adorandi solem, lunam, totumque ornatum coelo- 
rum, quibus commissum erat in dies noctesque, adeoque in totum 
terrarum orbem imperium. In eadem sententia est R. D. Kimchi : 
" In diebus," inquit, " Enosh, erraverunt post idololatriam, et invo- 
catio nominis Dei tune profanata fuit; sunt autem qui verbum 
?rnn p er incipere exponunt hoc modo, 'Tune inceperunt homines vo- 
care nomina simulachrorum et idolorum nomine Dei/" Maimoni- 
dem sequitur Seldenus, Prolog, iii. ad Syntag. de Diis Syris. 

V. Josephus vero hisce omnibus antiquior veri et unius Dei cul- 
tum ad septimum usque seculum durasse asserit, A/>%a/oX. lib. i. Ei 
astipulatur in Maase-Beresith, cap. xxii. R. Eliezer; et probat idolo- 
latrise nullam hie mentionem fieri, quia rerum aliarum, quas 
colerent, hoc est, solis et stellarum, nulla facta est mentio. Hisce 
consentiunt veteres Christiani jplerique. Of ^v ouv e% 'ASap, inquit 
Cynllusad Julian., xa,i f^^pi rov ~Nue ysyovoTSS avdpuvoi, $eov zvot, rlv pvffei 
y.ai a\7i$u<; ruv oXwv druMOvpyov rsriprixaffr, pera de xaraxhwffAov xa,} roD 

xaraffxtvwv affvufcarov sff^xoKfi Kepi Qeov do^av } o/' f&sv ovpavlv 



150 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 



sTvou Sew, jjX/ov £E xat tfeXiJ«jv sripoi. Atque hsec sententia veris- 
shna est, in qua est etiam Epiphanius, lib. i. cap. i. sect. 4. Beda in 
Ohron. ^C 1 , principaliter, "incipere" significat; et in pihel " pro- 
fanare,"in hiphil aut hophal rarissime ; inde "&$*, " principium/' et 
^C 1 ) " publice aliquid " ordiri. Atque hanc interpretationem amplec- 
titur Hieronymus. • Neque turn primum inceperunt homines pro- 
fanare nomen Domini, in diebus scilicet Enosh; cum id ab impiis 
Cainitis longe ante natum Enoshum factum sit. Nulla ideo causa 
est cur signanter diceretur, turn incepisse homines profanare nomen 
Dei; peculiari modo invocare, maxima. 

VI. Non ideo corruptio cultus religiosi, sed reformatio ecclesise 
verbis hisce indicatur. Novum quid et insolitum significare notat 
particula praeposita. Cum autem ecclesia intra unius familise limites 
sisteretur, baud difficilis erat ejus reformatio, per ejectionem scilicet 
contumacium. Verum aucto in immensum bumano genere, et dilatis 
ecclesise pomoeriis, alia erat via ineunda. Multitude enim peccan- 
tium impunitatem et licentiam peccandi parit ; duo ideo haec verba 
denotant. Primo, segreges ccetus, ad Dei cultum solennem peragen- 
dum, pios constituisse. Deinde, nomen suscepisse peculiare cul to- 
rum seu filiorum Dei, quo ad aliam usque defectionem usi sunt. Ita 
separatim Dei nomen solenniter invocabant; et Dei nomine vocati 
sunt; hoc est cultores, seu filii Dei. Utrumque sensum probant 
nostrates interpretes; nam ut in textu legunt, "Then began men 
to call upon the name of the LORD;" ita addunt in margine, " To 
call themselves by the name of the LORD/' Atque hsec sola via re- 
formandse ecclesia3 erat reliqua. Earn ingredi, cum plurimi verum 
Dei cultum corrumpunt, et pertinaciter in sceleratis moribus persis- 
tunt (qui erat istis temporibus ecclesise status), et rei ipsius natura, 
et recta ratio postulat. Quid enim agerent, qui Deo conscientias 
suas illibatas et puras sistere in cultu religiose cuperent? An se 
apostatarum turbas misceri, atque corrumpi paterentur? Id eorum 
officii non esse videtur: an apostatas foras ejicerent, et exterminarent 
e fmibus ecclesiaB? Id vero in plures a paucioribus fieri nequit. 
Restitit ideo piorum separatio, et in coetus segreges col lectio. Illud 
nunc factum esse, verba hsec memorant, Non enim turn primum 
profanatum est nomen Domini, quod ab impiis Cainitis longe ante 
factum est; neque turn primum absolute loquendo homines incepe 
runt nomen Domini invocare, cum cultui ejus a jactis mundi funda- 
inentis pn omnes vacarent; at vero turn primum, nonnulli, separa- 
tione visibili a reliquo muudo facta, solenniter inter se cultum reli- 
giosum peragebant. 

VII. Atque hsec secunda erat eeclesise antediluvian se reformatio. 
Prima defectio singularis erat in persona Caini. Illius ejectione con- 
stitit prima reformatio. Enoshi tempore latius serpserat, plures- 
que infecerat hypocrisis. Ut a labe communi immunes se sisterent, 



CAP. III.] ANTEDILUVIANA. 151 

et cultum Dei in Mediatore promisso purum conservarent, ab apos- 
tatarum turba secedentes pii Sethitas, et segreges coetus instituentes, 
"filii Dei" died sunt. Atque hie primum ecclesia, a mundo visi- 
biliter et sponte separata, exstitit. 

VIII. Hujus reformationis virtute effloruit theologia pura, atque 
vi ejus, ecclesia visibiliter separata, ad annos mille, aut eo circiter. 
Eo temporis curriculo insigne obedientias exemplar, theologias verse 
rsxwpiov et vitas asternas pigrms, in Enochi translatione Deus edi- 
dit, Gen. v. 24. Rerum vero processu, impii Cainitas, atque Sethitas 
isti, a quibus tempore reformationis Enoshianse pii secesserant, pacem 
uti videtur communiter colendam prsetendentes per connubia, et alia 
vitas politicae vincula, in piorum consortium admissi, omnia divina, 
humanaque catholice pene pessundederunt. Is est fatalis plerumque 
post reformation em, corruptionis denuo in ecclesiam admissas exitus. 

IX. Maxima autern apostatarum impiorum caterva, in piorum 
consortium admissa, cum hi neque per illorum ejection em auctori- 
tativam, uti loquuntur, nee per secessionem voluntariam se amplius 
liberare potuerint, defectio illico catholica, et tota ecclesia corrupta 
evasit. Deus ideo dispensationi isti, ac theologias Adamicas sub- 
lapsarias in theologorum apostatarum -TrawXgfy/a diluviana finem im- 
posuit. 

X. Defectionis autem hujus ultimas, ecclesias antediluvianas, or- 
tum, progressum, et finem memories prodidit ipse ejus ultor justissi- 
mus, Gen, vi. 1—5. Ortum, ver. 1, 2, enarrant, " Evenit autem cum 
coepissent homines multiplicari in terra, et filias genitas erant illis, ut 
videntes filii Dei filias hominum bona forma esse, acciperent sibi a 
quibusvis mulieres quas eligebant" 

XI. Quinam sint hi "Dei filii/' qusenam "hominum filias/' ambigitur. 
De angelis bonis, malis, nescio quid nugantur Judasi. Etiam ante 
rabbinos natos Philo et Josephus. Auctor etiam librorum Enoch, 
quorum fragmenta quasdam exstant, apud Josephum Scaligeram in 
animadversionibus Eusebianis, et Kircherum Oed. JEgypt. torn. ii. 
cap. ii. Ei delirio favent patrurn antiquorum plurimi, Justin. Apol. 
ii. ; Clem., Strom, lib. iii. ; Tertull. de Habitu Mulier. ; Lactan. Institut. 
lib. ii. cap. xv. ; Euseb. Praspar. Evangel, lib. v. ; Ambros. de VirgL 
Veland. ; Zosimus Panopolites apud Photium, Cod. cxci. Sed neque 
angelorum natura aut conditio, Matt. xxii. 30, neque narrationis Mo- 
saicas series suspicionern istam patitur. 0^rp£n ^ } seu "filii Dei/' per 
^nn *«, seu "filii potentum/'reddit Onkelos ; et ^n rto, "filias ho 
minum/' per Kfc^x n^n, seu "filias pauperum." LXX.,u/o/ 0£oD. Aquila, 
y/o/ Stuv, " filii deorum." Filii ruv dvvaerevovruv, Symmachus, teste Hie- 
ronymo. Atque hi omnes, summam omnium ordinum conftisio- 
nem in statu politico, ac communi vivendi genere intelligunt, quasi 
nullo graduum respectu, aut dignitatum honore habito, inter se more 
pecudum coiissent homines. In ea sententia est Rambam, More 



152 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

Nebuch. p. i cap. xiv.: "D™ significat," inquit, "etiam * communem 
plebem/ et ' multitudinem hominum;' ut etiam 'filii Adam/ etiam 
'filii viri/ Ps. xxxiii. 13; et in hoc significatu dictum est, 'Et viderunt 
filii Dei filias Adam/" 

XII. Sed res per se satis patet. " Filii Dei" fuere, qui a diebus 
Enosh, coetus segreges, pro vero Dei cultu celebrando, instituerunt, 
vloQsffiav professi. Eo nomine impio mundo odio fuere et ludibrio. 
Neque enim unquam erat, eritve sui dissimilis hac in re mundus. 
li per aliquot forsan annorum centurias se a communione malorum, 
qua3 semper defectionis ecclesiasticae causa exstitit praecipua, segre- 
garunt. Temporum processu illi etiam aucti fuere prole improba, 
penes quam tantum vloQsrias poppaMie. Ea effreni libidine percita, 
apostatarum filias sibi connubiis junxit. Atque ess " filias hominum" 
fuere. Ad illud usque tempus pios Sethitas omnia jura, cum divina, 
turn humana, separatim habuisse a Cainitis, etiam loca late distantia, 
sine ullo vitae aut seculi commercio incoluisse, vetus est Judaeorum 
traditio; quam, quia veri speciem habeat, baud temere rejicerem. 
Earn fabulis interpolatam refer t Abulpharajius Pocockianus: " Seth/' 
inquit, "filius Adam: Fertur ilium primum scribendi auctorem 
fuisse ; et progeniei suse vitae beatae, quaB parentibus suis in paradiso 
fuerat, desiderium ingessisse ; adeo ut Montern Hermon secesserint, 
cultui Dei, pietati, et continentiae dediti, neutiquam ad mulieres 
accedentes, unde vocati sunt Bani-Elohim. Anno vero Jaredis 
quadragesimo descendentes de Monte Hermonis, cum de reditu in 
paradisum desperarent" (hoc est, cum vitas sanctimonia, et a mundo 
separatio eis taedio esse cceperunt), "feminas concupiverunt ; cumque 
uxores illis dare recusarent propinquitate ipsis juncti, despicatui illos 
habentes, Cainitce eos ad matrimonium invitarunt, ultro illis filias 
suas praebentes, quibuscum congressi, pepererunt gigantes, bellis et 
incursionibus hostilibus prasstantes." 

XIII. Atque haec ille ex libro apocrypho Enochi vspl ruv lyw- 
yopuv hausit; excepto, quod, quae is Sethitis ascribit, ille alter, nuga- 
tor Judaeus, angelis in Montem Hermonis descendentibus, assignat. 
Illorum autem librorum ^ ruv lywyopuv, et vepi axoKahv-^we 
MwCVIw;, quae adhuc exstant fragmenta, istiusmodi fabulas cuivis ea 
sitienti aftatim suppeditabunt. Angeli autem antiquis ly^yo/w 
dicti. Ansam eripuerunt e Daniel, cap. iv. 10. ^ seu " vigil" e 
ccelo respexisse dicitur. Vulgati codices textus Graeci habent tty voce 
Hebraica retenta: MS. quidam lypfyopos. 

XIV. Ex hoc fonte prodiit omnium in omnibus &6'e/&iroe /&%!$. 
Tandem uterque coetus ita in unum coierunt, ut sola familia Noachi 
excepta, vix supererat inter mundum et ecclesiam distinctio. Id 
ostendit Spiritus Sanctus, ubi afiirmat "omnem carnem viam suam 
corrupisse/' Gea vi. 12. Haec, inquam, origo erat defectionis catho- 
licae ecclesiae Enoshiana3, seu Adamicaa, antediluvianae, secunda 



CAP. III.] ANTEDILXJTIANA. 153 

vice reformatae, qua illustre omnis catholicae apostasiae ortus exemplar 
habemus. Malorum enim consortium illud semper erat, quod eccle- 
siam pessundedit. 

XV. Yideamus porro defectionis hujus progressum. Eum ver. 
11, 12, Spiritus Sanctus exponit, "Corrupta erat terra coram Deo ipso, 
et impleta erat violentia; et aspiciens Deus terrain, ecce corrupta erat, 
quia corruperat omnis caro viam suam." Eousque scilicet progressa 
est, ut se extenderit ad omnem earnem; Noacho tantum excepto, 
ver. 8, vii. 1. Is autem " praeco erat justitiae," 2 Pet. ii. 5. In 
cujus ministerio Spiritus Christi " disceptabat cum rebellibus/' 1 Pet. 
iii. 19, centum et viginti annis, Gen. vi. 3. Ita locum ilium ex- 
ponit Targum Ben Uzzielis, qui tamen more solito, nescio quid, 
nugatur de Schamchazai et Uzziel, qui turn temporis ex ccelo caden- 
tes, gigantes genuerunt. 

XVI. Naturam bujus apostasiae in idololatria praecipue constitisse, 
contendit Maimonides. In ejus sententiam abiit Seldenus. Deorum 
nomina quos coluerunt praebet nobis in Alcorano Mubammedes, 
Azoar. Ixxxi., Wadda, Sawahia, Jagowth, Jalowh, et Nasera. Hisce 
uti videtur Schamchazai, et Uzziel operam dederunt. Sed nugas 
mittamus. Quae de idololatria antediluviana dicuntur, omni proba- 
bilitate destituta sunt. Etenirn nullam ejus mentionem facit Spiritus 
Sanctus, minime prsetermissurns, utpote peccatum gravissimum, et 
ad vindicias justitise divinae in mundo perdendo peragendas effica- 
cissimum argumentum. Magnum proculdubio futuri judicii praeju- 
dicium, ut loquitur Tertullianus, et sola cruce Christi minus, in prisci 
mundi exterminatione diluviana Deus exhibere voluit; an ideo in 
tantae cladis, poenaeque, sola aeterna minoris, causis exponendis, maxi 
mum omnium peccatum silentio praeterire censeri possit; praesertim, 
cum crimina alia et scelera earn commerentia accurate recenseat ? 
Malitia enim cordis hominum, corruptio vitae universalis, violentia et 
rapina, connubia etiam illicita exserte memorantur, cap. vi. 2, 5, 1 1-13, 
caeterum seculi vitia, et scelera baud inepte enarrat apud Annium 
Viterbiensem Berosus; sicut et Ovidius Metamor.i.: " Hi," inquit, 
" gigantes vastitate corporis et robore confisi irruentes armis omnes 
opprimebant, libidinique inservientes invenerunt papiliones et in- 

strumenta musica, et omnes delitias; manducabant homines, et 

nihil erat, quod non admittebant contemptores religionis et deorum/' 
Verum autem Berosum, diluvium historia sua memoria6 etiam con- 
secrasse, testis est Josephus'A/j^a/oX, lib. i. cap. iv. 

XVII. Finis sen exitus hujus apostasiae catholicae, erat apostatarum 
vavufodpia diluviana, nempe, o TOTS Koffpos vda,Ti jtaTax\vff&etg airuXeTo, 
2 Pet. iii. 6. Hanc diluvii causam gentes traditione accepisse, testis 
est, inter alios plurimos,Lucianus, Tlepl rfc ^vpfys ©scv, sect. 12, °H&s % 
yevzf), inquit, o/ vvv avdpuffoi ou KPUTOI sysvovro, aXX' exsivfi per i] yevey, <7rdvrsz 
U\OVTO. Ouro/ ds y'cvtog roD dsvrtpov tlffr TO aZ&tg sx AsuxaX/wvog Ig crXjj- 



154 »E THEOLOGIA ADAMICA, ETC. [LIB. III. 



'Exefvav de vtpt ruv dvQpweuv rdds pvOeovrat. 'Yfyiffrai xdprct 
eovres, &6ef/»i(fra spya, efpafffw, ours yd,? opxtcx, BpyXfttfftf, OVTS %tboti{ sd's- 
xovro, ovrs ixereuv qveixpvro dvr &v <rp/tf/ 9) ^s/aXfj ffvptpopjl a-r/xsro. 
Avrixa 7) yn flroXXov £<W sxdido?, xa/ opZpoi psydXoi sy'svovro, %ai o/ tfora- 
/W xare&jtfav ^s^ovsg, xa/ 77 ^aXatftfa * ewi -TroXXov OCVS^TJ, etfre o 
syevovro, nai tfdvr*$ a>Xom>. Asux.aX/wv 6s povvos avdpuKuv 
faurspyv, ev£ovMr)$ rs xai rr,$ e'jffz&og sivexa. 'H 6s oJ 
syevero. Aapvaxa fAeydXqv, rqv avrbg %%£, sg rav-qv sff£t£dffa<; - 
rs xa/ 1 yuvafxag IwuroD, stfsC?;. 'Eff£a/vom 6e of a^r/xovro tfusg, xa/ 
xa/ Xsovrwv ysi/ga, xa/ op/g^, xa/ aXXa, oxd'o'a li> y^ vtjUHTSU irdvra, sg 
, o ds xdvra sdeKW xa/ /wv oux scivovro, aXXa tfp/tf/ /^g/aX'/j 8/o^gJ' 
/q syevsro- xa/ Iv /a/>5 Xapvax/ -ravreg ivXftWO&F, gtfrs ro t!6wf J^gxparsg- ra 
/^si/ AEuxaX/cjvo; cre^/ "EXX?jv£g iffrop'tovM — id est, "Hsec hominum gene- 
ratio, quse nunc est, ab initio baud quaquam fuit, sed ea, qua3 turn fait, 
tota interiit. Hi autem homines, qui nunc sunt, secundi generis sunt, 
ejus scilicet, quod rarsus a Deucalione in tantam multitudinem ex- 
crevit De illis autem nominibus bujusmodi quaadam traduntur, 
cum contumeliosi admodum essent, nefaria opera eos perpetrasse: 
neque bospites recepisse, neque supplicum misertos esse ; ob quam 
rem maximam calamitatem ipsos mox consecutam esse; statim enim 
€t tellus multam aquam efrudit, et imbres magni fuerunt, et flumina 
solito majora decurrerunt, et mare quoque in multum ascendit, 
eousque dum omnia aquis inundarentur, atque omnes perirent. 
Deucalion autem solus bominum relictus fuit in secundam genera- 
tionem prudentise simul, et pietatis gratia. Servatus autem fuit hoc 
pacto. Arcam quandam magnam, quam ipse babebat, impositis in 
earn et liberis et uxore sua conscendit. Caeterum cum ipse ingre- 
deretur, venerunt eodem et apri et equi, et leonum genera, et serpen- 
tes, aliaque qusecunque tellure pascuntur, bina ex unoquoque genere 
cuncta. Ille autem recepit ad se omnia, atque ea ipsum baud qua 
quam laedebant, sed magna inter eos a Deo concordia erat, unaque 
in area omnes navigabant, quamdiu aqua superabat, atque base 
quidem de Deucalione GraBci tradunt." Hasc ille, quas omnia a 
sacro textu desumpta esse, nemo non videt. Ea etiam in re ludit 
Horatius: — 

" Terruit gentes, grave ne rediret 
Sseculum Pyrrhae, nova monstra questse ; 
Omne quum Proteus pecus egit altos 

Visere montes. 

Piscium et summa genus hsesit ulmo, 
Nota quae sedes fuerat columbis : 
Et superjecto pavidse natarunt 

^Equore damse." — Od. ii. lib. i. 

Similia ex Hieronymo jEgyptio, Beroso, Mnasea, Nicolao Damasceno 
refert Josephus, Antiquit. lib. i. cap. iv. ex Abydeno et Alexandro 
Polyhist. Eusebius in Chronic. 



CAP. I.] DE THEOLOGIA NOACHICA POSTDILUVIAN A. 155 

XVIII. Seel diluvium catholicum cum rovwp Deucalionis, vel, 
quod illud longe antecessit, Ogygiano, plerique confundunt. De eis 
omnibus recte scriptor antiquissimus apud Cedrenum: "On dvo xara- 
%Xi»c'//<o/ %,ara rqv 'EXXaoa y5ji> dtaQs^X^/jjSvoi ysyovaffr ftpuros j&sv kiri 
'nyuyov sv ry 'Arnxri (plurimi autem Ogygen non Attica? sed Theba- 
rum regem fuisse aiunt) ; ^povoig ds vgrspov h ©grraX/a (hoc est, quse 
postea ita dicta est, nam neque Homero id nomen innotuit) lit} Azu- 

f3affi\suovrog 'AQqvqffi dsvrspov Kpavaov avro^Qovog. Tourou rou 

ou rov svri AzuKuXtuvog 5>jXov&Y/, doKovcfi [Atfivritiftai /cat 
tpdffxovrsg rqv %wpav avruv JUT) xaraKSjtXvffQai' xat dixaiu 
xarax.sx,Xv6@ai rors rqv AtywTrrov rotfiHog yap yeyovsv oSrcg o 
TGV yap xpoTSpov %TOI rov KaQoXixbv xaTaxXuff/Aov ovds yivuffxouffiv. 
yap %v 6 <rarpidp%ri$ avruv ysw^sig. Xa/A ds 6 vtbg Nws, 
a<p' o5 A/yucrr/o/. At nulli dubium est, quin primi pvQoypdpoi ita dilu- 
vii catholici famam cum particularium historia miscuerint, ut nee 
lisec, neque illud intellexerint posteriores. Qui plura volet de dilu- 
viis hisce, consulat Augustin. de Civit. Dei. lib. xviii. cap. ix. ; Non- 
num, lib. iii; Orosi. lib. i. cap. ix. 

XIX. Atque hunc finem consequuta est ecclesia apostatica ante- 
diluviana. Novse defectionis post refonnationem crimine se alligans., 
irreformabilis evasit. Hanc solemnem theologia supernaturalis pri- 
msB revelationis sortita est periodum. Omnium autem ecclesiarum 
futuris temporibus instituendarum et lapsarum reformandarum typus 
et exemplar uti videbimus, in ea constituta sunt. Omen vero pro 
infinita sua misericordia, ab ecclesiis Christianis reformatis Deus 
avertat. 



LIBER III. 

DE THEOLOGIA NOACHICA POSTDILTJYIANA. 
CAPUT I. 

2 Pet. iii. 5-7, Coelura novum et terra nova — Mundus vetus qualis — Mun- 
dus novus, Esa. 11. 15, 16, Ixv. 17, Ixvi. 22 — Seculum venturum — Mundus 
futurus — Noachus vir Justus — Fidem habuit antediluvianus — Theologia post 
diluvium in ejus familia restaurata et aucta — Prima foaderis divini expressa 
mentio — Ad federis naturam pertinent promissio et restipulatio — Quo re- 
spectu promissio fcedus dicitur — ^^ uncle — Promissionem nudam ssepe sig- 
nificat, 2 Sam. xxiii. 5 ; Jer. xxxi. 31, 32 — A/«^x>7, ffuvMxti— Fobdus unde — 
Foedera quomodo olim sancita, Jer. xxxiv. 18 — De signo foederis — Arcus in 
nube — Signum foederis cur fcedus dicitur — Natura foederis Noachici — Prse- 
cepta theologiae addita— Gen ix. 5, 6, przccepti primi postdiluvian!, de 



156 BE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

sanguine non fundendo, expositio— Modus vindictae per magistratum su- 
mendffi, in eo constitutes— Onkeiosi sententia— Talionis origo— Prsecepti 
secundi, de non comedenda came cum sanguine, expositio, Gen. ix. 2, 3 — Sep- 
tem pracepta Noachidis data— Quid per ea intelligant Hebrsei— Noachi apud 
Inghiramium ad filiosoratio ficta — Ecclesise Noachicse instauratio — Duratio — 

Chami peccatum Judaeorum nugaB — Fabulse Saturni resecti ortus — Canaan 

cur maledictus — Ecclesiae reformatse novae promissiones datae — Illius nova 

defectio Defectionis occasio — Ecclesiae Noachicse defectionis catholicse nar- 

ratio. 

I. OKTUM et progressum mixtce istius theologize, quse partim lege 
naturali seu rationis rectse dictamine, aut theologise hdiaQsrov reli- 
quiis, partim revelatione Adamo post ingressum peccati facta consti- 
tit, superiore dissertatione exposuimus. Varios etiam avoffrafftag illius 
gradus, quse totalem a Deo totius pene mundi defectionem tandem 
intulit, atque theologorum apostatarum poenam horrendam et <xavu- 
XsQpta.v, paucis ibidem ostendimus. Ejus theologise instaurationi, 
incremento, progressui et eventibus a diluvio ad vocationem Abra- 
hami usque, exponendis, jam proximo in loco incumbimus. Totam 
autem hanc ofaovopfav divinam ita proponit Bfeatus] Petrus: Ovpavol 

fWaXa/, xat yy\ e% vdarog xai d/' idarog (fvvsffruffa, rSj roD ©sou 
df 5>v o rore xoGpos vdan xaraxXvffQelg dvuiXero' o/ de vvv oupavoi xai 

j] yyj r$ avrov Xoyw rsdqffavpffffAsvoi g/V/, <ru^/ rqpovpsvoi elg qpepav Kpiffeus 

xal dffc/jXeJag ruv dffzSuv avdputfuv, 2 Epist. iii. 5—7. 

II. Duplicis hie "mundi" meminit apostolus ; veteris illius, qui per 
aquam perierat, atque turn temporis praBsentis per ignem consumendi; 
post cujus interitum, tertii ingressum prsenunciat ver. 13, Kaivoiig 
de ovpavovg xal yfy xatvqv xara ro svdyye^cx, avrov vpoffdoxuptv, h 
oTg dixouoffvvq xaroixe?. De aspectabili coelo, terrave, respectu sub- 
stantia3, neutro in loco agit apostolus. Mundo enim veteri per j 
aquam destructo, mansit nihilominus coelorum, terrarumque corn- 
pages. "Mundus" ideo iste fuerunt homines mundo degentes. Eis 
per diluvium deletis, mundus alius, ad Dei cultum rite peragendum, | 
erigi debuit. Hujus autem mundi fundamenta posuit Deus in fa- | 
milia Noachi, totam fabricam perfecit ecclesise Judaicas erectio atque 
ornatus. Atque is mundus erat, quern illico igne dissolvendum praa- 
dixit Bfeatus] Petrus; stylo nempe prophetico. Ita legimus apud 
Esaiam, cap. li. 15, 16, " Ego Dominus Deus tuus, scindens mare, et 
personant fluctus ejus, Dominus exercituum nomen ejus: et posui 
verba mea in ore tuo, et in umbra manus meaa protexi te, ad plan- 
tandum coelos et fundendum terram, et ad dicendum ad Zion, Populus 
meus tu." 

[II. Quo tempore ideo Deus, dividens mare, et educens populum 
suum ex Egypto, verbum seu legem, cum solenni cultus sui praBscrip- 
tione ei concredidit, in ecclesiam eum sibi formans, novum hunc 
mundum, coelum illud et terras instituit et absolvit. Eo tempore 
quo Petrus scripsit, mundus hie, hoc est, ecclesia Judaica jam apos- 



CAP. I.] POSTDILUVIAN A. 157 

tatica in exitium ignis festinavit ; non aliter quam mundus ille vetus 
in diluvium se praecipitavit. Incendio templi et urbis, dissoluta est 
istius mundi compages. Alium autem mundum, quoniam nondum 
adesset rov a/uvog tfuvrsXeia, novos ccelos, novamque terram, secundum 
Dei promissum, fideles exspectare jubet apostolus. Promissum illud 
exstat Esaiae cap. Ixv., commate 17; atque iisdem verbis cap. Ixvi., 
commate 22. " Ecce," in quit, " ego creaturus sum ccelos novos et 
terram novam, neque commemorabuntur haec priora, neque venient 
in animum." Ecclesiae statum post adventum Christi propheta in 
locis hisce depingit; nempe quo tempore Deus assumpturus esset 
ex gentilibus in sacerdotes et Levitas, uti verba se habent, corn- 
mate 21 capitis ultimi; hoc est, instituturus esset ministerium evan- 
gelicum. Inde is status ecclesiae ante mundi istius secundi con- 
flagrationem, " seculum venturum " et "mundus futurus" indigita- 
batur ; uti nos docet Paulus in Epistola ad Hebraeos, cap. ii. ver. 5, 
atque etiam cap, vi. ver. 5. Periit itaque per aquas diluvium pri 
mus ille seu vetus mundus; secundum, turn temporis praesentem, 
per ignem periturum prsenuntiat apostolus, futurum autem, ad co'n- 
summationem usque seculi duraturum confirmat : sed e diverticulo 
in viam redeamus. 

IV. Noachum ipsum, de quo nobis sermo est, constat hominem 
justum fuisse, Deo gratum et acceptum, ex multiplier Spiritus 
Sancti testimonio. Gen. vi. 8, 9, "Noach vir Justus, integer in 
generationibus suis, et secundum Deum indesinenter ambulabat •" 
etiam ver. 1, cap. vii., " Te perspexi justum coram me in setate 
hac." Honorifica prseterea et testimonio huic conformis, cum 
in Veteri, turn in Novo Testamento (quod rarum et pene singu- 
lare) ejus mentio facta est, Ezech. xiv. 14; 1 Pet. iii. 20; 2 Pet 
ii. 5. Justitiam autem eum per fidem obtinuisse probat apos 
tolus, undecimo capite ad Hebraeos. Fides omnis salutaris respi- 
cit promissum Semen. Hanc vero fidem habuit antediluvianus ; 
tune enim testimonio justitiae per Deum ornatus est. Justus ideo 
erat, et Deo gratus, coram eo ambulans integer, vi theologiae istius 
Adamicae antediluvianae, quam superior! dissertatione tradidimus. 
At vero in gratiam ipsius Noachi, et ecclesia3 in familia ejus instaur- 
andaB, variis luminis gradibus statim a diluvio aucta est ea tneologia, 
quos strictim percurram. 

V. Theologiam peccatorum antediluvianam in tres partes supe- 
rius dispescuimus ; promissionem gratiae, legem naturae scilicet, 
et cultus instituti praescriptionem. Nova ad Noachum revelatione 
facta, prima ulterius aucta, secunda plenius exposita est, tertia sta- 
bilita. Etenim nunc primum foederis Deus mentionem expres- 

sam facit, Gen. ix. 9, &??« t| s "??" r >« D^D ^an '•JNV "Et ego, ecce, 

ego statuo fcedus meum vobiscum." Pactum gratiosum, beneficia 
spiritualia exhibens in Mediatore, Deum cum Adamo in prornisso 



] 58 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

illo seminis celeberrimo saiixisse, antea probavimus. Ad solennita- 
tem qtridem foederis divini, requiritur promissio vitse, omniumque 
mediorum ad earn gratiose obtinendam necessariorum, cum obedi- 
entise exactione atque restipulatione expressa. Omnia hsec vero 
simul exprimi ubicunque de foedere solum agitur, necesse non est. 

VI. Promissio semper includit obedientise requisitionem. Est 
enim obedientia, nihil aliud quam mediorum ad vitam promissam 
obtinendam institutorum, debita observantia. Ubi autem ea obe 
dientia, quse in foedere requiritur moralis solummodo est, atque ideo 
fundamentum generale alibi habet, quam in ipso foedere, nempe in 
lege naturae, atque per foedus tantum acceptum et Deo gratum red- 
ditur, cum promissio sit purse revelationis, nomen foederis promis- 
sioni peculiariter ascribitur. Atque ita fit hoc in loco; promissio 
foedus dicitur. Sed et alias ob rationes promissio et foedus idem 
sonant ; eas enarrandi hie locus non est : de ipsa voce pauca addi 
possint. fl v 13 a rna seu JTJ?, "succidere" aut "excidere," dici non- 
nullis placet. Ita Grotius, Annotat. ad initium Evangelii secundum 
Matthaeum, quia in foederibus victimae ccedebantur. Alii ad N^l? quod 
"deligere" etiam et "disponere" significat; atque ea nominis ratio 
Cocceio viro docto pioque placet, de Feed. Dei, cap. i. A* 1 "!?, "eligere," 
"purificare," Mercerus in radice rna ; unde unde ortum ducat, saepe 
nudam "promissionem" significat, 2 Sam. xxiii. 5, Jer. xxxi. 31, 32; 
etiam "donationem" gratuitam irrevocabilem, Num. xviii. 9; atque 
"statutum"seu decretum Dei, Jer. xxxiii. 21. Et saepissime adhibetur 
ubi solennis partium conventib aut pactio locum nullum habet. In 
Novo Testamento per 3/a^xjjv redditur; quse voxseque late patet, ac 
W\$. De legibus, sponsionibus, testamentis utitur, teste Grotio. Vox 
<ruv07jx?j, quse proprie " fcedus" significat, ad explicationem ^2, non 
adhibetur in Novo Testamento. Seniores LXX. perpetuo earn vocem 
per kot&txq reddunt; aliter Aquila et Symmachus, qui etiam c-uv^ 
utuntur. Ballius nostras, tractatu de Foedere Divino, cap. i., affirmat 
LXX. rna per aw&^ reddere, Esa. xxviii. 15. Sed fallitur vir 
doctus; nam vox ilia, quam ibi loci per tfuvOfaq transferunt, nth est, 
quse proprie " visionem" significat; versus autem initio more solito, 
loco nn^ a /a ^ x ^ ponunt. Ejus rei rationem optime reddit idem 
Grotius: ^suv^xai," inquit, "ex consentienti duarum voluntatum tes- 
timonio vinculi potestatem accipiunt; at quod Moses, aliique r 
vocant, plerumque est ejusmodi, ut nullum partis alterius consensum 
requirat, cum obligandi vis ei adsit solo Dei jussu et imperio." Ita 
est, non suspenditur Dei foedus a voluntate nostra, ullisve condition- 
ibus anobis prsestandis; ab auctoritate, gratia, et fidelitate ipsius 

a virtutem omnem habet et effectum. Absoluta enim est pro 
missio gratise, neque ulla est foederis conditio, quse in ipsa promis- 
sione non continetur. Inepte ideo agunt et prrcpostere, qui, ex na- 
tura foederis inter homines sanciri soliti, naturam r^c, ^^ divinoe 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 159 

exponere conantur. Neque " fcedus" apud Latinos semper solennem 
" partium conventionem" denotat ; sed aliquando legem seu constitu- 
tionem: sic apud Yirgilium Mn. i. 66: — 

" Kegemque dedit, qui foedere certo 

Et premere, et laxas sciret dare jussus habenas." 

Fatemur autem promissionem hanc veram naturam foederis ha- 
buisse; atque ideo inhunc locum rfiv bia^K^v r%\> LXX. per tfvvQfaas 
interpretatur Chrysostom. Homil. xxviii. in Gen. 

VII. Casterum "foedus," a "feriendo" dicitur ; nominis ortus exfceda 
superstitione. Foederum ineundorum morem, unde nominis origo ; in 
ter alios narrat Polybius, lib. iii. cap. xx v. : " Fecialis," inquit, " sumpto in 
manibus lapide,postquamde foedere inter partes con venerat, base verba 
dixit; si recte ac sine dolo malo hoc foedus atqoe hoc jusjurandum 
facio, dii mihi cuncta felicia prsestent ; sin aliter aut ago, aut cogito, 
caBteris omnibus salvis, in propriis legibus, in propriis laribus, in pro- 
priis templis, in propriis sepulchris, solus ego peream, ut hie lapis 
de manibus meis decidet." Alii aliter fcedera inita fuisse memorant, 
atque hisce verbis usum "fecialem/' "Ita fosde me percutiat magnus 
Jupiter, ut fcede hunc porcum macto, si pactum foederis non serva- 
vero/' Atque ita porcum feriens ictu saxi occidit. Ita pene Livius, 
lib. i. cap. xxiv. : " ' Audi Jupiter; audi pater patrate; ut ilia palam 
prima postrema ex illis tabulis cerave recitata sunt sine dolo malo, 
utique ea hie hodie rectissime intellecta sunt, illis legibus populus 
Romanus prior non deficiet. Si prior defexit publico consilio, dolo 
malo, tu ille Diespiter populum Komanum sic ferito, ut ego hunc 
porcum hodie feriam: tantoque magis ferito, quanto magis potes> 
pollesque/ Id ubi dixit, porcum saxo silice percussit." In eundem 
sensum poeta : — 

" Armati, Jovis ante aras, paterasque tenentes 

Stabant, et csesa jungebant fcedera porca." — ^n. lib. viii 640. 
Atque, — 

" Puraque in veste sacerdos 

Setigerae fcetum sxiis .... attulit." — Lib. xii. 169. 

VIII. Probabile est, emanasse hunc morem fcedera sanciendi, non 
sine pravaB superstitionis interventu, ab antiqua ilia consuetudine, 
stata et solennia pacta per sacrificia ineundi, ac hostiaB immolandse 
in duas partes distributione, quas inter fcederaturis transeundum erat. 
Morem istum late persequitur Homerus Iliad. 7. 252, in foedere, quod 
Paridis et Menelai fiovo^a^iav praBcessit: "Iv fyxia wtffra rawou. In 
qU33 verba Eustathius: T^ rdpveiv ds opxia nap- 'Oftqpu xu,} 'Hpodory rb 
Svaai ra, lit] opxw ffpdyia drjXoZ Tdpvsiv enim pro %-jstv lonice dicitur. 
Isto modo stabilitum erat inter principes Jehuda3, et regem Babylonis 
foedus, quod ob invocationem nominis sui, Deus suum vocat, Jer. 
xxxiv. 18, " Tradam homines istos qui transgressi sunt foedus meum, 
qui non prsestiterunt verba foederis, quod pepigerant coram me, quum 
transiverunt inter dimidiatas partes vituli ejus, quern dissecuerunt in 



160 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

duo/' Et iterum, ver. 19, " Qui transiverunt inter dimidiatas 
partes vituli illius." Inter hostise partes transeuntes, exsecratione 
se onerabant fcederati, istiusmodi dissection! se devoventes, nisi statis 
pactis steterint. Ita Agamemnon deos precatur, II. 7. 279: — 

"Ong »' Iviopxov cftoffiry 

'Tp,i7s f^Kf-rvfot Itrri, tpvXciffffirt V opxitz, vtffrdi 

" Quicumque perjure juraverit, 

Vos testes sitis, et conservate fcedera fida." 

Post quae addit, 292:— 

T H, KCU a.-ffo trrofidxov; apvuv ru.pi vyXii' %uXx!iu 

" Dixit, et jugulos agnorum incidit duro ferro." 

Morti simili perjuros devovens, Neb. x. 29, " Pepigimus foedus et 
juramentum, nos ambulaturos in lege Dei/' Inde forsan ista ad- 
versus servum infidelem comminatio. AI^OTO^^SI aurov: scil. Do- 
minus, Matt. xxiv. 51, ob neglectum foedus, in partes dividet. Atque 
ab ista hostiaB sectione, "seeare" apud HebraBos est "foedus ferire:" 
2 Paral. vii. 18, " Et suscitabo solium regni tui quemadmodum ^1?, 
David patri tuo;" — 'fig dis&s^v, reddunt LXX.; "Pollicitus sum/' 
Vulgatus interpres; "As I have covenanted," translatio nostra ver- 
nacula. Ad verbum, " excidi," " secui,"" eodem modo idem verbum 
usurpatur in cap. ii. prophets Haggaai, et ver. 5. Sed ad simplicem 
fl 11 "!? hsec non pertinent. 

IX. Atque hie progressus theologiaB postlapsaria? primus gradus 
erat. Kevelatione enim hac Noacho facta, communio ista, quse 
Deum inter et peccatores in Mediatore intercedit, primum foedus 
expresse dicitur. Id nomen consolationis plenissimum, amorem et 
fidelitatem divinam perspicue enuntians, novae ecclesia? in familia 
Noachi erigendai substernitur. 

X. Porro : signum foederis visibile Deus mine primum constituit, I 
nempe " arcum in nube/' Gen. ix. 1 1-13. Non quidem nunc primum | 
arcum in nube constituit; sed nunc primum arcum in nube in sig 
num foederis constituit. Eo modo Novi Testament! sacramenta, 
m.zi nin« 5 se u "signa foederis/' appellari posse videntur. Hujus etiam | 
signi gratia, promissio, foedus dicitur. Promissio enim cum signo 
visibili, propriam habet foederis naturam. Unde ipsum signum ali-l 
quoties foedus dicitur : Touro rb mrfaov j) xatvn btuGw, Luc. xxii. 20. 
Verurn est r&v fiiunxuv solum expressam hie mentionem fieri, etj 
ipsum foederis signum directe temporale beneficium respicit. Nihilo- 
minus gratia spiritualis, seu amor Dei gratuitus erga fideles maxirm 
intenditur. Ea enim erat institutionum religiosarum ante Christu 

in came exhibitum, olxovopta. Sed hsec omnia ff%!a ruv ,usX\6vTuv 
§Z>v, Heb. x. 1, quorum Christus a^/ g/?£ ^, cap. ix. 11, habuerunt 
Atque haec ty rn?, seu "aBternum foedus/' non nisi in Christo era 
Temporale quidem beneficium in ornnes hinc emanavit; at spirituali;] 
gratia foederis in Christo sanciti, ad electos tantum pertinet. 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 161 

XL Atque in hunc modum theologia Adamica antediluviana, et 
nova revelatione, etfosderis appellations, et signo visibili aucta est. 
Inde fides et spes theologorum confirmatse. Pertinet autem arcus 
in nube in signum fcederis designatio, ad cultum institutum. Pro- 
missioni itaque accessit foederis nomen; cultui institute, novum 
sacramentum, quibus duas priores partes istius theologiaa ampliataB 
fuerunt. 

XII. Porro ad ampliandam hanc theologiam, prascepta etiam ei 
addita sunt, ut ex omni parte post casum illustrem clarior assurgeret. 
De homicidio, sen sanguine humano non fundendo, primum erat. 
VitaB nempe prima atque ultima cura est; reliqua ei subserviunt. 
Exstat prseceptum, Gen. ix. 5, 6, " Quin etianl sanguinem vestrum 
animarum vestrarum reposcam; ab omni bestia reposcam ilium, 
adeoque de manu ipsius hominis; de manu cujusque fratris ipsius 
reposcam animam hominis. Qui efrundit sanguinem hominis, per 
hominem sanguis illius effunditor/' 

XIII. Violenta3 fusionis sanguinis humani solennis hie institui- 
tur vindicatio. Ipsa effusio lege naturali erat prohibita. Id docet 
et crimen et poena Caini. Imo omnis adversus alios violentia, usque 
adeo contra rectaB rationis dictamen insurgit, ut effrasnata ilia rabies, 
qua, quasi impetu facto, se mutuo opprimebant peccatores antedilu- 
viani, ipsius diluvii causa gravissima exstiterit. Verum modus vio- 
lentiam puniendi per magistratum solennis, qui ultra privatarum 
familiarum pomceria se extenderet, per mutuum plurimorum con- 
sensum, nondum constitutus erat. Deus ideo orbem terrarum habi- 
tabilem filiis Noachi concedens, conditione hac universes oneravit, 
nempe quod societatis politico et publics inter omnes pacis tuendas 
ergo, magistratum inter se constituerent. Inde magistratus avfyutfivri 
xrfais; non autem nisi stabili fundamento, Dei scil. jussu, erectus. 

XIV. Yerba itaque ista rite exponit paraphrastes Onkelos : " Qui- 
cunque efruderit sanguinem hominis, per testes, ex sententia judi- 
cum sanguis ejus fundetur/' Per ^7??> "i n homine," testes idoneos 
inter homines intelligit. Nee aliter Jonathan : " Qui fuderit san 
guinem hominis, per testes, judices condemnabunt ipsum ad mor 
tem ; qui vero fuderit absque testibus, Dominus mundi de eo ultionem 
faciet in die judicii magni/' Naturale jus talionis hie innui exis- 
timat Grotius, " quia judicia publica nondum constituta erant/' 
At naturale jus talionis non nunc demum ortum est. Et quamvis 
judicia publica nondum essent constituta, tamen ut aucto humano 

uiigenere, — ne scilicet rediret grave seculum antediluvianum violentia 
'«•', effraanata refertissimum, — ut constituerentur hie cautum est. Magis- 
ut, trains ideo a Deo instituitur et gladius ei in manus datur, ut recte 
at Mun stems in locum. 

ills! XY. Huic prgecepto et illud additum est, de non comedendu, 
came cum sanguine, qui anima carnis est. Ejus rei disquisitionem 
VOL. XVII. 11 



162 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

cum magis operis habeat, quara utilitatis, paucis in illius explica- 
tionem adhibitis, missam faciamus. 

XVI. Hominibus ante diluvium carnes comedere permissum non 
esse, plerique affirmant. Quicquid enim est in esu carnium privi- 
legii, demum concedi videtur, Gen. ix. 3, P=>? "r™n IB*K ^DT^| 
fernK vJ? Wi} 3fc$ PV3 rfa$6 .TIT . Q U8e verba adnectuntur iis, qui- 
bus dominium homini in omnia animalia largitur, ver. 2. Locus 
hie cum illo altero collatus, quo Deus victum antediluvianis con- 
cessit, plane ostendit carnibus eos non usos fuisse. Inde abstinen- 
tia3 ab animalibus fama ad gentes pervenit, Ovid Metamorph., lib. i 
fab. 3, v. 103:— 

u Contentique cibis, nullo cogente, creatis, 
Arbuteos foetus, montanaque fraga legebant, 
Cornaque, et in duris hserentia mora rubetis ; 
Et quae deciderant patula Jovis arbore glandes." 

Atque itemm, lib. xv. fab. 2, v. 96:— 

" At vetus ilia setas, cui fecimus Aurea nomen, 
Foetibus arboreis, «t, quas humus educat, herbis, 
Fortunata fuit, nee polluit ora cruore. 
Tune et aves tutae movere per aera pennas, 
Et lepus impavidus mediis erravit in arvis ; 
Nee sua credulitas piscem suspenderat hamo." 

Virgilius etiam, Georg. ii. v. 536: — 

" Ante etiam sceptrum Dictaei regis, et ante 
Impia quam csesis gens est epulata juvencis, 
Aureus hanc vitam in terris Saturnus agebat." 

Et e nostris Tertullianus, de Gib. Judaic., si is libri auctor, cap. ii. 
" Gibus/' inquit, " primus hominibus, solus arborum fuit foetus et 
fructus." Hinc multis disputant philosophi, unde factum sit, ut 
homines unquam inducti fuerint ad carnes vescendas. Postquam 
factum scite exagitaverit, necessitati ascribit Plutarchus, Orat. 
aapKopayfaf. E participatione sacrificiorum morem ilium fluxisse, 
pluribus contendit Porphyrius, lib. ii. vtfl &*<*$$ s^v^v. Inde om 
nia animalia, quas jugulantur, veteres Gr^cos iepefa vocasse ostendit 
Casaubonus, Animad. in Athenasi lib. i. cap.xi., quia scilicet nullis 
carnibus vescebantur, nisi eorum animalium, quaa in usum sacrifici 
orum mactata fuerunt. Sola itaque holocausta ante diluvium in usu 
fuere. Permisso carnium esu ; sacrificia comitabantur epulas e sacris, 
etiam quod probabile ante legem, quamvis contrarium defendat Sel- 
denus, De Jure Natur. apud Hebr., lib. iii. cap. viii. Consulantur 
de primordiis esus carnium, Beresith Rabb. Parash. xxxiv., Josephus 
Albo, lib. Ikkar., part. 3, cap. xiv. 

XVII. Carnepermissa prohibetur esus illius cum sanguine, ver. 4: 

s 



N ? ^ ? ^,_u Veruntamen camem invita ejugj in 
sanguine ejus non comedetis." Non ipsius sanguinis, sed carnis 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 16,3 

cum sanguine esus prohibetur. Prisci seculi longsevos homines pronos 
fuisse in crudelitatem ostensum est. Inde terra ante diluvium vio- 
lentia repleta. Efferari homines esu crudaB carnis, et sanguinis motu 
adhuc pene palpitantis, inter Indos Americanos experientia docet. 
Ei vitio, cujus in confinio, super csetera omnia, verbo Dei destitutum 
poni videtur humanum genus, ut occurratur, data est prohibitio hsec 
esus carnis cum sanguine. Membrum vivo animali ereptum intelli- 
gunt nonnulli. Eo cibo barbaros Americanos adhuc delectari aiunt. 
Ita Aben Ezra in locum : " Ob id, quod vobis concessi esum car- 
nium animalium, non debetis esse crudeles in ipsas bestias, ut come- 
datis membrum de vivo animali/'' In hanc sententiam delatos esse 
recentiores Judceos odio Christianorum, sentit Grotius, hoc est Gra> 
canicorum, qui adhuc botulis cruore distentis, ut loquitur Tertullia- 
nus, abstinent. Mihi vix videtur esus sanguinis, qui jam perfrixerit, 
hie prohiberi. Neque id ullo idoneo argumento ex textu probari 
potest. Imo ne sanguis primario, directe, aut omnino interdicitur ; 
multo minus esus illius a carne separati. Prohibitionis objectum 
caro est, peculiar! modo affecta; ^BJ3 in anima sua; hoc est, dum 
adhuc sanguine vivo animatur. Atque operam lusisse mihi videtur 
Stephanus Curcella3us, Diatriba Posthuma de Esu Sanguinis, qua 
quaastionem illam momenti alicujus esse in praxi Christiana con- 
tendit. Videatur Ludovic. De Dieu in locum. Utrum vero, |D -DK 
Tin, " membrum ex vivo," hoc est, sanguine adhuc stillante, an p DT 
Tin, "sanguis animalis adhuc viventis," seu "sanguis ex animali" 
adhuc palpitans in carne prohibetur, incertum est. 

XVIII. Ad caput hoc etiam pertinent septem ilia prsecepta fl-oXu- 
SpuXXTjra, qu83 Deum Noachidis dedisse fama est. Ea ita recenseri 
plerumque solent: — 

1. sr^r rna* Vy, De cultu extraneo. 

2. own ro^a ^?, De maledictione Nominis seu Numinis. 

3. a^a-7 ms^EE W, De effusione sanguinis. 

4. m-i? rVa Vy, De revelatione turpitudinum. 

5. r&tsn \>y , De rapina. 

6. aT~n Vy, De judiciis. 

7. ">hn p 'nas b$ 9 De mem bro animalis viventis. 

XIX. Horum primo idololatria omne genus prohibetur. De sensu 
et interpretatione secundi, non ita inter doctos convenit; ex usu 
vocis T1? ambiguo lis oritur. Ea et benedicere et maledicere etiam 
significat. Sunt qui affirmative verba efferunt, et benedictionem 
nominis divini, seu cultum verum extraneo illi oppositum, eis intendi 

; volunt. Qui negative de non maledicendo Dei nomine, plures. Ter- 

tium est de homicidio. De adulterio atque omni concubitu illicito 

; quartum. Quintum, mandatum decalogi octavum exprimit. Regi- 

a men politicum sexto instituitur; et crudelitatem omnem mortales 

aversari docet ultimum. 



DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

XX. Prascepta base Nbacho filiisque ejus data fuisse, primo post 
diluvium anno, asserit Genebrardus, Chron. ad Ann. Mun. 1656 
<( Septem," inquit, " prascepta dantur, quas Hebrasi partim praecepta 
filiorum Noe, partim prascepta naturas appellant, et obligare etiam 
gentes sentiunt." Nempe ex Judasorum traditionibus manavit ista 
persuasio. In utroque Talmude et in multorum rabbinorum scriptis 
mentio eorum frequentissima. At Judasos affirmare prascepta base 
Noacho et filiis ejus, hoc est, quatuor istis hominibus, statim a diluvio 
data fuisse, falsum est. Per Noachidas seu filios Noacbi, intelligunt 
onines gentes a se distinctas; se vero Abrahamidas et filios Israel 
opposite ad filios Noach appellant: inepte, quasi Abraham et Israel 
non essent filii Noach. Sed ita illi loqui amant. Per Noachidas 
intelligunt omnes illos- qui a Noacho proeedentes privilegio nullo 
spirituali gaudebant. Istis prascepta base data esse affirmantes, nihil 
aliud volunt quam generalia rationis rectos dictamina ea esse, seu 
capita juris naturalis vim obligatoriam obtinentia erga eos omnes, 
qui revelatione supernaturali destituuntur ; se vero lege scripta in- 
super teneri. Hinc sex priora prascepta Adamo tradita fuisse affir- 
mat, Sed. Olam. cap. v.; Sepher. Melakim. cap. ix. Quo scilicet 
communia natures dictamina ea esse, seu universalia juris naturalis 
capita, os*endunt. Ultimum Noacho additum fuisse asserunt; ita 
mandatum illud de non edenda carne cum sanguine interpretantur, 
Manas. Conciliat. qu. ii. in Deut. Casterum prsecepta haac doctissi- 
mis commentariis illustrasse Johannem Seldenum, notum est ; qui- 
bus harum rerum studiosum lectorem remittimus. 

XXI. Nolo hie orationem Noachi ad posteros, quos secum in 
Italiam adduxit, quam in lucem protulit Curtius Inghiramius, inter 
Etruscorum antiquitatum fragmenta apponere, quasi locum aliquem 
in hac theologies antediluvianas dilatatione occupaturam. Totum 
enim drama istud de inventis globulis, qui inclusas tenerent Hetrurias 
antiquitatum historiolas, ab adventu Noachi in Italiam ad usque 
helium Catilinarium, mini, nee mihi solum, operosissimum videtur, 
docti quidem hominis, sed otio et ingenio suo minium, imo irnpie 
abutentis figmentum. Quoniam autem in oratione, quas Noacho 
adscribitur rb vpsvov observaverit dramatis auctor, judicio lectoris earn 
hie loci permittendam duxi. Titulus globuli in quo reposita erat 
oratio hie est, "NoA VANDIMON." Deinde: " Hasc sunt verba 
magni Vandimonis, quas ego Ancus Cecinna transcripsi." Oratio 
autem ista: " Audite, filii nepotesque mei, verba mea, et auribus 
vestris percipite quas pater vester loquitur vobis. Benedictus Deus, 
ante cujus conspectum inveni gratiam, qui me ex aquis ereptum ad 
reparandum humanum genus, quod Deo irato pluviis imbribusque 
deletum est, ne, quod Deus fecerat, penitus periret, reservavit. Voa 
igitur maximo ^Esari non ingrati; ipsum timete solum, ei servite ex 
mentibus vestris, quia dignus est, et quia multa bona fecit vobis, et 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 165 

quia Deus est. Si maximus ^Esar fuerit vobis semper Deus, nihil 
vobis deficiet. Ejus altare non polluatur, animam fratris sui nullus 
exquirat, sicut fecit Cainus. Sit inter vos vinculum pacis, neque 
unquam rumpatur. Vos civitatem hanc habetis, quam in monte 
hoc sedificavi ; cum hoc vobis non satis fuerit (nam vos multiplicari 
oportet), in eodem monte alias aBdifieare poteritis; et si mons non 
fuerit satis, eligite loca salubria, in quibus alias sedificare valeatis. 
Et si non fuerint inter vos dissensiones, omnia prospera succedent 
vobis. Qui Deum non timet, et qui a fratribus dissentit, ejiciatur 
a vobis, quia discordia fratris omnia corrumpit. Nolite filii mei 
iterum provocare Deum in fornicatione, in iniquitate, et nequitia, 
sed reminiscimini Deum qui fecit vos, liberavit vos ab aquis, et 
omnia propter vos creavit, vobis omnia subjecit. Deus bonos ex- 
altat, impios disperdit; ipsum amate solum, et omnia in timore ejus 
facite ; nam hsec facientes abundantia frumenti, vini, et olei replebi- 
mini, et filii fratrum vestrorum servient vobis. Regnum vestrum 
in secula manebit. Sacros ritus, et ceremonias, et omnia quse re- 
linquo vobis, custodite semper; eaque filios vestros docete. Bene- 
dicat vobis Deus, et omni benedictione vos repleat : et cito regem 
mittat, ni vos a potestate aliena eripiat." Hsac ille; cujus nugas 
miror doctis ullis placiiisse unquam, cum nulla non pagina totius 
libri fraudem et imposturam satis indicet. 

XXII. Atque hsec fuit theologia postdiluvian a; nempe naturalis 
ilia Adami per Messiae promissionem novo fini destinata, et in novos 
usus consignata, ei statui conformis, in quern Satanas per peccatum 
homines omnes dolo malo illexerat, nova revelatione, solennis fcederis 
renovatione, signo visibili, variisque prasceptis aucta et instaurata, 
quam regulam fidei, obedientise, cultusque totius divini habuit eccle- 
sia octonaria. Ea instructos multos sum ma erga De]im reverentia, 

)ietate, fide, amore, obedientia; erga proprium genus mansuetudine, 
laritate, misericordia, justitia, fidelitate, setatem egisse, non est cur 
dubitemus. Sanctitas enim cordis, vitse puritas et integritas, erga 
alios beneficentia, morum omnium simplicitas et candor, reliquseque 
virtutes, quarum beneficio ad imaginem Dei homines renovantur, 
etiam in minimo revelationum gradu externo, modo adfuerit Spi- 
ritus Sanctus salutari suo lumine mentes hominum irradians, vigere 
potuerunt. 

XXIII. Htvjus theologise beneficio, ecclesia reformata, quoad ex- 
ternam professionem et ofAohoyfav, annos quadraginta, aut eo circiter, 
pura et Deo accepta in terris versata est. Nihil enim, quod earn 
uUatenus contaminaret, nisi post natum et forsan annorum aliquot 
setate provectum Canaanum filium Chami quartum et minimum, 
memorise proditum est, Erupit tandem Chami diu celata impietas. 
K:i (pialis fuerit, ostendit Spiritus Sanctus, Gen. ix. 22. Peccatum 
erat contra rationis rectse dictarnina, quse, teste Aristotele, 



] 66 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 



omnes decent. Ita etiam Plutarchus irspl p/Xa3i Xp/'«; : ndvrsg 
KOLI cidovffiv us yovtvdi n^v pera §sovg rtpurqv %al fAsyiffryv fire pvffig, 8 rs 
rqv <pvffiv tfw^wv vopos aviduxs. Ka/ ovx sffrtv 6V/ ^aaXXoi/ Avfyuvot 
Stole dputfiv, q roxsutfiv avruv xai rpotpsuffi craXa/aj fa} vsaic 
jsapiras ffpodvpus sxrlvovrsg. Ou5' av <raX/v pti^w f¥/dtt£j£ 
rtjs fftpi yovet'c b\tywpia<; KM} TXfj/^agXs/ag' dio rovg ftsv 
xaxug ffouTv a-rs/^^ra/, ^rp) d' avrou KO.I varpi rb ^ tfapsj^tiv 
dpuvrag atsi xat Xeyovrag a^' £>v evcppavouvrai, xccv ^ irpoffy ro 
avoffiov qyovvrou xa} aOsttfiov — " Omnes hoc dicunt atque canunt, 
primum secundum deos honorem ac prsecipuum parentibus, naturam 
et legem naturae destinasse: neque diis quicquam gratius homines 
facere, quam si parentibus, alumnisque suis, veteres super novas 
fceneratas gratias alacriter persolvant. Neque contra majus est ar- 
gumentum impietatis, quam parentum despicatus et in eos injuriae. 
Itaque interdictum est nobis, ne aliis male faciamus; matri autem 
et patri non ita se dare, ut semper ea dicas atque agas, quibus 
laBtantur, etiamsi molestiam praeterea nullam afferas impium injus- 
tumque habetur." Haac ille egregie. Similia habet Hierocles, et 
totus pene sapientum chorus. Mirum ideo nonnullos, ob ea verba, 
Gen. ix. 24, }^J] 1» 6 n^pK?K n« JHIU,— " Et novit quid ei fecit 
films parvus;" non Chamum, sed Canaanum intelligi debere con- 
tendere. " Nam quid/' inquiunt, " fecit Cham patri suo ? Tan- 
turn fratribus de patris probro nuntius fuit." Verba sunt magni 
Scaligeri in Elencho Orationis Davidis Paraei. Id, inquam, fecit: 
aperte et palam legem naturae transgressus est, quod ex fratrum 
ipsius facto ejus impietati opposito liquido constat. Nuditatem 
patris roTe ade\<po?g swy&uv fafavvtfiv, ut recte Josephus, Antiqui- 
tat., lib. i. cap. i. Peccavit itaque adversus maxima illius theologiae 
principia, quae ecclesiae, cultus, et obedientiae fund amentum erat, et 
norma. 

XXIV. Peccatum itaque Chami sacra Scriptura, uti ostendimus, 
luculentur satis exponit. Quae ei narrationi a nonnullis adjiciuntur, 
conjecturae sunt, imo somniantium deliria. Eum non tan turn vidisse, 
aut spectasse cum gaudio et insultatione quadam patris nuditatem, 
sed virilia ei resecuisse, vel magicis artibus incantasse, ne in poste- 
rum filios gigneret, nugantur Rabbini, Rasfi in cap. ix. Gen. Eorum 
fabulis adhaeret Boissardus in Apollon. Tyan., atque fidem adhibere 
videtur Athan. Kircherus de Origin. Literar. et Obeliscor., cap. ii. 
Hinc fabulam de Saturno patri suo coelo genitalia abscindente, uti 
Lactan. lib. i. cap. xii., vel Jove Saturnum ipsum falce secante, ortum 
duxisse omnes pene suspicantur. Et id quidem valde verisimile est, 
quamvis, ut verum fatear, ita scite totam fabulam ad theologiam 
naturalem crypticam accommodat Porphyrius, lib. de Antro Nym- 
pharum Jthacensi, ut pene crederem, aliquid tale in animis habuisse 
primos fabulatores. Caeterum rnaledictio in Canaanum exserte de- 



CAP. I.] POSTTHLUVIANA. 167 

nuntiatur, vel quia is maxime turn temporis patri esset in deliciis, 
filius scilicet ejus natu minimus; vel quia patri in peccato et specta- 
culo nefando adstiterit ; vel quia ista inter posteros Chami familia, 
prima ab ecclesia vera et cultu Dei discessura esset, vel in Israeli- 
tarum solatium, qui in terram promissam ingressuri, gentem, cum 
qua bello congressuri essent, maledictam, et olim servituti et destruc 
tion! addictam intelligerent. Tit ut erat, ipsum Chamum in persona 
filii maledictum fuisse, hoc est, e familia Dei ejectum, certissimum 
est. Mira autem sunt, seu potius jocularia, quae antiquorum non- 
nulli nugantur de passion e Christi praesignata in ebrietate Noachi, 
de cruce, sacramentis, gentibus, Judaeis, verbi ministris, quae omnia 
se in vino, Chamo, Japheto, vestimento, vidisse arbitrati sunt. 

XXV. Ob peccatum itaque hoc, quo aliquamdiu celata ejus hypo- 
crisis ad gravissimum ecclesiae scandalum erupit, et palam se exseruit, 
Chamus a patre, qui adhuc sub Deo toti ecclesiae prsefuit auctoritate 
paterna, est maledictus. Ejus autem ejectione e societate piorum, 
aliud reformationis ecclesiasticse idque illustre documentum habe- 
mus. Etenim per peccantium, e ccetu et communione Deum per 
fidem rite colentium, amotionem, ecclesiae reformatio primo tentanda 
est. Ejus in ecclesia Adamica postlapsaria exemplum ante dedimus. 
Invalescente autem contumacium manu, fidelium e ccetibus illorum 
separatio locum ejus supplet. 

XXVI. In hunc itaque modum novae ecclesiae reformatio est in- 
stituta. Ea est enim omnium infirmitas, multorum malitia, ut nulla 
unquam ecclesia a mundi primordiis sine insigni aliqua reformatione, 
diu durare potuerit. Huic autem ecclesiae recens reformats novae 
promissiones datae sunt; partim in fortunse miserrimae consolationem, 
partim ut essent ad exactiorem obedientiam, et vitam surnma cum 
cura et diligentia coram Deo degendam, stimuli. Gen. ix. 26, 27, 
" Benedictus Jehovah Deus Semi; alliciet Deus Japhetum, ut ha- 

)itet in tentoriis Semi/' 

XXVII. Chamum a solenni Dei cultu, maledictione paterna fu- 
gatum, omnes piorum coetus fugisse etiam, dubium non est. At 
nondum tempus aderat, quo dissipandum erat in varias terrse partes 
humanum genus. Cum fratribus ideo atque posteris illorum, Chamus 
atque sui sub eadem cceli plaga habitare perstiterunt. Hinc orta 
est nova mali labes, hinc iterum repullulavit defectionis sedes, in 
ecclesia non ita pridem e diluvio emersa et recens reformata. 
Noachum, Semum, Japhetum, piosque eorum nlios et nepotes, 
puritatem cultus Dei secundum theologise illius, qua erant instructi, 
canones, sartam tectam in ecclesia prseservare conatos fuisse, nemo 
dubitat. Id et propria illorum pietas et officii erga alios ratio postu- 
labat. At vero ex eorum posteris plurimos, impiis Chamistarum 
seductionibus et exemplis abreptos, cum et ipsi naturam in omne 
scelus praecipitem habuerint, foede et pene catholice a Dei regimine 



DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

et cultu intra paucos annos defecisse, ex eis qii88 secuta sunt, intelli- 
gemus. Centesimo enim et primo post diluvium anno, sceleribus 
cooperta, superbia vecors, et contumax apostatarum turba, imperio, 
disciplina, et monitis Noaclii palam posthabitis, in omne scelus pne- 
ceps ruebat. Cum vero humile, pacificum, et pium Noachi vivendi 
genus, eis maxime displicuerit, in contraria omnia abierunt. Abjecta, 
ideo omni numinis reverentia, et superbia, nescio qua, elati, turri 
sedificanda3, unde nomen et gloriam sibi compararent, incubuerunt. 
Eos vero magna, atque Deo exosa molientes, horrendum confusionis 
linguarum judicium corripuit, et in totius terra? superficiem dispes- 
cuit. Abs eo die usque ad Messise promissi adventum, maximam 
humani generis partein, propriis ipsorum viis incedere, Deus per- 
misit. 



CAPUT II. 

Noachus, ^7-:? ^ — Fabula de Saturno et Rhea inde nata — Janus — Justitiee 
preeco — Oracula Sibyllina ficta — Carminum Sibyllinorum auctores — Sibyllse 
unde dictse — Illarum oraculis traditiones mistae — Specimen — Turris Babylo- 
nicse sedificatores; sedificandae ratio et causa — Lingua primseva qusenam — Sen- 
tentia Grotii expenditur — Lingua sancta unde Hebrsea dicta, Gen. x. 21, 
Jos. xxiv. 2, 3 — Uzzielis Targumistoe fabulse portentosissimae — Abraham 
Hebrseus ab Hebero dictus — Tempus divisionis linguarum. 

I. NoACHUM fuisse n ?^r ^, ^oc est, "terrse virum," notat Scrip- 
tura, Gen. ix. 20 : — humili nimirum vivendi genere occupaturn. 
Hoc miseram in terris peccatorum conditlonern, suamque speciatim, 
qui horrendaDei judicia in mundum antediluvianum viderat, decuit. 
Inde Saturnum Rheas virum seu maritum, hoc est, Terrse, dixerunt 
fabulatores. Conjectura Bocharti est, Geog. Sac., lib. i. cap. i. 
Quicquid de eo senserint posteriores, id vitse genus, ejus seculi impiis 
displicuisse palam est. Vineam etiam plantans r.*JTlQ ^., bibit ex 
Jain seu vino; inde Janus dictus. Eum antediluvianum justitise 
prasconem fuisse, affirmat apostolus, 2 Pet. ii. 5. Officio isto rite 
fungens, quern sanare non poterat, fide et factis mundum condem- 
navit, Heb. xi. 7. Concionem ejus meminerunt carmina, quse era- 
cula Sibyllina dicuntur, hisce atque aliis versiculis: — 

"Avfysj uvufroKOfoi ftfydXu fit€Xnp,ivoi a'ltrrpu, 
Ou Xtfii ^{ O v v [i>7'] of I7rfa.la.ri. Tlavra, yap cT^Jf 
A6a.va.ro; furvp <ra.vt-7riffx.ovos, o s 
t/y iip.7v, "va. pv\ (fipifftv i%a 
£, ra.; JCKKicc.; a.'Z'ox.o-tri 



yu.7a.v etpa^ivovrtf. 

Perfidiosi homines, quae vos dementia cepit ? 
Quae facitis Deus baud ignorat ; namque salutis 
Auctor inexstiuctus videt omnia, et omnia novit. 
Qui mini jussit uti vobis haec dicta referrem, 



CAP. II.] POSTDILUVIAN!. lf)9 

Exitio ne sit demens socordia vobis 
Dicite justitiam, vitiis absistite, necne 
Inter vos animis odia exercete cruentis. 
Humano late tingentes sanguine terrain." 

Hsec ilia, quse paulo post fingit se Noachi nurum, et in area una 
curn eo, maritoque suo fuisse. Sed ficta sunt ornnia, quse Sibylla- 
rum nomine circumferuntur. Miror mortalium quenquam adeo un- 
quam abjectaB fuisse credulitatis, ut aliter sentiret. Eorum auctores 
non tantum plurima ex sacris Scripturis hauserunt, sed Christian! 
fuerunt, et haeretici. Priscillam et Maximillam Montani prophetissas 
centones istos composuisse, si facti feminaB auctores, baud est im- 
probabile. Nonnisi post earum evulgatas propbetias, Christianas 
religionis mysteria ex oraculis Sibyllinis fuere deprompta. Fatidicas 
quasdam rnulieres, quas Sibyllas dixerunt, quasi diis a consiliis se- 
cretioribus (To yty evfadfyiv, 2/CuXX.a/w/v, inquit Diodorus, lib. iv. 61), 
inter gentes vixisse, baud negarem. Earum autem sortes et oracula 
diabolica fuisse, omnis historic fides docet. Consulantur qua3 ex 
earum libris, jussu senatus Romani, variis temporibus deprompta 
memoriaB tradiderunt Dionysius Halicarnassaeus, Plutarcbus, Cicero, 
Varro, Livius, Tacitus, Zosimus, aliique; superstitionem diabolicam, 
et Hellenismum sapiunt omnia. Summam omnium refert Annal. xv. 
cap. xliv. Corn. Tacitus : " Mos/' inquit, "petita diis piacula, aditique Si 
byllas libri, ex quibus supplicatum Vulcano et Cereri ProserpinaBque, 
ac propitiata Juno per matronas, primum in Capitolio, deinde apud 
proximum mare/' Forsan autem vera etiam nonnulla falsis miscuit 
antiquus serpens, suo more, quo vera suspecta redderet, falsis conci- 
liaret fidem. Etiam quse tenui fama, ex primaB promissionis, alia- 
rumque revelationum divinarum traditione, priora muudi secula, de 
future MessiaB regno invaserant, in lacunas etbnicas diducta, vati- 
ciniis istis permista fuerant. Tale illud esse videtur, cujus in lib. ii. 
de Divinatione, cap. liv., meminit Marcus Tullius: "SibyllaB," inquit, 
"versus observamus, quos ilia furens fudisse dicitur; quorum inter- 
pres nuper falsa qucedam, hominum fama, dicturus in senatu putaba- 
tur, eum, quern re vera regem babebamus, appellandum quoque 
regem esse, si salvi esse velimus. Hoc si est in libris, in quern ho- 
minem, et in quod tempus est? callide enim, qui ilia composuit, per- 
fecit, ut, quodcunque accidisset prsedictum videretur, hominum et 
temporum definitione sublata." Lucium Cottam quindecimvirum 
notat, qui instigante Antonio, Julii CaBsaris ambitioni, potestati 
regise etiam nomen addere cupientis, publica fama eorum tem 
porum de rege maximo venture, litare conatus est. Idem oracu- 
lum iisdem pene verbis exponunt historicorum Romanorum no- 
minatissimi, Suetonius et Tacitus; ille in Vita Vespasiani, hie 
Historiarum quinto. " Veterem et constantem opinionem/' vocat 
Suetonius. " Persuasionem ex antic^uis sacerdotum libris/' Tacitus. 



170 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 



Nempe est, 'Ex <roD l^sXevffsrai o qyovftsvog* hoc est, valescet oriens, 
prsefectusque Judasaa rerum potietur. Hsec vero ad nostra carmina 
nihil. 

II. Yerum Noachum coaavos suos antediluvian os scelerum admo- 
nuisse superius ostendimus. Filios etiam et nepotes post diluvium 
ab impietate et a Deo defectione cohibere, ilium enixiore opera non 
contendisse, nefas esset suspicari; utrumque frustra. Quamvis enim 
totius novi populi pater esset, degeneres tamen filios non potuit co^ 
ercere a stulto conatu, nomen suum celebrandi ingentis turris asdifi- 
catione, Gen. xi. 3, 4. 

III. Ipsum Noachum, piosque omnes ab insano isto apostatarum 
molimine abstinuisse, sacra Scriptura clare innuit. Qui facinus illud 
aggressi sunt E^n ^3 fuere, Gen. xi. 5 ; hoc est," filii hominum." li 
opponuntur "filiis Dei/' seupiis, et Deum timentibus. "Filii" enim 
"Dei"adiebus Enosh, etante et post diluvium, fuere pii homines, theo- 
logiae AdamicsB adhasrentes, cultuique divino; "filii hominum" deser- 
toreset apostataa. Impios itaqueapostatas ecclesiaa desertores hie innuit 
Spiritus Sanctus. Fabulam gigantaaam hinc natam pueri norunt. 
Turrim autem struxerunt, non qua in ccelum ascenderent. Neque 
earn insaniam credibile est illos insaniisse, quos Deus impediit, ne 
inceptum perficerent, ver. 6. Neque ut immunes ab alio diluvio se 
sisterent, facinus illud aggressi sunt. Universale diluvium nullum 
futururri esse, non potuerunt ignorare. Neque eo fine e montibus 
totius terraB editissimis in vallem profundissimam descendissent. 
Verum superbia et xevofo%iq elati NOMEN et gloriam eo opere sibi 
comparare, apud se statuisse diserte testatur Moses, ver. 4. 

IV. De confusione linguarum multa passim disputantur, quae hu- 
jus loci non sunt. De lingua primasva, ejusque nominis, quod postea 
obtinuit, ratione, pauca adjiciamus. "Filios Dei" sceleri wpyovoitag 
affines se neutiquam praabuisse diximus. Apud eos ideo, eorumque 
posteros mansit linguaa primsevae usus. Earn linguam Hebraeam fuisse, 
quaa nernpe postea ita vocata est, pene consentiunt viri docti. Recte 01. 
Bochartus [Geog. Sac.], lib. i. cap. x.: "Aliorum linguis confusis, hi" 
(hoc est, pii foederis participes),"propriam retinuerunt, id est, antiquis- 
simam illam, quas abHebero Hebrasa dicta est, quia sarta et tecta man- 
sit apud Heberi posteros." Quod sciam, solus inter recentiores in alia 
sententia est Grotius, Annotat. ad Gen. cap. xi. 1, "Erat terra labii 
unius." "Earn linguam," inquit, "Hebrai suam dicunt: Syri suam/' 
Recte hoc; Hebrsei ita dicunt idque constanter. Ita Targum Jona- 
thanis: x-n^ PD ND^ ma fcnan&n piteo wan N^nip {^'b;— "Lingua 
sancta loquebantur qua creatus est mundus ab initio." lisdem 
verbis Hierosolymitanum. Rabb. Sol. Jarchi in locum: "Labium 
unum est lingua sancta." Ita enim Aben Ezra, et veteres Christiani 
pmnes, excepto Theodoreto. " Sed Syri putant suam linguam fuisse," 
inquit Grotius. Hoc etiam verum est. In ea sententia sunt Maro- 



CAP. II.] POSTDILUVIAN A. 171 

nitge, post Theodoretum. Inepte eos ita putare liquido niinis con- 
stat. Linguam Syram ab Hebrasa, non Hebraeam e Syra, origin em 
duxisse, agnoscunt omnes, qui quidquam in earum analogia sapiunt. 
Id linguae Hebrasae puritas et simplicitas clamant. " Syri Maronitse," 
inquit Josephus Scaliger, epistola ad Richardum Thomsorium, " an- 
tiquiorem Syriasmum Hebraismo quovis pignore contendunt; quaa 
est summa imperitia: nam perinde est, ac si idioma Italicum Latino 
vetustius esse dicerent. Nam certe "pD prius est quam &O7D, et multa 
alia ad hanc pertinaciam expugnandum afferre possumus/' " At He- 
braea lingua/' inquit Grotius, " lingua est D'nny, advenarum e Chaldaaa. 
Haec enim origo nominis Hebraeorum, non ab Hebero. Vid. Jos. 
xxiv. 2, 3. Lingua igitur ilia Hebraea Abrahami et ejus posterorum 
incolatu in Canaanaea, ad Canaan 83am linguam propius semper, pro- 
piusque accessit/' Haec ille, ov8&v vyitg. 

V. Fateor earn ovoparoQerias, Hebraei scilicet et Hebraeorum, ra- 
tionem, viris quibusdam doctis placuisse, atque adhuc placere. Ar- 
gumenta pro ea sententia collegit Erpenius, Orat. de Ling. Heb. 
Quse refellit Fullerus Miscellan. Sac. lib. iv. cap. iv.; et Rivetus in 
Gen., Exercit. Ixvi.; et Bochartum earn vocum istarum origination em 
rejicere, superius ostendimus. Magnum sane olim fuit e Mesopo 
tamia exiisse, gentibus, quas <fuyxte!(tavre$ o/ Tora/^o; s^ouer/v, — " con- 
clusasfluvii tenent" Etenim, N^<r/wrag sauroOg vopifyvTss ug SKI 

roLV xciTaQafveiv paffxsiv, or' IT/ rovg Kora/AGiiz f3adi^oisv } opov r? 
r^c, yr^c, rov ruv irorapuv x\>x\ov — " Se insulares esse censent, ut in 
mare descendere dictitent, quando vadunt ad flumina, et terras limi- 
tem faciunt fluviorum ambitum/' ut ait Philostratus, in Yita Apol- 
Ion. lib. i. cap. xiv. Hebrasum autem inde dictum esse Abrahamum, 
et linguam sanctam Hebraeam ; hoc est, eum transitorem, hanc 
transeuntium, nimis est incredibile. Moses dicit, " Semum fuisse 
patrem omnium filiorum Heber," Gen. x. 21. Quod quid aliud sit, 
quam omnium " Hebrasorum pater/' vix intelligi potest. 

VI. Itaque filii Heber, qui Hebrgei; et Hebrsei, qui filii Heber. 
Atque hasc ovoftarohoyias ratio. Dicunt quidam haec verba posse 
significare, " Semum fuisse patrem omnium transfluvianorum/' Id 
vero sine ullo exemplo dicitur ; et omni verisimilitudine destituitur. 
Siquidem dixisset Spiritus Sanctus, D^yn ^3 UK Kin j — « Ip S e pater 
omnium Hebraaorum/' — conjectura ista non adeo futilis fuisset. Sed 
uti se verba habent sell., ^^"^.^"•'1, eis " posteros Heberi," neque alios 
denotari liquet, ex communi usu linguae sanctae. Nee ratio ulla proba- 
bilis reddi potest, cur Semus omnium transfluvianorum pater diaxpidtv 
diceretur, cum maxima pars posterorum ipsius semper habitaverint 
cis fluvium, transirent autem plurimae familias e Chamo oriundae. 
Illud autem, quod de Hebero diximus, diserte affirmatur a Balaarno 
in vaticinio suo ultimo, Num. xxiv. 24, " Naves a Chittim affligent 
Assur, et affligent Eber;" ubi pro conjugatis, nomina gentilia, et pa- 



1 72 DE THEOLOGIA NOACHICA [*LIB. III. 

tronymica prophetam usurpare consentiunt interpretes, adeo ut Vul- 
gatus reddat "Assyrios et Hebraeos." 

VII. Sed ad Jos. xxiv. 3 nos mittit Grotius. Dicit quidem eo 
loci Jehoshua Deum Abrahamum accepisse "^l"] ""9$?, "a transitu 
.fluminis," seu loco qui trans fluvium erat. Abrabamum itaque inde 
•nay quasi diceres transitorem dictum fuisse arbitratur; ob earn 
.etiam rem, nempe quod Abrabamus flumen transient, nomen istud 
ita a Spiritu Sancto usui datum ut omnium posterorurn ejus cogno- 
mentum fieret, et in omne sevum transitores dieerentur, seu gens 
transeuntium. Verum istiusmodi ovoparo&srias ratio par aut similis 
nusquam gentium exstat in rerum monumentis. Causae itaque con- 
jecturae ne vestigium hie apparet. Neque solus erat Abrahamus, qui 
-eo seculo Euphratem trajecerat, in terram Canaan migraturus. Ob 
earn ita rationem, nee quod habitasset in Mesopotamia, non magis 
.quam alii plurimi aut transitor, aut transfluvianus dicendus erat. 
I mo plerosque Canaanseos, a Chamo scilicet oriundos, non longe post 
dispersionem Babylonicam Eupbratem trajecisse,certissimum est. Isti 
ideo, ex hac scilicet vocis originatione, non minus Hebraei dicendi 
essent, quam ipse Abrahamus, et posteri ejus; neque minus, quam 
apostolus Paulus, se Hebrseos ex Hebraeis fuisse, gloriari potuissent. 

VIII. Gratis a nonnullis in hac causa dicitur, imo falso praesumi- 
tur, Abrahamum a Canaanaeis primo dictum fuisse Hebraeum, quasi, 
scilicet, transitum ejus, quern pene, uti aiunt, oculis conspexerant, 
eo nomine denotare vellent. Ab ipso enim Spiritu Sancto est eo 
cognomento primum iiisignitus, Gen. xiv. 13. " Veiiit," inquit, "qui 
evasit, et nuntiavit Abrahge Hebraeo." Verba sunt Spiritus Sancti, 
non Canaanaeorum. Inter Canaanseos verum est, ilium ita primo 
nuncupatum fuisse ; a Canaanaeis nequaquam. Sed reddunt ea verba 
LXX. "A£pa//,, rSj vrspdry, — " Abrae transitori/' Inde etiam eum 
Abram dictum fuisse, eamque significationem id nominis habere, in- 
consulto nimis arbitratus est Chrysostomus Homil. in Gen. xxxv. 'Eg 

inquit, oi yovsic rb civc/j^cn atrti svrerfQsffav ^pofLyivuovrsg auru) rr,v 
{ASTutfraffiv, ETTstdr, yccp wtpay sfi/e\\e rbv JZu&partfVj xoit sni 
r$v HaXeuarivqv zpyjcOou, d/a rotro KUI "Atpap kaXg/ro — " Ab initio 
parentes hoc nomen ei indiderant, jam ante significantes eum inde 
niigraturum. Vocatus enim est Abram, quia migraturus erat trans 
Euphratem et in Palaestinam venturus." TJtinam in hoc loco solo 
ex ignoratione linguae Hebraicae hallucinatus esset vir doctissimus. 
Aliam autem plane esse ejus nominis significationem pueri norant. 
nsparqv Abrahamum LXX. a JH3 vocasse, nonulli existimant. Sed 
aperte eos decipit vis vocis. Verbi itaque interpretationem non 
ipsum verbum reddiderunt. Id eis solenne fuisse, observat Hierony- 
mus, in Esa. xxvii. 12, ubi e contrario D^D i>m pe r "Rhinocu- 
ruram" transferunt. « Pro torrente ^Egypti/ 7 inquit, " LXX. Rhino- 
cururam transtulerunt, quod est oppidum in ^Egypti Palaestin^eque 



CAP. II.] POSTDILUVIANA. 1 73 

confinio, non tarn verba Scripturarum, quam sensum verborum ex- 
primentes." Ita literarum similitudine decepti, non semel pro He- 
braBus, "servus," transtulerunt. Daleth scilicet legentes loco Resh, 
1 Sam. xiii. 3, ^1??? W??,— "Audiant Hebraei;" LXX. f HMxatf« w' : 
DXo/, — " Spreverunt servi." 'Hfarfaativ quid sibi velit,nescio ; doDXo/est 1 
Et Jonas i. 9, ^ S 1?V,— " Hebrseus ego ;" LXX. AoDXosKup/'ou £/>/ 
ly^ — "ServusDomirii sum ego ;" ubi de suo Kup/ou addunt,quo halluci- 
nationi colorem darent. Non est ideo, cur eorum hujus nominis inter- 
pretatio ullatenus nos moveret. Si vero transitorem eum vocare non 
HebraBum Moses voluerit, non "H^JJ, quod patronymicum est planis- 
sime, ut rP$. et '&&&$-; sed "^ vel ^39 nominasset, ut ostendunt 
Augustinus, Steuchus, Drusius, et Buxtorfius. Sed ovof&aroQsiriag ratio 
in promptu. Gens CanaanaBorum tota olim exstirpanda, e multis ; 
familiis, quae e sedibus orientalibus variis casibus acta, vel impetu' 
quodam a Deo impulsse, variisque sub ducibus in terram illam con- 
fluxerant, turn temporis erat conflata. Et omnes a notissimis stir- 
pium auctoribus (non a Chamo, non ab ipso Canaane, sicut nee Abra- 
hamus a Semo) assumptis cognomentis, quas Moses enarrat, Gen. x* 
15—18, inter se distinctaB erant. Hie Amorseus erat, ille Jebusseus, 
HivaBus alter, et Hittasus. A stirpe sua, seu stirpis auctore quisque 
denominabatur. Inter eos degens Abrahamus; a famosissimo familiaa, 
unde oriundus erat, auctore Hebero, Hebraaus dictus est, atque ita 
ab omni Chami stemmate, etiam farniliari appellatione separatus. 
Eodem etenim in loco ubi Abrahamus primum "H^ se u Hebrseus 
dicitur, Mamre socius ejus *}&$., seu AmoraBUS nuncupatur; ut 
utriusque cognorninis eandem fuisse rationem facile perspiciamus ; 
ambo enim sunt aBque patronymica. Prout ideo omnes istius terraB 
incolas nomine aliquo patronymico insigniti, distincti inter se erant; 
ita Abrahamus a celeberrimo stirpis suae auctore, Hebrseus dictus est. 
Nee alio sensu earn vocem TargumistaB accipiuut. Uzzielem consulenti 
in locum, occurret fabula, quam hie exponendam duxi, ut intelligat 
lector quales carbones pro thesauro reperturi sint, quibus in Talmudi- 
cum istum fabula torem incidere contigerit; neque enim ullibi pene, 
' quam hie loci magis sapit. Ita ergo ille in Gen. xiv. 1 3 : "Et venit Og, 
3 qui evaserat ex viris, qui mortui erant in diluvio ; et inequitaverat arcaB, 
et erat operimentum in cacumine ejus, alebatur autem ex cibis Noach ; 
nee justitia sua ereptus est, sed ut videant incolaB mundi fortitudinem 
Dei et dicent; annon gigantes, qui erant ab initio, rebellarunt in 
Dominum mundi, et perditi sunt ex terra. Venit autem ad Abra- 
hamum, ad occasum Diei Paschatis, et invenit ipsum, quod faceret 
3 placentas azymas." Hisce addas licet ejusdem Ogi antediluviani 
scilicet interitum, quern ad Num. xxii. ita enarrat : " Accidit vero 
postquam irnprobus Og . . . . vidit castra Israelitarum, quas por- 
recta erant in sex milliaria, dixit apud se, Instruam aciem ad versus 
populura huuc, ut non faciant mihi quemadmodum fecerunt ipd 



1 74 a3E THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

Sihon. Ivit et evulsit montem extensum in sex milliaria, et impo- 
suit ipsum super caput suum ad projiciendum in eos. Statim paravit 
verbum Domini vermem qui aiTosit montem et perforavit ipsum, et 
immersum est caput ejus in medium ipsius; voluit extrahere ex ipso 
caput suum" (non ut est in translat. Londin. " Voluit extrahere ipsum 
ex capite suo") " sed non potuit, quod traxisset dentes suos et molares 
oris sui hue et illuc, ivit Moses et tulit securim decem cubitorum, 
et saltavit decem cubitos, et percussit ipsum in talo pedis, et cadens 
mortuus est/' Hsec ille, digna quaB JEsopi fabulis adnumerentur; 
nee digna tamen, cum sint insulsa, et omnimodo inutilia, imo noxia ; 
impudentissimis mendaciis haud magis scatet Muhammedis Alco- 
ranus, quam iste Ben Uzzielis Pentateuchus. Eo autem magis hie 
est detestandus, quod sacra Dei oracula sibi conspurcanda proposuit 
nugator. Targum Onkelosi habet namy, " Hebraso;" et Exod. 
ii. 6, B^y?, " Hebrseorum," reddit per Wirpil, " Judaeorum ; " et 
Deut. xv. 12, ^JJJ TO?, « Frater tuus Hebraeus," per 5>&nB» p 7»riK, 
" Frater tuus filius Israel." Idem ei sunt Hebrasus et Judseus, et 
filius Israel ; hoc est nomen istud patronymicum. 

IX. Objiciunt quidam nullam probabilem rationem assignari posse, 
cur e nomine Heberi potius quam aliorum, Semi scilicet aut Ar- 
phaxadi tota familia denominata esset; aut cur Abrahamus, potius 
quam alii Heberi nepotes, ab Hebero Hebra9us diceretur; sed causa 
utriusque probabilis, et ratio haud desunt. Heberum in novo po- 
pulo magnopere eminuisse, ex eo quod rejectis reliquis, " omnium 
filiorum Heber pater esse" Semus signanter dicitur Gen. x. 21, pro- 
babile est. Quemadmodum eum honoris gradum, nisi per sancti- 
tatem, et in Deum virtutem assequeretur ratio nulla assignari potest. 
Deinde omnium patriarcharum, qui post diluvium nati fuere pax 
(Siurarog exstitit, et filio suo Peleg superstes. Post ejus obitum nulli 
dubium esse potest, quin peculiarem nepotum curam susceperit, 
atque eis fuerit loco parent-is immediati. Sic quam vis Aram fuerit 
Semi filius natu minimus, quia tamen fratribus omnibus diutius 
vixerit, lingua Syriaca, qua usi sunt plurimi alii, prater ipsius pro- 
geniem, dicta est Aramsea, ut docet nos Elias Levita in pra3fatione 
ad Methurgamim. Vixit etiam Heber pietate insignis eo tempore, 
quo linguae confusaB, et terra divisa est; cujus adorandse providentia3 
divinse speciminis intuitu, filio suo nomen Peleg indidit. Etiam ex 
linguae primflevee in familia sua conservatione, eorum, qui in exstruc- 
tionem turris non consenserunt, dux fuisse videtur. Non nisi gravissi- 
mis ideo de causis, nomen ejus in posteros traductum est. Eos autem 
familiam seu tribum separatim a cetera Semi posteritate constitu- 
isse, planissime apparet ex eis verbis Mosis, qua? antea retulimus. 

X. Porro: non tantum filios omnes Joktanis, qui Hebero filius 
erat natu minor, in turbam apostaticam se recepisse, sed et plurimos 
etiam ab ipso Peleg oriundos se ei immiscuisse, ataue families pa- 



CAP. II.] POSTDILUVIAN A. 175 

tern se in qua viguit purus Dei cultus valedixisse, ex eventu patet. 
Abrahamus vero prse cseteris piorum proavomm ipsiusque adeo He- 
beri vestigiis institit, quamvis et ipse a communis defectionis labe 
haud immunis. Tandem autem Dei ductu, novarum revelationum 
beneficio ; avitam pietatem et exsulantem terris Dei cultum reduxit. 
An ideo mirum videri debeat, prsesertim cum supra reliquos ejus 
seculi mortales omnes Celebris evaserit, atque gentis gloriosissimse 
caput et auctor constitutus fuerit, si nomen celebre patronymicum 
(quod apostasia siia rejecerat, saltern nihili sestimaverat cognationis 
istius quod reliquum erat) ; sibi et posteris vindicaverit ? Nee fluvii 
transitus tanti erat, ut inde ei totique genti sanctse in omne sevum 
duraturum nomen imponeretur. Migratio quidem Abrahami e pa- 
tria et terra cognationis suse, ut Deum sequeretur, in locum, quem 
nesciebat, illustre erat fidei ejus documentum. Ast ille baud recte 
sentit, qui obedientiam hanc Abrahamicam e trajectione fluvii, quse 
ei cum aliis innumeris communis erat, sestimandam censuerit. Quod 
Deo dicto obediens, voluntati et imperiis ejus obsequens, relictis 
patriis laribus, propriisque sedibus, et cultu superstitioso, in quo 
erat enutritus, nulla opimioris conditionis spe allectus, quo nesciret, 
ipsum sequeretur, inter alia innumera fidem ejus commendat. Si 
ad ilia conferatur fluminis transitus, res nihili erit. Migrationem 
istam autem tantopere Deo placuisse, ut earn ob rationem promis- 
siones acceperit, quod posteri ejus terram, in quam peregrinaturus 
esset, jure hsereditario possiderent, atque in ipso omnes terras cog- 
nationes benedicerentur, quod non-nemo amrmat, falsum est et 

toXoyov. Falsum, quoniam antequam Tigrim transierat, nedum 
Euphratem, promissiones istas acceperat; uti videre est, Gen. xii. 1-4. 

&oXoyoY vero, quod id ullo modo obedientise Abrahami imputan- 
dum docet, quod omni modo ex mera gratia provenisse certissimum 
est. Etenim sine ullo respectu ad obedientiam ullam antecedaneam, 
Deum promissa ilia Abrahamo dedisse, magis est in confesso, quam 
ut egeat probationibus. De hac originatione nominis Hebra3orum, 
idem nobiscum sentiunt e Judseis, Josephus Antiq., lib. i. cap. vi. ; 
Triplex Targum; Aben-Ezra in Exod. i. ; Kimchi, rad. my; Elias 
Levita, Methurgam.; — e Patribus et Christianis Antiquis, Euseb. 
Prsepar. Evangel., lib. vii. cap. ii ; Hieron. Qusest in Gen. ; Augustin. 
de Civitat. Dei, lib. xvi. cap. iii. ; Eucherius in Gen., lib. ii. cap. vii. ; 
Zonaras Anrial., lib. i.; — e Recentioribus, Calvinus in Gen. x. 20; 
Pererius in Gen. xx.; Mercerus in Gen. xiv. 13, et in Lexici Pagnin., 
rad. "DJ?; Munsterus in Gen. xi. 16; Drusius in Gen. xiv. 13; Paneus 
in Gen. xiv. 1 5 ; Junius Orat. de Ling. Heb. ; Cornel, a Lapide in 
Gen. xiv. ; Buxtorf. Dissertat. de Ling. Heb. Conservat. ; Sigonius de 
Repub. Heb.; Schindler. in Lex., rad. 13JJ; Bochartus, lib. i. cap. x., 
atque alii innumeri. 

XI. Redeamus ad Clar. Grotium, de lingua primseva agentem. 



176 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

Lin^uam Hebraeam Abraham! fuisse linguam concedit; sed quaenam' 
fuerit ista lingua, cum antiqua ilia mundo coaeva non fuerit, non 
ostendit. " Chaldaica," inquit Cappellus, Chronol. Sac. Not. ad Tab. 
Secundam. " Lingua ilia Abrahami et ejus posterorum incolatu in Ca- 
naanaea propius, propiusque accessit ad linguam Canaanaeam," inquit 
Grotius. Eum linguam Canaanaeam, quae primaeva ea lingua erat, 
quae nunc Hebraica dicitur, a Canaanaeis didicisse asserit Cappellus. 
Linguam Canaanaeorum (unde Punica) prope accessisse ad linguam 
Hebraeam concedimus. Id planissime post alios ostensum a Clar. 
Bocharto in opere plane admirando. Argumentum est ab urbium 
bominumque propriis nominibus. Verum eos, qui sine dubio inter 
praecipuos turns Babylonicae aedificatores erant, linguam sanctam pri- 
maevam puram retinuisse, eos autem qui a scelere isto religiose absti- 
nuerunt, inter quos, si qui alii, erant Abrahami progenitores, ejusdem 
fuisse oblitos, fidem omnem superat. Cappello in ea sententia praeivit 
Josephus Scaliger, Epist. ad Thomsonum, et Animad. Euseb. ad num. 
DCCCIV. Linguam autem Hebraeam primaevam fuisse ostensuri sumus. 
Ejus linguae amissio poenalis erat. An vero quis in animum suum 
earn habeat potestatem, ut inducat se serio credere linguae illius igno- 
rantia aut corruptione eos multatos fuisse, qui in scelus, quod pcenam 
istam commeruit, nunquam consenserant, equidem vehementer du- 
bito. Eorum aliquos temporis progressu nonnihil e puritate dialecti 
deflexisse, probabile est. Istiusmodi deflectionem linguae Chaldaicae 
originem fuisse affirmat Elias praafatione ad Methurgamim. Male- 
dictos autem Canaanseos, deletion! aeternas devotos, linguam primss- 
vam puram retinuisse, Abrahamum etiam eorum linguam, quaecunque 
tandem fuerit, didicisse, eamque solam cum posteris communicasse, 
quibus gravissime interdictum erat, ne quidquam commune cum 
Canaan aeis istis haberent, quos scilicet e facie terrae essent extermi- 
naturi, irapdbo^a, videntur. 

XII. Praeterea Philistaeos, contra quod viro docto visum est lin 
gua Hebrasa non usos esse certissimum. Qui enim nati sunt ex patri- 
bus Judaeis, matribus vero Ashdodaeis, " loquuti sunt ex parte Ash- 
dodee, neque sciebant Judaice loqui." Quibus gravissime irascebatur 
Nehemias, cap. xiii. 24, 25. Et Hieronymus, in Esa., lib. vii. cap. xix., 
affirmat, "Linguam Canaan itidem inter ^Egyptiam et Hebraeam 
mecliam esse/' "Quare verius/' inquit Grotius. " primaevam linguam 
nullibi puram exstare, sed reliquias ejus esse in linguis omnibus: no- 
mina autem Adami, Evae, et csetera, Hebraico sermone a Mose ex- 
pressa Hebraeorum causa, eodem significatu, qui in primaeva lingua 
fuerat. Sic Curtius milites quosdam ait a Persis vocatos immortales; 
aditum Ciliciae ab incolis Pylas dici; qui singulis militum millibus 
praeerant, eos vocatos a Persis chiliarchos." Utramque ita contenden- 
tium Hebraeam nempe et Syram dimittit, neutri antiquitatis palmam 
adjudicans. Atque in hac sententia pene solus est. Goropius quidem 



CAP. II.] POSTDILUVIAN!. 177 



178 DE THEOLOGIA NOACHICA, ETC. [LIB. III. 



prsefatione sua ad jomno'iaD, Elias Levita, t?npn pB9 Kin JVfcriK 

COnt^D ; " Lingua Aramica est lingua sancta corrupta." Alibi earn 

linguae sanctae viciniorem esse omnibus aliis linguis, probat ex R. Aben 
Ezra; atque addit praeterear "Patet tempore patriarcharum lin 
guam istam corruptam fuisse. Cujus argumentum est NriVintP "i^, 
'jegor sahaddutha;' ideo videtur mihi dicendum esse corruptam fuisse, 
mox atque Abraham Chaldaea egressus est. Nam sine dubio ipse 
et patres ejus locuti fuerunt linguam sanctam, quemadmodum accep- 
erunt ab Adam usque ad Noach ; B^K *BB B^K, unus ex ore alterius." 

XV. Ubi mansit ecclesia vel maxime ejus expressa vestigia, prae- 
sertim ea familia unde earn renovatum iri in fatis erat, mansit etiam 
linguae antiques puritas. Ea erat familia Heberi, a quo lingua haec 
Hebraica dicta est, quae nullo nomine ante insignita erat; neque 
opus habuit titulo, quo ab aliis distingueretur, cum sola esset, ut 
recte Augustinus de Civitat. Dei, lib. xvi. cap. xi.: "Quia," inquit, " in 
familia Heberi remansit haec lingua, divisis per alias linguas ceteris 
gentibus, quae lingua prius humano generi non immerito creditur 
fuisse communis, ideo deinceps Hebraea est nuncupata; tune enim 
opus erat earn distingui ab aliis linguis nomine proprio, sicut alias 
quoque vocatae sunt nominibus propriis: quando autem erat una, 
nihil aliud quam humana lingua, vel humana locutio vocabatur, qua 
sola universum genus humanum loquebatur." Ab Hebero etiam 
Abrahamus, qui pene solus religionem patriam sancte amplexus est, 
Hebraeus dictus est, uti probavimus; iisque linguam illam in Cana- 
anem, terram sibi semimque suo promissam, intulit. Reliqui fratres 
ac cognati ipsius Abrahae, aliique ejus coaevi ex Heberi familia, prout 
a vera religione, sic a puro linguae sanctae usu degenerarunt. 

XVI. Divisionem vero hanc linguarum, vel paulo ante natum Pe- 
leg, vel circa ea tempora accidisse affirmat sacra pagina, Gen. x. 25, 
1 Chron. i. 19. Judaei in Seder Olam, seu Serie Mundi, numerant 
a diluvio annos 340, inquit Munsterus; ita nempe in margine 
translationis suae computum facit. Textus habet, a diluvio usque adi 
divisionem ducenti septuaginta duo anni; narrant enim divisionem! 
istam accidisse, cum annos natus esset quadraginta et octo Abraham. 
A diluvio vero ad annum Abrahami quadragesimum octavum annij 
sunt 340 ; unde Munsterus eorum numero annos addidit quinqua- 
ginta et duo, ut sibi ipsi constaret computus. Sed falsum hoc; et 
divisio ista mcidit in annum ante Abrahamum natum ducentesimum 
quadragesimum primum, circa nativitatem Peleg, ut superius osten- 
sum: sed litem hanc etiam doctissime decernit Buxtorfius, Dissert; 
tione de Confusione Linguarum ; de ea etiam fuse agit David Paraai 
Commentar. ad cap. xii. Genes. ; et nuperrime Usserius in Chrom 
log. Sac. cap. v., ubi fidem et veritatem computationis textus Hebrai< 
a Morini exceptionibus vindicat. 

XVII. Cum autem in hunc statum et conditionem coactum esse! 



CAP. III.] OKTUS ET PBOGEESSUS IDOLOLATRI.E. 179 

totum pene humanum genus, atque proprise mentis consilio permis- 
sum, postquam nimirum veri Dei et cultus ejus tsedium eos ceperat, 
in omnem idololatriam se sensim effudit. Priora quidem secula 
omnem, quam vel ex institutione parentum, vel traditione vaga Dei 
notitiam habuerunt, penitus abjicere non potuerunt. Ex iis ideo 
plurimos, qui mos est hominum lucis divinse scintillulis convictorum, 
Deum quidem timuisse, idolis vero serviisse comperimus. Suecessu 
autem temporis, rejecta omni gradatim iheologid revelata, abolita 
penitus solennis promissi, et foederis divini memoria, sacris nefandis 
et fcedissimis idololatriis catholice se polluit totus terrarum orbis. 
Illarum ideo originem et progressum, quod superius promisimus, hie 
loci diligentius investigare placet. 



CAPUT III. 

SIVE DE ORIGINE ET PROGRESSIT IDOLOLATRLE, SETT 
E0EAO0PH2KEIA2. — CAP. I. 

Primordia idololatrise incertissima — Circa ea opinionum diversitas — Novae investi- 
gationis causes — Idololatria Adamica in paradise — Caini apostasia et super- 
stitio — Ecclesise reformatio Enoshiana — Ante diluvium idololatria proprie 
dicta nulla — " Aureum seculum " post diluvium — In eo idololatrise vestigia 
nulla — Homines unde ftipovrts dicti — Tempus divisionis linguarum et disper- 
sionis humani generis — .^Edificatores turris Babylonicse, quale genus homi 
num — Quodnam in ea exstruenda proposition habuerunt-— Inter eos primordia 
idololatrise quaerenda, 

I. ORIGINUM occasionumque idololatrise nulla manifesta vestigia 
exstare, et nos antea vidimus et extra controversiam posuerunt in- 
dagantium conatus irriti. Ortum habuisse patet ex eventu. Ortus 
tempora, rationes, causaB, auctores, primordia omnia conjecturis inves^ 
tiganda sunt. Hie scilicet: — 

Mavr/j cipiffro;, orris tixei&i xxXSs [Eurip. Frag. inc. CXXViU.] 

" Bene qui conjiceret vatem hunc perhibeto optimum." 
Ita yvoj^Mji* istam ex Euripide reddit Cicero. Ante diluvium illam 
niundum occupasse nonnulli arbitrantur. In ea sententia sunt 
Judseorum plurimi, pra3sertim Maimonides, initio operis de Cultu 
Siderum ; quem sequitur Seldenus in Prolegom. ad Syntag, de Diis 
Syris. Egressis ex area Satanam primo virus hoc aspersisse alii 
opinantur. In Chamum nominatirn scelus hoc conflant Targumista3. 
Ante turris BabylonicaB exstructionem, quam in a3ternitatis memo- 
riam moliti sunt contumace& et superbi Noachidse, nulla certa ves 
tigia aut expressa monumenta cultus arbitrarii et profani inveniri 
posse, aliis videtur. Hie igitur paulisper pes figendus; ac Nili 
hujus, monstrorum feracissimi, unde scilicet — 

" Omnigenumque deum monstra, et latrator Anubis" 



180 OBTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATEIX. [LIB. III. 

prodierunt, capita inquirenda. Locus in antiqui temporis monumen- 
tis perlustrandis uberrimus, quern quamvis magna ingenia exco- 
luerint, tamen uti fieri solet in obscurissimis rerum primordiis inves- 
tigandis, et quorum, — 

" Ad nos vrx tennis famse perlabitur aura," 

manet in quo adhuc se alii multura diuque exercere possint. Facilk 
perspiciet lector ex iis, qua3 in locum hunc relaturi sumus, post 
uberrimas aliorum vindemias, spicilegia Lsec nostra proferendi causas 
neutiquam defuisse. Si enim rebus ipsis, seu cultus extranei prim 
ordiis, tenebrisplus satis obductis, novam lucem afferre nequeamus; 
saltern quam relationem ad cultum Dei tenuerint, quibusque prae- 
stigiis fucum fecerit generi humano, atque in fraudem induxit im 
postor antiquissimus, aliaque, a viris doctis locum hunc plurima 
eruditione excolentibus, tacite prastermissa, lectori non ingrata, lu- 
minis nonnihil veritati obscurissimaa fcenerantes nos exposituros, in 
spem aliquam adducimur. Rerum autem tan turn capita perstringere 
in animo est, quo operi proposito satisfacere, et vise institute insis- 
tere libere possim. 

II. Homini, ad sui gloriam create, Deum legem obedientise 2/ 
rov, omnia ilia, quse necessario naturam ejas, conditionem et finem 
ultimum consequerentur amplexam indidisse, antea ostendimus. Ut 
ea lex plenaria esset omnis divini cultus regula et revelatio, nunquam 
tamen permisit. Ei, in statu creationis ante ingressum peccati 
addidit institutum de non comedendo fructu arboris scientice boni 
•et mali. In illo, respectu actus externi, initium defectionis a Deo 
fecit creatura rationalis. Fundamentum autem posuit in cultu mo- 
•rali defectus. Serpenti enim ad versus Dei comminationem fidem 
adjungens, ilium eatenus Dei loco habuit. Atque hsec erat quaBdam 
idololatriae species, imo pessima, quse etiamnum inter omnes eos 
viget, qui, posthabita promissionurn et comminationum divinarum 
auctoritate, dicto audientes se Satanse praebent. Hsec vero non est 
propria ea idololatria, cujus primordia investigamus. 

III. Post peccati ingressum theologiam natoralem novis revela- 
tionibus et sacrificiorum institutione ampliatam, atque in novos fines 
consecratam Deus instauravit. In cultu institute praaeunte infide- 
litate iterum illico peccatum est. Supeiiiis exposuimus istius peccati 
naturam et eventum. Ostendimus etiam Cainum a Deo maledicturn 
•abs ejus cultu solenni penitus defecisse. Probabile quidem est, ilium, 
atque cives Henochienses, quibus praafuit, Gen. iv., cultum istum, 
sacrificiorum scilicet, unde primam mali labem traxerat, repudiasse, 
atque ritus novos suo arbitratu usurpasse ttsfafyvurxowra. ^^!JD 
prout Scriptura loquitur, Judic. v. 8, sibi comparasse innumera, 
sunt, quo minus credamus, quse obstant. Neque enim Caino eate-j 
nus liominem exuere possibile erat, ut alios sibi cleos fingeret post! 



CAP. III.] ORTUS ET PROGRESSES IDOLOLATRLE. 181 

expressam et apertam istam, qua3 eum inter et Jehovam omnium 
creatorem intercesserat communicationem. 

IV. Temporis progressu Sethitarum etiam nonnullis in Cainitarum 
mores prolapsis, pii Enoshiani, cum cultus divini reformatione, quo 
melius et diutius purus conservaretur ad nomen Dei rite invocandum, 
segreges coetus instituerunt, atque inde "filii Dei" dicti sunt. Gen. iv. 
ult., " Turn coeperunt homines invocare nomen Domini." lis verbis 
nonnullos cultns extranei ortum notari falso arbitrari, superius etiam 
ostendimus. Non enim nominis divini profanationem, sed ecclesise 
reformationem innuit Spiritus Sanctus. 

V. Ante diluvium omnem carnem viam suam corrupisse Deus ipse 
conqueritur. Neque dubium est, quin apertissime Deo et religion! 

j bellum indixerint apostatas. Scelere vero hoc, idololatrias scilicet, 
astrictos fuisse, nullum testimonium exstat, nullum probabilis conjec 
ture faciendse fundamentum. Id vero, cum argumentis superius 
luculenter demonstraverimus, nolo hie actum agere. Secula ideo 
antediluviana clisquisitione hac necesse habemus praaterire. Nam 
baud placet Justini Martyr, sententia; qui filios Dei, qui arnore fili- 
arum hominum capti, eas sibi sociaverunt, angelos interpretatur; 
atque ex eis genitos fuisse daemonas, qui illico idololatriaB promo- 
vendaB operam dederunt: Apol. ad Senat. Roman. 

VI. Quae de Chami idololatria et incantationibus magicis illiusque 
sceleris natura delirant Targumistae, aliique Judsei, hujus loci non 
sunt. Seculum illud, quod diluvium et gentium diatiiropdv Baby- 
lonicam dia£6qrov intercedit, paucissima reliquit, vel nulla omnino in: 
rerum quas supersunt monumentis sui vestigia. Id temporis spatium, 
quodcunque fuit, Noachus magnus paterfamilias pio paternoque re- 
gimine totum humanum genus a se ortum tenuit. Aureum illud 
seculum erat, de quo plurima antiqui fabulatores. 

Virgilius, Georg. i. 125: — 

"Ante Jovem nulli subigebant arva colon! : 
Nee signare quidem, aut partiri limite campum 
Fas erat : in medium quaerebant ; ipsaque tellus 
Omnia liberius, nullo poscente, ferebat." 

Et Martialis, Epigram., lib. xii. : — 

" Antiqui rex magne Poli, mundique prioris 

Sub quo pigra quies, nee labor ullus erat, 
a I Nee regale nimis fulmen, nee fulmine digna, 

Scissa nee ad manes, sed sua dives humus." 

ld Saturnum uterque ex Hesiodo; ita enim ille,"Epy. xa/'H/^. Ill :— 

O/ ftiv tori Kpovov fiffatv o<r oupavw If&G 



iTtp Ti fovcay xxt oivos -- 

" Cum Saturnus rerum potitus coelorum imperium tenuit, 
Homines diis similes vivebant," etc. 



182 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. Ill, 

EtTibullus, lib. i. 3:— 

Quam bene Saturno vivebant rege prius, quam 
Tellus in longas est patefacta vias. 

Non domus ulla fores habuit : non fixus in agris, 
•Qui regeret certis finibus arva, lapis. 

Ipsse mella dabant quercus," etc. 

Similia habet Lucianus in ro7g vpbg Kpovov, cap. vii. Saturnum lo- 
quentem inducit, xai diu rovro airavra^ov xporog, xal we^, xai waidiu,, 
%ai j&ort/j^ta wadi, xat dovhoig, xai ehtvQspoig, ou5s/£ 'yap sff eftov dovXog riv, 
omnia paternum Noachi regimen, et indivisam terram referentia. 
Inde effluxisse servorum in Saturnalibus apud E/omanos licentiam, 
in vita Numse narrat Plutarchus. 

VII. Noachus enim Satumus erat. Is maximus antediluvian- 
orum iixaiotbyqe %ypv%, 2 Pet. ii. 5, cujus admonitionum contemp- 
tum excepit horrida generis humani qravufoQpfa. Quamdiu igitur 
ejus vel auctoritatem veriti sint, vel dictis et concionibus obedientes 
se prsestiterint illius filii et nepotes, scelus hoc eos in se admisisse, 
baud sequum est ut censeamus. 

VIII. Linguarum confusionem centesimo primo aut secundo post 
diluvium anno accidisse plerique credunt. Tune homines ju'epoKsg facti, 
atque sic dicti, Tevsal (Atpoiruv avQpuiruv, apud Homerum Iliad. A. 250 ; 
— "States vario-linguium hominum." Msptffuv, hoc est, pepspiffp'evviv ryv 
<puvqv e%6vrur o sari (JttSpjfy/Asvqv tic, tfuXXaCag xa/ svap&pov s^ovruv rqv oVa, 
inquit Didymus; hoc est, quod linguam ad syllabas pronunciandas 
divisam et paratam habeant homines, seu lingua articulatautantur; 
quum caeterorum animalium voces sint avapfyoi. Cum scholiaste 
sentit etiam Hesychius: MepoKsg avQpuwoi Sia rb {te/Aepia/tevTiv e^siv ryv 
oVa, tfyow ri]v <puvqv. Atque eandem primo in loco sententiam re- 
citat Eustathius; cui subdit 3/ e<7rav6pdu<ftv: oi ftzvroi rJ 

rovg avQp&'Trovs I'^/xX^^i'a./ ^a(T/V, UKO rov 
rqs Mg, ov txaQov {tzra rbv rr^c, XaXav^jg cru^yov 
7%$ yqg- " communem antiquorum Christianorum sen 
tentiam fuisse, homines pifoxee dictos fuisse, abs ilia linguarum divi- 
sione, quam in turris Babylonicae exstructione passi sunt." Similia 
habet Johannes Antiochenus Majlela: TXw^a/ dis^pig^auv, dib 

ot &v6pu<nroi bi& rb f^spiffd^vai avruv rag XaXiag tig 
ta/ <puvdg- dispertitse sunt linguae, inde meropes dicti i 
sunt homines, xpov. Gsoy. Aoy. Asur. Uti autern homines ob divi- 
sionem linguarum pepoves dicti sunt, ita locus in quo poena ista 
rebellibus inflicta ???; quasi diceretur ?» Kla venit confusio: vel| 
??2 pro ?|f? dicitur, hoc est confusio; abjecta lamed media 
vitandum cacemphaton. Centesimo et primo post diluvium ann( 
natus est Peleg. Id nominis ei inditum r™n njpW Wi '•a, Gen, 
x. 25 ;—" Quia in diebus ejus divisa est terra/'* Et^erbum &* alibi! 
eo sensu usurpatur, Ps. Iv. 10, DJ1^ ^—"Divide linguam eorum.'j 
Spiritu prophetico nomen hoc ei filio Heberi impositum fuin 



CAP. III.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. 183 

affirmant Judseorum plerique. Atque in eadem sententia sunt Cor 
nelius a Lapide et Augustinus Torniellus: ille in Commentariis ad 
Gen., hie in Annalibus ad annum mundi 1931. Ita in imposi- 
tione nominis Noachi pii parentes ad ea respexisse, quse noa nisi 
post sexcentos annos iraplenda essent, videntur. Judaei ideo ducen- 
tesimo anno vitse Peleg turrim Babylonicam exstructam esse, volunt, 
argumentis non usquequaque ineptis adducti. Qaicquid autem ad 
litem istam chronologicam vel inteliigendam, vel rite affirmandam 
pertinet, dissertatione peculiari de plurium linguarum origine pro- 
posuit Clarissimus Buxtorfius filius. Sethus Calvisius in Chronolo- 
gia, Pererius, Parseus, Rivetus Commentariis et Disputationibus ad 
Genesin; Torniellus in Mundi Annalibus; Masius Comment, in Jos. ; 
Usserius in Chronol. Sac., aliique plurimi cum theologi, turn chrono- 
logi eandem telam texerunt. 

IX. Qui in nativitate Pelegi linguarum divisionem accidisse asse- 
runt, atque nomen ei ab eventu impositum, nonnullorum opinione 
videntur intervallum sequo brevius a diluvio constituere, quam quo 
homines in earn multitudinem, quae turri sedificandse incubuit, excre- 
ecere potuerint: incidit enim, uti diximus, nativitas Pelegi in an 
num a diluvio centesimum primum. Qui vero Pelego nomen spiritu 
prophetico inditum fuisse arbitrantnr, ac humani generis dispersio- 
nem ad finem illius vitse rejiciunt, ideoque in annum mundi 1996, 
necesse habent adventum Abrahse in terrain Canaan, anno 88 post 
dispersionem istam collocare: quod spatium sequo brevius videtur 
ad regna ilia erigenda, quse istis temporibus fundata fuisse narrat 
sacra historia. Pelegum ideo negat Buxtorfius fuisse primogeni- 
tum Heberi, aut natum anno 74 patris, sed nativitatem ejus, at 
que ideo linguarum divisionem in aliud, longe post, tempus rejicit. 
Sed ostendit Johannes Temporarius in 2 Demonstrat. Chronolo 
gic, potuisse ex stirpe Noachia spatio 102 annorum mares et fceminas 
1,554,420 riasci: istius numeri dimidium admittit Usserius Chronol. 
Sac. v. ; ubi insaniam et insignitam audaciam Johannis Morini 
chronologiam Hebraicam rejicientis, doctissime retundit. Demus 
ideo exstructionem turris Babylonicaa, atque linguarum divisionem 
accidisse anno mundi 1757, a diluvio 101 vel 102. Ad illud usque 
tempus idololatrise vestigia ulla, monumenta ulla, ulla testimonia 
exstare, aut exstitisse unquam, nihil superest quod testetur; saltern 
vestigia ejus nulla supersunt. 

X. Targum Hierosolymitanum sedificatores turris Babylonicse 
simulacrum fastigio impise istius molis imponere, quod cultu religioso 
prosequerentur, in animis habuisse docet : "Dixerunt," inquit, a ve- 
nite, sedificemus nobis civitatem et turrim, cujus caput perveniat usque 
ad summitatem ccelorum,et faciamus nobis adorandum in ejus fastigio, 
et ponamus gladium in manu ejus." lisdem fere verbis eandem fabu- 
lam apponit Jonathan Ben Uzziel. Turrim istam longo post lingua- 



ORTTJS ET PROGKESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

rum confusionem tempore durasse communis est doctorum virorum 
opinio. Nee alia sane videtur ab ea, quam sub nomine templi Beli 
plurimis describit Herodotus, lib. i. cap. clxxxi. Ex octo turribus una al- 
teri superimposita (quarum prima saltern, si non unaquseque, alta stadii 
spatium erat) constitit. De suprema autem ita loquitur: 'Ev ds 7$ 
r&eurafu irvpyy vws svstfn ffi'syas' sv ds r& vrjti %\IVTI fj^sydXri x'zsrai, etc. ; — 
"In postrema turri sacellum est magnum, in quo est lectus splendide 
stratus/' etc. Non multo ideo post linguarum confusionem, in idoli, 
hoc est solis, templum versum est insanum istud asdificium. Sed ali- 
unde sententise sua3 originem arcessunt Juda3i ; verba ista apud Mosen, 
quibus se mutuo ad opus aggrediendum hortabantur aadificatores, pro- 
positum istud innuere arbitrantur. &$ ^?~'" 1 ^^] " Et faciamus nobis 
nomen;" hoc est, inquiunt, "magni nominis idolum." Nam de Deo 
aliquo, vero vel falso &¥?, ita absolute dici autumant. B^ sane 
alicubi emphatice "Deum" significat, Lev. xxiv. 11; b$ absolute 
nullibi, neque idolum. Utique si hoc verum esset, nullibi gentium 
originis idololatrias documentum illustrius invenire quisquam posset. 
Neque sensim et per varies gradus, variisque occasionibus in subsidium 
arreptis, terrarum orbi incubuisse, censendum esset hoc scelus ; medi- 
tata humani generis a Deo defectio ei ortum prseberet. Sed delirium 
hoc rabbinicum est ; et verba, quibus usi sunt sedificatores, alio plane 
spectant. Ut, mortales cum essent, variis casibus obnoxii, prsesertim 
dispersioni in remotas terras plagas, fama et gloria seterni fierent, in 
animo habuerunt. Illud animi propositum verbis istis, "Faciamus 
nobis nomen;" hoc est, laudis et glorias titulum hasreditarium pos- 
teris relinquamus, significarunt. Neque credibile est, omnes pene 
totius orbis familias, quasi momento turbinis in Deum vivum conspir- 
asse, atque omni Creatoris reverentia cultuque abjectis, idola adorare, 
simul statuisse. 

XI. Turrim itaque eos exstruxisse animo et proposito novos deos 
colendi, ratio nulla suadet ; longe aliud statutum habuisse Scriptura 
enarrat. Probabile quidem est, asdificatores istos genus hominum 
fuisse multis sceleribus inquinatum, quod potentiam, quam adeptum 
erat, sine injuria et oppressione, levem et inopem arbitrabatur. 
Monita regimenque Noachi eos rejecisse antea ostendimus. Hinc 
ad imperia Satanse projectissimi et ad ea omnia exsequenda, qua3 
innata mentis vanitas suggessisset, in procinctu. 

XII. Sermone omnium ^confuso et diviso, novarum linguarum 
comrnercium in varies greges eos conjecit. In eum statum redactos 
per^ tribus et familias, in terras totius superficiem Deus dispersit. 
Fuere quidem inter veteres Christianos, quibus hasresis erat negare 
Noachum filiis suis et nepotibus orbem terrarum distribuisse, atque 
unicuique familias sedes suas assignasse. Postquam enim hseresium 
designatio arbitraria esse cceperat, nihil pene erat a quoquam dictum 
scriptumve, quamvis verissimum, quod in earum classem a nonnullis 



CAP. IV.] OKTUS ET PEOGRESSUS IDOLOLATRI2E. 185 

non sit relatum. Ceterum per dispositionem divinam, non assigna- 
tionem Noachicam, filios hominum novas sedes occupasse, seu in 
diversas orbis terraram oras esse delates, Scriptura ostendit, Gen. xi. 
8. Primsevam linguam, sine insigni aliqua mutation e, sedificatorum 
turris ullos retinuisse, testimoniis aut argumentis probari non potest. 
Fatemur ex ea vocabula apud pene gentes omnes in usu aliquo 
mansisse; sed fuere ilia paucissima, ut recte affirmat Boxhornius,, 
Origin. Gal. cap. vii. Una cum linguae primasvsejactura, multarum de 
rebus divinis instructionum oblivionem eos cepisse, non est impro- 
babile. Inter istos ideo, turris scilicet Babylonicse aedificatores, sibi 
derelictos, novis revelationibus destitutes, priorum oblitos, hue illuc 
disperses et palabundos initia idololatrise sunt quserenda, 



CAPUT IV. 

SEU DE ORTU ET PROGRESSU IDOLOLATRLE. — CAP. IT. 

Col. iii. 11 — Variarum religion um distinctio Epiphanii — Idololatriae duo genera, 
Sabaismus et Hellenismus — Druidum superstitio peculiaris — Idololatrise ini- 
tium in cultu ccelestium, Job xxxi. 26-28 — Veterum expositio notata — Tern- 
pus quo Jobus vixit — Initium erroris in seductione cordis, Deut. xi. 16 — 
Modus cultus antiquissimi — Adoratio quid — Religiosa salutatio — Socratis 
txerrafti — Catulus — Pompeius — Osculum — Adoratio religiosa, Ps. ii. 12 — 
Versio ruv LXX. notata — Hieronymi, Hos. xiii. 2 — Adorationis per oscula 
ivffToifftis ; ex Plinio, Apuleio, Luciano, Minutio Felice — Flexionis corporis 
in adoratione ratio — Prima sacrificia idolis sine sanguine — Sententia Por- 
phyrii — Sententiarum de origine saerificiorum conciliatio, Gen. iv. 4, viii. 20 

— Adorationi addita frugum oblatio, Hos. ii. 8 — Ceremoniarum aliarum origo 

— Idololatria3 natura et meritum — Primi siderum cultores JEgyptii — Eis 
accedunt Chaldasi ; et Persse — Sol an Persis solus Deus — Sententia Hero- 
doti — Numerus deorum temporis successu continue auctus — Scriptores his 
tories magorum — Graecorum et Romanorum mos in recensenctis aliarum 
gentium diis — Dii Germanorum et Gallorum — Tacitus notatus — Sol anti- 
quissimus Carthaginiensium deus — Etiam et GraBcorum, teste Platone — 
Positurse locorum sacrorum ratio — Idololatrise primordia — Cardani in- 
eptiaa et blasphemiaB — Nimrodus inter turris Babylonicse fabricatores — Judae- 
orum nugae — Cultus Solaris catholicismus, ipsius 



I. PAULUS apostolus tertio cap. Epist. ad Coloss. docet in Jesu 
Christo esse neque Grsecum, neque Judseum, neque Barbarum, 
neque Scytham. Inde varias religionum species elicit Epiphanius, 
lib. primo adver. Hseres., 1 BapQapi^6y ) scilicet, Sxu^/o^&'v, ' E>A7jv/<r/Ao'v, 
et 'louSa/o'/Aov. 'Bap£aptg t u6v autem ab Adamo usque ad Noachum ob- 
tinuisse scribit; SXU^/O/AO'V a Noacho ad Seruchi setatem, quo *EXX»j- 
v/o;aog introductus est; Judaismi initium a circumcision e Abrahsa 
arcessit. Cum autem idololatrise in mundum ingressum post dilu 
vium statuat, per "BapZapHrpfo, ilium earn morum feritatem et vio- 



186 OBTUS ET PEOGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

lentiam, quse mundum antediluvianum pessundederunt, intelligere 
palam est. 2xu0/<r,ttoD et 'EXX^/o^oD in eo discrimen ponit, quod 
ayaX/AaroflWa ab hoc introducta sit, quo ille caruit. Rectene an 
secus, hsec ita ab eo distincta fuerint, alii viderint ; negat animad- 
versionibus suis in locum Petavius. Nos omnis cultus illius idolo- 
latrici, qui totum pene orbem occupavit, duo genera fuisse statuimus, 
quorum unum Sabaismus; Hellenismus alterum dici potest. Cum 
autem in Druidum superstitione multa peculiaria fuerint, earn seor- 
sim paucis enarrabimus. Sabaismus in coeli, Solis, Lunse, atque 
stellarum cultu et religione constitit; hominum demortuorum et 
daemonum venerationem ei addidit Hellenismus. Simulacrorum, 
imaginum, et stellarum adoratio, utrique communis. Coelos autem 
prius, quam coalites fictitios venerata est idololatrarum turba. In 
Sabaismo itaque seu rerum ccelestium cultu, initium habuit idolo- 
latria. Id primo probatum dabimus. Deinde pa,ucis ostendemus, 
quas pravae superstitionis ansas arripuit humanum genus ; quibusque 
vanis ratiocinationibus usus, homines in fraudem et errorem Satanas 
allexit; atque quoad conjecturis assequi possumus, tempus pernicio- 
sissimi erroris ortus designabimus. 

II. Initium sui in mundo idololatriam posuisse in cceli solisque 
cultu, probant omnia rerum praeteritarum monumenta. Exstant enim 
ultra omnem historiae profanse fidem, et vetustissimam inter gentes 
rerum memoriam, illustria hujus sceleris in Yetere Testament o testi- 
monia. In hunc sensum scriptor antiquissimus, sive is Moses 
fuerit, quod maxime probabile, sive alius vir divinus ejus astati sup- 
par, per quern Spiritus Sanctus Jobi historian! ecclesise fidei concre- 
didit, viri sanctissimi verba apologetica refert: Cap. xxxi. 26-28, 
" Si vidi solem quando splendebat, et lunam honorince incedentem ; 
et seduxit sese in abscondito cor meum, et osculatum est manum 
meam os meum: etiam hoc fuisset iniquitas judicata, quia abnegas- 
sem Deum desuper/' Pace eorurn dixerim, ineptissima sunt, quaa 
Chrysostomus, Nilus, Olympiodorus, veterumque alii in hunc locum 
commentantur. Negant hie de idololatria agi, Jobum autem, curn 
neget manum suam osculatum esse os suum, significare voluisse, se 
nunquam sensisse adeo arroganter de suis virtutibus et operibus, 
quae per solem denotat, neque de nominis fama, quam lunaa confert, 
ut manus sua osculata fuerit os suum, tanquam, quicquid opis aut 
facultatis haberet, id ex se ipso perfecisset. Inepta inquam haac 
sunt et tarn loci scopo, quam verbis ipsis repugnantia. De coelestium 
cultu apertissime agit vir sanctus. Dum autem a se crimen hoc 
accurate molitur,^ alios tune temporis quamplurimos in eo versatos 
fuisse, palam facit. Vixit Jobus, post dispersionem Babylonicam 
ann. 350, ann. mun. 2100, aut eo circiter. Eo seculo progressum 
fecisse, atque se longe diffudisse superstitionem istam, verba osten- 
dunt, Initium autem erroris cordis seductioni ascribit Jobua 



CAP. IV,] OETUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATKI^E. 187 

Alibi etiam Spiritus Sanctus istum idololatrise fontem detegit, Deut. 
xi. 16, " Cave ne te cor tuum decipiat, et avertat te ad deos alienos." 
Alia ornnia ad Deum verum indigitandum apta nata sunt; in solo 
corde humano omne periculum situm est. Katiocinationum ideo 
inanium specie (qus6 vim nullam habuissent, nisi prius ab amore 
Dei atque rerum spiritualium toti fuissent conversi), decepti, primo 
secreto, mox palam solem et lunam religiose venerati sunt, anti- 
quissimi idololatrse. Eas rationum umbras proximo in capite ex- 
ponemus. Modus cultus, quem memorat, adoratio simplex est. Ador- 
atio autem est, per manus ad os adductionem, religiosa salutatio. In 
ea primiim se expressit cordis error : alise religionis ceremonise, sensim 
introducta3. Ita Socratem solem salutasse, atque ex<rra<r/p aliquoties in 
eo cultu passum fuisse, narrat Plato. Aucta in immensum supersti- 
tione, duravit tamen per omnia antiquae ignorantise secula simplex ilia 
adoratio. Catulus, in Cicer. de Nat. Deor. lib. i. cap. xxviii. : — 

"Constiteram, exorientem auroram forte salutans, 
Cum subitb a laeva Roscius exoritur." 

Orientem enim solem praBcipue venerati sunt. Inde Pompeii in 
declinatam Syllse dominationem scomma fastidiosum : Tbv tfXrov dva,- 
r&Xovra yXsiovsg, q SVO/JLSVOV, wpoffxvvovffiv — " Plures solem orientem, 
quam occidentem adorant," Plutarch, in Yit. Pomp. Atque hinc 
templa, solis ortum spectantia, structa. Neque aliunde provenit mos 
iste versus orientem se incurvandi et adorandi, antiquus satis inter 
Christianos dtHfidai/Aovifyvrae, quamvis alise rationes cultui ei supersti- 
tioso prsetendantur ; nam sunt plane futiles omnes. 

III. Porro, negat Jobus manum suam ori admotam, illud oscula- 
tam fuisse, seu oscula pressisse. Osculum enim cultus etiam religiosi 
pignus et signum fuit. Ita Psaltes, Ps. ii. 12, 1?"*pt&, " Osculamini 
filium;" hoc est, cultu religioso ad orate. Loci sensum corrumpunt 
LXX., verba reddentes. Apd%a<tQe vaifaias, quos sequitur vulgatus in- 
terpres. Hieronymus agnoscit cultum religiosum intend i, atque ideo 
verba transfert, "Adorate pure." Osculis etiam idola venerari, olim 
atque etiamnum solenne: Hos. xiii.2, pip$? D V^, "Yitulososculentur/' 
hoc est, adorent; ut idem Hieronymus advers. Eufinum, lib. i. 
" Herculis simulacra/' in quit in Yerrem iv. Cicero, " non solum 
venerari, sed etiam osculari solid fuerunt." "In adorando dextram ad 
osculum referimus, totumque corpus circumagimus," ut Plinius lib. 
xxviii. cap. ii. Istius corporis versus seu circumflexionis rationem 
reddit in Yita Numse Plutarchus. Numse dicit fuisse institutum, 
ri irpoffxvvsft Ktpi(rrpo<po{Asvov$, " ut circumagant se adorantes." Addit, 
II de vepiffrpotpri ruv irpoffxvvovvTuv, Xsysrai psv a<7ro{6ifjt,7i<fi$ iJvat rqc, rou 
xoV/Aou vepipopag- — " Conversio adorantium, simulachrum orbis mundi 
esse dicitur," seu gyri coelorum, quem sol peragit. Sed flexio ista 
corporis introducta videtur post templa, orientem spectantia, condita. 
Cum enim in eis necesse habuerint, qui idola adorarent, se occiden- 



188 ORTUS ET PROGEESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

tern versus ineurvare, corpus circumegerunt, quo ostenderent se solem 
prsecipue intendere. Indos in adoratione osculis tripudia addidisse 
affirmat Lucianus, vepi op^gsug. Etiam Apuleius iv. de Asin. de 
formosa virgine, quam ut deam mirabantur loquens. " Multi," 
inquit, " civium admoventes oribus suis dextram, priore digito in 
erectum pollicem residente, ut ipsam prorsus deam Yenerem reli- 
giosis adorationibus venerabantur." Postquam quidem simulacra 
erecta fuerunt, ipsa osculati sunt ; in cultum autem coelestium, solis 
scilicet et lunae utpote absentium, manum ori admovere sol am soliti 
sunt: atque alia etiam simulacra, cum in transitu haud licuerit re 
ligion! vacare. Ita Minutius Felix, Csecilium simulacro Serapidis 
denotato, " admovisse manum ori, et osculum labris pressisse." 

IV. Nondum (seculo scilicet Jobiano) soli, equis, vespertilionibus, 
muribus, ceterisque reptilibus (de quibus Maimonides parte tertia, 
More Nebucli. cap. xxix.), aut frugibus, multo minus humano san 
guine, quod postea factum, litatum erat. Adorationem simplicem, 
hoc est, cordis cultum, solius corporis actionibus et incurvationibus 
sese exserentem, frugum terrse oblationes exceperunt. Hactenus 
enim sententiaa Porphyrii in secundo *espl dcro^Sj; s^v^uv accedimus. 
Prima sacrificia idolis oblata, non ex animalibus et sanguine; sed e 
terrae frugibus constiterunt. Certissimum est primum Deo gratum 
sacrificium sanguineum fuisse, Gen. iv. 4; etiam post diluvium, 
Gen. viii. 20. Neque dubium est, quin, quamdiu Deum verum 
solum cultu religioso prosecuti sunt homines, eum sacrificiis san- 
guineis venerati sint. Ad idola conversi, non ausi sunt illico, nee 
nisi longo post tempore ex animalibus sacrificia eis offere. Illorum 
prima sacrificia post a'dorationem fuere ex frugibus terrse. Ita far, 
vinum et oleum Israelitas Baali, hoc est, soli obtulisse, conqueritur 
propheta, Hos. ii. 8. Et apud poetam, — 

" Illi ad surgentem conversi lurnina solem 
Dant fruges manibus salsas." — -^En. xii. 172. 

Pythagorici, a sanguine animalium abstinentes, adorationi adjecerunt 
hymnos. Ii [hymni] etiam cultus religiosi veri aut superstitiosi pars 
notissima. Istiusmodi fuere Homeri et Callimachi, qui exstant. Aliaa 
postea plurimae ceremoniaa inter gentes admissae, quas partim ex VO/JLO- 
fcaiag Mosaicae fama obscurissima, partim ex Satanas xaxo^X/^ pro- 
dierunt. 

V. Deinde sceleris hujus naturam et meritum addit vir sanctissi- 
mus. Naturam in abnegations Dei omnipotentis, qui supra est, 
omnia regentis, omnia disponentis, quique ipsum solem creavit, 
sitam esse docet. " Abnegassem," inquit, " Deum ^?? desuper." 
Contra forsan quam multis eo errore implicatis visum est. Yix arbi- 
trantur plurimi mortalium omnem creaturarum cultum religiosum, 
esse Dei Creatoris abnegationem. Signanter autem addit ^P. 
Cum enim prsecipua ratio cultus Solaris in eo semper exstitit, quod j 



CAP. IV.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 189 

eum supra omnia ferri homines viderint, Deum solum supra omnia 
exaltatum esse indicat. Kecte in hunc sensum Maimonides de Ido- 
lolat. lib. ii.: nta minn ^I^DD sin mr my& IDI^DH, — " Qui conver- 
tltur ad idololatriam deficit a tota lege." Et paulo ante, " Ecce 

lie discis eum, qui idololatriam suscipit, negare totam legem, om- 
nesque prophetas, et quicquid mandatum prophetis est, a prirno 

lomine usque ad finem mundi." 

VI. Hujusmodi solis, lunseque cultum iniquitatem judicatam esse 
iddit; hoc est, vel severo Dei judicio et animadversione dignissi- 

mam, vel piis omnibus merito abominandam. Pro "sole" textus habet 
rt, seu lucem xar avrovopafftav. Inde Sol, Horus dictus. 

VII. Huic testimonio concinunt loca nonnulla Deuteronomii. Hie 
autem cultus siderum ccelestium, prsesertim solis, qui sine dubio 
statim a dispersione Babylonica mundum invasit, catholicismum ob- 
tinuit, antequam idola, quse coluit Hellenismus, vel nota fuerunt, vel 
nata. 

VIII. Qui primi palam pravse huic superstitioni se dederunt, 
^Egyptii fuerunt. Id mox ostensuri sumus, ex Diodoro, Lactantio, 
aliisque. Illos sequuti sunt Babylonii et Chaldsei omnes. Non alius 
quam Sol, Bel erat. Hezekise ideo Deus succensuit, quod cum rex 

Baby Ionise legates miserat, de miraculo descensionis Solaris sciscita- 
iuros, 2 Chron. xxxii. 31, non ansam arripuerit Deum verum enar- 
randi, solemque ei creaturam dicto audientem. 

IX. De antiquis Persis [Massagetis] idem testatur Herodotus in 
KXs/w, cap. ccxvi. : Qzuv, inquit, j&ovvov jjX/ov e'sZovrai, T& Svouffiv fairov$ m — 
' Solum e diis solem colunt, eique equos sacrificant." Is etiam Mi- 

thra erat maximus, si non solus apud Persas antiques Deus: Mifyav 
f^ovffiv oi risptfa/ uvai rbv ijfx/or — " Mithram Persse solem esse, arbi- 
trabaritur/' Gregor. Nazianzen. Orat. i. adv. Julian um. Similiter 
Strabo: ©soi/ bi faiov /AOVOV qyovvrar rourw / i r<7r00uroi/GV — "Deum solem 
duntaxat esse, putant, et ei sacriticabant." 

X. Deum unicum Persarum veterum solem fuisse, videntur omnes 
amrmare. Id negat Cl. Vossius lib. ii. de Idololat. et contra Hero- 
dotum, allatis ex Plutarcho et Hesychio testimoniis, alios deos illos 
admisisse, docet. Verum neutiquam constat, eos more idololatrarum 
aolito alios in deorum numerum ante Plutarchi tempera non retul- 
isse, quos diebus Herodoti nondum coluerunt. Postquam enim se 

•o0gw(rg«£, et numina conficiendi jure donasset humanum genus, 
crevit indies deorum numerus. Triginta millia recensuit Varro. De 
,seculis autem prioribus probe Satyricus, Juv. Sat. xiii. 46 : — 

" Nee turba deorum 

Tails, ut est hodie ; contentaque sidera paucis 
Numinibus, miserum urgebant Atlanta miiiore 
Pondere." 

; Sed neque Herodotus absolute dicit solem apud Persas unicum 



190 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

numen haberi, sed eorum omnium potius deorum, quos Grsecia 
venerata est, solem solum apud Persas in divino honore fuisse. Nam 
alia etiam sidera et elementa, quorum cum sole eadem est ratio, 
inter crsCao^ara Persica ipse alibi memorat. [Clio, cap. cxxxi.] Qvovav, 
inquit, JjX/w re xat ffsXqvy, xat 7^, xa/ ffupi, xai vdan, x.a} av'tftoutr — "Soli, 
lunae, terras, igni, aquae, et ventis sacrificant." Horum enim cultus 
pene ubivis solarem comitatus est. Tovroiti, addit, ^lv ^ fjLovvoitfi Suoucvv 
apxyOer — " His solis jam deinde ab initio sacra faciunt/' In iis ido- 
lolatria originem habuit. *Jfaifttf/uitMijuMi ds xa} rJj Ofy awj %vsir — " Ab 
aliis didicerunt coeli exercitum sacrificiis colere." 

XI. Hinc apud Diogenem Laertium in operis procemio, scriptores 
historise Magorum Herodotum, sui scilicet oblitum, mendacii argu- 
unt, quod Xerxem jacula in solem torsisse scripserit, cum is a Magis 
qui Xerxi in expeditione adfuerunt, superstitionis Persicae antistiti- 
bus, pro Deo habitus sit. 

XII. Addit vero Herodotus, " Moris habent editissimis quibusque 
montibus conscensis, Jovi hostias immolare; omnem gyrum cceli, 
Jovem appellantes." Quo nomine autem coeli gyrum, sua lingua 
vocitabant, plane ignotum. Graecis enim et Romanis aliarum gen 
tium deos, eorum nominibus, quorum apud ipsos cultus invaluerat, 
indigitare, erat usitatissimum. Hactenus autem recte Herodotus, 
quod, quamvis Jovem Persas coluisse, fingat, Grascanicum ilium, 
quem induxit, "EXXjjw^oy se non intendisse, ostendat. Aliter alii.. 
Ita Gallos et Germanos, Jovem et Mercurium coluisse, scribunt. No- 
rnina ista ne fando quidem audivisse Celtarum ullos, ante Grascorum 
et Komanorum in Gallias adventum, docet omnis, quaa superest, 
primordiorum istarum gentium memoria. Cum autem essent Grasci 
et Romani in gentium, nationum, religionumque originum cognitione 
infantissimi, non crediderunt mortale genus ullibi supra ipsorum 
figmenta sapuisse. 

XIII. Kectius vulgo, et ad veritatem propius Caasar de Germanis, 
Bell. Gall. lib. vi. cap. xxi., "Deorum numero eos solos ducunt, quos cer- 
nunt, . . . Solem, Vulcanum, Lunam, reliquos ne fama quidem accepe- 
runt." Aliter Tacitus, qui Herculem, Martem, Mercurium, et Isim, eos. 
coluisse, auctor est. "Plura igitur et certiora de religione Germanorunv 
Tacito nota, quam Cassari," inquit Lipsius. "Et Caesar seu in Gallia, 
sen in Germania haac percunctatus sit, non recte aut illi narratum 
est, aut ipse non satis diligenter inquisivit," ut Montanus in eum 
locum Cassaris. Sed revera Tacitus, aut ipse deceptus est, aut alios 
sponte decipit. Nomina Romanis usitata, pro libitu imponit diis 
Germanorum. Neque enim Woden Mercurius fuit, aut Taranis 
Jupiter, aut Haesus Mars. Romana ilia nomina seque Germanis 
ignota, ac fabulaa quae in Hellenismo eorum cultus fundamentum. 
Eostre ver6, sive ^Estar, eadem forsan dea erat cum Astarte Syrorum. 
De ea Beda: " Eostermoneth, qui mine Pascba; hie mensis inter- 



CAP. IV.] OKTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 191 

pretatur quondam a dea illorum, quae Eostre vocabatur, et cui in 

1110 festa celebrant, nomen habuisse." Et sane verbum Eostar prope 
accedit ad Syrum nomen "™?fy, quod dese Syrae proprium, nam 
quod rrtiJjiBJjf etiam dicitur numero multitudinis, imaginum multi- 
tudinem, sen cultum ejus pluribus in locis institutum denotat. Chris- 
tianos etiam festum ad cursus lunaris observationem instituentes, 
arbitrati sunt gentiles lunam, aut Astarten seu Eostre coluisse; unde 
nomen illud usque adhuc retinetur. 

XIV. Mercurium, Martem, Jovem, Minervam, Gallos coluisse, 
eadem illis assignantes quae Graeci et Romani, Caesar affirmat. Sed 
superstitionem istam a Graecis Massiliensibus hauserunt ; ad Druidum 
enim instituta non pertinent. In foedere etiam, quod inter Cartha- 
ginienses, atque Philippum Macedonise regem, aliosque, adversus 
Romanes initum est, apud Polybium, Histor. lib. xvii., Solem et 
Lunam deos exercituum suorum vocant Carthaginienses ; quo inter 
alia falsa numina eos antiquissimos deos fuisse ostendunt, cum omnes 
fere gentes primordia sua in armis et bellis posuerint. 

XV. Ipsos etiam Graecos, non alios primitus deos coluisse, quam 
solem, lunam, et astra, Plato testis est in Cratylo, ®a!vovrat /AO/, inquit 
[Soc.], Q'I tfpuroi ruv avdpuffuv ruv Ktpl rqv *EX>.a5a rouroug /AOVOUJ roug 'Seovg 

tfOai, ovg wsp vvv -roXXe/ ruv [3ap£dpuv, %Xiov xai tfgX^vrji/ xa/ yJjv xa/ atirpa, 
olpavov art oCv aura opuvr&g tavra d&t /oi/ra fyif/ttf) nal ^zovra,, UKO 
?jg ^utfswg rr^c, rov ^&7v $sovs auroi)g ztfovo/Aaffur — " Mihi quidem 

1111 homines videntur, qui Graeciam primi tenuerunt, eos tantum deos 
censuisse, quos nunc barbarorum plerique colunt; solem nimirum, 
lunam, terrain, astra, quae cum ipsi viderint omnia continuo cursu 
ferri, ab illo 7-01)5 %tovg (deos) nominarint." Neque inepta est, uti 
videbimus, ista, quam adfert, etymologia nominis illius, %e6g. 

XVI. Atque hinc erat, quod antiquitus templa omnia, utpote soli 
erecta, versus orientem spectarint, portas tamen etiam sacras habu- 
jrint australes. Ita Homerus antrum suum sacrum Ithacense bipatens 
statuit ; portam autem australem diis sacram, Odys. N. v. 109-112: — 



£ et ufcti iov 

Al fjCiV WOOf Bof&KO} XCtTKl£et-TOt} KV^fUfOlffltf 

A/S' a.i wpos Naraw tiff} QtuTtfui' ou$t TI xtivn 
*Av^asj iio'ip%ov<rKi, «AX' u^etvetTut ooog IffTtv* 

- " Sed janua duplex, 

Hsec Boream spectans, homines admittit ; at ilia 
Respiciens Austrum, divinior, invia prorsus 
Est homini, prsebetque viam immortalibus unis." 

Hujus autem locorum sacrorum positionis, non alia ratio erat quam 
quod tempore meridiano sol ostio australi immineat; teste Por- 
phyrio, 'Igraffiv, inquit, civ xai tru^CoXov rye /AsgrifAZfiag, xai rou v6rou, 

ro\j §iou. Idem mos in locis, quae sacra 
appellant, disponendis adhuc ubivis retinetur. 

XVII. Hoac de pluribus gentibus atopadnv dixisse sufficiat. De 



192 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

orientalibus posthac speciatim idem ostendemus. Hoc, inqnam, 
sui initium in mundo fecit idololatria. Nondum inventa fuere simu 
lacra aut imagines; nee stelae aut columnse religionis ergo erectaa; 
nondum homines denati in minimum ordinem relati: in ccelo, et sole 
primo erratum est. Sceleris auctores primaries, tempus praecisum, et 
loca quibus ortum tulit, caliginosa nocte Deo premere visum est. 

XVIII. Plane autem vana sunt et nugatoria, qua? de idolorum 
cultus origine ad Ptolem. de Astr. Judic. lib. ii. text. 17, dissertat 
Hieroriymus Cardanus. " Mercurius," inquit, " junctus Veneri, fecit 
legem idolorum debilem, et luxui deditam, in qua omnia licent; et 
multiplicem propter Mercurii potentiam; ideoque cum Venus debilis 
sit, comparatione superiorum, facta est levis, plurium deorum, plena 
superstitionibus, et divinatione, et fabulis, quse plena sunt etiam 
adulteriis et flagitiis aliis, et amoribus puerorum ; Mercurius enim 
talia omnia significat." Atque iterum: "Idolorum lex, quoniam a 
Venere suam originem liabuit, initium sumpsit a meridie, scilicet 
Assyria, Babylonia, et Chaldseis; primus enim Belus Assyriorum 
rex adorari se praBcepit." Hoc inquam est delirare. Quamvis autem 
hsec fatua sint et insipida, illoque indigna prorsus, cui aliquid titubat 
Icevce sub parte mamillce, tamen optandum esset, virum doctum in 
istis insaniaa suae posuisse modum, neque ea efFutiisse, quae eodem in 
loco, impie, stulte, et blaspheme, de nativitate Domini nostri Jesu 
Christi, atque ipsius lege, evomuit. 

XIX. Nimrodum postquam in turre sedificanda laborem frustra 
posuisset, non tantum in mores pessimos devolutum, sed et in idolo- 
latriam prolapsum esse, veteres omnes censent. Eum operi isti non 
adfuisse, sen tit 01. Bochartus, lib. i. cap. x., " cum aut nondum natus 
esset, aut adhuc puer." Sed deest conjecturse fundamentum; quam- 
vis enim credam Nimrodum nonnisi post populorum dispersionem 
tyrannidem occupasse, tamen cum films fuerit Cushi, filii Chami 
natu maximi, sexaginta annos natus esse potuit, turn cum turris ex- 
strueretur. " Sed ibi loci posuit imperii sui initium, unde dispersus 
fuisset," inquit vir doctissimus, "si fuisset ex fabricatoribus." Sed 
non necesse est, ut dicamus omnes in universum homines ex eo loco 
depulsos fuisse; et si fuerint, certissimum est, eos statim iterum ilium 
occupasse. Itaque non omnino improbabilis est veterum opinio: 
nihil est quod addam. Inter disperses turris fabricatores, qui om- 
Lem veri numinis reverentiam abjecerant, primo sensim et modice, 
deinde fuse et prsecipitanter, scelus hoc crevit, et mundum invasit. 

XX. Intra vero non multorum seculorum spatium, constat omnes 
pene gentes divinum solis imperium suscepisse. Ita Phcenices teste 
Sanchuniathone. Totrov, inquit, hoc est, solem, Sekv evo/ufyv p 
wpavoZ xvpiov, BeXtfdwv %a\oZvrsg } o sffn vapb ®oivi%i xvpiog ovpavou* 

Deum hunc unicum cceli dominurn esse credebant, eumque propterea 
BeLsamen, id est Phoenicum lingua cceli dominum, nominabant." 



CAP. IV.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 193 



XXI. Cultus ejus itaque catholicismum obtinuit ; et ipse 

vvfLiuv. Idem erat fl*? ^k "tiJJB'P? Mp?^ K-1»3 'TIN 73 7V 

< n?^"l"!^, Saturnus, Jupiter, Hammon, Mithra v ^pos, Aiowttog, Mars, 

Apollo, Osiris, Pan, Bacchus, Liber, Jupiter Sabazius, Hercules, 

Janus, Belenus, Abellio, et quid non. Inde Solem, Lunam que 

wpiuvvfAovg appellat Plutarchus. Coacervatis enim elogiis, titulisque 

?ongestis, capi numen putabant, maximoque inde affici honore; ita 

at tandem quse diversa tantum nomina superstitionis fuerant, gras- 

sante errore diversa numina haberentur; ut recte doctissimus Ri- 

r etus in Hos. ii. 8. In vo\vuw/Litf etiam erat quaedam cultus species. 

Unde Ovidius, Fast. lib. vi. 213:— 

" Quserebam, Nonas Sanco, Fidione referrem, 

An tibi, Semo pater : ciim mihi Sancus ait: 
Cuicunque ex illis dederis, ego munus habebo, 
Nomina trina fero: sic voluere Cures." 

Et Horatius, Car. Secul. v. 14: — 

" Lenis Ilythia, tuere matres, 
Sive tu Lucina probas vocari, 
Seu Genitalis." 

Et Serm. vi. lib. ii. v. 20 : — 

" Matutine pater, seu Jane libentius audis," 
Catullus etiam, Carm. xxxiv. 5, 13, 21 : — 

" Latonia, maximi 
Magna progenies Jovis ; 
Tu Lucina, dolentibus 
Juno dicta puerperis ; 
Tu potens Trivia, et notho es 
Dicta lumine Luna. 
Sis quocunque placet tibi 
Sancta nomine." 

3allimachus item Hym. in Apollin. : — 



A more cultus solis diverso, a ceremoniis quibus colebatur, a bonis 
abs eo expetitis, a beneficiis, a locis, quibus solenniter adoratus est, 
nova nomina, novos titulos adeptus, sol nova processu temporis et 
diversa numina protrusit. Inde ex eventu, Judasi Scripturam per- 
vertentes asserunt Deum solem et lunam gentibus concessive, ut 
idorarentur. Id colligunt ex verbis Mosis, Deut. iv. 19, "Ne forte 
9leves oculos tuos ad ccelos, et videas solem, et lunam, et Stellas, 
Dmnem ccelorum militiam, et impellaris et incurves te eis, et servias 
sis, Qjo^r?? nnn D^yn pb? Dnk iprpM njrp ppn i^'x j q U8e partitus est 
Dominus Deus tuus omnibus populis sub omni ccelo." Ratio vali- 
iissima ad coercendos populorum animos a ccelestium cultu. Do- 
minium illud, quod in sole, lunaque fingunt, servitium est, omnium 
VOL. XVII. 13 



194 OKTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

gentium quae sunt sub coelo usui destinatum. Sed hsec illi alio tra- 
hunt, Judaice. Israelem, inquiunt, ad sui cultum vocans, aliis gen- 
tibus solem lunamque in adorationis objectum proposuit. Ita Try- 
pho apud Justinum in Dialogo. "Alium," inquit, "enarra nobis 
Deunij (puXa^dftevos \syeiv rov jjXiov xai tfsXj^Tjv a ysypavrai roT$ e6ve<ri 
ffwyxeysuprixsvai rbv §efo ug ^zoug vpoffxvvsTv — solem et lunam dicere 
cavens, quae scriptum est a deo gentibus permissa esse, ut tanquam 
deos adorarent/" Loci sensum optime reddit vulgatus interpres: 
" Quae creavit Dominus Deus tuus in ministerium omnibus gentibus," 
Matt. v. 45. 



CAPUT V. 

SETT DE ORTU ET PROGRESSU IDOLOLATRL&. — CAP. III. 

Originis idololatrise occasiones — Dominii soils lunaeque fama — Sol et luna quo 
sensu duo magna luminaria — Jonathanis Targumistse figmentum portentosum 
— Dominium ratio cultus, delegatum vitiose — Idololatrarum ratiocinationes 
vanae, Rom. i. 21 — Solis et lunse in res terrenas influxus et operationes, Jer. 
xliv. 17, 18, Act. xiv. 17 — Solus Deus etiam terrenorum bonorum auctor— 
Siderum ornatus, cursus, gloria, illecebrae — ^Deus qui supra — Deum coelo in- 
cludunt nonnulli ; humanae Christi naturae <ra.vrorov'ictv assignant alii, Deut. 
iv. 19 — De occasionibus et primordiis idololatria? sententia Lactantii, et 
Diodori Siculi — Plotini philosophi sententia de cultu siderum, Ps. xix. 4 — . 
LXX. notati, et Vulgatus interpres — Marsilii Ficini hallucinatio — Translatio 
Syriaca vetus — Vanorum &«sX«^«rjK*j> surama. 



I. IDOLOLATRISE primordia in solis, lunaeque cultu, superiore capite 
exposuirnus. Antequam ad progressus, quos errorem hunc fecisse 
ex eventu patet, exponendos procedimus, libet ansas quasdam et 
occasiones cultus siderum coelestium, quas primi idololatra3 arripuisse 
videntur, vanasque istas ratiocinationes, quibus se ipsos seduxerant, 
paucis in antecessum exponere. 

II. Et primo, mihi quidem videtur hominum animis insedisse 
traditionem de dominio diei noctisque soli et lunae commisso. Necesse 
enim erat, ut, quss colerent, h wepoxfi constituta esse, crederent 
Percrebuit fama eorum, quse primo Geneseos capite memoriae jam 
consecrantur a3ternse; ^?D lissn-nx D^han rhXE>n ^nx WriSK/ 
^fe rfxftth lfc?n "^TftM] B^n nfeb^.' Dominium hie soli lunas- 
que est tributum; hoc est, a rerum omnium origine. At Domin 
omnes honore afficiendi. Solem autem et lunam duo magna lumin 
aria non proprie sed per avvxaratagiv quandam ad vulgi scilicet captum 
et sensum dici, creditum est. Quid ita? quia nempe stellae quaedam, 
luna majores. Sed an idcirco luna luminare magnum dicenda non 
est, aut non modo peculiari praeesse noctis regimini? Neque sane 
luminare magnum dicitur respectu substantiae sed luminis; quod. 



CAP. V.] ORTUS ET PEOGRESSUS IDOLOLATRLE. 195 

utcunque mutuatitium, majus est quam stellarum omnium. Huic 
autem nodo, qui revera nullns est, portentosissimi figment! cuneum 
admovent Judsei. " Fecit/' inquit Targum Jonathanis, "Deus duo 
luminaria magna, et erant paria in gloria, uno et viginti annis, 
demptis sexcentis septuaginta duabus partibus horse/' (quo sciamus 
eum hie accuratissime veritatem assecutum esse !) " et postea protulit 
luna contra solem delationem et imminuta est; et prsefecit solem, 
luminare majus, ut dominaretur diei, et lunam, quse erat luminare 
minus, ut praaesset nocti." Ad eum modum ubivis pene sacram 
paginam conspurcat, quod non jam semel monuimus, iste para- 
phrastes; neque in alium finem natus videtur, ita omnia, quse pro- 
pria habet, fcetent. Nemo ex ejus lectione aut doctior aut melior 
evadet. Sed dominii hujus famam gentibus innotuisse probabile est. 
Ea in idololatrise illecebram, etiam cum nondum esset omnis veri 
Dei notitia abolita, Satanas usus est. Quid enim secundum Deum 
honore afficerent, nisi ilia, quibus a Deo in dies noctesque, adeoque 
totam hominum vitam imperium est commissum? Hinc ^Eolo, qui 
ventis prsefuisse dicitur, ipsam Junonem supplicem finxit poeta: — 

" Juno supplex his vocibus usa est: 
, (namque tibi divum pater atque hominum rex 
Et mulcere dedit fluctus, et tollere vento,) 
Gens inimica mihi" — etc. — -33n. i. 64. 

Potestati vero absolutes sacris famulari, natural e; delegates, vitiosum. 
Sed id nondum intelligunt plurimi qui Christian! dicuntur. 

III. Hsec ideo prima idololatrise in cultu solis, et totius exercitus 
coelorum, hominibus, qui veram Dei cognitionem ultronee abjecerant, 
occasio exstitit. Fama delegati soli, lunaaque, diei noctisque dominii, 
traditionibus pravis corrupta,eos qui omnem pene Dei veri religionem 
abjecerant, illexit in erroris fraudem. Hinc Sol, rex, ava^ sJJQ, et 

#?, quicquid denique regimen et dominium denotat. Adde quod 
jorum, quaa fando audiverant ; auroVra/ fuere ; ad motum et cursum 
solis, lunasque, dierum noctiumque regimen, adeoque eorum omnium, 
quas tempore mensurantur, temperatum esse videbant; itaut omnis 
chibitatio sublata esse visa est. 

IV. Aliis etiam ratiocinationibus vanis in impiam hanc sententiam 
delati fuerunt. Eo enim initium idololatrice refert apostolus, quod 
vani homines facti essent kv roT$ dia\oyiff/j,o?$ avruv, Rom. i. 21. Cum 
enim mentes hominum, spiritualium et ccelestium penitus essent 
inanes, et a Deo aversae, rerum terrenarum desiderio supra modum 
flagrarunt. Nunquam coluissent, nisi prius amassent x-r/V/v tap" rbv 

Quantum autem momenti, solis, lunseque operationibus 
atque influxu, ut terrena prospere et fcliciter succederent, situm 
asset, perspectum probe habere sibi visi sunt. Nihil hie conjec- 
iuris opus esse arbitrabantur, airoVra/ fuere. Omne autem illud 
Deum esse, quod cum illis supra esset, iis opitulari potuisse, in 



196 ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJ2. [LIB. III. 

istis quorum maximam curam habuerunt, spes erat, facile sibi per- 
suaserunt. Non alio diahoyiffpGj in exercitus codi et regince, hoc 
est lunse siderumque cultum decepti, inciderunt Israelite idolo- 
latrici, quam quod ex illorum religione, terrena omnia secunda ex- 
perirentur : Jer. xliv.17, 18, " Cum," inquiunt, "adolebamus reginse 
eceli, satiebamur cibo, et eramus hilares,ac malum non experiebamur. 
Ex quo vero destitimus adoleri reginse cceli, et libare ei libamina, 
eguimus omnibus/' Deus ideo populum istum ad meliorem frugem, 
et sui cultum reducturus, vanitates istas gentium pluvias dare non 
potuisse, iis in animum revocat, Jer. xiv. 22. Et apostolus Paulus 
ipsos Gentiles ob nefarias idololatrias severe redarguens, stultitiaeque 
insimulans, solum verum Demn omnium creatorem ovpavoQtv dedisse 
bominibus vsrotg, xal xaipcv$ xapKoQopo'Js asserit, Act. xiv. 17, non 
obscure indicans, gentes spe et exspectatione PIUT/KUV in idolorum 
cultum illectas fuisse. Atque hie secundus erroris perniciosissimi 
fons erat. 

V. Deinde ccelorum ornatum, siderum cursum, corporum coeles- 
tium ordinem, gloriam Dei enunciare affirmat psaltes, Ps. xix. 1, 
et apostolus ad Rom. i. 20. Earn omnem gloriam Creatori ereptam, 
ipsis creaturis assignarunt apostatse. Ornatum, qui a Deo erat, 
Deum esse putarurit. Est et innata menti humanse persuasio, numen 
illud, quod coli debet, in ccelis ac supra se esse. Inde in periculis 
constitutis, ubi Deo prsesente opus, moris semper erat, duplices 
tendere ad sidera palmas. Deus ideo apud Hesiodum, a$ vK&pra 
du{j,ara vahi, — " qui domos supernas habitat/' Etiam Dominus 
noster Jesus Christus docuit nos, Patrem nostrum in ccelis invocare ; 
ubi scilicet gloriam suam modo plane speciali manifestam facit, In- 
epte vero ob earn oausam Deum ccelis circumscriptum includit, Bi- 
dellus Socinianus in Catechismo suo ; quod divinam naturam plane 
evertit: dum alii humanas Christi naturae, quam cceli capiunt, ad 
omnium restitutionem, tfoX-jroT/ai', alii cravroro7r/av assignantes, earn 
non minus efficaciter tollunt; id est, inter plurimos Christianos 
disputandi cacoethes. Quibus itaque supra sensum sapere non pla- 
cuit, Dei locum in coelis occupare sol maxime visus est. Hanc cul- 
tus siderum originem et illecebram, indicat ipse Spiritus Sanctus, 
Deut. iv. 19, " Ne forte," inquit, " el eves oculos tuos in ccelum, et 
videas solem, et lunam, atque Stellas, cum universo exercitu ccelorum, 
et impulsus adores ea." Conspectum oculorum sequitur cordis ad 
idololatriam impulsus. Pulchritudine, gloria, ordine, motu siderum 
allecti, atque admiratione nimia rapti, quum ex iis Dei veri gloriam, 
quam enarrant, utpote cujus notitiam antea abjecerant, discere nes- 
cirent, sensim in eorum cultum impulsi sunk Idem ne accideret 
Israelitis, hie atque alibi cautum est. 

VI. Hunc erroris fontem olim detexit Lactantius, lib. ii. cap. xxiv. 
<de Orig. Error. : " Cum/ J inquit, « in ^Egypto ob deliciosam terras 



CAP. V.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJS. 197 

constitutionem, in aedibus et tuguriis raro se continerent, totara 
noctem sub coelo sereno ae nullis malignis impressionibus obnoxio, 
dormiendo consumunt, e frequenti ccelestium corporum aspectu et 
constant! lege procedentium stellarum, in earn paulatim devenere 
opinionem, astra deos esse, et rerum universi conservatores, quos 
vario ritu et ceremoniis venerabantur/' Diodorus Siculus, Biblioth. 
lib. i. cap. xi. sub init., similiter narrat: Tovg S" ouv xar A/yusrrov avfyu- 
vovg rb tfaXotibv ytvo/^svovg, avaZXtyavrag sig rbv xoffpov, zai rr^v ruv oXwc puo'/v 
yivrag, %ai ^aufidtfavrag, vtroXaSsTv sJvat $sovg d'idtovg re "/.at Kpu- 
rovg, rciv rs 9}X/ov xa/ r^v ffsXqvqv, t&v rbv fj,sv" Otfipiv, r^i/ d' "itfiv ov&fjjdffar — 
" Homines scilicet antiquissimos ^Egypti incolas, mundum supra se 
et universi naturam contemplantes, neque absque stupore admiratos 
existimasse, esse deos seternos et primos, solem et lunam, quorum 
ilium Osirim, hanc Isim appellari/' Inde ipse primes et seternos 
deos fuisse duos,, solem et lunam, pronuntiat. 

VII. Ex hisce cautionis divinas supra memorataB ratio planissime 
apparet. Cum enim plurimae gentes ipso siderum aspectu, contem- 
platione, et admiratione in cultum eorum impulsa3 fuissent, ne idem 
populo suo accideret, severe eos admonet. Et sane non sine causa, 
multarum legum rationes ex cultu Sabaaorum idololatrico, didicisse 
se affirmat Maimonides iii. part. More Nebuchim, cap. xxix. : atque 
is inprimis lectori rerum harum studioso consulendus. Quanti 
autem fuerint ratiocinationes a conternplatione ordinis et motus si 
derum ductaB, apud homines veri Dei ignaros, ad divinam iis naturam 
assignandam, post multa secula ostendit Plotinus, Ennead. ii. lib. ix. 
inquit, ra sv ro?g vxoxaTu (ffafpxig, rd re sv rti dvurdru diar} oO 
h rd^ei ptpopsvu, xai K6ff>j,u wepiiovra* — " StellaB vero, quaB inferi- 
oribus insunt sphaeris, et quse in suprema micant, cur dii non 
sint, cogitari non potest, quippe cum ordine perferantur, ornatuque 
concurrant." Hinc postquam radios suos Christiana religio longe 
lateque sparsisset, philosophic Platonicaa sectatores, qui absurdissima 
aBmulatione sapientias suas auctoritatem ei opponere tentabant, re- 
jectis aliis diis fictitiis antiquoriam Gentilium innumeris, Solem 
tamen, aliaque sidera adoranda esse, contenderunt, ac proinde visum 
et auditum eis tribuerunt. Id nos docet idem Plotinus, Ennead. iv. 
lib. iv. : NDv ds, inquit, sveidfi f^vr,^ag ftsv ev roTg affrpoig KspiTrag. sJvai 
atffQqffi-ig ds sdo/MV, xal axovffsig tfpbg opdfctft, xai tu%£tvd% xXvovrag 
ac <xpbg qXiov xoiovfJLeQa, Kai ftq xai <rpbg affrpa aXXo/ nvsg avfyuTTOi, xai 7rz<7ri- 
6-evvrai ug di' avruv avroft croX?,a xa/ rgXg/rar — hoc est, "Postquam me- 
moriam stellis diximus supervacuam, dedimus sensus; neque visum 
duntaxat, sed et auditum, praBterea preces audire concessimus, quas 
ad solem dirigimus; alii vero quidam ad alias stellas; credunt enim 
se multa precibus ab illis impetraturos." Ei idolomaniaB, ut illud 
obiter addam, patrocinari videtur famosissimus Plotini interpres r 
loco illo psaltis in eum finem prolato: " In sole posuit tabernaculum 



198 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. J^LIB. Ill 

suum," Ps. xix. 4. Ita enim ex Graeca ruv LXX. translatione, quse 
dicitur, verba psaltis refert Vulgatus interpret Alium vero longe 
sensum habet Hebraica veritas, on? *JK Db> $$? • hoc est, proufc 
verba reddunt nostrates, " In them/' hoc est, in ccelis istis, " hath 
he placed a tabernacle for the sun." Antiques autem plurimum 
vexavit ista versio. Qusestio 63 ad Orthodoxos sic se habet: Ecre/8^ 
diaptpug riveg tpwvevtav xal affapus ro, *Ev rp ^X/w sfaro rb ffxrivufta aurou, 
rw ffapijvsiav aurov di&a,%ov — hoc est, "Quia nonnulli varie et obscure 
interpretati sunt illud, ' In sole posuit tabernaculum suum/ decla- 
rationem ejus nos doceto." Respondefc solutionum auctor doctissi- 
mus-: To, h rut ??X/w s6ero rb tfKWupa aurov, ha, ziity rovg ovpavov$ sfaro 
tfxjjvw/j&a roD ^'X/ou* V yap 2% 7 %S r % v ^vpuv y'k&rrac, /AST ay My q ryjg Xfgfift^ 
o'dru yeysvqrat, sv auro/g edsro row '/jX/ou rb ffxyvufta, quo modo sane in 
versione Syra, quse nunc exstat, non legitur; quseque, ob alias etiarn 
rationes, non antiqua ea translatio Syriaca, veterum pluribus nota, 
esse videtur. 

VIII. Atque hsec fuere diaXoyuipuv vanissimorum capita; quibus 
impii apostatse se ipsos in siderum cultum seduxerunt. Primo do- 
minii solis et lunce in dies nociesque animos occupavit prava et cor- 
rupta traditio. Deinde bonorum omnium terrenorum, sen ruv J3iu- 
rtxuv, quorum cura et studio solum tenebantur, proventum ab eorum 
influxu maxime pendere, sibi visi sunt perspicere. Vanis hisce opi- 
nionibus involuti et praepediti, cum ornatum cosli admirabilem et 
majestatis augustaa plenissimum, siderum omnium cursum, solis 
splendorem et efficaciam contemplarent, atque in coelis posituram, in 
idolomaniam hanc praacipites ruebant 



CAPUT VI. 

SIVE DE ORIGINE ET PROGRESSTJ IDOLOLATRLE.— CAP. IV. 

Theologiae naturalis corruptio alia — Res naturales colendi sub hominum mortuo- 
rum larva nonnullorum praetextus— Theologiae f«w*« an ftvh*n expositio 
allegorica— Philosophandi ratio innovata — Theologia Stoicorum, Zenonis, 
Chrysippi, a Philone Byblio refutata,et Eusebio— Confusio idololatrlca— Sol 
et Apollo an idem— Jacobi historiae traditio in servitute Apollinis— In excu- 
sandis veteribus idololatris philosophorum ineptice — Veterum idololatrarum, 
recentiorumque comparatio—In excusandis hominum peccatis circulatorum 
fraudes— Pharisseorum, Jesuitarum— Ars damonas exorcisandi Gentilibus, 
Judaeis, pontificiis communis. 

I. NUMINIS locum et imperium ex prava hominum superstition^ 
solem, reliquumque cosli exercitum primum in mundo occupasse 
ostendimus. Ex ea, temporis processu, nova alia, eaque perniciosis- 
sima superstitio, quam theologiam 9^/7^ vocant, pullulavit. Ejua 
etiarn primordia, sed obiter, et quasi h «a f tdv enarrabimus. 



CAP. VI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLffi. 199 

II. Ex prseceptis theologiae naturalis, opera naturae ad verum 
Creatoris omnium cultum promovendum erant designata. In theo 
logiae istius expositione libro primo id probatum dedimus. lis ipsis 
operibus cultum religiosum debitum esse docuerunt, quod etiam 
ostendimus, primi idololatraB. Horum cultum theologiam naturalem 
dixerunt; quia res naturae erant, quae colebantur, cum ea, re vera 
documenta a rebus naturalibus sumere docet, ad auctoris naturae cul 
tum promovendum. Temporis successu aliud idololatriae genus 
introductum fuisse, inferius videbimus. Id ortum duxit e fabulosis 
traditionibus, impiorumque hominum airoOtuffei impia et imaginaria. 
Postquam autem severius paulo inter nonnullos philosophari coeptum 
est, atque limatiores de natura divina opiniones inter plurimos obti- 
nuerant, sapientes pudere ccepit eorum deorum, quos protulerant 
ferrea seeula, ignorantia et tenebris tota devoluta. Omma ideo, quae 
de diis fictitiis, Jove scilicet, totoque sacro Hellenisrni choragio 
vulgo celebrata erant, res naturales adumbrasse apud antiques /w6o- 

wg, contenderunt. Theologiam hanc pvfaxqv vocant, quam nihil 
aliud fuisse aiunt, quam rqs tpvazqs doctrinam allegoricam. Diodorus 
Siculus, lib. i., Plutarchus de Isid. et Osirid., telam hanc ordiuntur, 
atque apud Eusebium, Thesauro praestantissimo, plurimi alii. Illis 
Jupiter non nisi Sol erat aut Aer; Juno, Luna, aut Terra, ceteraque 
priorum seculorum idola, quorum primordia postea ostendemus; aut 
elementa, aut rerum causes naturales. Id etiam poetae recentiores 
ubivis innuunt. Ita Juvenalis, Sat. v. 78: — 

" Fremeret sseva cum grandine vernus 

Jupiter." 

Et ante eum Virgilius, Georgia ii. 324-327: — 

" Vere tument terrse, et genitalia semina poscunt. 
Turn pater omnipotens foecundis imbribus 2Ether 
Conjugis in gremium Isetse descendit, et omnes, 
Magnus alit, magno commistus corpore, foetus." 

Quique eum praecessit Lucretius Epicureus, lib. ii. v. 654-658:— 

" Hie si quis mare Neptunum, Cereremque vocare 
Constituet fruges, et Bacchi nomine abuti 
Ma volt, quam laticis proprium proferre vocamen: 
Concedamus ut hie terrarum dictitet orbem 
Esse Deum Matrem, dum re non sit tamen apse." 
Atque antiquiores Graeci : Orpheus : — 

r>? (twrnp •roivrtav Ayiftwrqp v^ouroSortipct. 

Nam Ar^ryip erat r^ ^r»jp teste Diodoro. Empedocles etiam car- 
minibus, quae memorat Athenagoras in Legatione: — 

Zsi/j upyvi;, "Hpn n <[>epiffGios, «5* ' At'^avtug 
N5jiTT<j 3-' >j ^a.xfvoi; riyytt xpsvvitrft,ct fiportio*. 

" Jupiter igne micans, Juno vitalis, et imus 
Divorum Pluto, vis Nestidis uda rigandi.'* 

Atque alter: Ennius ap. Cic. de Nat. Deor. lib. ii. cap. xxv.t — 

" Aspice hoc sublime candens, quern invocant omnes Jovem." 



200 OBTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATIU.E. [LIB. IIL 

III. Istiusmodi etiam fuere Stoicorum hominum placita. Ita de 
Zenone, Velleius Epicureus apud Ciceron., lib. i. de Natur. Deor. cap. 
xiv.: "Cum Hesiodi Theogoniam," inquit, "interpretatur, tollit om- 
nino usitatas perceptasque cognitiones deorum ; neque enim Jovem, 
neque Junonem, neque Vestam, neque quemquam, qui ita appelle- 
tur, in deorum habet numero; sed rebus inanimis atque mutis per 
quandam significationem hsec docet tributa nominal Et mox de 
Chrysippo : " Idem disputat sethera esse eum, quem homines Jovem 
appellant ; quique aer per maria manaret, eum esse JSTeptunum : ter- 
rarnque earn esse, quss Ceres diceretur." Inde sacrificia oblata esse 
nubibus, ne grandinem et tempestates immitterent, observat Seneca, 
Natural. Quaest. lib. iv. cap. vi. vii. 

IV. Eandem viam institerunt recentiores Platonico-Pythagorsei ; 
Plotinus, Porphyrius, Jamblichus, Amelius, Eumenius, aliique. Ex- 
emplo sit Porphyrii fabula, Saturni patrem suum Ccelum, Saturnum 
Jovis exsecantis tppiiveia, et ad causas rerum ccelestes applicatio. 
*O Kf>ovo£, inquit, dsQstg fatsf/Mrcu, us b Ovpavog' roD SsoXoyou (hoc est 
Musaso) df qdovqs fatffjufa&at xal xar&ytda* ra, SsTa, tie y'tvsffiv 

psvov, atfoffffspparifyiv re dvvdpsig tig qdovqv sxXvQsvra,' odsv s 

rbv Ovpavlv xariovra tig Tqv sKr&j&vsi Kpovog" fpurog ruv 
Ovpavp o Kpovog effri, XMI y rovrou apafpa,' xariafft ds dvvdpsig s% 
owb ruv KXavuptiVUv; dXXa rag /ASV i% Ovpavov ds^srai Kpovog, 
Tag de fab rov Kpovou Z&ve* — " Saturnus vinctus castratur sicuti Ccelus: 
quo ipso theologus innuit essentias divinas dulcedine inescatas vinciri, 
atque in generationem deduci, et voluptate resolutas virtutes quas- 
dam proseminare: unde Ccelum coeundi desiderio, in Terram descen- 
dentem exsecat Saturnus : Saturnus enim, et ejus orbis, primus est, qui 
contra Ccelum movetur, descendunt autem tarn a ccelo, quam a stellis 
errantibus virtutes qusedam. Sed Cceli virtutes Saturnus; Saturni 
deinde Jupiter excipit." Haec ille, in libro de Nympharum Antro 
apud Homerum. Vim scilicet Cceli prolificam, Saturnus, qui ei 
proximus ordine retrograde rnotui ejus obversatur ita excipere, ut 
immediate in terras descendere non possit; Saturni vero influxum, 
virtutem Jovis intercipere, earn fabulam iunuere contendit. Corn- 
men to hoc, inquam, primorum idololatrarum stupori, et Hellenismi 
insanise fucum illinere sategerunt. 

V. Philo Byblius apud Eusebium, de Prsepar. Evang., lib. i. cap. 
ix., ineptissime philosopher ha3c finxisse, cum alia plane res esset, 
pluribus ostendit: 'AXXa, inquit, o/ pev vsururoi ruv hpoXiyuv, ra pet 
ytyovora, vpuyparu e% up^r t g a-Tre^s/^ai/ro, aX^qyoptag wl pvdovg ewvov- 
ffavrsg xcti roTg xoffptKoig cra^jj^ao'/ ovyytveiou vXaffd/MVOi pvffrqpia xar'e- 
trwrar—" At recentiores theologi, rejectis iis, quas ab initio facta 
sunt, allegoriis et fabulis excogitatis, aninitate aliqua cum rebus uni- 
versi conficta, mysteria constituerunt." 

VI. Pluribus vanitatem istam exagitat Eusebius Prapar. Evang. 



CAP. VI.] ORTTJS ET PROGRESSTJS IDOLOLATRI.E. 201 

lib. iii. cap. i. Nam cum ea tune temporis Christianis res erat. Post- 
quam enim evangelii lumen usque adeo radiis suis terrarum orbem 
perculisset, ut erubescenda veteris superstitionis insania apud ipsum 
vulgus in contemptum venerit, acutiores sophists, quod dixi, quo 
stultitiam istam colore novo fucatam, amabilem redderent, figmento 
huic, cui adversatur omnis historian fides, pertinacissime adhaeserunt. 
Imo, ut id obiter dicam, innovata est primis ecclesise temporibus 
apud ipsos gentiles tota philosophandi ratio. Postquam enim Am- 
monius Alexandrinus, philosophorum sui seculi Coryphaaus, cujus au- 
ditores fuere Origenes, Herennius, et Plotinus, hie Porphyrii prseeep- 
tor, ut is Jamblichi, nonnulla sapientise ccelestis semina orationibus 
suis philosophicis auditorum animis insevisset ; illi qui Christianam 
religionem, ob inveterata prasjudicia et orbis terrarum odium amplecti 
nollent, non destiterunt tamen semina ista pro virili excolere, in Pla- 
tonis lacunas veritatis rivulos diducentes. Adde quod alii ex librorum 
nostrorum lection e, plurima ex reconditissimis evangelii mysteriis 
hauserant. Horum erant Numenius, Amelius, Plotinus, Herennius, 
Porphyrius, Jamblichus, Proclus 3 Hierocles, Marinus, Damascius, alii- 
que, qui quamvis neque curiosas Platonicorum speculationes, nee 
magicas Pythagoricorum incantationes deseruerint; plures tamen 
veritatis ccelestis scintillulas eis admiscuerunt. 

VII. Inter veteres autem omnia confusa fuere et incerta. Disputat 
pluribus Plutarchus, utrum Apollo alius ftierit a sole, libro Ilspi rot 
Xpav sfautTpa, vvv rw HuMav. Poetarum autem antiquissimi, iis- 
dem hynmis eum solem esse decent, atque ubi natus fuerit quibus- 
que parentibus exponunt. Ita ut Arcades non tantum Luna sed et 
Sole se priores fingere potuerint. Addunt et fabulas ex traditionibus 
antiquis consarcinatas. Tale illud est, quod de exsilio pastorali Apol- 
linis scribunt; quod quidem ita celebrat Callimacbus, ut pene cre- 
derem Jacobi apud Labanem Syrum id vitae genus traducentis, 
fabula ista reprsesentari. Causam itineris et operis suscepti amorem 
fuisse docet. 



" Adolescentis arnore incensus Admeti ;" 

prout Jacobo servitutis pastoralis causa amor erat. In causa autem 
servitutis Apollineas assignanda, a cetera poetarum turba cum disce- 
dat Callimachus, dubio procul quin obscuraB alicujustraditionisfama 
id agendi ansam ei prsebuerit. Deinde pecorum subolescentium auc- 
tionem sub illius cura egregie depingit. 



f P£?« KI Poi>£o<rtov rtXihi vrXiov, olVi. xtv 
s, fiffiv ' Art'oX 



"Oils, oud Kxtitfii, Tfdffect %'z xtv ils 
*H BJ xi (Aouvor'oxos ^t^vf^orexof «7 



202 ORTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATRLffi. [LIB. Ill 

" Facile utique pascuum armentis abtindat, neque caprte 
Indigeant foetibus ovibus mistse, quibus Apollo 
Pascentibus oculum induxit, neque lacte carentes 
Oves, neque steriles, sed omnes agnos sub se habuerint, 
Et quse unipara gemellipara statim fuerit." 

Si liberet poetse verba seorsim excutere plurima reperta forent, quse 
mire in Jacobi historiam quadrant ; sed quia ea prime intuitu lector 
non indiligens sit perspecturus, atque nos aliud agimus, iis hie loci 
insistere non placet. 

VIII. Nova autem ista mystica theologia naturalis, putidissimum 
erat hominum in ignorantia et malitia obcsecatorum figmentum. So- 
lem, lunam, ceteraque sidera coeli divinis honoribus venerati sunt 
mortalium plurimi, longe antequam Hellenismi fabulse ortum ha- 
buere vel occasionem. Grsecia deorum avfyuvropvsuv quasi patria erat, 
et idolorum officina.. Ipsos autem Grsecos antiquitus non alios deos 
coluisse, quam solem, lunam, et astra, superius ex Platone osten- 
dimus. Sed ita novis magistris priscorum temporum ignorantise et 
tenebrarum patrocinium suscipere placuit, ipsi nihilo eis sapien- 
tiores, quorum maxime puduit. Non aliter hodieque rabbini Ju- 
daici portenta omnia Talmudica, ad nescio quas allegorias detor- 
quent; mirum cur idem in legendis suis non prsestiterint Jesuitse. 
Consultius forte et verecunde magis egissent, si philosophos rabbi- 
nosque imitati, ingeniosis mendaciis excogitatis, illis quomodo fidem 
conciliassent, quam postquam tot annos, tot hominum millia ubivis 
gentium per teterrimorum errorum devia circumduxissent, eas penitus 
et palam rejiciendo, factum est. Atqui hsec, dices, injuria est, imo 
vis; patres sanctissimos, e Societate Jesu, cum philosophis et rabbi- 
nis comparare, et conferre velle? Age igitur uno exemplo (aut for- 
san altero) sed maximi momenti, utrum illorum vestigia premant 
annon, dispiciamus. Immortalibus mortalium animis, hominum so- 
cietati, obedientisB summo numini debitse, atrociorem injuriam inferre 
nemo potest, quam is, qui in palliandis et excusandis peccatorum 
criminibus ita dat operam, ut inde animos sumant ea ulterius et libe- 
rius perpetrandl Quid in hunc finem larvati inter gentiles hiero- 
phantae prsestiterint, docet prolixe in secundo libro de Eepublica 
divinus philosophus. 'Aybprat, inquit, ds *«.} pfartis ^ vXovetuv Mpas 



, mfMe v ^ opl 

f>fa%,4l ren AtoMiftd rou yiyovtv aurou, j) ^o/ovwv, aKsT^at ptf j&ovuv re 
xal iopruv, sdv r's nv s^fiv miMvai I^X»j, ^grA ff/tixpuv 



(paffi^ veMovris (t<pi<riv fawtrefc rob-ois & *fa, roTg Xo'/o/s 
rag l^dyovrai, o'l psv xaxias irspl evwtretag didovrsg 

'CIS rtiv fuv xxxoTtira, »eu iXa^y itrriv ixitrfat 
Iril $ ctfirfi; ibfu<rat S-iot Kfo-xoipodiv 'i^xctv 



CAP. VI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOIATRLE. 203 



nai riva odov paxpdv n xa/ avdvry o/ ds rr)$ ruv ^£wc VK avfyuxuv 

ort %a} sxsTvo$ slxs, 

i <rt xu,} Slot uvror 
rov; filv §u<ria.ifft xoii il^uXa^g a 



i, on xiv <rts v 

ds opadov <ffa,p£%ovrai Moutfa/ou xa/ 'Opp'sug, SeX^^f re K<*1 Moutfwv 
wg <pa<fi } xa$' ag ^y^croXoDo'/, vrstGovrss ov povov /diwras aXXa xa/ 
ug apot, \vffsig rs xai xaQap/Aoi adiKri/^druv dta, $ufftuv xal <ffaidicx,$ 
Ziv siffi /ASV sri ^uffiv, $}<sl ds Ka< rtXtUTqffaffiv' a$ dy rtXsrag xaXovtfiv, a? 
sxs? xoiHuv avoXvovtfiv y/Acx,£' ///^ ^vffavrag dz csiva, tfspi{j*svsr — "Circula- 
tores et vates divitum domos frequentantes, affirmant penes se esse 
vim quandam, qua3 deomm numine sibi tribuatur, sacrificiorum 
et incantationum ritibus nonnullis expiare quodvis scelus, vel ab 
ipsis, vel a majoribus perpetratum, ut etvoluptas et festivitas conse- 
quatur; quod si quis velit vindictam de hoste su mere, id futurum 
exiguo sumptu in justi et injusti potestate: se omnes decs, ita ad se 
allicere et demereri incantationibus et vinculis quibusdam, ut sibi 
etiam obsequantur. Ad hsec sermonum portenta adducunt poetarum 
;estimonia, qui decent, quam facilis sit ad vitia lapsus quippe, — 

' Mortales vitium prono occupat impete mentes 
Confertim : sequa via est, magis et vicinior illis. 
Virtuti autem ipsi di prseposuere labores ;' 

iongamque et alienam quandam viam. Decs autem ab hominibus 
flecti, et in contrariam sententiam pertrahi, testem adducunt Home- 
rum, qui dixerit, 

- ' Flectuntur numina divCim 

Scilicet hos vota atque preces et victima placant, 

Quum qui peccarit supplex operetur.' 

Magnam autem librorum turbam a Musaao et Orpheo, qui e Luna 
et Musis oriundi sunt, sicut aiunt, excitant ; ex quorum mandatis 
sacra peragunt; et non modo privatis hominibus, sed et civitatibus 
etiam persuadent expiationes liberationesque scelerum, sacrifices et 
ludicrorum spectaculorum festivitatibus fieri in superstitum mortu- 
orumque gratiam; quas manium expiationes rsXsrdg vocant, quse 
nimirurn homines eorum malorum poena in morte liberent; contra 
eos, qui minime sacrifica,verint, graves pcenas manere." Hanc autem 
superstitionem, utpote quse omnium ofiiciorum perturbationem, uni- 
versaeque adeo vita3 pestem et exitium molitur, pluribus reprehendit 
philosophus. 

IX. Discat hinc lector nihil pene novi esse in eorum commentis, 
qui religionis larvam induti vel variis carnis sV/tfu/x/a/g inserviunt, 
vel opibus, aut in obcsecatorum hominum conscientias domination! 
inhiant. Circulatoribus hisce, nequitia, audacia, superstitione simil- 
litnos Pharisaeos apud Judaeos, gemina illorum commentis mendacia, 
excogitasse, unde peccatorum excusationem eruerent, sanctissimus 



204 ORTUS ET PBOGBESSUS ID OLO LATRINE. [LIB. Ill 

Servator noster, qui via, vita, et veritas est, Matt, v.-vii., ostendit. 
In Jesuitis autem parem esse avaritiam, similem improbitatem, 
eandem impudentiam, geminam audaciam, in extenuandis, excus- 
andis, expiandis sceleratissimorum nebulonum peccatis et criminibus, 
in hominum animis ad vitia acuendis, inflammandis, in retundendis 
omnibus conscientise stimulis, non ita pridem palam fecit, qui libro 
peculiar! mysteria eorum detexit. 1 Conferat lector ea, quse ex 
Platone adduximus, cum iis, quse ex Jesuitarum libris excerpsit vir 
doctus; vix ovum ovo similius reperiet, quam horum dogmata, istorum 
circulatoram placitis. 

X. Addam et instantiam aliam; quse etiam ad qusestum spectat 
et xevcdotyav. Earn e dsemonum exorcismis capiamus. Philostra- 
tus, lib. iv. de Yit. Apollon., cap. vi., ejectum e juvene per Apollo- 
mum daemon em enarrans, expositis obsessi furore et luxuria, addit : 
Ka/ oj {Asv croAXo/ rqv vsorqTa ti/iiprojffav wovro extp'spsiv auro sg raDrcr 6'5* 
vtftxpfvero apa rti daipovi xal sdoxzi ffapoivs/y u, sirapwvsi, TO rs opuvrog TI sg 
avrbv *AcroXXov/ou, dsdoiKOTcg re %ai opytXov tpuvag r^isi rl z'/duhov 
xXaio/Atvuv TS Kai Grps^XovfAtvuv slffiv atp's^sffdaf rs rov /Azipa 
%a} /&?$£';} avdptoirw s/^<rsffe?gdar rov ds otov dztftforou vpog avdpatfodov ir 
<7ravoijf"yov rs nat avaifcg xa/ ra roiaura, ffvv opy?i heyovroc, xa} 
avrti ffvv re-/.fj,ripiw a-TraXXdrr&ffdar rbv dsTva s<pi) xara£a7.ojv avdptdvra, 
ds/^ag nva ruv ftpi rr^v [SaffiXtiov ffroav tfpbi; f) raura sftpdrrsro" svsl 
Ss 6 avdp/ag l<7rs'/.ivy]l)i>i vpurov, sl'ra evreffr — " Et plurimi arbitraban- 
tur, horum omnium luxuriosam et mollem juventutem causam 
fuisse. Sed adolescens daemonis instinctu. gesticulabatur, ac de- I 
bacchari turn videbatur, cum in ilium furentem intueretur Apol- I 
lonius. Nunc enim timentis, nunc irrascentis voces idolum emit- 
tens et quales flentium esse solent, et eorum, qui aliquo cruciatu 
torquentur, jurabat se adolescentem dimissurum et in neminem | 
alium intraturum: Apollonius autem verbis in eum utebatur qui- 
bus domini contra servos uti solent, versipellem, scelestum, et im- 
pudentem ipsum appellans, minaciter iracundeque jubebat, ut signo 
aliquo sui discessus edito, adolescentem relinqueret, nimirum ut sta- 
tuam quandam dejiceret, unam ex iis denotans, quse in porticu regia, 
juxta quam ha3c fiebant, positaB erant. His dictis ea statua turn, 
paulum primo nutans, decidit." TJtrum haac revera ita acta fuerint, 
ego nescio. Philostratum in mendaciis cubantem ssepitis deprehen- 
dit adversus Hieroclem Eusebius. Yerum his gemina quotidie fieri 
aut fingi inter patres Societatis scio. Minim etiam quantum inter 
Los illumque convenit. Mengum, Thirasum Sprengerum loquentes 
putes. Uti autem Apollonius iste supra ceteros mortales perspicax 
erat, ita ut in temulento juvene dsemonem cerneret, cum alii omnes 
nihil in eo viderent, praeterquam quod luxuriaB et protervige ascriben- 
dum censerent, ita ssepissime accidit, ut patres Societatis impuroa 
1 Les Provinciales, par B. Pascal, 1658, etc.— ED, 



CAP. VI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI2E. 205 

spiritus in eis prospiciant. in juvenibus prsesertim ac puellis, in qui- 
bus ceteri mortales, talpis scilicet coeciores, nisi quod quorundam 
deliramentis, aliorum vero prsestigiis imputandum censent, nihil 
quicquam discernere possint Deinde non magis ad praesentiam et as- 
pectum Apollonii magi frernuit idolum Philostrateum, quam solenne 
est idolis Jesuiticis ad praesentiam, intuitum, aut tactum sacerdotis 
pontificii. Id nos docet inter alios Edmundius ipse sacrificulus, in 
historia miraculosa rerum in Anglia gestarum circa annum 1585, et 
deinceps. "Vix dum," inquit, "exorcismos inchoare, manusque 
imponere capiti, cum ille" (juvenis Jesuiticus) "statim furere, in 
altum exigi, manibus pedibusque elaborare, sacerdotis manum de- 
pellere, omnia complere vocibus, juramentis, maledictisblasphemis;" 
ita ut ei plane impar esset juvenis iste Philostrateus. In eo vero 
quod Jaemoni improperia dicenda sint, Apollonium infantem fuisse, 
•si ad nostros hosce conferatur, plane apparebit. Is spiritum -ro/x/Xci/, 
vavovpyov, et avaid?} nuncupabat. Si quis vero Mengum adire velit, 
Fust. Da3m. Exorcis. iv., quam nihili haec sint, eorum respectu, qui- 
bus patres in exorcismis uti docet, facile perspiciet : " Audi, inquit 
sacerdos, insensate, false, reprobe, daemonum magister, miserrima 
creatura, tentator hominum, deceptor malorum angelorum, fallax 
animarum, dux haereticorurn, pater mendacii, fatue, bestialis, insipiens, 
ebriose, praedo infernalis, serpens iniquissirne, lupe rapacissime, sus 
macra, famelica, immundissima, bestia scabiosa, bestia truculentissima, 
bestia crudelis, bestia eruenta, bestia omnium bestiarum bestialissima, 
spiritus Acherontine, spiritus fulginose, spiritus tartaree." Apagesis 
[Apollonii nugas; ipse daemon hinc convitiari discat. Indomitus et 
ipercontumax spiritus sit oportet, qui irnproperiis hisce non terreatur. 
Sine dubio istiusmodi xpi&i (BXagfr^iag uti non est ausus Sanctus 
Michael, Jud. 9. Statuae etiam eversionem in daemonis discessu imi- 
tantur novi hi magistri. At vero turpiter hie infra Apollonium 
|isubsidunt. Ultra enim exstinctionem candelse, aut fenestrae fractio- 
jnem rarissime procedunt. Statnas dejicere non est cujuscunque 
sacrificuli. Artem autem hanc daemonas exorcisandi a gentilibus 
;eperunt Judasi : ab utrisque pontificii. "Hdq p'sv roi o/ 
fKHfrot,} rr t re^vy utftfep %.&} TU, sflvq %M}fLtVM s^opxtfoucfi, xai 
jtal jtaTadsff/j,oi$ %puvrau, Justin. Martyr, in Dial, cum Tryphone; — 
" Exorcistaa certe vestri jam arte quadam veluti gentes in adjuratio- 
|nibus utuntur, et thymiamata et vincula adhibent." 

XL Sed e diverticulo in viam redeundum est. Viguit per lon- 
igam annorum seriem cceli, solisque cultus, cum nondum hominibus, 
pui similes in Dei solium evehere, in mentem venisset ; nee impune 
inter ipsos Graecos blasphemiam tulit, qui Solem, irvpls «< 

3886 dixit. 



206 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

CAPUT VII. 

SETT DE ORIGINS ET PROGRESS!! IDOLOLATRLE.— CAP. V. 

Seculo Seruchiano primordia idololatriae a veteribus assignata sine ratione aut auc- 

toritate Eusebii Chron. — Suidas interpolates — Serug a familia Semi — 

Thara pater Abrahami an statuarius — Epiphanii sententia de origine idol. ; 
et Tertulliani — Ars pictoria et statuaria, in famulatu idol. — Pictoriae artis 
initia rudia — Secundum Plinium et Athenagoram, ejus qui auctores — Inter 
two, et ilxuv discrimen, Heb. x. 1 — Sol et lima prima idola — Primus 
cultus idol, simplex adoratio — Ejus progressus — Deum colere, naturale — 
Superstitio omnis fluctuationum plena— No vorum. deorum absentia — Elise 
idololatrarum ob idolorum absentiam irrisio — Demetrio Poliorcetse carmen 
Ithyphallicum ab Atheniensibus cantatum — Vituli Aaronici conficiendi occasio 
— Corporum coelestium influxus generales — Idololatrarum amentia et obdura- 
tio — Novi generis superstitionis occasiones — Columnarum, stelarum et simu- 
lacrorum origo — Testimonium Maimonidis ; et Plotini — Simulacrorum con- 
ficiendorum ratio ; astrologorum idololatria — Veteris et recentioris iixovovoiias 
stultitia. 

I. IDOLOLATRIAE primordia, veteres pene omnes setati Serachi assig- 
nant Serug natus est anno sexagesimo et tertio post dispersionem 
Babylonicam. Id temporis spatium, ab hoc scelere immune statu- 
unt. Nos statim a dispersione, maximam turbse apostaticse partem, 
cultui unius veri Dei valedixisse, non dubitamus. Neque cur secu- 
lum Seruchianum speciali modo sceleri huic initium dedisse crede- 
retur, ratio ulla assignatur. Eusebium in Chron. plurimi seqiumtur. 
Is Seruchum ex tribu seu familia Japheti fuisse asserit; cui Semus 
erat Tritavus. Eusebii verba bis in Suida recitantur, utrobique 
Serug ex familia Japheti fuisse dicitur; plurima enim in eo opere 
bis terve inseruntur, quse sunt posteriorum assumenta. Verum, 
quse Serucho ascribunt, ad Hellenismum pertinent; illurn enim fin- 
gunt, primum mortuos religiose colendi viam iniisse, quam sta- 
tuarum fabricatione, promovisse aiunt Tharam Abrahami patrem; 
Epiphanius de Serucho hoc: Oucrw ds sv %oavot$ xat sv ropefaig 
t,uXuv r, apyvporsvxTuv q yspvffov % 1^ «XX?jg nvog uX^g wtftoirifAsv 

ds dia %pu/j,aruv xai tlxovuv v\ rov avOpuvov didvoia £<£>' saury 

xaxiav — " Nondum ad simulacra cae]atosve lapides aut ligna aut 

argenteas statuas alteriusve materiae superstitiosus ille cultus ad- 

hseserat; nee aliud prgeter colores atque effigies erat, in quo homi- 

num mens novum per se genus nequitise excogitavit/' In picturis 

et coloribus omnis turn constitit, ut Tertullianus, idololatria para- 

tura* 

II. Artem pictoriam et statuariam initia sua posuisse in idolola- 
famulatu, facile esset probare; illam, vero hanc, in ea opera 

antevertisse, non item. Admodum rudis per aliquot secula duravit 
ars ypcipiKij, nee diis reprsesentandis idonea, nisi prius ex materia 



CAP. VII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 207 

aliqua solida fingerentur. Initium in ffxiaypapta habuisse, docet 
Plinius; similitudine rudi effigiata ex umbrge hominis observatione. 
Ita Athenagoras, in Legat. pro Christian. : Ka/ GKtaypa<pia$ psv evps- 
Qsfffqg lirb Savpiov, faxov sv j?X/w ffspiypd-^avrog' — " Saurias invenit pic- 
turam umbratilem, equi umbra in sole circumscripta." At ipsum 
Solem, quern inprimis pene solum pro Deo habuerunt, in umbra 
pingere admodum difficile. Addit, Tpapixqe ds Kparuvog sv vtvaxi 
xw/^svw (SKtag avdpog xat yuva/xog svaXztyavros' — " Graphicen " 
(quse scilicet lineis colores addidit) " Craton primus ostendit, qui in 
tabula dealbata viri et mulieris umbras delineavit." Alii adjecerunt 
alia. Inde distinctio ista apostoli ad Heb. x. 1, 2x/av yap e%uv 
voftog ruv /z-sXXovrwv dyadS)*, oux aur^v rqv s/xova, ruv ffpaypdruv. 
Seruchi per filium Nachorem nepos eratTbara; ilium artem figlinam 
et statuariam exercuisse, atque imagines fabricasse finxerunt Judsei, 
crediderunt veterum Christianorum plurimi. 

III. Secuta est ideo e/xovoKotta Tbariana idololatriam Seruchianam 
annos circiter 80 aut 100. Atque hie primus idololatriae progressus 
communiter assignatur. Nos rationes alias, in primordiorum cultus 
superstitiosi investigatione, inivimus; quo ccepimus iter, porro per- 
gemus. WWin &$$., uti loquitur Spiritus Sanctus, Judic. v. 8; seu 
"novi dei, v quos sibi primi comparaverunt apostatse Baby lone dispersi, 
Sol erant et luna, quod ostendimus, aliaque ccelestia corpora. Eis, 
quasi peregrinationum ducibus, usi sunt. Cultum primum constituit 
simplex adoratio. In alia erroris germina, et teterrimos superstitionis 
ritus, sensim prolapsum est humanum genus. Id prout res atque 
tempus ferent, paucis exponemus. 

IV. Ut Deus aliquis habeatur, et colatur, efflagitat ea ratio, qua 
homines sumus. Inde veri oblitos, donee adsciscant falsos, exagitant 
conscientise stimuli. Ita ad solem, lunam et sidera ccelestia a primis 
apostatis itum est. Placuit ad tempus rei novitas, atque deorum 
nomen. In novas autem rerum salebras, carissimorum discrimine 
coactos, nova sollicitudine et molestia afTecerunt conscientice stimuli 
et horrores. Vera enim animi tran quill itate frui, ubi superstitione 
prava bellum Deo vero indicitur, nemo potest. Primo ideo non satis 

rsesentia videbantur ista numina; nam nisi prsesens sit Deus, pro 
umine habendus non est. Eodem naturae instinctu, quo Deum esse, 
t praesentem esse, persuasione imbuti sumus. Neque periculis pro- 
mlsandis, qui maximus inter homines res terrenas solum sapientes, 
numinis usus sufficere potest, qui omni periculo prassentior non est, 
rl .||ideoque neque Deus est. Inde Israelites Baaliticis idoli absentiam 
probrat Elias, 1 Reg. xviii. 27, " Clamate voce magna, quando- 
'quidem deus est, nam colloquium aut insectatio est ei, aut iter facit; 
brtassis dormit/' Omnem naturam divinam, omnia attributa Deo 
nvenientia, severa etpuvsia idolo adimit, adeoque eripit ei omnem 
otestatem, et ab imperio divino summovet 



203 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJL [LIB. III. 

V. Atque ista consideratio omnes idololatras ita semper suspenses 
tenuit, et sollicitos, ut quamvis timori et fluctuation! sacris columnis 
et simulacris mederi tentaverint, uti statim videbimus, tamen fieri 
non potuit, quin incertitude ilia mentis, qua agitabantur, aliquoties 
erumperet, et se proderet Inde erat, quod populus Atheniensis 
Demetriurn Poliorcetem, urbis liberatorem, divinis honoribus accipi- 
entes, carmini Ithyphallico, seu hymno sacro ei mcenia ingredienti 
cantato, liaac inter alia inseruerint: — 

T fl rov xpmria'rou f 

K«< Ssas 'At 



"H OVK t%OUflV WTK* 

*H oux. ilfflv, n ou wpotr'i%auffiv fiftTv oiibl tv 

2s ^l wapovtf opupiv, 
Ow %vXivov, ouot Kt&ivov, aXX* aA.jj^/vav* — 



" Salve, 6 Neptuni, dei potentissimi, et Veneris fili : Alii profecto dii 
vel procul absunt, vel auribus carent, vel nulli sunt, aut rebus nostris 
curandis animum non advertunt, te vero nos prassentem cernimus, 
non lapideum aut ligneum sed verum numen/' Refert, ex Duride 
Samio, Athenaaus Deipnos. lib. vi 

VI. Ob hanc causam, Israelitse in deserto Aaronem ad vitulum 
aureum conflandum adegerunt, Exod. xxxii. 1. " Abest/' inquiunt, 
i( hie Moses, surge ergo tu et fac nobis deos, qui nos praacedant." Non 
dicunt alios deos, neque absolute deos, sed •" deos, qui nos praace- 
dant," et auxilio suo nobis adsint. Non enim alium Deum a Jehova 
efflagitarunt, sed praesentise divinse, ad quod in rebus dubiis et arduis 
confugerent, signum aliquod visibile. Atque istiusmodi signa populo 
isti carnali postea sunt a Deo indulta; ab ipso solum tamen instituta. 
Hocque initium fuit prsevaricationis fatalis isti populo. Unde in 
proverbium abiit, *?&n pyo &Tp:iK ni px^ niijnia ^mw *fr j^,— "Non 
accidit tibi, 6 Israel, ultio aliqua, cui non sit uncia de iniquitate 
vituli." Frivolum est et 'Iou5«/%wraroi/ quod rabbinorum nonnulli, 
ex verbis istis Aaronis, " Aurum in ignem conjeci, et prodiithic vitu- 
lus," quasi ex improvlso et sibi nihil tale cogitanti exsiliisset, pecca- 
tum formationis vituli in colluviem JEgyptioram, inter quos magi 
nonnulli fuere, quorum arte factum est, ut praater omnium exspecta- 
tionem vitulus prodiret, transferre conantur. 

VII. Haec igitur primis idololatris, postquam coali sidera numinis 
loco habenda duxerunt, novae superstitionis occasio exstitit. Ut 
omne mendacium aliorum plenum est et fcecundum, ita maximomm 
maximum. Neque error ullus est, qui orrantibus aut non pluri- 
morum illecebras suggerat, aut necessitatem invehat. Absentia 
fuere ista numina. At in periculis, in rebus dubiis et arduis consti- 
tutis, Deo praesente opus erat. In angustias hasce conjectis, ex 
rectae rationis dictamine revertendum erat ad Deum ubique praa- 



CAP. VII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRL&. 209 

sentem. " Sed non visum est eis Deum ilium verum in notitia re- 
tinere," uti loquitur apostolus, ad Rom. i. 28; ideoque tradidit eos 
Deus in mentem omnis judicii expertem. Ea mente praeditis ali- 
quid faciendum erat, quo deos, quos elegerant, sibi prsesentes sis- 
terent. 

VIII. Deinde, cum effectus operationum corporum coelestium, 
communes essent et omnibus sequales, admodum intellectu erat diffi 
cile, quo quisque modo peculiari eorum beneficiorum, quse ex iis 
emanare crederent, participem se redderet. Nam qui ita omnium 
Deus est, ut etiam singulorum curam non gerat, neque ulli aliter 
benefaciat, quam cum universis quidquam largitur, revera nulli Deus 
est. Qui Deus meus non est, is mihi Deus non est. Atque hinc 
etiam se in difficultates incredibiles prsecipitatos esse, intelligerent 
facillime. Sed jacta erat alea; et quo cosperant, erat porro pergen- 
dum. KoivaJs itaque ewoiais, et naturse ipsi vis inferenda erat. Non 
minoris constitit abs unius Dei imperio et regimine humani generis 
defectio. Novis diis sensibilibus constitutis, reclamavit rationis rectee 
quod erat reliquum, prcesentes non esse, singulorum curam non 
gerere, ideoque neque deos, aut colendos, aut timendos. Malis 
nodis malus cuneus adhibitus; et mendacia mendaciis tecta, ne per- 
plueret. Duplici enim huic defectui ex primo et maximo idololatriae 
peccato oriundo, ut occurrerent, ope SatanaB novas vias inierunt 
idololatrse, quibus absentia numina, prsesentia exhiberent, et influxus 
eorum beneficos contraherent, et in pra^sens aliquod objectum sin- 
gulis expositum includerent. Atque hsec erat sacrarum columnarum, 
stelarum, statuarum, et simulacrorum origo; quain deinceps expo- 
nemus. 

IX. Duo fuerunt, uti diximus, incommoda, quibus se in novorum 
deorum electione premi senserunt idololatraB: primum, quod ab- 
sentes et procul distantes essent; quod singulorum curam non gere- 
rent, alterum. Hisce columnarum et stelarum erectione mederi 
voluerunt. Etenim ex istarum ad solem, lunam, astraque relatione, 
vel incantationibus diabolicis inducta, vel dedicationis vi irnposita, 
ipsa sidera prsesentia sisti, per Spiritum quendam ^Ethereum, et in- 
tiuxus salutares, ex eis, votis et precibus a quo vis elici potuisse, exis- 
timaverunt. Ita nos docet ex antiquis Sabaistarum monumentis, 
Rambam in More Nebuch. par. iii. cap. xxix. : " Secundum/' inquit, 
" sententias illas Sabiorum erexerunt stellis imagines ; et soli quidem 
imagines aureas, lunae vero argenteas, atque ita metalla et climata 
terras inter stellas partiti sunt. Dixerunt enim climatis, N. Deum et 
stellam N. Deinde sacella sedificaverunt, imaginesque in illis collo- 
carunt, arbitrantes vires stellarum influere in illas imagines, easque 
intelligendi virtutem habere, horninibus prophetise donum largiii, et 
denique, quse ipsis utilia et salutaria sunt, indicare; ita dicunt de 
arboribus, quae sunt ex pactione stellarum illaruin, cum arbor quce- 

VOL XVI L 14 



210 ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRm [LIB. III. 

dam stellse alicui dedicate, nomine ejus plantatur, et hoc vel illo 
pacto colitur, quod virtutes spirituales stellse in arborem illam in- 
fundantur." Totum mysterium pandit Plotinus, Ennead. iv., lib. iii. 
cap. xi. : Ka/ fioi doxovffiv, inquit, o/ craXa/ goipo} offoi JGouX^tfay Sgouj 
avroTg vaptTvai, hpd xai a/aX/x-ara tfcuqffdpsvoi s/$ rqv rov tfavrbg 
dxldovre;, zv v& Xr/Cs/i', ug -/ravra^oD ptv evdyu'yov •$»%$$ pvffig' 
ys ij.lv pdffrov av e*q dxdvruv, &i rig vpb$ KaQitii n rexrpvairo duvd/Msvov 

nva a\)7r&' " Atqui mihi videntur veteres sapientes quicunque opta- 

bant sibi adesse deos" (quos scilicet propriis oculis longe a se dissitos 
esse viderent), " sacra, statuasque fabricantes in ipsam universi natu- 
ram mentis aciem direxisse; atque inde animadvertisse naturam 
animse ubique ductu facilem admodum pronamque esse, omniumque 
facillime posse capi, si quis fabricaverit aliquid, quod facile ab ipsa 
pati possit, patiendoque portion^m aliquam ab ipsa sortiri." Hoc 
est quod docuimus; nempe sperasse idololatras, Plotinianos istos 
sapientes, se vim seu virtutem animaa cceli, siderumque capere, 
atque in stelas seu statuas includere, ita ut ipsis semper prassens ad- 
esset. Ut doceat vero haBc fieri potuisse, addit : TlpotiKa&tg bl rb bxuffoZv 
IM'iriQtv, utiffsp /tdTQtfrpoy apwdffou tJdog TI duvdfjt^vov — " Facile patiens 
est, quod qualicunque modo imitatione aptum est; velut speculum 
speciem quandam arripere potens:" hoc est, ubi ayaX^a seu simula 
crum virtuti coelesti erigitur, in istud descendere ilia prona est, quo 
imagination! respondeat illius fabricators ; ayaX/^a autem statim 
earn arripit non aliter, quam speculum speciem corporis sibi adposi- 
tum: Ka/ yap, inquit, ^ rov iravrbg <pv<tig tfdvra ttfAq^dvug e ffoiri6a.[j J tvr i tj$ 
lLtW<stv uv g/ r Xg Tcvg Xoyoug- — "Etenim universi natura omnia admirabili 
quodam artificio fabricat, ad illorum imitationem, quorum in se possi- 
det rationes ;" — hoc est, nihil est inter base inferiora, quod non fabri- 
catum sit ad instar virtutis alicujus, quse in mente universi prius 
exstitit; quse est Platonicorum doctrina de ideis. Sequitur apud 
phllosophum : 'jbrtity zxaffrov ovru$ sy'sv&ro sv 6'X^ Xoyoj, og Kara rov vpb 
vXqs e/MfAopptoro, (fvvq-^uTO -ru> Qifi exstvw naff 'ov eyivsTO, xai eig ov zJds q 
•^u%q xai tfye, KQiwgu' — " Cum ideo sic unumquodque fiat, certe ratio 
in materia, quaB secundum rationem materiae superiorem formata est, 
conjuncta est illi Deo, secundum quern facta fait, et in quern sus- 
pexit anima, habuitque, dum faceret" Qua3 verba totum myste 
rium absolvunt. Datur quredam materise in simulacrum conflatce 
ratio, quae exacte respondet rationi illi ccelesti, qua3 ante materiam 
istam exstitit, hincque oritur inter simulacrum et illud ipsum, cui 
consecratur relatio. At vero cur simulacrum hoc, seu hsec pars 
materiaB, hunc Deum, seu hanc portionem vis ccelestis sibi adjunctam 
habeat, potius quam aliam quamcuuque, nonduni constat. Id ver6 
ob rationem duplicem fieri ostendit. Primo, quia secundum Deum 
ilium, fabricatum est: 2u^-\j/aro r& Qsti szs/vy xa£' %v syiv&ro. At 
quomodo scire potuit simulacri fictor, secundum cujus Dei vim 



CAP. VIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. 211 

emanavit ista materia a se ita formata? id a sua ipsius anima per- 
spectum habere potest ; in quern enim anima suspexit, cum ayaX/^a 
fecerit, is est, secundum quern fabricatur. An autem meliores ra- 
tiones, cur hsec vel ilia imago hunc vel ilium sanctum potius, quam 
alium quemvis referret, hodiernae iconolatrse reddere possint, equi- 
dem vehementer dubito. 

X. Ceterum, ut id obiter addam, delirium hoc idololatricum apud 
plurimos, qui artem nefandam sub nomine astrologies judiciarise ven- 
ditant, adhuc palam hseret. Figuras enim et imagines conficiunt, 
quas formaB ccelestium corporum respondere fingunt; inde eas vir- 
tutem, mirosque effectus acquirere a figura ccelesti stolidis persua- 
dent. Habent et statuas et imagines, in quibus siderum spiritus 
includi dicunt. Isti autem spiritus utrum corporum ccelestium vires 
sint, an dsemones stellarum pedissequi, nesciunt. Sed crassam ido- 
lolatriam hsec omnia sapiunt, quamvis non puduit Albertum Magnum 
in " Speculo," Marsilium Ficinum " De Vita Ccelesti Comparanda," 
Hieronymum Cardanum, aliosque, absurdissima hsec ethnicorum 
hominum portenta, orbi Christiano, sine veritate aut modestia ob- 
trudere. In hisce autem consistit omnis magise ratio ; a quo crimine 
icuncularum apud pontificios, quas Agnos Dei vocant, cereorum, 
aquce lustralis, aliarumque reruni, consecrationem, neutiquam libe- 
rare possum. 

CAPUT VIII. 

SEU DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^E. — CAP. VI. 

Idololatrise progressus — Primi cultus superstitiosi objecta visibilia — K/ovs? vvpaftou- 
3i7f, \'dot upyai, fiourvXia,, ~~:f?, trrvZ.su, ayaX^aa quid — dementis testimo- 
nium, Phoronidis, Eumeli — Stelarum origo ex Clemente — Verier sententia 
— Lapis columnaris in agro Colcestrensi — Attat upyo'i — Pausaniae, Maximi 
Tyrii, Suidse testimonia — Bivo-apns— Stonehenge — Agabalus; Idaea mater — 
Persae ayaX^ara destruunt, et irrident — Dianas Ephesinae simulacrum — • 
Gerinanorum idola; luci imaginibus vacui: robora— Antiquissima templa 
sine simulacris — Nulla antiquitus ayaX^a-ra — Lapides rudes et quadran- 
gulares — Ba/ru'xia — Lapides sacri — Sanchuniatbonis testimonium — Lapides 
vivos Uranum excogitasse fingit — Pleraque, quae ex eo promit Eusebius, ri- 
dicula — Finxerunt veteres lapides l^v^ovs — Ba/ryXa? apud Hesychium /S«/- 
ryXav KV KKTavivois, proverbium unde natum — B«/<™Xa apud Damascium Photii 
— etfet-rtvu quid — Lapides uncti, apud Clementem et Arnobium — Ba/rwX/« 
unde dicta — Scaligeri conjectura — Erectio lapidis in Bethele Jacoba3a — r ^^ 
quid significat — Jacobi factum quale — Et cui fini — •"^'a cur titulum- red- 
dit vulgatus interpres — Deorum i?n<pav£<a/, Dionys. Halicarn: Cicer. — Fes- 
tum ^bristianorum — Lapis Bethulicus cultus inter Phoenices — Idololatrias 
progressus — Statuae in effigiem oris humani soli dicatae, alia plura 

I. Eis, quse de progressu ido!olatria3 in prsesentium objectorum 
iltus religiosi inventione diximus, fid em facit, qua3 ex rerum monu- 



2] 2 OKTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATRIJE. [LIB. IIL 



mentis primorum visibilium ttGatpdruv memoria superest. Ilia an- 
tiquitus duum generura fuere; xioves scilicet <ffvpaposibs?g, columnas 
acuminatce; et X/0o/ apyol, rudes lapides et informes, quibus /3a/ruX/a 
addi possunt. Non nisi longo post, temporum decursu, simulacra 
ad formam humanam effigiata erant, cum scilicet mortuorum cultus 
per Hellenismum introductus esset. 

II. Columnas sacras ffrqXag vocant Grseci. Ita KlXft reddunt LXX. 
prohibentur Lev. xxvi. 1, Deut. xvi. 22. "'"Dlfp /' inquit Kimcbi, " la 
pis est, qui ad adorandum erigitur." Est a 3^J, "statuit." Ita ' AcroXXwv 
'Ayvievg, pyramis erat, teste Hesychio, seu xiuv sJg ogi) XTJ/WV. De 
hisce Clemens Alexandrinus, lib. i. : Hpiv yap ovv &xpt£ufifrou rag rZ>v 
ayahfAaruv tfysstfsig, xiovag iffrdvrsg 01 craXa/o/ sffidov rovroug <ug ap&pvfA&ftt 
rov 0soD. ' Apidpvpa istiusmodi est simulacram, quod quasi numinis 
sedes est. Id est quod diximus; cum ayaX/^ara nondum accurate 
effigiarentur, columnas stiterunt, qusQ minimum absentium virtutem 
reciperent, et ita fierent quasi deorum sedes. "A/aX/^a autem est 
imago artificiose fabricata. Hav e<p' £ rig aydXXerai, inquit Suidas; hoc 
est, quod ita oculos pascat, ut mentem Isetitia quadam afficiat. 

III. Hue spectant, quas ex Phoronidis auctore, de Callithoe prima 
Junonis sacerdote refert idem Clemens: — 



Apyiitjf, %v ffriftfiatri xetl Qutrdivaiffi 
'offftno'iY >rtf>i xlovot, ft,o,x,pov u,va,ff<rtis. 

" Callithoe janitrix Junonis Argivae, quam primam infulis et vittis 
ornaverunt, circa reginse columnam." Maxptv vocat poeta ; quia in 
longitudinem erecta erat (TrjjX»j; aliter quam X/0o/ dpyoi. Ita xiuv 
apud Homerum aliquando paxpog, aliquando v^Xog dicitur. Si- 
milia etiam ex Eumelo profert ; scil. :- 

"Oq>pa §tu Itxtirvv KXfoti'ivia, n xfifAa.ffoc.tfjtiv 
'S.ros.SfAuv Ix, "£u.6iuv, XKI xtovaf v-^ijXoi'o. 

Quamvis forsan nihil aliud voluerit Eumelus, quam &xpt>Mvia, et 
spolia ex antis et columnis suspendi solita; quod notissimum. 

IV. DaBmones autem ha3C invenisse, scribit Clemens ad imitatio- 
nem columnaB istius, quse Israelitas in deserto prseibat. Alii vide- 
rint; ego non dubito, quin eo ipso tempore, quo erectum est taber- 
naculum, istiusmodi columns et tfr^Xa/ in communi usu apud multas 
gentes fuerint. Inde forsan prodierunt Dii Anthelii, ostiorum pre 
sides; columellse ad fores templomm, aliarumque domuum. He- 
sychius, 'Avr^X/o/ ^go/ o/ vfi rw §vpZ>v '/tyvpsvoi, Athenseus, lib. x., tietrw 
auXjjg; hoc est, in primo domus aditu sub Dio. Nondum homini- 
bus in mentem venerat a/aX^aro-jro/fa, aut sixovovoiia, cum primum 
columnas et tfr^Xag religionis causa posuerunt. Cum enim sidera 
coelestia tantum numinum loco habuerunt, cur eis simulacra forma 
humana ficta et fabricata erigerent causa nulla erat. Id quidem 
invalescente superstitione, cum idem scilicet sol esset, et nescio quis 



CAP. VIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI-E. 



213 



Apollo, factum ; sed cum nihil aliud in animis habuerint idololatrse, 
quam numina absentia visibili aliquo signo prsesentia sistere, cujus- 
cunque animalis in eo signo reprsesentatione, nihil iis opus erat. 
Istiusmodi columnam in agro Colcestrensi Trinobantum memini me 
videre; cui sequentia secula imaginem crucis imposuerunt, atque in 
usum novaa superstition is consecrarunt denuo. 

V. Deinde, cum columnis istis acuminatis, in eundem finem usi sunt 
saxis rudibus. Ita Pausanias in Achaicis : 'Erfr^jcacv ds, inquit, l 

rov ayaX/z-arog rsrpdyuvoi X/$o/ rpidxovra ftdXiffra dpiO/nov rovrovg 
<baps?$ sxdffrov $sov rtvog OVO/AO, stfrt.syoi/rs*;' ra ds sri -raXa/orara xal roTg 
Kuffiv "EXX»j<r/ Ti/j^dg Ssuv avrt ayaX^arwc £/%ov apyoi X/$o/. Illustre testi- 
moriium. "Prope simulacrum lapides fere triginta erecti sunt, quad- 
rangula figura ; singulos certis deorum nominibus appellantes Phar- 
enses venerantur ; et sane Graecis patrium fuit ; rudes lapides pro diis 
simulacrorum loco colere." Istiusmodi lapidum meminit in Boeoticis. 
Hoc, inquam, moris erat Grsecis istis antiquissimis, quos ex Platone 
docuimus, solem, lunam, et cceli sidera alia, eaque sola coluisse. Et 
Maximus Tyrius de Arabibus, Con. xxxviii. : 'ApdZioi psv asSoutfi ovnvu 
ovx oJdot,' rb ds ayaX/xa o tJftov, XtQog yv rsrpdyuvog. Dei ignoti signum 
erat lapis quadrangularis. SedDeus is %tvffdpq$ vocabatur. ToDr* 
sari, inquit Suidas, §eb$ apy^ Deus Mars; qui. in expositione no- 
minis sine dubio errat; addit vero, quisquis fuit ille deorum: T^ 
ay«?^a, \iQog stiri fj^s\a$ rsrpdyuvog, arvvrurog, v^o$ ffoftuv 6' svpog dvo, 
avdxstrai ds sir} (3dffsu$ %pvffqXdTov rovrw $vovffi, xat <rb a/fta, ruv hpsuv 
vpoxsovGr xa/ roDro striv avTo?$ i] ffvovd?)' — " Simulacrum est lapis 
niger, quadratus, nullam figuram incisam habens, seu rudis, altitu- 
dine pedum 4, latitudine 2, innititur basi aurese : huic immolant et 
victimarum sanguinem profundunt, atque hsec est ipsorum libatio/' 

VI. Ejus generis forsan lapides fuere, uti hie in Anglia in agro 
Sarisburiensi, saxa sunt ingentia et rudia, A/0o/ apyoi, ut loquitur 
Pausanias. Jonesius architectus peritissimus, libello peculiar! ea 
sacra fuisse, probat. Lunam sub Andrastes nomine antiques Britan- 
nos coluisse, auctor est Dio Cass. Histor. lib Ixii. Soli autem et 
lunae, istiusmodi lapides erecti fuerunt. 

VII. Lapides hosce, atque columnas siderum cultores erexisse, 
ut in eis prassto haberent numinum, qua? coluerant, tutandi et be- 
nefaciendi vim et evepyuav, antea ostendimus. Id per ^Etherei 
Spiritus lapsum fieri potuisse credebant. Tandem ipsi lapides, dei 
aut divi nuncupabantur. Lampridiusin Vita Heliogabali: "Lapides, 
qui Divi dicuntur, ex proprio templo Diana3 Laodicese, simulacrum 
ex adyto suo, in quo id Orestes posuerat, auferre voluit." Non nisi 
istiusmodi x/doug dpyovg soli, lunseque consecratos, intelligit historicus ; 
qui temporis decursu deorum nomine censebantur. Inde mos jur~ 
andi Jovem lapidem. Et de idolo Agabalo unde nomen suum mu- 
tuatus est hominis monstrum pseudo-Antoninus, Herodianus: 



ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 



rig £<m ptyterog, xdruQsv ffspupepfc, XTJ/WI/ sif ogunjra-— " Lapis maxi- 
mus, basi circular!, in conum desinens." Etiam i>jo $& est de-minus 
rotundus; quo nomine solem ipsum denotabant; nisi potius sol 
^J r6s, Syriace, hoc est, Deus Gabalitarum dictus sit, nomine a loco 
cultus desumpto; ut Baal Peor. Idsea mater, quam tanta religione 
Pessinunte Bom am advectam tota civitas in Mde victorise collocavit, 
istiusmodi lapis erat teste Livio, lib. xxix. cap. xi. 

VIII. Priscis itaque temporibus apud multas gentes, ayfapara 
in nullo usu fuere, neque cognita, quibusdam etiam odio habita. 
De Persis in KXe/£ Herodotus: 'Ayatyuxra plv xai vqoug nal /3uf/,we 
ou% sv v6/j,w tfoisv/Asvovg tdpvsffQai, aXXa xai ro/ir/ vro/gDo 1 / f^upt^v stf/p'spovffr 
ug /Jt,sv k[Lol doxesiv on ovx avdputfcxpv&ag svoftulav rovg Ssovg, nararttp 01 
"EXX^vsg, eJvat, cap. cxxxi.; — "Neque simulacra, neque templa, neque 
aras exstruere consuetude est; quinimo hoc facientibus insanise 
tribuere, ob id, ut mea fert opinio, quod non quemadmodurn Grseci, 
sentiunt deos ex hominibus esse ortos." Illustre testimonium. Persas 
solem et lunam cultu religiose prosequutos esse, superius osten- 
dimus. Ei superstitioni a primis idololatris acceptse adhserentes, 
numina, qua3 invexit Hellenismus, nunquam adrniserunt, atque 
ob earn causam a/aX/^ara nulla habuerunt. Inde Xerxem in ex- 
peditione Europsea ayctX^ara e/xoru$ xaQaipttv, " simulacra ex 
discipline institute sustulisse/' narrant, qui Magorum historian! 
scripserunt, apud Diogenem Laertium in operis procemio. Imo non 
tantum istiusmodi simulacra sustulerunt, sed et irriserunt suaviter. 
Cum enim Cambyses templum Vulcani Memphiticum ingressus 
esset, croXXa ru) a^aX/^ar/ xargysXa^i/, Herod, lib. iii. " Simulacrum 
multo risu excepit:" et in Cabirorum fano, Ta a/aX/^ara svevpTjas, 
ToXXa xaraexu^ag- — "Simulacra concremavit, multis in ea jocatus." 
Cremavit more patrio, quia hominum simulacra ; risit, quia ridicule 
fabricata. Earn ob causam omnia templa Asiatica igni dedit, teste 
Solino, Dianse Ephesinse solo excepto; cujus simulacrum erat 
truncus acutus ulmeus, vel fagineus. Ita nos docet Callimachus, 



xttt 



'Ey x,ort vapu.X'tri 'E<pi<rov fipira; ftpvtravro, 



Ceterum nullas statuas Persas habuisse, non dicit historise pater. 
'AyaX^ara non habuerunt, quia non crederent deos esse avOpuxo- 
pvlas. Columnas autem et stelas eos omnes repudiasse, non dicit, 
neque verum est. Idem refert de Germanis Tacitus, de Mor. Germ., 
cap. ix. : " Ceterum, nee cohibere parietibus deos, neque in ullam 
humani oris speciem adsimulare, ex magnitudine ccelestium arbi- 
trantur: lucos acnemora consecrant, Deorumque nominibus appellant 
fiecretum illud, quod sola reverentia vident." At paulo ante dixerat, 
" Deum adesse bellantibus credunt, effigiesque et signa quaedam, de- 



CAP. VIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRT^E. 



215 



tracta lucis, in prselium ferunt," ib. cap. vii. Non omni ideo effigie 
ant signis, sed istiusmodi tan turn, quse in ullam humani oris speciem 
formantur, luci vacui erant. 

IX. Forsan etiam lapidum loco et columnarum quas orientales 
erexerunt, Germanis in usu fuere robora viva, vel antiqui roborum 
trunci. Sidera enim coelestia in arboribus etiam adorata fuisse, ex 
Maimonide ostendimus. Inde Claud, de Laud. Stilicon.: — 

Ut procul Hercyniae per vasta silentia silvse 
Venari tuto liceat, lucosque vetusta 
Relligione truces, et robora numinis instar 
Barbaric!." 

Etiam, — 

" Habit£e Graiis oracula quercus." — Virgil. Georg. ii. v. 16. 

Et Galli apud Lucanum, lib. iii. v. 412: — 

" Simulacraque raoesta deorum 

Arte carent, caesisque extant informia truncis. 
Ipse situs, putrique facit jam robore squalor 
Attonitos." 

Docet etiam Maximus Tyrius Celtas, id est Gallos, Jovem colere, 
cujus signum altissima quercus. Procopius etiam Csesariensis Hist. 
Goth, lib. iv. affirmat, Asbasgos populum a mari Pontico ad Caucasi 
radices projectum, "usque ad sua tempora," hoc est, Imperatoris 
Justiniani, " nemora et lucos superstitione veneratos esse, arboresque 
barbara simplicitate deos credidisse." Similiter etiam Hunni primi, 
Gothorum e sedibus antiquis Scythicis expulsores, quos Jornandes 
de Reb. Get. cap. xxiv., mira eredulitate abreptus, refert e mulieri- 
bus maleficis, quas Aliorumas vocabant, spiritus immundos pro- 
creasse; horurn autem reliquias in Lithuania, arbores ad sera tem- 
pora coluisse, donee eas exciderit sua manu Rex Jagellus, narrant 
historici. Gadibus etiam templum antiquissimum Herculi dicatum 
fuisse narrat Philostratus. In eo a/aX/^ara nulla, sed (3u^ovg afffaovs 
tan turn fuisse, dicit. SnfXag vero ejus loci incolas ignotis literis inscrip- 
tas habuisse, ostendit; eas autem quadrangulares fuisse vel uti incudes. 
Vid. Apollon. lib. v. cap. i. De eodem templo Silius Italicus. 

11 Sed nulla effigies simulacrave nota deorum." 

In Hercule autem, Apollinem seu solem veneratos esse Tyrios, a 
quibus Gaditani, Curtius narrat, lib. iv. cap. i. Adeo verum est, 
quod ait Themistius, Orat. xv., K«/ <rpb f&ev Aa/6aXoy rerpdyuvos %v, 
O'j fAovov '/] TUV 'JZpfJboJv spyatftoij aXXa xa/ ^ ruv Xoitfuv avdpia.vruv' Aa/5ccXoj 
& } fcrs/d^ <7rp£}TO$ di^yays ru vods ruv ayaXftdruv, tfAVvoa drjfAiovp'ysTv hoftfoQi)' 

-" Etenirn ante Dasdalunl, non modoMercurii rudi informique mole, 
sed reliqua etiam simulacra fingebantur: ubivero Daedalus simulac- 
rorum pedes distinxit, viva ac spirantia fabricare creditus est." De 
quibus postea. 

X. Ad X/00US hos apyovg pertinent /3a/ruX/«. Eorum primus 
meminit apud Eusebium Sanchuniathon, in Phcenicum Theologia : 



216 ORTUS ET PROGKESSUS IDOLOLATEI^E. [LIB. III. 



v Er/ de, inquit, Qsog 'Oupavbg /3«/ruX/a, XtQovg 
p 6V05 — « Prseterea Coelus sen Uranus Deus, bsetylia excogitavit, 
animates lapides, arte molitus. Sanchuniatbonem non D^aj D^^N, 
seu " lapides vivos," sed D S S20 D'onK (a et W transpositis) hoc est, uti 
ait, "lapides unctos" scripsisse, vir doctissimus arbitratur. Ridicu- 
lum enim est, inquit, fingere, Ccelum " lapides animates" fecisse. 
Et est vere ridiculum, tamen haud inde constat, Sanclmniathonem 
non ita scripsisse, cum ex horrenda confusione partim, partim ex por- 
tentosissimarum nugarum mistura, omnia, quae eo loci ex Sanchunia- 
thone promit Eusebius, sint prorsus absurda et ridicula; neque in 
aliuni finem ab eo memorantur, quam ut pateret, quam absurda 
essent, et ab omni theologia, imo et ratione abborrentia. Deinde 
Uranus lapides istos excogitavit, ut sibi prsesto essent et auxilio in 
bello, quod pro regno recuperando moliebatur adversus Saturn um; 
quo ei opus erat lapidibus vims, potius quam unctis. Etiam notis- 
simum est, veteres non minus finxisse istiusmodi lapides l^y^cuj, 
quam simulacra Dsedalea aJrox/W/ra. Hesychius alio vocabulum 
trabit : Ba/VuXoc* ourwf IxaXg/ro 6 dodstg MQog rp Kpovw UVTJ A/og* — • 
"Baetylus: Sic vocatur lapis, qui Saturno loco Jovis datus est." 
Notissima fabula. Unde proverbium, Kcc/ fiafrvhov uv xaravlvoiz' — 
" Etiam Bsetylum deglutires ;" quod ex boc loco Hesychii explicat in 
Adagiis Erasmus. " Baetylus/' inquit, " dicitur illud saxum fasciis 
obvinctum, quod pro Jove devoravit Saturnus." 

XL Certum autem est, alios fuisse lapides sacris usibus destinatos 
j8a/ruX/a dictos, eum praeter, qui loco Jovis Saturno datus. Eorum 
meminit auctor vitse Isidori pbilosopbi, apud Photium, quern Da- 
mascium fuisse scribit Suidas, Cod. ccxlii. Hie se vidisse ait, Tov 
/3a/ruXov 6/a roD a'epo$ XIVGV/AZVOV, wore d' sv rotg i/uarJois xpufTtiftsVM, rjdv) dz 
Tors xai sv %tpffi fiatfra^ofAtvov roD ^zpaftzvovros' OVO/AO, d' r t v rti Sspa^suoi/r/ 
rbv fiairvXov EuffsZiog- — " Baetylum in aere motum vestibus interdum 
tectum, aliquando etiam manibus medici portatum. Nomen medici, 
qui Bsetylum gestabat, erat Eusebius." Ita verba ilia absurde admo- 
dum interpretatur Andreas Scottus, vir alioquin docfcus. Quid enim 
Medico cum Bsetylo ? Puerinorunt quid sit SspaKweiv roig Ssovs et ^ 
Kepi 7011$ ^eoOg StpaviTa* Eusebius iste planus erat, qui sacris famulatus 
est Baatylo ; quern aliquoties manibus portavit, quandoque eum in acre 
sese motasse finxit. "Ovopa 8* qv r$> Sepavz-jovn rbv fiafrvhov Evff&£io$. 
Nomen ejus, qui in Sacris Bsetylo famulatus est, erat Eusebius. 
Julius Pollux Onomast., lib. i. vep} Ipyaciag' ' Ovopxra ruv Ssofo Sspa- 

KIVOVTUV, ruv ^swv Sspafftvrai, hp&/$ } viuxopoi. Docet prseterea ipse Da- 
mascius, quomodo Eusebius iste Bsetylum religiose coluerit, atque 
oracula ex eo elicuerit. Atque bic ex lapidibus istis s^u^oig erat; 
quern motum et quasi animatum a dsemone non pessimo, asseruit 
: Efva/ yap Tiva buipova, rbv xivovvru auroi/, ovri ruv fiAaSspuv, o'jrs 
Temporis enim decursu ubicunque istiusmodi ido- 



CAP. VIII.] ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 217 

lum erectum erat, dsemones illico illud occupasse, postea osten- 
demus. Alios etiam lapides Soli dicatos, quos ewodlarag vocat, paulo 
post memorat Damascius. 

XII. Fatendum autem est, veteres idololatras lapides hosce in- 
imgere solitos fuisse, ita ut non minus uncti quam mm dici potue- 
rint : Clemens, Stromat. vii., Tlavra X/^oi/, rbv ds \syo/j,svov \inafiy ffpoff- 
%uvovvre$. Et Arnobius de se ipso, cum adhuc esset gentilis, " Si 
quando conspexeram lubricatum lapidem, et ex olivi unguine ordi- 
natum, tanqnam inesset vis praesens, adulabar." 

XIII. Primus, quod sciam, admirabilis vir Josephus Scaliger, 
lapides hosce /Sa/r-JX/a dictos fuisse a lapide quern Jacobus erexit 
in Bethele, seu a Bethele, quomodo locus in quo eum erexit, abs 
eo tempore vocatus est, acutissime conjecit, inde totam rudium la- 
pidum in usus superstitiosos erectionem IK KaxofyXfag Satanse pro- 
diisse alii arbitrantur. Jacobi factum, Gen. xxviii. 18, 19, memo- 
ratur. Tulit lapidem quern, posuit cervicale suum, et posuit eum 
n ?*P, "in titulum," Yulgatus interpres; trfaw Grseci. A 3& 9 
"statuit," est n ?-f^, " statua," ut ante diximus; idem vocabulum 
quod in idololatrise prohibitione usurpatur, Lev. xxvi. 1 ; Deut. vii. 5, 
xii. 3. Lapidem rudem in agro casu repertum; in • hunc modum 
erectum oleo unxit; et primus mortalium prgecisis verbis conceptum 
votum solenne Deo nuncupavit. Lapidem inter alia istum sibi in 
posterum domum Dei fore promittit, Gen. xxviii 22, seu cultum Dei 
solenniter se eo loci turn peracturum, cum ad manum essent, quse Deo 
offerat, quorum omnium jam erat egenus. Postea a Deo adnionitus 
fidem liberavit, cap. xxxv. 6, 7. 

XIV. Jacobus autem rectene an secus fecerit, statuam erigendo, 
quserunt interpretes. Duo respondet Abulensis. Primo hoc lici- 
tum fuisse ante legem, postea prohibitum. Deinde Jacobum, titu- 
lum hunc erexisse, ad rei memoriam, non ut eum adoraret. In 
ejus sententia plurimi alii acquiescunt. Erat sine dubio ante legem 
latam viris piis licitum, quocunque in loco altaria erigere, atque in 
eis sacrificia offerre. Jacobum autem hunc lapidem erexisse in 
memoriam visionis angelicse ibi loci ei indultse, neque adhibuisse in 
cultum religiosum, ex eo constat, quod longo post tempore voti a 
[Deo admonitus, ibidem altare struxerit, cap. xxxv. 7. n ?-fP autem 
•" titulum" reddit interpres Latinus, a more solito sacris istiusmodi 

is titulos inscribendi, cui Deo dicarentur indicantes. Ita Da- 
ti\J8, Ka/ ypd/A/Aara avtd&ifyv qpTv rti X/^w yeypa/msva ^puf^ari r& 
nyyaZapivy xaraKs^pu/j^eva- — " Ostendit etiam noluis literas 
in lapide, baitylio scilicet descriptas, colore, ut vocant, tingabarino." 

XV. E facto hoc Jacobi etiam veri Dei visionem memoria reco- 
entis, emanavit postea columnas erigendi, ad fictas deorum evipavtfas 

LOS superstitiosus. 'E^/^avs/wv deorum meminerunt plurimi. Dionys. 
.alicar. lib. ii. cap. Ixviii., Haw 6' cifyov xa/ rqv i 



218 OETUS ET PKOGKESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 



i%aro ra?g adixvg syx\qQt!6aig napd'svotg' — " Illud est memo- 
labile, quomodo dea apparens virginibus periclitantibus opem tulerit." 
Quibus subjungit Epicureorum gXsyg/v, offci [Ltv ovv rag afeovg atxovfft 
(DiXoffopiag, SJ dq xai <pi\o(fo(p!ag avrag dz? zaXtfv, affaffag dtaavpovrzg rag 
ixKpavu'ag ruv §suv, irridentes dec-rum prsesentias, uti Cicero earn vocem 
exponit. Etiam Athenseus, lib. xii. ex Carystio Pergameno, refert 
Demetrium Phalereum fratris sui Himersei ab Antipatro occisi, rr,v 
sv/pavztav cultu religiose observasse, quod magnam ei invidiam apud 
Athenienses conflavit. Postquam enim finxisset, uti videtur, fratrem 
mortuum sibi apparuisse, cultu religioso eum prosequutus est, atque 
ita glvov da/pova introduxit, quod Athenis illicitnm, Act. xvii. 18. 
De epiphaniis hisce Cicero in secunda de Natura Deorum, cap. ii. : 
" Itaque et in nostro populo, et in ceteris, deorum cultus religion- 
unique sanctitates exsistunt in dies majores, atque meliores. Idque 
evenit non temere, nee casu, sed quod prcesentiam saepe divi suam de 
clarant/' Et sciamus ex qua officina prodiit festum illud inter Chris- 
tianos, quod Epiphaniam vocant; de qua dubitavit sacerdosmas esset 
an femina; magnum sanctum fuisse intrepide pronunciavit. 

XVI. Lapidem autem istum Baetylicum, Phcenices postea coluisse, 
Judsei affirmant; atque admodurn probabile est, saxa ista rudia,, 
quae diis suis erexerunt, a Bethele, Ba/ru>./a dicta fuisse. 

XVII. In hunc modum ideo crevit solis cultus; simplici adora 
tion! additas sunt columnae, et lapides Bcetylici, quibus accessit 
primo unctio, deinde frugum et florum oblatio, postremo sacrificia ex 
animalibus. 

XVIII. Evenit quidem temporis processu, ut ipse sol statuis ad 
speciem oris humani formatis, coleretur. Ejus generis erat Colossus 
Ehodius, septuaginta cubitus altus. Macrobius etiam, ^Egyptios et 
Assyrios solitos fuisse solis simulacrum, sinistra manu fulmen tenens 
et spicas, dextram elevans cum flagro in aurigaa modum, pompa 
vehere, memorat, Saturnal. lib. i. cap. xxiii. Et Plinius, lib. xxxiv. 
cap. vii., " Zenodorus/' inquit, " fecit Colossum Neronis principis 
destinatum simulacrum centum et decem pedum longitudine; qui 
dicatus solis venerationi est, damnatis sceleribus istius principis. 
Factum hoc a Vespasian o, teste Suetonio, Vesp., cap. xviii. "Colossi," 
inquit, " refectorem insigni congiario, magnaque mercede donavit/' 
Eefecto solis caput septem radios habens, loco Neronis, impositum : 
id vero postea a Commodo ablatum ; qui proprium caput ei imposuit, 
teste Herodiano, cap. xlviii. : ToD ^gy/Vrou ayaX^arog xoXotftf/a/ou 6' vtf 
ffsZovffi'PupaToi, eiKova pspov'lLXhv, rqv xepaXjjv airoTtpdiv, /dfvtfaro iaurou 
Locum mancum supplet Scaliger per xat r}v zavrov avrtTiMg. Ho< 
vero factum non est, nisi postquam homines demortui in deorum nu 
merum asciti fuere; atque Apollo, nescio quis, soli esset substitutus 

XIX. Quemadmodum igitur Jeroboamus vitulos aureos erexit, ne 
omni signo visibili prgesentise divinaa destitutus, ad verum Dei cul- 



CAP. IX.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. 219 

turn Hierosolymis peragendum populus rediret, non sine summo 
regni sui damno forsan et ruina; ita regno suo, quod tarn variis arti- 
bus et fraude multiplici in mundo obtinuerat, consulens, — ne in peri- 
culis idololatrse constituti, atque de auxilio solliciti, ipsius naturaa 
voci clamantis ad Dominum naturas attendentes, inciperent fyrsft rbv 
Kvpiov, ti cipa ys ^TjXapfjaziav avrbv %ai tvpoisv xairoiye ov ftaxpav avrb 
svbg exdffrou avrpv faapxovra, uti loquitur apostolus, atque ita se ejus 
regimini subducerent, — illi alteri novum hunc errorem superfcetavit 
Satanas, quo in spem falsam erecti, a scelerato praejudicio removed 
non possent. 

XX. Egregie autem superstitionis progressum hunc exponit Cle 
mens Alexand. in Orat. ad Gent.: "Scythaa/" inquit, "antiquitus 
adorabant acinacem, Arabes lapidem, Persaa fluvium; et ex aliis 
hominibus ii, qui erant adhuc antiquiores, ligna erigebant insignia, 
et columnas ponebant ex lapidibus, — quas etiam appellabantur Jo'ava, 
eo quod eraderentur et expolirentur ex materia. In Icaro certe 
imago Dianas lignum erat non laboratum, et Citheronias Junonis 
ThespiaB truncus excisus ; et Samias Junonis (ut ait Aethlius) prius 
quidem erat asser, postea autem cum esset Archon Procleus, efficta 
est in formam statuaa. Postquam autem cceperunt statuas formari, 
fipsrri dicebantur, ex rou (3porov } quia hominibus similes. Eoma3 
autem antiquitus statuam Mart-is fuisse hastam dicit scriptor Varro, 
cum nondum pervenissent artifices ad hoc speciosum quidem, sed 
improbum artificium. Postquam autem ars floruit, auctus est error. 
Quod itaque ex lapidibus et lignis imagines fecerint hominibus si 
miles, jam patet." Haac ille; atque deinde ordine recenset, quinam 
ubivis locorum primi imaginum fabricatores exstiterunt. 

XXI. Atque hie primus erat belli Satanici adversus genus 
15 |humanum, revelationibus divinis destitutum et sibi permissum, suc- 

us et euru^/o. Ha3c totalis a theologias naturalis fundamento 
• (defectionis origo. Hie imperil istius, quod in maximam hominum 
m per innumerabilem annorum seriem longe lateque exercuit 
inijtenebrarum princeps, fundamenta posuit. 

. i 

is 

\ 

CAPUT IX. 

SIVE DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^E. — CAP. VII. 

Ldololatriae ulterior progressus — UoXovduffftos in avrtfa't'o-ftu desinens — Hellenismus 
quid — Primordia ejus incerta, obscura — Sententia auctoris libri qui Sapi- 
eritia Solomonis dicitur — Dii deasque ex adulatione— Mater Demetrii ab 
Adimanto culta, et Lamia Poliorcetse scortum ab Atheniensibus et Thebanis — 
Demetrii in Athenienses scomma — Lactantii sententia, et Eusebii — 'AvoStea- 
<rius ratio — Tharam Abraham! patrem primum u-yuXfturotruet fingunt Judas! 



220 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

Origo fabulse Veterum Christianorum in ea consensus — Testimonium 

Epiphanii; Suidee; Johannis Antiocheni — Haran mortuus ante patrem — 
Non primus a mundi conditu, quod voluit Epiphanius — Thara vir sane- 

tus Avropciray inventionem Rhodiis ascribit Pindarus; Prometheo Isidorus; 

Plures Dffidalo — Quare dictus a.ya.^a.Ta. aitroxivvru, fecisse — Statua Mem- 
nonis apud Philostratum— Alia plura. 

I. NoNDUM ea, quse adversus Deum hominesque impie molieba- 
tur, ad extremum exitum Satanas perduxerat. Successu, superius 
exposito, acriorem et elatiorem "Dei solium occupandi, incessit libido. 
In Hellenismo, seu hominum defunctorum cultu, fit voti compos. 
Ejiis superstitionis obtentu, nihil usus circuitione objectum cultus 
religiosi ipsum se praestituit miseris homuncionibus. Atque ita 
iro\v6e/'fflt6$, in avnQs'ia/Ati desinit. Sed non nisi decursis multorum an- 
norum, forsan et seculorum periodis, ad istud impietatis et nequitise 
spiritualis fasti gium perventum. Non enim statim a prima defec- 
tione, ^soug avdpuvopv'sag sibi comparavit humanum genus. Eorum 
cultu constitit Hellenismus. Siderum coelestium pertaesi, quse lege 
inviolabili acta, vanitati et fluctuation! mentis humanae satisfacere 
non potuerunt, deos elegerunt sibi similes, faciles, propitios, quorum 
imitarentur mores, bonores sortirentur. Quamvis ideo per Hell en •< 
ismum, falsarum religionum truXXoy^ qusedam, et confusio in cultu 
cceli, soils, aliorumque siderum, dsemonum, hoininum mortuorum, 
simulacrorum, fictitiarumque larvarum, totaque denique veterum 
idolomania, rite intelligi possit; tamen nos bic loci eum separating 
a Sabaismo, seu in cultu siderum ccelestium superstitione, prout 
hominum defunctorum, et simulacrorum ad speciem oris human! 
fictorum religionem induxerit, considerabimus. 

II. Hujus superstitionis dubias, imo incertissimas esse origines 
fatentur omnes. Postquam aliorum sententias retulimus, quas vel 
auctorum dignitas, vel ipsarum verisimilitudo in celebritate posue- 
runt, nonnulla adjiciemus, quse ad veritatem e puteo eruendam, 
adhuc deesse videntur. 

III. Nota est aiictoris libri qui Sapientia Solomonis dicitur sen-j 
tentia, cap. xiv. 13-20. O'JTS yap, in quit, %v &<* &%$$, otre t/$ rbv 
ttrai. Ktvodofycf, yap avfyuKm siG%\Qzv tig xoapov, xai dia rotro 

avruv TsXo$ SCTSVOJ^TJ. 'Awpw yap vrevdei rpv%fj/j,£vog ^ar^p, rov 
apaipzfevrog r'exvov SIXMO, Koifaas, rbv rcrs v&xpov av&puvov, vvv u 
sr/^ffs, xai rapk&uxt rcTg fao%tifiiHt ftvffrr { pitt,, xa,l rsXsrdg. EJra sv 
xparuvQsv rb a6s&$ sQog, ug vopog s<puXd^, xal rupdvvuv swrayaTg stlpqtf 
xsbsn ra yXwrd. ^ In quam sententiam plura addit. Et sane huic sen- 
tentise, fidem faciunt, qua3 postea acciderunt. Deos deasque innume- 
ros fecit adulatio. Unum aut alterum exemplum proferamus: Tuv 
(H\sug xo\d%uv 01 <xtp} ' Adsfaavrov rbv Aa^axr t vh ve 
Qpvfiiv uvopaffav 3>t\ag ' A<ppo8!rvi$, xal rbv rivov Qi 
aero rfa rov Aqwrpiov Mrpbg d>/Xag, us <pw Auvvffiog b rot 



CAP. IX.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATR r 2EL 221 

cZvog. Verba sunt Athensei, lib. vi. " Ex Demetrii regis adulatoribus, 
Adimantus Lampsacenus, templum aedificavit, statuasque posuit in 
Thryo, titulo Veneris Philas, locumque Philaaam nuncupavit a Phila 
Demetrii matre." Etiam totum populum Atheniensem, templa 
Lamias, Demetrii Poliorcetas scorto consecrasse, atque earn divinis 
honoribus prosequutum fuisse, atque sirniliter Thebanum, scripsit 
Demochares historicus, Demosthenis consobrinus; ipso Demetrio 
fcedam adulationem detestante, palamque dicente, " apud inferos 
nullum unquam futurum magni excelsique animi civem Atheni- 
i ensem." 

IV. Sunt ideo, qui arbitrantur simulacra primum mortuis posuisse 
humanos affectus, ne cum vulgo oblivione sepelirentur, atque inde 
temporis decursu, superstitionis in cultu eorum ansam nonnullos 
arripuisse; sunt, qui eos in deorum numerum retulisse, simulacra 
dernum iis posuisse eandem superstitionem. Lactantius ad stultorum 
populorum in reges mortuos studium, initium simulacra constituendi, 
atque homines mortuos divinis honoribus colendi, refert. Ita ut 
simulacrum alicui ponere, atque eum in deorum numerum referre, 
idem videatur. Eusebius, xpov. Aoy. Tlpur. verisirnili similia enarrat: 
'Ex r^g <pv\qg 'idpid eysvqQ?) 2g^ot)p/ (quod vapopaj&a SUperitlS nota- 
vimus) ong ffpurog ^p^aro rou 'EXX^y/tf/^oD, xai rou dcy^arog r^g eidc>j\o- 

, alrcg yap xai o/ ffvv aurw roug tfdXai ysvoftsvoug 
;, xai ri wpafyvrag dvdpiag % dptTqg at,tov h rfi /S/w roCJ 
Sa/, xai big ovrag aitruv ffpoffaTopaf dvdptaffi rfr?jXwi> srifA'tfffav (nos stelas ido- 
lolatricas erectas fuisse, longe antequam cuiquam in mentem venerat, 
homines mortuos divinis honoribus prosequi, superius docuimus), 
xai ug $eovg vpofftxvvovv avroug, xai eOuffiafyv. O/ ds /&srd ravra 
dyvovvrsg rqv ruv vpoyovuv yvu/Aqv, on ug irpoirdropag xai dya&uv 

; povaig, ug Stovg evovpavioug iriftuv. Qua3 vero CO loci 
dit, de ratione et forma dvofeuffsug, eis consideratu sunt diguis- 
ima, quas Dypticha nonmt ecclesiastica ; et quas ex iis emanavit, 
perstitionem pravam: r Hi/ ds, inquit, rb 
v. 'Ev raTg hparixaTg avruv (3i£\oig erdffffovro rd ovifAara avruv 

v xai xar* sxsTvov rbv xaipbv sopr^v avru stf&rsXouv, Xsyovrtg Tag 
sjg rag ruv paxdpuv vqaoug tlvai, xai /j,qxen xplv&titlai r\ 
Insertis mortuorum in sacros libros nominibus, 
emoriaa eorum dies festos, anniversaries scilicet instituerunt, ani- 
nas in beatorum sedes receptas, neque igne torqueri purgatorio cre- 
'entes. 

V. Judasi Tharam, Abrahami patrem, primum imaginum et simu- 
•orum fictorem fuisse, fingunt. Ea fabula, historiaa non minus 

abulosas de Abrahamo in ignem conjecto, ob non adoratam Nimrodi 
maginem, famulantur. Mirum verb, quanto veterum consensu fig- 
en turn putidum comprobetur. Epiphanius: Na^up d& yewa rbv 
dppa' hrsvd&v ysyovtv dvdpiavroKXa^a cccro TCI 



222 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. III. 

67"/i/j,Y}g dia TTIS roD Qdppa rovrov rs^vyg* — " A Nachore Thara genitus 
est; ex eo tempore simulacra ex argilla, figlinoque opere inventa 
sunt, artifice Thara." Similiter Suidas: Qdppa, yv ayaXpar 0x10$, anb 
wv sixtvag spya^o/tsvog, xai Xsyuv rovroug zivai Ssovg xat opz/Kziy 
i, ug airiovg ayaQuv — " Erat Thara simulacrorum fictor, 
imagines ex diversis materiis fabricans, quas et deos esse, et coli 
debere, tauquam bonorum auctores, affirmavit." Atque Johannes 
Antiochenus Mallela, lib. ii. : r Hi/ yap Qdppa ayaXparoffoibs tr/Mff- 

axo X/^wi/ xa/ ^uXwv $eo\jg VGIUV, xai WTrpdff'X.uv, KUI <xXdv7jv a 
xai Sid^oXarpsiag zt 

, avruv f&dKuSra, ruv svpqxoruv ra ypd/^ara xat rag 
— " Erat Thara statuarius, qui ex lapidibus et lignis deos forma- 
vit, et venales habuit. Is simulacrorum cultusque idololatrici su- 
perstitionibus homines implicuit, fabricatione imaginum in majo- 
rum memoriam, prsecipue eorum, qui literarum inventores fuerunt" 
(quorum revera ne unus turn temporis usquam exstiterat) " et ar- 
tium." 

VI. Filium Tharae Haranem, ante eum mortuum esse Scriptura 
nos docet. Id vero turn tandem a mundi conditu accidisse notat 
Epiphanius, in pcenam impii patris. Ovbsls, inquit, ^w^rorg ruv vpo- 
rspuv avQp'jjVuv ffpb irarpbg v/bg srz'Ksvra, dXXd irarspig <?rpb ffaidav rsXtv- 
ruvTeg rovg viovg ftiado^ovg startXi/AKavov, Hseres. lib. i. cap. i. ; — " Ne- 
que ex hominibus prioribus ullus adhuc films ante patrem obierat, 
sed superstitibus liber is relictis patres ex hac vita migrabant." Ac 
exemplum Abelis respondet eum violenta morte pra3reptum esse. Sec 
manifesto deceptus est vir doctus; non enim tan turn Lamechus an 
tediluvianus, aliquot annos ante mortem patris sui obiit, sed et idem 
etiam Pelego, Tharse, ipsius atavo contigit, qui ante obitum Heber 
patris sui, annos circiter ducentos fato functus est. Sed ha3c com 
munis erat antiquorum sententia. Ego insignem injuriam memoriaa 
viri pii et sancti, qui patriam reliquerat animo Canaanem adeundi 
(sine dubio wwartcfais, Gen, xL 31), fabulis istis fieri, non dubito 
Deest enim accusationi color omnis; et est plane figmentum Judai- 
cum. 'AyctX/*ar9Uf>y/ac peculiare aliquod artificium Khodiis ascribere 
videtur Pindarus, Olymp. Od. viL v. 91-98. 

1 AUT& 

A£ fftlfflV UTK 



uxavts apiffro-rovots %tpff 
et ot I^eao7ffiv iprtov- 



"Ipsa autem csesia Minerva prsebuit illis artificium, ut omnes mortales 
optime laborantibus manibus superarent, opera autem animalibus rep- 
tilibusque vise similia ferebant; eratque gloria ingens/' Rhodios in- 



CAP. IX.] ORTUS ET FROGRESSUS IDOLOLATRLE. 223 

nuit poeta ejusmodi fuisse artifices, ut vivas animantium et reptilium 
imagines exprimere solerent, ita ut quasi in via et cursu se movere 
viderentur. Isidorus Origin, lib. viii. affirmat Prometheum hominum 
simulacra primum de luto finxisse, ab eoque natam esse artem si 
mulacra et statuas erigendi; ob eamque causam, poetas finxisse, ab 
eo homines esse factos. 

VII. Celebris magis est eorum sententia, qui artificium hoc Dse- 
dalo ascribunt. Hinc omnia simulacra veteres Aa/^aXa vocabant. 
Alii eum simulacra au'rox/v^ra xai a-Jro/^ara invenisse, scribunt. Ea 
etiam in proverbio ra Aa/Sa>.ou cro/^/Aara, dicuntur. In ea sententia 
fuere veterum plerique. Ut Plato : 211. " Or/, inquit, roTs Aa/3a>.ou ayaX- 
/x-aovi/ oJ a^otferf^xag rlv vouv 7ffu$ ds ou5' fffwxap' v/jt,Tv. MEN. lip 05 ri ds dq 
Totro Xsystg ; 211. "Or/ xa/ raura, lav ftsv ftq dcdtfAzvot, ft, aKodidpdc/iti xai dpa- 
Ksrevtr in Menone; — " S. Quoniam non animadvertisti Dsedali simu 
lacra, fortassis ne sunt quidem apud vos. M. Quorsum istuc dicis? S. 
Quoniam ilia, ni revincta fuerint, discedunt atque aufugiunt." Inde 
Herculis signum apud Tyrios, et Bacchi apud Chios vinculis in sedibus 
suis fixa erant, quia avroxivrira credita. Meminit etiam Aristoteles, 
Polit. i. : E/' yap, inquit, #d6yaro sxaorov ruv opydvuv x&hsvdtv v\ ffpoaiffQavo- 
/ASVOV uKorsXtTv rb avrov spyov, utiirsp rd AaiddXov patfiv — " Si fieri possit, 
ut unumquodque instrumentum, vel jussum vel se praesentiens, suum 
opus perageret, quemadmodum aiunt Daedali statuas facere." Hoc 
autem eum fecisse, aiunt, argento vivo infuso statuis; quod ostendit 
idem Aristoteles, De Anima, primo ; dixit Philippus quidam, Tbv 
Aa/oaXov xivovfASvqv wo/^tfa/ rqv ^L/X/v^jv AtppodtTtfv syysovTa, upyvpov vuroi/' 
— " Fabricasse ligneam Venerem, qua3 moveretur, argento vivo in 
fuso/' 

VIII. Occasio fabulse sine dubio, quod Daedalus primus inter Grse- 
finxisset simulacra, ad speciem oris et figurse humanse, pedibus 

raasertim distinctis, atque uno extra lineam alterius promote, quasi 
gradiendum se compararent Ita aenigma solvit Tzetzes:— 

Tai/f Kv^ptKvrus •ffforifov vrpo %pov&v rov 

if 

:I6 



.} <r 
xtvi7<r6on ra, 



[ta est ; prima simulacra X/^o/ erant upyof, sine manibus, pedibus, ' 

Willis; cum autem Daedalus omnia, quse ad externam formam ho- 

linis pertinent signis imposuerat, increbuit fabula, eum simulacra 

fecisse aurox/vjjro. Similia habent Diodorus Siculus, Palaephatus, 

iique. 

IX. Imo rudia admodum fuisse aydhpara a Dsedalo fabricata 
*lato satis indicat, Socr. in Hipp. Maj. sub. init; ut sunt rerum om- 
lium initia, ab imperfectis inverita, imperfecta: E/ apa, inquit, vw, <L 
6 B/af dvaC/' 'tXtor av opXo/ irfis '^ag, u$ <irep xat TOV Aa/da- 



224 ORTUS ET PROGRESSES IDOLOLATRI^. [LIB. III. 



Xcv <pa<ttv oi avdpiavrotfoiot, vuv zi yzvo/Azvog roiavr spydfyiro oTa qv «<£>' SJv TO'J- 
po,tt' £*;££, xaraygXaflYov av eJvar — " Si sane mine, 6 Hippia, Bias revi- 
viscat, risum apud vos tulerit; quemadmodum et horum temporum 
statuarii, de Da3dalo narrant, si nunc vivens talia proferat opera, qua- 
lia erant ilia, unde famam ac nomen adeptus est, deridiculum fore." 

X. Magnum autem erat simulacra ad hominis figuram, manibus 
extensis, et pedibus distinctis, erigere; cum post columnas, stelas, 
saxa rudia, et pairvXia, soli, lunse, et astris dicata, vetustissima si 
mulacra ejusmodi fuisse videntur, qualia ex ^Egyptiorum monumen- 
tis exhibentur, manibus nullis, aut ad latera agglutinatis, pedibus 
junctis, vel potius signis in basi desinentibus. Inde Philostratus, 
lib. vi. cap. iii. de Vit. Apollon., aliquid peculiare status Memnonis 
adscribens, ait, A/0ou ds eivai ^Xavog m ffi>{A < Zt£qxtva,i ds ru tfods a/o-^w 
xara rr\v aya\uaro t ir()i'iav rqv liri Aa/^a'Xou. Qua3 verba sic reddit 
interpres, " Est autem ex nigro lapide fabricata statua ; atque utro- 
que pede solum attingens, juxta Da3dali artem statuariam." De qua 
interpretatione illud ovdsv vy/e$ usurpat Scaliger, Animad. Euseb. 
ad Num. 737; " pedes conjunctos habens," ipse reddit. Similiter 
verba Apollodori de Palladio interpretatur, T Hv ds rf ^yz^i r^/V^y, 
roT; ds voffi ffuft&Zqxos, tricubitale erat, " pedibus junctis/' alii; "pedi 
bus ita compositis, ut ambulare videretur." Ex vi vocis, aut hac 
in materia usu, nil certo colligi potest. Si vero statua Memnonis 
pedibus junctis, hoc est revera sine omni pedum figura; prout fac- 
tum cornmuniter fuisse inter ^Egyptios ostendunt signa, quas mu- 
mias vocant, fabricata fuisset, nibil in ea peculiare esset, aut ea ex 
parte memorabile. Deinde cum ejusmodi fuerit, quales lie} AaidaXy, 
non irpb Aa/5«Xou, factse fuerunt, videtur mihi Philostratus clare 
satis innuere, earn a ceteris simulacris ^Egyptiacis in eo distetisse, 
quod pedibus disjunctis, more DasdalaBO, esset fabricata. 

XL Atque base ferme sunt, quae de origine Hellenismi et ayaX/^a- 
rovoitag apud veteres occurrunt. Hisce plura ejusdem generis addi 
possent, si omnia, et non qua3 satis sunt, referre, statutum esset. 
Qua3 nobis proxime ad veritatem accedere videntur, vel saltern veri- 
simili sunt simillima proximo in loco dicemus. 



CAPUT X. 

SETT DE ORTU ET PROGRESS!! IDOLOLATRI^!. — CAP. VIII. 

Dii ex hominibus orti, Orientales omnes — Human! generis post diluvium instau- 
ratores — Agminum Babylonicorum duces — Graecia deorum officina — Eis 
oriens superi; occidens inferi — Orientalia dii«; occidentalia dsemonibus sacra 
— Idolorum in templis positura — Jupiter Capitolinus— Porphyrii testiraonium 



CAP. X.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 225 

— Rerum in oriente gestarum fama — Deorum acta — Nectar vinum Babylo- 
nicum — Primi idololatrarum dii, ipsi a vero Deo primi apostatae — Retenta 
post linguarum confusionem nominum veri Dei memoria aliqua — Ea idolis as- 
cripta— De pronunciatione nominis Tetragrammati — Sanchuniathonis fabulas 

— 1^?.? '5 ^"l' '!««, '!«— *7^n, 'EXiXiZ/— TN_ 'Itfcv, 'It, tfy—Tto-i*, *£*«— 

Jinn toa, Thoth, Theoth, 610;, Bau — a^s, "E^J — "ps, Earth, etc. 

I. OMNES eos, qui primi in deorum numerum sunt relati, in ori 
ente vixisse, certis argumentis demonstrari potest. Ex ea orbis 
terrarum plaga, statim a confusione linguarum, tribuum et familia- 
rurn ductores, in omnes terrse partes deduxerunt colonias. Isti, tem- 
poris decursu evaserunt ^^L 1 ^K, " viri fama celebres." Quaquaver- 
sum autem iter instituerunt, nulli dubium esse potest, novos greges, 
famam aliquam, licet tenuem et obscuram, magnorum etiam pro- 
genitorum, Noachi scilicet, Semi, Chami, aliorumque retinuisse. 
Hos tanquam generis sui auctores, illos tanquam felices peregrina- 
tionum suorum odqyovs memoria recolentes, cum jam essent in omnem 
superstitionem profusi, paulatim auctis, ut fieri solet, de statu ac ges- 
tis illorum traditionibus, supra communem sortem humani generis, 
nescio quid SeTov, eos habuisse, sibi finxerunt. Cum autem illos in 
terris, ac omnium frequentia vitam traduxisse, scirent, ut arbitraren- 
tur sequum esse senserunt, aut eos e ccelo descendisse ad facinora 
egregia inter homines elaboranda, aut rerum gestarum meritis, in 
ccelos quoquo modo post mortem relates. 

II. Grasci prsecipui deorum fabricatores erant; usque adeo, ut 
Grascia non inepte patria et ofHcina deorum dici soleat, atque ea 
superstitio, quse in eorum cultu religiosa sita est, is est, de quo 
agimus, Hellenismus. Eis oriens superi erant; occidentem vero, 
et quidquid in Boreales mundi plagas vertebatur, vocabant inferos. 
Qui in eas orbis terrarum partes trajecerunt, ad inferos navigasse, 
vel quoquo modo permeasse, existimabant; non aliam ob rationem, 
quam quod deos omnes ex oriente accepissent Amnis Lethe in 
Gallsecia Hispanise est; Avernus in Italia; Cimmerii, Scythse ad pal- 
udem Mseotidem, postea Hunni dicti; atque alii quidam in ipsa 
Italia. Hinc in cultu religiose Sso/£ ra ai/aroX/xa, dat^offi ds ra dvrMa, 
—"partes orientales diis, da3monibus occiduse tribuebantur ;" teste 
Porphyrio de Antro Nympharum Ithacensi apud Homerum. Itaque 
quamvis, uti superius docuimus, antiqua templa soli dicata portas 
sacras australes habuerint, hisce idolis posita loca sacra ingressus 
semper habuere orientales, atque simulacra versus orientein spec- 
tantia, quae ingredientes coluerunt, respicientes occasum. Unicus 
excipiebatur Jupiter Capitolinus, qui ex antiquis temporibus, facie 
versus occidentem spectante positus, e consilio Haruspicum versus est 
erga orientem, consule Cicerone, se ipso teste in Oratione contra 
Catilinam ad Quirites. Hsec nos docet idem Porphyrius: *n$ av 
6%tftov, inquit, ndvruv ruv hpuv ra fisv uyaXfAara xai -rug e/ffodovg tyjvruv 

VOL. XVII. 15 



ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJS. [LIB. III. 

dvaroJ.ag rsrpa^/^svy.g' ruv dl stffiovruv tfpbg dvffiv a 



— " Omnia ferme templa statuas ingressusque versus ortum 
habent; ingredientes autem occasum respiciunt, ubi vultu statuis 
obverso, consistentes, diis honorem cultumque tribuunt." EL super 
stition!, ut adversarentur, versus orientem templa ingredientes, non 
minore, se incurvare, et nescio quid, ado-rare, quibusdam veterum 
Christian or urn in more fuit. 

III. Primi, ideo dii gentium ex hominibus orti, quos (post adorata, 
[per] aliquot secula, cceli sidera) in deorum numerum retulerunt, fa- 
miliarum et tribuum ductores erant, vel qui in oriente claruerunt, vel 
qui ex oriente, sedes novas quaerentibus populis duces fuerunt. Ho- 
rum fama, fabulis mista, paulatim in fidem evasit; et memoria in 
cultum. Itaque, quaecunque de magnorum istorum virorum vita, 
rebus gestis, moribus, bellis, vel fama vel traditione quacunque ac- 
ceperant, vera falsaque, plerumque falsa veris mista ; ac si de coelo 
dilapsa essent, in minimum gesta, actaque relata fuerunt Ipsum 
nectar, deorum potus, vinum erat Babylonicum. Xa/>g/ag sv Ba£u- 
Xwv/ oJvov <pr t ffi ytveaQai rbv xaXovpsvov vexrap, ait Athen. Deipnos. lib. i. ; 
— " Chsereas vinum in Babylone esse, tradit, quod nectar indigenes 
vocant." Inde nectar wo^a ^e?ox, quod quasi v'soxrap dici inepte 
autumat Suidas, 3/A rb v&ov$ voiotv rovg <rivovra$, — " quod juvenes 
facit ipsum bibentes." Et auctor Etymologic! : Nlxra/> rb rZ/v §suv cro/za 
o/ovsi rb (tv/s^ov roug trfvovrag avrb h veorqrt, — "bibentes retinet in ju- 
ventute." Alii alias vocabuli origines Graecas referunt, ineptas omnes, 
cum ex oriente in Grseciam pervenerit cum ipsis diis. Unde Strabo 
prud enter monet, in appellationibus gentium barbararnm Grsecas 
etymologias non esse quserendas. Noachum Saturnum fuisse, Ja- 
num, et Bacchum; Chamum Jovem Haminonem; Japbetum, la- 
petum, et Neptunum; Semum, Plutonem, et Ditem, dudum esfc, 
quod ab aliis ostensum. Horum aliorumque metamorphosin ex 
vulgatissimis fabulis hue referre, nihil opus est. Eorum vero, qui 
postea in ipsa Grascia deorum numerum auxerunt, recentior est 
historia, et notior, quam ut ei insistere debeam. 

IY. In obscuris itaque traditionibus, et fama tenui corruptaque 
virorum celebrium, qui aut genus humanum primi post diluvium re- 
stituerant, aut agmina Babylonica in varias terrarum orbis plagas 
traduxerant, fundamenta posuit Hellenismus. Hos primum admi- 
ratione et laudibus, deinde cultu superstitioso in ccelum extulerunt 
idololatrse, cum eorum plerique turpissimse a Deo vero defectionis 
auctores et antesignani exstiterint. Hinc in oinni ea confusione, quam 
in gentium superstitionem irrepsisse sensim ostendemus, multa 
inveniuntur, in quibus unanimiter conspiraverunt pene omnes. 
Etenim plures de magnis istis variarum stirpium auctoribus tradidit 
posteritati fama. Poatquam itaque inagnos progeiii tores,, homines 



CAP. X.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATPJ2E. 227 

superstitiosi coelo, votis et vana quadam opinione,intulissent, — partim, 
ne ex animis exciderent eorum mernoria et laudes, partim, quo eos 
sensibus prsesentes sisterent, — simulacra ad formam hominis fabricata 
(cum sidera ccelestia colentes columnis et saxis rudibus fuissent con 
tent!), eis posuerunt. Evasit autem, ob rationes supra allatas, catho- 
licus etiam hie simulacrorum cultus. 

V. Porro: post linguarum confusionem, nonnulla veri Dei nomina 
in memoria qualitercunque retinuerunt, hue illuc dispersi turns fa- 
bricatores, filiis et nepotibus accepta relicturi. Isti vero, temporis 
decursu, quid quemve referrent magna ilia et veneranda nomina 
ignari, ea omnia diis istis novis, quos sibi adsciverant, imposuerunt. 
Ita Sanchuniathon, inter Phoenicum progenitores, qui postea in 
deorum numerum relati fuerunt, memorat 'EX/oSi/ sen "T-^icrov, hoc 
est, PriJ; eum- ccelum et terram genuisse scribit: et r IXov qui non- 
nisi ?K est. *tyv. erat Jovis, et Jova, et Jupiter, nomen illud per 
'ISM reddit Sanchuniathon, cum se multa didicisse narret napd 'lepop- 
pdXov row hp'eug SecD rov leuefi. Diodorus vero, lib. i. dicit Deum, cui 
Moses leges suas ascripsit, 'la'w vocatum fuisse; cui concinit oraculum 
apud Macrobium, Saturnal. L: — 



rov vvruv vfctrov 



Quo Satanas incommunicabile nomen aliis idolis ascribere conatur. 
Eusebius in Demonstrat. Evangel, lib. iv.cap.ult., 'Iwtfus dz strtv 'law 
aurvipiai, roir ttirt %sov ffurypiov — " Joshua vero est 'law salus, hoc est 
Dei salutare." Inde verisimile altero illo loco, Eusebium scripsissw 
ex Sanchuniathone 'law non'Isyw. 'laou est apud Clementem Alex- 
andrinum, Strom, v., forsan etiam mendose pro 'law; et 'lawi'a apud 
Origenem, sed corrupte sine dubio. ' Aero rwv 'ECpa/xwv ypayuv, inquit, 
rbv 'law/'a ffap' 'E&patois bvofAa^opsvov, xa.} rw 2aCaw^, xa/ rov 'A6wva/bf, 
xa/ roc 'EXwa/bv ra ds dtfb ruv ypatpw Xripdsvra, ovo^ara gvrwvu^a sffrt 
ro\J xa/ tvlg Qsov' ofttp [Atf (fvvrsvTeg 01 s^poi ©sw, ug xa/ au-ro/ 6/0,0X0- 
youffiy, w'/jQqtiav a>.Xov /AZV iivai rbv 'idu, STZpov dz TOV 2a£aw^, contra 
Celsum, lib. vi. De hsereticis loquitur, qui portentosa figmenta ex 
Ethriicismi lacunis hauserant. Ceterum, utrum nomina ista, unius 
Dei veri epitheta ex scripturis, an traditione antiqua didicerint, res 
eadem est. Ex unoquoque nomine, novum numen exstruitur. Ce 
terum 'Iaw'/a corrupte legitur pro 'law 'id. Mendam primum suspi- 
catus est Keynoldus, de Idololat. lib. ii. cap. iii. Lectionem veram 
restituit Sandfordius, libro primo de Descensu Christi ad Inferos; 
post eum Grotius, ad Matt, xxii., aliique. 

VI. Atque hinc apparet, quod obiter animadvertendum, olim no- 
tam fuisse pronunciationem nominis Tetragrammati. Judsei hodie 
atque a multis seculis earn ignorant; atque ita penitus obliti sunt 
nominis Dei, olim sui. Usque enim adeo ab ipso sunt rejectanei, ut 
ne nomen ejus invocare possint. Id erat, quod turn primum eis pate- 



228 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

fecit, cum totarn gentem in populum peculiarem atque ecclesiam sibi 
adsciverit Exod. iii. Quamvis enim a mundi conditu notum erat 
fidelibus omnibus nomen nta,, tamen Deus nulla pacti sui confirma- 
tione, nullo promisso, illo usus erat, sed nomine ^ ^ tantum. 
Postquam ideo gens ista, popuius Dei et ecclesia esse desiit, omnem 
memoriam istius Dei nominis, quod gratiose patefecit ea fcederis 
pactione, qua illam ascivit in populum peculiarem, ultronee abjecit, 
aut ejus oblivione multata est. 

VII. Deinde, 2$ ^£ fly#, Deus fortis, Altissinras in "HX/ov con- 
versa sunt. *-pK. Adonis erat; Evan et Evius, ab Eheie ortum 
duxerunt; 'EXsXsD ab '^"WL 1 . Vocem illam a^bovng ava^uv&Tv xai 
Gaiuvifyvrss siudaffi, inquit Plutarchus in Theseo, " festinantes et 
ovantes exclamare solent." 'Isp6v, quse vox omnia sacra respicit, ab 'Is 
deduci scribunt, nibil prorsus Grsece significante; neque aliud est 
quam ft. Ab n P7^ «rat o "Adqg, postquam Deus dixisset Adamo, 
reverteris i""?^; 1 "??, hoc est, stg "Adqv. Jupiter Sabasius, a Jehovah 
Sabaoth est. Taedio essem lectori, si omnia, qua3 hujus generis oc- 
currunt, recenserem. 

VIII. Eerum prsecipuarum, quse in mundi creatione rnemorantur 
nomina, hominum, sapientum, regum appellationes fuisse fingit 
Sanchuniathon, atque inde longas inceptat fabulas. Qeoyoviav suam 
non aliunde texit Hesiodus. Ab H? est " Earth/' dea maxima apud 
Anglos, aliosque Germanise populos, ut auctor est Tacitus, Mor. Germ, 
xl. " In commune/' inquit, " ^Erthum, id est, Terram matrem, 
colunt." inn et ina sunt Thoth et Theoth (unde etiam ©eog), et Bau. 
2"$ "EptZog est ; et ex eo verborum ordine, qui habetur Gen. i., ^""PJl 
in^J Dj 1 * 3g3"Wl j multi populi noctem diei prsetulerunt. De Germanis 
Tacitus: " .Nee dierum numeruin sed noctium computant, sic consti- 
tuunt, sic condicunt, nox ducere diem videtur/' Et revera duxit; lux 
enim ex tenebris. Idem mos apud Anglos usque adhuc obtinet. Pro 
hebdomade " seven-night" dicimus, et " fortnight," hoc est, "fourteen 
nights," pro duabus. Et antiqui Britanni etiam, quos nunc Wallos 
vocamus, quibus septimana est " Withos," hoc est, octo noctes ; et 
duae, " Pymthec nos," hoc est, quiridecim noctes, quod Celticse etiam 
originis monumentum est. Idem mos apud antiques Gallos ex eodem 
traditionum fonte promanans, et non, quod Caesar voluit, quia se Dito 
patre prognatos arbitrarentur. Hujusmodi fuere Hellenismi pri- 
inordia, seu confusse istius superstitionis, quaB totum pene invasit 
terrarum orbem. 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJEL- 229 

€APUT XI. 

SEU DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^.— CAP. IX. 

Idololatria Britannica — Yetustissimi insulse incolae ignoti ; atque unde Britannia 
dicta — Gentium nationumque origines obscurse — Ejus obscuritatis causae — 
Quanta in iis indagandis ignoratio — Graecorum et Latinorum ignorantia et 
malitia — Antiquitates Judaicas mendaciis obruerunt veteres — Inde ceteris 
sublesta fides — Ignorationis originum Britannicarum causae peculiares — Situs 
insularis — Sapientum in celandis rebus prseteritis ambitio et astutia — Insulae 
Europeae a posteris Japheti occupatee, Gen. x. 5 — A primo incolatu ad Gee- 
saris in hanc insulam adventum, omnia tenebris involuta — Testimonium 
Caesaris — Interiora insulse Gallis ignotae — Incolas interiores avro%0ovas statuit 
— Tacitus plurimarum gentium colluviem; uterque inepte — Britannos et 
Gallos eMem lingua usos fuisse, eandem gentem fuisse probandi conatus, 
Camdeni et Boxhomii — Filius Japheti natu maximus Gomer — Ab eo Cim- 
bri — Britanni se Komeros aut Cymeros vocant — Gomeri seu Cimbri — "^» 
quid significet — Britanni Cimbri — Aliud nominis Cymro etymon — Camber 
filius Bruti — Inde Cambria — Britannia unde dicta — Variorum originations 
rejectee — Hpuravt'tx — Brytona nympha Cretensis — Britannia in Gallia — Brida- 
nium — Prid Cain — A Bruto Trojano ita dictum plurimi arbitrantur — Ea 
sententia a Camdeno exagitata — Camdeni conjectura — Brith, Tania — Ei ac- 
cedunt viri docti — Contra earn rationes — Bocharti conjectura probabilis- 
sima — Insula hsec Tyriis nota — "ps'ri-a, "barat anac," seu ager stanni dicta — 
Conjecturae defensio, adversus Hornium — Idololatria Britannica — Antistites 
sacrorum Britannicorum, notissimi — Druides unum Deum adorasse scribit 
Origenes — Is Sol — Eosdem cum Gallis Tacitus — Mos preces fundendi, spar- 
sis ad coelum manibus — Andraste, et Andate, Astarte, Luna — Boadicise, ei 
votum nuncupatum — Gallorum apud Caesarem ; a Graecis Massiliensibus ac 
cept! — Britannis ignoti — Antiquissimi Galli simulacris caruerunt — Eorum 
Dii, Teutates, Hesus, et Taranis — Teutates a Diw Taith, dux viae — Sol, ejus 
cultus — Hesus, Wg, et Haud — Taranis, inde Taran tonitru apud Wallos, 
Thunder, Bonder, Thursday — Horum deorum simulacra — Antistites Druides 
— Eorum superstitionis in Galliam et Germaniam provectio — Ortus in Britan 
nia — Druides unde dicti — Druys rex Celtarum — Ei successit Bardus — Drw 
magus — Dru et Trou verax Divinus — Vera etymologia u.xl rev tipuas — Drw 
Britannice, quercus— Superstitionis sedes roborum luci — lidem Saronidae dicti 
ob eandem causam — Bardi qui — Eorum officium — Memoria apud Camlro- 
Britannos, et nomen — Strabo notatus — Druidum habitus peculiaris : in sa- 
cris vestis Candida — Academia et studia — Ad eorum disciplinam adolescentum 
confluxus — Ejus rationes, privilegia, et auctoritas — Docendi in scholis mos ; 
discendi tempus; promotio discentium — Philosophia quam docuerunt — Magia 
— Medicinam qualem exercuerunt — Theologia peculiaris — Praecipuum illius 
dogma: animarum immortalitas: mundi finis — Docuerunt etiam rhetoricam, 
geographiam, astronomiam, philosophiam naturalem, ethicam — Druidum 
inter se ordo — In republica auctoritas — Praetextu religionis, omnibus se im- 
miscuerunt negotiis — Excommunicatio peccantium — Eorum sacra : uvfyuvo- 
Svo-'ia: humanorum hostium duo genera — 'A.\6[u<ro6viria,s mos, ex Diodoro, Cae- 
sare, Strabone, Dione, aliisque — Superstitionem abolendi Romanorum cona 
tus irritus — Liberata Britannia per evangelium — Christianas religionis in 
insula hac primordia — Joseph us Arimathensis — Claudia — Pudens ; cle Lucio 
rege — Inter eum et Eleutherium commercium epistolicum — Auctor historiae 
Beda — In tempore a«signando error — Henricus deErfo.dia — Ado — Episiobe 



2?>0 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

Eleutherianse successus secundum Galfridum et Lelandum — Lucius an apos- 
tolatum suscepit — Prsejudicio cedit Camdenus — Historic falsitas ostenditur 
— Historise Britanniae sub Romanis compendium — Devicta a Claudio — In 
formam provincise redacta ; pene excisa a Paulino Suetonio ; pacata per Ag- 
ricolam — Regium nomen et auctoritas per totam provinciam sublata — Tern- 
pore Commodi Imperatoris nullus in Britannia rex — Non Lucius — Defensio 
historian Baroniana examinatur — Nullus Lucius regnum obtinens, neque 
intra neque extra murum Hadrianum — Lucius iste'quis— Epistola Eleutherii 
ficta. 

I. IDOLOLATRICAM superstitionem in insulas hasce Britannicas, 
post diluvium una cum primis incolis delatam fuisse, tarn cerium 
est, quam incertum, quinam isti primi incolse fuerint, aut unde ipsaB 
insulaB BritanniaB aut BritannicaB dictaB sint. Etenim primas gen 
tium nationumque omnium pene origines ita obscurarunt temporum 
intervalla, rerum humanarum vicissitudines, seculorum antiquissi- 
morum barbaries, atque in iis quaB primis proxirne successerunt 
scriptorum defectus, cum inanium fabulatorum audacia, ut frustra 
plerumque in iis eruendis sudent prsestantissima ingenia. Plurima 
^taque sunt, quaB penitus se ignorare ingenue fatentur viri docti ; 
/)rum vero nonnulla, qua3 se pulchre callere opinantur, vereor ne 
majori revera cum sui et veritatis dispendio ignorent, quam ea, quaB 
se penitus nescire sentiunt; cum longius a veritate deflectere nos 
cogat falsorum pro veris approbatio, quam mera ignoratio veri. In 
plerisque, ultra ea, quaB a Grsecis et Romanis discimus, merae domi- 
nantur conjecture. Qua autem fide, religione, et rerum antiquarum 
peritia, in populorum primordiis referendis, illorum scriptores nomi- 
natissimi versati sint, satis ex eis compertum habemus, quorum nobis 
aliunde certissima est notitia. Nemo ignorat, quibus origines Judai- 
cas mendaciis, uno quasi ore obruere conantur, fabulis scilicet por 
tent osissimis, ex vanis traditionibus concinnatis, vel quas ex proprio 
cerebro finxenint, ut araneaB telaa. Ut eis autem, in rebus incertis, 
quibusque ad metas haBreo animi dubius, fidem adjungam, quos in 
omnibus, quorum mini certa eontigit notitia, splendide, imo prodi- 
.giose mentitos esse sum expertus, baud facile adducor. Britanni- 
carum ideo gentium origines in tenebris latere non est cur miremur ; 
cum omnium pene natiorium primordia, iis solis exceptis, quaB extra 
controversiaB aleam posuit sacra pagina, eadem premat nox caligi- 
nosa. Id autem Britannia, cum paucis aliis, peculiare est; quod ad 
communem calamitatem duplex accesserit incommodum; utrumque 
temporum antiquissimorum tenebris augendis nimis opportunum. 
Cum enim insulares essent, et a reliqui orbis commercio exclusi, 
neque sui nominis memoriam cum aliis communicandi, neque alio- 
rum seu traditiones seu notitias sibi comparandi, facultatem habue- 
runt. Deinde, si tan turn nefas fas sit credere, post cogrntum Hte- 
rarum usum, illi, qui inter eos oculatissimi et sapientes liabebantur, 
qua ipsi in perenni essent admiratione, utque ne quidquam sine 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 231 

eorum opera cognosci a quoquam posset, (quod in animo habuisse 
antiques jurisconsultos ostendit Cicero pro Muraena,) scriptis nibil 
antiquitati committere voluerunt ; cum itaque plurima, si non omnia, 
quae ad origines harum nationum accurate investigandas necessaria 
sunt, oblivione penitus sint deleta, satis mihi erit eorum, quse super- 
sunt, seu verorum, seu verisimillimorum vestigia premere. 

II. Insularum harum incolas a Japheti posteris ortum duxisse, con- 
sentiunt omnes, verbis Spiritus Sancti freti, Gen. x. 5, " Ab istis," 
hoc est, Japheti filiis, " separatee sunt insulae gentium in terris suis, 
singula ad linguam suam, ad familias suas, in gentibus suis." Ab 
hisce verbis, ad tempora Caesariana (quantum seculorum inane) liceat 
illud poetae usurpari, — 

" Quocunque aspicio, nihil est, nisi Pontus et Aer, 
Fluctibus hie tumidus, nubibus ille minax." 

Quse manent veritatis vestigia, conjecturis sunt eruenda. Quamvis 
enim certissimum sit insulas hasce, contra ac sentit doctissimus Cam- 
denus, antiquis Graecis ac Tyriis- cognitas fuisse, nemo tamen reper- 
tus est, qui de iis seculorum memoriaB quidquam mandavit. " Qui 
mortales," inquit Tacitus, " Britanniam initio coluerint, indigenes an 
advecti, ut inter barbaros, parum compertum," Agricol. cap. xi. Qua- 
que in obscuritate res Britannise omnes, sibi hoinini sapientissimo, 
et omnis scientiae orbis terrarum beneficiis instructissimo, in proxima 
Gallia aliquot annos agenti, obvolutae erant, ipse Caesar testatur, lib. 
iv. de Bell. Gall. cap. xx. "Magnq sibi/ J inquit, "usui fore arbitrabatur, 
si modo insulam adiisset, genus hominum perspexisset, loca, portus, 
aditus cognovisset; quae omnia fere Gallis erant incognita. Neque 
enim temere praeter mercatores illo adit quisquain ; neque iis ipsis 
quidquam praeter oram maritimam atque eas regiones,quae sunt contra 
Gallias, notum est/' Is, libro quinto, cap. xii., incolas interiores abo 
rigines seu avro^dovag statuit. "Britanniae pars interior/' inquit, "ab iis 
incolitur, quos natos in insula ipsa, memoria proditum dicunt;" quasi, 
scilicet, homines terra, quasi fungos aut blita, germinasset. Plenius 
Tacitus in Vita Agricolse, cap. xi.: "Ceterum, Britanniam qui mortales 
initio coluerint, indigenae an advecti, ut inter barbaros, parum com- 
pertum. Habitus corporum varii, atque ex eo argumenta. Namque 
rutilae Caledoniam habitantium comae, magni artus, Germanicam ori- 
ginem asseverant. Silurum colorati vultus, et torti plerumque crines, 
et posita contra Hispania, Iberos veteres trajecisse, easque sedes occu- 
passe, fidem faciunt : proximi Gallis et similes sunt: seu durante ori- 
ginis vi, seu, procurrentibus in diversa terris, positio cceli corporibus 
habitum dedit: in universum tamen aestimanti, Gallos vicinum 
solum occupasse, credibile est." Ineptum est, quod insulas hasce a 
gentium vicinarum colluvie habitatas innuat; proprius a vero, quod 
incolas e Gallia trajecisse putet. Dudum enim est, quod doctiorum 
plurimi discesserint in Camdeni sententiam, asserentis Gallos et Bri- 



232 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. II L 

tannos eadem stirpe esse prognatos, atque hos ex Gallia Imc traje- 
cisse. Eandem contendit fuisse utriusque gentis linguam, quamvis 
segre consentiant Csesar et Tacitus, ex variis vocabulis, quse, cum. 
Gallis in usu fuisse antiqui scriptores testentur, adhuc retinent Walli, 
genuine antiquorum Britannorum reliquise. Eandem telam, ope 
Lexici Davisiani nuperrime pertexere aggressus est, in Originibus 
Gallicis Boxhornius. 

III. Diximus e filiis et posteris Japheti insularum Europsearum 
incolas ortum duxisse. Filius autem ejus natu maximus Gomer 
dicebatur. Ab eo Cymbros prognatos esse, plurimi arbitrantur. 
Walli vero, qui soli antiquorum Britannorum posteri germani, Kym- 
roes, hoc est, Gomeros se appellant, nationem suam Cumro, et lin 
guam Cumrax. Hinc contendit Camdenus, antiquos Britannos Cim- 
bros fuisse, atque e proxima Gallia hue trajecisse, cum iidem sint 
Galli, Cimbri, ac Celtas. Adde, quod Gomer, " fmiens," significat, a 
1»j ? " finire ;" quasi ominis aliquid in facparofaffiq fuisset, ac prse- 
dictum ilium terrarum orbis fines occupaturum. Atque hsec quidem 
sunt admodum verisimilia, quseque sum amplexurus, donee quis 
meliora docuerit. Taceri autem non debet, Britannorum plurimos, 
se Kymroes seu Cambros dici, Cambros autem a Cambria, quod 
nomen ei parti insulse impositum, quse Cambro Bruti filio sortito ob- 
tigit, arbitrari. Atque hsec omnia in eodem nos loco, quo invenimus, 
relinquimus; ista contenti retulisse, quibus certiora non suppetunt. 

IV. Base de incolis ipsis. Britannia} nomen antiquissimum est. 
Ejus multse exstant originationes a pluribus excogitatse, falsse plu- 
rimse, si non omnes ; aliquss ridiculse. Eliota, vir nobilis et doctus, 
in dictionario, quod a se auctum edidit Cooperus, Britanniam arbi 
trator, a Gra3co vocabulo lepuravsia dictam esse. Upvravfg Athenis 
rector erat fori; et vpvravsta dignitas ista Prutanica; etiam per 
Kpvravsta, nundinas publicas aliquoties intelligebant. Cum ideo 
insulam hanc rebus ad commeatum opportunis abundare perciperent 
Grseci, wpvruvsfav earn vocarunt; unde nata est Britannia. Sed mul- 
timode peccat haBC conjectura; primo enim insulas hasce Groecis 
antiquissimis non tantum notas reddit, sed et admodum familiares; 
cum Herodotus testetur, se nescisse, unde stannum advectum esset, 
quod non aliunde habuerunt, quam ex his insulis. Deinde quamvis 
ego neutiquam cum Camdeno dicerem, regiones hasce Grsecis, ante 
Csesaris adventum, penitus ignotas fuisse, nullus tamen dubito, quin 
Britannicas dictaa sint, longe antequam Athenienses hue appulisse 
quisquam fingere audeat, cum novitia fuerit eorum ^aXarrox^ar/a. 
Balasus nomen Britannicum arcessit a Brytona nympha Cretensi, 
quaa, quo vitaret Minois vim stuprum inferentis, in aquas prsecipi- 
tem se dedit. Istiusmodi fabulas sexcentas cuivis sciscitanti suppe- 
ditabit Grsecia mendax. Beda, a Britannia in Gallia, quas Armorica 
prius dicta, a Britannis hinc illb trajectis nomen accepit. Omnium 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. 233 

autem stultitiam exsuperat delirium Goropii Becani, qui Britanniam 
dici vult, quasi "Bri-danium,"hoc est, prout ipse interpretatur,"libera 
Dania," cum toto orbe celeberrimum esset nornen Britannicum, ante 
illud Danise aut Danorum notum aut natum. Humfredus Lluddus, 
nomen hoc a Prid et Cain, duabus voculis Britannicis, quse "formam 
candidam" significant, deducit. Ei conjecture nemo est, quod sciam, 
qui suffragatur, quamvis baud seque ac alise, qua3 stipulatores nactse 
sunt, sit absurda. 

Y. Hisce omnibus rejectis, duse restant nominis hujus etymolo 
gise, quse adhuc virorum doctorum suffragiis munitse, stationem suam 
tutantur. Prima ea est, quse historise adventus in hanc insulam 
Bruti, Trojano a sanguine, innititur; abs eo enim insulam Britan 
niam, ac incolas Britannos dictos fuisse, olim creditum erat. Yetus 
est opinio, et quse in publicis aliquot regum hujus insulse actis, men 
tion em obtinuit. Earn autem totam historian! a Camdeno et Eliota 
exagitatam, et loco suo motam, nullo tandem loco numerandam 
censent ex recentioribus plerique. Horum ego in sententiam totis 
animis vadam, turn cum de alia nominis ratione, quidquam explora- 
tum habeam. Secunda est ipsius Camdeni, qui a Brith vocabulo Bri- 
tannico nomen illud fluxisse, asserit. Brith autem, uti ait, "pictum" 
significat; atque a Davisio sane in dictionario redditur "diversicolor" 
seu "maculosus." Ei voci tenninatio Grseca Tania addita, produxit 
" Britanniam/'' Certe Britannos se pingere solitos fuisse, atque inde 
Pictos Romanis dictos fuisse, memorise plurimi prodiderunt. Ipse 
Csesar, lib. v. de Bell. Gall. cap. xiv., narrat, "Omnes Britannos vitro" 
(verbum varie a variis emendatum,per nitro, luteo, glauco,glasto,ultro, 
guasto), "se inficere, quod cseruleum efficit colorem; atque hoc horri- 
diore esse in pugna aspectu." In sententiam itaque hanc Camdeni 
discesserunt plurimi. Georgius Hornius vir doctissimus in prsefa- 
tione suaad "Origines Gallicas" Boxhornii, incolas, quod toto corpore 
picturati essent, cum sua lingua, id est, Cimbriea, Prith (Brith dicere 
voluit) pictum significet, Britannos dictos esse, quasi res extra contro- 
versiam sita esset, intrepide pronunciat. At vero, si summo illi an- 
tiquitatum Britannicarum promicondo absentiri fas sit, fateor me 
conjecturse huio subscribere non posse, idque, ut propter rationes 
alias, ita etiam quod in ea expromenda, sibi ipsi adversatus fuerit, 
vir alioquin magnus, et impense doctus. A quibus enim quseso insu- 
larum harum incolse, J9r^to,a.ZMY/i,seu "picti"dicerentur? a seipsis? 
at ostendit prius Camdenus, quod verissimum est, eos se non aliter 
quam Cymeroes, ac lioguam suam Gymraec aut vocare, aut unquam 
vocasse, indeque illos ex antiquis Cymbris prognatos probat idem vir 
doctus. An a Grsecis ipsis? at insulas hasce ante tempora Csesariana, 
saltern diebus Polybii Megalopolitani, Grsecis ignotissimas fuisse pro 
nunciat, et neque Grsecorum ullos scivisse, qui mortales oras has pos- 
Biderent, picti, an nitide vestiti, contendit. Yellet ideo, Grsecos, cum 



234 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJL [LIB. III. 

conspicerent hujus insulaB incolas corpora sua colore coeruleo infecisse, 
ab iis didictsse, quomodo " pictus" eorum lingua diceretur, eique voca- 
bulo Tania addidisse, unde profluxit Britannia, cum nondum scirent, 
quinam mortales, albi an atri, sedes in ea posuerint. Neque Grsecis 
in sua lingua verba defuerint ad pictos, et gentem pictam exprimen- 
dam, si ab iis arcessenda sit vocis originatio. Cum itaque certum sit, 
Britannos se nunquam Britten seu pictos vocasse, a "Brith" "picto/' 
sed Cymeros constanter, atque insulam hanc Britanniam dictam 
fuisse longe anteqnam Grseci cognoverint qui qualesve mortales 
earn possiderent, cumque absurda videatur nominis compositio, in 
qua terminatio Grseca longe superat fund amentum Cimbricum, ut 
illud prseteream, non mihi usque adeo verum videri, omnes Britan 
nos pictos, aut dictos, aut fuisse (nam quamvis omnes colore cceru- 
leo se infecisse Caesar testetur, non ideo tamen eos pictos fuisse 
dicit, atque notum est, gentem fuisse Caledoniam habitantem, 
quse peculiariter " Picta" dicta erat) non possum negare decollasse 
mihi earn spem omnem, cujus aliquamdiu plenus fui, aliquid certi 
cle origine nominis Britannici, ex hac viri summi conjectura col- 
ligendi. 

VI. Veritati extricandse novam adhibet conjecturam, vir undiqua- 
que doctissimus Sam. BocLartus Geog. Sac. p. ii. cap. xxxix. Post- 
quam enim ostenderit insulas hasce oceano circumdatas Gra3cis notas 
fuisse, atque a plumbo et stanno, quibus sunt fcecundissimaB, Cassi- 
terides dictas, bane etiam Tyriis cognitam, atque ob eandem causam 
*pK~rm, " barat anac/' seu " agrum" aut " terram stanni " appellatam 
fuisse, docet; inde, inter Grsecos et Latinos, nomen Britannia proflux- 
isse videri potest. Longior res est, quam ut ei mihi aliud agenti fas sit 
insistere. Brevi dicamquid sentio ; vel quia ([cum] alise omnes attente 
diu considerate, aut displiceant prorsus, aut placeant minus) conjec 
tura hasc viri summi ipsa novitate commendetur; vel quia veri 
lumen aliquod ex ea maximis in tenebris elucescere mens sentiat, 
earn supra alias omnes mihi arridere fateor. Scio haric nominis Bri 
tannici originationem a viro doctiss. Georgio Hornio, in " Introduc- 
tione ad Geographiam Antiquam," atque " Prsefatione ad Origines 
Gallicanas" Boxhornii, sugillatam et repudiatam esse. Qua ratione? 
ea scilicet, quod Phcenices non nisi sero admodum, idque post gentes 
alias septimo loco aut octavo, inter quas nonnullse Grasca?, ^a>.ar-o- 
xparfav obtinuerint, atque in maria haBC navigaverint. Atque ita 
eadem opera, et etymologiam Britannise rejicit, et fundamentum plu- 
rium aliorum, qua3 mihi e tenebris eruisse conatu heroico, et successu 
miral)ili visus est Bochartus, dejicere et evertere contendit. Nolo 
ego in messem alienam falcem immittere; dicam tan turn, mirum 
mihi videri, quenquam hominem Graecorum fide et auctoritate nixum, 
in animum suum inducere posse ut crederet, Phcenices, qui in ipsam 
Grasciam colonias intulerant, aliquot seculis, antequam Grseci usquam 



CAP. XL] ORTUS ET PROGRESSUS LDOLOLATRLE. 235 

domo pedem retulerint, nonnisi sero, eorum respectu, orbis terrarurn 
maritima perspecta habuisse. 

VII. Quaacunque autem tandem vera sit nonrinis insulse hujus 
origo, quicuuque incolse autiquissimi fuerint, certissimum est, Britan- 
nos idololatrica superstitione penitissime fuisse inquinatos. Ab 
ultima autem antiquitate notiores fuerunt sacrorum Antistites Bri- 
tannici, quorum scilicet disciplina in alias gentes longe lateque se 
diffuderit, quam ipsa numina, quse eorum opera coluerunt Britanni. 
li Druidae seu Druides fuerunt, de quibus posthac agendum. Eos 
" Deum unum colendum docuisse," affirmat Origenes in cap. iv. 
Ezech. Si id verurn sit, ipse unus Sol erat, non Sanctissimus coeli 
ac terra3 Conditor, a cujus cognitione longissime abfuit easva Drui- 
dum superstitio. Ei luna addita, a feminis culta. Inde Dio, Hist. 
lib. Ixii. : 'H Bovvdovixa rqv %£?pat, e$ rov ovpavbv avarefoaca sT^rs, %apiv r& 
001 £%w, w ' Avdpdffrq, xai "rpofftKixahov/Aai cs y\>vr\ yvvar/,a' — " Boadicia 
maim ad coelum erecta, Gratias tibi ago," inquit, " Andraste" (forte 
Astarte) "teque mulier mulierem invoco." Luna autem communiter 
regina coeli, atque apud Britaimos victoriaB largitrix. Quia autem 
sidera ccelestia coluerunt, sublatis ad coelum manibus eos preces 
fudisse narrat Tacitus, in Vita Agric., ut et de Boadicia Dio. Drui- 
dum superstitionem in Britannia ortam fuisse, Caesar affirmat, lib. vi. de 
Bell. Gall. cap. xiii. "Disciplina," inquit, " in Britannia reperta, atque 
inde in Galliam translata esse, existimatur; et nunc qui diligentius 
earn rem cognoscere volunt, plerumque illo, discendi causa, proficis- 
cuntur." Tacitus etiam, quo probet Gallos vicinum solum occupasse, 
addit, " Eorum sacra deprehendas, superstitionurn persuasione." Gal 
los vero Mecurium, Apollinem, Martem, Jovem, et Minervam coluisse, 
refert Ca?sar. Eorum autem et nomina et cultum eos a GraBcis Mas- 
siliensibus accepisse, alibi ostendimus. Ab iis etiam imaginum et 
simulacrorum usum didicerunt; antiquis Gallis, teste Lucano, ig- 
notum. 

• " Simulacraque moesta deorum 

Arte carent, csesisque exstant informia truncis. 
Ipse situs, putrique facit jam robore squalor 
Attonitos." — Lib. iii. v. 412. 

Horum itaque superstitio Britanniam nunquam invasit. Antiquissima 
Gallorum numina, eis cum Biitannis communia, ilia erant, qusa 
memorat idem Lucanus, lib. i. 444: — 

" Et quibus immitis placatur sanguine diro 
Teutates, horrensque feris altaribus Hesus, 
Et Taranis, Scythicsa non mitior, ara, Dianso." 

Teutates a Diw Taith profluxisse, nonnulli censent. Vocabula sunt 
Britannica,"ducem itineris" significantia. Cunctas autem pene gentes 
Babylone dispersas, solem, tanquam itinerum et peregrinationum 
suarum ducem coluisse, superius ostendimus. Moloch Ammonita- 
rum idolum, solem fuisse, consentiunt docti omnes. Ejus sacra 



236 ORTUS ET PROGRESSES IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

enarrabimus in idololatrise Judaicse expositione. Eis nihil pene 
usquam par aut simile in gentium superstitione occurrit, ea prseter, 
quse de Gallis, qni cultum omnem religiosum a Britannis acceperunt, 
memorise a Csesare prodifca sunt, de Bell. Gall. lib. vi. cap. xvi. 
"Immani," inquit, "magnitudine simulacra habent, quorum contexta 
viminibus membra vivis hominibus complent; quibus sticcensis, cir- 
cumventi flamma exanimantur homines/' Teutates itaque Sol. He- 
sus quis fuerit incertum, et ut conjecturarum incertitudinem videas, 
nomen ab flW., hizzus, voce Hebraica, quse "fortem" significat, deducit 
apud Bochartum Gosselinus; Camdenus ab Hand, vocabulo Britan- 
nico, quod Canem denotat. 

VIILTaranis aTarande ducitur,hoe est,"tonitru;" itaWallis dicitur, 
ut Anglis "thonder/' Belgis "donder;" unde "dondersdag," et "thun- 
dersday/'seu "thursday." Numen aliquod aeri prsesidem intelligebant; 
nisi forte a Tarian, quod est clypeus aut scutum, ita dictum putemus. 
Sed mall em a Tar an, quia eum asperrimis victimis placare, mos erat. 

IX. Deos ullos &v&puKopv.iaf eos coluisse, nullum testimonium 
exstat, aut memoria. Varia tamen temporis processu simulacra idolis 
hisce, teste Gilda, posuerunt. " In Britannia/' inquit, " sunt por- 
tenta ipsa diabolica, pene numero ^Egyptiaca vincentia, quorum 
nonnulla lineamenta ad hue deformibus intra vel extra deserta moenia 
solito more rigentia torvis vultibus intuemur." Nee plura de idolis 
Britannorum memorantur, quamvis sine dubio maximum fuerit apud 
eos superstitionis Chaos. Sed notior erat insularum harum super- 
stitio ab administris, quam a diis : de iis ideo agendum. 

X. Sacris Britannicis prsefuerunt Druid es vel Druidse. Eo nomine 
celebres fuerunt per totam undique gentem Celticam, seu Cimbricam. 
Hapa. re KsXro/s xai FaXccra/g rou$ xaXou/Asvous Apvtdag, Diogenes Laert. 
in Operis Procemio. Hominurn ordini et superstition! Britanniam 
originem dedisse, ex Csesare antea docuimus. De vocis etymo inter 
doctos non convenit. Incertissima sunt, quse referuntur de Dryide, 
et successore ejus Bardo, Celtarum regibus, aliaque, quas Balseus 
collegit. Montanus, Dry, magum significare dicit, atque inde 
Druydes, a Grsecis ita dictos fuisse, cum magi fuerint. Vossius a 
Dru, seu Trou, voce Germanica, quse veracem et fidelem, ut Anglica 
true significat, nomen illud profluxisse, arbitratur. Communior, et 
sine dubio verior, vocis originatio ea est, quam primus Plinius tradidit, 
lib. xvi. cap. ult.: "Nihil/' inquit, "habent Druidse visco, et arbore, 
in qua gignatur (si modo sit robur) sacratius. Jam per se roborum 
eligunt lucos: nee ulla sacra sine ea fronde conficiunt,ut inde appellati 
quoque interpretatione Graaca possint Druidse videri." &pus robur est ; 
et Druides farb rrj$ dpuog. Adde quod dru Britannice idem sonat. In 
lucis autem roborum, et quercetis Druides sacra peregisse, agnoscunt 
omnes. " Excisi luci sosvis superstitionibus sacri/' inquit Tacitus, 
Ann. lib. xiv. cap. xxx. Ob eandem etiam causam Saronides dicti. 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 237 



Theologos 'Sapuvftas ovnpafyvffi, ait Diodorus, lib. v. cap. xxxi., a quercu- 
bus scilicet. Unde Callimachus Hymn, in Jovem : — 

T H woXXu; iQvwipSi Sapuvftus typos 'la^v 



" Certe multas superne quercus humidus lao 
Ferebat." 



In quern locum scholiastes, Zapuvidag dpvs ; atque vocis rationem sub- 
jungit. Signum etiam Jovis apud Celtas quercum altissimam fuisse, 
testatur Maximus Tyrius. 

XL Bardi an ex Druidibus fuerint, ad opus peculiare destinati, 
an aliud genus hominum, incertum. Eorum officium celebrat Lu- 
canus, lib. i. 447: — 

" Vos quoque, qui fortes animas, belloque peremptas 
Laudibus in longum vates dimittitis sevum, 
Plurima securi fudistis carmina Bardi." 

Et Marcellinus : " Bardi fortium virorum illustria facta heroicis com 
posite versibus, cum dulcibus Iyra3 modulis cantitarunt/' Atque ante 
eum Diodorus, ut supra ; E/V/ ds, inquit, era/?' avroTg xai cro/Tjra/ pt\uv, 
ou; Bapbovg ovofAdfyuffiv. Similiter etiam Possidonius apud AthenaBum, 
lib. vi., Td ds axovff/Act.ra aurouv ii<siv o/ xaXovfAsvoi Bdpdoi, woiqrot,} ds o5ro/ 
rvy^dvovffiy jAtr oJ5^g kftaivovg Xsycvrts. Sunt etiam ad hue inter Cam- 
bro-Britannos nonnulli carminibus et genealogiis texendis occupati, 
quos bardos vocant. 

XII. Sacrorum inter Celtas Antistites, in tria genera distribuit 
Strabo, lib. iv., Bardos scilicet, Yates, et Druid es. Eectius si duo 
genera vatum dixisset, Bardos et Druides: nam vatibus ea, quaa Drui- 
dis propria erant, assignat. 'Oudrsg ds, inquit, hpoironi xai ^utr/oXo/o/, — 
" Yates sacrificant, et naturam rerum contemplantur, seu decent." 
Sacris enim omnibus Druides praeivisse, ex Cassare ostendimus. 

XIII. Habitu autem peculiar!, quo ad se vulgi venerationem at- 
traherent, Druides usi sunt. Refert Johannes Theophilus, se eum 
in sex lapideis imaginibus deprehendisse expressum. " Erant," 
inquit, " septem pedum singular, nudis pedibus, capita intecta; Grss- 
canico pallio et cucullato, penulaque et barba ad inguina demissa, et 
circa naris fistulas bifurcata; in manibus liber, et baculus Diogeni- 
cus; severa fronte, et tristi supercilio, obstipo capite figentes lumina 
terris." In sacris veste usi sunt Candida, teste Plinio, lib. xvi., cap. 
ult., " Sacerdos Candida veste cultus arborem scandit: falce aurea 
demetit: candido id accipitur sago." Academias studiorum gratia 

in lucis instituerunt. 

- " Nemora alta, remotis 
Incolitis lucis." — Lucanus, lib. i. 453. 

XI Y. In iis, scholas habuerunt studiosa juventute refertissimas; 
" Ad eos," inquit Cassar, ubi supra, cap. xiiL, " magnus adolescentium 
nurnerus disci plina? causa concurrit." Mela etiam, lib. iii. cap. ii., 
" Docent multa nobilissimos gentis, clam et diu vicenis annis." Tot 



253 OBTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

annos in studiis posuisse antequam ad doctoratum essent promoti, 
Caesar testatur. " Nonnulli/' inquit, " annos vicenos in disciplina per 
manent." Studiorum illecebrge, privilegia studiosorum, et summa pro- 
vectorum auctoritas. " Druides," inquit idem Caesar, "a bello abesse 
consueverunt, neque tributa una cum reliquis pendunt; militias vaca- 
tionem, omniumque rerum habent immunitatem. Tantis excitati 
prsemiis, et sua sponte multi in disciplinam conveniunt, et a propin- 
quis parentibusque mittuntur." Auctoritatem statim videbimus. In- 
stitutionis methodum idem narrat: "Magnum numerum versuum edis- 
cere dicuntur : neque fas esse existimant, ea" (sacra) " literis mandare, 
quum in reliquis fere rebus, publlcis privatisque rationibus, Grascis 
utahtur literis. Id mihi," inquit, "duabus de causis instituisse viden- 
tur; quod neque in vulgum disciplinam efferri velint, neque eos, qui 
discant, literis confisos, minus memorise studere; quod fere plerisque 
accidit, ut, praBsidio literarum, diligentiam in perdiscendo, ac memo- 
riam remittant/' CaBsar, ubi supra, cap. xiv. Philosophiam variam 
excoluerunt, et pene omnigeriam. Magiam eis adscribit Plinius, lib. 
xxx. cap. i. : " Sed quid ego/' inquit, " hsec commemorem in arte oce- 
anum quoque transgressa, et ad nature inane provecta? Britannia 
hodieque earn attonita celebrat, tantis ceremoniis, ut dedisse Persis 
videri possit." 

XV. Medici etiam fuere, teste eodem Plinio, lib. xxx. cap. i. : 
"Tiberii Csesaris principatus sustulit Druidas, et hoc genus vatum 
medicorumque." Medicinam autem magiaB mistam eos coluisse, 
idem docet, lib. xvi. cap. xliv. 

XVI. In theologia multa peculiaria docuerunt, nonnulla prasstantia. 
Singulariter ac seorsimab aliis sapuisse notat Lucanus, lib. i. 450: — • 

" Et vos barbaricos ritus, moremque sinistrum 
Sacrorum Druidae, positis repetistis ab armis: 
Soils nosse deos, et coeli numina vobis, 
Aut soils nescire datum." 

Prsecipuum theologisa dogma, animas non interire, neque mundum. 
'ApQdprovg ds heyovffi rag -^v^ag nat rbv xoffftov, inquit Strabo; — "Ani 
mas et mundum immortales statuunt/' Et Csesar, ubi supra, cap. 
xiv., " In primis hoc volunt persuadere, non interire animas ; sed ab 
aliis, post mortem, transire ad alios; atque hoc maxime excitari ad vir- 
tutem putant; metu mortis neglecto." Qua3 Cesaris verba ita egregie 
efifert Lucanus, lib. i. 454 : — 

" Vobis auctoribus Umbra3, 

Non tacitas Erebi sedes, Ditisque profundi 
Pallida regna pctunt ; regit idem spiritus artus 
Orbe alio ; longge, canitis si cognita, vitae 
Mors media est ; certe populi, quos despicit Arctos, 
Felices errore suo, quos ille timorum 
Maximus Laud urgct, leti metus; inde ruendi 
In ferruin mens prona viris, animosque capaces 
Mortis; et igr.avuni redituras parcere \ 7 itas." 



CAP. XL] ORTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATRI.E. 230 

Mundum vero tandem igne et aqua destruendum docuerunt. 'Ecr/- 
x par fas iv <5* xorz xat <xvp xai vdup, ut Strabo ; dubium, an recte mente 
eorum percepta, qui forsan ex antiqua traditione, per aquam mun- 
dum olim destructum, per ignem denuo consumendum docuemnt. 

XVII. Operam etiam dederunt eloquentise et rhetoricse. " Ha- 
bent tamen/' inquit Mela, lib. iii. cap. ii., " et facundiam suam, ma- 
gistrosque sapientias Druides." Et nemini ignotum symbolicum 
Herculis Ogmii simulacrum. 

XVIII. Theologias etiam miscuerunt geographiam et astrono- 
miam. Idem Mela: "Hi terras mundique magnitudinem et for- 
rnam, motus coeli et siderum scire profitentur." Atque ipse Cassar, 
ubi supra, cap. xiv. : " Multa de sideribus atque eorum motu, de 
mundi et terrarum magnitudine, de rerum natura" (philosophia 
iiaturali), " disputant, et juventuti tradunt." Hisce addiderunt ethi- 
cam, teste Diogene, Op. Procem. sect. 6: Ka/ ^a<r/ rw$ &.pvida$ 
fuxr(fj$to$ avotpQiyyopsvovs <pi\offo^<fai } GsQztv $£f>vg } xa/ {Aqdsv /eajcoi 

xai av&pefav aaKtfv — " Aiunt Druidas obscure et per sententias"" (me- 
moriter scilicet ediscendas) " philosophari ; colendos deos ; nil mali 
faciendum, exercendam fortitudinem/' 

XIX Plurimi cum fuerint, eum ordinem inter se coluemnt, ut 
unus reliquis omnibus praBesset papa. " Hoc mortuo/' inquit Caesar, 
ubi supra, cap. xiii.: " si qui ex reliquis excellit dignitate, succedit; 
at si sunt plures pares, sufFragio Druidum allegitur; nonnunquam 
etiam armis de principatu contendunt;" quod et Romas inter Chris- 
tianos factum esse, novimus. 

XX. Qua autem gratia et auctoritate apud populos valuerunt, 
idem nos docet. " Rebus divinis/' inquit, " intersunt, sacrincia pub- 
lica et privata procurant, religiones interpretantur. De omnibus fere 
controversiis publicis privatisque constituunt ; et si quod est admis- 
sum facinus, si casdes facta, si de hsereditate, si de finibus controversia 
est, iidem decernunt, pcenasque constituunt/' Ita rerum alienarum 
satagentes, sub religionis prastextu in res omnes publicas privatasque 
se intmserunt, ipsi interim ab omni officio reipublicas debito immunes, 
imperium suum curantes in alieno. Cum autem munus magistratus 
ordinarie non sustinuerint, atque adeo neque fasces aut secures, aut 
potestatem vitse necisque habuerint, quas ad obedientiam exigendam 
sunt prorsus necessaria, merito quasri potest, quomodo populos in 
officii regionibus se continere, ac sibi in omnibus dicto esse audientes, 
coegerint. Huic itaque incommodo excommunicationis politico- 
religiosse inventione succursum est; atque ita completa auctoritas 
quasdam Cassareo-papalis. " Si quis," idem Caesar, " aut privatus aut 
publicus eorum decreto non stetit, sacrificiis interdicunt. Haac pcena 
apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, ii numero im- 
pioium et sceleratorum habentur; iis omnes decedunt, aditum eorum 
sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione incommodi acci- 



240 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI/E. [LIB. IIT. 

plant; neque iis petentibus jus redditur, neque honos ullus commu- 
nicatur." Aut nullus est, aut nihili, qui non intelligit totum hoc 
iniquitatis mysterium dudum traductum in Christian ismum. 

XXI. Restant sacra, et deoruni cultus. Ea varia fuerunt, et im- 
mania pene omnia. Caesare, post primum in insulam hanc ingres- 
sum, reverse, sen potius fugato, " Britanni diversa sacrificia facientes 
occisioni pecudum indulserunt ; litaverunt ibi quadraginta millia 
bourn, et centum millia ovium, diversorumque generum volatilia, 
quae sub numero non facile cadebant: praeterea triginta millia sil- 
vestrium ferarum cujuscunque generis collectarum." Verba sunt 
Galfridi, lib. i. cap. xxiv. ; hoc est, projectissimae ad quid vis fingen- 
dum audaciae et impudentiae hominia Praecipuum, quod ab aucto- 
ribus fide dignis de sacrifices Druidum memoratur, &vdfuiec6\t(ti» est. 
Duo vero fuerunt hostiarum humanarum inter eos genera; primum 
privatum, cum quis scilicet, vel se vel alium pro alterius salute de- 
voveret. " Qui sunt affecti gravioribus morbis, quique in proeliis 
periculisque versantur, aut pro victimis homines immolant, aut se im- 
molaturos vovent, admin istrisque ad ea sacrificia Druidibus utuntur; 
quod, pro vita hominis, nisi vita hominis reddatur, non posse aliter 
deoiutn immortalium numen placari arbitrantur," ait Caesar, ubi 
supra, cap. xvi. Hasc autem, ut ex Strabone aliisque patet, ejus im- 
molationis forma erat. Admota ad aram hostia, sacerdos vinum, seu 
ubi hoc deerat, alium quendam liquorem fronti ejus inspergebat, 
deinde capillis primoribus manu laeva arreptis, igni libamina affun- 
debat, preces simul seu vota diis peragens, mox ipsa hostia gladio 
feriebatur; ut observat Cluverius. Alterum genus publicum erat, 
nee uti prius observavimus, ei dissimile, quo colebatur in Oriente 
Molocus. " Publiceque," inquit Caesar, ubi supra, " habent insti- 
tuta sacrificia. Alii immani magnitudine simulacra habent, quo 
rum contexta virninibus membra vivis horninibus complent, quibus 
succensis, circumventi flamma exanimantur homines/' Hasc ille de 
Gallis, qui Druidas ipsos, atque totam hanc superstitionem a Bri- 
tannis acceperunt. Similiter Strabo, lib. iv.: "AvOpuffov yap xaregtfsiff- 
JA&VOV waitravrtg et$ vurov fj^a^aipcc, sfjMvrsuovro SK ro\j 6<padafffj,ov } sQvov 
ds OVK avsu Apv'iduv, 7.0.1 aXXa ds avfyusroQufftcijv £/5>j Xsyera/' nut yap XCITS- 
TO^SVOV nvas, 7.0.1 avzffravpovv sv rot's iepo?$, xa/ Karaffxeud^ovrig xoXoff- 
ffbv %cproi>) 7.0,1 j^vXov s/^aXovrsg elg rourov, (Soffxrj/AaTa T.O.I <7ry.vroTa Syptot, 
7.0,1 avOpuKo-js uXoxavrow. Hostiarum pul)licarum, quibus sacrifica- 
bantur homines, praeter illud a Cassare memoratum, hie tria genera 
alia refert; aut enim feriebantur immolandi gladio, aut configeban- 
tur sagittis, aut etiam in cruces acti sunt; atque his addit morem 
ilium homines comburendi in simulacris colossasis inclusos. Aliud 
adhuc mortis genus in sacrificiis hisce usurpatum memorat, Diodorus, 
lib. V. cap. xxxii. Toug xaxovpyc-ue, inquit, xara Ksvrasrqpldot, 



CAP. XI.] ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 241 



y/£oy<r/ Kvpdg ira/Apt'y&Oeigxa'raffzsudfyvTsg' — "Noxios quinquennioserva- 
tos stipitibus adfixos diis sacrificant, cumque aliis primitiis super ingen- 
tes pyras immolant." Igne, itaque, gladio, sagittis, crace, sudibus praa- 
acutis, prout libuit, immolandos sustulerunt. Neque in noxios solum 
scelus hoc perpetratum: " Etiam ad innocentium supplicia descen- 
dunt/'inquit Caasar, ubi supra. Qua immani autem feritate se in sacri- 
ficiis publicis ferebant Britanni, testatur lib. Ixii. Historiarum Dio : To?g 
rs dhtffxopsvoig dvOpuvoig \tsf avruv ovdsv ruv dsivordruv sffriv o n oux sylvzro. 
Ka/ o Si] dsivorarov xa,} Sqpiudsffrarov etrpa^av rag yap yvvafaag rag tvys- 
VBffrdrag, xai gy^gTsffrarag, yvpvag sKpsj^aoav, xa/ Tovg re {taffroiig avrtov 
xai roTg ffro/Aaffi fftpuv Kpofflppaftrov, ovug ug nai zffQio-jffai avroug 
Ka/ {tsra ro\Jro cra<7<raAo/£ o^iffi did ravrog rou c^fLaro 
dvsKHpav xal ravra, irdvra ^vovr'ig rs d^a, Kai Itfr/w/agvo/, xa/ l 
iv rs ro?g aXXo/; ctpuv hpo?,, Kai sv rti r^g ' Avddrqg {tdXiffr 
— hoc est, " Captis autern hominibus omnia gravissima facta 
suut. Id vero et crudetissimum et immamssimum, quod feminas 
nobilissimas et honestissimas, nudas suspenderunt, excisasque mam 
mas earum ad ora ipsarurn adsuerunt, ut eas comedere viderentur. 
Ipsas deinde mulieres palis praaacutis per totum corpus secundum 
loDgitudinem transfixerunt ; faciebant autem haec omnia, rem sacram 
simul peragentes, et epulantes, et petulanter se gerentes, quum aliis 
in templis suis, turn in Andatse praesertim luco." Atque hujusmodi 
Satanae mancipia fuimus Britanni. 

XXII. Ob infanda haac sacrificia omnem Druidum superstition em 
tollere tentarunt Romani Strabo de Gallis, lib. iv. cap. iv. : Tovruv 5* 
fffocutfteii avrovg 'Pu/AaToi, %ai ruv xardrdg ^vffiagxa} (Aavrslag vvivavriug ro?g 
trap r^Tv voftiftoig' — " Romani ab his eos deduxerunt, ac a sacrificiorum 
et divinandi ritibus, qui nostris pugnabant/' Et Suetonius in Claud io, 
cap. xxv. : " Druidarum religionem apud Gallos diroa immanitatis, et 
tantum civibus sub Augusto interdictam, penitus abolevit." Hoc est, 
voluit, in Gallia, sed frustra ; sedes et origo superstitionis, Britan 
nia, intacta. Solum in insula Mona occisi Druides, et excisi luci a 
Suetonio Paulino. Factum narrat Tacitus, Annal. xiv. cap. xxx. : 
" Stabat," inquit, " pro littore diversa acies, densa armis virisque, in- 
tercursantibus feminis, ..... Druidseque circum, preces diras, sub- 
latis ad ccelum manibus, fandentes, novitate aspectus perculere mili- 
tem, ut, quasi haarentibus membris, immobile corpus vulneribus 
praaberent. Dein, cohortationibus ducis, et se ipsi stimulantes, ne 
muliebre et fanaticum agmen pavescerent, inferunt signa, sternuntque 
obvios, et igni suo involvunt. Presidium posthac impositum victis ; 
excisique luci, ssevis superstitionibus sacri: nam cruore captivo ado- 
lere aras, et hominum fibris corisulere deos, fas habebant/' 

XXIII. Impiam vero hanc superstitionem, tandem Deo miserente, 
sensim sustulit religionis Christianaa veritas coolestis. Quamvis 
autem insula hsec "a toto penitus orbe divisa" esset, et a fonte aqua- 

VOL. XVII. 1G 



242 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

rum sanctuarii, quse ad sanandas gentes exierunt, remotissima, Deo 
tamen gratiose illud procurante, statim pene ab ipsis evangelii incu- 
nabulis, delati in earn fuere gratise divine riuntii et prascones. 
Petrum, Simeon Metaphrastes et Menolog.; Paulum, Theodoretus, et 
Sophronius; Simonem Zelotem, Dorotheus ; Aristobulum, cujus me- 
minit in Epistola ad Romanos Paulus, Nicephorus ; Josephum Ari- 
mathensem, pene omnes, prassertim recentiores e nostratibus, BalaBiis, 
Parkerus, Foxus, Camdenus, aliique, evangelium hie prsedicasse 
asserunt ; et de Josepho vix apud ullos dubitatur. Hinc Britanniam, 
fidem Christianam suscepisse memorant antiquissimi scriptores 
Christiani, Tertullianus et Origenes: hie in Comment, ad Ezech. 
cap. iv. ; ille lib. advers. Judseos, cap. vii. Claudiam etiam Rufi- 
nam, feminam Britannam, nobilissimam et eruditissimam, celebrat 
Martialis, lib. xi. Epig. 54 : — 

" Claudia caeruleis cum sit Rufina Britannis 
Edita, cur Latiae pectora plebis habet ? 
Quale decus formae ! Romanam credere matres 
Italides possunt, Atthides esse suam." 

Earn Claudiam illam fuisse, cujus in 2 Tim. iv. 21, Paulus meminit,sen- 
tiunt viri doeti, et tempora conveniunt. Adde, quod earn cum Pu- 
dente sociat, quern etiam idem Martialis celebrat, lib. vii. Epig. 10: — 

" Cogis me calamo manuque nostra 
Emendare mecs, Pudens, libellos. 
! quam me minium probas, amasque, 
Qui vis archetypas habere nugas." 

XXIV. Lucium etiam regem, cujus fertur ad Papam Eleutherium 
epistola, cum ejusdem Eleutherii rescripto, regum omnium primum 
fidem Christianam amplexum esse, plurimi scripserunt; sicut baud 
pauciores Philippum Arabem, primum imperatorem Christianum 
fuisse, retulerint. Verum ut libere agam, et prout ilium decet, cui 
nihil est veritate antiquius, dudum esse, ex quo, si non totius histo 
ric de Lucio isto, at epistolici istius commercii, multorumque alio- 
rum, quaB historic vulgo assuuntur, admodum mihi suspecta fides 
fuerit, ingenue fateor. 

XXV. Historiam, quod sciam, primus memoric tradidit Beda, 
Eccles. Hist. lib. i. cap. iv. Is Lucium ait ad Eleutherium scrip- 
sisse, ann. Chron. 156. Eum sequitur Nauclerus ; Eleutherium 
autem ecclesic Romanse, ante annum Christi 178 non praefuisse, 
ostendit Baronius in Annal. Erratum itaque est in temporis assig 
nations Henri c. de Erfordia, anno 196, Imperatoris Veri, decimo 
nono (qui tot annos neutiquam regnavit) illud factum fuisse, refert. 
Ado, in Chronico tempus rectius disponit, et Eleutherium sub Com- 
modo Imperatore vixisse, et ecclesiam Romanam rexisse, scribit, 
quod verum est ; nam finis tertii anni Eleutherii incidit in imperil 
Commodiani initium. Hoc ergo tempus esto, quo habitum est, si 
unquam, epistolicum istud inter Lucium regem, atque Eleutherium, 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. 243 

commercium. Incepti successum pluribus enarrat Galfridus Monu- 
metensis. " Nee mora," inquit, " concurrentes undique nationum 
populi regis exemplum insequuntur, eodemque lavacro mundati 
coslesti regno restituuntur. Beati ergo doctores (Fugatius scilicet et 
Damianus Roma per Eleutherium missi), cum per totam pene insu- 
lam paganitatem delevissent, templa, quae in honore plurimorum 
deomin fundata fuerant, uni Deo ej usque sanctis dedicaverunt, 
diversisque ordinatorum coetibus repleverunt. Fuerant turic in 
Britannia viginti et octo flamines, et archiflamines tres. Horum 
potestati ceteri judices in insula subjiciebantur. Hos autern ex 
praecepto apostoli idololatriae eripuerunt, et ubi erant flamines, 
episcopos, ubi erant archiflamines, archiepiscopos posuerunt. Sedes 
autem archiflaminum in tribus nobilioribus civitatibus fuerant, Lon- 
doniis videlicet, Eboraco, et in urbe Legionum, quam super Oscam 
fluvium in Glarnorgantia veteres muri et aedificia sitam fuisse, tes- 
tantur. His ergo tribus, evacuata superstition e, octo et viginti 
episcopi subduntur." Haec ille ; qui, quid sit pudere, penitus nes- 
civit. Quam pueriliter autem haec commentus fuerit, statim appa- 
rebit. Neque plures habuit flamines, aut archiflamines superstitio 
Britannica, quam Galfridos Monumetenses. Ceterum haud negem, 
distinctionis istius originem inter sacrorum Christianorum ministros 
eum rite aperuisse, fatente ecclesia Romana, decret. p. pr. distinct. 
xxi. "Inter sacerdotes," inquiunt, "quaedam discretio servata 
est, ut alii appellentur simpliciter sacerdotes, alii archipresby- 
teri, alii chorepiscopi, alii episcopi, alii archiepiscopi seu metro- 
politae, alii primates, alii patriarchs, alii summi pontifices; horum 
discretio a gentilibus maxime introducta est, qui suos flamines, alios 
simpliciter flamines, alios archiflamines, alios protoflamines appella- 
bant." Ha3c, distinctionis auctor, nude et aperte. Modestius, et in- 
tra verecundiae limites, doctior Lelandus. " Superest," inquit, "ut 
insinuem casum, qui tantam e medio tulit superstitionem. Edicto 
cautum Romano, ne usus aut existimatio, in provinciis, religionis 
Druidarum ulla exhiberetur. Barbaras tarn en gentes patrios ritus ab 
ipsis Druidis ante tot secula datos et acceptos mordicus retinuerunt; 
donee Christus Servator optimus maximus, discussis errorum et crassaB 
ignorantiae tenebris, lumen universe, consultore suo spiritu, conspi- 
cuum orbi infunderet. Tune Lucius ille magnus, Britannorum decus 
immortale, spreta Druidarum disciplina, evangelicam lubens doctri- 
nam suis omnibus communem esse voluit. Eluanus ergo et Meduinus 
nobiles Britanni oratores a Lucio ad Eleutherium Romam missi; ac 
Fugatius una cum Damiano a Romano hue remissus, religionem 
nunquam morituram, Deo propitio id volente, solide constituerunt." 
Addunt Bavari quidam, teste BalaBO, Scriptor. Britannic. Centur. i. 
cap. xxix. Lucium hunc apostolatum postea suscepisse, gentem- 
que eorum ad fidem convertisse, atque id sibi laudi ducunt, se a 



244 ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

rege magno fuisse converses; sed reclamant nostrates, affirmantes 
Lucium nunquam ex proprio regno pedem tulisse, sed fato functum 
esse Claudiocestrise, anno regni sui duodecimo. Doctissimus Carn- 
denus (cujus vestigia premifc in Analectis suis Anglo-Britannis Sel- 
denus) communi cedit prsejudicio. Postquam enim eoram temporum 
historiam ex probatissimis quibusque historicis accuratissime con- 
texuisset, atque ante omnium oculos luculenter posuisset, res Britan- 
nicas in eo fuisse statu et conditione a diebus Claudii CaBsaris, qui 
insulam in formam provinciaa redegerat, tit regi tali, qui totam hanc 
insulam ditione teneret, qualis Lucius hie fingitur, locus nullus reli- 
quus esset, ipsam tamen historiam interserendam operi suo pruden- 
ter duxit; quam ipsa, quam exposuit, rerum, temporumque series, 
penitns exigendarn clamat. 

XXVI. Evellere ex animis hominum tantam opinionem, tarn pe- 
nitus insitam, tarn vetustam, non est nostri ingenii, neque propositi. 
Cum autem nullo in loco, multum firmamenti aut virium habeat 
falsitas, si id primum, quod aBquissimum est, a lectoribus obtinuero, 
ut ne quid hue prcejudicati afferant, nullus dubito, quin p/Xa/^a/o/s 
persuasurus sim, me suspicion] s meas, quse neque mihi uni inest, 
causes satis justas habere, im6 gravissimas. 

XXVII. Britanniam, a Julio Csesare, bis pene frustra tentatam, 
ab Augusto et Tiberio neglectam, cujus oceani conchylia in littus 
Gallicum ejecta, maximo exercitu stipatus, triumphavit Caligula, 
civilibus bellis et partium studiis attritam, cum diversis regibus in- 
colaB paruerint, per Aulum Plautium praBtorem aggressus Claudius 
Cassar, in provincia3 formam redegit, et Plautio tradidit regendam. 
Historiam rerum ab eo in insula hac gestarum prolixe referunt, Dio 
et Suetonius. Hujus victoria3 tanta erat iis temporibus gloria, ut 
non tantuin ipsi Claudio nomen Britannici, et splendidissimum 
triumphum decreverit senatus, sed et Plautio ovationem, et Vespa- 
siano, qui belli reliquias prosequutus est, ornamenta triumphalia. 
Neque minus in ejus provincias ad imperium adjectione triumphant 
poeta3. Ita Seneca Tragicus, in Octav. A. i. : — 

" Cui totus paruit orbis 

Ultra oceanum, cuique Britanni 
Terga dedere, ducibus nostris 
Ante ignoti, jurisque sui." 

Quibus mox subjungit: — 

"En ! qui Britannia primus imposuit jugum ; 
Ignota tantis classibus texit freta, 
Interque gentes bai-baras tutus fuit 
Et saeva maria." 

Primus versiculus vulgo legebatur : — 

<4 En! qui ora Tanais primus," etc. 
"En qui Britannis," restituit Scaliger, not. ad Tibull., sed sine dubio 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 245 

legendum: "En! qui orae Tamisis primus imposuit jugum;" cum 
primus Tamisim transmiserit Claudius, quod observatum doctissimo 
Camdeno. De eodem Claudio prius cecinerat Ann. Seneca, in Claudii 
Csesaris ' " " ' 



' Ille Britannos 
Ultra noti 
Littora ponti, 
Et cseruleos 
Scuta Brigantas 
Dare Romuleis 



Colla catenis 
Jussit, et ipsum 
Nova Romanae 
Jura securis 
Tremere oceanum. 



Elegantissima etiam sunt epigrammata ilia, quas in Catalectis suis 
protulit magnus ille Scaliger. Eorum nonnulla subtexere placet: — 

" Ausoniis nunquam tellus violata triumphis, 

Icta tuo Caesar fulmine procubuit. 
Oceanusque tuas ultra se prospicit aras: 

Qui finis mundo est, non erit imperio. 
Victa prius nulli jam jam spectata triumpho 

lllibata tuos gens jacet in titulos. 
Fabula visa diu, medioque recondita ponto 

Libera victori jam modo colla dedit. 
Libera non hostem, non passa Britannia regem, 

^Eternum nostro quae procul orbe jacet. 
Felix adversis, et sorte oppressa secunda, 

Communis nobis et tibi Caesar erit. 
Mars Pater, et, gentis nostree tutela, Quirine, 

Et magno positus Caesar uterque Polo ; 
Cernitis ignotos Latia sub lege Britannos : 

Sol citra nostrum flectitur imperium." 

Tumultuantes autem iterum Britannos, ob civilia inter regulos, qui 
Romanum jugum susceperant, dissidia (nam diebus Caesaris, aut 
deinceps, unum regem insulae imperasse somnium est Galfridianum, 
quodque nemo prseter eum somniaret) per proprsetorern P. Ostorium 
idem Claudius compescuit. Bellum istud accurate memoriae prodidit 
Tacitus. Sub Neronis imperio, Boadiciae, reginae Icenorum, injuriis 
et animis, utrisque maximis, excitata tota gens, omnesque in ea populi, 
jugum e cervicibus Romanum depellere, et libertatem avitam recu- 
perare, fortiter et strenue, sed frustra, tentarunt. Finis belli, ad- 
ministrante Suetouio Paulino, gentis qua excidium, qua servitium. 
Mortuo Nerone, dum bello civili Galba, Otho, Vitellius, et Vespasia- 
nus totum pene orbem distractum tenuerunt, eousque sibi animos 
sumpserunt Silures et Ordovici, aliique populi, ut occasionem dede- 
rint ei bello funestissimo, quo Julius Agricola propraetor, Taciti His- 
torici socer, totam insulam in Romanorum potestatem redegit, atque 
jure, legibusque Romanis uti coegit: uno tan turn in aliqua parte 
insulae regulo cum auctoritate precaria relicto, Cogiduno scilicet, ut 
hie etiam instrumentum servitutis regem haberent. Eo bello Gal- 
gacus devictus est, Britannorum ultimus. Parte autem aliqua Boreali 
insulae, ut aspera et infrugifera barbaris relicta, reliquarn in provin- 



246 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. III. 

ciarn plane et plene, ut loquitur Camdenus, redegit Agricola, atque 
earn teste Tacito quietam tutamque tradidit successor!. Sublato regio 
nomine, atque ornni ista regulorum auctoritate, quam antea populi 
venerati sunt, provincia prsesidialis, seu Csesarum, facta est Britan 
nia. Nerva regnante quievit; deficientes nonnullos in ordinem rede- 
gisse Trajanum refert Spartianus. Barbaros, provinciam ex partibus 
insulse borealibus bellis et latrociniis aggredientes, muro per LXXX 
millia passuum erecto coercuit Hadrianus; quod idem Spartianus 
narrat. Nee bellis aut tumultibus immune erat, in insula hac, Anto- 
ninorum, Pii, et Philosophi, regimen ; quae tamen omnia Lollii Urbici, 
et Calphurnii Agricolse virtute compressa mere. Commodo etiam 
imperante, omnia ad tempus in ipsa provincia seditionum erant 
plena; atque barbarse gentes murum transgressse, Romanis, Britan- 
nisque negotium facesserunt plurimum, et aliquoties incolarum, qui 
proximi muro degebant, strages maximas ediderunt. Omnia verb 
adventu Ulpii Marcelli, referente Dione et Lampridio, ita pacata 
fuere, ut ad mortem usque Commodi, ad versus pacem Romanam 
nihil tentatum videatur. Hoc rerum Britaunicarum statu et condi- 
tione, ego, ut ingenue fatear, qusemeaest liebetudo, videre nequeam, 
ubi Lucius ille fuerit, qui totam Lane insulam aniesvQwos, et Dei 
solius vicarius, ut in epistola Eleutherii vocatur, tenuit; nam in Bri 
tannia hac nostra eum non fuisse, nimis est verisimile. Alia plane 
insula videtur, quam ille inter archiepiscopos et episcopos distribuit, ex 
Britannorum procerum consensu; aliud Londinum, aliud Eboracum, 
quibus prsefuit, nam haec nostra Romanorum imperiis subfuerunt. 

XXVIII. Multa adhsec reponit Cardinalis Baronius ad An. Chr. 
183, ubi historiam hanc de Lucio profert et defendit. Primo 
itaque, " nunquam," inquit, " ante hsec tempora tota Britannia potiti 
sunt Romani; sed in ea complures populos indomitos permansisse 
liquet, qui Romanis exercitibus negotium saape facesserent: rursum 
vero eosdem, qui in Britannia populi a Romanis fuerunt debellati, 
saepe ssepius descivisse ac penitus rebellasse, certum est. Nam, ut 
de remotioribus temporibus dicere prsetermittamus, constat quidem 
auctore Juliano Capitolino, sub Marco Aurelio conflatum esse Bri- 
tannicum bellum, sed per Calphurnium Agricolam illuc a Marco 
missum fuisse compressum. Rursum verb post obitum Marci, im 
perante Commodo instauratum, adeo ut Britanni (quod scribit Lam- 
pridius) voluerint contra ipsum alium imperatorem creare, recusantes 
omnino parere Commodo ; sed per duces fuisse sedata omnia idem 
auctor affirmat. Addit insuper ad haec Dio, Britannicum bellum his 
Commodi temporibus fuisse omnium maximum, sed per Ulpium 
Marcellum prorsus exstinctum/' 

XXIX. Mirum est Baronium, hominum doctissimum, et cautum, 
non animadvertisse hsec et aavcrara esse, et ubi veritatem habent, 
jugulum causaB petere, quam in se defendendam suscepit. 'Aff6<rrara 



CAP. XL] x . ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. 247 

sunt; quibus Lncium regnasse inter populos a Romanis indomitos, 
et qui saepe a Romano imperio desciverunt, quique alium imperato- 
rem contra Commodum creare voluerunt, innuit. Nam hi plane 
diversi fuere. Populi enim, qui a Romanis indomiti dicuntur, bar- 
bari fuenmt extra murum, iique soli. Qui adversus Romanes saepius 
rebellarunt, Britanni provinciales erant: quique alium imperatorem 
creare voluerunt, Romani milites praBsidiarii, ita ut plane impossibile 
sit, ut unus idemque his omnibus imperaret. Suo autem se penitus 
jugulat gladio, cum, bellum Britannicum prorsus exstinctum esse 
regnante Commodo per Ulpium Marcellum ex Dione, docet; adeo- 
que totam provinciam potestati Romanorum pacate cessisse. Eo 
enim rerum statu, quod antea ostendimus, impossibile erat, ut Lucius 
in provincia regnum obtineret; neque id quisquam unquam credet, 
qui non nescit, quid sit provincia Romana prsesidialis. Deinde nulli 
scriptores fide digni, neque indigni, quidquam memoriae prodiderunt, 
de istiusmodi a Romano imperio defectione Britannorum, qua ipsi 
regem constituerent, qui totam insulam ditione teneret; qualem, 
cum sui juris essent, et liberi, nunquam habuerunt. Bellum ali- 
quoties, nunc ab uno, deinde ab alio pluribusve, junctis viribus, ad 
versus Romanes excitatum fuisse, ostendimus; quod tamen intra 
breve tempus semper erat exstinctum. Tumultibus istis, exstitisse 
istiusmodi regem, qualem Lucium fingit, non solum mendacissimus 
Galfridus, sed et epistola Eleutheriana, non nisi nimio praejudicio 
obcaecatorum est, opinari. Notum illud Taciti, de Britannorum hisce 
temporibus statu. " Rarus," inquit, " duobus tribusque civitatibus ad 
propulsandum commune periculum conventus ; ita dum singuli pug- 
nant, universi vincuntur," Agric. cap. xii. " Sed in ipsa provincia 
populi semper aliqui fuere indomiti," inquit Baronius, quibus Lucius 
imperare poterat. Sed, quinam quaaso fuere isti indomiti populi ? Mi- 
selli barbari, sedibus propriis pulsi, sine rege, aut lege, lucos et montes, 
et insulae angulos desertissimos incolentes, quibus regem aliquem 
summo imperio praefuisse nulla docet fides historiae; non doceret, si 
revivisceret Galfridus. Adde, quod conjectura haec omni rei sive 
gestse, sive fictse traditioni, obloquitur; supponit enim rudes et indo 
mitos barbaros, fidem ante provinciales recepisse; cui figmento re- 
clamant omnia rerum antiquarum monumenta, omnes historic!, qui 
tempore Lucii, non feros aliquot et agrestes, sed ipsam provinciam 
fidem amplexam esse, scribunt. Hinc est quod Sabellicus dicat, " Bri- 
tanniam omnium provinciarum primam publicitus cum ordinatione 
Christi nomen suscepisse;" reclamat epistola Eleutheriana, qua3 
Lucium totum regnum Britannicum ex Procerum consilio moderan- 
tem producit. Cum ideo haec infirm a prorsus sint, pergit in respon- 
sionibus ad objecta cardinalis. "Tradit," inquit Dio, " Britannos 
murum ilium esse transgresses, qui inter ipsos et Romanorum castra 
positus erat medius. Quibus plane significatur Britanniam sic eo 



2 iS ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

ternpore fuisse divisarn, ut partem illam, quse citra murum esset, 
Romani occuparent, alteram vero, trans murum positam Britanni 
libere possiderent, qui ssepe Romanes, murum ilium egressi, prseliis 
provocarent. Sic igitur quod Lucium regem fuisse BritannisB nihil 
prohibet; quantumvis Romani ex parte insulam detinerent, quin 
ulterius ejus partis, quam Britanni libere possiderent, rex esse potu- 
isset." Sed ovdlv vyieg: primb enim virum doctissimum decepit Dionis 
interpres; non enim scripsit Dio, Britannos esse murum transgresses, 
prout versio habet Latina, seel nationes quasdam insulce, Britannis 
scilicet proprie sic dictis, infestissimas, murum esse transgressas. Tuv 
yap, inquit, Iv r^ v^ffw e&vuv t»$ref £s£»j?tor«v TO refyos' lib. Ixxii. semperque 
eos populos, a Britannis distinguunt scriptores; quamvis dubitari 
non debet, quin multi ex Britannis, seu antiquissimis insulse incolis 
trans muram vitam egerint. In ea ideo insulse parte, quse extra 
munim Hadrianum sita est, Lucium istum regnasse, vult cardinaiis. 
At quotusquisque, quseso, est nostratium, qui novit ubi locorum 
murus iste erectus et ductus esset? ea, qua3 de Lucio, atque reguo 
Britannico dicuntur, regulo, nescio cui, barbaro extramurali con- 
venire credet. Neque in dubium vocatur, utrum Lucius aliquis 
alicubi terrarum ad fidem Christi sit conversus, sed an istiusmodi 
rex, qui regno Britannico sub Deo solo prsefuit, quern in regni ad- 
ministratione instrueret Eleutherius episcopus Romanus, publice 
fidem Christianam sit ampiexus. Ut taceam archiflamines et fla- 
mines Galfridi, quos commentum hoc una cum Londino, et Eboraco, 
ac Legionum urbe, seu Caer leon extra murum Hadrianum ejicit. 
Quis, quaeso, unquam audivit Fugatium et Damianum, provinciam 
Romanam, quse totum pene Anglise regnum et Wai lisa hodiernum 
amplexa est, praetereuntes, se ad barbaros extramurales contulisse ? 
Illud etiam fabulam istam penitissime evertit, quod certissimum sit 
atque notissimum, barbaras gentes illas, quse ultramurales partes 
insulse tenuerunt, non nisi longo post tempore, et postquam Britan 
nia provincialis per aliquot secula publice fidem susceperat Christi 
anam, Christi jugum subiisse, quod ex uno Gilda de excidio Biitan- 
riise satis constat. Tertio ideo in loco, sed obiter, et quasi sibi ipse 
vix fidem adjungeret, adclit cardinalis, " Potuit insuper et Lucius 
aliquis esse regulus, sub Romana ditione in Britannia positus, 
Romanoque imperio parens." Quamvis autem responsum hoc uno 
verbo, quasi eis, quse supra posuerat minime comparandum, expediat, 
certissimum tamen est, omnem historise non tantum fidem et proba- 
bilitatem, sed et colorem deesse, nisi bine arcessatur. Yideamus ideo 
paucis, num hsec etiam cum iis, quoa de Lucio dicuntur, quseque epis- 
tola Eleutheriana de eo proedieat, ullo modo conciliari possint. Primb 
ideo reguli istius, apud probatos historicos, qui res Britannicas scrip- 
serunt, Dionem, Julium Capitolinum, et Lampridium, altissimum est 
silentium; neque quidquam ab eis dicitur, quod regulum ilium in 



CAP. XII. J ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 249 

tota provincia, qui auctoritate regia polleret, innuat; imo ita de- 
scribunt eorum temporum statum et conditionem, ut nullum fuisse 
indicent. Deinde Lucium ad Sleuth erium scripsisse, ut leges Ro- 
ma.nas sibi inittendas curaret, asserit Epistola, quod, ut nulli extra- 
muralium, nomini scilicet Romano infensissimi, facerent, ita nemo 
provincialium opus habuit legates Romam mittendi, eas leges accep- 
tas relaturos, quas in tota provincia, a summis viris expositas, et 
administratas conspicerent. Imo longe ante haec tempora Britannos 
legem Romanam apprime calluisse, innuit poeta: etenim, — 

"Gallia causidicos docuit facunda Britannos." 

Neque reguli isti, quos servitutis instrumenta ullibi tolerarunt Ro- 
mani, ea potestate in subditos suos erant, ut penes illorum esset arbi- 
trium, quibus uterentur legibus ; etiam ridiculum est regulum sub 
Romana ditione, quique, ut loquitur cardinalis, "Romano pareret im- 
perio," leges imperiales ab episcopo Romano petiise; quid autem 
hsec ad Lucium Eleutherii, ne dicam Galfridi, qui Dei vicarius, 
illique soli subditus toti praefuit regno Britannico, illudque consilio 
subditorum administrabat. Deinde supposititius iste Eleutherius, 
cujus epistola neutiquam antiquissimorum istorum temporum spiii- 
tum sapit, leges imperatorias damnat et rejicit, tanquam civili regni 
administrationi ineptas; quod verus Eleutherius nee fecisset, neque 
facere ausus fuisset. Ego sane minime negarem, Lucium quendam, 
forsan regio sanguine prognatum, maxima etiam inter Britannos 
auctoritatis, Christianse religion is professionem circa ea tempora sus- 
cepisse, atque pro virili fidem promo visse. Eum autem, in regem 
maximum, et, quia notissimum erat neminem ei in regno successisse, 
cirsKvov mutasse fabulatores, atque Eleutherii, ad eum, quaa dicitur, 
epistolam esse fictitiam, nemo, opinior, negabit, qui ab inveteratis 
praajudiciis avertet animum ad veri cognitionem cogitationemque. 



CAPUT XII. 

SETT DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^E. — CAP. X. 

Veri Dei notitia — Qui solus cognosci potest. ignotus dicebatur — Urbis Atheniensis 
kurtkttport* notissima — Urbis in idolorum nomina et cultum distributee 
— Gemina apud Judseos superstitio — Ilayof, quid significet — Unum Deum 
naturalem agnoscunt plurimi — Antisthenes, Brachmanes— Sophocles — Me- 
nander — Nuraa? Libri inventi, et combusti — Valerius Soranus — Orpheus — 
Homerus — Prudentius — Nomen e 



I. MEDIIS hisce in tenebris, hacque rerum et religionum omniuin 
confusione, plurimos liquet unius veri Dei ab omnibus diis istis 
fictitiis, quos superstitiose coluerunt, infinite distantis, notitiam ali- 
quam et memoriarn retinuisse. Id docent historicorum pene om- 
niuin et pliilosopliorum scripta. Quotusquisque enim est veterum 



250 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^l. [LIB. III. 

sapientum, qui non celebret naturam aliquam divinam super omnia 
exsistentem, regentem cuncta, conser van tern, et arbitratu suo'dispo- 
nentem ? Cum autem solus hie verus Deus, sui in rebus omnibus 
• exhibeat rb yvwor&v, usque adeo, ut is solum cognosci possit, quia solus 
est, atque penitus ignorari non possit, quia Deus est, tamen, quia eis 
non visum est, hunc solum verum Deum in notitia retinere, is solus 
ayvu<rro$ vocabatur. Unde cum Dei JudaBorum mentio facienda erat, 
solenne erat addere/Qtfr/s tors oZrog eanv, quicunque is tandem est; ut 
est apud Dionem Histor. lib. xxxvi. Et, NJ) rbv ayvuffrov ev'AQfaaig, 
apud Lucianum est in Philopat. Ka) ratra ' A^^ff/v, o£ ayvtiffruv 
faiptiwuv (3u,u,o} i&pvvrau; ut Philostratus in Vita Apollon. lib. vi. cap. 
ii.; — " Et hsec Athenis ubi ignotis diis arse constitute." Qsuv habuit 
inscriptio ; daipovuv reposuit Philostratus, more Py thagoraBorum. Or- 
tus religionis Socrati tribuitur. Is, teste Justino Apol. i., Athe- 
nienses <rpo£ ^soD roD ayvcurfroy avTovs dia, Xo'you tr^rr^iug farfyvuffiv KPOVT- 
P&V&TO, ad " ignoti illius Dei per rationis inquisitionem, cognitionem 
cohortatus est." 

II. Quicquid autem Socrates fecerit, certissimum Paulum, ex Arse 
Epimenidianse inscriptione, qua? inter alios Sew ayvw<rrw dieata est, 
ansam arripuisse, Deum verum praedicandi. Hsecque Athenis erant, 
ubi nihil pene nisi sacrum; cum ipsa urbs 6'X?j j8w^&c, oX?j dD/u>a Ssotg, 
xal avddspa esset, teste Xenophonte, de Repub. Athenien. Totam 
enim civitatem in partes distribuerunt deorum nominibus insigni- 
tas. 1. Kpcvou Hdyog', 2. Ilavo; Ilayog; 3. Hoffeiduvos Ilayog; 4?."Apsio$ 
Udyog; 5. 'Eppov Hdyo$, urbem constituerunt. na/og autem apud 
Grsecos, non pagum latinum, sed saxum significat. Ita autem 
urbis vici dicti sunt, quia unicuique saxum aliquod (hoc est, columna 
seu stela), huic vel illi idolo consecratum, impositum est. Inde ad 
partem aliquam urbis significandum usus vocabuli primo traductus. 
Idem ac Athenis etiam Hierosolymis factum : Jer. xi. 13, "Nam 
pro numero civitatum tuarum sunt dii tui, o Jehuda ! et pro numero 
platearum Hierusalem disposuistis altaria pudendo, altaria ad suffi- 
tum faciendum Bahali." 

III. Sed neque Athenis solum araa ignoto Deo positas: Hpi>$auTp 
ds sffriv ayvusruv Stuv Pcapog, Pausan. in Eliac. Ignotum hunc Deum 
unicum fuisse, aliquoties fassi sunt. " Populares deos multos, na- 
turalem unum/' dixit Antisthenes apud Ciceronem de Natura Deo 
rum, lib. i. cap. xiii., " Magnum illud vivens, atque animam mundi," 
dixerunt Pythagorici. Huic omnes, saltern supremum in ccelis locum 
assignarunt. Ita Apollonium instruunt Brachmanes apud Philostra- 
tum, lib. iii. cap. xi. T^t/ fikv 'yap dq qep&rw xai rs\eiuTdrqv efyav avodor'sov 
§*& ytvtropi rovde rov tyov, ro?$ ds VK sxsivp SsoTg, o/ 1 ra p'sp?) airou xu&p- 
vuat'— " Prima quidem et perfectissima sedes Deo tribuenda, hujm; 
animalis genitori; secunda vero diis, qui ejus partes gubernant." 

IY. Imo eousque rationis sub auspiciis et ductu nonnulli progress! 



CAP. XII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 251 

sunt, ut hujus unius Dei opificis causa, omnem cultum idololatricum 
abjiciendum arbitrarentur. Egregie Sophocles. Vid. Soph. Frag. :— 

E/V fa.l'i aXtifaiuiffiv, 11$ Iffnv S-tos, etc. ; — 
" Est unus Deus, qui coeli machinara solus condidit, 
Caerulea ponti terga et infrones notos. 
Ac nos miselli pectore errantes vago 
Calamitatum finximus solatium; 
Formas deorum saxeas aut ligneas 
Aurove ductas fusili aut eburneas, 
His dum immolamus, dum stato augustos die 
Reddimus honores, et nos remur pios." 

Et Justinus Apol. ad Imp.: To) ds nut ^ ds?v ^sipuv [epyoi] 
Kpoffxvvsi'v., Mivdv8pw rOJ XO/AIKUJ nai ro/jj ravra ^ffacv, ravra tpp 
" Opera autem manuum hominum, non esse adoranda, Menandro 
comico, et qui eadem dixerunt, suffragamur." 

Y. Probabile etiam est, libros istos Numse Pompilii,— quos sub 
Janiculo inventos an. ab U. 0. DLVI. in comitiis publicis cremari 
jussit senatus, quoniam, eis lectis, juramentum pollicitus est Q. 
Petilius prsetor urbanus, ad religiones dissolvendas illos spectare, — 
unum Deum, euinque sine simulacris colendum docuisse. 

VI. Hunc autem Deum unum, summum Jovem vocandum gen 
tiles sui temporis contendisse, ostendit Lactantius. Inde Valerius 

Soranus : — 

" Jupiter omnipotens, regura, rerumque, deiimque 
Progenitor, genetrixque deum, Deus unus et omnis." 

De eo notissimum est aureum illud Orphei ad Musseum carmen: — 

• Movvov ^l tffopet x,i>ff(Jt.oio avKxref 

ETf i<rr', ulroyiv-hs* 1*0; sxyovu •Tfu.vra. rtruxrcti, 
*Ev 3' KVTOS vriptyiyvirKt' ov$i rif etvrov 
~E.lffopu.il S-VJJT&/V, aurog ^ 7« travra; opccTetr — 

- " Solum, regemque hunc orbis adora : ' 
Unicus est, per se exsistens, qui cuncta creavit, 
Inque his ipse exstat ; nulli e mortalibus unquam 
Lumine conspectus, mortales conspicit omnes." 

Atque iterum: — 

Eif Zivs, tig 'Ai%j?» &s r.Xios tls &.iovvffos t 
Ei; &iog tv vrcivTlffffi'— 

" Jupiter est unus, Pluto unus, Bacchus et unus, 
Unus Sol, Deus unus in omnibus." 

Is est, de quo Virgilius ex Homero solenne illud toties decantat: — 

- " Divum pater atque hominum rex." 
Etiam Serapim esse voluerunt; ut in epigrammate: — 

'Efl"<ra [At tyuv/iwrot S'lav f&iyav citytiirov aiviT 



Nam Serapisest nomen eflrra/^a/tA^arov; atque ita dicebatur teste He- 
sychio; nisi quis nomen Jehovah per Inra vuvfevra, [7 pa/war a] indicari 



252 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. III. 

arbitraretur. Recte ideo Tertullianus, Apol. cap. xvii., docet, "Etiam 
cultores idolorum cum in angustiis sunt, oculos ad ccelum [tollere], et 
oblitos deorum, unum Deum naturaliter invocare." Similia habent, 
Justinus de Monarchia Dei, et in Apologiis; Athenagoras in Lega- 
tione; Clemens, Strom, iii.; Arnobius, lib. ii. contra Gentes; Lac- 
tantius, lib. xi. Preparat. Evangel, cap. ix. ; Theodoretus de Curand. 
Graecor. Affect, lib. ii. Egregie in Apotlieosi Prudentius, 268-277:— 

" Consule barbati deliramenta Platonis, 
Consule et hircosos Cynicos, quos somniat, et quos 
Texit Aristoteles torta vertigine nervos ; 
Hos omnes, quainvis anceps labyrinthus et error 
Circumflexus agat, quamvis promittere et ipsi 
Gallinam soleant, aut Gallum, clinicus ut se 
Dignetur praestare Deus morientibus aequum. 
Cum ventum tamen ad normam rationis et artis 
Turbidulos sensus, et litigiosa fragosis 
Argumenta modis, concludunt numen in unum." 

Omnes autem has unius Dei notiones gentium sapientissimos in- 
clusas tenuisse, neque eum cultu et obedientia tanquam Deum 
glorificasse, luculenter ostendit apostolus Epist. ad Rom. cap. i. 



CAPUT XIII. 

SEU DE ORIGTNE ET PROGRESS!! IDOLOLATRI^. — CAP. XT. 

Notionum unius summi Dei corruptio nova et pestifera — Locum ejus occupat 
Jupiter Homericus — Veri Dei contemptus — Ciceronis de Judaeorum religione 
judicium— -Jupiter Cretensis, uhi natus, et mortuus — Papinii et Caliiinachi 
sententia — Sepulcrum Jovis in Greta — Callimachi scholiastes — Jovis manes 
— Summanus — Dis pater, manes qui et quales — Simulacra ad effigiem cor- 
porum ficta — Animae in ccelis et umbrae apud inferos — Sabaismi reliquiae — 
Veri Dei notiones cum Jovis et Soils superstitione confusae — Duodecim dii — 
Origo superstitionis — Aou/xovfuv cultus antiquus, recensque — Convivium ^utif- 
KoiOeov — Deorum turba innominata. 

I. OBSCTIRA ista unius summi Dei notione antiquus generis hu- 
mani hostis abutens, nova et mirinca ludificatione idololatras adortus 
est. Ex diis fictitiis aliquem in locum ejus suffecit. Alios omnes 
ei Altissimo aut assidere, aut famulari finxit. Is Jupiter erat Ho 
mericus, qui de potestate sua in numina inferiora ineptissime glo- 
riatur, J IX/cc5. 0. v. 5-27: — 

KixXtsri ptu, VO.VTIS rt &M, •ffo.ffa.t ri SIKIVM, 
"OQp f,"#a t TU. ftt 3-vp.cs Iv) trry^iffff 
M«T£ rig oSv Sfatta. Sto; <r'oyi, ^.r.TS <ri; 



AiviTr'- o<ppa, rd^ia-Toe. rtXivryiffu ruSt ipyct. 
"Ov ^' «v tyuv u.Ku,vtv0t Siuv i6'iXov~a. vew<ru 



CAP. XIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 253 



ov xttra xotr/tov 

"H ftiv t>.av pi-^tu If TeHpretpov tispo 
TjJXs ^aX', fat fiatiiffrov vwo %d»vo; i<rri 
"Eytftx. fft^ripiifti Ti vvXm x,xi ^ri^Kio; oiiooe 
Toff/rav cvipS* 'A'iotiu, ofov oi/pxvos l<r<r ctwo 
TvutriT tviiP, otrov itf&i B-ieav xdpTtffTOf K 
E< 2' eiyt, fttfii**ftt S-sel, "vac. ifitft feivri 
in* \\ ovpavotttv xpiftciirKvris, 



*AXX' ovx av if>vffoc.ir «| oitpxvcfav 
Z5Jv' t-Varav ftri<rrup', cv$ ti ^ctaX 
*AXA' ore Jn »«' iy&> vr?o$ 

xsv ya/»? IpvffutfA , etury rt 

fjc.iv xtv {'ors<Ta <7tto\ I'tov O 
Aijffaiftyv <ra Vt x aurs f^irr.osx WUYTX yivviry 
lofftrov \yu vripi T' tipi S-tuv, tftpi r dp avfyufuv. 

Hsec ille; quse omnia ex doctrina Stoicorum, Platonis, aliorumque 
ad res naturales frustra conatur accommodare Eustathius. Sed eo 
is Homeri dicta ssepe deducit, quo ipse pertinere nunquam est sus- 
picatus; non aliter, quam quod Donatus facit in explicatione con- 
ciliorum Terentii. Egregie Plato in PhaBdro, " Si quis/' inquit, 
" fabulis poeticis non habens iidem ad convenientem sensum eas 
velit traducere, tanquam rusticana quapiam fretus sapientia, otio 
nimirum magnopere indigebit." Jupiter autem hie cui dominii 
supremi prserogativam, atque, quaa Deo summo propna arbitrati 
sunt, assignarunt, non alius erat a famosissimo illo nebulone Cre- 
tensi, seu ipso potius diabolo, Jovis illius Cretensis traditione larvato. 
Maximus orator ad pontifices pro domo sua, cap. Ivii.. " Te, Capito- 
line, quern propter beneficia populus Romanus Optimum, propter 
vim Maximum nominavit ; teque, Juno regina," etc. Deum Opti 
mum, Maximum, Simulacrum Capitolinum, Junonis Maritum, tur- 
pissima confusione eundem fingit Statius, Thebaid. lib. iv. 782 : — 

- " Quails Berecynthia mater, 
Dum circa parvum jubet exultare Tonantem 
Curetas trepidos." 

II. Itaque quamvis unuin summum numen profiterentur, Deum 
unicum, quornodo se ipsum revelaverat, penitus spreverunt Inde 
religionis Judasorum contemptus, qui soli unius Dei veri notitiam 
habuerunt. Cicero Oratione pro Lu. Flacco testis est locupletissi- 
mus. " Sua cuique civitati religio, Lasli, est/' inquit, cap. xxviii., 
" nostra nobis. Stantibus Hierosolymis" (hoc est, dum sui juris esset 
Judaea, nondum Romanis subjecta, nam urbs neutiquam turn tern- 
poris eversa erat), " pacatisque Juda^is, tamen istorum religio sacro- 
rum a splendore hujus imperil, gravitate nominis nostri, majorum 
institutis, abhorrebat: nunc vero boc magis, quod ilia gens, quid de 
imperio nostro sentiret, ostendit armis; quam cara diis immortalibus 
esset, docuit, quod est victa, quod elocata, quod servata." 



254 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [UB. III. 

III. Hinc de Jove isto suo, quern hominem ex hominibus ortum 
scirent, animi consilium explicare nunquam poterant. Doctissimus 
poeta, qui Tonantem suum parvum fuisse agnoscit, mortuum tamen 
negat, Thebaid. i. 277:— 

" Tamen hie tibi templi 

Gratus honos; placet Ida nocens, mentitaque manes 
Creta tuos." 

Quse ille ex Callimacho hauserat, Hymno in Jovem : — 

Ziu, ff\ ftlv l^aioiffiv Iv ovftffi tya-fft yivi<r6tu, 
Ziv, ff\ iv ' ApxuSiy vo<rif>ov t wcirip, 1'^ivfftx.VTO 
Kpwrts Kit •^{vffTO.i ; xaii yap <ra^av, u eivx, ffi'io 
Kftj'rts irixr'nva.vro, ffu X' ol S-av£f, itrtri yap ethr — 

"Jupiter, te quidem Idaeis in montibus aiunt natum esse; 
Jupiter, te in Arcadia : utrum, pater, mentiti sunt 
Cretenses semper mendaces; etenim sepulcrum, rex, tuum 
Cretenses exstruxerunt ; sed tu non mortuus es, nam semper es." 

Ut Cretenses autem mendacii arguerent in sepulcro Jovis, figmen- 
tuoi non ineptum excogitarunt, cujus meminit in Callimachum 
vetus scholiastes. 'Ev K^r^, inquit, Jcr/ rf rdpy rw M/vwog, 
' Mivvog rov Aibg rdpog' ru %pi>vw de rb rov M/vwog a<njXf/^^t 

ivai A/og ra^og* Jx rourou Xsyovffi Kpqreg rbv rdpov rov A/og* — • 
''In Greta Minois sepulcro titulus inscriptus erat, Minois rov A/og, 
seu filii Jovis sepulcrum; cum autem temporis successu oblitera- 
retur nomen Minois, mansit tan turn Jovis sepulcrum; atque eo 
dixerunt Cretenses, Jovis illud esse sepulcrum/' 

IV. Hoc autem nomine Callimachum ridet in legatione Athena- 
goras, quod, cum genitum ex hominibus Jovem suum crederet, non 
admitteret hominis mortalis sepulcrum. Ineptus etiam erat, cum 
rogaret, utri mentirentur, Arcades an Cretenses, ortum Jovis sibi 
vindicantes, dum tres Joves fuisse doceat Cicero, libro tertio de 
Natura Deorum, quorum duos priores ab sethere et coelo genitos, in 
Arcadia, tertium a Saturno, in Creta, natum fuisse, scribit. An- 
tiochum etiam sophistam, Cretensium ob Jovis sepulcrum causam 
egisse, memorat Philostratus in Vit. Sophistarum, lib. iL, ibidernque 
sepultum probat, ex Ephemero, Lactantius. 

V. Ipse etiam Pluto, non nisi Jovis mortui manes erat; atque 
inde Summanus, hoc est, manium summus dictus. TJnde initium 
carminis devotorii: " Dis pater, sive Jovis manes, sive quo alio no 
mine fas est nominare." Nam rectissime adnotat Salmasius, " Diatriba 
de Mutuo," quorum animae erant coelo receptaB, eorum manes apud 
inferos positos fuisse. Manes enim isti fuere. quasi simulacra cor- 
porum anima carentium, quse Grsecis <rx/a/ et rfdaXa xaptvruv dice- 
bantur; de quibus multa egregie disserit in PraBlectionibus doc- 
tissimus Reynoldus contra Bellarminum, qui contendit t'/dufi.ov esse 
tantum simulacrum rei falsaB, seu nunquam exsistentis. Umbra hjjec 
Lucretio est, "lumine cassus aer/' lib. iv. 369. Sic Herculis simula- 



CAP. XIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 255 

crum, quamvis dudum in deorum numerum relati, apud inferos collo- 
catur ab Homero. Et simulacrum illud Achillis, quod ab inferis 
excitatum est ab Apollonio Mago, sibi a Thessalis tanquam Deo 
cuidam sacra institui reposcebat. Auima ideo umbra non erat. quam 
superne collocarunt; neque corpus, quod in terra deficere viderunt; 
sed simulacrum ita ad corporis effigiem fictum, ut videri possit et 
cognosci ab iis quibus notus erat ille, cujns erat umbra, non autem 
tangi. JEneas apud Virgilium, Mn., ii. 771 : — 

" Quserenti .... 

Infelix simulacrum atque ipsius umbra CreiisjB 
Visa mihi ante oculos, et nota major imago." 

Deiphobi etiam umbram mutilam fuisse, ad corporis instar, quod 
male multaverat Menelaus, ^En. vi. 494: — 

" Atque hie Priamidem laniatum corpore toto 
De'iphobum vidit lacerum crudeliter ora." 

Hunc itaque Jovem, quern natum fuisse confitebantur omnes, sepul- 
tum plurimi, cuj usque manes apud inferos collocabant, in summi 
Dei solium evehere, et omnem conati sunt in eo Unius veri Dei 
notitiam exhaurire. Hinc etiam in gentium cultu, et sacris omni 
bus, mirifica semper erat frustratio, non ilia minor, nee minus ridi- 
cula, quam in duplici Amphitruone, duplicique Sosia, finxit Plautus. 

VI. Neque adhuc fmitur confusionis acervus. Apud omnes pene 
ubivis idololatras, Sabaismus, seu corporum coelestium cultus statio- 
nem, aliquam saltern, si non illam, quam ab initio obtinuerat, fir- 
miter tutatus est. In eo Sol, solus erat, supremus, altissimus, pene 
unicus Deus. Hie etiam Summi Dei locum occupavit. Id antea 
pluribus ostendimus. Hinc nova delusio, nova frustratio orta est, 
quasi ludos facere miseros homunciones caecitate et sceleribus man- 
cipatos antique serpenti fuisset volupe. Veri Dei notiones, Jupiter 
Cretensis, seu Satanas eo idolo larvatus, et Sol, sidus cceleste, optima, 
pessima, in unum idolum confusa fuere. 

VII. Sed ulterius adhuc progressa est misera hsec superstitionis 
idololatricse confusio. Deo vero in ccelis inserviunt, nutum ejus in 
omnibus exspectantes angeli, nobilissimse creaturse. Hujus etiam 
notitias aliquas retinuerunt gentes, ut est apud Orpheum : — 



vcu vrvpowrt 
oitri ftift'/i^t fiporoT; u; <ravTa, 



Sed in hoc etiam lucis divina? radio obtinet illud Judas, ver. 10, 
* Otfa <pv<nxug, us ra aXoya ^wa fcr/Vravra/, Iv rovroig <p8sipovrai. Angelos 
hosce, in nescio quos deos minores, mundi fabricatores, et guberna- 
tores inferiores, summa religione, et cultu divino adorandos et colen- 
dos, mutaverunt. Hisce in Hellenismo deos, quos vocant. majorum 
gentium, qui semper Jovi adstiterunt, hominum deificatorum praa- 
cipuos substituerunt ; Dei loco et angelorum, umbras Jovis, et deorum 
majorum gentium, amplexantes. 



256 OIITUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

VIII. Etiam Soli rninora numina, deastros, inserviisse finxerunt. 
Prsecipue ficta duodecim zodiac! signa; inde duodecim deos secundi 
ordinis, ant undecim, cum ipso Jove in Hellenismo etiam adnrise- 
rtmt. Omnes disticho hoc Ennins inclusit : — 

" Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars, 
Mercurius, Jovi, Neptunus, Vulcanus, Apollo." 

Alii duodecim prater ipsutn Jovem, ei scilicet consiliarios et adses- 
sores attributes fuisse dicunt. Ita Seneca: "Secundum quidem 
mittit Jupiter, sed ex consilii sententia ; duodecim enim deos advo- 
cat." Inde consentientes dicebantur, quia in omni sententia, in 
ccelis ferenda, eorum consensus interrogatus. Unde illud Augustin. : 
"Quis ferat, quod neque inter consentientes deos, quos dicunt in 
consilium Jovis adhiberi, neque inter deos, quos selectos vocant, 
felicitas constitute est." Alii undecim praster ipsum Jovem sta- 
tuunt: " Si undecim deos praster se secum ad ducat Jupiter/' Plau- 
tus, Epid. v. 1, 4 : " Duodecim deis, plusquam in coelo est deorum 
immortalium, Mihi nunc auxilio adjutores sunt," ibid. v. 2, 10; quibus 
innuit totidem esse in ccelo. Et Demochares: r n Qsotppatrs, 'Adr,va/o/ 
%ffa.v «XX' ou% 01 dude'/ta Sso/ 01 drtdfyvreg' — " Theophraste, judices 
erant viri Athenienses, non dii duodecim." Hisce omnibus simul arse 
passim erectse, in agro Iliensi: 'ET/ r<£ Aexrti {3ufj,bg ruv dMdexu, Ssuv 
ds/Kwrar xaXoDtf/ ft 'AyojtM/»w»g ifyvpa, Strabo, Geog. lib. xiii. cap. i. 
Atque iterum: EJr' 'A^a/wv X//A^V 6Vou o/ (Suftoi TMV dov&txoe dibiK Et 
Athenis in ipso foro a Pisistrato Tyranno, quod testatur Thucydides, 
Histor. lib. vi. Isti, teste Apollodoro, arbitri adhibiti fuerunt inter 
Neptunum et Minervam, de nomine Athenarum litigantes, coramque 
iis Mars casdis Halirschothii reus, causam capitis dixit in Areopago ; 
hoc est, ad saxum, ab eo judicio postea ita vocatum. Inde ccena 
duftsxd&tog Augusti apud Suetonium, cui tot aderant hospites cultu 
deorum ornati. 

IX. Ortus superstition is ex ^Egypto referente Herodoto, lib. ii. 
cap. iv. : Awdstta ^swv, inquit, scrwvu/A/ag sXgyov crpwroug A/yi/crr/oug vo/^/tfa/, 
xa/ "EXX>jva? -?ra/?a trp'euv dvahaGtfv — " Duodecim deorum nomencla- 
turam dicunt primos ^Egyptios invenisse, atque Grascos ab illis acce- 
pisse." At duodecim dii apud ^Egyptios nihil aliud erant, quam 
totidem signa zodiaci. 

X. Hos inter unum, ut diximus, ceteris omnibus infinite praatu- 
lerunt, reliquos autem ad illius arbitrium se componere finxerunt. 
Unde illud Plauti in Ca'sina, A. ii. Sc. v., v. 23. 

" Unus tibi hie dum propitius sit Jupiter, 
Tu istos minutos deos cave flocci feceris." 

Et Ulysses de Hectore ad Achillem apud Homerum: — 

Ma/vera; lxvu,<yXas v'uruvo; &u, otii n rin 
'Avipx; evoi Stavf — 

" Perf urit iramensum fretus Jove, nee reveretur 
Mortalesve deosve." 



CAP. XIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 257 

Hos ideo munere quodam mediatorio, mortalium vice, apud Deum 
ilium summum functos esse ; arbitrati sunt. Nullum drama frequen- 
tius occurrit apud poetas, quam secundi ordinis deorum precum, ad 
summum ilium pro illis, cum quibus iiscum aliqua intercesserat ne- 
cessitudo. Sic Venus pro Teucris periclitantibus, apud Yirgilium 
Mil. x. 18-20:— 

" pater ! hominum divumque aeterna potestas ! 
Cernis ut insultent Rutuli? Turn usque feratur 
Per medios insignis equos?" 

Qualia sunt ista Pindari Pyth. carm. vi. 23 : — 

•• MaA/o'Ta (x.\v Kpovfiav, 

"BctpVOfKV ffTipOfOLV XlpCCUVUV Tt VffUTOlVlV, 

Qiuv 



Ipsos autem mediatores, mortales, orationibus precibusque, prose- 
quuti sunt; perinde ac hodie etiamnum inter pontificios doupoviuv 
cultus peragitur; de quo consulenda doctissimi Medi, de Posterior um 
Temporum Apostasia, Diatriba. Atque ita Deo et angelis, sole et 
zodiaci signis, Jove Cretensi aliisque demortuis, horrenda superstio- 
nis dementia confusis, omnes de uno notiones, corruptse, vanse, et 
inutiles prorsus redditas sunt. 

XI.. Nihil opus est, ut de cetera deorum turba, quorum origo in- 
certissima, quidquam dicamus. Eos in superos, inferos, et medioxu- 
mos, alibi in magnos, minimos, et patellarios, dispescit Plautus. Su- 
perum plebem, vocat Ovidius, In Ibim, 79 : — 

Vos quoque, plebs Superum, Fauni, Satyrique, Laresque, 
Fluminaque, et Nymphse, Semideumque genus." 

Horum fabulis concinnandis vix ullibi idem senserunt veteres; pro- 
inde Pausanias in Boeotic. Postquam Thebanorum circa deos aliquot 
opinionem recensuerat, addit, Ka/ 'Miya?£xsi s$ avrr,v ov% o^aoXoyoD^/' did- 
<popa xai ra, >,o/cra, wg rb croXu, aXX^Xc/g Xsyovffiv "EXX^i/gj- — " De rebus 
hisce plerumque inter se dissentiunt Gra5ci." Omnes in certas clas 
ses distribuerunt, nonnullos ccelo assignantes qui U7r^oy/?av/o/, Ivovpavio/, 
et Itfovpdvioi dicti, quosdam aeri, qui svaiQzpioi, ivaspioi', alios terra3, 
marique, qui communiter s^/yg/o/, et distincte, sv^ovio^ JvaX/o/, 

inferis alios, qui u-Toyg/o/, p/0oi//o/, vvro^Qovioi, 
dicebantur et ab omciis peculiaribus, et curis; kr/oD^ 
ptioi, %'svioi, Karptoi, ayopaTo^ ewixdpirioi, ffrpdnoi,rpo < 7raioij% i oi, ixiffioi, 
KaQdpffioi, ffurqpzg, afftpdXsioi, tfuXufMv 
etc. Nemo autem pene est, qui nescit, totum 
hoc scenaB ethnicse choragium, in religionem Christianam intulisse 
Papismum. 



VOL, XVIL 17 



258 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

CAPUT XIV. 

SEU DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI.E. — CAP. XII. 

Idololatrise in omnem confusionem progressus — Gentium dii peculiares ab ipsis 
adsciti — Plurimorum avroQiiaftos — Alexandri apud Lacedaemonios lx.$kuaig — • 
Fabula de Tiberio Christum in deorum numerum referre volente — In fingen- 
dis simulacris, et diis pingendis, religionis omnis contemptus — JEgyptiorum 
amentia — Poense adversus deos peregrinos legibus constitutse, unius veri Dei 
cultoribus soluin inflictae — Justini Martyris verba vere aurea. 

I. DIXIMUS de iis quos vulgo et communiter, consentientibus 
sufFragiis, per totum peue terrarum orbem religiose venerata est 
idololatrarum turba. Invalescente polytheismo, quseque gens, omnis 
ci vitas, cuncti populi, quoscunque vellent sibi deos asciverunt. Serio, 
joco, publice, privatim, ex traditione veteri, auctoritate prsesenti, 
vanis affectionibus, ubique pullulavit numinum seges amplissima. 
Has novorum deorum origines refert Pausanias, Artie, i. : Qebv, in- 
quit, de ' A/j,<piapaov tfpuroig 'fl/?wcr/o/g xareffrq vofAi^eiv vtfrepov 8s nat -Trdvreg 
*EX>.7jv££ ryrivrar xara\'e£ai de xat aXXovg t%u yevoftsvoug TOTS avOpMtfoug, 01 
$suv "EXX7J0V n/j,ag e^ouffi, roTg de avdxetvrai voXeTg' — " In deorum nu- 
merum Amphiaraum primi omnium Oropii retulerunt, quos reliqui 
Grseci sequuti sunt. Possum etiam alios recensere, quibus, cum homi 
nes antea fuissent, Graeci divinos honores habuerunt, quibusque etiam 
urbes dedicatee sunt/' Passim enim tandem coDsuetudo obtinuit, ut, 
cum quis hominibus placuisset, Deus esset; unicuique enim populo 
jus erat, quemcunque vellent, in deorum numerum referendi. Atque 
hinc non levis controversia publicanos Romanes inter et Grsecos 
oriebatur. Cum enim lege censoria cautum esset, ne deorum im- 
mortalium agri vectigal penderent, strenue negabant publicani 
immortales esse ullos, qui aliquando homines fuissent, teste Marco 
Tullio, lib. iii. de Natura Deorum. 

II. Etiam Alexander, Caligula, Claudius, Domitianus, aliaque 
scelerum monstra, vivi dei censeri voluerunt, securi forsan quod 
mortui forent apud inferos. Insaniam istam eleganter exagitat 
apud Curtium Calisthenes: " Scilicet/' inquit, " ego et tu, Cleo, deos 
facimus? a nobis divinitatis sua3 auctoritatem accepturus est rex? 
potentiam tuam experiri libet; fac aliquem regem, si deum potes 
facere; facilius est imperium dare quam ccelum/' Qu. Curt. lib. viii. 
cap. v. Laced semonibus autem ob negatum jus Deitatis vis intentata, 
donee eo more admissus est, quern legitimum fuisse negaret Cicero, 
qui adeo exagitat dedicationem domus suaa Clodianam. " Quoniam/' 
inquiebant, "Alexander vult deus esse, deus esto." Athenienses etiam 
turn temporis, Demadem oratorem decem talentis multasse, quia, ut 
Alex and rum pro deo agnoscerent, iis persuadere conatus est, tes- 



CAP. XIV.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJG. 259 

tatur Athenseus, lib. v., quamvis eosdem postea Demetrio Poliorcetae, 
quantillse Alexandri parti, vivo et prsesenti divinos honores detule- 
runt. Claudii avroQs'/gpog ad tonitru sonitum evanuit; in tentorium 
enim fugiens, " Hie Deus," inquit, " est, non Claudius." 

III. Ex hac inter gentes consuetudine enata est fabula. Tiberium 
tentasse Christum in numerum deorum Komanorum referre, senatu 
vero refragante, proposito destitisse. Istiusmodi fabulas divulgasse, 
utinam nunquam bonis viris in mentem venisset; Deus ne siverit 
quis in posterum eis fidem adhibeat. 

IV. Reges, etiam et imperatores Romani quoscunque vellent, 
in censum deorum retulerunt; ipsi omnes post Julium, aut dii, 
aut hostes a senatu judicati: unde moribundi Vespasiani scomma; 
"Ut puto, Deus fio." Ut autem, qui pro Deo haberetur, ple- 
rumque necesse erat, ut moreretur purpuratus; unde de Diocle* 
tiano Eutropius, " Contigit ei, quod nulli post natos homines, ut 
quum privatus obiisset, inter divos tamen relerretur." Quod tamen 
baud usquequaque verum. Alexander divinos honores Hephae- 
stioui amico deferri jussit, et sacrificari, Curt. lib. x. Et ipse 
Antoninus Caracalla, homiuis monstrum, a Macrino, qui eum occi- 
derat, inter deos relatus est, teste ^Elio Spartiano. De Hadriano 
Antinoum Amasium primum sacrificante, ut extis ejus ad ^avrsiac, 
et payyavtias uteretur, deinde in deorum numerum referente, atque 
ubivis terrarum simulacra ei ponente, horrenda historia est apud 
Dion em Histor. lib. Ixix., quam impietatern pro meritis exagitant 
Clemens in KporptieTiKfi, et Tertullianus in Apologia. Privatis etiam 
quoscunque vellent privatim colere concessum. Testatur Cornelias 
dictum ad Caium Gracchum filium, " Ubi mortua ero, parentabis 
mihi, et invocabis deos manes parentis; eo tempore ne pudeat, 
eorum Deum preces expetere, quos vivos et pryesentes relictos et 
desertos habueris." 

Y. Hie vero omnis religionis, omniumque Deitatis notionum con- 
temptus eousque progressus est, ut ludus demum fuerit turpissima 
quaaque scelera pudendis superstitionibus immiscere. Quibus flagi- 
tiis usi sunt, in fingendis et pingendis deorum simulacris, videat 
Lector apud Plinium, lib. xxxv., cap. ix. x. Nihil pictoribus (de 
quibus inquit Cicero, " Nos deos omnes ea facie novimus, qua pic- 
tores, fictoresque voluerunt/') usitatius erat, quam meretricum sibi 
delectarum imaginibus, Deas pingere; quod fecit Arellius, qui nun 
quam non alicujus feminaB amore flagrabat. Et simulacrum, quod 
in domo Ciceronis, nomine Dece Libertatis, consecrabat Clodius, pro- 
bat ipse in Oratione ad Pontifices pro domo sua, Tanagrseam fuisse 
meretricem. Ita nullibi magis quam in ipsa relrgione, omnem re 
ligionis sensum abjecisse videantur. Victum itaque genus humanum, 
etiam triumphavit serpens antiquus; neque satis habuit devinctos 
sibi ten ere, nisi insuper captivos pro- ludibrio haberet, atque inter se 



260 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATPJyE. [LIB. III. 

armis et bello fcede committeret, ineptissimarum superstitionum 
causa. Tale est egregium cascitatis et miseriae humanse sub jugo 
Satanaa laborantis documentum, quod in vicinis, ut ille loquitur, 
Mgypii populis exhibet Satyricus, Sat. xv. v. 33-38. Ta?da belli 
Crocodilus: — 

" Inter finitimos vetus atque antiqua simultas, 

Immortale odiuin, et nunquam sanabile vulnus 

Ardet adhuc Ombos et Tentyra. Summus utrinque 

Inde furor vulgo, quod numina vicinorum 

Odit uterque locus ; cum solos credat habendos 

Esse deos, quos ipse colit." 

Eousque autem pugnam, causa hac susceptam, eontinuasse scribit 
utrumque populum, donee victos victores comederent, ib, 77-83 : — 

" Labitur hie quidam nimia formidine cursum, 
Praecipitans, capiturque : ast ilium in pluilma sectum 
Frusta, ac particulas, ut multis mortuus unus 
Sumceret, totum corrosis ossibus edit 
Victrix turba; nee ardenti decoxit aheno, 
Aut verubus: longurn usque adeo, tardumque putavit 
Exspectare focos, contenta cadavere crudo." 

Fide pene historica poetam hanc incredibilem ^gytiorum feritateni 
retulisse mihi persuadent, cum innatus adhuc et csecus plurimorum 
ob disseusiones circa res nullius pene in religione momenti furor, 
turn nonnullorum fere ejusdem generis facinora, quas ipsi nomine 
tenus Christianis perpetrarunt, adversus innocuos ChristianaB reli- 
glonis professores. 

VI. Verum, utcunque inter se lites et inimicitias exercuerint ido- 
lolatrse, in eo omnes conspirasse videntur, solum verum Deum 
ejusque cultum aspernari. Quamvis ideo lege cautum esset Athenis, 
ne quis ^sva dauptvia veneraretur, atque Romas duodecim tabularum, 
" Ne quis separatim deos haberet, neve novos, neque advenas, nisi 
publice adscitos, privatim col eret," nemo tamen,(uno excepto Socrate, 
cujus erat accusatio, 'Adr/cs? 'Swxpdrqg oug f&ev ?) 'TroX/g vofLi^n ^soyj ou 
^wv, ere pot, ds xaiva dai t u6vta swyovftevos,} religionis \ioJata3 ob alium 
Deum, praster eos, qui publice adsciti fuerunt adoratum, postulatus 
inveniri potest, nisi qui unicum verum Deum veneraretur. Exori- 
ente autem Christianismo maxime eruperunt ista hominum insania, 
et Satanee invidia. CaBcitatem autem istam et rabiem elegantissiine 
imperatoribus philosopliicis exprobrat Justinus antiquissimus scriptor 
Christianus; cujus verbis vere aureis digression! huic finein imponere 
placet. Mo to/, inquit, (&j<fwj&tQ<x 3/' wopa rov X^/oroD* nai fj^/jdlv adixouvrs$ 
tog apapruXo} avaipovpsQa' aX\uv aXXct^oD %ai d'-vdpa GeZopsvuv xai KOTOL- 
Wjg, xui nvg Kai a/Xovpovg, xai xpOKofitihovs, xaJ ruv aXoywv ^ucav ra ToXXa' 
xai cu TOJV avruv UKO KUVTUV r/^w/x-stwv, dXXa aXXwv aXXo^oVs, ug sJvui dffs- 
J3e?$ aXX^Xo/g irdvras, 8/a TO ^ roc, aura ff&Seiv. "Ovzp p6vov 1/xaXs/P 



CAP. XIV.] ORTUS ET PROGRESSTJS IDOLOLATRm. 261 



xviff/xg %at sv ypo(,pa?g ffrepdvovs za,} ^vffiag tp'-pofiev or/ yap ou ra aura, Tap* 
(tic, fj.lv Sso/, Trap' olg ds $»j^/a, crap' o7g d' hptfa, vsvo/Mffftwa sffriv axpiZug SKI- 
ffratfa — "Soli odiis expetimur ob nomen Christ! ; et cum nihil in leges 
committamus tanquam peccatores ad necem rapimur; aliis alibi et 
arbores, et flumina, et mures, et feles, et crocodiles, et rations caren- 
tium animalium multa colentibus. Et quidem non eadem cunctis 
sed alia alibi venerantibus, ita ut in universum impii alii aliis sint, 
quia non eadem colant sacra, Atqui id unicum habetis, quod nobis 
criminis loco objiciatis, non eosdem nos vobiscum deos colere, neque 
mortuis libationes, et nidores adipum, neque signis atque statuis co 
ronas et victimas ofterre ; cum eadem animalia, apud hos quidem 
numina, apud alios feras, apud quosdam hostias esse. certo sciatis." 



LIBER IV. 

/ 

CAPUT I. 

DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. 

Piorum theologorum status et conditio post apostasiam Babylonicam — Abra- 
hamus superstitionibus implicitus ante vocationem, Jos. xxiv. 2 — Fabulae 
Judaicae de Ur Chaldeeorum, et Abrahamo in ignem conjecto — Vocatio Abra 
ham!, quomodo facta, et quando — Theologiae Noachicae ampliatio — Foederis 
divini renovatio — Circumcisionis institutio — Ecclesiae a mundo nova sepa- 
ratio completa. 

I. BABYLONIC^E seu Nimrodicaa apostasise, ortum, progressum, 
eventum exitialem, idololatrige primordia investigantes superiore 
dissertations exposuimus; ita theologiam naturalem ex prsesenti 
nostro institute expedivimus. Ecclesiam apostaticam catholicam 
pene fuisse ex eventu patet. Noachus quidem, cum turris Babylo- 
nica exstrueretur, adhuc erat in vivis ; et superfuit rebellum nepotum 
dispersioni. Accidit enim superba hsec defectio, anno vitse Noaclii 
septingentesimo secundo, cui superfuit annos ducentos quadraginta 
et octo, aut eo circiter; atque adeo Semus multo plures. Eos 
imquam a vero Dei veri cultu defecisse, impium esset suspicaii 
Vivente itaque adhuc Noacbo, multi sine dubio, praasertim ex iis, 
apud quos mansit linguae primaavse peritia, et usus Deo Creatori 
omnium in redemptore promisso adhaeserunt, et in sacro cultu ejus 
perstiterunt. Prout mos est veritatis testibus, in omni apostasia 
catholica, hie illic dispersi, odiohabiti, impiorum persecution! bus ob- 
noxii, vitam in tcrris serumnosam egisse videntur. Rebus itaque 



262 DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. [LIB. IV, 

divinis, atque humanis in hunc statum redactis, cum idololatria indies 
cresceret, et multiplicaretur, cumque impietas et iiequitia hominum 
magis magisque invalescerent, omni spe reformationis ecclesiastics, 
aut ad bonam frugem revocandi humanum genus, abjecta; novam 
ecclesiam, nova theologia instructam, erigere Deus constituit. Hoc 
vero nisi per aliquorum a reliquis separationem visibilem fieri non 
potuit. Factum itaque ilia est in vocatione Abrahami (qua3 Geneseos 
undecimo et duodecimo memoratur), qua proposition istud suum 
Deus absolvit. 

II. Ab -ecclesise autem renovatione in familia Noachi post diluvium, 
per ampliationem theologian AdamicaB postlapsariaB in fcederis ex- 
pressi pactione, usque ad apostasiam et maledictionem Chami, anni 
intercesserunt 40, aut eo circiter. Tarn diu pura, recens post dilu 
vium instaurata ecclesia duravit. Abs ea reformatione, quas in 
ejectione Chami et families ejus, e ccetibus et communione piorum 
facta est, ad defectionem Babylonicam, anni fuere 62. Tarn brevi 
femporis- spatio, horrendum in modum a veri Dei cultu descivit 
ecclesia ista reformata. Inter defectionem autem istam et separa 
tionem Abrahami, inque ejus vocatione nova? ecclesire institutionem, 
anni intercesserunt 324. Omne ideo temporis spatium, quo cultus 
divini, et obedientiaB Deo debits, regula et norma erat theologia 
Noachica, anni fuerunt 426. 

III. Ipsum Abrahamum ante vocationem solennem, BabylonicaB 
defectionis et sceleris contagione aliquatenus contaminaturn fuisse, 
Scriptura refert, Jos. xxiv. 2, " Trans fluvium" (Joshua Israelitas 
alloquitur) " habitaverunt patres vestri primaBvi, Thara pater AbrahaB, 
et pater Nachoris: et servierunt diis alienis." Ipsum Abrahamum 
hie intendi negant JudaBi omnes, superbum et prasfractum genus 
hominum, omnia sibi, et patribus suis secundum carnem ascribere, 
gratiae et misericordiaB divinas nihil, gestiens. Pater num genus ab 
Abrahamo, maternum a Nachore totus iste populus dixit. Non alio 
autem fine Deus hie totius stirpis IsraeliticaB auctores ejus sceleris 
insimulat, quam ut eos quicquid supra ceteros mortales obtinuerint, 
non nisi merse gratia? suse beneficio obtinuisse, ostenderet. Praenovit 
enim quanta superbia dura? cervicis populus, justitiam suam in 
semine promisso, et misericordiam despecturus esset, glorioso patrum 
nomine, et Abrahamidarum titulo, inflatus. Neque hie solum illos 
a vana proprise justitise persuasione retrahere conatur Spiritus Sanc- 
tus. In hunc autem usque diem per totum terrarum orbem dispersi, 
nil nisi patrum merita, et obedientiam, suamque justitiam jactitantes, 
gratiaB evangelicaB, misere pereuntes, obstrepunt. 

IV. Ut vero inanis gloriolse opiniationi colorem aliquem induce- 
rent, fabulam putidissimam de Ur ChaldaBorum, ex qua Deum Ab 
rahamum vocasse, testatur sacra pagina, comment! sunt. Targum 
Jonathan! Ben Uzziel ascriptum in Gen. xi. 28, rem ita nor- 



CAP. I.] DE THEOLOGIA ABBAHAMIC'A. 263 

rat: " Accidit autem, cum projecit Nimrod Abramum in fornacem 
ignis, eo quod non coleret idolum suum, ut non esset potestas igni 
comburendi ipsum ; et ideo dubitatio orta est, Haran dicendo, Si 
vicerit Nimrod, stabo a partibus ejus, sin vero vicerit Abram, ero a 
partibus ejus. Cum autem viderunt omnes populi qui erant ibi non 
dominatum ignem in Abramum, dixerunt apud se, An non Haran, 
frater Abram plenus est divinationibus et anguriis, ipse vero incan- 
tavit ignem, ut non combureret fratrem suum. Statim cecidit ignis 
ex coelis excelsis et consumpsit eum, et mortuus est Haran ante con- 
spectum fratris sui, quando combustus est in terra nativitatis suse in 
fornace ignis, quam fecerunt Chaldagi fratri suo." Ita ille, more suo, 
ineptissimus fabularum consarcinator. Ur ignem interpretatur 
scilicet, quse est vocis significatio, cum sit aperte nomen loci; et 
\^/V ; hoc est, " vivente et superstite adhuc patre, in conspectu 
pains." Cum alii, prout superius dictum est, Haranem ante pat- 
rem mortuum esse in ejus pcenam; eo quod esset imaginum fictor, 
nugentur. Fabulse ansam ab historia Nebuchadnezzaris tres viros 
sanctos in fornacem ignis conjicientis, ob non adoratum idolum 
quod erexerat, quse Dan. iii. exstat, mendaces Judseos arripuisse, nemo 
non videt. 

V. Abrahamum ob negatum idolorum cultum non igne sed exsilio 
a rege Chaldgeorum multatum fuisse, ex traditionibus Sabiorum, 
refert Maimonides Mor. Nebuch. p. iii. cap. xxix., paulo aliter his- 
toriam concinnant Judseorum magistri in Bereshith Rabba, cap. 
xxxviii. Abrahamum scilicet fregisse imagines patris sui, perhibent, 
atque eo nomine ab ipso patre ad regem Nimrod fuisse delatum; a 
quo post varias disputationes in ignem conjectus est, et ab angelo 
exemptus. Injuriam autem sumrnam memorias Tharse, viri, uti 
videtur, pii et sancti, a fabulatoribus factam esse, nullus dubito. 
Ipse Maimonides, libro primo de Siderum Cultu, ob disputationes 
adversus idola, ac simulacris vim illatam, regem ChaldaBorum eum 
occidere voluisse, pluribus enarrat. Et satis antiqua est fabula; 
nam meminit ejus Hieronymus, Qusest. Heb. in Gen. Et ante eum 
longe Josephus, lib. i. Antiquit. cap. vii. : XaXda/wv rz %aj ruv 
MsffOTTorafMTuv Graffiattdvruv tfpbg avrbv, /ASTOIKZ/V dox/ftdtias, xara 
ffiv xai (Soqdziav TOV Qsou rqv Xavavaiav eff%s ynr — " Gum Chaldsei et 
Mesopotamitse cseteri contra ipsum insurgerent, consilium migrandi 
coepit, et voluntate ac favore Dei fretus terram Canaanseam tenuit/' 
Neque sane veri est dissimile, impios idololatras, postquam cognitione 
Dei vera esset instructus, contra ipsum insurrexisse. Contentionem 
vero Abrahse cum patre Thara de fabricatione et cultu simula- 
crorum, antiquorum etiam Christianorum pene nemo non credidit. 
Ita Johan. Antioch. Mai. nugator avsxdoroz, in Bib. Bod. lib. iii.: 
*O dl'A&paafj, sKiyvovs xctt Xoyiffdpevog, on ra dydX/tara, a stfoiei 6 

xai olx 



264 DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. [LIB. IV. 

w£ Sfeoug sv rS> ovpavfi, ysvoftsvovg yr^v xai xovtv xarsyivuffxsv ovv r£ /5/w wa- 
rpi &dppa Xsyuv. 1i vXavag rov$ avQp<jj<7rov<; dia xepdos, ou% g<rr/ yap 
Qsog si /Ay 6 sv ro/£ ovpavo?$ o dqftiovpyqffag ra opu/Atva, raura <ravra* 
XaC&v sxXaffs ra dyd\f^ara cravra nat avz^wpqifsv s% avrov xai 
sJg rqv Msffofforapiav — " Abrahamus vero, cum ad Dei notitiam jam 
pervenisset, secumque reputasset, imagines a Thara patre fabricatas 
hoininum esse defunctorum; ideoque nee eos, pulvis cum sint cinis- 
que, pro diis ccelestibus esse colendos; talibus ipsum verbis incre- 
pare ausus est: ut quid (inquiens) turpis lucri causa mortales in 
errorem ducis. Unus quippe Deus est coelestis, qui ista formavit 
quse videmus omnia, Dictoque citius, imagines confregit omnes, 
patreque derelicto, Mesopotamiam versus ducit Her" 

VI. Quod autem Tharam non tantum factorem, sed et simulacro- 
rum venditorem inducant, prodit se fabula : 'H yap dya\paro-7roiia yj 
dp^aia, ou roDro sVfctrrsv, ovds wspisZav rag iroXsig dirodifto/Asvoi roZg $sov$ } 
aiebat statuario simulacra deorum vendenti, Apollonius apud Phi- 
lostratum, lib. v. cap. vii. : " De diis mercaturam antiqui statuarii 
non faciebant, neque ut eos vendituri urbes ambiebant, eo enim 
modo Hyrcanis et Scythicis servis, non diis uti decet." Sed "i^K, 
ut diximus, nomen loci erat, quicquid ipsa vox significet. 

VII. Fatetur quidem Rambam, Abrahamum usque ad annum 
aetatis quadragesimum octavum cultu idolorum illaqueatum fuisse, 
ilium vero annum setatis agentem omnem cum iis communionem 
abjecisse. Vocatus quidem a Deo est, anno setatis septuagesimo 
quinto, Gen. xii. 4, vel forsan uno anno citius, cum Ur reliquerit 
et in Haran pervenerit. Inter ideo ejus renuntiationem cultus 
idololatrici et vocationem, intercesserunt ad minimum anni viginti 
sex. Quid ita ! Nempe ut sciamus Deum non elegisse aut vocasse 
Abrahamum ex mera sua gratia, sed propter justitiam et obedientiam 
et sui amorem, et anteactse vitse merita. Ita constanter omni ar- 
repta occasione proprise justitise adversus Dei gratiam patrocinium 
suscipiunt isti homunciones. 

VIIL Fateor equidem plerosque veterum a JudaBis deceptos cre- 
didisse, Abrahamum per contemplationem siderum ad veri Dei 
notitiam pervenisse, antequam vocaretur. Fabulam prolixe narrat 
Suidas in voce Abraam ; superbientium Judaeorum somnia sunt haac 
omnia, quae imitantur Arabes, uti videre est apud Abrah. Eccel. 
Hist. Arab. p. 125. 

IX. Non absimili proposito ejusdem pene generis figmentum cu- 
dit Simon Episcopius, Institut. Theol. lib. ii. cap. iv. : " Is Abraha 
mum ante vocationem, vitse integrum et serium probitatis amatorem 
licet, idolorum cultui addictum credibile esse scribit." Quid ni 
qu83so credibile esset? quid inde sequi videatur? " Hujusmodi," 
inquit, " ingenia nori modo capacia sunt, sed et sequacia, simtilque 
lumen aliquod magnum adfulget, quo irradiantur et adficiuntur/' 



CAP. I.] DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. 265 

Nihil ideo opus erat gratia irresistibili Calviriiana ad ingenerandam 
in Abrahamo fid em, aut obsequium. Sed quid, queeso, est rb dov- 
Xeveiv vKofeffsi, si hoc non sit? De probitate et integritate Abra- 
hami ante vocationem in sacra Scriptura ne ypv quidem legimus. 
Tantiim diis alienis serviisse dicitur. Sed contrarium videtur Spi- 
ritus Sancti atque hujus hominis propositum. Ille ubivis Dei gra- 
tiam deprasdicat; hie hominum probitatem et integritatem, gratia 
divina destitutorum ; — ille, quse ad gloriam misericordiae divinas ex- 
altandam faciunt, exponit ; hie, quae ad laudem capacium et sequaci- 
um ingeniorum, exscalpit. Sed is est aliquorum hominum mos ; nihil 
se egisse existimant, nisi multum in opprobrium gratise Dei dixerint. 

X. Ceterum nihii prohibet, quo minus credarnus Abrahamum 
etiam in medio cultus idolorum aliqualem saltern veri Dei notitiam 
retinuisse. Non enim is solus dicitur deos alienos colere, qui ab- 
jecta omni veri numinis reverentia, deos alios in objectum cultus 
sibi adsciscit, sed illi etiam, qui vel alios deos cum ipso conjungere 
quocunque ordine vellent, aut in simulacris et idolis ipsum colere 
sibi visi sint. 

XI. Vocatio autem ista solennis Abrahami, cum per oraculum, 
seu verbum quoddam externum facta sit, ex. emcaci et verticordia 
Spiritus Sancti operatione erat, quod ille, qui tantis in tenebris ja- 
cuit, tantis tentationibus, quantae ex arcta cognatorum et familiarum 
necessitudine, et ex timore longinquae peregrinationis, omni ope 
humana destituto oriri potuissent, expositus, tarn aequo animo et 
libenti, se dicto audientem illico praeberet, et imperio Dei se sub- 
mitteret. Respexit autem vocatio ista turn sanctitatem cordis et 
vitae, in renovatione totius hominis, internam, turn separationem ad 
cultum Dei veri externam; neque enim id solum Abrahamo laudi 
ducitur, quod novato ritu Deum coluerit et solenniter invocaverit, 
sed etiam quod fidelis esset, Dei amicus, quod promissiones acce- 
perit, quod fide justificatus fuerit, ac Dei amator constantissimus 
exstiterit. Deus ideo novam ecclesiam erecturus per separationem 
visibilem a mundo, et omnibus falsae religionis misturis et corrup- 
tionibus, in vera fide, sanctitate et obedientia vocatorum super 
ipsum Messiam promissum, fundamenta ejus posuit. 

XII. Abrahamo in hunc modum ad Dei voluntatem vocato, in 
cultus et vivendi normam, theologiam Noachicam novis revelationi- 
bus explanatam et ampliatam Deus tradidit et commisit. Tanta 
autem voluntatis divinae et mysteriorum gratiae expositio, tamque 
illustris, ea explanatione theologice -postlapsarice edita est, ut pro- 
ventum uberiorem unius revelationis o/xoi>o,a/^ ; donee ille veniret, 
cui omnia erant reposita, vix obtinuerit. Etenim, primo, ei clarior et 
plenior antiqui promissi explicatio data est, illaque variis vicibus re- 
petita, Gee. xii. 3, 7, xiii. 15, 16, xv. 1, 5, 6, xvii. 1, 2, 9, xxii. 1 7, 18. 

XIII. Christus jam " prospicere e fenestris, et prodere se e can- 



266 DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. [LIB. IV. 



cellis incepit/' Cant ii 9 ; imo " festinare et assimulare se 
vel hinnulo cervorum super monies aromatum," cap. viii. 14 ; sen 
fidei, amori, etdesiderio electorum seaperte et suaviter manifestare. 
Septies enim ad minimum promissio seminis victricis et beatificantis 
renovatur. Deinde, [secundo], huic promissionis explanation! accessit 
foederis grate, in promissione et stipulatione consistentis, uberior de- 
claratio. Non tantum enim Deus expressam foederis mentionem injicit, 
ubi cum Abrahamo de obedientia agit, uti antea factum cum Noacho, 
sed et expressam fcederationis naturam exponit, promissionem cum 
fidei et universalis et sincerse obedientiae stipulatione conjungens, 
Gen. xviL 1, D'pn nvn ^ T)S?nnn "^ i>8-%— « Ego Deus omnipo- 
tens ; ambula coram facie mea, et esto perfectus." Hanc autem so- 
lennem interventionem, "fcedus" vocat, ver. 7, atque etiam exponit 
quisnam esset illorum verborum sensus, EGO DEUS OMNIPOTENS ; 
nempe, quod illi ita esset, in se, atque omnipotentiam suam, curam 
ejus suscipiens, et ei aBternum per semen promissum bene esset : 
i?2 "'nnn-nx t| nbipn j inquit, CWjil^ ^^ rt^v D ^ *n$ ^^, — " Stabi- 
liam fcedus meum inter me et te in foedus sempiternum, et ero tibi 
Deus." Prasmissa Seminis promissione, omnis gratias fundamento, 
Deus gratiose promittit se ei in semine illo,Deum parcentem, sanctifi- 
cantem, justificantem, servantem gratuito et immutabiliter fore, fidem 
atque novam obedientiam abs eo vicissim postulans. Porro, [tertio], 
in solatium ipsius Abrahami datur qusedam foederis ad ejus faniiliam 
appropriatio, ita ut nemo, nisi ex ea familia, vel vi benedictionis ei 
familias annexae, beatitudinem assequeretur, Gen. xii. 3. lia fide- 
Hum pater constituitur. Quarto, circumcisio in signum foederis in- 
stituitur, Gen. xvii 10, 11. Et quinto, communicatio privilegiorum 
foederis et ecclesia?, cum semine infantili (quod postquam modo 
peculiar! Deo curas esse cceperat, ecclesia nunquam absolute defecit) 
conceditur, Gen. xvii. 7. Nee, ultimo, minima pars theologias Abra-- 
hami erat, quod eum Deus in amicitiam assumpserit, et iteratis 
subinde revelationibus adeo sibi familiarem reddiderit, ut rectus, 
Justus, pius, et in omni divina sapientia, et fidei mysteriis, supra 
quod dici potest, instructissimus evaserit. De hisce verb, cum par- 
ticularia sint, adeoque ad nostrum institutum immediate non perti- 
neant, nunc non est dicendi locus. 

XIV. Ab anno autem mundi 2083, base theologias expositio 
illustris initium coepit ; duravitque annos, teste apostolo, 430, Gal. 
iii. 17. Abrahamus enim promissionem accepit, cum esset natus 
annos 76, seu ineunte eo anno, cum jam ex Charane egressus in 
terram Canaanaaam pervenerat. Abs hoc promisso dato, " Factum 
est post finem quadringentorum triginta annorum, ut eodem ipso die 
egrederentur omnes exercitus Domini de terra ^Egypti," Exod. xii. 
41. Lex autem in monte Sinai, quae theologiae Mosaicas initium 
dedit, tertio mense post exitum ilium ex ^Egypto lata est, cap. xix. 1. 



CAP. I.] DE THEOLOGIA ABKAHAMICA. 267 

Permansit itaque exacte theologise ista oixovopta annos quadringen- 
tos triginta, menses tres; de quo temporis spatio, ejusque epochis 
rite constituendis, consulat lector TJsserii Chron. Sac. cap. viii. ix. 

XV. Vocatus itaque, separatus, et in voluntate Dei instructus, 
beneficio et virtute theologiaB renovatae et ampliataB novam ecclesiam 
in familia sua constituit Abrahamus, et solennem Dei cultum sepa- 
ratim ab omnibus, qui apostaticse ecclesia? superstitionibus contami- 
nati erant, observavit. JEdificavit enim altare Domino inter Bethel 
et Hai, " et invocavit nomen Domini/' Gen. xii. 8. Verba ilia, ^p?l 
nlrp Dtyzi ) eadem sunt cum iis qua3 in enarratione reformationis ec- 
clesias Enoshianse et restitutionis cultus divini usurpantur, Gen. iv. 
26, de quibus, supra, pluribus egimus. Omnem autem cultum Dei 
externum, ipsa etiam sacrificia, sub " nominis Dei invocatione," con- 
tineri fatentur omnes. 

XVI. Sed neque duravit hie ecclesiaa status sine labe insigni, unde 
reformatione opus habuit longe antequam ejus ceconomice finis a Deo 
designatus adesset. Prseterquam enim quod penitus a vera ecclesia 
defecerimt aliquot Abrahamidse, Ishmael scilicet atque Esau cum 
filiis Keturae, etiam in ipsam Jacobi domum, ubi solennis Dei cultus 
peragi solitus, per uxores Syras irrepsit superstitio. Neque enim 
Rachel patris teraphim (de quibus postea) furata fuisset, nisi per- 
versa superstitione aliquatenus teneretur. Inepta enim surit, qua3 
hie fingunt Rabbini, earn scilicet idcirco penates paternos abstulisse, 
ne eos consulens certior fieret de fuga Jacobi; nam teraphim in 
auguriis et vaticinationibus adhibita fuisse videbimus. Quousque 
autem irrepserit, atque se diffuderit, superstitio in sanctissimi patri 
archs domo, incertum At vero ei illam adhaasisse, ex solenni, quam 
iustituit, reformatione apparet. Ea habetur Gen. xxxv. 1-4 : "Edixit 
autem Deus Jacobo, Surge, ascende Bethelem, et conside ibi : et fac 
ibi altare Deo illi ford, qui appamit tibi cum fugeres metu Hesavi 
fratris tui. Quapropter edixit Jacob familise sua3, et omnibus qui 

erant secum, Removete deos alieni populi qui sunt inter vos 

Afferentes itaque dederunt Jacobo omnes deos alieni populi qui 
erant in manu sua, et inaures quas erant in auribus suis; abscon- 
ditque ea Jacob sub ilia quercu qua3 prope Shecemum est" Ad 
reformationem ecclesiaB, ad cultum Dei solennem (in mediis turbis, 
periculis, et migrationibus neglectum nimis), restituendum, vocatum 
se per oraculum intellexit vir sanctissimus. Dei, ideo, dicto obediens 
reformationem aggreditur, atque totam familiam, turn uxores, et 
liberos, turn servos adscititios, pie admonet de opere sibi a Deo man 
date. Videtur autem neque paucos cultu idololatrico fuisse inqui- 
natos, neque unius generis idola in ejus familia locum habuisse. 
De pluribus etenim dicitur, " Eos attulisse deos fictitios atque in 
aures;" hoc est, quae Dei alicujus falsi nomini sacrataa erant. Ea 
autem omnia in terrain condidit, ubi periere sine dubio penates La,- 



268 DE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. IV. 

banici. Atque hsec peculiaris et antea inusitata reformationis insti- 
tuendae ratio; nempe non in personas, sed in res ipsas, falso cultui 
destinatas; illam vero in usum omnium seculorum Deus hie appro- 
bavit. Accidifc autem hgec ecclesise reformatio in domo Jacobsea 
post ejus institutionem in familia Abrahami, annos 190, vitse scilicet 
Jacobi ann. 105, aut eo circiter, 4 vel 5 ann. postquam e Mesopo 
tamia discesserit. 



CAPUT II 

DE THEOLOGIA MOSAICA. 

Ecclesia in vocatione Abrahami fundata et fixa — Visibilitas ecclesise quid sit, 
atque unde — Post vocationem Abrahami status ecclesise usque ad rtfMrfadtty 
— Lingua primseva con^ervata — A felfvhfc<fMft«/Mf labe in yEgypto Abramidai 
haud immunes — Legislatio Sinaica; seu theologiae Mosaicae initium — Pri 
mus ecclesiae status ex lege arbitraria — Theologia sparsim tradita, in unum 
corpus redacta; literis commissa; doctrina ecclesiae completa — Verbi divini 
literis commhsi. certitudo, auctoritas, evidentia — Theologiae Mosaicae duplex 
consideratio — Quo sensu evangelica, quo sensu legalis— Fabula Judaeorum de 
lege orali explosa — Praesentis Judaismi fundamentum triplex. 

I. POSTQUAM Deus ecclesiam suam in mediis periculis, saspius etiam 
in ipso exitii confinio, per tot secula (hie, illic, ubivis gentium, quern, 
quosve vellet, veritatis coelestis luce irradians) sospitasset, placuit ei 
tandem in vocatione Abrahami solenni, superius exposita, illam quasi 
vagam et instabilem firmare et sistere; et per totalem a mundo, qui 
jam plane et aperte in potestate Satanae positus erat, separationem, 
novorumque rituum institutionem, visibilem magis et conspicuam 
reddere. Neque enim visibilitas, uti loquuntur, ecclesias, ex pro- 
fessorum numero sestimanda est. Nam, cum costus populi Dei in 
terris, qui ecclesia est, visibilis dici soleat abs ea pietate, qua3 est 
justorum et injustorum distinctio; fieri potest, imo ssepenumerb fieri 
solet, ut in maxima professorum turba ob neglectam pietatem istam, 
unde solilm conspicua est, pene lateat ecclesia, neque dignosci clare 
possit. Non aliunde vero, quam ex quo ccetus aliquis est ecclesia, 
est etiam visibilis. Quam vis, ideo, in Abrahami vocatione in unam 
pene familiam ecclesia redacta sit; cum tamen luce spirituali, novis 
cultus divini institutionibus, quee separationem ejus a reliquo mundo 
notabilem fecerunt, aucta fuerit et amplificata, illustrior, visibilior, 
et magis gloriosa, quam unquam antea, ab eo tempore emicuit. 

II. Revelationem autem istam, quas Abrahamo facta novas ecclesiaB 
fundamentum erat, superius pro instituti nostri ratione breviter enar- 
ravimus. Ei innixam theologiam, quadringentos et triginta annos, 
obedientias Deo acceptse, fidei et cultus piorum pene omnium regu- 
lam seu canonem exstitisse etiam ostendimus. Quse vero novo huic 
theologorum generi, seu ecclesia3 AbrahamicaB, per aliquot secula 



CAP. II.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 269 

divinitus acciderunt, in libris Geneseos et Exodi, pianissimo sunt 
exposita. Ad obedientiam quidem Deo rite prsestandam, cultum 
ejus assidue celebrandum, et promissis fidendum, novis revelationibus 
subinde incitati et stimulati fuerunt. Variis autem afflictionibus et 
persecutionibus, quibus ex definite Dei consilio erant expositi (ex- 
ercitati magis, quam fracti aut oppressi fuere), cum in omnibus 
angustiis et periculis, inenarrabilia divini favoris et curaB testimonia 
obtinuerint. Promissiones quidem, quas acceperat magnus ille eccle- 
sia3 et familia3 pater Abraliamns, cognitionem voluntatis Dei qua 
erat instructus, cultus ritus omnes, cum KarpoKapadoroLg turn recens 
sibi pra3scriptos, cum posteris communicasse, in Scripturis memoratur, 
Gen. xviii. 18, 19. Ha?c vero omnia, secundum uniuscuj usque men- 
suram, ab iis omnibus, qui ab illo ejus filio, ad quern solum promis- 
siones pertinuerunt, ordine natural: descenderunt, vel, ex Dei volun- 
tate et consilio, iis sese adjunxerunt, observata fuere, donee venirefc 
prasstitutum illud tempus, in quo omnia erant renovanda, atque in 
novam externi cultus formam redigenda. 

III. Linguam Abrahamo usitatam, primorum hominum fuisse, 
ostendimus; ea tandem ab Hebero, Hebraea dicta fuit. Hanc multas 
partes orientis, ubi alias dialecti, Syra praesertim, in usu fuere, per- 
agrantes ejus posted, puram, illibatamque conservarunt. Ex distinc- 
tione, quam inter Labani Syri sermonem atque Jacobi, Scriptura 
notat, id apparet, Gen. xxxi. 47: " Vocavit Laban" (lapidum acervum) 
jVinjy ijj . et Jacob vocavit eum TB?I. M Addit vulgatus interpres, 
" Uterque juxta proprietatem linguae suse." At Labanus, cum fuerit 
ex posteris Heberi, linguam ejus non penitus dedidicisse, probabile 
videtur ex nominibus Hebraicis quaB Jacobi filiis filiaB ejus imposu- 
erunt; Syrd vero tanquam sibi jam magis familiari usus est. In 
^Egypto etiam, ubi per ducentos plus minus annos duram servierunfc 
servitutem, mansit linguaa nativa puritas. De cultu veri Dei hand 
idem dicendum. Totam enim ecclesiam aliquatenus a principiis et 
norma theologiaa hujus Abraham icae defecisse in ^Egypto, testatur 
Spiritus Sanctus. Utramque nmlierem, Aholah et Aholibah, seu 
Israelem et Judam, hoc est, totum Abrahamidarum genus, adulteria 
commisisse in ^Egypto docet propheta Ezechiel, cap. xxiii. 2, 3, ac 
adulteria inde eduxisse, ver. 8, unde Deus conqueritur, quod idola 

gypti non desereret populus iste, capite vicesimo ejusdem pro- 
phetaB, ver. 8. Similiter Joshua diserte affirmat, populi eremitici 
patres non tantum trans fluvium, sed et in ^Egypto etiam deos 
alienos coluisse, cap. xxiv. 14. Atque hinc fuisse, nonnulli arbitran- 
tur, quod Satanas glorianti de universa terra peragrata et sibi sub- 
dita, Deus Jobum tantum habuerit, quern objiceret, Job. L 8, ii. 3. 
Quousque autem progressa est hasc Abrahamidarum defectio, qui- 
busve idolis, quove cultu extraneo se polluerint, plane incertum est. 
An Apidis superstitionem admiserint, postea videbimus. Post id 



270 DE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. IV. 



tempus, non tantum in deserto s^og^o^oi^ffav, stupendo vanitatis et 
caecitatis humange mentis exemplo, sed usque ad captivitatem Baby- 
lonicam, qua statuit Deus pestem illam penitus ab ecclesia averrun- 
care, idololatrise semper addictiores fuisse perhibentur. Sed haec ad 
ecclesiae Mosaicse defectionem pertinent. 

IV. Cum itaque jam tempus adesset, in quo theologiae, per meros 
homines docendae et admin istrandae, quasi manum supremam Deus 
adhibere voluerit. mediatorem et internuntium agente Mose, popu- 
lum hunc electum in desertissimas Arabiae solitudines, a reliquis 
mortalibus omnibus separatum, evocavit: ibidemque leges sapien- 
tissimas, sanctissimasque, ritus sacros innumeros, totamque volun- 
tatem suam, non sine immensa lucis theologicae ampliatione ilium 
edocuit. Haec autem tempora nullus ex lege arbitraria, seu pura 
institutione ecclesiae status praecesserat. Usque adhuc ab orbe con- 
dito, unaquaeque familia, vel separatim, vel cum aliis conjuncta, 
prout ex rerum circumstantiis id agendum judicavit recta ratio, 
cultui Dei institute vacavit. Nee aliter ab ipsis Israelitis factum, 
dum in Egypto hseserunt. Omnes quidem secundum ejusdem theo 
logiae dictamina eundem Deum coluerunt; sed ut coetus alicujus 
ecclesiastic! nexu uniti id agerent, hoc quidem lex naturae, qua sola 
in omnibus non speciali modo revelatis usi sunt, non prsescripsit. 
Cum verb glorias spirituals olim per semen promissum in lucem 
producendse,ut typusseu exemplar conspicuum exstaret, necesse erat, 
totum ilium populum in unum ccetum visibilem, qui cultus ejus 
sedes esset solennior, Deus compegit. Atque haec in celeberrima 
ilia vopodefffq Sinaicd acta fuere. Particularium revelationum capita 
persequi, aut institutiones cultus enarrare, a proposito nostro esset 
alienum. Progressum theologiae in genere investiganti, nonnulla, 
quibus nunc primum aucta est, annotare sufficiat. 

V. Primo ideo, ea doctrina coelestis, seu Dei cognitio, quae a 
jactis mundi fundamentis woXv^epus et variis occasionibus erat reve- 
lata, in unam generalem et stabilem cultus et obedientiae regulam 
quasi compacta est, atque [tovoeidug toti ecclesiae tradita. Deinde, 
cum doctrina haec non nisi per traditionem oralem usque adhuc con- 
servata fuisset, unde partim amissa est penitus, partim ex variarum 
superstition um, falsarumque opinionum mistura inutilis reddita, jam 
ex speciali Dei mandate et ineffabili erga ecclesiam cura, et miseri- 
cordia, fidis literarum monumentis commissa est. Ita curae morta- 
lium erepta est theologia, neque audaciae, caecitati, aut negligentiae 
eorum amplius exposita. Quicquid idcirco de ipsis theologis factum 
sit, theologia abs eo die usque pura sine minima labe aut corrup- 
tione permansit. Porro: priorum revelationum institutionumque 
corpori collecto, et in leges digesto novae insuper revelationes additae 
sunt, qnae Deum colendi, atque ei vivendi regulam in eum modum 
psrfectam reddiderunt, ut nulla nova institutione, aut nova doctrina 



CAP. II.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 271 

opus haberet ecclesia, douec veniret ille in "quo omnes thesauri 
sapientioe et scientiae habitaturi assent." 

VI. Revelationes autem istae mentis- divinae literis commissae, non 
minori evidentia auctorem suum referunt, ac se a Deo esse homi- 
nibus persuadent, quam unaquaeque revelatio immediate alicui facta 
ilium certum reddidit se earn a Deo accepisse. Cum Deo placuerit 
ullos mortalium spiritu suo immediate afflare, aut revelationum divi- 
narum participes facere, quomodo eum cum Adamo, Noacho, Abra- 
hamo egisse ostendimus, eos omnes de voluntate Dei, et quod Deus 
ipsos alloqueretur, certissimos fuisse constat. At peculiaris erat ea 
certitude divina, et persuasio, quam nacti sunt, quibus afflatus illos 
vel revelationes ex Dei jussu communicarunt. Etenim, qui certi 
aliquid habere velit de ea revelatione divina et supernatural!, quae 
sibi immediate a Deo concessa non est, duplici ut inniteretur funda- 
mento oportuit ; ministerio scilicet illius, cum quo Deus illam com- 
municavit immediate, atque ipsius rei revelatse naturae divinae afnni- 
tati, quae ei divinum quid inesse manifesto ostenderet. Sed alio 
longe modo divina persuasio veritatis ccelitus revelatae in mentem 
humanam se insinuat, ubi quis immediate Deum loquentem audit. 
Plerique Dei timentes, ante verbum ejus literis commissum, non 
aliam habuerunt doctrinarum divinitus revelatarum dapdhsictv, quam 
res ipsae paucorum ministerii beneficio, mentibus eorum indiderant. 
Mente autem Dei jam literis consignata, unusquisque mortalium, ad 
quern pervenerit Scriptura, non minus immediate Deum se allo- 
quentem babet, quam si viva voce Deum audiret loquentem, perinde 
ac Adamus, cum vocem Domini se audivisse dixerit. Uti enim 
nulla vox aures hominum verberare potest, nisi mediante aere, in 
qua formatur, neque tamen ob earn rem vocem istam immediate a 
Deo esse, si modo Dei vox revera sit, negari potest ; ita quamvis vox 
Dei scriptis tradatur, atque eo medio Deus utatur, quo homines 
alloquatur, ob earn causam, quo minus illos immediate alloqui di- 
cendus sit, causa nulla est. Sed immediate hoc dicitur fieri, respectu 
ad hominum ministerium ejusmodi, cujus antea mentionem fecimus, 
habito. Manet in verbo divino scripto rb $e?ov illud, quod revela 
tiones immediatas eomitatum, firmissimam et prorsus infallibilem 
ccelestis veritatis persuasionem iis dedit ; ad quos factae sunt. Quam 
sui fid em fecemnt olim Dei oracula immediate concessa, exemplo 
esse potest ipse Abrahamus. Nihil rationis rectas, uno hoc principio 
excepto, quod Deo sit in omnibus absolute obediendum, Abrahamo 
inerat, cui mandatum, quod in Ssocrpocr/w celebratissimo, acceperat 
de filio sacrificando, non adversaretur. Ita tamen certe, indubitate, 
et infallibiliter Deum ipsum ei locutum fuisse oracultim patefecerat, 
ut omni dubitatione et disputatione exclusa, illico se ad mandatum 
divinum exsequendum accinxerit. Neque in verbo scripto aliter se 
res habet. Ipse se in eo ita luculenter revelat, atque auctoritatem 



272 BE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. IV - 

suam Deus, ejus auctor, lit nullo alio testimonio nixa, mens human a 
religiosam in omnibus subjection em ei prsestare teneatur, quod nos 
in peculiari libello fusius demonstravimus. 

VII. Theologiam verb hanc in celebri ilia vopofafflce, revelatam 
firmatamque et libris commissam, alio atque alio modo considerari 
posse, apparet. Si enim doctrinam ipsam, scopum ejus et fidein 
primarium attendamus, nihil omnino sapit piaster primi promissi 
evangelici elucidationem manifestam. Institutionum pars maxima, 
sacrificiorum ritus pene omnes, mediatorem promissum, totum opus 
ejus mediatorium, cum redemptione seterna, sanguine ejus olim 
acquirenda, referunt, indicant et enuntiant. Docendi modus legalis 
dicitur; cum enim omnes cultus institutiones, quas instituit et ex- 
hibet, earn ales fuere, ex solo et liberrimo Dei beneplacito ad tempus 
tantum diopQudti prsestitutum institute, et populo Israelitico im- 
positas, ip?a3 vi sua nullatenus afficere potuerunt divina ilia et sacra 
dcorg^aara, quas praesignabant et in typo monstrabant. Qui 
ideo hac theologia instructi fuere, quamvis externorum rituum 
jugum ex voluntate legislatoris subire tenerentur, promissa tamen 
vitaB seterna? per Messiam in carne exhibendum, bonorumque om 
nium spiritualium sub umbris legalium ceremoniarum delitescentium, 
et intellexerunt, et fide apprehenderunt. Ipse enim Cbristus, 
Mosem ejusque interpretes propbetas, testimonium sibi, atque operi 
suo mediatorio perhibuisse, aflirmat. Apostoli etiam mortem et 
resurrection em ipsius Christi, atque ex iis vitam asternam annun- 
tiantes, niliil aliud se docuisse, quam quod in Mose atque prophetis 
scriptum erat, asseruerunt. De theologiaB hujus corruptione, atque 
theologorum apostasia catholica, postea pluribus nobis agendum 
est; triplicis erroris perniciosissimi nexu praBsentes apostatas teneri 
impraasentiarum annotasse sumciet. Primb enim, ultra et prater 
theologiam illam scrip tis mandatam, de qua paucis egimus, aliam 
quaadam oralem, crypticam, mysticam, scripts illius expositionem 
continentem, plurimaque alia nescio qua? ei superaddita, Deum 
tradidisse fingunt. Atque fabula hsec, cui ubivis reclamat ipsa 
scriptura, prassentis Judaismi fundamentum est. Hujus autem 
legis oralis traditionem, quomodo scilicet facta sit, in DTiy TJD cujus 
auctores circa annum Christi millesimum centesimum vicesimurn 
octavum, initio operis se vixisse ostendunt, cum a vastatione templi 
securidi ad prsesens illud tempus, in quo operi incubuerunt annos 
mille et quinquaginta tres effluxisse doceant, enarrant. yOT, inquit,p 
na fe^ mini nnan^ nun I:DD bp ny }i3;— hoc est, " Jehoshua filius 
Nun, pax super eum, accepit ab eo" (sc. Mose) " tarn legem scrip- 
tarn, quam oralem. Constat, quod Moses preceptor noster sede- 
bat judicans omnes Israel a mane usque ad vesperam, et ea lex, quas 
scripta erat, non habebat unum de omnibus eventibus, qui rioviter 
oriuntur. Postea tarnen super eos tribunes, centuriones, quinqua- 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINE. 273 

genarios, et decuriones posuit, dixitque eis, Audite fratres vestros, et 
udicate eos juste: dixit quoque de se ipso, Et praecepi vobis in tern- 
)ore illo. Certum hoc praeceptum non fuit, nisi ilia lex, quam habe- 
>at in ore. De officio quoque mactationis, et ceremoniis ejus scriptum 

est, Quae praecepi tibi offeres et comedes; docens scilicet, quod posita 

erant de mactatione qusedam praecepta, qua3 non scripta erant in 
ege. Porro Jehoshua tradidit hanc legem senioribus, quum migraret 

ad vitam futuri seculi: seniores, qui dies suos pertraxerunt post 
Tehoshua, tradiderunt earn prophetis, et propheta unus alteri per 
jenerationes, usque ad Haggai, Zachariarn, et Malachiam : prophetae 
radiderunt earn viris magnae synagogae, qui sunt Zerubbabel, filius 
Shaltiel filii Jechoniae regis Jehuda; et qui venerunt cum Zerub- 
>abel, Joshua, Nehemia, Seraias, Arabia, Mardochi, Belshan, Mas 
ter, Bigui, Rehum, et Baana. Hi sunt capita synagogae rnagnae." 
lane vero legem oralem, postea scriptis commisisse Rab. Judam, qui 

ducentos annos post destructum templum secundum vixit, pluribus 
arrat, R.M.B.M. prsefatione Seder Zeraim, quam, cum aliis ejusdem 
Maimonidis opusculis, Arabice et Latine edidit 01. Pocockius. Ea 
ex ita primo in Mishnaioth, deinde in utrumque Talmud, adjectis 

nimirum sapientum ab eo tempore responsis, et explicationibus ex- 
revit. Eandem cantilenam in Pirke Aboth, cap. primo, et nullibi 

non cantillant. In hisce exponendis totus est Galatinus in libro 
)rimo de Arcanis Catholicae Veritatis, qui Martini Raimundi vitul& 

arasse comperitur. Eorum vero, quae circa legem hanc eousque per 
raditionum conservationem confixerant Judasi Talmudici, conside- 

ratio alio in loco nobis occurret. Deinde Judsei legalem ilium do- 
:endi modum, atque cultus carnalis ritus omnes, aaternos et prorsus 
mmutabiles esse debere autumant; cui errori se opponit EpistolaB 

ad Hebraeos auctor, quern Paulum fuisse, alibi ostensuri sumus. 

Per observationem autem istorum rituum atque constitutionum una 
um ea obedientia, quam propriis viribus legi morali praestare pos- 
unt, se justificatos et coram Deo acceptos fore, hariolantur. De 

iiisce vero, cum ad avoffrurias Judaicae narrationem deventum erit, 
luribus, uti diximus, agendum. 



CAPUT III. 

DIGRESSIO I. — DE ORIGINE LITERARUM. 

.nvestigationis originis literarum rationes — Qui usum literarum antediluvianum 
statuunt auctores — Pro ea sententia argumenta — An Adamum literas in- 
venisse probabile sit — Literas a Deo creatas nugantur Judaei et Muhapi^ 
medani — Suidae et Plinii auctoritas — Enochi prophetia — Sethi columnae — 
Kircheri sente»tia — Ad argumenta pro literis antediluvianis responsio — 8en- 
VOL. XVII. 18 



274 DE LITERARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

tentiam earn suspicionem vocat Augustinus — Prophetia Enochi an scripta 
sub Veteri Testamento — Contra usum literarum antediluvianarum argumenta 
— Verbura Dei ante diluvium scriptis non commissum — Literarum inter gentes 
post diluvium fama nulla — De origine literarum apud gentes testimonial — 
Literarum Phoenices inventores primi communiter habiti — Literarum ante 
Mosem nullum certum monumentum aut memoria — Cadmum inter gentes 
primum literas invenisse constans fama — Usum literarum unde Phoenices 
(quorum Cadmus erat) didicerunt — Argumenta Kircheri pro literis ante- 
Sinaiticis examinantur — Mercurius Trismegistus — De libro qui Asclepius dici- 
tur — Liber Bellorum Domini, Num. xxi. 14 — De observationibus astronomicis 
Chaldseorum. 

I. CUM theologia, seu veritatis, quse secundum pietatem est, doc- 
trina, nunc primum literis commissa fuerit, abs opere institute alie- 
num non videtur, usus literarum, aut scribendi originem paucis 
investigare. Locum, fateor, baud magni momenti, omnium homi- 
num conjecturis expositum, satisque dudum plurimorum scriptis 
vexatum aggredimur; sed breves erimus, neque, uti spero, tsedio 
lectori; prsesertim, cum causa baud desit de istiusmodi rerum fonti- 
bus ulterius adhuc inquirendi. Cum enim Deum promissa atque 
mandata plurima hominibus dedisse, ante voftoQ&fflav illam celeberri- 
mam, quarn exposuimus, superius demonstraverimus, atque eorum 
nonnulla fnerint, quae ad totum genus humannm pertinuerunt, cuncta 
vero toti ecclesiae, mediante hoc vel illo administro, data, si modo lite 
rarum usum ante hoc tern pus cognitum fuisse statuerimus, cur eorum 
nulla scriptis mandari voluerit, cum id summo cum omnium bene- 
ficio fieri potuerit, prout ex eventu patet, operse pretium esset in- 
quirere. Imo, non inepte quis hinc conjiceret, literas non antea 
ortum habuisse, quam lex scripta fuerit, easque, quas Deus digito 
suo tabulis lapideis signavit, primas omnium fuisse proprie sic dictas; 
et quoniam in ilia sententia ipse sim, quae in contrarium a viris doctisj c 
afferuntur, paucis examini subjicere visum est. 

II. Sunt, ideo, qui literarum et scribendi usum anted iluvianumjii 
adstruunt. Ei sententiae veri speciem ut imponerent, probationibusjf 
seu potius conjecturis, quas verisimili saltern arbitrantur similes, utun-P 
tur. Primb enim Adamum mundi parentem, longa experientia etp 
rerum usu sapientissimum, posterorum bono sedulo invigilantemJm 
literas etiam, tantum humani generis beneficium invenisse, sequumjsti 
esse ut censeamus judicant. Ita statuit Theod. Bibliander de Ori-jar 
gine Literarum, et Angelus Roccha in descriptione Biblioth. VaticanJdc 
" In semicolumna lateritia," inquit, "Adam est, per pictoriam artemlffl 
satis belle effictus. Supra hujus caput characteres sive literaa antiquij sc 
ores, nunc Hebraicas dictas; ad ejusdem verb Adami pedes inscripticl 
latina, in hanc legitur verborum formam ; ' Adam divinitus ecloctusl 
primus scientiarum et literarum inventor/" Atque hoc verum fuissel 
ipsam rationem persuadere sen tit. Earn vero proferendi tsedio sfflfo 
oneratum noluit. Ejus auctoritate nititur Hermannus Hugo, del in 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINS. 275 

Scribendi Origine, cap. vii. Hisce annumerari possunt, Altissido- 
rensis, Annius Viterbiensis, et Camerarius. Etiam libros quosdam 
Adamum scripsisse de creatione mundi, et de pcenitentia, Judsei affir- 
mant. " Quse librorum miracula," inquit Giraldus de Poet. Dial, i., 
" si non portenta potius, imperitis nostris Christianis quibusdam, 
illudentes Hebrsei narrare consueverunt." Sed quidni Adamum 
ibris usum fuisse audacter dicerent, cum ipsas literas a Deo creatas 
uisse, vespere sabbati affirment, teste Munstero Annot. in Gen. i. 1. 
Duos etiam Alcorani versiculos creatos fuisse bis mille annos ante 
nundum conditum, atque in paradiso Dei manuscriptos nugantur 
Vluhammedani. Suidas in voce Adam, rouroD Tt%v9.i xai ypdfouara. 
ales vero literas intelligat, non ostendit, cum antea in voce Abra- 
lam, dixisset, oSrog efiptv hpa ypawara- per quse verba literas He- 
)raicas significare voluisse videtur. Deinde Plinii sive auctoritate 
ive testimonio utuntur, Nat. Hist., lib. vii. cap. Ivi. " Literas/' 
nquit, "semper arbitror Assyrias fuisse." Et paulo post: " Ex quo 
apparet seternus literarum usus;" hoc est, mundo COJBVUS. Porro, 
^nochi prophetiaB in epistola Judse mentio facta est. Ea quomodo 
etineri potuerit in hominum memoria, nisi scriptis commissa fuerit, 
lifficile est conjicere. Dicunt praBterea, Sethum Adami filium co- 
umnas duas erexisse, lapideam unam, alteram lateritiam, in qui- 
3iis solis siderumque cursus, aliasque observationes naturaa rerum 
oscripsisse eum affirmat Josephus, Antiq. lib. i. cap. ii. Josephi 
^ententise subscribunt Polidor. Virgil, lib. i. cap. vi. ; Lud. Viv. in lib. 
mi.; August, de Civit. Dei, cap. xxxix.; aliique. Denique, ni fallor, 
intea observavimus Maimonidem amrmasse, " Idololatras antedilu- 
rianos libros multos in erroris sui perniciosissimi defensione seripsisse/' 

III. Nemo autem est, qui adeo animose opinionis hujus patro- 
inium unquam, quod sciam, in se suscepit, ac Athanasius Kir- 

cherns, Obelise. Pamph., lib. i. cap. i. pag. 2, 3. Testimoniis autem 
nititur Rabbinicis, noviciis omnibus, plerisque ineptissimis ; imo, ne 
juid causa? deesset, figmento monstrosissimo de creatione literarum 
n paradiso fidem adhibere videtur; saltern Deum librum scripsisse, 
ac Adamo dedisse, extra controversiam poni velit. Josephi testi- 
monium quoque adducit ; sed iis verbis, quse apud eum nullibi ex 
tant ; neque sine dubio exstitere unquam, pag. 7. Chamum impias 
irtes invenisse, quas, quia Noachus noluit permittere ut in arcam in- 
duceret, saxis et laminis ferreis inscripsisse, nullus dubitat. Sed ita 
3st, vir ille doctus, ut vix ullibi in animum induxisse videatur, quid 
scribere deberet, sed quid possit; paratus interea credere, quicquid, 

" Graecia mendax 

Audet in historia." . . . . — Juv. Sat. x. 174. 

IV. Atque ha3C sunt argumenta, quibus, ut sententiam istam de 
.iteris antediluvianis probabilem redd ant, utuntur viri docti. An 
j_juod vellent, eorum ope obtinuerint, restat ut paucis videamus. 



276 DE LITERARTJM ORIGINS. [LIB. IV. 

Adamum literas invenisse, tantum suspicio est, et conjectura, cui, ut 
assentiamur, ratio nulla cogit. Unde Augustinus, Qusest. sup. Exod. 
lib. ii. qu. Ixix. : " Nonnullis videtur a primis ho minibus literas 
ccepisse, et productas esse ad Noe, atque inde ad parentes Abrahse, 
et inde ad populum Israel; sed unde hoc probari possit, ignoro/' 
Qua viri doctissimi ignorantia adhuc laboramus omnes. Post re- 
missum peccatum, "canticum eum Deo dixisse," refert Targurn 
Chald. in Cant. Solom., cap. LI. De scriptione nihil addit auctor, 
quamvis alias nugarum pleiius. Angelus Roccha imaginibus, nescio 
quibus, et picturis noviciis in Bibliotheca Yaticana nititur, ipse autem 
quam ineptus auctor sit, quam nullius judicii, postea videbimus. 
Adamum, vero, artes omnes et scientias non invenisse certum est; 
imo, forte, ne multas quidem excogitavit, cum vitain duxerit sine 
dubio serumnosissimam, et magna erat ejus miseria, quamdiu viveret. 
Plinii auctoritas, in hac causa, nulla esse potest; utpote qui de 
rerum originibus, ultra Grascorum fabulas et conjecturas, nihil sciret, 
atque ideo in omui vera antiquitate infantissimus. Qui vero mun- 
dum seternum fuisse negant, ejus testimonio uti non possunt, non 
debent; cum non aliam ob causam seternitatem literarum finxerit, 
quam quia mundum initio caruisse censeret. 

V. Neque Enoch! prophetic commemoratio conjecture huic fidem 
afferre, aut auctoritatem videtur. Ejusmodi dictorum meraoriam per 
multa secula, et quidni per omnia, conservare, impossible videri 
non debet, iis praBsertim, quorum ad stomachum et palatum satisfa- 
ciunt traditiones ecclesiasticse; apud Druidas, non " fas fuisse sacra 
literis mandare," refert Caesar, lib. vi. de Bell. Gall. cap. xiv. Eandem 
disciph'nam observasse Pythagorseos omnes, et^Egyptiorum theologos, 
notum est; et antea nos ostendimus ex Herodoti lib. ii. Imo La 
ced semonii leges nullas scrip tis cornmiserunt, quod observatum 
Justiniano, J. 2, S. 20. Refert Plutarchus in vita Lycurgi: No>oug 
inquit, yeypappivovg ovx edqitev. Neque tamen concise et laconice 
dicta memorise infixa retinendi spes defuit. Sed traditionibus fidem 
in hac causa asserere non opus est. Prophetiam enim istam Enochi 
vel aypdpug vel syypdput exstitisse, per ea omnia secula, ex quo Jen 
primum prolata est et innotuit, ad Judse usque tempora illumqueJiie 
vel ex traditione, vel ex libris scriptis earn didieisse cur crederemus 
causa nulla est. Qui earn primus literis mandavit, dvo ttvivp 
ayiov <pep6{tsvc$ cum esset, aliunde quam ab ipsius spiritus afflatu illanijtiii 
hausisse credibile non est. Et cur ab oblivione longissima tum 
temporis vendicaretur, causa erat gravissima, Instabat prope te 
pus in quo plenissime implenda erat prophetia ista in ecclesiaBJ 
Judaicse iravuksfyiy,, et horrenda destructione, cujus typus et ex-f 
•emplar in diluvio praacessit; prout, eandem cum Juda telam per- 
texens, docet Petrus, 2 Epist. cap. iii. Antiquissimam ideo judici- 
jorumDeijam turn exsequendorum preedictionem, ad sanctorum fidemj 



CAP. III.] 



DE LITERARUM ORIGINE. 



277 



firmandam repetit, et in memoriam revocat, ipse ejus auctor Spiritus 
Sanctus. Ei autem ad sua iteranda, nee traditionibus, nee libris 
opus est. 

VI. Porro: verum quidem est, Josephum, posteros Sethi (non 
ipsum Sethum) columiias duas erexisse amrmare, cujus narration! 
fidem adhibere nonnullis placet. Quamvis autem nuda ejus aucto- 
ritate, in re sibi minime perspecta, baud vehementer movear, suffi- 
ciat in hac causa, eum literarum mentionem facere negare ; quamvis 
eum in tota ista re " incredibili audacia, aut futili credulitate usum 
fuisse/' confidenter pronunciet Hornius, Introduct. ad Geograph. Vet. 
Hoc autem fieri potuisse, aliis modis absque literarum, proprie sic 
dictarum, usu, ex ^Egyptiis hieroglyphicis palam est. Sed incerta 
haec sunt omnia, quibus ad conjecturam bane stabiliendam, nee 
rationis monumentum aut pondus, neque umbra inest. Neque valere 
debebit Maimonidis testimonium ad versus validissima ista argu- 
menta, quibus probavimus, idololatras antediluvianos nullos fuisse. 

VII. Suspicio, ideo, quorundam de literis Adamicis, aut antedilu- 
vianis, nullo modo probabilis est. Kationes autem, quibus (ultra 
probationum harum infirmitatem), ea omni veri specie, imo et pro- 
babilitatis colore destitui, ostendi potest, non desunt; unam aut 
alteram producere sufficiat. Ea, quam in hujus disputationis initio 
retulimus, ad litem hanc dimirendam satis valida est. A rerum 
principio Deus, in usum eum timentium, promissa multa et mandata, 
quaa fundamenta nullibi habuere, praeterquam in liberrima ejus re- 
velatione, hominibus dederat. Absque promissorum et mandatorum 

n lillorum cognitione, frustra erat omnis ilia naturalis Dei notitia, quam 
ex lege naturae insita, vel rerum creatarum contemplatione obtinere 
'tuerint. Deum autem, qui summe bonus est, voluisse, ut mediis 
mnibus ab ipso concessis, ad vitam aeternam obtinendam necessariis 
5-Juteretur humanum genus, probationum baud eget. Cum autem 
'tppqrug constet, media ilia scriptis optime conservari, et in no- 
itiam hominum pervenire potuisse, neque modus ille promissorum 
;j]j|praeceptorumque divinorum conservandi Deo displicuerit, imo pla- 
uerit maxime, quae ratio idonea reddi potest, cur ante diluvium id 
eri noluerit, vel, ut fieret non praeceperit, si modo usus literarum 
llis |um cognitus esset ? Cum autem nulla vestigia exstent scriptures ali- 
ujus sacrse ex Dei mandate exaratae ante diluvium, literarum usum 
temporis cognitum non fuisse, noli suspicari, cum res certa sit. 
nde Theophylactus: O/ /MV, inquit, irpb rov vopou IxsTvoi Ssfa avbptg, ou 

VIII. Deinde, si in usu communi literae fuissent ante diluvium, 
tque proinde iis omnibus cognitse, qui e clade ilia diluviana erant 

pgJuperstites, qui fieri potuisse censebimus, ut cunctas gentes rei prae- 
ftjllarae et utilissimae in vita humana oblivio extemplo caperet; litera- 
eD i|um autem, earumve usus, memoriam ullam servatam fuisse inter 



278 DE LITEHARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

gentes a Babylonica clade undique dispersis, vei famam (tenuissimarn 
licet), superf uisse, ea quse de illarum prima, hie, illic, inventione passim 
celebrantur, non permittunt ut credamus. Cum autem ese litera- 
rum origines, quse certo investigari possint, non tantum mundo ante- 
diluviano illas abjudicant, sed toti illi temporis seriei, quse inter 
diluvium et vo^oOsffiav intercesserit, eas breviter introspicere licet. 
Quicquid ex veteribus, Herodoto scilicet, Diodoro Siculo, Plinio, 
Tacito, Lucano, aliisque, de literarum origine corradi potest, in 
Dialogo i. de poetis retulit Lilius Giraldus, multa inepta et falsa 
veris miscens. Inter alia, puncta Hebraica Judseos, nescio quos, in- 
venisse, et Mesoroth appellasse fingit, inepte satis; punctationem 
Hebraicam non esse Massora, neque dici, norunt qui nondum sere 
lavantur; ejus syntagma in librum suum transcripsit Hermannus 
Hugo, de Origine et Antiquitate Scribendi. Literarum Phcenicum 
ortum, et primum in Grseciam adventum, ex antiquorum monumeh- 
tis diligenter et erudite exposuit V. D. Sam. Bochartus in 2 da parte 
Geograph. Sac., lib. i. cap. xx.; cujus summss erudition! et diligentise 
vix aliquid addi potest. Idem prsestitit admirabilis vir Josephus 
Scaliger, Animad. in Euseb. Chron. ad an. I(jl7. Angelus Roccha 
in descriptione Bibliothecse Vaticanse, multarum in diversis linguis 
literarum inventores recenset. Omnium autem diligentiam et eru- 
ditionem cum obscurare moliretur, in opere suo magno, cui " Oedipus 
yEgyptiacus" titulum fecit, Athanasius Kircherus (quo an majore <pav- 
ra,ff!a et ostentatione post homines natos opus aliquod literarium in 
lucem prodiit unquam, equidem vehementer dubito) quid prsestiterit, 
eruditi judicabunt. Nos rem totam, ut illuc pervenire possimus, qu 
pertendimus, paucis expediemus. 

IX. De literarum antiquitate, et primse inventionis gloria, conteu 
dunt Assyrii, ^Egyptii, Phcenices, atque ipsi etiam Grseci ; ut Chi 
nensium fabulas taceamus. Literas Assyrias semper fuisse, adeoqu 
seternas, existimasse Pliniurn ante ostendimus. Phcenices a Syris, seuj " 
Assyriis, literas accepisse refert Diodorus Sic. lib. v; ^Egyptios lite-j ' 
rarum usum Mercurium docuisse, Manetho tradidit; referunt Ciceroj 111 
de Nat. Deor. lib. in., et Plutarchus Sympos. ix. Qusest. iii. 'Ep^g, in-J" 
quit, Xs/sra/ ^suv sv Ai-yvvru ypdfruara ffpuros evpsTv. Gr83Cas, nor 
Cecropem Atheniensem invenisse scribunt; ita Tacitus Annal. xi. 
xiv.: "Quidam Cecropem Atheniensem, v el Linum Thebanum, et tem- 
poribus TrojanisPalamedem, Argivum, memorant, sexdecim literaru 
formas ; mox alios, ac pra3cipuum Simonidem, cetera s reperisse/ 
Cecropem autem ^Egypto ortum, atque illinc in Grseciam intuli 
literas, ferunt. Literarum inter Phcenices, ante Cadmum et Phce 
nicem fratrem ejus, memoria nulla exstat. Atque lisdc pene sun 
quas de literarum origine cum aliqua veri specie memorantur. Yide 
amus primo, an earum antiquitas supra Mosis tempora hinc eli 
possit, de aliis postea dicturi. Cecropem, qui et dipufc et 



CAP. III.] DE LITER ARUM ORIGINS. 279 

dicitur, ipsi Mosi cosBvum fuisse censet Euseb. in Chron., Cadmo 
antiquiorem. Is autem Mosem 200 aim. juniorem, quam veteres 
omnes Christiani, etiam et Porphyrius statuunt; quo nomine apucl 
Georgium Syncellum abunde vapulat. 

X. At eum literas invenisse nulla fama est fide digna: quse di- 
cenda restant forsan fabulam redarguent. Quse de Hermete, aut 
Mercuric JEgyptio feruntur, fabulosa esse omnia plurimi arbitrantur. 
Quintum eum Mercurium fuisse Tullius affirmat, tertio de Natura 
Deorum : et ab JEgyptiis, quibus leges literasque tradidit, Thoyth 
appellatum fuisse. Eum autem longo post Mosem tempore vixisse pro- 
bat Augustinus de Civitat. Dei, lib. xviii. cap. xxxix. Quandocunque 
autem vixerit, non alias literas quam hieroglyphicas ^Egyptios docu- 
isse videtur; unde de ejus literis Plutarchus, Sympos. ix. Quasst. in.: 
A/o %a} TO ruv ypafaudruv AJyvffrioi wpurov 'i&tv ypdfiovffiv hoc est, prim83 
loco literag, serpentiphagam illam avem pingunt. Et Kircher., torn. iii. 
Oed. ^Egypt. Dub. ii. p. 47, probat ibin primam fuisse literam apucl 
^Egyptios. Is Mercurius Taautus est, cujus libros accurate recenset, 
Strom at. Sexto, Clemens Alexandrinus. Quos etiam diligenter in- 
quisivisse Sanchuniathonem refert Philo: UoKu ppovrnfrtxZs e%epa- 
ffrsutfs ra Tauvrov, etdug, on ruv v<p' tfXtov yzyovoruv, tfpurog l<sn Taaurlg 
druv ryv wpyffiv snivel) <ra$- — " Magna cura scrutatus est 
Taauti libros, cum sciret eorum, qui sub sole fuerunt primum Ta- 
autum literarum usum reperisse." Taautum vero hunc filium fuisse, 
ait, Misoris, fratris Sydyci; qui Dioscuros genuit; quos paulo ante 
Troica vixisse notum est. Cad mum Graaciaa literas intulisse per- 
vetusta est et constans opinio. Illustre imprimis est Herodoti testimo- 
nium in Terpsichore, cap.lviii. o/ ds Qo/vixeg o5ro/ oi <fuv 
ruv &ffav 01 TspvpaToi, aXXa rg ^oXXcc, oixqffavr&g ravrqv 

Ij rov$ "EXXqvag, xal df) xat ypappara,' oux sovra. 

doxseiv — "Phcenices isti, qui cum Cadmo advenerunt, quorum 
Gephyrei fuere, dum hanc regionem incolunt, cum alias multas doc- 
trinas, turn etiam literas in Graeciam introduxere, qua3 apud Graacos, 
ut mihi videtur, antea non fuerunt." Et paulo post, de iisdem literis 
loqui pergens, sequum erat sffxyayovruv <l>o/i//xwv sg rqv 'EXXdda, Oo/i//- 
a/, — " cum ipsas introduxissent Phcenices, ut Phcenicias 
dicerentur/' Atque ita dicta sunt; seu ®oiviK'/j'ia ty/iara Kdd/tov. 
Yerba sunt Timonis apud Sextum Pyrronium. Et Plutarchus, Sym 
pos. lib. ix. qu. 3: Qotvixsia did Kdd^ov uvoftaffQsvra' — " Propter Cad- 
mum Phoenicia dictas sunt;" nempe literas istaelG, quibus primo 
usi sunt GraBci. Et in Comparat. Aquas et Ignis, sx Qo/vfaqs ypdp- 

Plinius etiam Nat. Hist. lib. vii. cap. Ivi., "Literas in Graaciam 
intulisse e Phcenice Cadmum, sedecim numero," affirmat. Et ex 
Critia Athenaaus: <E>o/wxsg de eSpov ypdppar dXsfyXoya, Deipnos. lib. i. ; 
— " Phcenices invenerunt literas, vocis adjumentum." Cur autem 
dicuntur aXg/Xoa rationes varias reddit Eustathius in 



280 DE LITERARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

Odvss. xiv. : *H ra dh'syovra, #70 w j3o?j0ouvra e/$ Xo'/ov -- "Quibus utimur 
in sermonem, vel quse sermonem adjuvant/' Aut, 3/' &v avortterrai 
rl crXs/w \syeiv, — " quarum ope sermonum fit compendium/' Casau- 
bonus in Athenaeum, lib. i. cap. xxii., literas putat non inepte dici 
posse faefyMyovs, " propter vim orationis in sanandis animi pertur- 
bationibus." Secundum illud: Yu^fo voffovffr,g sJeiv larpoi \6yoi. Tacitus 
etiam Annal. xi. cap. xiv., " Fama est, Cadmum classe Phcenicum 
vectum, rudibus adhuc Grsecorum populis artis ejus" (scribendi 
nempe) "auctorem fuisse." Inter epigrammata quse in Zenonem 
scripta sunt, quse memorat in ejus vita Diogenes, Seg. xxx., est illud 
Zenodoti Stoici, quod sic finitur: — 

E< %l vrtirpit ttiMff*, ri{ o QSovos ; wv xeti o Ka^teaj 



« ( Si patria est Phoenix, quid turn ? nam Cadmus et ipse 
Phoenix, qui Grsecis prima elementa dedit." 

Fam83 assentitur Clem. Strom, lib. i.: Kdd^og <&oivi% %v 6 ruv 
"EXXytiv evpsrfc, wg <pn<th "Efyopos {E<popos ex correctione Lipsii et 
Bocharti) 86ev xal <&oivixq'ia, roc, ypdfAfAara 'Hpodoros xexXqffdai y paper — 
" Cadmus Phcenix erat, et apud Grsecos literarum inventor, ut ait 
Ephoras, unde Herodotus scribit literas Phcenicias dici/' Ita Suidas 
etiam in KaS^oj, ubi Zenodoti epigramma ex Diogene recitat; et 
pomx^/a ypdp/A&ra apud Hesychium. 'Aero ®oivixii$ rJjg 'Axra/wvof, in- 
quit, path Ivofiour6rivai aurcc. Ab ipso autem Cadmo ita fuisse dictas, 
cum Phcenix esset, magis probabile; quamvis Actseon Cadmi nepos 
erat ex filia Autone. Et Lucanus, lib. iii. 220: — 

" Phoenices primi, famse si creditur, ausi 
Mansuram rudibus vocem signare figuris." 

Quibus verbis refert illud Critise apud Athenseum, lib i. : Qofvixsg 5' 
efipov ypdftftara dXe^/Xoya. Alibi autem hieroglyphicum scribendi 
modum in usu fuisse apud ^Egyptios, ante inventum literarum 
usum, idem Lucanus docet, ubi supra, 223 : — 

" Nondum flumineas Memphis contexere biblos 
Noverat : et saxis tantum, volucresque ferseque, 
Sculptaque servabant magicas animalia linguas." 

Curtius etiam, lib. iv. cap. iv.: "Hsec gens" (Phcenicum scilicet) 
" literas prima, aut docuit aut didicit." Et Irenseus, lib. i. cap. xii. : 
" Grseci se a Cadmo sex et decem literas accepisse confitentur, ac 
postea, temporis progressu, nunc aspiratas, mine duplices invenisse ; 
postremum vero omnium Palamedem longas adjecisse tradunt." De 
ullis rerum originibus vix in tota antiquitate constantior fama 
Assentitur etiam huic opinioni Kircher.: sed fnistra vellet Cadmum 
-<Egyptium fuisse; quod nullis pene rationibus, verbis multis con- 
tendit, Oed. ^Egypt., torn, iii., diatrib. iii., prselus. pag. 56, 57. 
Fateor Eusebium ita sensisse, lib. ii. Chron. n. DLXII. : " Phcenix/' 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINS. 281 

inquit, " et Cadmus de Thebis ^Egyptiorum in Syriam profecti, 
apud Tyrum et Sydonem regnaverunt/' Contrarium probant, mores, 
religio, nomina Phoenicia, ab JEgyptiis penitus abhorrentia. 

XL In numero etiam literarum, quas in Grseciam Cadmus intulit, 
non minor est consensus. Sedecim fuere. Ita Tacitus, Plinius, Plu- 
tarchus, et Eusebius Chron. lib. ii. num. 16, 17. Bello Trojano 
Palamedem iis qtiatuor adjecisse, affirmat Plinius; scilicet, 0, S,3>, X; 
et totidem post eum Simonidem Melicum, videl. z, r, Y, n. Apparet 
itaque Cadmeas fuisse A, B, r, A, E, H, I, K, A, M, N, o, n, P, 2, T. 
Plutarchi verba in eundem sensum sunt: Td ds dy vpZira, xat 

uvopaffQsvra, rirpdxn; q rerpa$ yevo/j,'sv7) vapsff^s' xal ruv 
de, IIaXa/6Jjd)}£ rs ffpoTSpog r'srrapa, xai ^ipuvidris aldi$ 

Sympos. lib. ix. problem, iii. Et Irenseus, Adversus 
Marcum Hseret. : "EXX^jvsg ofAoXoyovffiv a<7rb Ka5/xou wpoiTov 'i^ xai ds^a 
KapsiXr,<p&Mi. At si verum sit, Cadmum sedecim literas in Grseciam 
tantum attulisse, non apparet illas, istas fuisse, quse turn Hebraeis erant 
in usu. Ante enim Cadmi tempora lex a Mose scripta est; in qua 
ubivis occurrunt literse viginti et duae; imo in decalogo omnes, una 
Teth excepta, reperiuntur; si ideo iis literis Cadmus usus esset, cur 
non reliquas sex Grascis notas fecisse censeamus. Probabile ideo 
est Phoenices, postquam literarum usum inter Hebrasos perspexissent, 
ad eorum exemplum aliquas, sedecim scilicet, excogitasse. Istas 
Cadmus in Graaciarn intulit. An esedem fuere cum iis, quae Sama- 
ritanas dicuntur, incertum. Alphabetum quidem Samaritanum, non 
nisi sero, viginti duarum literarum numerum recepisse videbimus. 
Figuras etiam, seu cnaracteres, literarum eos mutasse constat. Lite 
rarum itaque memoria ante^setatem Cadmi, apud gentes plane nihil 
est. Phoenices, quorum Cadmus erat, literarum usum a Syris didi- 
cisse auctor est Diodorus Siculus, lib. v. cap. Ixxiv. 2y/?o/ /^b, inquit,- evpe- 
TKI ruv ypapfiaruv siffi, vapa ds rovruv 3>oivixe$ pudovrts, etc. ; — "Syri lite- 
ras invenerunt : ab iis edocti Phoenices/' Hebraaos Syros dictos esse 
nemo ignorat. Literarum autem usum, non figuras, non numerum, 
Phcenices a Syris accepisse, ex iis, quaa de Cadmo attulimus, constat. 
Modi scribendi quidem apud Syros usitati fama aliqua Grseciam 
pervasit, usus, quod apparet, non item. Eum Taapocon vocant; et 
fit sinistrorsum. Ita illud scribendi genus vocari ex sexto Pompeio 
annotat Giraldus. Vocis etymon indagare quidam conati sunt; ni 
fallar, frustra, Ejus memoria aliqua retenta fuisse videtur in eo 
genere, quod jSovffrpopydov vocarunt. De quo Pausanias in Eliacis; 
Isidor. Origin., lib. vi. cap. xiii. ; Suidas in 6 xdrufav vo'/xos; Meursius 
Attic. Lee., lib. i. ; Vossius Gram., lib. i. ; Bochart. Geograph. Sac. pag. 
2, lib. i. cap. xx. ; aliique agunt. Quaanam autem illarum literarum, 
quas primurn Cadmus in Graaciain intulit, illarurave, quibus lones 
primum usi sunt, figuraa fuerint non usquequaque constat. Refert 
Herodotus, Terpsich. cap. lix., seqq., se, apud Thebanos, in Ismenii 



282 DE LITERARUM ORIGINS. {LIB. IV. 

Apollinis templo, literas Cadmeas in tripodibus quibusdam incisas, 
magna ex parte lonicis similes, vidisse. Epigrammatum primum 
fuit:— 

9 AfJt,(^irfvtav p avifaxt viuv 0,71:0 

Aliud:— 



Tertium vero: — 

A. a. oo a, [to.; Tpifoo KVTOV luffxairi 



Laodamantem autem tripodem hunc ante bellum Trojanum dedi- 
casse, contra Josephum, qui Grsecos usum literarum tune temporis 
ignorasse affirmat, nequicquam probare conatur Cl. Vossius, de 
Gram. lib. i. cap. x., cum pene in ipsum illud tempus incident ej us 
regnum. Is enim Eteocleos films erat, Polynicis vero filius ei bello 
interfuit. Epigraphas hasce, literis lonicis priscis, quas Cadmeis 
similes fuisse affirmat Herodotus, reposuit Josephus Scaliger Ani- 
mad. in Euseb. Chron. ad nurner. Euseb. 1617, secundum typos, 
quos, ex columnis in bortis Farnesianis E-omaa, exscripsit ; earuin, in 
primo versiculo, exemplar hoc est: — 

AMnHlTPVON. M. ANETHEKEN. EON. AHO. TELEBOAON. 

XII. Hasce vero antiquissimas fuisse apud Grsecos literarum 
figuras, vix sane credidissem, nisi Plinius docuisset antiquas literas 
lonicas, a veteribus Latin is parum distetisse, lib. vii. cap. Iviii. Et 
Tacitus, Annal. xi., " FormaB literis Latinis, quae veterrimis Grss- 
corum/' 

XIII. Non enim ita abscedunt ab iis, quse in usu continuo fuere, 
ut earum notitia et ratio doctissimos antiquorum fugeret; quod 
tamen de lonicis legimus. De Eretriis enim, qui tempore Darii 
regis in regionem quandam Medorum non procul a Babylonia, cap- 
tivi ducti sunt, ista narrat Philostratus in Vita Apollonii: Tpapovres 
rbv 'EXX^vwv rpotfov, xai rot, ypd/A/Aara 'EXX^vwv fjJtv, d>v>.' puttu roiavru 
idsTv paffr — " Literas Grseco more scribunt/' boc est, dextrorsum, non 
sinistrorsum, ut orientales; "et literse Gieecsd quidem, sed quales se 
nunquam vidisse affirmant." Idem narrat, Graacos, qui Gades inco- 
luerunt, columnis Herculis inscripsisse quasdam, ours A/yucrr/o/f, ovrs 
'Ivdixofs ypd/tpaffiv, ovre 0/0/5 gy^CaXg/i/, — "literis neque ^Egyptiis, neque 
Indicis, neque ab ullo cognitis," lib. v. cap. v. Et tamen eo migrarunt 
Graaci, longe postquam lones literas Cadmeas didicissent. Phcenicias 
fuisse arbitror, a quibus istaa superius positse longissime distant. 

XIV. Cum, ideo, palam sit literarum usum, sensim, et per varios 
gradus, et ex variis occasionibus conatibusque mundo postdiluvian o 
sero admodum innotuisse, utcunque commentum de literis antedi- 
luvianis quibusdam placeat, mihi quidem, hercle, non est verisimile. 

XV. Pergamus ad ea secula, qua3 diluvium proxime secuta sunt, 



CAP. Til.] DE LITERARUM ORIGINE. 283 

ut vestigia, si fieri possit, literaritm ortus ante legem Mosaicarn 
divinitus latam, scriptamque, indagemus. Athanasius Kireherus 
data opera uEgyptios ante Mosis tempora literas habuisse probare 
nititur ; eo autem solo argumento utitur, quod usum literarum edocti 
sint per Mercurium Trismegistum, quern Mose antiquiorem, Abra- 
hamo cosevum, fuisse statuit. Porro, multos eum libros scripsisse, 
eorumque nonnullos superesse etiamnum contendit. Atque ita de- 
mum lite ancipiti decisa, serib multis verbis triumphum agit. Ast 
virurn ilium doctum (cujus an otium aut ingenium magis mirari 
debeam valde dubito), nil nisi crudas conjecturas, plerumque ineptas, 
fabulis prodigiosissimis interpolatas congessisse, pluribus in locis 
spissi operis videtur. Testimonia enim, quibus utitur, ejus generis 
plerumque sunt, qualia nemo eruditus possit in animum suum indu- 
cere recensere, nisi fl-oXuyvwov'as ostentandae gratia. Imo, putidissima 
sunt hominum indoctorum figmenta, quorum nemo ex veteribus 
non nugator meminit. In iis autem, quae paulo melioris notaa vi- 
dentur, aetatis aut scriptionis Hermeticse ne 7^6. Quid, quod ipse 
Athanasius alibi concedat Mercurium hunc literis hieroglyphicis 
Bolum usum fuisse? Cum enim in mentionem incidisset multorum 
millium librorum Mercurio huic adscriptorum, addit continue : 
" Nolim tamen quenquam hoc loco existimare, Trismegistum in- 
tegra volumina triginta sex millia scripsisse, sed per ejusmodi libros 
intelligi proprie certa qu&dam systemata hieroglyphica, quibus 
varias artes et scientias indigitabat/' Sed et librum, qui adhuc 
exstat, Asclepium dictum, eidem Mercurio ascribit, vendicatque, et 
negat ab hsereticis antiquis, quod putant nonnulli, confectum; 
atque isti argumento digressionem peculiarem dicat. Plane, ubi 
earn legi, hominis misertus sum. Neque enim mortalmm quisquam 
operam et studium inutiliter magis locare unquam potuit. Qui 
centones istos ex &acris Scripturis, et Platonicorum philosophorum 
scriptis evidentissime consarcinatos, per Mercurium ilium Trisme 
gistum Mose antiquiorem scriptos esse, in animum inducere potest, 
is quidem, uti mihi videtur, non tantum facilem admodum assensum 
naaniis putidissimis ridiculisque paratus est prasbere, sed et hoc 
apud se fixum, ratumque habere, oculos scilicet in sole nunquam 
aperire, ne lux invito illucesceret. Sed figmenta rhapsodi illius por- 
tentosissima deperit Kircherus; etiam horrendam istam blasphe- 
miam, qua Deum ob filii generationem apgsvoOrihvv vocat. Atque 
ut libere dicam, horrenda plane sunt, et scandali plena, quae in 
obeliscorum et hieroglyphicorum expositione de numine triformi, 
aliisque blaterat. Idem tamen fatetur "se minime negare posse ? 
multos libros olim circumlatos fuisse supposititios." Antiquorum 
enim nonnullos ei fraudi concinnandaB studuisse notissimum est. 
Id DOS ex Platone superius demonstravimus. De libro autem isto, 
Mercurio falso ascripto, consulat lector Casaubon. Exer. ci., ad 



.284 DE LITER ARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

Apparat. Annal. sec. ja. ad num. 18, et discat, quam inepte plurima 
finxerit impudentissimus impostor. Multos quidern viros prudentia 
celebres, antiquitus sub Mercurii nomine claros fuisse, memorant 
Cicero, Plutarchus, aliique. Ex iis unum quern Thoyth seu Thouth 
aut Touth appellabant, ^Egyptios literas docuisse ante ostendimus. 
Eum ante Mosis tempora vixisse, atque literas proprie sic dictas in- 
venisse, testimonium fide dignum nullum exstat. Et procul omni 
dubio, si a prima antiquitate usum literarum cognitum habuissent, 
non ita desipuissent, ut perplexo, obscuro, et inutili animi sensus 
indicandi modo per hieroglyphica perpetuo uti voluissent. Zoroas- 
trem etiam Mose antiquiorem fuisse, et nescio quos libros scripsisse, 
aliqui narrant. Sed bene est, quod Porphyrius in Vita Plotini affir- 
met, se multis argumentis ostendisse, librum Zoroastris nomini 
inscriptum adulterinum et recentem esse. 

XVI. Nugis ideo hisce omissis, videamus quae serib in hac causa 
dici solent. Duo sunt, quae cum specie aliqua probabilitatis profe- 
runt antiquitatis literarum patron i. Unum est, quod ipse Moses 
meminit " libri Bellorum Domini/' scilicet ante ea tempora scripti, 
Num. xxi. 14. Verba sunt: njrp hbnfe napa notf £-^> ;— " Idcirco 
dicitur in libro Bellorum Domini:" quibus librum scriptum fuisse 
antea ostendit. Sed "^D n0 n tan turn " librum," sed etiam " enar- 
rationem" quamcunque significat. "ISO proprie est " recensere" 
aut "numerare;" "scribere," non nisi per accidens. Ita Gen. v. 1, 
" <l ?9 nj., "Haec est enarratio," scilicet " generationum Adami;" neque 
in libro aliqui d scriptum, sed enarratione quadam dictum, asseritur. 
Ita nomen antiquum urbis Debir fuisse dicitur "^P"^" 1 !?, "Kiriath- 
sepher," Judic. i. 11. Addit Vulgatus, "Id est, civitas literarum;" 
ex Grseca scilicet ruv LXX. versione, quae habet v6Xi$ ypawaruv. 
Et eadem urbs dicta fuit nap-nnp, Joshuse xv. 49, "Kiriath-sanna;" 
hoc est, urbs doctrinae. Per 12D ideo doctrina seu historia in- 
telligitur; docet enim historia; praesertim ea, quae est de factis 
Domini. Deinde ^PK, non quod dictum, sed aliquid dicendum 
denotat, librum Judicum intendi putant Hebraei; ego hunc ipsum 
Numerorum librum intelligi, puto. " Dicetur," inquit Moses; 
hoc est, "ex libro Bellorum Domini," celebre erit, et in ore ho- 
minum. 

XVII. Alterum in hac causa argumentum est; quo etiam utitur 
Cl. Vossius de Arte Gramm. cap. ix. lib. i. Quod Simplicius, Com 
ment, xlvi. in Aristot. lib. i., De Ccelo, asserat " observations astro- 
nomicas, quas Callisthenes e Babylone Aristotelis jussu miserat, fuisse 
annorum mille nongentorum trium, quas refert Porphyrius," uti 
quidam addit, "ad Alexandri Macedonis tempora servatas fuisse;" 
quod quidem non admodum erat difficile, si Callisthenes eas e Baby- 
lone miserit. Sed vixit Simplicius post inissionem istam Callistheni- 
anam annos mille aut eo circiter. 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINE. 285 

XVIII. Quam facile autem sit in annorum recensione labi, praa- 
sertim cum nulla exstant rei gestse monumenta fida, omnes novimus. 
Neque Siraplicius sententiam propriam exponit, sed, quse alicubi 
scripsit Porphyrius, refert; "missas fuere/' inquit, " observationes 
astronomicae, dg nva$ biyytl'Tai 6 Hoppvpto<; ^iXiuv sruv sJvai xai svvea- 
xofftuv rpiuv ft's^pt TUV fflovuv ' AXs'^dvdpov TOV Maxs^Jvog tfw£o,a£i/a£* — Quas 
Porphyrius mille nongentorum et trium annorum fuisse, et usque 
ad Alexandri Macedonis tempora servatas, narrat." Quo in opere 
ista narravit Porphyrius incertum, cum in ro% tufypevois verba ilia 
nullibi reperiantur. Berosus eas observationes tantum annorum 480, 
hoc est anno 13 Antiochi Soteris, cui ilia historica sua obtulit, fuisse 
affirmat. Epigonus 720 fuisse docuit, teste Plinio, lib. vii. cap. 
Ivi. Observationum autem 470 millium annorum, apud Babylonios, 
et Caucasi habitatores meminit Marcus Tullius lib. ii. de Divinatione, 
cap. xlvi.; nihil ex hisce rumoribus certi elici posse, certum est. 
Deinde observationum astronomicarum memoria per alias artes, sine 
literis continuari potest ; postquam literarum usus repertus est, ea, 
quse antea hominum memoria, traditionibus, et Meroglyphicis ab 
interitu conservabantur, iis sunt commissa. Epigenes, aut Epigonus 
apud Plinium observationes Babyloniorum coctilibus lateribus in- 
scriptas fuisse, docet. Quomodo id factum, narrat vetus auctor ano- 
nymus, de divina sapientia secundum ^Egyptios. "Sapientes," inquit, 
"Babylonii et ^Egyptii mentis acumine ad ilia supremi mundi abdita 
penetrantes, animorum conceptus (sicut ipsi oculati testes sumus), in 
lapidibus per signa describebant. Idemque in omnibus artibns et 
scientiis faciebant. Deinde lapides, in quibus ilia erant descripta, 
in templis collocabant, et quasi paginas perlegendas exhibebant, 
talesque librorurn loco illis erant in usu." Addit praeterea Clar. 
Vossius, aitque, nisi ante " legem datam literaa fuissent, cui rei 
lex tabulis seneis Dei ipsius manibus fuisset scripta?" ^Eneis, pro 
lapideis, <rpdXf&& pv?i/j,ovix<jv est. Sed et facilis responsio ; id enim a 
Deo factum, ut et legis suse perenni conservationi, et Mosis, adeoque 
totius populi in literarum usu instructioni consuleret Quamvis ideo 
in re non majoris momenti nolim cum quoquam aliter sentiente con- 
tentionis serram ducere, neminem tamen adhuc, aut rationibus aut 
testimoniis fide dignis, usum literarum proprie sic dictarum vo^ofefficf, 
Mosaica antiquiorem demonstrate, non dubito affirmare, ita ut plane 
acquiescam in sententia Eupolemi antiquissimi historiographi apud 
Grsecos, cujus verba refert Clemens Alexandrinus Stromat. lib. i. 
Tov Mwu'tfJj, inquit, (pqff/ Kpurov ffopbv yzvsffdai xai 
<rapado\jvar xai vapa 'lo^^a/wv <t>o/v/xag 

— hoc est, " Mosem aiunt, primum sapientem fuisse, 
eumque primum Judseos literas docuisse, eas vero Phcenices a Ju- 
daais accepisse, a Phcenicibus Grascos/' 



286 BE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

DIGKESSIO II. 
DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. 

De literis sett characteribus antiquis Hebrseorum; quibus lex ab ipso Deo scrlpta 
est ; atque ad ejus scriptionis normam libri oranes Veteris Testament!. 

I. EXSTAT adhuc, atque olim ab ultima antiquitate Christiana 
exstitit Pentateuchus Mosaicus, literis istis, quse vulgb Samaritanse 
dicuntur, exaratus; lingua vero Hebraea est. Ejus meminerunt Ori- 
genes et Hieronymus. An eorum alteruter ipsum librum, seu ejus 
exemplar ullum, unquam viderit, incertum. 2yAA.oy*j ista, quam 
veritatis HebraicaB et translationum GraBcanicarum, magnis studiis, 
magnis sumptibus dedit, ediditque Origenes, in tota veteri ecclesia 
monumentum literarium nullum erat celebrius. Si Pentateuchum 
istum Samaritanum vidisset unquam, aut (si viderit) loco aliquo aut 
pretio habendum esse duxisset, locum sine dubio insignem, aliquem 
saltern, in opere isto flroXufyuXXjjry ei assignasset, quod tamen abs eo 
factum non est. 

II. Hieronymus textum Samaritanum totidem literis exaratum 
esse, quot Hebraicus, affirmat ; id autem cum apertissime falsum sit, 
vir ille doctissimus non nisi ex rumoribus, et aliorum informatione, 
de eo pronuntiasse videtur. Etiam illorum uterque scribit, literam 
Tau apud Samaritanos cruci similem esse. Hieron. in Ezech. cap. 
ix. : " Ut ad nostra veniamus : antiquis Hebrasorum literis, quibus 
hodie usque utuntur Samaritani, extrema Thau, crucis habet simili- 
tudinem/' In ea etiam sententia fuere Tertullianus et Augustinus. 
Sed literaB Tau nulla omnino apud Ezechielem mentio ; ineptissime- 
que et non sine stupore asinino, de signo crucis frontibus hominum 
figendo, ex hoc loco nonnulli nugantur. Verba sunt V? ^^\ ; quaB 
recte reddunt nostrates, " And set a mark/' — " Signabis signo/' 
Nam verba intransitiva nomine homogeneo gaudere apud HebraBos, 
pueri norunt. Falsum autem literam ultimam in alphabeto Sama- 
ritano ffravpouty esse. Iste autem ejus literaB character, qui in 
alphabeto, quern ex Yaticana Bibliotheca produxit Schickardus in 
Bechinath Happerush, sine dubio fictitius est. Fateor quidem in 
nummis quibusdam figuram crucis non dissimilem, loco n apparere; 
de nummis, verb, apud Hieronymum nihil; neque mala ista merx 
adhuc in pretio ulla erat. Viros, ideo, illos doctissimos Pentateuchum 
istum Samaritanum, ilium saltern, qui etiamnum superest, unquam 
vidisse probabile non est. Ex eorum, vero, testimonio Samaritanos 
turn temporis qui erant, Pentateuchum habuisse Mosaicum, lingua 
quidem HebraBa, charactere,. abs eo qui Judaais in usu erat diverse, 
scriptum, satis liquet. Samaritse, is populus erant, quern rex Assyria 
Shalmaneser diebus Ezechiae regis Judse, annos centum et triginta 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. 287 

aut eo circiter, ante captivitatem Babylonicam, in Samariam, aliasque 
urbes a decem tribubus, quas captivas duxerat, olim habitatas, tra- 
duxit. Oriundum e Babele, Cutha, Hava, Chamatha, et Sepliar- 
vaim ostendit sacra Scriptura, 2 Reg. xvii. 24: a Cutha, postea 
Cuthsei dicti sunt. Chaldsei, ideo, et Syri fuere, quod ex locorum, 
urbium, regionumque nominibus, e quibus ortum duxerunt, liquet. 
Illos in primo suo in terram Canaan adventu, ut lingua vernacula, 
hoc est Syro-chaldsea, ita literis etiam Chaldaicis usos fuisse, nemini, 
puto, dubium esse potest. Literarum usum abs ea antiquitate 
Chaldseis innotuisse, ut nonnulli literas Assyrias seternas fuisse sta- 
tuerint, ex Plinio antea ostensum. Scribendi itaque artificium, 
idque Chaldaice, gentibus istis in Samariam traductis notum erat, et 
familiare. Sedes, ideo, Israeliticas coloni Babylonici, et Syri, propria 
lingua, avitis moribus utentes, occuparunt. De idolis, quse primo 
Dei loco, deinde cum Deo, coluerunt, videl. Succoth Benoth, Nergal, 
Aschima, Adrammelech, et Anammelech, consulat lector eruditis- 
simum Seldeni de Diis Syris Syntagma. 

III. Populus itaque hie abjectisvsimus, variarum gentium collu- 
vies, et pene nihili, solitudines inhabitantes, sine lege aut rege, 
Judseis obnoxii, ad captivitatem usque Babylonicam mansit ignobi- 
lis et obscurus. Yexati autem leonibus, divinitus, ob terram sanctam 
contra prsecepta Noachica, seu jus naturale idolis pollutam, in eos 
immissis, cum Judsei finitimi, quos solos inter viguit veri Dei cultus, 
iiscum commune nihil habere voluerunt, sacerdotem Jeroboamicum, 
qui morem Deum colendi, ab Israelitis scilicet idololatris observa- 
tum, eos doceret, a rege Shalmaneser sibi mittendum cura-runt. Ei 
nomen fuisse Dustai scribunt Rabbini. Ita enim loquuntur: :rnmD 
min D"i»^ ^D 1 * p '•Knon '•in D^nin^ n^; — ^hocest, " Sennacherib misit 
Cuthseis Rabbi Dusthai filium Jamsei ad docendum eos legem." 
Ineptissime suo more; Rabbiuum nescio quem fingentes, niulta 
secula ante natum nomen Rabbinicum, eumque a Sennacheribo mis- 
sum, ad quem negotium hoc nihil pertinet. Portentosa admodum 
verba sunt, et somniantium deliriis simillima, quse Epiphanius in 
hanc rem refert, tantaque incuria, ne quid gravius dicam, scripta, ut 
sacram historian! consuluisse dignatus haud videatur. Etenim primo 
narrat, " Gentes Assyrias missas esse in Judseam per Nabuchodono- 
sorem, ex rogatu seniorum, qui diebus Jeconiae in captivitatem ab- 
ducti sunt;" tot monstra pene quot verba. Deinde, " Ezram missuni 
esse, dicit, Babylone ad erudiendos Samaritas in lege Domini/' Me™ 
ro\j v6 t uov, inquit, 'Effdpav nva hpsa avoffr'st.^ovtfi Kaidsvrw rov vopou a-xb 
BaCuXwvog, vpbg rb wctidtijffai rovg sv r^ 2a//,a/>£/a XO^f^fVftt( ' Afffvptovs J 
neque in tota historia narranda vel semel evigilat. Deinde Samaritas 
dici vult, quasi custodes: ' Eppvivevovraii, inquit, '^a/j.apsTra.t fuXaxsc, fa& 
rb sv ra^s/ ^uXaxwv rfrap/^a/ iy rr^ yr), % d<zb rov <pv7^aKa.$ auroOj f/'i/a/ 

s 5/araggwg- — " Interpretantur Samaritas 



288 BE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. [LIB. IV. 

custodes; quod ii quondam in ilia terra custodes collocati sunt; 
sive, quod a Mose constituti erant, ut legem custodirent." Quse quam- 
vis sint absurdissima, Dionysius tamen Petavius, Animadvers. in 
Epiphan. affirraat pene omnes Grsecos et Latinos otiosam illam 
vocis interpretationem amplecti: et sane diserte ei in etymo hoc 
prseivit in Chronicis Eusebitis; nisi verba ipsa, "quod lingua latina 
exprimitur custodes," addita sint a Hieronymo, prout suspicantur 
Scaliger, et Petavius. Is autem sacerdos quicunque tandem fuerit, 
de veri Dei cultu nequaquam sollicitus, qui non nisi Hierosolymis 
solenniter peragi debuerit, impium istum Deum colendi morem, 
qui apud Israelitas ante captivitatem invaluerat, novas gentes edo- 
cuit. In religion em, ideo, Israeliticam eo modo admissi fuere Sa- 
maritse, quo in Christian ismum per Jesuitas, aliosque emissaries 
Romanenses Americani; etenim ut negotium conversionis com- 
pendifacerent, idola, quse prius habuerunt, prsesertim penates seu 
lares domesticos, quos Zemas vocarunt, sanctorum titulis nomi- 
nibusque insignitos, colendi et adorandi facultatem iis concesserunt. 
Sed quid ego de Jesuitis audacibus totius religionis Jesu Christi cor- 
ruptoribus, qui ampliando regno pontificio unice student, loquar, 
ciim non nisi ex Gentilismo tota ista cseremoniarum seges, quse ubi- 
vis inter Christianos pullulat, et ethnica superstition e, succreverit. 

IV. An legem Dei scriptam cum hisce Samaritis communicant 
sacerdos iste, incertum est. Nulla ejus rei exstant testimonia, monu- 
menta nulla. Rebus autem Judseorum protritis et in ruinam ver- 
gentibus, credibile est CuthaBOS hosce capita paulatim extulisse; 
atque postea, cum captivi abducti sunt Judsei, vacuas eorum sedes 
occupasse. An ullatenus in religione Judaica, et Dei cognitione 
profecerint, an earn penitus abjecerint, incertum. Verum quidem 
est, cum reduci populo Judaico, spe participation! s privilegiorum, 
quae iis reges Persarum concesserant, carnali illecti, adjungere se 
voluerint, affirmant se Deo sacrificasse a diebus Esarhaddonis, qui in 
regionem Samariticam illos traduxerat ; vel " non alteri sacrificasse/' 
Ezras iv. 2. Nam scriptura *6 habet, *f? keri. Mendacibus vero hy- 
pocritis temporis opportunitates captantibus, ad carnalia sua com- 
moda promovenda, fidem nullam adhibuit populus Dei. Rejecti 
ideo a primis istis ecclesise Judaicse reformatoribus, totiusque populi 
reducis suffragiis, ansam diasensionis inter pontifices orta3 captantes, 
vani hominis ob scelera fugati ope et suasu, tempi urn sibi in monte 
Gerizim ad illius instar, quod Hierosolymis Judseos moliri con- 
spexerant, sedificarunt. Eos autem ipsum montem finxisse, atque 
Gerizim falso vocasse, qui revera is non erat, amrrnat Hieronymus, 
et etiam Epiphanius. Uterque Gerizim juxta Hiericlium situm esse 
contendit, procul satis a Neapoli: eadem in sententia est Mercator; 
contra quos tarnen disputat Masius, Comment, ad viii. Josh. Quo 
autem religionis sensu abs eo tempore tenebantur, ostendunt eorum 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBRJEORUM. 289 

temporum historise. Etenim demus, Judseorum vulgum mentitum 
esse, cum affirment, illos in summitate templi, quod condebant, ima- 
ginem columbse posuisse, quam colerent; quin verissima sint, quse 
ex monumentis fide dignis profert Josephus, dubitandi causa nulla 
est. Cum, ideo, Antiochus variis afnictionibus ecclesiam vexaret, 
Samaritas, ne quid mali sibi etiam illinc oriretur suspicantes, palam, 
literis ad regcm datis, omni veri Dei cultui renuntiasie, auctor iste 
fide dignissimus probat, 'A/^a/oX. lib. xii. cap. vii. 

V. An usum Pentateuchi sub id tempus receperant, ego quidem 
veliementer dubito. Cum, enim, scirent impium istum tyrannum, 
nihil aBque odio habuisse ac sacras literas, quas omni studio ex homi- 
num manibus extorquere, et flammis consumere enitebatur, cum- 
que eo animo fuerint, ut templum suum Jovi Grasco dedicandum 
sponte obtulerint, quid ni legem ipsam comburendam tradidissent, 
quo utique se a Judaici criminis omni participatione procul abfuisse, 
luculenter demonstrare potuerint? Sed contrarium persuadere vi- 
dentur corruptiones, quse in eorum Pentateucho etiamnum exstant, 
quas, dum ad hue staret templum, quod in monte Gerizim exstruxe- 
rant, id est ante Hyrcani pontificis Judaici regnum, qui templum 
istud evertit, soloque sequavit, factas fuisse probabile est. Ea autem, 
qua fide versati sunt in ea religione, quam ingratiis susceperant lucu 
lenter demonstrant. Post homines natos, nihil unquam a mortalium 
scelestissimis tanta cum nequitia et audacia impia, in religione ulla 
vera falsa ve, quam sibi colendam statuerint, tentatum aut perpe- 
tratum est, quanta isti impurissimi nebulones in corrumpendis sacris 
codicibus usi sunt. Minora ilia scelera, nominis Sichem in textum 
intrudendi, et Gerizim loco roD Ebal substituendi, quo errori suo pa- 
trocinarentur, mittamus. Illud specta modo, quod decem Dei man- 
datis alterum addiderunt, nempe scelus proprium. Duobus in locis 
decalogus enarratur, Exod. xx., quando primum lex data erat, ac 
Deuteron. v., quando solenniter repetitur; utrobique prasceptum 
illud suum Dei mandatis assuerant; neque Pentateuchi eorum ex 
emplar ullum superest, in quo fraus impiissima non exstet. Verba 
prout in Bibliis Jaianis et Londinensibus exhibentur ita se habent: 
Cum autem introduxerit te Dominus Deus tuus in terrain Ca- 
naanseorum ad quam vadis possidendam, eriges tibi duos lap ides 
magnos, et oblines eos calce, scribesque super lapides istos omnia 
verba legis hujus. Postquam enim transiveris Jordan em statues 
lapides istos, quos ego prsecipio vobis hodie in monte Gerizim, et 
sedificabis ibi altare Domino Deo tuo; altare lapideum; non levabis 
super eos ferrum. Ex lapidibus informibus aadificabis altare istud 
Domino Deo tuo, et sacrificabis pacifica, et comedes ibi, et laBtaberis 
coram Domino Deo tuo in monte isto, ultra Jordanem, post occasum 
solis in terra Canaanaai habitants in planitie, e regione Gilgal juxta 
quercum More versus Sichem." Verba hsec, quibus totum scelus 
VOL. XVIL 19 



290 DE LFr^RIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

suum confirmare student, Deum ipsum in monte Horeb cum lege 
ipsa pronuntiasse fingunt audaces impostores. Dositheum notissi- 
mum Judaicas religionis corruptorem, eis Pentateuchum a se inter- 
polatum primum tradidisse arbitrator Usserius, Chron. Sac. cap. vii. 
Audacis vero istius hominis imposturaa in textu corrumpendo ibidem 
specimen edit. Hinc inquam satis apparet, quo animo in sacris 
versati sint, atque quid de Pentateucho illorum censendum sit, ubi- 
cunque a textu Hebraico discedere comperietur. 

VI. At verb circa tempora reditus ecclesias ex Babylone, et templi 
cultusque divini instauratione, mirabile quid et plane insolitum, 
eujus simile aut par nulla antiquiorum temporum memoria, nulla 
rerum gestarum monumenta memorant, accidisse affirmant non- 
nulli viri doctissimi. Etenim utrumque populum, Judaicum scilicet, 
et Cuthaeum, quasi conspiratione facta, literas antiquas, a longo tern- 
pore antecessoribus suis sibique notas et familiares, abjecisse, atque 
alterutrum, alterius, Judseos scilicet Chaldaicas, Cuthseos seu Chal- 
dasoe, Judaicas, suscepisse arbitrantur. Hoc vero quid rei sit paucis 
videbimus. Literas istas, quse vulgo Samaritanaa dicuntur, veteres 
et primaavas fuisse Hebraeorum literas docent; iis digito Dei lex 
exarata, iis totum Yetus Testamentum ex illorum sententia scriptum 
erat. Hasce unice inter totam gentem usque ad captivitatem Ba- 
bylonicam in usu fuisse, prseterque eas nullas iidem affirmant. Sama 
ritan os Assyrios fuisse, atque scripturam Assyriacam calluisse, antea 
ostendimus. Ejus usum pene quotidianum apud reges Assyriaa et 
Babyioniaa, quorum sub imperium, ditionemque fuerunt, illos ha- 
buisse, nemo dubitare potest. Istas vero literas illos abdicasse, atque 
earum loco Hebrasas suscepisse ferunt. Lingua quidem eorum 
Syro-chaldasa erat, pro temporis ratione mixta; earn illos retinuisse 
dubium non est. Tantum literas proprias, patrias, pulchras, faciles, 
sibi probe cognitas, deseruisse, atque deformes istas, hiulcas, per- 
plexas Hebrseorum, quibus nunc utuntur, verba nulla, nisi quas ipsi 
vix aut ne vix quidem intelligererit, exhibentes, suscepisse perhi- 
bentur. Judasi autem, uti dicitur, idem fecere. Nam duas tribus 
postquam in captivitate annos aliquot, alii plures, pauciores alii 
durassent, proprias linguas oblitas faisse, iidem auctores tradunt. 
Earn ob causam populus redux, quamvis scripturam in linguam 
illam, quam dedidicisse fertur, transferri non curaret, tamen literas, 
quibus exarata erat ab initio, quasque genti toti ab ipsis ejus incuna- 
bulis ofatfai fuere, et unicae, abjicere, atque vel novas excogitare, 
aut Assyrias suscipere statuisse dicitur. Cui fini aut bono, id ei 
in mentem veniret, eqnidem non apparet; neque quid commodi inde 
exspectare ecclesia potuerit. Cum lingua literis expressa, eadem pror- 
sus permanserit, ex hac literarum permutatione ut quid boni oriretur, 
impossibile videtur. Neque enim rnultum ad linguaa cujuscunque 
peritiam adipiscendam facit, characterum, quibus scribitur, cognitio. 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. 291 

VII. Cum, itaque, abs hujus sententiae auetoribus diversissime 
sentiam, non abs re propositg, alienum fore judicavi, si rationes et 
auctoritates, quibus ea nititur, paucis discuterem, atque ea etiam 
proponerem, qua3 me contrariam tenere faciunt ; idque nihilo secius 
faciendum constitui, quamvis ob earn causam, inter alia, petulantis- 
simae linguae conviciis nuper agitatus. 

VIII. Sententia doctoram virorum in hac materia quaenam revera 
sit exposuimus : ei assertiones quasdam praestruunt, qua3 baud magis 
placent. Illae itaque primo in loco sunt considerandae. Primo 
icleo affirmant: " Judaeos durante captivitate linguae propriae, et 
literarum oblitos fuisse ; " atque inde necessitatem aliquam mutationis 
characterum antiquorum inductain fuisse, credi volunt, Sed mihi 
hoc quidern non verisimile videtur; multo minus fundamentum 
dubiae et incertissimse opinionis exaedificandae satis firmum. Ab 
excidio ternpli, urbisque, ad initium regni Cyri, quo rediit populi 
pars maxima, anni fluxerunt quinquaginta ant eo circiter. Istud 
temporis spatium plurimos supervixisse et probabile in se est, et 
sacra pagina testatur. Eosdem enim homines primi conflagrationem, 
et secundi templi fundamenta vidisse, docet. Tantum autem popu- 
lum, eorumve plurimos, imo eosdem ipsos homines, infra unius 
setatis spatium linguae suae vernaculae, quam etiam prae ceteris om 
nibus sanctam censuerint, oblitos fuisse, non est admodum credibile. 

IX. Deinde; durante ea captivitate, captivorum plerique in iis- 
dem urbibus simul habitabant. Id Deo ita gratiose disponente fac- 
tum est, quo paratiores ad reditum essent, atque interea sibi invicem 
solatio. Magnam plebis multitudinem, plurimosque populi seniores, 
eo loci habitasse, ubi propheta Ezechiel ministerio suo functus est, 
ex tota prophetiaa serie apparet. Neque gentibus illis, inter quas 
dispersi vixerunt, unquam se immiscuerunt ; in sacris nulla, in civi- 
libus paucissima habuerunt iiscum communia. Corruptionis aut 
mutationis linguae causae omnes procul abfuere. In aliarum na- 
tionum " visceribus solus habitavit populus iste, neque iis annume- 
ratus est/' Nuptias nullas cum Chaldaeis contrahebant, affinitates 
nullas; praeterea librorum sacrorum exemplaria sine dubio plurima 
secum asportaverant; iis usus est Daniel propheta, cap. ix. 2. Ea 
omnia charactere antique et usitato Hebraeorum scripta fuisse, nemo 
negat. Libros alios, ullos, alia lingua, aliis literarum picturis exa- 
ratos, vidisse, habuisse, legisse, non apparet, probari non potest. 
Artes Chaldaicas didicisse illis nefas erat. Etiam cum Judaeis in 
aliis orbis partibus per literas commercium habuisse et credibile est, 
et epistola ad ipsos Jeremiae prophetae indicat. In iis nisi lingua, 
vernacula, literisque antiquisusi fuissent, invicem se tulissent. Porro 
inter captivos, sacerdotes multi, ac Levitaa fuere. Hi ad populum 
in cognitione Dei, ex sacra Scripttira instruendum operam dabant 
Id nisi legls lectione atque expositione fieri. non potuit. Iis docto- 



292 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

ribus, sacns omnibus, quibus illis extra terras sanctse limites uti fas 
erat, peragendis incubuerunt. Atque hoc linguae vernaculas reti- 
nendas medium erat efficacissimum. Etiam ex Dei jussu, et pro- 
missis, stabilem spem reditus semper foverunt, atque captivitatis 
finem avida exspectatione continue devorabant. Ob earn causam, 
patriam linguam, literas, mores nisi eos studiose retinuisse censeamus, 
vix homines fuisse arbitrabimur. Cui bono igitur eorum linguam 
vel literas addiscerent, quos exitio externo devotos scirent, et a quo 
rum consortio liberationem quotidie exspectarent ? 

X. Porro : Prophetas per omne illud temporis spatium, quo cap- 
tivi detinebantur, iis Deus gratiose indulsit. Daniel reditui super- 
fuit. Isti autem et lingua Hebrasa ministerio suo functi sunt, et 
literis usi sunt Hebraicis. Partium aliquarum prophetias Danielis, 
linguam quod attinet, ratio peculiaris est. Eas etiam vero literis 
Hebraicis exaratas fuisse, nemo dubitat. Dum autern prophetarum 
horum autographa non solum exstabant, sed pene uda mere e mani- 
bus scriptorum, opioari Ezram, iis rejectis, alio charactere prophetias 
istas descripsisse, pene insanire esse mihi videtur. 

XL Prastenditur autem per omnem Assyrian! disperses vixisse 
Judasos, atque proinde linguam Assyriorum seu Chaldasorum ita di- 
dicisse ut proprias essent obliti, atque inde evenisse dicunt, quod cum 
lex publice post populi reditum plebi promiscuas recitaretur, Levitas 
necesse habuerint verba perlecta Chaldaice interpretari, ut populus 
sensum eorurn perciperet; uti constat ex Nehemias viii. 8. Hinc 
etiam consuetudinem manasse quidam scribunt legendi et scribendi 
legem per versus Hebrasos et Chaldasos alternatim ; ita ut recitato, 
vel scripto textus versiculo, statim adjungeretur ejus Targum. Quo- 
modo scripta legis exemplaria adhuc nonnulla exstant. Res: Antea 
ostendimus, quod etiam ex historia reducum Judeeorum plenissime 
constat, eos, quibus in patriam redeundi Deus animum et facultatem 
concessit, non admodum disperses sed in coloniis numerosissimis una 
vixisse. Reditus historiam perpendenti, quas ii. et viii. capit. Ezras 
habetur, id manifestum erit. Legis expositionem per Levitas istis 
verbis narrat Spiritus Sanctus, Nehem. viii. 7, 8: "Levitas docebant 
populum legem, populo manente in statione sua; legebant enim 
librum ilium legem Dei explanate, et exponendo sensum, dabant 
intelligentiam per scripturam ipsam." Qui per expositionem hanc 
sensus legis verborum in linguam Chaldaicam translationem, quam 
Targum vocant Rabbini, intelligere velit, procul omni dubio nemo 
est, nisi qui cum Rabbinis ineptire mallet, quam veritatem apertam 
amplecti. Officium suum in populo docendo Levitas sedulo curasse, 
narrat vir sanctus. Illos, muneri populum in lege instruendi per 
ejus expositionem assiduam, sensus narrationem et prasdicationem, 
Deus pra?fecerat. Quod ante captivitatem munere mandato fim- 
gentes facere soliti mere, illud etiam tune sub ecclesiaa reformatione 



CAP. III.] BE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. 293 

ista solenni fecisse, testatur sacra historia; legem scilicet publice 
legebant, sensum narrabant, atque populum ejus intelligentia in- 
struebant; quae est manifestissima solennis pra3dicationis verbi de- 
scriptio. Denique aperte docet scriptura populum re ducem lingua 
pure Judaica Jocutum fuisse ; atque idcirco in eos, qui ex mixtura 
impia cum vicinis populis vitium etiam linguae contraxerant succen- 
suit vehementer Nehemias, cap. ult. 23-25: "Etiam diebus illis," in- 
quit, "vidi Jehudaeos consociasse sibi foeminas Ashdodaeas: et filios 
eorum ex parte loqui Ashdodaee, neque scientes loqui Jehudaice, sed 
ex lingua cujusque populi sui. Ideo contendi cum eis, maledicens eis; 
et percutiens," etc. Cur tantopere excandesceret vir sanctus, quod 
non scirent pure Judaice loqui, sed misto sermone, adeoque barbaro 
usi sint, si totus populus eodem loquendi imperitise vitio laboraverit, 
causa sane nulla erat. Pentateuch! istius Hebraeo-chaldaici exemplar 
in Bibliotheca Bodleiana inter Cl. Seldeni libros habetur; ipsis- 
simum, ni fallar, quod in sententiae hujus de corruptione linguae 
Judaeorum reducum confirmationem trahitur. Illam vero roD Tar- 
gum dispositionem ad consuetudinem istam, primo textum legendi, 
deinde paraphrasin Chaldaicam praetensam referre ineptissimum 
foret. Etenim scriptus est iste codex, quo an antiquioris ejus generis 
vestigia ullibi exstent, nondum audivi, mille annos ad minimum post- 
quam lingua Syro-chaldaea in usu ullo apud populum Judaicum esse 
desierit. 

XII. Porro: notissimum est colonias diutissime linguam suam 
incorruptam servare posse, si modo ejusdem labii hominum multi 
tude magna in eodem loco aBtatem degat ; neque nuptiis aut com- 
merciis curn aliis populis se immisceat. Exemplo sint Anglo- Saxones 
in Hibernia. Quandringenti pene anni ad nostrum seculum fluxe- 
runt, ex quo Anglorurn baud magna manus in Hiberniam delata, 
Wexfordiae sedes posuerit, atque ibi exacte adeo linguam retinuerit 
vernaculam, ut Camdenus non dubitet affirmare, Anglum si linguam 
suam patriam rite discere et intelligere velit, Wexfordia,m se con- 
ferre debere. Vanum ideo est, quod primo in loco in causa hac pras- 
tenditur; Judseos scilicet proprise linguae fuisse oblitos; cui tamen 
oblivioni, ex literarum mutatione, ipsa lingua retenta, stulte et in- 
cassum subsidium petiissent. 

XIII. Deinde literas istas, quae quadratae dicuntur, antiquas As- 
syrias seu Chaldaeas fuisse supponunt literarnm Judaicarum psra- 
Stteus defensores; sed, quo, quaeso, argumento ducti, quibus testi- 
moniis freti id affirmant; quae ratio suadet, ut credamus? nulla 
exstant, nulla unquam post hominum memoriam exstitere scripta 
Chaldaeorum, aut Assyriorum; nemo est antiquorum, qui ulla a se 
lecta aut etiam visa affirm et ; unde igitur discere possimus, quibus 
literarum figuris usi fuere? Targumim quidem ea lingua scripta 
Bimt, literis vero, quse inter JIH.IOBOS communi in usu fuere a diebus 



294 BE LITERIS ANTIQUIS HEBK^EORUM. [LIB. IV. 

Ezrse. Neque hoc asserunt veteres sententiae hujus promicondi. 
" Ezram literas Hebraeas mut&sse," scribit Eusebius ; Assyriacis usum 
fuisse, non docet. " Alias invenit," inquit Hieronymus ; de Clial- 
daicis silet. " Novas excogitavit," ita Beda. Judaei, qui in senten- 
tiam mutationis literarum propendunt, harum literarum exemplar, 
ex scriptione Angelica in pariete, quae V. Danielis memoratur de- 
sumptum esse, nugantur. Johannes Potken Coloniensis, qui primus 
Europaeorum j3£thiopice aliquid edidit, linguarn et literas Chaldaicas 
fuisse arbitratus est, ut apparet ex epistola editioni Psalmorum prse- 
missa. 

XIV. Futile verb plane est, quod dicunt, non sine Dei provi- 
dentia factum esse, ut sacrae Scripturae literis Chaldaicis exararentur, 
cum Chaldaeorum imperium se per totum orientern longe lateque 
diffuderit, atque inde veritas largius patefieri potuerit. Futile, in- 
quam, hoc est, idque non uno nomine. Nam, quid, -quaeso, fructus 
aut compendii linguam Hebraeam ignorantibus inde accedere poterat, 
quod literis Chaldaicis libri sacri scripti essent? Anne enim in ad- 
discenda lingua quidquam inde compendifieri potest, quod charactere 
noto scripta sit, et non alio, qui unius horulae spatio perfectissime 
capi ac teneri possit? Cum lingua, quae sola veritatem coelestem 
amplexa est, eadem permanserit, procul omni dubio ad promoven- 
dam illius veritatis cognitionem, mutatio ista literarum nihilomnirio 
emolument! attulit. Deinde imperium Chaldaeorum penitus erat 
subversum, et Chaldaei ad internecionem caesi, cum prodigiosa haec 
ptrapoppuffie facta esse fingitur. Medos, Persasve, penes quos tune 
temporis in oriente erat rerum summa, iisdem cum Chaldaeis vel 
characteribus, vel lingua usos fuisse non liquet. Quid ergo ad pro- 
movendam veritatem, ob imperium Chaldaeorum facere potuerint 
nudae literae Chaldaicae, turn cum imperium istud plane esse de- 
sierat? 

XY. Quoniam autem inter conjecturas incertissimas versamur, 
ausim ego quovis pignore certare, si arbiter dari possit, literas Sama- 
ritanas antiquas Chaldaicas fuisse. Imo neque improbabile est, illas 
in aliquo usu fuisse inter Israelites ante captivitatem decem tribuum. 
Etenim Judaeorum nonnullos linguam Syro-chaldaeam seu Assyriam 
intellexisse, ipsi testati sunt. " Alloquere/' inquiunt servi Hezekiaa, 
" servos tuos Syriace, intelligimus enim/' 2 Reg. xviii. 26; et Assyrii 
etiam JL^daice intelligebant, uti ex eodem loco constat. Prout autem 
utriusque populi lingua, alterutri, aut saltern aliquibus in populo 
alterutro nota erat, quidni etiam judicemus, Assyriorum literas in 
aliquo, etiam apud Judaeos, usu fuisse, quibus postea Samaritani 
unice usi sunt, cum illis patriae fueririt. 

XVL Judaeos odio Samaritarum mutationem hanc literarum fe- 
cisse, ne aliquid scilicet in cultu Dei iiscum commune haberent, non- 
nulli affirmant; et quidni etiam ob earn causam Pentateuchum 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBIkEORUM. 1295 

Mosaicum, quern Samaritae amplexi sunt, abjicerent? Verum qui- 
dem est, Judseos odio immortali prosecutes fuisse Cuthaeos, ab ipsis 
vicissim hostium capitaliurn loco habitos: sempiterni hujus dissidii, 
turn, cum de reformatione ecclesiae Judaicaa agemus, rationes nar- 
randse sunt. Etiam non negarem, earn esse pravi istius habitus 
rationem, ut qui eo penitus sint imbuti, nibil pensi habeant, quid 
sibi ipsis cedat incommode, dummodo illos, quibuscum inimicitias 
exercent, prosternant, et opprimant. At vero Judaaos eo insania3 
per odium suum adactos fuisse, ut nullo hostium incommode aut 
praejudicio, literas suas antiquas, ab ipso Deo datas, et a divinis om 
nibus scriptoribus consecratas, missas facerent, aliis nescio quibus 
ascitis in earum locum, vel noviter fictis et excogitatis, vel a gente 
omnium superstitiosissima mutuatis, prorsus est incredibile. Li- 
tem contestatam. cum Judaeis, Samaritanos de privilegiis sacris et 
ecclesiasticis habuisse notum est; aequumne est, ut censeamus Ju- 
daeos odio isti suo tantopere indulsisse, ut Samaritanis tantam gloria- 
tionis materiam concederent, quanta in eo sita esse videtur, quod 
isti soli retinerent literas Dei ipsius manu, atque Mosis, exaratas; 
Judsei autem noviciis nescio quibus profanis uterentur? non ita sane 
etiamnum iiscum, quibus succenset, agere solet gens ista pervica- 
cissima. 

XVII. Atque haec sunt fundamenta generalia, quae sententiae suae 
de literarum mutatione Ezraitica prsestruunt viri docti; qua3 omnia 
incerta, si non aperte falsa esse, ostendimus. Neque enim aut ratio 
aut occasio aut causa ulla probabilis ptTaQsaeus 3/a£o?jroy assignari 
potest. 

XVIII. At factum fuisse probabunt viri docti, quamvis rationes 
nullae fuerint cur fieret. Argumenta autem, quibus utuntur, testi- 
monia sunt, et alia rerum monumenta; eorum prascipua, ut videa- 
mus utrum paria sint sententise huic paradoxas fidei astruendsa, bre- 
viter perpendam. 

XIX. Testimoniorum, quibus utuntur, alia e Juda?is, ex Chris- 
tianorum aliquorum scriptis alia, desumpta sunt. Judaicorum pal- 
marium est ex Talmud. Tract. Sanhed. cap. ii. sec. 3 : fcOBIT 1O "i£tf 

tnpn pe6i nnj; srm br&k nnin njn^j n^nnn *apiy no xD^n^i 

nni^K nnan xiTy '•D-a nni> rurwi 
ma nwsvnr6 in^ni enpn pe6i 

mon 11 ; — id est, " Dixit Mar Zutra etiam et Mar Ukiba. 
Initio data est lex Israelitis, scriptura Hebraica et lingua sancta: 
deinde data est illis tempore EzraB, scriptura Assyriaca et lingua 
Syra : peculiariter autem elegerunt sibi scripturam Assyriacam et 
linguarn sanctam. Scriptura vero Hebraica et lingua Syriaca re- 
lieta est idiotis; qui sunt illi idiots? ait Rab. Chasda, Cuthaei 
sunt" sive Samaritani. Qui in notioribus aperte falsus est et men- 
dax, non nisi sublestaB fidei in dubiis et incertis haberi debet. 



296 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IT. 

Aperte autem falsissima sunt eorum plurima, quge hie a Zntra et 
Ukiba memorantur. Quid enim ; an Scriptura sacra data est die- 
bus Ezrae lingua Syro-chaldsea? falsissimum; cum minuta3 partes 
qusedam unius aut alterius libri ea dialecto scriptse sint, quas in ea 
lingua retinuerint. ProphetaB isti, qui Ezrse coaavi fuere, Zacbarias, 
Haggai, Malachias, ne verbum quidem in scriptis suis Chaldaice pro- 
tulerunt. Targum autem nullum, nisi Ion go post tempore scriptum 
erat. Falsissimum deinde Scripturam sacram relictam fuisse Sama- 
ritis literis Hebra'icis, lingua vero Assyriaca. Pentateuchus, qui iis 
traditus esse dicitur, Hebraicus est, non Chaldaicus, quod omnes 
norunt. 

XX. Cum, ideo, falsissima sint reliqua omnia, quaa asserunt Rabbini 
isti Amorsei, quidni etiam, quaB de literarum mutatione blaterant, 
falsa etiam censenda sint? Respondent JudaBi Talmudici, ea verba 
Rabbinorum in Talmude, ac propterea omnia ea loca, quibus litera 
rum Assyriacarum mentio fit, longe aliter interpretanda esse, quam 
vulgo accipiuntur. Afnrmant enim, scripturam hanc Assyriacam 
illam ipsam fuisse, qua tabulaB legis scriptaB fuere, ac proinde totum 
Vetus Testamentum. Ita Ben Israel ad cap. i. Tract. Talmud. Megilla, 
"Ha3C scriptura/' inquit, " qua nos scribimus hodie libros legis et 
omnem rem sacram, et qua3 vocatur scriptura Assuri, ea ipsa est, 
qua3 fuit in tabulis testimonii et libro legis, qui repositus fuit in 
latere arcaB Domini." Deinde rationem reddunt, cur Assuri dicta 
sit; Ribbi in Talmud. Tract. Sanhed. cap. ii.: nniPK HD^ Nlp3 HD^ 
nrm ni^l^D^ , cur vocatur " assuri," quia " meussuritb, seu beati- 
ficata est in scriptione." Alii alias rationes hujus vocis reddunt ; sed 
de eorum digladiationibus ego nolo quicquam pronunciare, cum sint 
mendacissimi nugatores, praasertim antiquiores ad unum omnes. 
Consukt lector Joseph, de Voysin, Praafat. ad Pugi. Fid. pag. 86, 87; 
Hottinger. de Nummis Heb. p. 122, 123; Buxtorf. Dissertat. de 
Literar. Heb. Antiquitate. 

XXI. Plurima exstant in ipso opere Talmudico testimonia, magis- 
tris antiquioribus ascripta, quam quaB in contrariam sententiam 
adferuntur, quse aperte, directe, et constanter affirmant, literas quad- 
ratas, quibus hodie utuntur JudaBi et Christtani, antiquas fuisse 
Hebrseorum literas, quibus lex, ac tota Scriptura sacra exarata est. 
Non opus est, ut ea, vel eorum ulla hue transcriberem, cum, meo qui 
dem judicio, quse ab iis dicuntur, parum vel nihil omnino conferant 
ad litem hanc dirimendam. Ilia vero in tanto numero (numerus 
enim sunt, et praeterea nihil) collegit Clariss. Buxtorfius, ut non 
vereatur Thesin suam hisce verbis finire : " Hoc luce meridian a cla- 
rius ostendisse nos putamus, HebraBorum, qua veterum, qua recen- 
tium, majorem et meliorem partem, contra quam alii nobis hactenus 
persuadere voluerunt, pro literarum Hebraicarum antiquitate stare 
ac militare." 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^OEUM. 297 

XXII. Sed majoris moment! videntur, quae apud veteres Christia- 
nos nonnullos occurrunt: atque ideo ilia etiam sunt breviter percur- 
renda. Eusebius autem, Hieronymus, et Beda, in causa hac sententiam 
ferre putantur. Atque ex Eusebio verba haec proferuntur, Olym 
piad. 180 an. 2: "Fuit Esdras eruditissimus legis divine scriba et 
clarus omnium Judaeorum magister : affirmaturque divinas Scripturas 
memoriter condidisse, ut et Samaritanis non immiscerentur, literas 
Judaicas commut&sse." At multimode peccat oratiohsec Euse^'ana: 
neque sententise prsedictae asserendse ullo modo par est. Etenim 
primb, rumoribus nescio quibus innititur: " affirmatur," inquit, a qui- 
bus autem, quandove " affirmaretur" non docet : neque an ipse rumori 
huic fidem adhibeat ullam. Deinde, mendacii apertissimi reum auo 
torem, rumorem scilicet, laudat. Hie nempe Ezram scripturas 
amissas memoriter restituisse affirmavit, quo blasphemo figmento, 
nihil unquam ineptius aut a veritate abhorrentius fingi poterat. Cum 
autem testis ullus in meridacio Cubans deprehenditur, ut ex sequo et 
bono fides ei in universum detraheretur justuin est. Porro, neque 
isti, nescio qui, Ezram literarum Chaldaicarum usum introduxisse 
affirmarunt; sed tantum literas antiquas mutasse, quod forsan ad 
punctorum inventionem referri possit. Hujus autem famge, Judseos, 
vel ipsos Samaritanos auctores fuisse constat ; quantum autem iis in 
historia deferendum sit, notissimum est. 

XXIII. Quse ex Hieronymo in prsefatione ad libros Kegum citan- 
tur, ita se habent. " Viginti," inquit, " et duas esse literas apud 
Hebrseos, Syrorum quoque lingua et Chaldseorum testatur; qusB 
Hebrsese magna ex parte affinis est ; nam et ipsi viginti duo habent 
elementa, eodem sono, sed diversis cbaracteribus; Samaritani etiam 
Pentateuchum Mosis totidem literis scriptitant, figuris et apicibus 
tantum discrepantes. Certumque est Ezram scribam legisque doc- 
torem post captam Hierosolymam et instaurationem templi sub 
Zorobabel, alias literas reperisse, quibus nunc utimur; cum ad illud 
usque tempus iidem Samaritanorum et Hebra3orum cbaracteres fu- 
erint." Ha3c ille. Ain' vero Hieronyme, cerium esse Ezram literas 
a Deo datas abrogasse, aliasque in earum locum substituisse ? cer- 
tum in omnium prophetarum scripta, etiam nonnulla recens edita, 
manus intulisse ? at unde, quseso, hoc cerium ? vel quibus indiciis 
illud probabile esse sciamus? deinde, qusenam illse, quseso, alia3 literse, 
quas eum reperisse cerium esse dicis ? Chaldaicse ? negas id quidem 
cum Chaldseos totidem habere, atque hisce affines esse dicis? an 
novas excogitasse velis ? quo auctore, quave auctoritate illud suspi- 
cari possit nondum constat. Ain' etiam Samaritanos Pentateuchum 
habuisse, totidem literis scriptum, quot Hebraicus? at id quidem 
aperte falsum est; si eum turn temporis habuerint, cujus exemplaria 
aliquot ad nos pervenerunt ; quicquid autem cerium sit, in tota hac 
narratiuncula, credulo Hieronymo mendaces Judssos aliquoties im- 



298 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IV. 

posuisse certissimum est. Deinde scire velim quinam sint isti apices, 
quibus prseter et ultra figuras, Samaritanorum literas abs Hebraicis 
discrepare dicit. Literse, quao totis figuris discrepant, quomodo 
apicibus etiam differre dici possint, ego non intelligo. Apices litera- 
rum Ezram reperisse non nego, sed per apices istos puncta vocalia 
intendi verissimum esse sentio. Triplicis, ideo, alphabeti hie memi- 
nisse Hieronymus videtur, ex literis viginti et duabus constantis; 
Syro-chalda3i, Judaici cum apicibus seu punctis ab Ezra adjectis, et 
alius Judaici quod retinuerunt Samaritani, quod in cornmuni usu 
apud Judasos fuisse ante Ezram certum esse dicit : atque ita Euse- 
bianum affirmatur, intra breve temporis spatium in illud certum est 
Hieronymianum excrevit: quod apud Bedam in certissimum evasit, 
qui diserte Ezram novas literas excogitasse affirmat : eousque autem 
eundo incertus primum iste rumor crevit, uti fieri assolet, ut vix 
apud eruditos aliquos hominis nomine dignus censeatur, qui ei fidem 
adhibere non est paratus: ut, asinos eos forsan putaret Tacitus, qui 
Judaaos effigiem asini adorasse negarent, postquam adeo cultus ejus 
fama percrebuerat, ut nemo non probatissimorum historicorum illud 
memoriaB commisisset. Sed cur non seque semihomines censendi 
essent, qui negarent Ezram scripturas penitus omissas denuo resti- 
tuisse, causa nulla fingi potest. Restitution! enim Scripturarum 
amissarum longe plures antiquorum testimonium perhibent quam 
literarum permutationi. Irenseus apud Euseb. lib. v. cap. viii. : " Cum 
Scripture, dum populi Israelitici captivi sub Nabuchodonosore tene- 
bantur, penitus interiissent, Deus Esdram sacerdotem ex tribu Levi 
divino Spiritus sui afflatu incitavit, ut cum libros omnium propheta- 
rum, qui antegressi fuissent, de integro conscriberet, turn legem a 
Moyse promulgatam populo de integro restitueret." Ita Eusebius, 
" Affirmatur divinas scripturas memoriter condidisse." Tertullianus 
de Habit. Mulier., cap. iii. : " Hierosolymis Babylonica expugnatione 
deletis, omne instrumentum Judaicse literaturse per Esdram constat 
restauratum." Et Basilius Epist. ad Chilonem : " Hie campus, in quo 
secessu facto, Esdras omnes divinos libros ex mandato Dei emctavit." 
Similia habet Theodoretus, Prsefatione in Psalmos. Etiam ante hos 
Clemens Alex. Strom, lib. i.: "Esdras Levites, qui factus fuerat 
sacerdos, prophetavit omnes veteres scripturas rursus renovans/' Et 
pene nemo non antiquorum in eadem est sententia; cum tamen pu- 
tidissimum hoc delirium, expresso scripture testimonio adversetur, 
Ezra, cap. viii., ac plane figmentum est blasphemum. 

XXIV. Ut aliquid, ideo, momenti aut ponderis ad litem hanc diri- 
mendam testimonia ista habere censerentur, causa nulla est. Tes- 
tium horum antiquissimus Eusebius vixit annos 800 post mortem 
EzraB, cui facinus hoc tribuitur. Eorum seculorum nonnulla celebria 
fecerunt insignes calamitates, quse maximam rerum praateritarum 
igriorantiam intulerunt. Judasi autem postquam aliqua de suis evul- 



CAP. III.] BE LITERIS ANTIQUIS HEBILEORUM. 299 

gare cceperunt, post diuturnam miseriam, totum orbem fabulis im- 
pudentissimis impleverunt. Ex eorum lacunis depromptse sunt hse 
nugaB. Prgeterea testibus hisce neutiquam inter se convenit. Quse 
sunt falsissima affirmant omnes; nullam temporum historiam, tradi- 
tionem catholicam nullam, aut famam consentientem, producunt aut 
urgent; sed tenebrionum quorundam rumorem afferunt, cui auctori- 
tatem tribuere cordati hominis non est. Rabbini, ideo, causse pond us ; 
iique neque antiquissimi, neque sapientissimi de grege isto: plures 
doctiores reclamant, quique in ea sunt sententia, quod novarum 
literarum usum Ezra induxerit, eas divinitus excogitatas fuisse, atque 
ita in usum sacrum consecratas, more rabbinico, hoc est, audacter et 
mendacissime, fingunt. Qui plus velit responsionum adeat Picum 
Mirand. Epist. ad Amicum Ignot.; Buxtorfmm, Thes. de Literar. Heb. 
Antiq. ; Josepbum de Voysin, Prgefat. ad Pug. Fid. ; Kircher. Oed. 
-^Egypt. torn. ii. cap. ii. 

XXV. Sed negotium boc nequaquam expedivimus; qui mutationis 
literarum Ezraiticse patrocinium susceperunt, firmissimum causas 
presidium in nummis antiquis Hebrseorum ponunt. Eorum pluri- 
mos effossos esse in locis circa Hierusalem, et ubi olim urbs ilia 
stetit, affirmant. Atque hi pene omnes literas Samaritanas iDScrip- 
tas habent. Paucissimi quidem sunt, in quibus literse quadrataB ap 
parent; sed ii novicii sunt, post reditum populi ex captivitate cusi; 
illi alteri antiqui. Hie ftsradtascog Ezraiticse patroni serio trium 
phant, atque in eos omnes, quibus adversa sententia arridet, quasi 
stupidi essent, pervicaces, prsefracto ingenio praediti, et qui veritati 
cedere nescirent, debacchantur. Sed minis terreri, aut conviciis 
dejici abs ea sententia, quam non nisi serio omnium, qua3 ad ejus 
explanationem faciunt, examine prsemisso quis amplexus est, non est 
hominis veritatem amantis. Spero itaque me sine ullorum offensione 
testimonium hoc sub exam en iterum revocare posse: praBsertim cum 
ex aliorum indagatione dudum est, qubd criminis falsi merito sus- 
pectum habeatur. 

Nonnulla hie supponunt viri docti : — 

1. Nummos, qui a nonnullis producuntur, veros esse, et genuinos 
antiquorum regum JudaBorum, stante adhuc templo primo, cusos vel 
fusos ; atque hie fraudem nullam latere aut subesse. 

2. Nummos, quibus insculptaB sunt literas Samaritanse, cusos fuisse, 
sub templo primo, eos vero, quibus adherent literaB quadrataB, sub 
secundo omnes; certum enim esse, ex hisce scilicet nummis, literas 
Samaritanas solum in usu fuisse, ante populi reditum ex captivitate. 

3. Unicum tantum fuisse literarum genus inter Israelitas ante 
captivitatem Babylonicam, quod omni usui, cum sacro turn pro- 
phano destinatum erat; ita ut, quo charactere usi sunt in nummis 
cudendis, eo, neque alio ullo, in omni scriptura usi fuerint. 

At vero omnia haBC dubia sunt et incerta; quaedam aperte falsa, 



300 #E LITERIS ANTIQUIS HEBi^^ORUM. [LIB. IV. 

oirmi testimonio et probabilitate destituta, prout ex eorum examine 
patebit. 

XXVI. Nummos ex argento et sere conflatos, characteribus Sa- 
maritanis, aut certe iis non absimilibus, quas vulgb ita vocantur, 
aliquibus in peculio esse, notum est. Illos ex antiquis nuramis 
return Judaa fuisse viri docti arbitrantur ; atque ex iis aliquot scrip- 
tis effioiarunt. Novem exhibet Kircherus ex Villalpando aliisque ; 
Hottingerus nonnullos. Quidam etiam. habentur in Bibliotheca 
Bodleiana; qui Cl. Seldeni fuerant. Ipse quidem Seldenus, cum 
librum doctissimum de "jure gentium apud Hebrseos ediderit/' 
duas tresve effigies, ex aliorum libris mutuatas exhibuit, nondum 
nummorum ullorum ipse possessor factus, quorum postea quosdam 
obtinuit, curiosus antiquarum rerum, literarumque, monumentorum 
indagator. Eorum hie tibi lector l-trwa exhibere putavi, sed sunt 
qu0e impediunt. Istiusmodi ideo numismata exstare, literis seu cha- 
racteribus, quos Samaritanos vocant, variegata, libentes confitemur. 
Quantum auctoritatis habere debeant, restat ut proximo loco despi- 
ciamus. Multos in nummis cudendis, ac venditandis, imposturas 
exereuisse, qui ubivis occurrunt fictitii, neminem, qui non amotcO 
mentis sit, dubitare permittunt. Haud alias forsan, in tota re anti- 
quaria, qua tamen plurimis volupe est homines axaxovg ludos facere, 
deceptio. Quidam lucrifaciendi causa, quid am nefaria hominum 
credulorum decipiendi prurigine titillati, imposture huic faciendie 
operam dederunt. Innumera adhuc exstant istiusmodi vapa^apuy- 
para impostorum figmenta. In Numismatis Ptolemasi Evergetis 
hictituluslegitur: nTOAEMAIOT OTSKHNOS ETEPFETOT. Item 
alius in nummis AuX»jrjj£ dicitur, alius AaOvpog] $>{jffxuv autem A&XTJ- 
rfc et A&6vpo$ ridicula fuere improperia, invitis imposita. Non sani 
hominis est credere, reges superbissimos opprobria sua nummis 
aeternitati consecrasse. Mirum, ni alicubi exstet Tiberii numisma 
cum inscriptione, CALDII BIBERII MERONIS. 

XXVII. Recte itaque Cardinalis Baronius, ad ann. Christ. 824, 
n. 113. " Prodierunt/' inquit, " hoc nostro seculo, dixerimne impos- 
tores; qui obductum crassa rubigine numisma sereum nanciscuntur, 
formas et literas, quas volunt solerti fingunt industria turpis lucri 
gratia; non sine magno rei antiquarise prsejudicio." Antiquum 
autem satis est, et notissimum decipiendi artificium, subterranea 
inventa fingere. Eo artificio, cum Virgines Sabinas in potestatem 
suam redigere vellet, usus est Romulus. A/e8o'0jj, inquit, in Vita 
ejus Plntarchus, Xo^oj W auroD crpwrov ug ^iou nvog avtvpqxoi (3u/j,bv ucri 
yqg KtxpvfA/jjSvov uvo^a^ov ds rov %sov Kwi/tfov* — <c Divulgavit Dei cujus- 
piarn defossam se sub terra aram reperisse, Consum Deum voca- 
bant/' Inde in proverbium abiit inter Romanes, " Lapidem e 
sepulchro venerari pro Deo;" quo utitur Cicero pro Plancio, et alibi. 
Ita Martinus Polonus Chronic, ad ann. Christ. 104, ait Romse corpus 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBILEOBUM. SOI 

gigantis cnjusdam erutum fuisse, cujus altitude excederet altitudi- 
nem murorum ; quod Pallantis corpus fuisse, quern occiderit Turnus 
affirmat; id enim apparere ex epitaphio quod inscriptum erat, — 

" Filius Evandri Pallas, quern lancea Turni 
Militis occidit, more suo jacet hie." 

Quod nescio an compositum fuerit a matre ipsius Evandri, ut loqui 
tur Phavorinus apud Gellium. 

XXVIII. Inter innumera fraudis hujus, quaa ubivis exstant non 
vestigia quidem, sed expressa testimonia, fabulam illam operosissi- 
mam de Prospero Fesulano, quam sub titulo Antiquitatum Hetru- 
ria3 edidit Curtius Inghiramius, reponendam censeo. Ex eo uno 
autem discat lector, quantum operis, studii, sumptus irapendere 
parati sunt, quibus in animo est fallacias tendere, atque alios in 
fraudem impellere. Globulos quidem, quos memorat, inque iis his- 
torias, rerumque figuras, quas edidit virum generosum reperisse, 
equidem non negarem. Neque enim quenquam hominum adeo 
perdite sceleratum et nequam fuisse, ut primo longam fabulam 
alios decipiendi causa fingeret, et pertexeret, deinde se non finxisse 
juraret, sequum est ut suspicemur. At vero to turn opus, viri neque 
otio, neque ingenio, neque doctrina indigentis figmentum et lusum 
fuisse, qui globulos istos in terra recondidit, nolo suspicari, cum res 
manifesta sit. Innumera sunt, quse imposturam produnt, nam ut 
in tarn longa fabula, tarn sibi constans, ita circumstantiarum memor 
esset, ut ubique rb vpurov observaret, pene erat impossibile. Cum 
Phseacibus autem se rem habiturum hariolatus est, cum ilium, quern 
bellum Catilinarium consumpsit, tot annos ante Christum natum, 
mentionem expressam illius crucifixionis fecisse fingit. Etenim 
primo globulo, quern uti reliquos scarith appellat, hasc verba in- 
scripta erant: " Thesaurum invenisti, locum signa et abi; anno a 
rege Judasorum nuntiato M.DC.XXIV.," crucifixo M.DC.XCI. Nugoe! 
Judseorum regem ullum crucifixum iri, nee angelis ullis, nee da3- 
moni, neque homini prsenosse concessum. Discat hinc lector, quan 
tum sit in rebus hisce inane, et quo usque progressa sit in fingendis 
rerum antiquarum falsis imaginibus quorundam hominum ingeniosa, 
sed et nequissima vanitas, quot ibi ex murorum ruderibus, arborum 
radicibus, speluncarum imis, sigillomm et subscriptionum signa et 
sHrvira, eruta narrantur? omnes nummi Hebraici, qui ullibi exstare 
noscuntur signorum numerum, qua3 illius libri una pagina exhibet, 
non sequant ; et tamen ea abs uno homine conficta videntur omnia. 

XXIX. Hujus nota3 erat factum illud Alexandri, quod memorat 
in ejus Vita Plutarchus; cum enim ad Gangem pervenisset, et non 
potuerit militum consensum obtinere, ut flumen transiret, ad gloriam 
et famam apud posteros multa faciens, grandiora arma et equorum 
prassepia, et frsena majoris ponderis, quam unquam in usu fuerunt, 



302 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

fabricatus est, et abscondit, nempe ut poster! ea inventuri existima- 
rent milites Alexandri, quorum ilia essent arma, et equos, quorum 
ilia essent prsesepia et frena, multo excessisse vulgarem hominum et 
equorum mensuram. 

XXX. Postquam autem orientalibus subolere coepit, quo in pretio 
apud Europseos essent rerarn vetustarum monumenta, nullum non 
moverunt lapidem, quo iis prsestigiis illuderent, et fucum facerent. 
Dum enim oriens a Christianis teneretur, numismata ulla Hebraica 
ibi effossa fuisse non apparet. Nisi res esset notissima, nemo pene 
crederet, inveniri adhuc Christiairum nomen profitentes, qui longin- 
quas peregrinationes, et periculosissimas susciperent, ad ea visenda, 
colendaque, quorum aspectum tactumque Muhammedani, quinudius 
tertius ea finxerunt, magno pretio vendunt. Narravit non ita pri- 
dem mihi vir clarissimus testis auroVrjjg, omni exceptione major, se 
in partibus orientalibus vidisse mitram et baculum pastorale Saricti 
Andrese, vel Jacobi (nam uter erat non bene memini), quse magna 
cum religione a plurimis Christianis visebantur, qui pro tanto bene- 
ficio piano cuidam Muhammedano, penes quern erant, grates et sti- 
pem persolvere necesse habuerunt. Cum vero is, nescio qua occa- 
sione illuc delatus fuerit, ubi thesaurus hie reservatus erat, mitram 
paulo diligentius inspiciens, illico intexta ei verba Arabica, quibus 
solennem suam professionem de uno yero Deo, illiusque propheta 
Muhammede, exprirnunt Mussulmanni, uti dici amant, perspexit; et 
statim non sine detestatione fraudis impia3, atque credulorum homi 
num misericordia discessit. Hujus generis plurima refert Abraham 
Ecceliensis in Histor. Arab. cap. vii. et viii., etiam et Kircherus 
Obelise. Pamphil. lib. i. cap. ii. p. 10, 11, qui tamen ineptissimaB 
credulitatis palmam cunctis praeripere gestit. Ita ex eo tempore, 
quo percrebuit opinio Americanorum aliquot ex Israelites oriundos 
fuisse, statim cippi et lapides sepulchrales inventi sunt literis He- 
braicis, etiam Samaritanis (quia de earum antiquitate jam divulgata 
esset sententia), multis in locis in iis orbis partibus, insculpti. Adeo 
autem ingeniose nequam in hac, uti in omnibus aliis malis artibus, 
unde spes aliqua lucri eftulgere videatur, sunt Judsei orientales, qui 
fucosaB hujus mercis soli sunt negotiatores, ut vir doctus, qui partes 
istas peragravit, testatus sit, Judseum a se minimum antiquum, uti 
videbatur, accepisse, et proximo die una cum eo, quern acceperat 
attulisse alium ei adeo similem, ut plane is nesciret, uter suus esset. 
Si vera etiam sint, qua3 refert Kircherus, Oed. class, ii. torn. i. cap. 
ii. sect, ii., litem hanc diriment, sine dubio; sin in falsi crimine cu- 
bantia deprehendi possint, fraudi huic tenebris obductse in lucem 
proferendaB inservient. Refert autem ea fide Thomas Obicini No- 
variensis, fratris e familia Franciscana, quem ille nimiis laudibus 
ornat; is ideo Thomas inter alia rara antiquitatis monumenta ex 
orients allata, ex ipso Monte Horeb epigraphen quandam literis 



CAP. III.] 



DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. 



SOS 



Hebraicis, lapidi ad radices mentis posito exaratam, descriptam in 
Europam secum tulit. Lapidem autem istum, inscriptionis inter 
pretation! Kircherianae applaudens, illud ipsum altare, quod in 
Monte Horeb exstruxit Moses fuisse, assent Checaudus quid am, p. 
119, ipse etiam in iis partibus multum diuque versatus. Ipsam 
autem inscriptionem eo tempore, quo Israelite ex ^Egypto reduces 
in desertis Arabicis commorati sunt, rupi insculptam fuisse non dubi- 
tat Kircherus. Ejus autem hoc est 




XXXI. Atque hse fuere, uti videtur, antiques literae Hebraicae, 
quibus Moses et populus Eremeticus, usi fuerunt. Si vero haec vera 
sint, quin frustra sit omnis ulterioris disquisitionis in lite hac deci- 
denda labor, nemo, opinor, negabit. Nam sine dubio, literae hae, si 
literae dicendae sint, neque Hebraeae sunt, neque Samaritanae. Ex 
iis autem verba haec elicit Kircherus, TDn* 1 Kn»i>y w , — "Deus virginem 
concipere faciet/' Phrasi aavo ei baud congruenti, quod ostendit 
Hottingerus Prasf. ad Cip. Hebr. Nam ex deformibus istis lineolis 
quidvis fingendi aequali cum probabilitate potestatem habuit. Sed 
quin tota ilia Scriptura, cum iis aliis ejusdem generis, quamm ibi 
loci meminit Kircherus, figmentum fuerit Thomas istius Obicini, 
nullus dubito; aut saltern callidi Muhammedani, cum viderent 
hominem undique corradentem, quas in Europam secum transpor- 
taret, credulo fratri imposuerint. Neque improbabile est symbolum 
solenne Muhammeticum iis figuris aanigmatice proponi. Ex hisce 
autem apparet, quantum fidei etiam nummis, qui ex iis locis affer- 
untur, adhibendum sit. 

XXXII. Qui primi mutationis EzraiticaB mentionem fecerunt, 
atque literarum Samaritanarum antiquitatem astruxerunt, nummos 
hosce penitus tacent; eorum nulli inventi sunt, donee passim inva- 
luerat fama literas istas Samariticas antiquissimas fuisse. Itaque 
fraudi mendacium suppetias tulit. Ut numismata vetusta esse cre- 
derentur, literas, quae vetustissimse habebantur, primo iis impressaa 



304 BE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IV 

sunt, deinde literas istas vetustissimas esse, inde probatur, quia 
nummis vetustissimis insculptse. Ita postquam ex Vulgati inter- 
pretis lapsu creditum esset, faciern Mosis e Monte Sinai descend en tis 
cornutam fuisse, illico cusi nummi sunt cum effigie Mosis cornuta. 

XXXIII. Sunt etiam nonnulli literis Samaritanis inscripti, in 
quibus Tau crucis figuram exhibet. At istius literse figuram, cruci 
similem, in usu apud Samaritanos nunquam fuisse multa sunt quae 
persuadent. Eorum fictioni occasionem dedit sine dubio Origenis 
et Hieronymi hallucinatio. 

XXXIV. Exstant enim numismata nominibus Dei Cabbalisticis 
variegata, characteribus Samaritanis expressa. Ilia vero non nisi 
longo, post destructum templum secundum, tempore ficta fuisse, 
nemo non novit. Etiam sunt, quibus nomen Jesu, qui et Salvator 
dicitur, literis Samaritanis inscribitur. Hisce vero omnibus fraudem 
subesse, nemo dubitat. Et quis, quaeso, fidem faciet, quicquid 
horum nummorum reliquum est, ex eadem imposturarum officina 
non prodiisse. 

XXXY. Sed etiam characterem istum, qui Samaritanus dicitur, 
Judaeis ante templi primi eversionem notum fuisse, atque in aliquo 
usu concedi potest. Judaeos olim duplici literarum genere usos 
fuisse, constans est ipsorum omnium sententia. Id plurimis allatis 
testimoniis fuse ostendit Buxtorfius. Ex veteribus Christianis in 
eadem sententia erat Irenseus, lib. vii. cap. xll Literarum enim 
sacerdotalium, ab iis, quae in usu communi fuerunt, discrepantium 
mentionem facit. Unde auctor Targum id lib. Hesterse affirmat, 
Judaeos in diebus Purim volumen legis legisse, *&roy DBT) IlTDlM , 
"juxta scripturam cbaracteris Hebraeorum," Estb. ix. 27; aperte 
indicans suo judicio legem, alio quoque charactere prseter sacrum 
ilium antiquum Hebraeorum exaratum fuisse, illo nempe quern Li- 
bonaeum vocant. 

XXXVI. Alias etiam gentes etindem morem usurpasse, negari non 
potest. Triplici quidem scribendi genere ^Egyptios usos fuisse, testis 
est Clemens Alexandrinus, Stromat. v. Abrfaa, inquit, 8e oi vaf Atywr- 
rtoig tfaidsvofizvci, vrpurov f/,sv ffavruv rqv A/yu-Trrtuv ypawAdruv /AtOodov 
rqv svtfroXo'ypapixqv xaXovfAevqv. Asvrspav ds hparr/.qv, f 
c'i J£pGypa{A{taT£7$, vff-drqv ds xai reXsuraioiV hpoyXvpr/.fiv, %s q 
ftsv sffn dta TUV vpuruv sroi^siuv xvpio^oyixr}, i] ds eufAZoXixq. Idem de 
^Ethiopibus narrat Heliodorus lib. iv. : 'ETSXS/O/ATJI/ rfo raiviuv ypap- 
(Ladv AtQiotfixolg, oi driporixoTs, aXXa j8a<r/X/xo?j, iffriypevw a di) ro?f 
Atyuvriuv ispaTixo?$ xaXov^svoig ufAoiovvrar — " Fasciam perlegi literis 
^Ethiopicis, non vulgaribus, sed regiis notatam, quae ^Egyptiis sacris 
cognominatis sunt similes." Ita Diogenes Laertius in Vita Democriti, 
Segm. 49, postquam catalogum librorum, quos is scripserat, ex Thra- 
Syllo recensuisset, addit: Tarroutf/ &s nvs$ %ar /5/ax IK ruv vvroftvvifJt,dru9 
*rx.i ravra\ rb Tie pi ruv sv BaCouXaw hpuv ypaftpdruv. Tlspt ruv sv Msput) 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. 305 

hpuv ypapfioiruv — "Sunt qui seorsum commentariis ista constituant; 
de sacris literis in Babylone, et de sacris literis in Meroe." Du 
plex ideo literarum genus apud Babylon ios et Meroenses in usu 
erat. Etiam de Grascis Theodoretus, in Genes, quses. 61 : 'EC rate, 
vao/£ '/dtoi nvz$ Tjtfai/ ^cupaxr^psg ypafi/Aaruv, ov$ hpanxoiig 
" In templis Grsecanicis quidam sunt peculiares lite 
rarum characteres, quos sacros appellant." Nulla itaque gens fuit, 
cui literas notae essent, quse uno characterum genere in omnes usus 
conterita erat. Judaaos vero omnia sacra sua palam habuisse, ideo- 
que alio, quam qui in usu communi fuerit, charactere opus non 
habuisse, quidam affirmant. Nam ea, inquiunt, sola ratio erat, cur 
alias gentes literas quasdam crypticas invenerint, ne sacra scilicet 
iis scripta in vulgus emanarent. Sed illam solam rationem fuisse 
ejus moris probare nemo potest. Alise causaB esse poterant. De- 
inde, quamvis Judsei populares suos omnes omnium sacrorum cog- 
nitione instruere tenerentur, tamen, ne in gentes profanas effiue- 
rent quse apud eos sacra fuerunt, illis erat religio. Inde rerum 
Judaicarum, quaB ad religionem spectant, inter omnes gentes tanta 
ignorantia, Imo, qui Ezram novum scribendi genus excogitasse 
arbitrantur, id eum fecisse, ne quid commune in sacris cum vici- 
nis Samaritanis Judsei haberent, affirmant. Haud ideo absimile 
veri videri potest, Judaaos alio characterum genere usos fuisse, isto 
quod cum gentibus commercio habuerunt, abs illo, quod sacris codi- 
cibus describendis consecratum erat. 

XXXVII. Fieri etiam potest, ut profano isto literarum genere in 
sculpturis, incisionibus, toreumatis, caslaturis, aurigraphiis atque id 
genus aliis, uterentur. Istiusmodi usibus idonese videntur liters 
Samaritans, cum aliorum omnium respectu deformes sint et praster- 
naturales. Cum vero id ego alibi dixissem, nescio qui tumultus a 
viro docto excitati sunt, de literis naturalibus et praBternaturalibus,' 
atque istiusmodi nugis, quas, ab atra bile effusas, pudet referre. 
Scriptioni ineptas et inidoneas volui; atque proinde arbitrarium 

usui, quem diximus peculiariter destinatum. Ita Schickard. 
in Bechin. Happerusc. pag. 82. "Hiulca," inquit, " deformis, aspera, 
Hjoperosa, et exaratu difficilis, adeoque fictitia est. w Similia habet 
j I Fullerus Miscellan. Sac. lib. iv. cap. iv. 

XXXVIII. Characterem vero hunc Samaritanum ilium ipsum 
esse, quem Judaai, nwn^ vocant, plurimi arbitrantur. De voca- 

/nbuli istius sensu. et etymo, inter viros doctos dissensio est; etiam 
is quam ob causam character Samaritanus ita diceretur. Morinus a 
ii| pi deducit; inde p^ ; id sculptrum, seu scalprum, aut cesium esse 
lijdicit, atque Libonasa pro re incisa seu sculpta sumit. In ilium 
•a- 1! ideo usum repertus videtur. Etiam apud Rabbinos magnarum lite- 
•mrara mentio est, quibus, uti aiunt, in amuletis veteres usi sunt. 
fjlstas Libonaaas fuisse affirmat Rabbi Salomon: " Literae," inquit, 
VOL. XVII. 20 



306 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. [LIB. IV. 

"magnge sunt, quales sunt illse, quibus scribunt in amuletis, et 
postium petasis." Verba refer t Rab. Azarias, Meor Enaiim, pag. 1 71. 
Totam rem luculenter exponit Fullerus loco supra citato, cujus verba 
ideo hie reponenda duxi. " Ut scriptse," inquit, " Samaritanorum 
liters esedem omnino sint atque siclis inclusse, non tamen necesse 
est, has solas, prseterea nullas, veteribus fuisse usitatas. Quasi vero 
uni genti unum duntaxat literarum genus semper in usu fuisse 
oporteat; id quod vel ipsa experientia facile redarguat apud omnes, 
credo, gentes maxime humaniores. Certe apud nostrates charac- 
teres archivorum proprios multum a vulgaribus discrepare, videmus. 
lino, multiplicem literarum speciem Arabibus familiarem sciunt 
periti, haud parum inter se discrepantium. Sed obscuriora sunt 
ista forsan, neque admodum nota studiosis. Illustrissimam autem 
vetustissimamque ^Egyptiorum rempublicam quis ignorat ? quid ? an 
uno tantum characterum genere satis instructam fuisse arbitrabimur ; 
hieroglyphicos eorum characteres summam, ac prope admirandam, a 
communibus et vulgatis habuisse dissimilitudinem certo certius opi- 
nor. Et quisnam illud acriter pugnabit, ut sapientissima Hebrse- 
orum gens uni tantummodo literarum formaB, quasi in servitutem 
perpetub addicta, adjudicetur? non dubitamus igitur pro duobus illis 
praBcipuis rerum ac negotiorum diversis generibus, sacrorum videlicet 
et civilium, duplicem ad minimum literarum figuram antiquis He- 
brseis fuisse consuetam. Quod idem, meo quidem animo, res ipsa 
illico docere queat; quippe alteram genus scripta Juda3orum monu- 
menta ad hodiernum diem affatim exstantia luculenter demonstrant, 
alterum Samaritanorum libri et numismata ab interitu vendicant." 
Hsec ille. 

XXXIX. Exstant etiam numismata literis quadratis insignita. At 
ista, inquiunt, " antiqua non sunt/' Quid ita? Quia scilicet " literis 
antiquis non inscribuntur." Istas vero alias literas antiquas esse, 
unde apparet ? Inde, inquiunt, quod " eas antiquis Hebrasorum 
nummis sculptas videmus." Eidicule prorsus; nummi literas Sama- 
ritanas antiquas esse, probant; atque vicissim Iitera3 istse nummos 
antiquos esse testantur. Sed cusa sunt, inquiunt, ha3C posterioris 
generis numismata sub ternplo secundo; qui, inquam, aut unde id 
constet ? nempe quia literis Assyriacis insignita sunt, quse ante id 
tempus in usu non fuerunt. Atque hie etiam peti rb Iv a^ palam 
est. Sed neque desunt rationes, quaB conjecturas hasce vanitatis 
arguant. Si enim cusum fuerit id genus nummorum, cui inscribun- 
tur literaB quadratas sub templo secundo; unde, quseso, evenire cen- 
seamus, ut tarn raro ex eo genere ficti, ex altero, quod solum stante 
templo primo cusum aut percussum est, frequenter satis inveniantur, 
ita, ut non vereatur vir doctus affirmare, eos quotidie effodi ? Po- 
pulus, qui tempore excidii secundi templi vixit, eo, qui cum primo 
periit, plurimis calamitatibus per aliquot ante secula protrito, et pene 



CAP. III.] BE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. SO 7 

consumpto, multo ditior erat, atque plus nummorum babuit in pe- 
culio. Refert etiam historicus, omne genus homines, instante vasta- 
tione Romana, totam, quam habuerunt pecunias vim, in locis subter- 
raneis abscondidisse. In templi, praeterea, atque urbis instauratione 
credibile est, murorum et asdificiorum omnium ruinas et rudera, per 
novas incolas ruspata satis fuisse. Deinde urbem ante navuXsdpiav 
decretoriam annos quadringentos inbabitavit gens avarissima, quae 
nummos quaerendi gratia in ipsa terras viscera penetrare non dubi- 
taret. Mirum ideo meritb cuiquam videri possit, tantum eorum 
nummorum, qui ante captivitatem Babylonicam fusi aut cusi fuerunt, 
numerum inveniri, cum isti alteri, qui stante templo secundo per- 
cussi fuisse dicuntur, adeo sint infrequentes. 

XL. Porro, testatur Schickardus se vidisse nurnmum antiquum 
Hierosolymis effossum, regno Hebrseorum adhuc integro procusum, 
literis vulgaribus quadratis insignitum, ex una parte Solomonis 
effigiem, et altera templi r&irov exbibentem. Negat Villa! pandus 
nummum istum genuinum esse ; Kircherus affirmat cum Schickardo. 
Alii Villalpandum sequi necesse babent ; etenim concesso nummo 
isto esse genuino, illico corrueret tota ea sententia, cujus propug- 
nandse gratia adeo animose dimicant. Neque tamen sine ratione 

faiv bane exercere videri vellent. Aiunt enim Judseis illicitum 
fuisse, sine mandate speciali animalis cujuscunque effigiem vel ima- 
ginem fingere aut pingere; atque proinde nummum, qui vultum 
hominis exhibeat pro genuino non esse agnoscendum, cum illis illi 
citum fuerit istiusmodi effigies cudere. Sed cur quaBso "animalis/' 
dicunt? prasceptum ad omnem omnium, qua3 sunt "in ccelo aut terra, 
aut aquis similitudinem," se extendit, sive animalia sint, sive non. 
Et tamen cuncta numismata Hebraica, quas ubivis exstant, istiusmodi 
rerum effigies exbibent. Urna et Virga Aaronis res in terra exis- 
tentes fuere, non minus quam ipse Solomon. In idololatriam autem 
prolapsi rr^v do^av ro\> a<pddf>rov ©soy non tantum h o{j,oib>fj,ari tixovcg 
<p8a,proij avQpuKw, sed et rerum etiam inanimatarum mutaverunt. 
Si quid igitur virium buic ratiocinationi inesset, seque summoveret 
omnes monetas, ac istam vultu Solomonis effigiatam. Neque sane 
omnino improbabile est, Hebrasos veteres siclos nullos figuris aut lite- 
rarum inscriptionibus variegatos aut insignitos confecisse. Id enim 
tantum contendimus, ut omnes nummi hac ratione non obstante 
eodem loco et pretio habeantur. Veruntamen absolute illicitum fuisse 
Judseis quamcunque effigiem fingere, modb ad cultum religiosum re- 
spectum nullum baberet,nondum probatur. Cum enim ab imaginibua 
lege probibitis maxime abhorruerant, nummis tamen Romanis cum 
imagine Csesarea protuberante cusis usi sunt; atque etiamnum per 
totum orbem regum imagines nummis effigiatas tantum non adorant. 
Cum quidem Pilatus rag irporop&s Kaiffapog in templum intulisset, po- 
pulus teste Josepbo tumultuari coapit. At eundem populum ejusmodi 



SOS DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. [LIB. IV. 



et il%6va$ in nummis amplexum fuisse novimus. Eas vrporofide 
Arabes adhuc ^HD seu methalias vocant; unde natum nomen meda- 
liarum jam vulgo receptum; et forsan nostrum "medal." Et auctor 
Targum in Estheram affirmat, " Mordochaeum indutum fuisse veste 
purpurea depictas habente omnis generis alites et volucres coeli." 

XLI. Sicque etiam olim Philistaeorum imagunculas, in arcae reditu 
sibi oblatas non rejecerunt. Nisi, ideo, qui literarum Hebraicarum 
mutationis patrocinium susceperunt, eo sint in nummos antiques 
imperio, ut in quoscunque velint falsi sententiam ferant pro arbitrio, 
aliosque ad testimonium dandum admittant, de argumento hoc num- 
mario plane actum est. Qui vero ob frigidas hasce conjectiunculas 
animum suum inducere potest, ut credat prodigiosam mutationem 
superius memoratam factam fuisse, id quidem sine me rivali faciet; 
neque enim cuiquam imponerem necessitatem credendi quod nolit, 
aut non credendi quod velit, dummodo mihi meo arbitratu in hisce 
uti liceat. 

XLI I. Kestat, ut rationes, quae pro literarum Hebraicarum anti- 
quitate militant, paucis recenseamus. Plurimis autem, auibus insis- 
tere solent viri docti, e quorum scriptis peti possint, prseterrnissis, 
earum, quae apud me plurimum valent, capita notasse sufficiat. 

XLIII Primo igitur, ipsa possessio, de qua per testimonia et con- 
jecturas superius allata dejici nequeant, literarum harum antiqui- 
tati argumento est. Si loco cedere parati simus ob imbelles istius- 
modi adversariorum quorumcunque tandem insultus, nullibi tuti, 
stabiles, firmi manebimus. Literse quadratae, casque solas apud 
ecclesiam in sacris Scripturis exarandis, pene mille annos ex omnium 
consensu in usu fuere, antequam mortalium ullus, Judaeus aut 
Christianus illas ad causam dicendam in jus vocavit. ^Equumne 
censebitur, ut tot annorum, imb seculorum, praescriptioni paucorum 
veterum nudae affirmationes, recentium crudae conjecturae, prasjudi- 
carent? Quis, quaeso, dixit, scripsit, memoriae prodidit, sexcentos 
minimum post Ezrae mortem annos, eum literas a Deo datas, a pro- 
phetis omnibus usurpatas abjecisse, exemplaria antiqua sacris istis 
literis exarata repudiasse, Samaritanis ablegasse, novas excogitasse, 
aut gentis idololatricae, maledictae, nuperrime ob ecclesiam oppres- 
sam devastatae et excisae in usum sacrum induxisse? Si cui quidem 
ilium ita verbum Dei tractasse suspicari libeat, eum ego prohibere 
non possum, cum suspicio in uniuscujusque potestate sita sit; mihi 
Milesias fabulas narrare, cum suspiciones istas promunt, videntur. 

XLIV. Secundo, superius ostendimus, causam justam, legitimam, 
necessariam, imb aut occasionem leviculam, mutationis hujus prodi- 
giosas revera nullam fuisse. Neque enim linguae suae propriae in 
captivitate obliti fuerunt Judaei, neque, si obliti fuissent, ullo modo 
ei incommode, quo premebantur, mutatione ista occursum fuisset. 
Ast nonnisi post obitiim Ezrae atque prophetarum omnium, a linguse 



CAR III.] DE LITEFJS ANT1QUIS HEBB^ORUM. 309 

primsevse puritate populus iste deficere incepit; idque non ex obli- 
vione, quae eos durante captivitate cepisse dieitur, sed ex barbarie, 
et Syriasmo, quern iis cum vicinis gentibus commercium perfricuit. 
Cum enim, paulo ante tempora Machabaica, Syiiaci imperil dominatu 
et potentia opprimerentur, hue illuc dispersi nihil sacrum aut integ- 
rum in republica aut religion e retinerent, etiam linguag corruptelam 
admiserunt; hoc vero nihil ad Ezrse tempora, qui literas antiquas 
possessione sua amovisse dicitur. 

XLV. Neque, tertib, istiusmodi mutatio, si vera potius quam mira 
loqui vellemus, possibilis censenda erit. Multa Judseorum millia, 
e sacerdotibus et nobilibus plurimi, in partibus orientalibus dura- 
bant, neque Hierosolymas redierunt unquam. Illos sacrse Scripturse 
exemplaria apud se retinuisse negare, eorum est, qui moris gentis, 
pariter ac omnis veteris historise sunt ignari. Ea omnia exemplaria 
charactere illo descripta fuisse, qui in usu antique fuerat, necesse est 
ut concedant etiam qui, mutationem per Ezram factam fuisse, fin- 
gunt. Jam vero populum reducem antiquas literas ad Samaritanos 
ablegasse, novis excogitatis, aut Assyriacis in eorum locum usumque 
adscitis, turn cum major pars totius populi sedibus suis orientalibus 
hserens literas istas antiquas usurparet et retineret, nemo, uti arbi- 
tror, nisi prsejudiciis occupatus, facile credet. Judseorum autem in- 
numera millia in oriente, seu Babylone et regionibus Assyriacis ad- 
jacentibus durasse, testis est locupletissimus Josephus: intra aliquot 
annos in tantam multitudinem excreverunt, ut ingentia bella move- 
rent, qus9 post multa prselia, quibus victoriam reportaverunt, vix tan 
dem totis viribus imperii Parthici sedata et supressa fuerunt. Hoc 
autem argumento codices sacros nunquam corruptos fuisse validis- 
sime probat auctor Sepher Ikharim, lib. viii. cap. xxii. : " Quum," in- 
quit, "ascendit Ezras e Babylonia, non ascenderant cum eo nisi pauci; 
magnates vero Israel, sapientes et nobiles omnes manserunt in Ba 
bylonia. Quse cum ita sint, cum ibi remansissent omnes magnates 
et legis periti, non poterat Ezras mutare quidquam in lege; alioqui 
non fuisset lex ejus consona legi aliorum omnium qui in Babylonia 
reman serant, et qui versabantur in civitatibus Samarise, et in terra 
Assyrise, aliisque locis, qui cum Ezra ascendere noluerunt." ^Eque 
autem militat ratio hsec, quse sane est validissima, adversus literarum 
mutationem, ac librorum corruptionem. Quid etiam factum fuisset, 
cum innumeris istis codicibus, qui literis antiquis exarati, per totum 
pene orbem dispersi fuere, nemo adhuc ostendit. Postquam quidera 
Ezra puncta vocalia excogitasset, et textui inseruisset, nianserunt 
nihilominus exemplaria innumera per totum orientem, quibus in- 
scripta non fuerunt; idque ob alias rationes, ita ob hanc etiam, quod 
scilicet res brevis temporis, imo unius setatis aut seculi non erat, 
divinum illud svpr^a cum omnibus ubivis gentium Judasis communi- 
care. Plurimi, ideo, antiquis sine punctis exemplaribus usi, alia ex 



310 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IV. 

iis descripta posteris eodem modo, quo ab antecessoribus suis sua 
acceperant, transraiserunt. Atque ita per omnia secula sine punctis 
exarati codices plurimi ssmper superstates fuere. At vero sententia 
hac virorum doctorum concessa, rejectione hac omnium literarum 
antiquarum facta, novarumque substitutione intra paucos forsan dies 
absoluta, illico per totum orbem quicquid uspiam esset Judseorum 
in earn ita consensisse, censendum est, ut nullum vestigium, fama, 
monumentum, vel rumor superfuerit eorum exemplarium, quae sola 
ante habuerunt, quasque in partibus aliquibus Scripturae recens ab 
ipsis Spiritus Sancti amaiiuensibus accepissent. Abs eo tempore, 
quo mutatio hgec literarum facta fmgitur, ad absolutum Talmud Ba- 
bylonicum circa annum Christi 500 aut 600, plurimae fu6re Judae- 
orum coloniae, synagogae, scholae,successione nunquam interrupta con- 
tinuatae, quibus Samaritani, quorum causa innovatio haec facta fuisse 
praetenditur, vix noti fuere ; nedum iiscum quidquam communitatis 
habuerunt, aut abs illorum commercio, ne superstitionis contagione 
afficerentur, timuerunt. Prodigii instar esset, neminem ex tot milli- 
bus antiqua scripturarum exemplaria, quorum characteres primo ab 
ipso Deo in ecclesise illorum fundatione, deinde a prophetis continua 
successione ad ea tempora, quibus eorum nonnulli vixerant, sacris 
usibus consecrati fuere, describenda curasse. Quocunque tandem 
tempore puncta excogitata fuerint, planum est, plurima omni seculo 
exemplaria conservata et descripta fuisse, quibus non intersererentur. 
At uti fert adversariorum sententia, adscitis semel in usum literis 
novis, veteres statim e finibus ecclesise penitus exterminataa fuerunt ; 
"credat Apella!" 

XLYI. Quarto ; innumera exstant veterum Judaaorum testimonia, 
quibus contra figmentum mutationis literarum Ezraiticae sententiam 
ferunt. Eorum satis, si quid testimoniorum in hac causa satis cen- 
seri possit, dudum produxit Cl. Buxtorfius, ad quern lectorem re- 
mittimus. 

XLVII. Ultimo; pleraque, quae de Samaritis istis dicuntur, quae- 
que opinioni de literarum mutatione substruuntur, prorsus sunt 
incertissima. Quando primum legem Mosaicam receperint, incer- 
tum; corrupisse certissimum. An cultum Dei serio admiserint 
unquam, incertum; ei palam renuntiasse, certissimum. An aliqui 
ex ea gentium colluvie, quae erant, adhuc supersint, incertum ; vel 
an ex multis seculis superfuerint; nam qui illorum delirianunc am- 
plectuntur, ortu et sanguine Judaei sunt plerique, si non omnes, ob 
superstitionem pravam Samaritae dicti, prout ex Benjamini Itiner- 
ario patet. Primum cum istis, qui ita vulgo dicuntur commercium 
nobilissimo Scaligero debemus. Is primus ad eos scripsit, et Perescio 
ut in orientem mitteret ad Pentateuchi eorum exemplar obtinendum 
auctor erat, ut in Yita Peirescii refert Gassendus, p. 157. 

XLVIII. Quid ea missione praestitum sit idem auctor ostendit, 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 311 

pag. 327. Diem suum obiisse Scaligerum, antequam ad maims 
ejus Pentateuch! exemplar ullum perlatum fuerit, idem narrat. 
Alphabetum quidem ante acceperat, atque fragmenta quasdam de 
anni temporumqae compute. Abs eo tempore semihomines pro- 
nunciati sunt omnes, qui non crederent, literas eorum, quarum 
figurasipse pene solus in tota Europa haberet, antiquissimas Hebraeas 
fuisse. Ita enim se comparaverat vir ille summus, ut neminem ne 
in leviculis quidem a se dissentire absque conviciis pateretur. Ben- 
jaminus Tudelensis in Itinerario suo affirmat, Samaritas istos, qui 
eo tempore, cum is orientem peragraret, vixerunt, tribus literis, scili 
cet ynn caruisse; quod nullo mod o fieri potuisse, si antiquis Hebrae- 
orum literis uterentur, omnes nqrunt; cum r%g n saltern mentio 
specialis facta sit. Mentitum quidem Benjaminum fuisse, multi 
amrmant. Fateor ego Judaeum eum fuisse, atque, ideo, in gentis 
suae rebus et conditionibus enarrandis merito suspectum. Sed 
mendacem fuisse, atque in ipsa hac narratione mentitum dicere 
baud sumcit, nisi convicii inferendi causa gravis praesto sit. In- 
quiunt ergo, omnia exemplaria Pentateuch i, quae in Europam allata 
sunt, probant eum audacter et imperite mentitum fuisse. At vero 
omnia ilia exemplaria multo sunt aetate Benjamini recentiora. Quae 
et quot sint docet Morinus in Opusc. Samarit. et Hottingerus Smeg. 
Oriental, lib. iii. part. ii. cap. iv., aliique. Eorum nullum est, quod 
annis abhinc trecentis exstitit. Cum, ideo, nefariam in corrumpendo 
sacro textu illorum hominum audaciam ostendimus, quis nobis fidem 
faciet, illos', pro libitu, quicquid vellent in literis suis innovates non 
fuisse? Neque tamen haec ideo a me dicuntur, quasi fidem Benja- 
mino adhibere statutum esset; quamvis sciam, ilium haud minoris 
auctoritatis apud doctos esse debere, quam illorum ulli, qui inter 
Judaeos mutationi literarum Ezraiticae, de qua egimus, testimonium 
perhibuerunt. 

XLIX. Yereor autem ne diutius quam par est, hisce minutiis 
immoratus sim; quod sane, haudquaquam fecissem, nisi conspicerem, 
sententiam hanc de mutatis antiquis literis Hebraicis,, locum prima- 
rium obtinere inter perniciosas istas opiniones, quas docti quidam 
viri in praejudicium Veritatis Hebraicae fovent, atque data opera 
propugnant. 



CAPUT IV. 

DE THEOLOGIA MOSAICA. 

Legislationis Sinaiticse fama — Ante earn leges nullibi publice sancitae ; nedum 
scriptae — Mosem antiquissimum legislatorem agno-cunt Gentiles — Legura 
origines Deo ascriptae — Zaleucus inter gentes primus leges scriptis commisit 
— Ejus aetas — Mosaieae theologiae fundamenta — Frimum; Revelatio divina 



SI 2 DE THEOLOGIA MOSAIC A. [LIB. IV. 

unica norma cultus religiosi — Cultus Dei arbitrio hominum nunquam per- 
niissus _ Primi istius fundamenti explicatio, et confirmatio — Nulla doctrina 
infallibiliter vera censenda, nisi quas et quatenus immediate a Deo revela- 
tur _ Omnia Dei instituta summa animi submissione observanda — JNihil non 
institutum Deo in cultu suo gratum — Fundamentum hoc poena transgres- 
sorum stabilitum — Secundum ; Justificatio ex inera gratia — Ejus panes — 
Miseries naturalis agnitio — Omnia privilegia gratuito peccatoribus indignis 
concessa — Virium spiritualium destitutio — Reconciliatio per sacrificalem pec- 
catorum expiationem — Sacrificiorum brutorum animalium in eum finem 
oivtotytheiot, — Verum summum pontificem omnia peccata in sua persona latu- 
runi — Tertium; Cultuin ceremonialem non fore absolute seternum — Ter 
minus ei praestitutus — Omnibus Christus expositus — Ecclesiae Judaicse gloria, 
sanctitas, fides — Ministerium propheticum. 



I. CELEBERRIM.E vo^ofeffiag Mosaicse, quam paucis enarravimus, 
famam, in totum pene orbem mature transgressam esse, decent 
omnis rerum antiquarum memoria, et originuin legum monumenta. 
Literarum quidem usum ante id tempus populis cognitum fuisse, 
non desunt qui affirmant Quse me imped iunt, quo minus idem 
cum eis sentiam, alibi sunt exposita. At nemo est, quod sciarn, qui 
docuerit, leges inter humanum genus scriptas fuisse, hisce Dei an- 
teriores. Imo meraB conjecture sunt, qua3 afferuntur ad probandum 
scriptionem ullam earn anteivisse, quam exaravit ipse Deus in tabu- 
lis lapideis. Neque, ut pergamus viam institutam, statas ullas leges 
quamvis aypatpovg, ultra rectaB rationis dictamina, populos ad sui 
regimen constituisse ante seculum Mosaicum, idoneo ullo testimonio 
confirmatur. Principiis istis rerum, gentium, nationumque, eorum 
arbitria, penes quos erat imperium, lex erant publicaa societatis. 
Ut commune illud aequum bonumque, quod naturaB humanas eon- 
gruum est, atque consuetudines antiquas, et rationis utilitatisque 
principia, quibus fretns populus in corpus coalescit, sancte obser- 
varent, ab iis vicissim exspectabatur. SanctissimaB vero vopoQsffiois 
hujus famam latissime se fusuram praBdixerat Spiritus Sanctus, 
Deut. iv. 5, 6, " Vide, docui vos statuta et judicia, quemadmodum 
mihi prascepit Jehova Deus meus. Observabitis ergo atque facietis; 
nam haBC est sapientia vestra et prudentia vestra ante oculos popu- 
lorum, qui audientes omnia statuta ista, dicent, Tantum populus 
iste maximus populus sapiens est et prudens." Audita scilicet hac 
legislatione, legumque harum asquitate percepta, se ipsos stultitiaB 
et temeritatis arguent, quod eousque vagi et instabiles vixerint, fera- 
rum pene in modum, legibus soluti. Qui ideo populorum bono 
invigilabant, hoc Dei in gentem illam eollatum beneficium sedulo 
apud suos exprimere et imitari conati sunt : agnoscunt enim GraB- 
corum sapientissimi, Mosem fuisse omnium primum legislatorem. Ita 
Diodorus Sicul. Bib. lib. i. cap. xciv.: Msra yap rqv vaXatav rov xar 
(Bicv xarddraffiv, rr^v {AvdoXoyoufAsvTjv y&yovsvai swi rt §suv xat rw 
v, -rg/tfct/ pafft syypd'TTTOig voftoic ffpurov xpqffaffflai ra <7r\q8i>! xai (3iow rbv 
v, oivdpa xai ri\ -^V^T) /^syav Kat rfc /3/o» /Havurarov 



CAP. IV. j DE THEOLOGIA MOSAICA. 313 

" Secundum veterem, quae in Mgy-pto fuit, vitae institutionem, quaa 
sub diis et heroibus fuisse fabulose perhibetur, multitudini primum, 
ut scriptis legibus uteretur et viveret, persuasisse ferunt Mosem ; vi- 
rum et animi magnitudine et vitse commoditate commendatissimum. 

II. Omnejus, ac potestatem, unius pluriumve in alios, ab ipso 
Deo originem suam ducere, perspectum semper habuerunt sapientes. 
Cum enim in Deo omnis potestas %«#' v^spo^v sita sit, rectissime 
arbitrati sunt, neminem nisi per eum illius participem rite fieri 
posse ; atque proinde, ut ejus numine leges populorum societati im- 
ponerentur asquum censebant. Veritatem autem istam in vopofofftq 
hac Mosaica consignatam aut viderant aut audiverant. Hinc cele- 
berrimi inter gentes legumlatores, Zaleucus, Lycurgus, Minos, Numa, 
se leges, quibus populos astringere in animo habuerunt, a diis, 
nescio quibus, liic scilicet in nemore Aricino ab jEgeria, ille in 
Antro Cretensi a Jove, iste Delphis ab Apolline : primus a Minerva, 
accepisse constanter finxerunt. Neque enim alio figmenta ilia 
ortum suum acceptum ferunt, quam ad celeberrimsa hujus legisla- 
tionis Israeliticse famam. 

III. Qui autem primus inter gentes leges scripsit Zaleucus erat 
Locrensis, qui vixit vel paulo ante, vel circa, captivitatern Babyloni- 
cam. Strabo de Locrensibus: Hpuroi Ss vopois syypaxroTg 

eifff. Et Marcianus Heracleotes: — 



x&7vrat Aoxpai 
TOVTOVS B« "fffurovs Qet 



Etenim inter leges Lycurgi erat, ne scriberentur. 

IV. Reverto ad propositum. Mosaicse theologiae, cujus revela- 
tionem exposuimus, generalia qusedam fuere capita, sen principia 
sanctissima, quibus tan quam immotis fundamentis, doctrina ccelestis, 
et omnis cultus divini institutiones innitebantur. Ea breviter sunt 
percurrenda. 

V. " Revelationem divinam, unicum esse fundamentum, solam 
normam, regulam unicam omnis cultus religiosi, qui Deo gratus sit 
aut acceptus, primum locum occupat in hac theologia/' 

VI. Veritas hsec, si quse alia in religione, maxim e cognitu neces- 
saria, jam tandem memoriae asternse consecratur, fidis literarum 
divinarum monumentis tradita. Deus quidem neutiquam a jactis 
mundi fundamentis concessit, ut hominum arbitrium cultni suo 
modum daret aut mensuram. Verum eximium hoc veraB theologiaa 
fundamentum, usque ad legislation em hanc Mosaicam, multa caligine 
erat circumseptum. Multa pra3terea, in Dei conniventia, absque 
increpatione publica praeterita sunt, ei haudquaquam grata Jam 
vero tandem principii hujus clare revelati observatio religiosa pars 



31 4 DE THEOLOGIA MOSAIC A. [LIB. IV. 

Celebris evasit cultus divini. In eo autem tria hsec insunt, quorum 
in libris Vet. Test, frequens est memoria. 

VII. Primo enim docet principium istud theologicum, nullas doc- 
trinas de Deo aut cultu ejus, eas solas praster quas ipse revelaverat, 
infallibilis aut indubise veritatis in religione esse censendas: Dent. 
iv. 2, " Ne addite ad verbum illud, quod ego prascipio vobis ;" et 
cap. xii. 32. Ilia sola veritas salutaris est et vivifica, quse scripta, 
Ea doceri debet, exponi debet, augeri a quopiam non item. 

VIII. Porro: eadem veritas docet omnia et singula a Deo in cultu 
suo instituta, utcunque rationi absona, difficilia, inutilia videri pote- 
rint, ob supremam illius auctoritatem, qui ea instituit, sanxit, summa 
esse cum religione et animi submissione observanda et colenda. 
Etenim institutionum Judaicarum plurimaB fuere arbitrariaa, e solo 
legislatoris beneplacito promanantes, atque afiroxparof/acjurelatse; to- 
tumque earum corpus fyybv duffZdffraxrov fuisse testatur Petrus, Actor. 
xv. 10, cui opponitur Christianorum harpsia Xo//x£ Unam ob Dei 
voluntatem prasceptivam, ea omnia erant religiose observanda. Hisce 
nihil omnino in cultu Dei addendum, primi istius fundamenti est, 
quod restat. Atque base omnia secundo Decalogi prsecepto sunt 
sancita. 

IX. Cum autem proni sint superbi homunciones proprii cordis 
figmenta speciosis pra3textibus delinita, tiopiag praasertim sv l^«Xo- 
Spijffxsiq %al ravstvoppoffvvri positaB, in cultum religiosum inferre, quod 
omnium seculorum experientia testatur, ut hanc theologiaa novaa 
partem inviolabilem prorsus et sacram in posterum prsestaret, earn 
horrenda illorum, qui primi ab ejus imperio defecerunt, poena Deus 
firmavit et stabilivit. Postquam enim ipse ignem e ccelo in altare, 
Spiritus Sancti typum et emblema dimiserat; et filii summi sacer- 
dotis, ad mentem ejus non advertentes, igne alieno in sacris usi essent, 
illico quod nomen Dei non rite sanctificassent, ipsi igne sunt ab- 
sumpti. Atque hoc primum est in theologiaa ampliatione hac 
Mosaica, veritatis divinaa fundamentum, quod aeternitati solenniter 
consecratur. 

X. " Justitiam, coram Deo acceptationem, a peccatis liberationem, 
salutem denique seternam, non nisi ex mera gratia, per semen pro- 
missum esse exspectanda, proximo in loco indicavit base theologia." 
Promittitur nempe pacis, Deum inter atque homines, internuncius, 
qui per sui sacrificium seternum nacturus esset redemptionem, et 
peccatores Deo reconciliaturus. Ei in solidum ascribendam esse 
omnem apud Deum gratiam docuit. Salutare itaque illud theo- 
logia? supernatural is, seu peccatorum Deo reconciliandorum funda 
mentum, quod primi promissi datione, deinde fcederis cum Noacho 
renovatione, obscurius paulo erat editum, Abrahamo vero clarius 
expositum, nunc palam et aperte explicatur. In eo autem conti- 
nentur eximia hsec novas theologiae dogmata. 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 315 

XI. 1. " Theologos istos, qui veritatis liujus coelestis luce mine do- 
mati fuere, in se quid em miserrimos fuisse peccatores, perditos, male- 
dictos, iras non minus quam alii, filios, neque eis meliores, quos in 
hac gratise sua> patefactione Deo prasterire placuerit." Hoc quicquid 
est miseriaa spiritualis novos hosce theologos Deus solenniter agnos- 
cere et confiteri adegit, quo acrior et firmior ejus sensus in corda et 
conscientias eorum penetraret : Deut. xxvi. 5, " Protestaberis dicens 
coram Jehova Deo tuo, Syrus miser erat pater meus." 

XII. 2. " Privilegia spiritualia, qusecunque vel ipsi vel eorum pro- 
genitores obtinuerunt, beneficia insuper singularia, quorum erant 
facti participes, omnia ex mera Dei gratia, absque ullo operum aut 
officiorum eorum intuitu, eis contigisse." Insignis prse aliis in eum 
finem locus est, qui habetur, Deut. ix. 4-6; cui addi possunt, cap. 
vii. 6-9, et x. 15. 

XIII. 3. " Quamvis Deus inenarrabile verbi sui beneficium apud 
eos collocasset, se tamen usque adeo viribus spiritualibus fuisse desti 
tutes, ut nisi ipse gratia sua efficaci et verticordia adhaec eis sub- 
venire dignaretur, nequicquam eo se usuros, quod quidem ad Deo 
placendum, et salutem a3ternam obtinendam attinet," Deut. xxix. 4, 
xxx. 6. 

XIV. 4. " Reconciliationem, peccatorum expiationem, et remis- 
sionem, per sacrificium sanguineum procurari debere." Id nulla non 
instituta docuere; solenne praasertim illud sacrificii die expiationis 
quotannis offerendi, Levit. xvi. ; inde illud apostoli, Heb. ix. 22, 

Iv a'i'/Aari <rrdvrce, xadapf^srcti Kara rbv vopov, xai %upig ajjuarsx- 
ov yivsrai oipstfig. 

XV. 5. " NuJla animalium brutorum sacrificia per se idonea aut 
paria fuisse tollendo peccato, ita ut perfecte ab eorum reatu liber 
evaderet, qui per ea ad Deum accedere, atque favorem ejus exspec- 
tare velit." Ideoque ea omnia in hunc finem instituta fuisse, ut 
prsestantius aliud sacrificium pra3figurarent. Hinc ideo evenit, quod 
cum theologi veri sacrificiorum horum usus cognitionem amisissent, 
fidemque adeo in Messiam venturum decoxisserit, nullibi securi aut 
a conscientiaB stimulis, legisque exsecrationis sensu liberi, in horren- 
dam idololatriam sint prolapsi, Mic. vi. 6-8. 

XVI. 6. " Summum pontificem in persona sua totius populi pec- 
cata laturum omnia/' Exod. xxviii. 38. Atque haec secundo illo 
fundamento contenta fuere. 

XVII. Tertii fundameuti loco docuit haec theologia: "Omnes 
hasce cultus religiosi institutiones, utcunque prsecellentes et gloria 
plenas, quorum beneficii qui forent participes, eximium, et ultra ali- 
orum sortem, honorem assequerentur, ad praastitutuin tempus tantum 
duraturas, atque certam habuisse periodum prsescriptam, ultra quam 
nemini eis adhaarere fas esset." Nempe venturum ilium tandem, cui 
omnia erant reposita, legislatoris auctoritate instructum, qui Dei vol- 



S16 DE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. V. 

untatem perfectissime annunciaret, cujus verbo sub poena extermi- 
nationis ex populo Dei, dicto obedientes esse omnes tenerentur, 
Dent, xviii. 16-19. 

XVIII. Horum principiorum luce et ope, magnum illud funda- 
mentum lapis angularis, Jesus Christus, semen Adse promissum atque 
Abrabse, locum suum occupavit in ecclesia ista Israelitica. Atque 
hinc emanavit gloria ecclesise illius et dignitas, Deo insuper earn 
no vis beneficiis auctam et cumulatam reddente, qua typus illustrior, 
gloriae prgecellentioris, et magis spiritualiter administrandi regni 
Christi, evaderet, 2 Cor. iii. Negari equidem baud potest, mul- 
tos theologorum, prse nimio amore et admiratione carnalis istius 
glorise, quad cultum ceremonialem comitata est, impeditos fuisse, ne 
in finem abolendorum prospicerent. At vero fideles omnes, exinde 
desiderio eis fruendi, quse per totum illud sanctissimum choragium 
prsefigurabantur, flagravisse, seque certum est. Verum singulare 
illud, quod ecclesiam istam doctrina, quam paucis exposuimus, im- 
butam, institutamque, gloriosam et Deo charam reddidit, sanctitas 
ilia erat, seu salutaris cum ipso Deo communio, quam membra ejus 
plurima coluerunt. Multorum quidem fides et obedientia a Spiritu 
Sancto memorise asternse consecrantur, ut nobis documento essent et 
consolationi. Plurimi autem alii fuere quorum nomina, nobis ignota, 
in libro vitse scrip ta sunt, qui hujus tbeologise luce et ductu freti, in 
omni sancta obedientia coram Deo juge ambulabant, pacis interna) 
et consolationum Spiritus Sancti plenissimi. 

XIX. Postquam autem Deus in ipsa ecclesise hujusfundatione per 
revelationes legislatori factas principia ista theologica, quas recensui- 
mus, fidei ejus concredidisset, quo melius ab oblivione vindicarentur, 
et efficacius inculcarentur rebelli populo, quovis pene seculo ultra 
ordinarium sacerdotum et Levitarum mimsterium, prophetas extra 
ordinem excitavit, qui partim viva voce, partim scriptis SeoMeLttrois 
principia ista elucidarent, et populum, ut ad eorum normam cultum 
religiosum et vitam instituerent, exbortarentur. Qua enim verbo 
Dei honorem suum, adeoque Deo ipsi auctoritatem sartam tectam 
conservarent, qua justitiam et remissionem peccatorum per Christum 
venturum prsedicarent, et ecclesiam glorise spiritualis per Messiam 
introducendaa spe et exspectatione sustentarent, operam suam omnem 
prout ex scriptis eorum patet, navarunt prophetse, 



CAP. L] THEOLOGLE MOSAIC JE CORRUPTIO 317 

LIBER V. 

DE THEOLOGLE MOSAKLE CORRUPTIONE ET REPARATIONS 
SOLENNI; DEQUE EJUS ABOLITIONS. 

CAPUT I. 

Ecclesiae ante et post reformationem duratio — Ecclesiarum reformatarum status 
— Ecclesise Judaicae defectio duplex— Prima partialis — Ejus natura — Primi 
fundament! theologies Mosaicae abnegatio — Cultus superstitiosus inde emanans 
— Is duplex, respectu object! cultus, et mediorum. 

I. CULTUS hujus Mosaic!, quamvis seternus non esset futurus, per- 
manens tamen et magis erat stabilis, quam per eum ruv vpoeep^ofitvuy 
ad Deum conditio. Quemadmodurn enim omnes alios a jactis naundi 

undamentis, temporis decursu, a primseva institutione divina, et 
neologise principiis, quibus instruct! erant, defecisse comperimus ; 
ta gentem hanc novam theologorum videbimus se implicasse ejus- 
lem iiscum sceleris communione. Judaicse autem ecclesiae theo- 
ogia hac utentis duplex erat defectio ; partialis, gratia Dei instau- 
ratione resarcienda; et finalis, quam scilicet exceptura erat ultima 
>oena in gentis iravufaQpicp. Cum autem ea ecclesia in duas paries 
>lim divisa esset, ista, quse decem tribus amplexa est, ilia altera, quse 
cultus Dei solennis sedem ab ipso Deo prsescriptam sortita est, citius 
n utramque [defectionem] irruit, adeoque ruinam perpetuam. 

II. A veritate autem divina, tribus istis fundamentis theologicis 
quse superius exposuimus exhibita, defectione aliquali, initium sui 
^osuit ecclesise Judaicse apostasia. Et accessit, uti fieri solet, morum 
corruptio. Ubicunque enim se contemptus veritatis divinse scelere 
aomines astringunt, illico se praebent aliorum omnium criminum 
etiam affines. Necessum enim est, ut pessum eant hominum mores, 
ubi spreta jacet omnis veras obedientise norma et fundamentum. 

III. Apostasise partialis nomine recenseo, errores omnes, super- 
stitiones, idololatrias, aliaque scelera, quorum a prima institutione 
variis temporibus usque ad captivitatem Babylonicam conscius erat 
populus Judaicus. Ab institutione autem Sinaica in captivitatem 
istam impleverat ea ecclesia annum septimum supra millesimum; 
instaurata vero a populo reduce intra annum sexcentesimum inter- 
necione deleta est. Ita plerumque est, ut cum nulla reformatio ec- 
clesiastica ^wroruirov perfecte expresserit, ita nulla unquam ecclesia 
in statu reformato originarise constitutionis durationem sequavisse 
invenietur. Vereor, ne exemplo esse possint in Europa ecclesijB 
reformatae. Eas ecclesiarum apostolicarum perfectionem nunquam 
fuisse assequutas confitemur, et dolemus omnes ; rebus enim terrenis 
plurimis impeditae, se ex earum laqueis hactenus vix feliciter ex- 



318 THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. [LIB. V. 

pedire potuerunt Multa ideo sunt, quas metum mini incutiunt, ne 
in tantum temporis spatium, ea sanctitate et puritate, quas gratiose 
adeptse fuerunt, ornatse continuarentur, quantum permensse sunt 
ecclesise istae primse, quas taraen defecisse novimus. Ejus metus 
causas, rationesque forsan alibi explicabimus. Illud, quod diximus, 
constat; gentium nationumque negotiis et conditionibus politicis 
mistae, seculi mores, corruptelas, sordes procul satis a se amandare 
nunquam potuerunt. Inde jam jam quibusdam in locis non ita 
pridem veritate divina illustratis, eo confusionis deventum est, ut vix 
restet facies aliqua ecclesiae evangelicse ; eis vero, quibus, Deo grati 
ose ita disponente, aetatem sub crucis disciplina agere contigit, exitio 
pene dudum fuere magnates, nobilium et heroicorum parentum filii 
nepotesque degeneres, qui honoribus et opibus seculi avidissime in- 
hiantes, turpissirna a veritatis divinae professione defectione, plurimos 
secum asternum perire coegerunt. Vereor, ne nimisvere dicam: — 

" jEtas parentum, pejor avis, tulit 
Nos nequiores, mox daturos 
Progeniem vitisiorem." — Hor. Od. iii. 6, 46. 

IV. Sed e diverticulo. Respexit defectio ha3c partialis tria ista 
fundamenta theologice Mosaicce supra memorata. Primum docuit 
omnimodam sacrarum Scripturarum plenitudinem et perfectionem. 
Id aliquoties vel oblivioni dederunt, vel reputarunt nihili. Ex eo 
scelere manavit omnis infamis ille cultus superstitiosus et arbitrarius, 
toties eo nomine a Spiritu Sancto gravissime increpatus. Hinc enim 
fas sibi et licitum arbitrati sunt, ea excogitare, qu« ad cultum Dei 
promovendum ipsi vanissime censerent facere; quasi scilicet ad illo- 
rum arbitrium et libidinem fingenda esset Dei gloria. Eadem in- 
sania furit adhuc Christianus orbis. Huic autem errori perniciosissimo 
evellendo adliibuit Deus ministerium extraordinarium prophetarum. 
Utque fundamento isti cultus sui, quod nequiter convellebant, im- 
mota sua constaret auctoritas, quamvis non defuerint, uti nobis forsan 
videantur, graviora quas in populum diceret idololatricum, ea tamen 
pra3cipue eos premit impietatis aggravatione, quod ilia in cultu 
religiose observarent, "quas ipse non prasceperat, neque in cor ejus 
ascenderant," Jer. vii. 31, xix. 4, 5. 

V. Bifariam autem a principio isto theologico defecerunt apos 
tate; primo scilicet respectu objecti cultus, deinde mediorum. Ete- 
nim, ut id primo loco dicam, deos alienos praeter Deum verum, cum 
eo, sine eo, post eum sibi colendos adsciverunt. Omnis autem ido- 
lorum seu deorum alienorum cultus, vel tacitam vel expressam habet 
Dei veri abnegationem conjunctam. Utcunque enim nomen ejus 
obtendant idololatrse, ille non vult esse ex deorum numero. Cum, 
autem, prsecipua pars defectionis initialis horum theologorum in 
cultus hujus extranei scelere constiterit, non abs institute nostro 



CAP. II.] THEOLOGIES MOSAICS CORRUPTIO. 319 

videatur alienum, si idola ipsa, quse Dei vivi loco coluit populus 
superstitionibus ad miraculum usque obnoxius, paucis recenseamj 
postquam nonnulla dixerim, quae sunt necessario praemittenda. 



CAPUT II. 

Omnium gentium idola Israelitis culta — Geographise antiquse Israeliticse brevia- 
rium — Qusenam gentes illis notse fuere — Chaldaea — Mesopotamia — ^.gyptus 
— Arabia — Phoanicia — Syria — Canaansea — Idola earum gentium — Cultus su- 
perstitiosi modi et media. 

I. S^PISSIME Deus per prophetas conqueritur, populum suum om 
nium ubivis gentium deos, se posthabito, nefarie coluisse. Id autem 
de gentibus, iis cognitis, intelligi debere constat ; et ipse sensum suum 
ita exponit Spiritus Sanctus, 2 Reg. xvii. 15 : " Sectati sunt/' inquit, 
"gentes circutnstantes ipsos." Quaenam ista3 fuerint, et quousque 
se extenderit antiquissima geographia sacra, in antecessum summatim 
exprimere placet. Oriundus erat Abraham ex Ur Chaldaeorum. 
Chaldaea a septentrione habet Mesopotamiam Eupbratem attingen- 
tem, ab oriente Susianum ad Tigrim; a meridie sinum Persicum, 
et ab occasu Arabiam desertam. Nulla regio erat, quam notiorem 
habuerunt, praesertim cum caput esset imperil Assyriaci. 

II. E Chaldaea, flumine Deo jubente trajecto, in Aram Naharaim, 
seu Mesopotamiam concessit idem Abrahamus. Kegio a situ inter 
fmvios celeberrimos notissima, atque multas ob causas Israelitis fami- 
liaris. Inde olim uxores Jacobus duxerat ; atque proinde gens ista 
populi stirps altera, ad cujus etiam confinia extenderunt se quondam 
imperii Davidici pomceria. ^gyptum Mitsraim appellarunt ; a 
Chami filio, qui terram istam statim a dispersione Babylonica occu- 
pavit. Earn illos ignorare non sivit longa, dum gens conderetur, 
servitus, neque postea imperii vicinitas, aut commercium. 

III. Arabiam generatim Ereb appellarunt; Desertam Kedar, 
Felicem Seba, Petrseam Aram Soba. In ea Ammonitas, Moabte, 
Midianitas, Idumasi, a communi stirpium origine, ceterique incolaa a 
viciriitate, et bellis, quae adversus eos gesserunt, probe iis cognitaB 
fuerurit. Mare Mediterraneum illis erat mare magnum; mare occi- 
dentale, et quicquid terrarum ultra illud situm erat, Tharsim voca- 
bant, quamvis LXX. varie earn vocem reddant, et norninatim Esa. 
xxiii. 1, Kapxy&uv. 

IV. In terra Canaansea gentium omnium, turn, quse ab ipsis bello 
aut subactae aut deletas fuerunt, turn, qua3 cladi isti superstites suo 
jure usaa sunt, cognitio iis perfainiliaris. Phceniciam inde totara 
cum ea Syria? parte, quae Arabias est contermina, quaeque Coble dici- 
tur, quam ab Arabia Petraea vix distinxerunt, iis innotuisse ex sacris 



320 THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

constat historiis. Persas sen Elamitas non nisi sero cognoverunt, 
idque obscure admodum. Cum, autem, gentium commercium iis in- 
terdictum fuerit, neque navigatione uterentur, nisi parce admodum 
et uno aut altero seculo, reliquas orbis terrarum regiones eis fuisse 
incognitas, mirum non est; sicut et ipsi plurimis ignoti. Indiam 
forsan Orientalem, nomine Ophiris, totam Europam Cethim, Grasciam 
Phobel, Joniam Javan, Media Madai, Lydia Lud, Africam Put, 
^Ethiopian! Lud, Hispaniam Cepharad, Galliam Sarphath, indigita- 
bant. At regionum harum omnium ad eos pervenit tenuis tan turn et 
obscura fama, ita ut illos penitus latuerit, quibus earum populi moribus 
vixerint, quosque deos coluerint. Hellenismi, itaque, seu superstitionis 
EuropeaB ignari, orientalium gentium deos, seu idola, ut noverunt, 
ita sibi adoranda et colenda elegemnt. Etenim Chaldaai eis Solis 
cultus auctores fuere ; Teraphim devenerunt e Mesopotamia; ^Egypto 
debuerunt Vitulos. In Scelus Belphehorium ducti erant Moabitarum 
et Midianitarum consiliis. Molech erat idolum Ammonitarum. 
Tyrii Baalis cultum multiformem eos docuerunt; cum Philistseis 
Beelzebub honore religioso prosecuti sunt; Astartes, seu reginse cceli 
sacra, Syrorum dolis illaqueati didicerunt; diis Damascenis innomi- 
natis sacrificavit rex Achaz ; et cum Persis aliisve Thammuz lugere 
cceperunt. Atque haec verum sensum locorum plurimorum apud 
prophetas, Jeremiam prsesertim, Hoseam, Amosum, et Ezechielem, 
quibus Deus conqueritur populum suum cum omnibus nationibus 
adulterio spirituali se polluisse, in lucem efferunt 

V. Porro: ritus omnes superstitiosos, quibus gentes istaa in idolo- 
rum cultu usse fuerunt, utcunque ridiculi, pudendi, spurci, abomi- 
nandi supra quod dici aut fingi potest, iis ipsis idolis famulantes, 
usurparunt. Soli equos sacrificabant cum Chaldaeis et Persis; Vitu- 
lum Eremeticum saltationibus coluerunt et comessationibus, prorsus 
ut ^Egyptii Apim. Ammonitas et Tyrios in filiorum filiarumque 
immolatione imitati sunt. Libationes Syriacas Astartse factas, vino 
et placentis quas obtulerunt regince coeli, expresserunt. Verbo dicam ; 
nil tarn ineptum aut ridiculum, nil tarn infandum aut scelestum, nil 
tarn obsccenum aut stercoreum ab ineptissimis et maledictis idolola- 
tris usquam excogitatum erat, seu verius a tenebrarum principe eis 
suggestum, quin illud nra3tulerint cultui Dei vivi sanctissimo castis- 
simoque. 



CAPUT III. 

Dii falsi quomodo appellative vocantur in Scripturis — ^W?. '• Bh ^. & — Apud LXX. 



?» unde— Respectu efficaciee, B^» ' n ^P T ? ! D T? _ Effec- 
tuum in conscientias superstitiosorum, ^H • o^s : inn : trVan _ Materiae 
V.? : 1?? *"&§ ! *i?? TX? : 3 7J ^'? : — Formse extern^, &&x, X??— Materise et 



CAP. III.] THEOLOGY MOSAICS CORKUPTIO. 321 



formae aspectabilis, ^?? '• ^z? T''S — Dei veri et populi foederati, 
BV T!3!S . : "~~ "!?X?— Cultorum, "--;" "^ ="v'-x : =Ts;rrr -H'-»— Rationum pecu- 
liarium, ="'fj :=V T ? 5=^ »^— Reatfis idololatrici, n^?— Per contemp- 
turn — a^nVa omnium rationes indicantur. 

I. IDOLA, seu deos falsos Vetus Testamentum aliquoties commu- 
niter seu appellative exprimit; est et ubi eos propriis nominibus 
singulatim distinguit Communiter autem ob varias rationes varie 
vocantur. Ejus varietatis libet specimen subjicere. 

II. Primo, secundum rei veritatem dicuntur D ^*}^ *&, "dii, qui non 
sunt dii:" 2 Chron. xiii. 9, "Qui venit ad se consecranduin, erit 
sacerdos &>)7$ K?" " non diis;" hoc est, diis falsis, qui nihil minus 
sunt, quam Deus. Et Cfl$fc & DfciS*: Jer. ii. 11, " Num mutavit 
gens &$$ & n ?ni &&£" "deos et ipsi non dii;" seu deos, qui non 
sunt dii. Eadem verba repetuntur, cap. xvi. 20, " Numquid homo 
faciet sibi deos, et ipsi non dii." Hi sunt isti Xeyo/aew 3so/ de 
quibus apostolus, 1 Cor. viii. 5. Qui scilicet a multis nefarie dii 
dicuntur, sed non sunt ; hoc est, non sunt, uti alibi loquitur, GaL iv. 8, 
py<re/ SW, sed tantum xaT-a do^av et putative. 

III. Deinde, respectu efficaciaB et eventus varie vocantur; ut, 
bv^g: Lev. xxvl 1, " Non facietis vobis W?Yg.- Yicies aut eo circi- 
ter occurrit istud vocabulum idolis applicatum. LXX. varie ver- 
tunt. Loco prsedicto per ^g/^oro/?jra, manufacta: "Dii hominum 
manibus fabrefacti," Esa. ii. 8 ; /S^Xu/^arcc, abominationes, aut 
abominanda. Ac eodem modo Ezech. xxx. 13; Lev. xix. 4, g/£uXa; 
et Hab. ii. 18, «73wXa xw^a, — " idola," et "idola muta." Etiam 
Ps. xcvii. 7, /Xucrra, seu " sculptilia," Esa xix. 3, Seo/ habent, et «/aX- 
/*«ra, — "dii et simulacra;" Ps. xcvi. 5, 8a/,aov/a, "daBmonia;" Jer. 
xiv. 14, oiuviffpaTa, seu "auguria;" Zech. xi. 17, pdraia, " vana." 
Quo loco solo vocabuli sensum reddunt. ?' 1 ?.^ autem dici potest quasi 

^, non Deus; quicquid sit, Deus non est. At rectius deducitur 
ab '??, vanum, "res nihili;" quale revera idolum est. Inde apos 
tolus, 1 Cor. viii. 4, o/da/xev on ou5ev c/duXov h xoV/xw- — "Novimus 
idolum nihil esse in mundo;" hoc est, virtute aut efficacia, nihil om- 
nino posse. Inde &YYK dicti dii falsi; hoc est, vani, nihili. Atque 
apostolus omnes deos gentium yuara/a vocat; hoc est, D Yr% Act. 
xiv. 1 5. Nostrates ubique pene verbum hoc vertunt, " idols." 

IV. Eodem respectu D^iK dicuntur: Esa. Ixvi. 3, "Ut benedicens 
1JK." Nostrates, " As he that blesseth an idol." LXX., f nc /3Xatf- 

j/xog. Deo enim maledicit, qui benedicit idolo. Idem verbum, 
Hos. vi. 8 ; Amos i. 5. Hieronymus idolum vertit. Ipsa vox pro- 
prie mendacium significat, et laborem cum fatigatione; iniquitatem 
etiam et vanitatem; qua3 omnia quasi conspirant in idolorum cultu. 
Ipsa enim mendacia sunt, hoc est falsa dicunt, cum cultores suos, vel 
potius ipsi se, vana spe ludant ; quique se in cultu ullo superstitioso 
fatigant, vanitatem prater et miseriam, nihil omnino suut reportaturi. 

VOL. XVIL 21 



322 THEOLOGI-E MOSAIOE COEKUPTIO. [LIB. V. 



Y. Ob easdem rationes, respectu scilicet efficacise et eventus, 
"mendaces" aut " mendacia," dicuntur: Esa. xliv. 20, " Nonne 
~\\W" (LXX, *l>6v8os) " in manu mea?" Id est idolum, quod niihi 
instar mendacii erit, nequidquam eorum praBstans, qua3 promittere 
videtur. Hos. vii. 1, " Operati sunt *ty&" — mendacium; Hieron., 
" idolum/' 

VI. Atque hinc etiam &n®, "mortui," dicuntur: Ps. cvi. 28, "Ad- 
juncti sunt Baal-peor, et comederunt sacrificia D ™." Sacrificia 
mortuorum, est genitivus objecti: sacrificia quse mortuis offereban- 
tur ; hoc est, diis, qui auxilium prsebere nulli possunt, sed sunt plane 
quasi res mortua, vana, et inutilis, e qua aliquid auxilii aut solatii 
exspectare non nisi extreme est dementise. Itaque in oppositione ad 
omnes deos gentium, Paulus dicit signanter se sperasse Iwl ®B& %uvri, 
1 Tim. iv. 10. 

VII. Tertio, respectu effectuum quos in conscientias et mentes 
superstitiosorum habet cultus a Deo vero non institutus, atque even 
tus finalis omnis idololatria?, varie etiam vocantur. 

VIII. Eo respectu dicuntur &?*£, "dolores" et "molestise;" summa 
enim solicitudine in cultu arbitrario occupati; prseter summos dolores 
et anxietates nihil assequuntur deurituifAoves: 2 Sam. v. 21, "Et Phi- 
listsei reliquerunt ibi Dn^V^" "dolores suos." LXX., ro-jg §eovs,"deos." 
Nostrates, " their images/' 1 Sam. xxxi. 9, "Annuntiarunt in domo 
&OW : ," " of their idols." LXX., TO/& i/SciXo/s avruv. Et pluribus 
aliis in locis vertunt per g/3wXa, aliquando per yXycrra, ut Esa. xlvi. 1, Ps. 
cvi. 36. Etenim 3XV significat etiam " formare" vel " complanare;" 
ut Job. x. 8, " Manus tua3 ^^, figurarunt/' vel formaverunt, "me." 
Atque ita a complanatione et formatione simulacra &?*% dici posse 
videntur; atque idcirco per yXucrrcc reddi. Ita enim sculptas sancto 
rum imagines apud Christianos appellant rabbini. Sed vocis origo est 
3-?SJ, imo ipsa vox est quse usurpatur; hoc est, "dolor" et "tristitia:" 
nihil enim simulacra prseter laborem et dolorem, seu conscientia? 
anxietatem summam, cum irse divinse sensu adferunt cultoribus suis. 

IX. Ob eandem rationem ^TV dicuntur; hoc est, " tormina:" Esa. 
xlv. 16, "Abierunt cum pudore artifices ^T¥." Jun., " Fabri imagi- 
num." Nostrates, " The makers of idols." Vulgat., " Fabricatores 
errorum." LXX, 'Eyxa/v/^g^s <7rp6$ [*t vqffoi, — " Innovamini ad me 
insulae;" prorsus extra oleas. Eos sequitur Arabs. Omittunt autem, 
quse sunt in textu, atque ea addunt, qua3 nullatenus indicantur. 
Verbum proprie significat " parturientium tormina." Eorum simili- 
bus hominum conscientias afficere et affligere superstitionem testatur 
propheta, Mic. vi. 7. 

X. Eodem etiam respectu vocantur inh; hoc est, " indigestum 
quid et confusum," etiam desolatio, vastatio, solitude. Omnis enim 
cultus religiosus extra ordinationem divinam institutus, hominum 
conscientias, quas excolere et confirmare deberet, vastat, et confun- 



CAP. III.] THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. 323 



dit. 1 Sam. xii. 21, " Et ne declinate post V5, qusB non proderunt 
neque erunt; quia nan Vffi" LXX., oMlv ehi, "nihil sunt." 9$? 
etiam dici aliqui arbitrantur, Num. xxiii. 21. 

XL Ejusdern effectus causa, et respectu eventus etiam nominan- 
tur Q Y?i|, "vanitates:" Jer. xiv. 22, viii. 19, x. 8, " Nunquid sunt 
?0?, in vanitatibus gentium pluvise?" LXX., MJ? l<rr/i/ Iv sidu>- 
£ rwv J0v3v U6r/£wv; Vid. Deut. xxxii. 21. 

XII. Respectu materise objectorum cultus immediatorum, varie 
etiam nuncupantur. Inde et per contemptum nominantur YV., seu 
" lignum:" Hos. iv. 12, "Populus meus postulat frjff, a ligno suo;" et 
er. x. 8. Quicquid falso sibi imaginentur idololatrse, dii sui lignum 
unt, et prseterea nihil. Etiam ££ *$$, " dii lapidis," seu lapidei : 
Deut. iv. 28, " Servietis diis |?KJ H>." Etiam *}D3 TOg, "dii argenti," 
eu argentei; et ^nj ^n'PK, "dii ami," seu aurei: hoc est, ex argento 
el auro compositi et conflati, Exod. xx. 23. Et unus vitulus Aaro- 
nicus vocatur 3nt *$$, " dii auri," Exod. xxxii. 31. 

XIIL A forma etiam externa varie appellantur. Frequentissime 
|l( Prf, "imagines, similitudines :" Num. xxxiiL 52, " Perdetis ^fV 
UjbDD/' LXX., i/dwXa ^wvgura. Et similiter, 2 Chron. xxiii. 1 7. Nos- 
rates ubivis, " images." Ad formam etiam refertur ^99 j frequenter 
•ccurrit cum ??B, quse vox proprie sculptile significat: Deut. iv. 16, 
: Ne forte corrumpamini, et faciatis vobis ^DS ? sculptile, 
maginem ullius similitudinis/' seu idoli. LXX., 
atfav SIXMO,. 

XIV. Materiae et formse respectu dicuntur &Y*9?, "sculptilia; 
mini est imago aut simulacrum dedolatum e lapide, ligno, vel qua- 
mnque alia materia, Exod. xx. 4 ; Lev. xxvi. 1 ; Jud. xviii. 1 7 ; Esa. 

xlii. 1 7. Varie vocem hanc vertunt LXX. : TXu^ra, Lev. xxvi. 1 ; 

Deut. iv. 16; hoc est, sculptilia. Eodem etiam sensu, yXu/^ara, 

sculpturse," Esa. xlv. 20; g/5wXa, Exod. xx. 4; 2 Chron. xxxiii. 22. 

Etiam d/aX/o-ara, seu " simulacra," Esa. xxi. 9; et shoves, " imagines," 

Esa. xl. 19, 20; et -re^/Sw^/o/, "altarium septa," 2 Chron. xxxiv. 3. 

S"ostrates constanter, " graven images." Eo nomine rabbini plerum- 

que vocant imagines, quas Christiani quidam faciunt, ut adorent. 

; n d e ppSi Chaldaice est profanare, seu profanum reddere ; nam ay«X- 

aroiroil'as nil profanius. 

XV. Hinc etiam nuncupantur HDDD > il7X ) « dii fusionis," aut 
usiles, "molten gods:" Exod. xxxiv. 17, "Non facies tibi deos fusiles," 
( molten gods." Et est, quae omnia haec continet, descriptio, Deut. 
v. 28, ffjfi? S T : nc^ D^K _" Dii opus manuum hominis." 

XVI. Dei veri respectu et populi sui foederati nuncupantur &^<N 
™, " dii alii," Exod. xx. 3. Qui, quia verus iste Deus non sunt, 

revera dii non sunt; quales populus iste foederatus admittere non 
iebuerat. Et eodem sensu ^ir\ yy?H t " dii alieni," seu externi, et 
[Deut. xxxii. 16,] pluribus in locis. 



324 THEOLOGIZE MOSAICS CORIUJPTIO. [LIB. V. 



XVII. Denominatione a cultoribus accepta vocantur 

Deut. xiii. 8, — " Dii populorum;" a Deo vero ejusque foedere et 
cultu rejectorum. Ob quam etiam causam, Jehosh. xxiv. 14, dicuntur, 
IJjn "Qyn VpK ? — "Dii transfluviales;" quos Chaldsei scilicet venerati 
sunt. 

XVIII. A rationibus peculiaribus, seu usu peculiar! imaginario, 
nonnulla nomina sortita sunt idola. 

XIX. Ejus generis est^?n : "JSTonstabuntluciet ^iV'Esa.xxvii. 
9. LXX, e/SwXo. Nostrat., " images." Et Lev. xxvi. 30, " Dissipabo 
excelsa vestra, et succidarn ^$NjTM£'" LXX, T« g 

VJAUV. Et Esa. xvii. 8, "Non respiciet ^?nn." LXX, 
" abominationes." Ita dicta videntur a n ?D, seu sole, qui a Dh seu 
calore eo nomine vocatur. Unde nostrates, quotiescunque ver- 
bum hoc occurrit, addunt in margine, "sun images," quamvis et 
alia vocis originatio reddi possit; et aliquoties simpliciter significet 
" simulacra." 

XX. Ejusdem generis est E^lri. Vocis etymon ignoratur. Fal- 
luntur qui a n ?3 deducunt. Gentilitia videtur, seu peregrina. Plura 
de ea dicemus in nominibus idolorum propriis. LXX. saspius ipsam 
vocem retinent, ut Jud. xvii. 5, xviii. 14, 17; 1 Sam. xv. 23. Ali- 
quando vertunt per g75wXa, ut Gen. xxxi. 19, 34, 35; et xsvo- 
rapia, seu " vana simulacra," ut 1 Sam. xix. 13. Etiam yXusrra, seu 
" sculptilia," Ezech. xxi. 21 ; et d?rop0£yyo'am/, seu " loquentes," Zech. 
x. 2, ob rationes mox exponendas. Nostrates vel "teraphim" retinent, 
ut Hos. iii. 4, vel reddunt per " images;" voce "teraphim" ubivis in 
margine notata. 

XXI. Etiam et P^Nrrttf% " novi dii:" Jud. v. 8, "Elegit 
populus novos deos," terrse fungos, qui nudius tertius neutiquam ex- 
stiterunt. Vid. cap. x. 14. 

XXII. Deinde, ab idololatriso natura et merito, idola frequenter 
dicuntur t^Vi?^, "abominationes:" 2 Reg. xxiii.24, "Expurgavit Josi 
omnia idola tt^TPTJ r\$\ } " " e t omnes abominationes." LXX, ^c<ro 
§fa/Aara, "detestationes;" res detestabiles, exsecrabiles. 1 Eeg. xi. 5, 7 
Milcom dicitur ¥$® Ammonitarum ; et Chemosh, ¥$& Moabitarum 
et Molec, Y$!& filiorum Ammon. LXX. ubivis rfduhov. Vid. Ezecli. xx. 
7, 8; Zech. ix. 7; Jer. iv. 1, xxxii. 34; Esa. Ixvi. 3. 

XXIII. Denique, per summum contemptum Wyw| dicuntur; hoc 
est, " sordes, stercora, volutabra : " Ezech. xxii. 3, " Fecit adversum 
se DWa^ ad polluendum se," deos stercoreos. Lev. xxvi. 30; Deut 
xxix. 16; ^5 " stercus" est; Job. xx. 7; Ezech. iv. 12, 15. Inde dil< 
gentium nomen inditum, cum honestius haud mereantur. 

XXIV. Hisce prsemissis pergamus jam ad omnia ilia idola eo or 
dine, quo in sacris literis memorantur recensenda, quse ante captivi- 
tatem Babylonicam coluit, aut totus populus, aut talis saltern popul 
pars, cujus defectio toti justissime imputaretur. 



CAP. IV. I THEOLOGLE MOSAICS COERUPTIO. 325 



CAPUT IY. 

Primus deus extraneus, Israelitis cultus, Baal-peor seu Baal-phegor — Is idolum 
Moabiticum — In ejus cultu Israelitis a Midianitis Balaamo instructore in- 
sidiae structae — Pehor nomen unde — ^ iy ? — Baal-peor an Priapus — Obscoena, 
qua3 vulgo dicuntur in hujus idoli cultu adhibita — Sacrificia mortuorum — 
Mons Moabiticus Pehor dictus — Baal inde Pehorius. 

I. PmMUS deus extraneus, cujus cultu se polluit populus ex 
Mgypto redux, erat Baal-pehor. Is primum memoratur Num. 
xxv. 3, " Copulavit se Israel Baal-pehori." Item Ps. cvi. 28, " Copu- 
laverunt se etiam Baal-pehor, et comederunt sacrificia mortuorum/' 
Et Hos. ix. 10, " Yenerunt ad Baal-pehorem, et separarunt se pu- 
dendo." Simpliciter etiam Pehor dicitur, Num. xxv. 18, "Machi- 
nati sunt contra vos in negotio Pehoris;" et Jehosh. xxii. 17, "Non- 
dum purificavimus nos ipsos ab iniquitate Pehoris." 

II. Idolum autem erat Baal-pehor Moabiticum. Ei tamen una 
cum Moabitis sacra fecerunt Midianitse. Illorum enim insidiis ad- 
versus Israelitas ei sacrificantes usi sunt: isti autem Balaamo in 
structore, Num. xxxi. 15, 16 ; et in Novo Testamento, illecebrse 
ad scortandum, dicuntur " doctrina Balaam," Apoc. ii. 14. Quibus 

enociniis et ratiocinationibus Midianitides in fraudem et scelus 
utriusque adulterii illexerunt Israelitas, refert Josephus, Antiq. lib. 
iv. cap. vi. 

III. Quale idolum fuerit, plurimum ambigitur. Forsan per con- 
temptum nomen hoc Midianitarum seu Moabitarum abomination! a 
Spiritu Sancto inditum erat ; cum aliter diceretur cultoribus. Nam 
Pehor obsccenum quid et sordidum significare plurimi aiunt; voca- 
bulum enim est incertissimse originis. "iy§ "aperire" significat; 
etiam "carnes comesas egerere," Chaldaice ; "nudare" etiam et "rete- 
gere." Hinc vocis originem deducit Bucerus in Ps. cvi. : cujus etymi 
meminit in eundem locum Calvinus ; sed illud amplecti non audet. 
Rabbini eo vocabulo potissimum utuntur, ubi hujus idoli mentionem 
faciunt : "rtya tjD *)zb loxy ")jna ; — " Retegens se coram Baal-pehor/' 
Tractat. Sanhed. fol. 60. 

IY. Yeterum plerique Baal-pehorem Priapum fuisse crediderunt: 
ita Hieronymus, in Hos. ix., et contra Jovin. lib. i. cap. xxxii. ; non 
aliam puto ob causam, quam quia Midianitse Israelitas ad stupra 
illectos, hujus idoli sacris eodem tempore contaminarunt. Sed non- 
dum natus Priapus; Lampsacenus scilicet Ponticus, qui ob flagitia 
patria pulsus, in deorum postea numerum relatus est, ob rationes 
quas referre pudet. Etiam stupra ista ad idoli sacra non pertinue- 
runt ; cum in ipsis castris Israelites nonnullos in se facinus illud 
admisisse, probat Zimri et Cosbi notissima tvffratte. 

Y. A significatione autem vocis " 1 ^^ ; et figmento de Priapo ei ad- 



326 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIQ. [LIB. V. 

dito, ansam arripiunt nonnulli in explicandis hujus idoli mysteriis, 
istiusmodi obscoena proferendi, quae animis verecundis et auribus 
grata esse non possunt; atque aliis ingeri non debent. Consulatur, 
si cui libet, 01. Voss. de Origin. Idol., lib. ii. cap. i, Uno verbo ita 
Hebrsei : T> p^ttl DjntDn ^ VJs!> pjmSB> Tiya K"ip3. Sed etiamaliae 
rationes reddi possint cur idolum nomen sortiretur a "W? , aperire. 
Forsan ita dictum erat ab immenso oris hiatu, quo sculpebatur; 
vel ut Isidorus, quod alii oribus patulis et hiantibus simulacrum in- 
tuebantur, Sed probabile nimis est, quod, ut Christianis idolum 
hoc Priapum fuisse cogitandi ansam prasbuerint stupra Israel- 
itica, ita ex vocis significatione occasionem arripuerint Judaei, omnia 
spurca et obsccena ad cultum ejus referendi. 

VI. Adorationi hujus idoli adjungitur esus sacrificiorum mortuo- 
rum, Ps. cvi. Sacra diis manibus celebrata nonnulli intelligunt. 
Sed nondum adoleverat ea superstitio, imo vix nata. Idola omnia 
respectu efficacise et virtutis mortua esse, et dici, superius ostendimus. 
Ex iis Baal-peor hie unus erat ; ex sacrifices ei oblatis comedentes, 
Deo vivo relicto comederunt sacrificia mortuorum. 

VII. Nondum ideo constat, quis Deus fuerit iste Baal-pehor. 
De Baale postea videbimus; difficultatem omnem parit additamen- 
tum Pehor. Ex eo variae, quas retulimus, conjectures enatae sunt. 
At Pehor erat mons Moabiticus ; Num. xxiii. 28, " Duxit Balac 
Balaamum in verticem Pehoris/' In eo monte sedes sacra exstructa 
erat, quas Beth-pehoris dicebatur. Deut. xxxiv. 6, Moses sepultus 
dicitur "in valle in terra Moabitarum, e regione Beth-pehoris;" hoc 
est, montis in quo sedes sacra exstructa. Ipsum itaque idolum sim- 
pliciter Baal dictum erat; atque ita vocatur absolute, Num. xxii. 
41, " Deduxit Balac Balaamum ad excelsa Baalis." Baal itaque 
loco, quo colebatur inter Moabitas, Baal-pehor dicebatur : ita Jupiter 
Capitolinus et Olympius dictus; et Virgo Hallensis aut Lauretana. 
Atque hanc rationem cognominis adfert Suidas in BsXplywf BssX, 
inquit, 6 Xp6vos, ®syup de o roVog h £ sri/taro. Et Theodoretus in 
Ps. cvi. Qui autem Pehor a loco cultus absolute dictus est, ut Capi 
tolinus, Olympius, sine indice roD Baal ; etiam Baal dicitur, sine ad- 
jectione Pehor. Baal-pehor ideo est Baal in monte Pehor cultus. 
Valeant igitur eruditse sordes, quas hue congerunt viri docti. Baal 
solus relictus est, de quo capite proximo nonnulla augurabimur. 



CAPUT V. 

Cultus Baalis, Jud. ii. 11 — Ejus cultus progressus, regnante Achabo — Pro- 
gramma Jehovse ejuratorium an portis Samarise affixum — a "^ numero 
multitudinis — Baal an nomen pluribus idolis commune — Omne simulacrum 
Baalis, Baal dictum — Tfi BctotA — Baal-zebub — Baal unde ita dictus — Proprium 



CAP. V.] THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. 327 

idoli nomen apud idololatras quale — -Dominus muscae, nominis ratio — Apollo 
^piyOtvg, Jupiter Mvaypos — Templum Hierosolymitanum a muscis neuti- 
quara infestum — BEe?i£e€oi;A dsemoniorum princeps — Quare ita dicitur — ^ 
'•' stercus" — BssTura^j/ Tyrius — a ?T:p~'?r , "dominus coeli" — Baal-berith, "do- 
minus fioederis" — Berytus urbs Phoenicea — Omnes unus Baal. 

I. PROXIMUM in defectione Israelitica locum occupat ipse Baal, 
absolute ita dictus; idolum toto oriente celeberrimum. Priraum 
ejus meminit Spiritus Sanctus, Jud. ii. 11, " Dereliquerunt in Je- 
hovam, et servierunt ipsi Baal." Hujus idoli superstitione per tern- 
porum intervalla polluit se populus usque ad captivitatem Babylo- 
nicam. Regnante Achabo, qui uxorem Phoenissam in idololatriam 
istam insanientem duxerat, eousque progressa est, ut Deo Israelis 
putidum idolum inter decem tribus palam prselatum erat. Imo vix 
ullus superfuit perspicacissimo Ellas cognitus, qui atroci eo flagitio 
vacaret. Quippe invisibile ei erat residuum illud septem millium, 
ob persecutionis Jezebeliticse furorem latitans, quod Deus sibi serva- 
verat. Achabum programma portis urbis Samariae, Jehovse ejurato- 
rium, affixisse narrant Rabbini. Sed id Judaicum est ; hoc est, 
nugatorium et fabulosum: nam et ipsa Jezebel acerrima cultus 
Baalitici propugnatrix, summum et Achabiticge familise fatale scelus 
meditata, Nabothum sustulit, legis wpotpdffsi utens, de non blasphe- 
mando nomen Jehovse. 

II. Jud. ii. 11, vocatur &vV2, numero multitudinis, et ssepe 
alibi. Hinc nommlli arbitrantur, Baal non esse idoli alicujus no- 
men proprium, sed appellativum, et omnes deos Syria3 denotare. 
Imo omnia gentium simulacra, cum sint domini et magistri eorum, 
qui eis serviunt (quse est nominis notatio) Baalim dici asserunt 
Hebrasi: DiTniljA pn^D DH^, — " Cultorum domini sunt" Non ideo 
unius idoli impiam venerationem, sed superstitionem omnem et 
cultum arbitrarium, quo quis aliis prseter unicum Deum verum 
in conscientiam suam dominationem concedit, sub Baalis nomine 
exagitare censendi sunt prophetae. 

III. Sed Jud. x. 6, DyS?f , Baalim nominatim recensentur, et 
distincte a diis Syrise, Sidonis, Moabitarum, Ammonitarum, et 
Philistseorum. Etiam versu decimo tertio capitis istius, ubi prima 
hnjus idoli mentio facta est, singulariter id nomen enunciatur cer- 
tum aliquod idolum designans. 

IV. Rectius ideo Baalim dici a simulacrorum multitudine ei idolo 
erectorum. Omne enim simulacrum Baalis, erat Baal. Inde Baalim 
f uere, quamvis is, quern respexerunt omnia, unus erat ; et Baalim et 
Baal indiscriminatim usurpantur. Irno eatenus semper ipsa simu 
lacra seu imagines in Baalitico cultu respexit Spiritus Sanctus, ut 
Paulus nomen Baalis genere feminino usurpet, quo scilicet rqv rixova 
ejus denotaret, Rom. xi. 4. 

V. Idem etiam erat Baal-zebub, deus Ekron, urbis Phceniceee ad 



328 THEOLOGIZE MOSAIOE CORRUPTTO. [LIB. V. 

littus maris prope Azotum. Cum oraculis divinis omnibus des- 
tituti essent Israeli! se, ad eum misit rex Achazias sciscitatum an 
a morbo convalesceret, 2 "Reg. i. 2. De ratione additamenti "zebub," 
ut de illo Pehor, varia3 sunt doctorum conjecture. Muscam denotat. 
Forsan in idololatrarum opprobrium sxifarov additum est, ut sit 
Deus, qui muscas curaret ; vel qui ne muscas abigere potuerit. Alio 
nomine apud Philistasos fuisse appellatum idolum, censet Scaliger; 
scilicet BViap^i^ quod est, " sacrificiorum dominus." Inde per 
contemptum levi mutatione MT ?JD factum. Communiter ob mus- 
carum multitudinem, quse sacrificiorum sanguine allectse, in idoli 
templum confluxerunt, ita dictum esse arbitrantur ; nonnulli tamen, 
quod amoliri putaretur perniciosissimas et letales muscas, qii88 
incolas agri Ekronitici ad littus maris infestabant. Rationem no- 
minis in venire se potuisse apud Hebraeos, negat Munsterus. At non 
infrequentia apud gentes istiusmodi sviQera. Sic Apollo inter Phry- 
gios "Spivdevs dictus, sive murum. Et apud alios Hercules Kopvuwiw, 
et Jupiter Mua/^os. Consentiunt Judsei, neque res est improba- 
bilis, templum Hierosolymitanum speciali beneficio divino muscis 
fuisse liberatum; quamvis quotidie tantus sacrificiorum numerus 
casderetur. Non veri ideo dissimile est, earum infestationem idolis 
et idololatris esse exprobratam. 

VI. JN omen au tern hoc in BfiX^iCoiXmutatum, "dsemoniorum prin- 
cipi" in Novo Testamento legimus tributum. Cum enim gentium 
dii daemonia essent, quse variis sub prsetextibus se eis adoranda in 
idolis alio fine consecratis prsebuerunt, in aperto ratio est, cur eorum 
principi assignaretur idoli istius nomen, quod in praecipua erat ubivis 
veneratione. Mf vero in «l mutatum ad majorem idololatrarum 
ignominiam. Nam Zebel "-stercus" est; quo nomine deos gentium 
vocatos esse, superius ostendimus in EW3. Vox ideo ista sonat, 
" Baal stercoreus;" nam ut a Zebul, " habitaculum," duceretur, ratio 
nulla reddi potest. 

VII. Apud Tyrios, e quibus prodiit omnis cultus hie Baaliticus, 
BssXtfa/^v dictum erat hoc idolum, teste Sanchuniathone; hoc est, 
"cceli dominus." Ita Augustinus, Qusest. lib. vii. qu. 16: " Baal/' 
inquit, " Punici videntur dicere ' dominum ;' unde Baal-samen, quasi 
' dominum cceli' intelliguntur dicere. Samen quippe apud eos cceli 
appellantur." Hoc est, DW'^l, " ccelorum dominus/' seu Zsug ovpd- 
viog. In hisce omnibus nominibus ideo non aliud habemus idolum, 
prseter unum Baal em. 

VIII. Jud. viii. 33, ix. 4, Sichemitarum numen dicitur Baal- 
berith ; hoc est, " dominus fcederis." Israelitas Deum deserentes fcedus 
cum Baale iniisse, ut esset eis in Deum, arbitrati sunt LXX. inter 
preter Ita verba vertunt: "EQqxav zavroTg r$ BaaX diaOfaqv rov 
tfvai avroT$ tig %£ov. Et Hieronymus: " Percusserat cum Baal 
foedus, ut esset eis in Deum." Similiter interpres Chaldaicus habet 



CAP. VI.] THEOLOGIZE MOSAICS COREUPT10. 329 

D^p ^$2. Sed capitis noni versus quartus evincit, idolum dictum 
fuisse Baal-berith ; atque ibi vocem istam retinent senes. Conjiciurit 
ideo alii, hunc deum fuisse Berytiorum seu incolarum urbis Phoe- 
mcesd vicinse Beryti nuncupate, e quibus cultuin ejus didicerunt 
Israelita3. 

IX. At omnes hi dii, uti dictum est, unus tan turn erant Baal, 
cujus nomini ex variis occasionibus varia adjecta sunt epitheta. 



CAPUT VI. 

Cultus Baaliticus — Cultus religiosus duplex — Moralis, institutus — Hujus locum 
apud superstitiosos arbitrarius occupat — Uiroque Baal cultus — Fides et spes in 
eo positae — Nominis ejus invocatio solennis — Jurare per nomen Baalis — Genu- 
flexio ; adoratio ; oscula — Baalis sedes — Ejus exstruendae occasio — Altaria — 
Imagines — Luci naturales; artificiales — Eorum conficiendorum occasio — Sa- 
cerdotes, cultores Baalis qui — Servi, sacerdotes, prophetse — Chemarim ; unde 
dicti — Vestes sacerdotales — Summus sacerdos — Sacrificia — Oleum, mustum, 
frumentum, suffitus — Juvenci, in eum finem saginati — 'AvOpa'x-odvffia — Baal 
quis — Non nomen appellativum — Sol— Solus deus apud Phoenices — Sacrificia 
Baali — Soli — Solis Kohvuvvpia. — An Israelitse solera in Baale intelligerent. 



I. RESTAT, ut paucis ostendamus, quemadmodum Baalem hunc in 
terra sancta venerarentur apostataB Israelite; deinde, quis ipse fuerit, 
cujus causa bellum indixerunt Deo patrio. Cultus omnis divinus vel 
moralis est aut naturalis, vel ad Dei beneplacitum ab ipso institutus; 
hujus inter apostatas locum occupat arbitrarius. Id nos docet in 
exemplo Jeroboami Spiritus Sanctus, 1 Reg. xii. 31-33, in sacris 
peragendis fecit, " prout commentus erat animo suo." Vide 2 Chron. 
xiii. 9. Utrumque Deo ereptum Baali tribuerunt desertores. 

II. Cultum moralem fides, spes, amor, et in omnibus religiosa 
animaa subjectio absolvunt. Eas animaB affectiones exprimunt in- 
vocationes, seu preces, vota, et numinis quasi prasentis et omnia 
videntis et regentis contestationes sacraB et solennes. Etiam simpli- 
citer et pene naturaliter se exserunt in genuflexionibus, corporis 
prostrationibus, adorationibus, aliisque similibus externis sensus 
animi indiciis. His autem omnibus Baali honorem religiosum per- 
solverunt idololatraB. 

III. Fidem et spem in eo collocasse testatum fecerunt per nominis 
ejus invocationem solennem: 1 Reg. xviii. 26, Wtt Dgfr Wip", — 
" Invocaverunt in nomine Baal/' dicendo scilicet, "Baal, exaudi nos/' 
Atque eum pro Deo illos elegisse ostendit Elias, optione ista quam 
populo permisit, utrum sequerentur, Jehovam an Baalern, ver. 21. 
Deinde per nomen ejus jurdrunt, quo eum Deum prsesentissimum, 
xapdioyvuffrqv omniumque actionum moderatorem summum statu- 
erunt : Jer. xii. 1 6, " Docuerunt populum meum jurare in Baal/' 



330 THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. [LIB. V, 

aut per nomen Baalis. Hisce genuflexionem, seu corporis prostra- 
tionem cum osculis addiderunt: 1 Reg. xvi. 31, " Servivit Baal, 
^7 infill ? et incurvavit se ei." Inde Deus residuum se timentium a 
desertoribus distinguit; quod "genua non curvaverint, neque oscula 
dederint Baali," 1 Keg. xix. 18. 

IV. In cultu arbitrario, quem idolo prsebuerunt, imaginem quan- 
dam totius cultus, divinitus instituti, designasse videntur, atque in- 
super plurima addiderunt, vel a seipsis excogitata, vel mutuata a 
finitimis Baaliticis. Templa seu aades sacras ei exstruxerunt : 1 Keg. 
xvi. 32, "^dem Baali exstraxit Achabus in Samaria/' Earum 
sedium ubivis mentio occurrit; quae tandem cum omni choragio et 
suppellectile superstitioso a Jehu dirutse erant, et in latrinas dispo- 
sitse, 2 Keg. x. 27. Qui autem templum primus ei exstruxit, Acha 
bus iste fuit. Lucis et altaribus contend fuere antiquiores idolola- 
tra3, quod apparet ex historia reformationis Gideonese, Jud. vi. 28. 
Postquam autem Dei jussu templum ei paraverat Solomon, proxima 
accepta occasione, antiquus Dei asmulus et simia, asdem sacram sibi 
etiam ponendam curavit. 

Y. In asde ista, altaria ad sacrificia offerenda ei dicarunt: 1 Keg. 
xvi. 32, " Statuit altare Baali isti in sede ilia Baalis/'' Plura fuisse 
in eadem sede ostenditur, 2 Chron. xxiii. 17; et cum altaribus 
imagines, 2 Reg. iii. 2 ; 2 Chron. xxiii. 1 7. In quam autem formam 
imagines hasce compegerint plane incertum est. 

VI. Ad idololatriae paraturam pertinuerunt etiam luci. Horum duo 
genera fuere; naturales scilicet erant nonnulli ex arboribus consitis, 
quibus, longe lateque per totum terrarurn orbem, in sacris suis usi sunt 
idololatrse; talis erat lucus iste, quem excidit Gideon, Jud. vi. 28, 
qualesque in excelsis plantare mos erat. Fuere etiam artificiales 
luci, seu naturalium imagines et similitudines fictse; quse sedibus 
sacris intulerunt, et in cultu religioso aliquo modo usi sunt. Talis 
ille lucus erat, quem e domo Dei extraxit et combussit rex Josias, 
2 Keg. xxiii. 6. Quod hie vocatur simpliciter n l^^, "lucus/' cap. 
xxi. 7, dicitur n^n ^D3 ? sculptile, seu "imago luci/' Mihi quidem 
videtur, ut quemadmodum exstructo templo Hierosolymitano taber- 
naculum, quo antea in cultu divino celebrando usi essent, in illud 
intulerunt, 1 Keg. viii. 4, similiter idololatras, postquam sedem Baali 
exstrui curaverant, quia ipsos lucos, quibus eum a longo tempore 
venerari assueverant, in earn inferre non potuerunt, intulisse eorum 
imagines, seu species fictas, pictasve. 

VII. Ad cultum autem Baaliticum procurandum magnam com- 
pararunt sacerdotum turbam. Quinquageni supra octingentos me- 
morantur, 1 Keg. xviii. 19. Horum 450 in sede Baalis Samaritica 
sacra peregerunt, reliqui oppidatim et vicatim in lucis. Hi com- 
muniter dicebantur ^3H ^ly j " servientes Baali," seu servi aut cul 
tures Baalis, 2 Keg. x. 21. In tria autem genera distributi fuerunt: 



CAP. VI.] THEOLOGIZE MOSAICS COKRUPTIO. 331 



vel enim erant Wlty , proprie sic dicti, qui operas serviles tractarunt, 
ad superiorum nutum et arbitrium se componentes ; vel E^iP, seu 
" sacerdotes," quibus mandata est sacrificia factitandi cura; vel BW^, 
seu " prophetse," quorum erat officium, populum doctrinis, principes 
autem prsedictionibus, decipere. Vide 2 Reg. x. 19. 

VIII. Hi omnes peculiar! nomine t^l&s dicti sunt: Zeph. i. 4, 
" Succidam ^l^n DBH1K, nomen Chemarim;" hoc est, ipsos Chema- 
rim, seu sacerdotes Baalis, cujus immediate ante mentionem fecerat. 
Idem verburn usurpatur, 2 Reg. xxiii. 5, Hos. x. 5, eodem sensu. 
Et ^9^, Chal., vertitur a Buxtorfio, " Sacrificulus, sacerdos gentilis, 
idololatricus hierophanta, idolorum sacrificulus et minister." Neque 
ullibi sacro textu alio in sensu usurpatur; et ubicunque IiP idolorum 
sacerdotibus tribuitur, Chaldseus reddit per fcODia, ut Jud. xvii. 5. 
A Syro autem paraphraste nomen bis terve in bono sensu pro Dei 
sacerdotibus accipitur. Et Epistola ad Heb. ii. 1 7, ipse Christus ab 
eo dicitur K < ?JJ^ 3 1*1. Baalis sacerdotes ita dictos ab atra seu pullata 
veste, qua induti esse solebant, plurimi sentiunt ; sed ^P? etiam " in- 
calescere" et " flagrare" significat. Quidni igitur statuamus, eos ita 
dictos fuisse ab officio immanissimo, quo in ustione infantum functi 
sunt, et quod alteram etiam vocis significationem complectitur, quod 
in eo opere oris nigredinem contraherent. In sacris vero suis, veste 
usos fuisse peculiari, innuit historia Jehu, 2 Reg. x. 22. 

Eis omnibus unus ceu sacerdos summus pra3fuit. Ei Matthani 
nomen erat, tempore, quo cultus divini reformationem procurabat 
Jehoiada, 2 Reg. xi. 18. 

Idolo huic omne genus sacrificia obtulerunt. Oleum, mustum, 
et frumentum, eos Baali dedisse, per prophetam Deus conqueritur, 
Hos. ii. 8. Ex iis primas fuisse idolorum oblationes alibi ostendi- 
mus. Suffitum ei fecisse, aliquoties testatur Jeremias, cap. vii. 9, 
xi. 13, 17. Et juvencos obtulisse, 1 Reg. xviii. 26. Eorum non- 
nullos in eum finem per aliquot annos saginatos fuisse, ut speciosiores 
caderent victims, docent Hebrsei ad Jud. vi. 25, 26. His addi- 
derunt &v6puiro6v<riav, Jer. xix. 5, xxxii. 35, de quo scelere plura 
dicemus capite sequenti. 

IX. Videamus jam paucis, quisnam ille fuit, quern tanto apparatu 
venerarentur. Quidam Baal nomen appellativum esse censent, 
quodvis idolum denotans, cui delatus est cultus superstitiosus. Sed 
commentum illud clarissime refellunt verba ista Elise : 1 Reg. xviii. 
21, "Si Jehova Deus est, sequimini eum: sin autem Baal, eum se- 
quimini." Quemadmodum enim Jehova proprium nomen erat Dei 
Israelis, ita Baal falsi illius Dei, quern coluerunt idololatrse. Dicam 
quis fuerit uno verbo; nempe Sol. Ostendimus Phcenices cul- 
tum hunc Baaliticum illos docuisse. Apud eos autem Sol, p6vos 
ovpavov ^&6g, et /SggXtfa/Ajjv, seu " dominus cceli." Sol enim Baal, seu 
" dominus" dictus est, ab eo dominio, quod in lucem, adeoque eos 



382 THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. [LIB. V. 

omnes obtinere visus est. Is creaturarum primus pro Deo habitus. 
Neque obstat, quod 2 Reg. xxiii. 5, dicuntur sacrificia obtulisse 
Baali, Soli ; et Limce ; quasi Baal a Sole alius esset ; nam cum nulla 
sit inter Baalem et Sol em in Hebraao distinctionis nota, Solis nomen 
poni potest egjj/jjr/xwg, quasi dixisset, Baali, hoc est, Soli. W$¥? ?9i£s 
neque multiplicatio nominum semper indicat rerum discrimen. 
Eadem enim idola sub variis nominibus fuerunt adorata. Solis 
Kohvuwpia superius ostendimus. Cumautem stultus iste populus et 
contumax, omnium gentium idola sibi colenda adsciverat, fieri non 
potuit, quin eadem idola variis sub nominibus ac variis ritibus vene- 
rarentur. Nolo autem afnrmare, Israelitas in Baale semper expresse 
solem intellexisse, cum in animis tantum habuerint, earum gentium 
deos colere, quas rebus prosperis, et ad voluntatem fluentibus, uti 
conspicerent. Ob earn rationem impius iste Achazius sacrificavit 
diis Damascenis, quos hostibus suis adversus se opem tulisse suspi- 
catus est. 



CAPUT VII. 

Molec, abominatio filiorum Amraon— Idem Molec, Moloch, Milcham — LXX. 
"Apx,ay — Cultus et locus ei destinatus — Cultus,traductio per ignem — Ejus duo 
genera — Vivicomburium et februatio — Sententia Vossii, et Maimonidis, de 
purgatione, rejicitur — Vivicomburium infantum Phoenicibus usitatum — Mos 
et ritus sacrificii infandi — Mos varie traditus— Imago Moleci et Saturni — 
De lustratione per duos ignes — Temporum decursu mitius illud cruciatuum 
genus obtinuit — Inidatio idololatrica per varios cruciatuum gradus — Super- 
sthionis immanissimee origo — Locus cultui destinatus vallis filii Hinnom — 
Locus amoenissimus unde dictus vallis Hinnom — Teevv*, a ^7 ** — Quas ob 
rationes nomen istud usurpatur ad designandum locum damnatorum — Tophet 
unde dictum — De verbis Jobi, cap. xvii. 6 — Locum et poenas damnatorum 
vox denotat — Molec idem ac Baal-peor, hoc est Sol — Saturnus Sol — Adram- 
melech et Anammelech — Cultus Solaris — Equorum dedicatio et adoratio. 

I. BAALI in sacra historia proximum locum Molec occupat. Is 
dicitur " abominatio filiorum Ammon," 1 Reg. xi. 7. Quern scilicet 
Baalem seu dominum vocabant Tyrii, is Ammonitis, Molec, sen 
rex dicebatur. Neque quidquam interest utrum regem aliquem 
dicas, an dominum. Dicitur etiam Moloch, Amos v. 26 ; et Mil 
cham, terminatione et sensu vocis parumper immutatis, 1 Reg. xi. 
S3; et etiam Malcham, Zeph. i. 5. LXX. vertunt Lev. xviii./'A^wi/, 
quse est vox media inter regem et dominum quemlibet. Idoli hujus 
a cultu teterrimo notissimi, prima mentio occurrit Lev. xviii. 21. 
De eo duo prascipue celebrantur; cultus; et locus ei destinatus. 
Cultus erat, " traductio seminis per ignem/' Lev. xviii. 21 ; Deut. 
xviii. 10 ; 2 Reg. xvi. 3, xxiii. 10. Ejus duo genera fuere, — vivicombu- 
rium, et februa. Hsec solum in hujus idoli sacris peragendis inteJ- 
ligenda contendit Yossius. In ea quoque sententia est Rambain, 



CAP. VII.] THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. 333 

de Idololatria, cap. vi. sect. 4, 5. " De semine tuo" inquit, " ne des 
ad traducendum Molocho. Quomodo id fiebat? Accenso igne 
magno, acceperunt partem sui seminis" (hoc est, filium aliquera vel 
filiam) " quam sacerdotibus igni servientibus tradebant. At sacer- 
dotes ubi filium accepissent, eum patri restituebant, quo ipse ex 
sententia sua eum per ignem traduceret. Igitur pater filium, per- 
missu sacerdotum per ignem agebat. Pedibus autem jubebat trans- 
ire donee flammae quicquid erat emensus foret. Non enim Molocho 
eum comburebant; sed cultus ille tantum in transitu consistebat." 
Sed reclamant apertissima Scripturse testimonia. Locus, prout dic- 
turi sumus, Moleci cultui destinatus, erat " vailis filii Hinnom/" 
In ea vero rex Achaz, " filios suos igne combussit," 2 Chron. 
xxviii. 3. Alios idem fecisse testatur Jeremias, cap. vii. 31, 32, qui 
proinde vallem istam " vallern occisionis" vocat. Et cremationem 
Molecianam ita interpretatur psaltes, Ps. cvi. 37, 38, "Sacrificaverunt 
filios suos, filiasque suas dsemonibus, et effuderunt sanguinem in- 
noxium, sanguinem filiorum suorum, filiarumque suarum, quos 
sacrificabaut." Yivicomburium plane indicat. Inde eadem vox 
immolare etiam significat, quae traducere. Atque in ea sententia e 
Judseis etiam sunt Moses Gerundensis et Isaacus Abarbanel. 

II. Superstitionem hanc Molecianam a Phcenicibus Israelitas 
accepisse nemo dubitat. Eos alibi ostendimus filios suos sacrificasse 
Saturno. Ita de Poenis Ennius: — 

"Pceni sunt soliti sos sacrificare puellos." 
Quern versiculum Ennianum ita effert Silius Italicus :— • 

" Mos fuit in populis, quos condidit ad vena Dido, 
Poscere C39de deos veniam, ac flagrantibus aris, 
Infandum dictu ! parvos imponere natos." 

Et Sophocles in Androm. v. 3 : — 

yeip Ifn ra~ft fiap£eipois l\povtu 



Et Plato in Minoe : 'H/^/i> i^kv ou vopos larh avQpuxovg §vei 
KapXydoviot ds Svovfft u$ offiov <Ji/ xa/ VO/AI{AOV auro/j, xal ravrcx, svioi UVTUV 
xai rov$ avruv uhTg ru Kpovy, us 7cu$ xai ffv aKqxoag. Similiter avdpu- 
vroQvafav Phceniciam pene nemo non veterum memorat. Eorum 
exemplo sceleri isti operam dederunt Israelite. 

III. Ritus et morem infandi hujus sacrificii narrant Rabbini. 
" Fuit," inquiunt, " Molech imago concava habens septem conclavia; 
unum aperiebant similse offerendae ; aliud turturibus; tertium ovi; 
quartum arieti; quintum vitulo; sextum bovi. Qui vero volebat 
offerre filium, huic aperiebatur septimum cubiculum. Et facies 
hujus idoli erat ut facies vituli, manus plane dispositaB ad recipien- 
dum ab astantibus: et saltabant interim, quo puer in idolo succenso 
igne cremabatur; percutientes tympana, ne pueri ejulatus audiretur " 
Ex iis etiam Lyra: "Moloch/' inquit, " ut Ebrsei dicunt, idolum erat 



334 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

cupreum ad formam hominis factum, interius concavum. Et in ilia 
concavitate fiebat ignis, quousque idolum esset quasi ignitum, et 
tune ponebatur puer inter manus idoli. Et sacerdos tympana pul- 
sans tantum sonitum faciebat, quod vox pueri morientis audiri non 
poterat, ne parentes compaterentur, sed magis crederent animam 
acceptam a diis in quiete et sine dolore." Alii aliter : "Incendebant," 
inquiunt, " Chemarim ignem magnum, et accipiebat eorum aliquis 
partem seminis a patre, et tradebat earn aliis Chemarim ; et illi rur- 
sum reddebant nlium patri suo, postquam ipsis traditus esset, ut 
traduceret eum per ignem eorum potestate. Atque pater filii ipse 
erat. qui traducebat nlium suum vel filiam suam per ignem accen- 
sum potestate Chemarim, transireque eum faciebat ab uno latere 
ad aliud per mediam flammam, donee combureretur puer." Tradi- 
tionem istam pueri ro?g Chemarim, intelligi putant verbis illis prse- 
cepti, "Non dabis," aut, "Non trades de semine tuo ;" et traductionem, 
per transitum istum exponunt; nee tamen negant, eum tandem 
necatum et crematum fuisse. Statuam autem asneam Carthagine 
Saturno dicatam, cui ignis ad homines vivos comburendos suberat, 
narrat Diodorus : et morem similem inter Druidas obtinuisse, supe- 
rius docuimus. 

IV. Quse item de februis seu lustratione per ignes dicuntur, 
locum hie etiam habere possunt. Forsan enim temporis decursu, ad 
mitius istud genus cruciatuum descenderint idololatrse, prout alibi 
etiam caBdium horrendarum pertaasi, pro vivis hominibus hominum 
simulacra obtulerunt. Istiusmodi etiam KaQapit/tov initiationi ido- 
lolatricse praamiserunt. Nemo enim rite consecrari aliquorum ido- 
lorum sacris potuit, nisi transiret per multos suppliciorum gradus; 
horum unus erat per ignem trajectio, qua non leviter combusti et 
vulnerati erant initiandi. Ita Greg. Naz. Orat. i. cont. Julian.: 
Ovx av eig MiQpav duvvjffaro rig rg?ig^i/a/, si /&% dia r/vuv fiaQfluv wap&.Quv 
ruv xohdtituv dsi^y savrbv o<nov xal dvaQrr — "MithraB sacris initiari nemo 
potest, nisi per aliquot suppliciorum gradus sacrum se et impassi- 
bilem ostenderet." Et Nonnus: "Primum levioribus suppliciis, deinde 
atrocioribus affi ciuntur ; atque ita post decursa omnia tormenta ipsius 
sacris imbuuntur, igne quippe et aqua atque hujusmodi supplicio 
rum generibus excruciantur." De ritibus etiam iisdem Virgilius, 
Mu. xi. 785:— 

" Saiicti custos Soractis Apollo, 

Quern primi colimus, cui pineus ardor acervo 
Pascitur, et medium freti pietate per ignem 
Cultores multa premimus vestigia pruna." 

De quibus videndus Plinius, lib. vii. cap. ii. Atque hsec etiam imi- 
tatos fuisse Israelitas haud improbabile. 

V. Causas tanti sceleris exponit propheta: Mic. vi. 6, 7, "Qua- 
nam re veniam ante Dominum, et incurvabo me Deo excelso? ve- 



CAP. VII.] THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. 335 

niamne ante eum holocaustis, cum vitulis anniculis? An accepta 
habeat Dominus millia arietum, myriades torrentium olei? an darem 
primogenitum meum pro defectione mea, fructum ventris mese pro 
peccato animsB mese?" Letales conscientise morsus miseros hypocritas 
veri sacrificii, quod solum peccati conscientiam tollit, ignaros, in in- 
saniam istam adegerunt. 

VI. Locus idoli hujus cultui destinatus, erat vallis filii Hinnom. 
" Locus erat/' inquit Adrichomius, " in suburbanis Hierusalem (con 
tra orientem sub monte ascensionis juxta Piscinam fullonis) ut 
Tempe amcenissimus, fontibus Siloe ac fluxu torrentis Cedron irri- 
guus; viridariis et hortis consitus, totusque nemorosus ac deliciis 
plenus." Ita est, nam cum omnia alia idola lucos et fana sua in ipsa 
urbe habuerint, sedes Molocho dicatse extra muros urbis exstructse 
erant. Nomine illo vocabatur, antequam Israelite terram Canaanseam 
ingressi essent; nam in divisione terrse prima, diserte nominatur 
"vallis filii Hinnom/' et " vallis Hinnom/'' Josh. xv. 8, neque aliunde 
quserenda vocis origo. Nam sunt, qui deducunt a D3H, "rugivit, 
ejulavit," quasi a rugitu, quern filii idololatrarum ibi immolati emi- 
serant, ita diceretur; sed uti diximus, locus a possessore ita dictus 
erat, longe antequam eo scelere pollueretur. Ex &3n K^ , " valle 
Hinnom/' facta est uno verbo Teewa; etiam unica dictione habemus 
p^l, " Geliinnom/' Josh, xviii. 1 6. [?] Ob multas causas ccepit postea 
locus damnatorum ita vocari ; id a veteribus ita factum esse negat 
Hieronymus. Nempe Chaldseus paraphrastes Hieronymo incognitus ; 
qui ssepissime eo vocabulo pro loco damnatorum utitur ; ut Esa. xxxiii. 
14, atque alibi. Dictione T'sswa Dominum nostrum, Matt. v. 29, 30, 
et x. 28, eo sensu usum esse constat. Cum enim locus iste primo 
per miserorum infantum vivicomburium ; deinde exercitus Assyriaci 
sub Sennacheribo leavutefyiav, atque summam per Josiam mortuorum 
ossium injectione pollutionem, horribilis et abominandus redderetur, 
tot sceleribus et suppliciis horrendis cumulatus, idoneus visus est, 
qui improbis in memoriam revocaret horrendas istas et sempiternas 
pcenas, quas, tempore praestituto, de iis omnibus Deus sumpturus est. 
Illatis autem cadaveribus totam vallem ita polluit Josias, 2 Reg. 
xxiii. 10, ut non videatur usui superstitioso postea unquam fuisse 
separata. 

VII. In ea valle locus peculiaris erat Tophet; forsan omne illud 
spatium ea vox denotat, quod erat intra sacrorum septum : 2 Reg. 
xxiii. 10, " Polluit Tophet in valle filiorum Hinnom." Et Hieron. 
vii. 31, " Excelsa Tophet in valle filii Hinnom." Tophet ita dictum 
esse a f]n , " tympanum/' plerique statuunt ; nempe percutiebatur 
tympanum, dum puer vivus esset in igneo idoli conclavi, ne ejulatus, 
quos inter flammas ederet, impia parentum commoverent viscera. 
Forerius in Esa. xxx. 33, ait flSfr prodigium significare, atque locum 
inde ita dictum fuisse, quoniam horribile erat spectaculum. Et in 



336 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

sententise suse confirmationem adducit Jobi verba, cap. xvii. 6, " Sta- 
tuit me parabolam populorum, njflK ^ t| -3?? ^? n< ! •" Yerba ilia sane 
varie vertunt interpretes. Arias Montan. : " Et ignis Gehennse 
antea ero/' Junius: "Tympanotribarum ante materia ero." Vulgat., 
" Exemplum sum coram eis." LXX., TsXw; 8& avro?g avefyv, — " Ri- 
sus illis deveni." Chaldaeus: VIK 1*j£ f£ DJnjI, — " Et ab interiori 
GehenDse ero." Nostrates: "And aforetime I was as a tabret;" vel 
potius, " Afore them/' ut notant in margine. Queritur sine dubio 
vir sanctus se opprobrium, ludibriurn et fabulam factum esse homi- 
nibus nihili, cui scilicet tanquam tympano illuderent, vel quern 
pulsarent ut tympanum. Cum autem vox ilia nriari apud Esaiam 
prophetam, cap. xxx. 33, pro inferno sumatur, vel ad poenas seternas 
figurandas adhibeatur, eandem hie loci significationem obtinere arbi- 
trati sunt interpretes. Ceterum nihil obstat, quo minus tympanum 
hie denotet, potius quam prodigium aut portentum, quod voluit vir 
doctus. Verum locum et pcenas damnatorum apud Esaiam describi 
nemini dubium esse potest, qui paulo attentius ignem ilium, olim 
regi prseparatum, cum eo conferat, quern Dominus noster praspara- 
tum fuisse diabolo et angelis ejus docet. 

VIII. Quisnam esset, quern cultu hoc nefario venerati sunt, non 
adeo certa res est. Eundem cum Baale fuisse, probare videtur idem 
cultus; nam et Baali filios sacrificabant, idque in valle Hinnom, 
Jer. vii. 31. Deinde Amosus Molochum in deserto populum colu- 
isse affirmat, cap. v. 26, at prseter Baal-pehorem idolum ullum eos 
ibi coluisse in eorum temporum historia non memoratur. Moloc 
ideo idem ac Baal-peor et Baal, hoc est, Sol. Saturnum sacrificia 
indicare nonnulli arbitrantur; ipsum vero Saturnum Tyrium, Solem 
fuisse, pluribus ostendit 01. Vossius. 

IX. Neque ab hoc Molocho alii fuerunt Adrammelech et Anamme- 
lech, quibus habitatores Sepharvaim filios suos igne combusserunt, 
2 Reg. xvii. 31. Adrammelech est ^? ^™, seu "rex magnificus " 
et Anammelech ^? fij£, seu "regis responsio/' a quo scilicet responsa 
oracularia petierunt. 

X. In his ideo utcunque latenter, Solem venerati sunt. Omni 
vero tandem larva deposita, ipsum palam et ex professo divinis 
honoribus prosecuti sunt. Equos et currus Soli posuisse reges Je- 
hudse, narrat sacra historia, 2 Reg. xxiii. 11. Per omnem orientem 
sacri erant Soli equi. Id docet Xenophon, KvpovaiB., lib. viii. et 
Anab. lib. iv. ; Pausanias etiam in Laconic. Eis quadrigas additas 
fuisse ostendit decimo ^Ethiopicorum Heliodorus. Yidentur hi equi 
fuisse instar veredorum, quibus cursores equestres utebantur, qui 
quotidie solem salutabant jussu regis; vel forsan etiam ipse rex ac 
principes solem adoraturi eis insidebant. Utrum currus veri fuerint, 
an cnrruum imagines, incertum est. At certum ultra hanc equorum 
dedicationem, eos directe et immediate solem adorasse : Ezech. 



?. VIII.] 



THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. 



337 



riii. 16, "Adorabant solem versus orientem." Ilium antiquissimum 
fuisse cultum solarem, alibi docuimus. 



CAPUT VIII. 

Astaroth — Dea Sidoniorum — Hebrseis Deus dicta — Philisthsels culta — Ejus nomi- 
nis oppidum — Ovium simulacra — Luci Astaroth—™"^ et n ^'f? — Astarte 
— Atergatis — Derceto — De Regina Gatide ; et olrsp Txn^os — Piscium absti- 
nentia; superstitionis ortus — Simulacrum Astartis quale — Regina coeli — 
Luna — Dea coelestis ovpavia — Sol cceli dominus — Luna regina — Gad et 
Meni, Esa. Ixv. 11 — Gad, quis — Sententia Hieron^mi — Coeli exercitus — Dii 
Damasceni — Maachse terriculamentum — Alia. 

I. RESTAT, ut de Astaroth agarnus, paucisque aliis diis innomi- 
natis, qui supersunt. Astaroth dicitur PtfTy V}%, 1 Reg. xi. 5, 33. 
Deus Sidoniorum, pro dea; cum Hebrasi vocem nullam habeant, 
quse genere feminino numen enunciet. Ea primo memoratur Jud. 
ii. 13, atque iterum cap. x. 6; 1 Sam. vii. 3. Non tantum Sidoniis 
sed et Philisthseis, adeoque omnibus littus maris incolentibus adora- 
tum fuisse hoc idolum, ostendit 1 Sam. xxxi. 10. 

II. Erat etiam hujus nominis oppidum, Deut. i. 4, Josh. ix. 10, 
quod ab idoli hujus cultu cognomen duxisse, nemini dubium esse 
potest ; vicissim idolis sa3pissime nomina imposita fuere a locis, qui- 
bus cultus superstitiosus eis praBberetur. 

III. Judasi communiter statuunt, Astaroth esse idoloram simulacra 
in similitudinem ovium formata. FHJ'W enim " femellam ovis" 
denotare aiunt. Alii a multitudine sacrificiorum, ex,ovibus et pecu- 
dibus, idolum nomen sortitum esse volunt, 1 Sam. vii. 4. LXX. 
vertunt finntpy per aX^ 'AerapM, "lucos Astaroth;" aliam, cum ea 



ejusdem pene soni, dictionem conjungens; nam 

sigriificabat. Inde idolum hoc in lucis adoratum fuisse, nonnulli 

arbitrantur. 

IV. Aliis nominibus idolum hoc etiam dictum est, Astarte, dea 
Syra nominatissirna, et Atergatis, et Derceto; ea omnia ab illo altero 
fluxisse constat. Vana enim sunt qua3 ex Antipatro Stoico de dea 
hac producit Athenaeus Deipnos. lib. viii., et cur