(navigation image)
Home American Libraries | Canadian Libraries | Universal Library | Community Texts | Project Gutenberg | Biodiversity Heritage Library | Children's Library | Additional Collections
Search: Advanced Search
Anonymous User (login or join us)
Upload
See other formats

Full text of "The works of John Owen"

!§' 



C\J 



£^^w 




THE 



WORKS 



OF 



JOHN OWEN, D.D 



EDITED BY 

THE REV. WILLIAM H. GOOLD, D.D., 

EDINBURGH. 



VOL. XVII. 



EDINBURGH: 
T. & T. CLARK, 38, GEORGE STREET. 

LONDON : HAMILTON, ADAMS, AND CO. DUBLIN : JOHN EOBERTSON 



MDCCCLXII. 



eEOAOrOTMENA TIANTOAAIIA- 

SIVE, 

DE NATURA, OBTU, PROGRESS!!, ET STUDIO, 
VER^l THEOLOGIES, 

LIBRI SEX; 

QUIBUS ETIAM ORIGINES ET PROCESSUS VERI ET FALSI COITUS KELIGIOSI, 

CASUS ET INSTAURATIONES ECCLESI^ ILLUSTRIORES AB IPSIS 

RERUM PRIMORDIIS, ENARRANTDR. 



ACCEDUNT DIGRESSIONES 

DE GRATIA UHIVERSALI, SCIENTIARUM ORTU, ECCLESLE ROMANCE NOTIS, LITERARUM ORIGINE, 

AHTIQUIS L1TERI8 HEBRAICIS, PUNCTATIONE HEBRAICA, VERSIONIBUS SS. 

RITIBUS JUDAICIS, ALIISQUE. 



AUCTORE JOHANNE OWENO. 



Deus nobls haec otia fecit 



E. RECENSIONE GULIELMI H. GOOLD, D.D. 



EDINBUKGI: T. ET T. CLARK. 



MDCCCLXII. 



MURRAY AND GIBB, PRINTERS, EDINBURGH. 



INDEX 

LIBROEUM ET CAPITUM. 



PAG. 
NOT A ET ANALYSIS AB EDITOB.B, . . . . . . 2, 3 

Ad Lectorem Epistola, ........ *11 

In Johannis Oweni, S. T. D., Qn>\oyt>v^» carmen, ..... 24 



LIBER I. 
CAP. 

I.-III.—De theologia in genere, .... 27 

39 
45 
54 
55 
78 
80 
116 



IV. — De theolcgia naturali, sen primi hominis, 

V.— De theologise naturalis corruptione et amissione, 
VI— De insufficientia theologise naturalis ad salutem, 

Digressio de gratia universali, 
VII.-IX.— De theologiee naturalis totali corruptione, 

Dig. I. De philosophise et scientiarum ortu, 
Dig. II. De notis ecclesiee Romanse Bellarminiis, 



LIBER II. 

I. — De theologise post lapsum instauratione, .... 133 

II.— De novse theologiae ad normam theologise postlapsarise institutione, 143 

IIL — De reformatione ecclesiee antediluvianoe secunda, . . . 148 

LIBER IIL 

I.— De Noacho, fcedere Noachico, et ecclesia Noachica, . . ^ . 155 
II. — De quibusdam fabulis et oraculis Sibyllinis ; linguarum confusione et 
lingua primseva, ...... 

III.-XIV.— De ortu et progressu idololatrise, 179 

LIBER IV. 

I.— De theologia Abrahamica, ...... 261 

IL-IV.— De theologia Mosaica, 268 

Dig. I. De origine literarum, ..... 273 
Dig. II. De literis antiquis Hebrseorum, . . . .286 

LIBER V. 

I.-XL— De theologize MosaicsB corruptione et reparatione solenni ; deque ejus 

abolitione, ....... • 317 

XIL-XIV.—De ecclesias Judaicae reformatione Ezraitica, . . . .346 

Dig. I. De punctationis Hebraicse origine, . . • 350 

Dig. II. DeversioneGrgecasacrarumScripturarumLXX.seniorum, 377 
Dig. III. De origine T£» Targumim, .... 

XV. — De apostasia ecclesiae Judaicae finali, ..... 385 

Dig. IV. De ritibus Judaicis a Christo observatis, • 391 

XVI.— De apostasia ecclesioa Judaicse finali, ..... 405 

LIBER VI. 

I.-VIII. — De theologia evangelica, ... ... 409 

Digressio de philosophise cum theologia mistura, . • • 458 

IX.— De theologiae studio, . 469 



PEEFATOEY NOTE. 



THE first edition of the following work was published at Oxford in 1661. After a 
reference to theology in general, the author discusses the natural theology of the first 
man, with its corruption on the fall, and afterwards theology in all its subsequent 
phases ; as Adamic or antediluvian, Noachic or postdiluvian, Abrahamic, Mosaic, and 
Evangelical. Numerous digressions are inserted, on universal grace, the origin of the 
sciences, the notes of the Romish church, the origin of letters, the ancient Hebrew let 
ters, the Hebrew points, the versions of Scripture, the religious rites of the Jews, and 
on the admixture of philosophy with theology. The work is introduced by a long pre 
face, followed by a curious poem, containing an analysis of it. The initials appended 
to the poem are T. G. ; which are supposed to represent the name of Thomas Goodwin. 
The work was reprinted at Bremen in 1684, and at Franeker in 1700. In these re 
prints great professions of accuracy are made, which a careful examination of them by 
no means tends to confirm. The original edition was disfigured with errata on almost 
every page, and the subsequent editions are hardly entitled to much praise for the 
correction of those numerous blunders, while errata of their own are not uncommon. 
The present is the fourth edition of the work, as it was not included in the collection 
of the author's works edited by Mr Russell, and published in 1826. 

Mr Orme mentions that a Rev. John Hooper had prepared a translation of the work ; 
which, however, seems never to have been published. There is a translation of the 
last book of it by the Rev. John Craig of Avonbridge. 

The treatise is simply a historical dissertation on the origin and progress of theology, 
in a spirit thoroughly evangelical, and in a style somewhat remarkable for the power 
and compass of its Latinity. At times, in the strokes of the author directed against 
Popish error, there are specimens of the same quiet and effective sarcasm which marks 
his replies to Vincent Cane. While many of the views broached on the collateral topics 
considered in the various digressions with which the work abounds are obsolete, and 
superseded by modern investigation, the work, as a whole, is full of scriptural truth 
and pious sentiment. The last book is especially valuable, as conveying to us the ripe 
experience of England's greatest theologian in regard to the best method of prose 
cuting sacred studies. Mr Ryland of Northampton describes the work as entitled to 
rank in theological literature on a level with the Principia of Newton in science, — as 
" an incomparable work, perhaps the very greatest of the kind ever written by a Bri 
tish divine." We doubt if most readers would acquiesce in this very fervent eulogy, 
while there can be little hesitation in acceding to the more cautious and studied lan 
guage of Mr Orme, who affirms that " the work discovers a vast extent of reading, and 
a profound acquaintance with the whole compass of profane and sacred learning." 
Indeed, no work of Dr Owen in his native tongue leaves such an impression of the ex 
tent and variety of his erudition ; and, to judge from it, no contemporary name bears 
away the palm of decided superiority to our author, either in respect of spiritual wisdom 
or general learning. The compression requisite to overtake the vast field before him 
obliges him occasionally to condense within narrow limits an amazing extent of truth ; 
so that no diffuseness appears in his narrative, and the attention of his readers sel 
dom flags under the prolix heaviness which too often mars the effect of his other pro 
ductions. — ED. 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WOEK. 



BOOK I. 

THE first book of the treatise is chiefly occupied with the subject of natural tfxology, 
— terms employed somewhat differently from their common and modern acceptation. 
They are used in reference not so much to the evidences by which the fact of the 
divine existence is established, as to the science of the moral relations of man to the 
Deity, — so far as they are discernible by the light of reason, unaided by any super- 
natural communication of truth, — since called natural religion. After a brief state 
ment of what natural theology in this sense includes, the remainder of the book contains 
a historical account of its corruption and extinction. 



THE THEOLOGY OF NATURE. 

The origin and meaning of the word " theology" are considered, after a caution ten 
dered against the introduction of foreign words in religious discussions. The terms 
which the Jews employed to denote theological science are mentioned. Examples of 
the use of the word among the Pagan writers of antiquity are furnished. In the title 
of the Apocalypse John is called <5 StoXoyos ; but the title is of uncertain origin. The 
word in question and its cognates were freely used by Origen. — Chap. I. Allusion is 
made to the frivolous discussions among the schoolmen ; such as, whether theology is 
an art or a science ; and if the latter, whether theoretical or practical. Theology, as 
depending upon a supernatural revelation, is exhibited as essentially different from 
a science resting on fixed principles and axioms agreeable to and even cognate with 
the human mind. The apostle Paul is quoted, to show the wide difference between 
Christian theology and the wisdom or science of man. Any attempt to reduce the 
former to the rules and principles of human science is proved to be useless, and certain 
to issue in the idle disputations of the scholastic philosophy — Chap. IT. After a state 
ment of the distinction between subjective and objective theology, it is shown that 
the knowledge which God has of himself cannot be the archetype of our knowledge 
respecting him ; that the latter depends upon the revelation he may be pleased to 
make of himself; and that this revelation, as embodied in his word, is the substance of 
our theology, considered especially as subject to the cognizance of men. — Chap. III. 
The theology of the first man, as derived from the light of nature, is described ; and 
the assertions of the Socinians regarding Adam's ignorance of God, of himself, of his 
wife, and of other objects, in his original condition, are controverted. All intelligent 
creatures, from the law of their creation, being dependent on God, are under moral 
obligation to him; and in order to the fulfilment of this obligation, a reward, consisting 
in the eternal enjoyment of the Deity, was promised, while a penalty was annexed, 
consisting in eternal separation from God if sin were committed. On the entrance of 
sin the theology of nature was lost to man. — Chap. IV. 

Though the innate light which man possessed of divine things has been lost by the 
fall, some traces of it remain; such as the belief that God exists, and that he is infinite 
in pci'fection and greatness. The obedience due to God is enforced by the law of na 
ture, and illustrated by the universal operation of conscience. These original and 



4 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WOEfc. 

instinctive feelings in the human mind are fostered and confirmed by the consideration 
of the works of God in creation and in providence. Passages from Scripture are ex 
pounded in support of these views, mingled with references to important admissions 
made by some heathen authors. — Chap. V. The insufficiency of natural theology for 
the salvation of man, though it is valid and of force to prove him to be inexcusable 
in his sin, appears from various considerations: — 1. Before the gospel was diffused 
among the Gentiles, the previous ages are termed "the times of ignorance," Acts 
xviii. 30. 2. What the law could not do, the mere knowledge of it could not do; and 
its inadequacy of itself to secure the restoration of the divine favour is declared by 
the apostle, Kom. iii. and iv. 3. Faith is indispensable, in order to please God; and 
faith cometh by hearing, and hearing by the word of God. 4. Eternal life consists in 
the knowledge of God, and Jesus Christ whom he hath sent. 5. All the knowledge of 
God derived from the light of nature is rendered vain, by the infraction of the cove 
nant of works. The principle of obedience with the natural man being now the fear 
of punishment, and not the love of holiness, what he does in outward act is not done 
from the heart ; so that internally he stands self-convicted of guilt, however innocent 
he may appear outwardly. — Chap. VI. 

A long digression on the subject of UNIVERSAL GRACE is here inserted; in which, 
after a reference to the views of Pelagians and Arminians, he states, as a proposition to 
be controverted, the doctrine that God wills the salvation of adults who may never have 
enjoyed the revealed word. The controversy turns upon the sufficiency of the means, 
and the purpose of God in regard to the salvation of those who are destitute of revela 
tion. It is no proof, either that, as some contend, the light of nature may suffice for 
their salvation, or that God has indicated a purpose to save them, when, in Acts xvii. 
24-27, they are represented as under obligation to " seek the Lord, if haply they might 
feel after him." On this principle the necessity for any revelation would be superseded. 
The simple scope of the apostle's statement is, that had men attended to the traces of 
the divine character impressed upon creation and providence, they would have been kept 
from idolatry, devoted themselves to the search for the true God, and adored him as 
their creator and ruler. That by these means they could have arrived at any know- 
ledge of the divine mercy and the way of salvation, Paul never asserts. The argument, 
that some views of the divine placability could be gleaned from God's long-suffering in 
providence, is met by an appeal to the evidences of the divine displeasure, equally 
manifest from the workings of providence and from the superstitious rites and ceremo 
nies to which men have been driven from the fear of the divine wrath ; proving that a 
mere general notion of his goodness never served to engender the confidence of for 
giveness and safety. On similar grounds an argument for the possible salvation of 
the heathen, founded on Kom. i. 21, 22, is disposed of. — Dig. I. 

The progress of declension from the pure and simple principles of natural theology, 
which ensued over the whole world, is succinctly traced. Much of the corruption of 
theology is traced to the origin and character of heathen philosophy ; which is ascribed 
to the knowledge of divine things lingering in the human heart after the fall, and ex 
tended by the observation of nature. The first philosophers were generally priests, and 
their speculations issued in superstition, till in Greece philosophic theories arose having 
no direct affinity with religious principles, and relating chiefly to ethical and metaphy 
sical science. The insufficiency of ethics, apart from revealed truth, to engender and 
promote virtuous affections, and their defect as a mere system of doctrine, are briefly 
exposed, as well as the crude uncertainties of metaphysical speculation. The attempt 
to combine scholastic subtilties with theology almost proved the destruction of evange 
lical truth. And if the first part of natural theology, which has reference to the prin 
ciples of moral obligation, was injured by this improper admixture, the second part, 
consisting in the knowledge of God, was not promoted, when the natural sciences, such 
as astronomy, — so fruitful in illustrations of the divine character and resources, — were 
not cultivated in a reverential spirit, and with a desire to obtain from them enhanced 
conceptions of the divine glory Chap. VII. Besides this source of corruption to na 
tural theology, another existed, in the rudimental traditions, which, as they floated over 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 5 

the world, and were transmitted from generation to generation, became more and more 
impure, and received a strange colouring alike from the licence of poetry and the specu- 
lations of philosophy, falsely so called. Specimens of these traditional beliefs are given, 
with quotations from authorities in proof of their existence ; such as the belief in a Crea 
tor of the world, and of a future state of rewards and punishments. These original ele 
ments of sacred knowledge becoming corrupted by superstition and polytheism, gave rise 
to boundless fable, till even the light of nature was threatened with extinction, and the 
wiser among the Gentiles came to despise and repudiate all the prevailing forms of 
religion. Instances are given of the extent to which, under the impulse of supersti 
tion, atrocious rites were carried, in the immolation of human victims ; — a practice 
which is proved to have obtained among the Greeks, the Romans, the Gauls, the Bri 
tons, the Tyrians, the Egyptians, the Thracians, and other nations. The foul obsceni 
ties of heathen mythology are also adduced, and their evil effect upon public morals is 
exhibited ; poets, legislators, and philosophers, conspiring, in different ways, to effect 
the same result, — the total extirpation of all right principles in religion from the 
minds of men. The true cause of the disappearance of all these gross superstitions 
was the rise of the Sun of Righteousness upon the deep midnight of the moral world. — 
Chap. VIII. 

The efficacy of the gospel in abolishing heathenism is explained. The natural pro 
pensity of the unsanctified heart to idolatrous rites appears in the reproduction of 
the ancient heathenism in the form of Romish error. The fifteen notes of the true 
church, as they are urged by Bellarmine, are shown to apply with equal pertinence 
to the Paganism out of which Popery grew: — 1. The latter claims to be the catholic 
or universal church ; similar boastful pretences are common to all superstitious sys 
tems. 2. Antiquity is another of these notes ; and so when the gospel was proclaimed, 
" May we know what this new doctrine whereof thou speakest is? " said the philoso 
phers of Athens. 3. Perpetual and uninterrupted duration ; in which respect Paganism 
does not suffer under comparison with Popery. 4. The multitude and variety of be 
lievers; but at one time nearly the whole world was Pagan. 5. The succession of bishops 
in the see of Rome; and so Mohammedans talked of the caliphate, and Cicero of the 
heathen pontiffs. 6. Agreement in doctrine with the ancient church ; the very stronghold 
of Paganism, and because Socrates dissented from it, he was put to death. 7. The union 
of members among themselves, and with their head, the Roman bishop ; such unity Augus 
tine describes as existing among the Pagans, — with all their strifes and quarrels ever 
ready to worship the same gods. 8. and 10. Holiness of doctrine, together with the holiness 
of its authors; even Paganism had respect for external sanctity, and the sanctity of 
Rome is nothing more. (The 9th note of Bellarmine, efficacy of doctrine, seems omitted, 
or perhaps is included by Owen under these two.) 11. Miracles; so in all heathen 
historians there is constant reference to wonders and prodigies. 12. The light of pro 
phecy ; let it suffice to urge, as a parallel in this respect, the vaticinations of the 
Delphic oracle. 13. The confession of adversaries ; but there are men who, with a pro- 
fession of the Christian name, contend that the salvation of the heathen is possible. 
14. The unhappy end of the adversaries of the Romish church; so reasoned the Pagans. 
Judgment, it was alleged, overtook the sacrilege of the Gauls, so that " The gold of 
Toulouse" became a proverb; and in later times, if any public disaster ensued, the 
cry was raised, "Christianos ad leones!" 15. Temporal happiness divinely conferred; 
so argue the Mohammedans; so argued the Jews of old, Jer.'xliv. 15-18 Chap. IX. 



BOOK II. 

THEOLOGY FROM ADAM TO NOAH. 

The revival of theology after the fall and the entrance of sin, together with its subse 
quent corruption, is narrated in this book. 

After the fall and the extinction of natural religion, religious knowledge was com- 
VOL. XVII. 1 



6 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 

mimicated anew, by a supernatural revelation, in the first promise; in which four 
essential truths are contained, — the origin of salvation in divine grace, the incarnation 
of the Redeemer, the necessity and nature of his sufferings, and the operation of faith 
in embracing his finished righteousness. The admission of the earlier, with the denial 
of the later Jews, that this promise relates to the Messiah, is considered. The Soci- 
nians concur with the later Jews. The reading of the Vulgate, "Ipsa conteret," is 
disproved. In consequence of this revelation, the old precepts of natural law came 
under new sanctions ; but instead of the positive precept forbidding man to eat of the 
tree of knowledge, a new precept, more adapted to the new covenant established on 
the promise, was given, — the rite of sacrifice. The notion of some Papists, that sacri 
fice was practised by Adam in a state of innocence, is denounced ; together with the 
error of the Socinians, and some Arminians, according to which it was not a divine 
institution. The views of Porphyry on the subject of sacrifices afford singular confir- 
• mation of the principles of revealed truth. The sum of Adamic theology posterior to 
the fall consists in these leading elements : — its foundation in the first promise, its rule 
of obedience in the moral law, and the peculiar feature of its external worship, in the 
institution of sacrifice. — Chap. I. The new church, constituted on the principles just 
mentioned, existed primarily in the family of Adam. Cain was the first to apostatize ; 
and the apostasy was in open contravention of these principles. There was in it un 
belief in regard to the promise, disobedience in regard to the law, and contempt of 
the divinely appointed worship. The expulsion of the fratricide was the first refor 
mation of the church. — Chap. II. Its second reformation must be ascribed to the period 
of Enoch, when " men began to call upon the name of the LORD." The interpretations 
of the expositors who understand these words in an evil sense, as denoting a lapse into 
idolatry, are briefly refuted. At this period the first open separation of the church 
from the world, in the assumption by the Sethites of the name "Sons of God," was 
made. In opposition to those who understand " the sons of God," mentioned in Gen. 
vi. 1-4, to be angels, and to those also who conceive them to have been men of the 
higher ranks in society, it is proved that that passage of holy writ simply intimates 
the progress of defection, when the Sethites, separated from the ungodly since the time 
of Enoch, joined in unholy alliances with females of the apostate races. This defec 
tion continued till the knowledge of true religion came to be restricted to the family 
of Noah, and the deluge was inflicted on a guilty world. — Chap. III. 



BOOK III. 

THEOLOGY FROM NOAH TO ABRAHAM. 

The restoration of theology and the church took place in the family of Noah ; in con 
nection with whom there is the first express mention of a covenant, Gen. ix. 9. As the 
promise includes the requisition of obedience, and obedience is simply the due obser 
vance of the means appointed in order to obtain the promised life, and as obedience 
becomes acceptable on the footing of a covenant, though the promise be matter of 
pure revelation, the name of a covenant is bestowed on it. Various etymologies are 
assigned to the Hebrew word for " covenant." A visible sign of this covenant was 
established in the rainbow. Precepts against murder, equivalent to the institution of 
magistracy, were now issued. Permission for the first time is granted to make use of 
animal food. There is no interdict on the use of blood, the prohibition, Gen. ix. 4, hav 
ing reference only to the duty of abstaining from eating any animal before its life is ex 
tinguished. The origin and history of what are termed the "seven Noachic precepts " 
are involved in considerable obscurity. The sin of Ham, and the woe pronounced on 
him, form the apostasy and reformation <Sf the church of Noah; — a reformation, how 
ever, which resulted in new forms of greater declension, when the impiety of men led 
them to build a tower in defiance of God, and judgment came in the shape of the con 
fusion of tongues. Chap. I. The analogies which some trace between the history of 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 7 

Noah and various mythological fables about Saturn and Janus having been set aside, 
the true reason is assigned for the erection of the tower of Babel ; — not that the sons 
of men might ascend to heaven, — not that they might escape another deluge, but the 
vain-glorious desire to establish their name upon the earth. The attempt was baffled 
by the confusion of tongues. As the " sons of God " had no connection with the tower, 
the primeval language lingered amongst them. This was the Hebrew language ; the 
name of which is derived, not from those who arrived in Canaan from beyond the 
river, Joshua xxiv. 3, but from the Eber mentioned Gen. x. 21. Eber gave name to 
the language from his distinguished piety. Various authorities among the Jews, the 
ancient fathers, and modern authors, are referred to in support of these views. Cap- 
pellus holds that Abraham learned the Hebrew language from the Canaanites. That 
the language of those tribes had affinity with the Hebrew cannot be questioned, and 
it is proved by Bochart, through means of an appeal to the names of towns and men. 
There is no reason, however, that the primeval language should have been lost in the 
line of Abraham, — of those who had not shared in the guilt of attempting to erect the 
tower. The Philistines, it is certain, did not use the Hebrew. In regard to the time 
in which the division of tongues took place, the reader is referred to Buxtorf s disserta 
tion on the subject, — Chap. II. 

The remainder of the third book is occupied with a dissertation on the origin and 
progress of idolatry, in twelve chapters. Although the origin of idolatry is un 
certain, and great diversity of opinion prevails regarding it, some light on the nature 
of divine worship would be obtained from the renewed investigation of this subject. 
Before the deluge there was no idolatry, properly so called. Till the building of the 
tower, about the year of the world 1757, and after the deluge 101 or 102, no traces 
of idolatry can be discovered. — Chap. III. Two kinds of idolatry early acquired 
prominence, — Sabaism, or the worship of the heavenly host; and Hellenism, or the deifi 
cation of heroes upon their decease. The former was the more ancient of the two, 
Job xxxi. 26-28. The modes of worship were simple. To this kind of superstition 
were addicted the Egyptians, the Babylonians, the Chaldeans, and the ancient Persians. 
The rudiments of it were found among the Greeks, and the Gauls, and the Germans. 
• — Chap. IV. The causes leading to this form of superstition might be some lingering 
tradition of the rule ascribed to sun and moon, Gen. i. 17, 18 ; the vanity of the human 
mind in succumbing to the thraldom of sense and outward objects ; and the natural glory 
.of the heavenly orbs. — Chap. V. Another circumstance gave impulse to the spread 
of the superstition. Under the worship accorded to deified men, the powers of nature, 
it was alleged, were in reality worshipped. To escape the shame of worshipping inani 
mate objects this explanation of the old idolatry was invented and urged, — more espe 
cially when men began to be ashamed of the follies and fables of heathenism, after 
Christianity was dissipating the moral gloom of the world. That no such philoso 
phizing explanation of the ruder idolatries prevailed at an earlier period, is proved by 
the long disputation of Plutarch, whether Apollo was different from the Sun. Certain 
points of analogy between the ancient Pagans and modern Jesuits are indicated ; as, for 
example, their tricks in the alleged exorcism of demons. — Chap. VI. The arts of painting 
and sculpture were first employed in subserviency to the interests of idolatry. Conscience 
dictated the necessity of some god. When the true God was unknown, some false god 
must be invented ; and the same instinct which required his existence prompted men to 
seek tokens of his presence, that evil might be averted from them. Hence the forms in 
which sculpture presented the imaginary deities of Paganism ; and hence the demand of 
the Israelites to Aaron, Exod. xxxii. 1. The influence of the deity was conceived to 
lodge in the statue dedicated to his honour. And thus, first, to have assurance of his 
presence, he was represented in a visible form ; and, secondly, to have assurance that 
he took charge of individual interests, his statue was multiplied according to the wish 
and necessity of each individual who relied on his aid. — Chap. VII. The visible 
objects to which superstitious worship was addressed were either tapering pillars or 
rude stones. Only after a lengthened course of aberration from the knowledge of 
God, did men venture to reduce their conceptions of Deity to the human form. The 



8 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 

peculiar description of stones called EXITVXHK is held to be a corrupted tradition of 
what occurred with Jacob at Bethel. — Chap. VIII. 

Wearied of the stars, whose unfaltering regularity rebuked the vanity and fickle 
ness of the human mind, men invented gods more like themselves, by elevating to the 
rank of deities those who, in this life, had acquired some renown and dignity. Various 
are the theories explanatory of the origin of statues. The Jews affirm that Terah, the 
father of Abraham, was the first sculptor; Pindar ascribes statues to the Rhodians ; 
Isidore, to Prometheus; the majority of writers, to Dsedalus. — Chap. IX. This eleva 
tion of men to divine honour began in the east, and the memory of those who were 
the fathers of the race after the deluge was held in peculiar veneration. GREECE 
took the lead in this fabrication of deities, so that it came to be styled " Patria et 
officina deorum." This deification of men became universal, from various causes. The 
names of the true God, after the confusion of tongues, were applied to the deities of 
the heathen. — Chap. X. The origin both of the inhabitants and of the name of BRI 
TAIN is unknown. The impression prevails that the European islands were peopled 
by the descendants of Japheth, and that the name of the inhabitants of Wales, Cymbri, 
Cambri, or Gomeri, is derived from Gomer, the eldest son of Japheth. The etymologies 
of Britain are exceedingly various, the conjecture of Bochart, that it comes from 
"]2X-n"a. "land of tin," being the most probable; but all agree that the aborigines 
of the island were addicted to gross superstition. Druidism was the prevailing form. 
Origen says they worshipped the sun; and it would seem, from other authorities, the 
moon also. The Druids are said to derive their name from the oaks — in Greek called 
^fvs — near which their ceremonies were performed. Strabo describes three kinds of 
Druids. They used a peculiar dress, had schools for the education of youth, practised 
medicine, and in their theology certain peculiar tenets were contained; as, for in 
stance, the immortality and transmigration of the soul. They cultivated eloquence, 
rhetoric, geography, and astronomy. One Druid held a primacy over the rest. Sacri 
fices peculiarly barbarous obtained amongst them, particularly two kinds of human 
sacrifices. The introduction of Christianity into Britain is reviewed at length, the 
author detailing the same facts which appear in his answers to Vincent Cane, See 
vol. xiv. of his works, p. 94, 393. — Chap. XI. Some faint traces of the knowledge of the 
true God still existed. The Athenians had an altar " to the unknown God." There 
are references in Cicero, Philostratus, Sophocles, Justin, and Lactantius, which show 
that some dim belief of one supreme God prevailed throughout heathenism, in spite of. 
the popular superstitions. — Chap. XII. The corruption of this dim and primary 
belief gave rise to much superstition and idolatry, — the worship of Jupiter, Pluto, the 
heavenly orbs, and deceased heroes, and demons, and a crowd of idols, beyond enume 
ration. — Chap. XIII. As polytheism spread and grew, even living men, such as the 
Roman emperors, called themselves gods, and claimed divine honours. The condition 
of the world, in this respect, was never so bad as when Christianity began to spread 
among the nations. — Chap. XIV. 

BOOK IV. 

THEOLOGY FROM ABRAHAM TO MOSES. 

This book is occupied with an account of theology as known and revealed to Abraham 
and Moses, including two digressions, on the origin of letters, and on the ancient letters 
of the Hebrew language. 

Abraham, abandoning at the call of God the idolatry in which he had been to some 
extent involved, received a considerable enlargement of revealed truth, in addition 
to what had been transmitted from Noah : — 1. The promise of the Seed in whom all the 
families of the earth were to be blessed was seven times given to him. 2. A more copious 
declaration of the covenant of grace was made to him, Gen. xvii. 1-7. 3. The restric 
tion of the covenant to his seed was declared, Gen. xii. 3. 4. Circumcision, as a sign of the 
covenant, was instituted. 6. The communication of the privileges of the covenant and 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 9 

church to the infant seed of believers was announced, Gen. xvii. 7. And, lastly, Abraham 
"Was taken into special communion with God, and called " The friend of God." — Chap. I. 
The church became visible when, from a single family like Abraham's, it came to em 
brace the numerous families of his posterity. With the preservation of their ancient 
language, however, his descendants did not entirely retain the purity of their ancient 
faith. The legislation of Sinai was needed, to restore the true knowledge of the true 
God to the multitude who in Egypt had become tainted with its superstition. The 
remarkable feature in the revelation imparted through Moses was, that it was given in 
a written form, and reduced to a system, and greatly increased in amount. — Chap. II. 

It is necessary, therefore, at this stage to inquire into the ORIGIN OF LETTEES. Some 
believe them to have been in use before the deluge ; but this is not probable, as recourse 
would have been had to this method of preserving and transmitting revealed truth, 
which was not the case ; and, secondly, all accounts of the origin of letters agree in 
placing the invention of them posterior to the deluge. Not to speak of the Chinese, 
the Assyrians, Egyptians, Phoenicians, and even the Greeks themselves, contend for the 
honour of this invention. No tradition is more prevalent and authentic than that 
Cadmus first introduced letters from Phoenicia into Greece. There is an equal agree 
ment of belief that the number of letters which he introduced was sixteen. To 
these, according to Pliny, four were added by Palamedes. It is probable that the 
Phoenicians, seeing the letters which the Hebrews used, invented those which Cadmus 
brought with him into his adopted country. In regard to the ages succeeding the 
deluge, Kircher labours in vain to prove that the Egyptians used written characters 
before the times of Moses. The expression, "Book of the Wars of the LORD," Num. 
xxi. 14, does not imply a literature previous to the writings of Moses. It may be 
rendered, "Account of the wars of the LORD;" and instead of the words in connection 
with it, "It is said," we may read, " It will be said." Nor is the argument of Vos- 
sius stronger, founded upon the astronomical observations sent by Callisthenes from 
Babylon, and extending over a period of one thousand nine hundred and three years; 
Simplicius, who mentions the fact, having lived about one thousand years afterwards, 
and the utmost variety of statement existing among different authors in regard to these 
observations. — Dig. I. 

In the same chapter there is also a special digression on THK ANTIQUITY OF THE 
HEBREW LETTERS in particular. Though Origen and Jerome make mention of the 
Samaritan Pentateuch, there is no evidence that they ever saw it; but their tes 
timony is express that the Samaritans of that time had the Pentateuch in the He 
brew language, but in a different character. The Samaritans, originally collected 
from the dregs of different nations, and rejected by the Jews on their return from 
Babylon, under the terror of Antiochus openly renounced the worship of the true 
God. Such men did not scruple to tamper with the integrity of the Pentateuch, 
and generally corrupted it in accommodation to their own prejudices. There are 
strong arguments against the notion entertained by some, that after the return from 
Babylon, the Jews executed copies of their Scriptures in the Assyrian character, 
and the Samaritans did exactly the reverse, writing Scripture in the old and true 
Hebrew character. The people during the captivity might retain the knowledge 
of their native tongue. The exposition of the law by the Levites, Neh. viii. 7, 8, 
might be a mere interpretation, rather than the translations from which it is said the 
Targums arose. There is no evidence that the square letters were Assyrian or Chal 
dean. Eusebius, Jerome, and Beda, while affirming a change made in the letters by 
Ezra, do not affirm that he changed them into Assyrian. Even before the captivity the 
Jews would seem to have been acquainted with the Syrian tongue, 2 Kings xviii. 26 ; 
and if both languages were understood, there was little need for the change contended 
for. The arguments for it consist of testimonies from Jewish and Christian' writers ; 
and monuments still exist. But these testimonies are irrelevant, contradictory, and 
opposed to other testimonies. The monuments appealed to are coins ; which yield evi 
dence equally inconclusive, so many frauds are practised in the matter of coins. The 
inscriptions which, Kircher says, were found by a Franciscan monk in Horeb, and from 



10 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 

which he deduces this meaning, " A virgin shall conceive," afford a precious specimen 
of the impostures with which men are sometimes deceived. Buxtorf proves that the 
Jews were acquainted with the Samaritan character before the destruction of the 
first temple. The Egyptians used three kinds of letters ; so that it was not uncommon 
for a nation to use more than one kind. On the other hand, there are ancient coins 
in the square letters. In fine, there are five reasons for believing in the superior an 
tiquity of the Hebrew characters : — 1. Their prescriptive right and immemorial claim 
to the antiquity ascribed to them. 2. The insufficiency of every reason assigned for 
the alleged change. 3. Various circumstances which rendered it impossible. 4. The 
numerous testimonies pf the Jews against it. And, lastly, The uncertainty that hangs 
over the whole history of these Samaritans. — Dig. II., Chap. III. 

Resuming, after these digressions, the history of religion, the author comes to the legis 
lation of Sinai ; of which a report was widely diffused over the world. Before this 
period no laws were publicly promulgated or committed to writing ; and even among 
the Gentiles acknowledgments are found that Moses was the earliest legislator. The 
fundamental principles of the revelation, as communicated through Moses, are as fol 
low : — 1. That revelation is the only rule of all religious worship which is acceptable 
to God. 2. That salvation proceeds purely from sovereign grace, through the promised 
Seed. 3. That all typical institutions had a limit prescribed to their duration, beyond 
which it would not be lawful to adhere to them. — Chap. IV. 



BOOK V. 

THE CORRUPTION, RESTORATION, AND FINAL ABOLITION, OP MOSAIC THEOLOGY. 

There was a twofold defection of the Jewish church;— partial, inasmuch as, through 
the grace of God, it was for a time recovered to the faith and obedience of the truth; 
final, when it terminated in the complete destruction of the nation. Under the former, 
despising revelation, the chosen people addicted themselves to worship sinful and erro 
neous; — first, in respect of the objects, which were the idols of foreign nations; and, 
secondly, in respect of the modes employed. — Chap. I. They borrowed the worship of 
the sun from the Chaldeans, the teraphim from Mesopotamia, the worship of the heifer 
from Egypt. The Moabites and Midianites seduced them into the sin of Baal-peor. 
With the Ammonites they worshipped Moloch ; with the Tyrians, Baal ; with the Philis 
tines, Beelzebub. Modes of worship cruel and abominable were derived from the same 
sources; such as the immolation of children, and libations to the queen of heaven. — 
Chap. II. The various names are noticed which are applied by Scripture to the idols 
of the heathen ; some of these names having reference to their imagined efficacy, some 
to their influence on the conscience, some to the matter of which they are framed, 
some to their external form, some to peculiar reasons on account of which they are 
so called, and some to the feelings of contempt and aversion with which they ought 
to be regarded. — Chap. III. An account is given of Baal-peor, the idol of the Moabites. 
— Chap. IV. The next idol to the worship of which the Israelites apostatized was 
Baal, and the different names ascribed to him are considered, — Baal-zebub, Baal-samen, 
and Baal-berith. — Chap. V. The different rites by which Baal was worshipped are 
described, and he is identified with the sun. — Chap. VI. Moloch, the abomination 
of the children of Ammon, the worship offered to him, the origin of Gehenna and To- 
phet, and the connection of this idol with the sun, next come under review. — Chap. 
VII. Ashtaroth, the goddess of the Sidonians, is identified, under various forms and 
names, with the moon. — Chap. VIII. The sin of Aaron, in the formation of the golden 
calf, is affirmed to consist in the arbitrary worship of God, in a way which he had not 
appointed. — Chap. IX. That the ten tribes might not resort to the house of David, 
Jeroboam thought it necessary to institute a new species of worship, and for this pur 
pose he took the calf of Aaron as a model. Mention is also made in Scripture of tera 
phim used for vaticination, as also the ephod of Gideon, Judges xvii. 5, and viii. 27. — 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 11 

Chap. X. The apostasy of the Jews, which drew down the punishment of seventy 
years' captivity in Babylon, consisted in setting aside the three great principles of 
Mosaic theology; — rejecting the pure worship of the true God for idolatry; asserting 
justification by works, in opposition to the doctrine of justification by grace; and claim 
ing a perpetuity for Mosaic rites, to the disparagement of the promise of the Messiah, 
on whose coming they were to vanish aAvay. — Chap. XI. The reformation under Ezra 
effected important changes: — 1. The rebuilding of the temple; 2. The institution of 
the great synagogue ; 3. The diligent revision of the copies of the sacred books ; 4. The 
preaching of the word ; 5. The excommunication of the Cuthites ; and, 6. The separa 
tion of the people from strangers Chap. XII. 

The revision of the text by Ezra leads to a long and learned digression on the sub 
ject of HEBREW PUNCTUATION ; which was most probably an invention of Ezra, and, at all 
events, cannot be ascribed to any author later than the age of Ezra. The following 
grounds for this opinion are urged : — 1. The universal use of the points; 2. The nature 
of the invention itself, which has the aspect of a divine disclosure rather than a human 
invention; 3. The testimonies of the Jews; 4. The great utility, if not the absolute 
necessity, of the invention; 5. The uncertainty and hesitancy which characterize the op- 
posing views. The following arguments against the antiquity of the points are refuted 
in succession: — 1. The authority of eminent men; 2. The identity of the old Hebrew 
with the present Samaritan characters ; 3. The absence of points in the copies used in 
the synagogue ; 4. The testimony of Elias Levita and Aben Ezra ; 5. The silence of the 
Talmud respecting them ; 6. The extraordinary number of vowels and accents ; 7. The 
ignorance of Jerome on the subject ; and, 8. The fact that they are not found in the 
cognate dialects of the Arabic and Syriac. — Dig. I. The last three points of the 
reformation under Ezra, which have been already specified, are considered briefly. — 
Chap. XIII. Some causes of the final apostasy of the Jewish church are unfolded ; — 
connection with the Gentiles, the entrance of philosophy, the circumstance that the 
sacred tongue fell into desuetude, the ignorance of the people, the ambition and pride 
of their teachers, and the general corruption of manners. Digressions follow on the 
subject of the SEPTUAGINT VERSION and the CHALDEE PARAPHRASES. — Chap. XIV. 
The leading steps of the final apostasy of the Jewish church are described. The 
first principle of Mosaic theology, which consisted in the paramount authority as 
cribed to the Word of God, was set aside or overlaid by a portentous growth of tra 
ditions and the figment of an oral law. As many affirm that several institutions in the 
New Testament church were borrowed by Christ from corresponding practices which 
had been introduced by the Jewish doctors, a digression is here inserted in disproof of 
this notion. It is conceded that some sayings among the Talmudists correspond with 
what we find in Scripture ; that the rabbis trace a similarity between certain Chris 
tian rites and rites previously in use among the Jews ; that the teachers of the Mishnah 
and Gemara do not refer to these sayings and rites as if of recent origin and notoriety ; 
and that our Lord employed various proverbs current among the common people. With 
these admissions, however, it is denied that the oral law is any thing but a figment, 
that there is any warrant for the rites and ceremonies of the Talmudists, that our Lord 
ratified any purely Mosaic institution by his authority. After other considerations of the 
same tendency, it is shown, in regard to the Lord's prayer, baptism, the eucharist, and 
excommunication, that they are not borrowed from the rites and customs of the Jews, 
but rest on the authority of Christ, as the great lawgiver in his church. — Chap. XV. The 
second fundamental principle of the Mosaic theology was the doctrine of justification by 
grace. The Jewish church in its apostasy rejected it, deeming themselves sure of sal 
vation simply on the ground of lineal descent from Abraham, Matt. iii. 9, denying their 
spiritual weakness and inability, and seeking to establish a righteousness of their own. 
The third great principle in the Mosaic theology, — faith in the promised Messiah, — 
was set aside by the doctrine that the Mosaic ceremonies, only valuable so far as typi 
cal of Christ, were to continue for ever. The predicted descent of the Messiah from 
the tribe of Judah involved the abolition of those ceremonies, to the very nature of 
which the sacerdotal supremacy of the house of Aaron was essential. — Chap. XVI. 



12 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 



BOOK VI. 

EVANGELICAL THEOLOGY. 

On the overthrow of the Jewish church, theology, so far as it was purely Mosaic, 
lost its efficacy. To bring the church to a higher condition of spiritual privilege, the 
Son of God appeared, and theology, so far as it is strictly evangelical, was declared by 
him. Two expressions in sacred Scripture mark the character of the age in which 
Christ appeared: — 1. It was " the fulness of time;" and this fulness had respect first to 
the state of the world, inasmuch as idolatry had reached its height, the insufficiency of 
philosophy to restore the true knowledge of God had been proved, the utmost dignity of 
earthly dominion and extent of human power had been attained, and an expectation pre 
vailed throughout the world that some divine interposition, by means of an illustrious 
prince, was about to take place for the deliverance of man ; and secondly, to the divine 
purpose, 1 Pet. i. 20. 2. It was the "last days," the Jewish church being on the eve of 
dissolution, as may be gathered from different parts of Scripture, Gen. xlix. 1. — 
Chap. I. Christ, from his relation to the Father, possessing perfect knowledge of the 
divine will, reveals to us evangelical theology, of which the following are six leading 
principles: — 1. The inability of the natural man to discern this knowledge; 2. The 
need of regenerating grace for this purpose ; 3. Regeneration obtained solely through 
the Holy Spirit ; 4. The office of the Spirit in giving us a saving acquaintance with 
evangelical doctrine ; 5. The spirituality of the worship to be offered up under the 
influence of this doctrine ; 6. The separation of all true worshippers of God in Christ 
from the world. — Chap. II. Some knowledge of God may be acquired by the natural 
understanding, without the special assistance of the Holy Spirit, through the reading 
of Scripture and the study of systematic theology : but those who know nothing more 
than these external helps supply may be Christian philosophers, but are not evangeli 
cal divines ; for the knowledge which they possess is not such as God requires, does 
not imply spiritual and saving illumination, and attains none of the ends of true 
evangelical theology. — Chap. III. Regenerate men alone are capable of enjoying evan 
gelical knowledge. Evidence in support of this proposition is found in the autho 
rity of the apostle Paul, 1 Cor. ii. 14, 15, and of Christ himself, John iii. 3; in the 
spiritual inability of the unregenerate ; and from a consideration of the ends which 
theology, when really and savingly apprehended, promotes, and which are, — 1. Con 
formity to God ; 2. Communion with God ; and, 3. The enjoyment of God. — Chap. IV. 
It is necessary to define exactly who are meant by " the regenerate." Some there are 
who consider all who are baptized as regenerate. Papists contend for the absolute 
necessity of outward baptism. The fathers used ambiguous language, ascribing to 
such as appeared to be regenerate what belonged only to those truly regenerate, — an 
ambiguity which Augustine removes, when he teaches that many are called sons of 
God, from the sacrament of regeneration, who are not really born of God. All who 
are baptized, however, are not to be held, simply on account of their baptism, as re 
generate, unless they have experienced the efficacious grace of the Spirit. The Spirit 
operates for our regeneration by enlightening us into a knowledge of our miserable 
condition by nature; — by awakening the conscience to a sense of guilt,; — by touching the 
heart with legal grief and fear ; — by administering relief to the sinner when he is 
brought to this extremity, through the proclamations of the gospel, Isa. Iv. 1, John 
vii. 37; its declarations, John iii. 16; its exhortations, Acts ii. 38; its invitations, 
Matt. xi. 28, 29 ; and its promises ; — by the exhibition of Christ ;— and by implanting a 
new spiritual life; — till the sinner, softened and subdued under the impressions of grace, 
consecrates himself entirely to the obedience of the faith. — Chap. V. Theology is a 
spiritual gift, or rather the combination of spiritual gifts. Christ is the author of all 
spiritual gifts ; and the unction by which he imparts them to us is from the Holy One, 
1 John ii. 20. The fundamental and radical principle, therefore, of all evangelical 



ANALYSIS OF THE FOLLOWING WORK. 13 

theology is the necessity of that saving light by which the inind of the sinner is dis 
posed and enabled spiritually to understand the things of the Spirit of God. Evange 
lical theology is defined to be " A spiritual gift imparted by the Holy Spirit, in the 
name of Christ, to the minds of the regenerate, by which they are made wise in the 
knowledge of the mystery of godliness, conformed to the truth, and directed in the 
performance of the obedience and the worship due to God in Christ." The object of 
this knowkdge is all truth pertaining to the kingdom of Christ ; the mode of its com 
munication is supernatural and by the Spirit ; Us foundation is laid in a spiritual un 
derstanding; its primary effect is conformity to the image of God in Christ. — Chap. VI. 
According to the principles of evangelical theology, as made known to us by Christ, a 
new church has been instituted, to continue to the end of the world. The first prin 
ciple in its constitution is, that it consist of regenerate persons. While the holiness 
of the Jewish church was, to a large extent, a typical prefiguratioii of what was to 
come, genuine holiness of life is requisite in the members of the church under the 
gospel dispensation ; although hypocrites may find admittance into it, to stain its purity 
and disturb it by their apostasy. Secondly, The church, under the gospel dispensa 
tion, is catholic, — confined and restricted to no particular land or nation ; no city, 
mountain, or temple, neither Jerusalem, nor Rome, nor Constantinople, nor London, 
nor Oxford, has any pre-eminence in the sight or favour of God. Where two or 
three are met in the name of Christ, he is in the midst of them. Thirdly, The wor 
ship of God is everywhere to be openly and solemnly performed, in particular churches 
instituted for the purpose Fourthly, This worship must be entirely spiritual, all 
external and carnal ornament being expressly forbidden. Fifthly, The divine word 
is the only pattern and rule of faith, worship, and obedience. Sixthly, The pre 
sence of Christ by his Spirit is promised to the assemblies of his people to the end of 
the world. — Chap. VII. The apostasy of the gospel church took place by the neglect 
and violation of all these fundamental principles. By the admission of the impure 
and worldly, purity of communion was lost ; regeneration dwindled into the external 
rite of baptism ; a government of worldly pomp was erected. Instead of true catholi 
city, the Papacy, with its claims to universal dominion, arose. Instead of particular 
assemblies of the faithful, empires, kingdoms, commonwealths, were regarded as 
churches. Instead of the spiritual beauty of holiness in the worship of God, histrionic 
mummeries and abominable idolatries were introduced. Instead of implicit deference 
to the word of God, traditions and the authority of the church became the established 
creed. To all this there was added an utter contempt of the promised presence of 
Christ by his Spirit in the churches. 

At this point a digression is inserted on the corruption of theology by the admixture 
cf secular philosophy. This corruption began at an early period, and to this source 
must be ascribed the heresies of the Gnostics and Valentinians. The nature of divine 
truth is peculiar and distinct from philosophy, while the mode of communication differs 
from the teaching adopted in the schools. The practice, therefore, of digesting the 
truths of revelation into systematic order, and of reducing them into articulate pro 
positions, according to the forms and methods of philosophy, has given rise to a philo 
sophic theology injurious to evangelical doctrine. The plainest truths of the gospel 
have been so encumbered with the intricacies of speculation, that the apostle Paul him 
self could not have understood them unless he had been instructed in the philosophy 
of Aristotle. The heretics who asserted Christ to be a phantom or a mere man were 
unhappily met, by such writers as Clemens, Origen, and Tertullian, with arguments 
taken from secular philosophy. The fondness for philosophical subtilties in theologi 
cal discussion increased, to the manifest injury of divine truth. Quotations from 
Jansenius, and Lord Bacon, and Erasmus, are adduced in confirmation of this view. 
At the Reformation this tendency received a check. It had again revived, strife pro 
ducing strife, distinction being met with opposing distinction, and every new term en 
gendering a multiplicity of others. — Chap. VIII. 

The last chapter of the work is occupied with advices regarding the study of theology 
and Scripture. Theology is to be viewed as saving light renewing the mind, and the 



14 ANALYSIS OF THE FOLLOWING WOKK. 

gifts of the Spirit enable men to arrange the articles of truth into a natural order and 
system, and qualify them to teach ; but the use of theology is chiefly considered in 
reference to the ministry of the gospel : — 1 . To prosecute the study of it aright, some 
knowledge of grammar, logic, rhetoric, and the sacred languages, is presupposed. 
2. The true object of theological knowledge should be kept uniformly in view, — saving 
acquaintance with the mystery of the gospel. The student must seek to grow in 
spiritual and saving wisdom. 3. The Scriptures must be habitually studied in a spirit 
of devout meditation. Four different errors must be avoided, if we would study Scrip 
ture aright : — (1.) The notion that it is so obscure, that the best mode of acquiring a 
knowledge of its contents is the perusal of systems of divinity ; (2.) The preference of 
subtile speculation to the heavenly wisdom contained in Scripture ; (3.) Neglect of 
prayer for the promised and necessary aid of the Holy Spirit ; (4.) Disinclination to 
close fellowship with (rod. 

The following practical directions are supplied : — 1. The student should feel God to 
be near to him in studying the Word ; 2. His principal end should be his own im 
provement in personal godliness ; 3. He should cultivate the religious subjection of 
his conscience to the authority of the Word in all things ; 4. He should study Scrip 
ture in the original languages ; 5. Constant and fervent prayer should begin, accom 
pany, and follow, all his use of these and other means. In addition to all such studies, 
fellowship should be maintained with those who attend strictly to the duties of religion, 
according to the principles of evangelical theology. — ED. 



AD LECTOREM EPISTOLA. 



LECTORI BENEVOLO ET VERITATIS EVANGELICJS SINCERE STUDIOSO 

ET nPATTEIN: 

NISI persuasum haberem, erudite lector, tua interesse eorum nonnulla saltern 
qusB libello hoc in disquisition em veniunt accurate nosse, ipsum potius veris inje- 
cissem flammis, quam memet eis, quas istiusmodi conatibus minitantur multorum 
prsejudicia. Quae enim res alio quocunque, singulatim quemvis ab hisce studiis 
deterrere soleant, eae omnes hoc tempore confertim se nobis offerunt. Verum cum 
a multis jam retro annis, votis et cogitationibus vita ista mihi prsesumpta fuerit, 
qua ccelestis sapientiae et veritatis divinee studiosis aliquo modo prodesse, adversus 
pop{to*.vxtia ista, quorum alias promptus est ad mentes hominum minime malorum 
aditus, animum obfirmandum duxi. Novi vires immanis illius in via leonis, 
(cujus meminit divinae pariter ac humanse sapientiae prsestantissimus), quipigros ab 
officio terret ; eisque eo minus commoveor, quo magis eas jamdudum sum exper- 
tus. Neque unius loci, aut etiam setatis, quibus iste omnem suam ferociam accep- 
tam refert, res agitur, ubi de augmentis lucis spiritualis indies in diem perfectum 
pergentis, serio deliberatur. Quamvis ideo quo minus laudabilis cujuscunque 
incoepti fructus percipiant plurimorum mentes tardaverint praejudicia, istis tamen 
saltern apud posteros sublatis, ea quse ope et auxilio divino ad illustrandam verita- 
tem freti aggredimur, optatis haud destituta iri, summa potest esse spes et exspecta- 
tio. Suus cuique in hoc opere aetati labor est; neque rare- evenit, ut ex eorum 
lucubrationibus, qui e medio excesserunt, ad quas, invidiae, aemulationis, odii, studii 
partium causas procul habentes, accedunt, uberiorem messem homines demetant, 
quam illorum qui in eos eorumque commodum solum intuentes, ipsi etiam sint 
pene inscientes posteris profuturi. Non enim novum est ut factorum cequitas 
homini esset inmdiae a proximo suo. Verum enim vero, infinita ilia sapientia 
qua} cunctis moderatur, mortalium vitiis suavissima rerum omnium et seculorum 
inter se dispositione et nexu impervestigabili ita occurrere statuit, ut ne quo modo 
praestitutis divinae veritatis increments iter praecluderent. Non est igitur cur 
quisquam studiis hisce sincere versatus, inccepto alias rite institute desistat, vel for- 
midans obtrectatores. vel cedens prsejudiciis. Neutiquam in istis officii nostri cardo 
vertitur. Neque esset Christi semis, cui unice constitutum esset, hominibus placer e. 
Id quoque bona Dei providentia ita disponente, ad laborantium in agro Domini 
solamen commode sscpius accedit, ut semen in terram projectum, sarritum calum- 
niis, et obductum conviciorum fimo felicius et uberius adolescat, eo cui ex utri pu- 
tidissima u//,&Tf>ius <rr t ? KvfaXxvs, blandissime adspirat popularis aura. Cum autem 
ipse ex eo tempore quo animum ad haac scribenda appuli, nihil prius habu- 
erim quam ut orationes hominum prasterfluere sinerem, modo eis qui aX»hvuv lv 
serio expetunt prodessem, ea omnia quae quorundam ^axynriffo^ia,, aliorum 
iunxos pertimiscenda predicant aut portendunt, et cogitatione praecepi, et 
insuper habenda duxi. Neque vero sane, uti spero, rem invidiosam, et obtrecta- 
tionibus opportunam suscepi, aut a munere, quod Dei gratia, jam aliquamdiu in 
ecclesia sustineo, alienam. Operis instituti rationem, me tacente, indicabit ipse 
libri titulus. Verae scilicet theologiae investigat naturam; et quomodo ab aliis 



12* AD LECTOREM EPISTOLA. 

investigatio ilia sancte institui possit, exponit viam modumque. Quousque hac aut 
ilia operis parte mentem Christi sim assequutus, tuum est, lector pie et erudite, 
nam ad te haec pertinent, accurate perpendere. Verum ut studiorum meorum 
in opere hoc rationem plenius tecum communicare possim, nonnulla altius paulo 
sunt repetenda, ac memoranda ea quae, cum pluribus in theologia studiosis prae- 
pedimento fuerint, mihi cogitata haec in medium proferendi occasionem obtulerunt, 
vel etiam quandam intulisse necessitatem visa sunt. Nos enim non solum nobis 
natos esse docet ipsa ratio, qua homines sumus; eorum vero omnium, quae a 
Christo gratis donamur, rationem tandem reddituros praenuntiat evangelium. Si- 
quis autem alicubi me in senticeta imprudentem incidisse, se deprehendisse arbitra- 
tus fuerit; is si cogitaverit, me non alio animo ad ea accessisse, quam ut illos ex- 
tricarem, quos in iis ad metashaerere conspexeram, haudforsan iniquus erit iccirco 
laborum nostrorum aestimator, ubi, viam nos rectam quasi digito deviis common- 
strare, negare non potest. 

Sunt autem, ut de iis primo loco dicam, quibus accurata omnis sapientise divines 
investigatio supervacanea prorsus videtur ; neque cur quis in illam mentis aciem 
intendat causas ullas satis graves esse arbitrantur. Habent etiam persuasionis 
suae, seu potius amentiae quasdam rationum umbras, quas omnes hie loci persequi, 
et nimis esset longum, et nos multum abduceret a proposito: quicquid etiam foris 
obtendant, intus latet verae pietatis et veritatis evangelicae odium. Cum eo vero 
contendere, qui, ut ille ait, 



- 'inpov ftlv xtvdit !»/ Qpiff'tv, ciX 

nimis esset inutiliter studium locare. Quibus quidem deest ad utiliora ingenii 
vis, quibusque nihil domi aliud est quod agant, aut unde se alant, auctores essent 
hi homines, huic se studio dandi in mancipium ; ut qui vegeta mentis indole, et in 
genii acumine ad altiora feruntur, sterili ejus jugo deprimerentur, haud aequum 
esse censent. A quoquam autem divinam hanc sapientiam quaeri, in alium fruc- 
tum finemve, aut esse quaerendam, quam ob opes, divitias, honores, popularem 
venerationem, aut virorum principum favorem, ne per somnium quidem unquam 
cogitant. Hinc omnem ejus optant intra limites sisti inquisitionem, ignavissimis, 
occupatissimis, etiam mortalium sceleratissimis pervios; quos quicquid ultra est, 
inter vana, ficta, curiosa, incerta numerandum esse statuunt. Quamvis enim rem 
ipsam ad vitae rationes aliquo modo necessarian! judicent, exactam tamen et dili- 
gentem ejus accurationem, ista secum ferre incommoda arbitrantur, quibus ut ma 
ture occurratur, publicae pacis et religiosi istius affectus, quern parit ignorantia, 
plurimum intersit. 

Facilior autem est causae nostrae adversus harum belluarum incursus, defensio, 
quam ut in ea magnopere sudem. Verbo dicam : or olx, ofiauri fixatrtpvftovinv, neque 
intelligentes quaenam sit theologiae natura, quisve finis, nee quanti sit non perire 
aeternum. Olim fateor ab hypocritis dictum; "Quaefatigatio?" et " quod lucrum?" 
Mai. i. 13, iii. 14. Qui vero serio perpendent Deum nusquam majorem in praeceptis 
adhibere severitatem, aut in promissis gratiam, quam cum hanc sui cognitionem a 
nobis exigat, iiscum juxta non sentient, nisi ipsi etiam premantur peccati dominatu. 
Paucissimi quidem sunt, iique aut mancipia pauci laboris, aut palam impii, qui 
aperte, et yvpw, quod aiunt, <ry xsipaXjj stultitiae condemnant industriam omnem in 
veritatis coelestis studio et disquisitione positam. Verum qui revera quicquid 
temporis ei impenditur, inter damna reputant, neque pauci sunt, neque impii videri 
vellent. Nee de iis solum loquor, quorum tanti interest hac in re non esse pere 
grines aut hospites, quanti est ipsa animarum salus, qua? omnium hominum est 
conditio, sed de iis etiam, qui ex professo ad sapientiae hujus se studia conferunt, 
ac sacrorum se illius mystas profitentur. Hinc postquam aliis quibuscunque studiis, 
aliquot annos theologiae nomen obtentui fuerit, politici, medici, poetae, oratores, 
historici, philosophi, plures prodeunt; aututinam prodirent, cum nihil minus sint, 



AD LECTOREM EPISTOLA. IS* 

quam quod maxime videri cuperent. Habitus enira aut vestes peculiares, incessus, 
Tultus ad falsam et urabratilem modestiae speciem composites et fictos, quod inane 
superbiae, insolentiae, contumaciae tegumentum pellucet quam cribrum crebrius, 
gradus et dignitates, aliasve otii, opum, dominationis nomenclaturas, theologos 
non conficere, dudum est quod deprehendimus experimentis. Atque haec inde 
eveniunt quod revera sapientise hujus mysteria, neque curent, neque ament; et 
quamvis ejus nominis obtentu in alios fines impudentissime utantur, cum ccelesti 
et spirituali ejus virtute, puritate, et efficacia intimas agunt inimicitias. Sed 
mittamus hunc numerum: habent mercedem suam. De illis etiam dicentis qui in 
studio theologise varie impediuntur, ad eos qui sibi ipsis unico sunt impediment©, 
baud pertinet oratio. Id quidem quod maxime in negotio hoc studiosis obstat, est 
mentis humanae nativa et vitiosa caecitas; quam nisi is sustulerit Spiritus sui effi 
cacia, qui olim dixit " ut e tenebris lux splendesceret/'ventos reti venabitur, quisquis 
sapientiee hujus investigationi studium et operam locat. Cum autem nobis de ea 
in ipso libro pluribus ex professo agendum sit, earn hie loci prsetereuntes, ista so- 
lum persequemur, quse ex variis causis particularibus, horum studiorum rationem 
instituentibus plurimum officiunt. Ea vero cum ad duo capita pertineant, quorum 
unum studiosos, studia ipsa alterum spectat, prius uno alterove exemplo perstrin- 
gentes, posterius quantum causae et proposito nostro satisfaciat, tractabimus. 

Primo autem in loco se nobis offert socordia ista, qua studiosorum partem non- 
nullam, non minimam, torpescere videmus. Facile quidem esset vitium istud ac- 
cusare ; et, si quse in earn sententiam dici possint expromere coner, immensa esset 
oratio. Cum vero ea flagret infamia, ut non aliter sibi, nominisque sui existima- 
tioni consulendum ducant, quam si earn, verbis saltern, male excipiant etiam igna- 
vissimi, eo onere libenter nos levabimus. Latentes ejus causas, quo melius iis 
occurrat quisquis unius vitii mollitie totius vitae fructus damnum compensandum 
haud ducit, paucis extraham in lucem. Harum prsecipua est concupiscentiae in- 
natae efficacia, in voluptatum amorem pruriens. Fieri enim non potest, ut animus 
libidini deditus, amore, desiderio, cupiditate, luxuria impeditus, quidquam eorum 
serio cogitaret, in quibus nisi gnavus sis, et frugi, frustra laborabitur. Emollit 
animos omnis servitus, ea praesertim quse est peccati. Cum vero omnem ingenii 
laborem horreat mens concupiscentise addicta, et dedita, quoniam ipsam occupet 
vitium naturae, et tenebris obstrictam teneat : ita eum qui res divinas et spirituales 
versandas suscipit, penitissime aversatur. Hinc fit ut postquam ad istarn quae 
naturae depravatae inest, novam sibi in peccati servitute vitiorum g'£/v contraxerint, 
plurimos videas multis nominibus veritatis divinae studio devinctos, quos tanquam 
equos delassatos, nullis stimulis ad viam institutam pergendam cogere possis ; ea 
praesertirn assequutos, quorum gratia grave illud onus aliquandiu forsan sustinu- 
erunt. Ut quis, enim, simul p<A&«Mf esset ac QiXofats, est impossibile. Et tamen 
ea est inter plurimos a sanctissima Christi doctrina foedissima defectio, ut neuti- 
quam satis habeant se iis libidinum incentivis, quae mundus in malo positus omni 
bus continue suggerit, incuriose, secure, et negligenter objicere; sed insuper sedulo, 
et cum cura ea persequuntur, qua? sibi aliisque voluptatum sint fomites, et ad 
peccandum illicia. E pernitiosa sobole, quae ex radice hac in tota humana vita 
pullulat, socordia ista est, quae animas prius rebus omnibus arduis, praeclaris, 
divinis dejectas, et ad vana, putida, pereuntia mancipatas, aeternum perire cogit. 
Scio quosdam, dum nimio rerum terrenarum desiderio aestuant, studiorum taedia 
subire velle ; atque ex eo animos ad tempus sumere, quod omnes industrias nervos 
propediem est incisurum. Atque horum quidem nonnulli sententia persistunt, 
donee propositum assequantur; hoc est, opes aut honores adepti fuerint, qua; illis 
studiorum omnium meta est ; plures autem longe paulatim labascentes inertissimo 
et turpissimo se otio dedunt. Quod ideo eorum qui se bonarum artium studio, 
atque adeo divinae ipsius sapientiae addixisse profitentur, tot incultu et socordia 
torpescere videmus, ex eo praecipue evenit, quod vitiosos et carnales mentis affectus, 



14* AD LECTOREM EPISTOLA. 

Splritu et gratia Christ! subjugandos baud curent. Frustra enim exspectatur, ut 
animus vitiis aeger, bonestos ullos conatus destinet, aut in quicquam laude dignum 
diu incumbat. Ineptius autem et a natura rerum abhorrentius nibil quicquam 
fingi potest, quam ut qui fastui, superbise, ambitioni, avaritiae, ullive pravae naturae 
corrupts concupiscentiae indulget, se, rite et cum fructu, studio sanctissinize reve- 
lationis mentis Dei in Christo operara dare posse autumet, aut in umbratili ista 
exercitatione, quam, prorsus iniqua mente, ad tempus tolerat, perseverare. 

Preeterea est in multis insanabilis quidam ingenii defectus, qui spe profectus 
destitutus, in excordem inertiam desinit. Rarissimus enim est ab iis quorum 
maxime interest, in studiosorum institutione ingemorum delectus. Psedagogi 
mercede conducti, operam omnibus promiscue locant, et perinde est quis ad scho- 
las adducitur, modo non desit quod numeret. Eadem lege vivitur in academiis. 

Hinc plurimi incedunt togati, studiis aeque apti, ac vulpes aratro. Innumera 
sunt quas hosce homines, steriles et infcecundos aliquot naturae nisus expertos, 
transdunt in otium et socordiam. Et bene esset, si bonas artes frustra susceptas 
desinerent, si non pergererit in malas. Verum ab iis negotiis, quibus forsan pares 
fuissent, ea suscipiendo depulsi quibus sunt prorsus impares, cum in hisce laboris 
taedeat, ad ilia pudeat reditus, plerumque se ingurgitant in flagitia. Hisce addere 
possumus seculi exemplum, palam deficientis ab omnibus sanctissimae religionis 
Jesu Christi institutis, atque non tarn proni, quam praecipitis in vitia. Simul ac 
hujus contagio tanquam pestilentia juventutem studiis dicatam invaserit, spreta 
industrial modestiae, pietatis, sui abnegationis, preparations ad crucem ferendam 
cura, voter um illico ei summa est, ut. a discincta seculi faece stragulis nescio qui 
bus distincta, in aliis omnibus illius sit quam simillima. Hinc luxu et otio diffluere, 
superbire, consumere, bonorum exempla parvi pendere, vitam evangelicam — imo 
moderata omnia — contemnere, nee tamen dubitare, quin sibi de ccelo talia agentibus 
devolutura in sinum sit sapientia. Quid vero aliud ab istiusmodi hominibus ex- 
spectari debeat, quam ut, paulatim omnem studiorum laborem remittentes, ingenii 
viribus obducant socordiam ? Hisce vero pernitiosae desidiae causis nisi sedulo in- 
vigilent et mature obsistant studiosi, utcunque, ex inani quodam animi tumore, 
quern inflant seculi typhus et consuetude, sibi sint Suffeni, nemo prudens in pro 
fectus eorum, qui alicujus frugi sit aut momenti, spem se venire unquam patietur. 

Porro ; plurimos, ut de iis secundo in loco agam, quos non pessundant volup- 
tates et socordia, in devia abripiunt sectarian et partium studia, adeoque pluri- 
nvam eis officiunt in inquisitione veri. Partes in religione constituit opinionum 
diversitas, augent firmantque rationes alias plurimse. Verum in eis maxima est 
ingeniorum ludificatio. Neque enim ullos servili magis animo sectae addictos et 
mancipatos invenies, quam quosdam, qui quoniam eo orbis terrarum angulo, ubi 
eis aetatem agere contingit, ad partes quae numero abundant, pertineant, nihil in 
se suspiciendum magis arbitrantur, quam quod sectas omnes sceleris condemnent 
et ineptiarum. Ita plerisque visum est sectas constituere, non hominum animos, 
sed numeri defectum ; nee nomen illud parere rerum, sed locorum, discrimina ; 
cum revera ubi servili animo, adeoque, ut ita dicam, sectario, vel ob seculares quas- 
cunque rationes, in concordiae formulam consentitur, ex consentientium numero 
augetur sectse pernicies. Sed non id nunc ago, ut sectae iiaturam exponerem, 
vel insectarer vitia; illud unice dicam quomodo ejus studium verae sapientiae 
studio praepedimenta objiciat. Id vero inde fit, quod ultra sectarum placita sapere, 
plurimi ex quibus constant nefas ducant; cum ei, cujus pars quisque est, omnem 
scientiam, pietatem, doctrinam, sapientiam, includat, tanquam cornucopia?. Dici 
non potest quae hinc oriunda, infirmos animos, pravis aft'ectibus obnoxios, iniquis 
suspicionibus opportunos mala invadunt; quae omnia in veri disquisitione judicia 
hominum tardant; et quod pejus est, eum menti inducunt habitum, pravum, 
fastuosum, disputatricem, cui dona sua immiscere Spiritus Sanctus non vult. 
" Virum qui reveretur Jehovam ipsum docebit quam viam eligat; arcanum Je- 



AD LECTOKEM EPISTOLA. 15 

hovse adest reverentibus ipsum, ut foedus ejus experiantur," Ps. xxv. 12, 14. Qui 
revera sectae opinionum vernse non sunt, seel ea sibi rebusque suis promovendis 
utuntur, istorum zelo cseco, et stultitia fruuntur suaviter, neque iis tamen minus 
favent sectse honori, aut jurant in utilitatem, neque minorem prse se ferunt ali- 
orum contemptum, quam illi odium. Haud gravius vero ullum est in veritatis 
divlnae studio prasjudicium, neque quod animum pravis affectibus impeditum ob- 
fuscat magis, quam ex eo oritur, quod quis, vel quasi nascendi conditione, vel 
aliorum institutione, vel rerum terrenarum desiderio, priusquam sincerurn, libe- 
rum, et maturum judicium exercere noverit, numerosse in religione sectae insera- 
tur, cujus prseserthn cultui famulantur opum, dignitatum, et venerationis popularis 
illicia. Secta istis, veritatis, et studiorum omnium norma est et mensura ; neque 
ulla magis in iis quse aggrediuntur Cynosura utuntur, quam cautione religiosissima, 
ne imprudentes incidant in aliarum sectarum placita ; atque ita lumen fortean ab 
aliis mutuarentur, gratissimoruin, et ssepenumero utilissimorum errorum dispendio. 
Doctos interea, intelligentes, prudentes, pios, se solos arbitrantur, mirum ni sensu 
quodam, sapientia, pietate sectae communi ; hoc est fide carbonaria. Hinc etiam 
rixse, odia, lites, et disputationes aeternse oriuntur, quibus longissime absunt omnis 
Christiana charitas et mansuetudo. Citius in gratiam post mutuas clades ingentes 
redeunt reges, quam partium, studio wflammati theologi. Neque quidquam tarn 
absurdum, indoctum, futile, imo psene impium in rebus religionis evomi potest, 
quin si abs eo procedat, qui numerosam familiam ducit, comitatur, sequitur, statim 
ac ancile ccelo delapsum illud amplectuntur sectse mirones ; qui in hoc unum in- 
vigilant acriter, quomodo suorum prave dicta defendant, aliena bene dicta im- 
pugnent. Si quern autem qui suarum partium non est, non ineptire, aut non 
nequam esse in animum tandem inducant, quod fit rarissime, cum eo statim simul- 
tates exercent omnes ; et nemo est qui non ilium libentissime triumpharet, quam- 
vis in re triobolari, aut non gauderet ab aliis triumphatum. Miserrimi homun- 
ciones, qui pessimam bibi imperantes servitutem, dum alios errorum, inscitiae, etiam 
hseresis et schismatis grandi supercilio damnant, sectae fisi, pessimaa forsan, quse 
iis solis secta non est, omnia ista ssepissime asciscunt sibi in peculium, nisi ideo 
nihil horum in eos dici possit, quia exsuperat stultitia illorum omnia haec. Istius- 
modi hominibus in eo quod agimus de promovenda veritate divina negotio, quid 
quam mihi commune fore baud arbitror. Norunt omnes sapientiae limites, et 
quousque fines suos extendat divina veritas; hoc est, sectse placita. In terras 
enim sibi ignotas navigandi haud subibunt periculum, qui auri satis domi habent, 
vel quod auro non contra carum existimant. Abs horum itaque hominum insti- 
tutis usque acleo divertit nostrum propositum, ut nullam unquam in spem veni, ut 
ea quse nobis disserenda statuimus, vel in commodum illorum quidquam conduce- 
rent, vel eis ad palaturn saperent. Eos prsesertim sive omittendos sive negligen- 
dos duxi, quibus csecus sui sectseque amor usque adeo rationis lumen exstinxit, ut 
non intelligant se non ob aliam causam cum omnibus, uti quidem prse se ferunt, 
sectis simultates excercere, quam ut ea cui se in mancupium addixerunt sola 
dominetur. Neque haec ideo a me dicuntur, quasi non necesse haberet omnis 
fidelis se coetui alicui, fidem in Christo et cultum Dei abs ipso praescriptum profi- 
tenti, adjungere, nisi eLro-ros et ciraxrog censeri mallet; id vero in infinitum pene 
interest, quo animo quis eorum ulli se adjungat. Is, qui se prius Domino nostro 
Jesu Christo deditum, ad eorum aliquem qui cum veritatis divinse studio et pro- 
fessione, ac mandatorum Domini Jesu observatione, veram pietatem, sobiietatem, 
justitiam, modestiam, a munclo separationem sancte colit, ideo se applicat, ut pri- 
vilegiorum spiritualium ecclesiae, et donorum in ea Spiritus Sancti particeps factus, 
ipse etiam quod suarum partium est in promovenda corporis Christi in fide et 
charitute aedificatione pro virili satagat, is quidem meo judicio recte egerit, et 
fecundum quod officii nostri Christo in evangelic debiti ratio postulat. Eos soliim 
veritatis cursum sufHaminandi reos peragimus, qui rationibus aut pravis, aut secu- 



16 AD LECTOREM EPISTOLA. 

laribus, aut nullis, sed quasi casu quodam, aut rerum externarum quibus implican- 
tur impetu in sectae oras delati, carnalibus forsan ejus prserogativis elati, omnes 
alios quasi nunquam nati essent, respiciunt. Sed mittamus ulteriorem horum 
hominum considerationem, quorum sine speciali Dei gratia insanabilis prorsus est 
animi morbus ; cum in eo non tantum sibi maximopere placeant, sed serio trium- 
phent ; neque eos qui a superstitiosa intemperie, qua agitantur, illos liberarent, 
servare se, sed occidere velle arbitrantur. 

Pergamus ad ea studia quibus expoliuntur hominum ingenia, sapientiae aliquando 
coelestis investigationi addicenda. Nam &?%* vavro; 'tpyov piyiirrov. Vereor autem, 
ne in us vitia lateant, quibus mentes occupatee praegravantur in veritatis divinse 
studio. Nolo ego hie quidquam eorum commemorare, quae de tradendis disci- 
plinis aliter quam vulgo fit scripserunt viri undiquaque docti, atque rerum usu 
exercitati; cum moris seculi taedeat, quo si quid istiusmodi producatur, illico rap- 
itur in rixarum vrtfttpyias, et garrulae inertise fomitem; et, si paulo altius se extu- 
lerit, etiam invidiae. De iis agere quae ubivis sunt in usu ad institutum nostrum 
pertinet. Cum autem theologiae studioso prseter ea quae de gratia et Spiritu 
Christi alibi dicturi sumus, opus sit judicio subacto, mente Candida, sincera, et 
praejudiciis vacua, affectibus piis, et moribus honestis, nos hie loci paucis dicemus 
vitia ista in studiorum aditu vulgari, quae nisi mature coerceantur, aut affectus 
depravare et mores corrumpere, aut mentem ipsam errorum et inanium ratiocina- 
tionum tendiculis, e quibus quisquam hand facile se expediet, illaqueare apta sunt. 
Initium faciamus a poesi, qua olim fundamenta sua posuerunt literae; atque 
unde plurimi etiamnum studia auspicantur. Habet ilia laudes suas, hederasque, 
quas me haud invito feret. Quod in laudibus Dei vivi decantandis, sanctis ho- 
minibus ea antiquitus uti placuerit, illam sibi comparavit laudem, quam intuebitur 
aeternitas. Est etiam quaedam ipsius antiquitatis auctoritas et reverentia; prae- 
sertim cum ne exolesceret, per tot seculorum estates, quae in ea se exercerent, nacta 
sit summa ingenia. Fatendum etiam est vetustos ejus excultores, ea vegeta in- 
genii et subtili sagacitate in moribus hominum vitiosis affabre et dextre pingendis 
fuisse versatos, atque ea insuper verisimilia fingendi peritia, cujus imitatione ad 
veri ipsius investigationem exerceri possint aliorum ingenia, usos, ut non mirum 
sit, si nominis famam per totum pene orbem late diffuderint. Maximum etiam in 
ipsa arte situm est sine dubio animorum delinimentum ; quod tamen non dubita- 
vit ethnicorum sapientissimus cum tibicinarum delectatione comparare, quos im- 
periti homines ad exhilarandos animos in conviviis pretio conducunt, cum propriis 
sermonibus prae imperitia invicem non possunt esse grati. Cuncta vero quae de- 
mulcendis hominum sensibus, et deliniendis animis dicendi lenocinia inserviunt 
ambitu suo complexa, et faciles ad mentis affectus rebus ipsis accessus parat, et eas 
tenaciter affigit memoriae. Sed non id nunc mihi negotii datur, ut quisnam sit 
aut poeseos, aut veterum poetarum usus dicerem, quern magnum esse fateor; 
sed quis utriusque abusus, quern majorem esse censeo. Neque enim in oratoris 
sententiam discessi, qui solidam in poesi utilitatem nullam agnovit, omnemque 
affirraavit delectationem ejus esse puerilem. Verum hominem arbitror neminem 
esse quern latet qua labe, imo quibus sordibus ab ipsis ejus inter Gentilium sapi- 
entes primordiis, fuerit inquinata. Si enim auferes hominum flagitiosorum uvo- 
Siufiv, deorum avfyuvroqiviuv adulteria, caedes, jurgia, rapinas, peccata innomin- 
anda; hominum, quos imitandos proponunt, mendacia, amores impuros, vafri- 
tiem, crudelitatem, ambitionem, tyrannidem, flagitia, idololatriae ritus nefarios, 
superstitiosos, ipsiusque diaboli cultum, nani et pumili erunt libri quibus domin- 
atur antiqua poesis, qui nunc mole incedunt gigantea. Istis addidit papoXoxia, 
vetus comcedia; qua, cum hominum KXKKUV vituperatione, ™ yikoTov dominabatur ; 
quam bipedum nequissimorum dicacitatem, seu maledicentiam, qua hodie multi 
plurimum delectantur, sustulit Macedonum potentia. Ista qui cum arte et cura, 
qui sine pudore aut modestia ita exposuit, ut aculeos in animis legentium relin- 



AD LECTOREM EPISTOLA. 17 

quat, atque similes incendat afTectus, is si non primas ferre, saltern inter alios 
eminere putatur. Flagitiosis istiusmodi fabulis ab ipsa infantia imbuitur infelix 
juventus, quas dum meditantur, spirant, proferunt incauti, vitiosam (et non raro 
inexpugnabilem) «|/v animis inducunt. Eos ab annis tenerrimis in deliciis habere, 
fovere sinu, nocturna et diurna versare manu jubentur, quos etbnici omnes, qui 
ullatenus ruenti in pejus seculo, ne penitus pessundarentur mores human! generis, 
se opposuerunt, procul a bonorum omnium consortio amandandos esse censue- 
runt. Negabant sapientes nudi quenquam apud Grsecos sapientem aut justum esse 
potuisse, quamvis maxime voluerit, quandoquidem aures praebuerint poetis alia 
onmia docentibus; referente Philostrato in Vita Apollonii. Quemadmodum enim 
aliorum vitiis utantur plerique juvenes, ostendit Comicus in suo Chaeraea; de quo 
exemplo multa Augustinus in libris de Civitate Dei. Notissimum etiam est So- 
cratem Platonis e civitate ista hominum bonorum quam condebat, poetas exegisse; 
factum approbarunt alii, baud minus quam ille docti. " Videsne," inquit Marcus 
Tullius, "poetae quid mali afferant? lainentantes inducunt fortissimos viros, mol- 
liunt animos nostros : ita sunt deinde dulces, ut non legantur modo, sed etiam 
ediscantur. Sic ad malam domestic-am disciplinam, vitamque umbratilem et 
delicatam, cum accesserunt etiam poetae, nervos omnes virtutis elidunt. Recte 
igitur a Platone educuntur ex ea civitate, quam finxit ille, cum mores optimos, 
ct optimum reipublicae statum exquireret. At verb nos docti scilicet ex Grsecia 
haec et a pueritia discimus, bane eruditionem liberalem et doctrinam putamus." 
Verum aut haec ab istis dicta fuere incuriose et sine ratione, aut nostrum plerique 
quam illi minus recte sapiunt, et de morum honestate minus sunt soliciti ; aut 
rationes quibus nitebantur baud aeque ad nos atque illos pertinent; quorum quid 
dici debeai facilis est et levis controversia, quam quivis nullo negotio expediat. 

Verum est Stoicosfabulas poeticas torsisse ad interpretationem naturalem, ad mo- 
ralem alios, ineptissime ea fabulatoribus adscribentes, quorum nunquam quidquam 
eis in mentem venerat; quod multis ostendit libris istis eruditissimis, quos de prae- 
paratione evangelica scripsit Eusebius; atque ante eum Marcus Tullius: "Utrum," 
i iquit, " poetse Stoicos depravaverint, an Stoici poetis dederint auctoritatem non 
facile dixerim : portenta enim et flagitia ab utrisque dicuntur." Ista vero quid ad 
pueros recens pene cunis exemptos ? qui dum voluptatem et laudem in fabulis istis 
putidissimis venantur, saepenumero miseras anhnas veneno malo vitiatas effundunt, 
illis applaudentibus quorum esset teneris annis veram Dei venerationem instillare. 
Sed uno verbo, aiunt, doceri possunt, portenta fabulosa esse ea quse discunt, et 
vitanda esie plurima quae praeconiis celebrant, quos legunt, auctores. At nemo, 
opinor, est tarn infeliciter stupidus, qui non putri ulcere carere mallet, quam ma- 
lagmate, et venero lethali quam antidoto, [frui]. Si ea quae referunt poetae sint 
falsissirna, quae celebrant turpissima, cur istorum notitia, horum laudibus teneram 
aetatem non tarn instituere, quam perdere festinamus? Certa magis est malorum, 
quatn remediorum tfficacia; haec itaque res apud summum puteum geritur. 
" Fraudulenta super omnia sunt corda hominum et lethaliter mala." Scimus quid 
sit mens humana gratia divina nondum illustrata; quoimpetu feratur inlibidinum 
delinimentorum amplexum; quam pigra, tarda, et contumax sit, cum meliora et 
saiubriora suggerantur; quaque facilitate dilabatur in putidissimarum imagina- 
tiunuai hubitum. Qui inuatam ejus vanitatem ab omnibus voluptatum et liLidin- 
um incentivis omni modo cohibendam negaret, Ohtisfiano nomine prorsus esset 
indignus. Nam piget istiusmodi Christianismi, qui cum genuino prseter nomen 
nihil habet commune. " Atnecesseest,"inquiunt, "utimitemurantiquos." Verum 
r.nimos judiciis nondum matures, fabularum vitiorumque colluvie contam inure, 
flagitium est, et stultitia surnma, non ad imitationem utilem instructio. M« <X\K- 
vZfffa, inquit apostolus, 1 Cor. xv. 33. ^Siipovinv %$* xpwS' ofuXixi *«««/; quae verba 
Meo ex Menandro retulit. ut Hieronymus, vc4 potius Euripide, ut proverbio ipsis 
noto, quasi proprio eos jugularet gladio. Negant quidem muki se maculae aut in- 
VOL. XVI L '2 



18 AD LECTOEEM EPISTOLA. 

honestamenti quidquam ex prima in libris poetavum institutione in se admisisse, 
atque proinde ut aliis sint exemplo, ea sibi ad senectutem usque discenda putant, 
quae pueros solum non didicisse turpe est. Sed non omnibus contingit tali esse 
amuleto instructis, ut quandoque volent pesti se immisceant salutis securi; neque 
omnibus inter sacrum et saxum positis, nube velari Homerica. Qui se, qui in- 
natam mentis humanee pravitatem, qui sanctitatem evangelicam norunt aut cur- 
ant; qui credunt se omnium studiorum suorum rationem tandem Deo reddituros. 
in alia forsan erunt sententia. Imo, aut illud non est, quod legimus, evangelium, 
aut hominum istorum superbia, et towe-ifaQiet, cum gratiae divines, et sui abnega- 
tionis contemptu se efferentes, sine resipiscentia sincera ibunt in judicium. Usum 
quidem inter alias disciplinas seculares, qui non alius est quam naturalium facul- 
tatum animae cultus, in principiorum ingenitorum elicitatione et exercitio distincto 
positus, quo latior fiat mentis rerum comprehensio, acuatur perceptio et vis dis- 
cernendi, augeatur memoria, aliquam habere posse ipsam poesin, haud diffitemur. 
Verum nisi abrasis unguibus et pilis, civitate earn donari Christiana haud aequum 
censemus. Id quemadmodum fieri possit, et legitimus artificii hujus usus in- 
staurari, missis istis pravorum affectuum delinimentis, etiam et omnibus impuri- 
tatis magistris, quibus plurimi vel nimis diu, vel nimis negligenter, nee a veneno 
quod propinant satis cauti, nee in recto eorum usu, si quis sit, satis instruct!, 
operam dare videntur, non hujus loci est enarrare. Evicimus, ni fallor, neque 
quidquam ulterius praesentis instituti ratio postulat, incautam juventutem, judicium 
aut nullum aut infirmum admodum in veritatis discrimine adhibentem, poetarum 
lectione et studio sine delectu versatam, damnum saepius e fabularum, et flagitiorum 
contagione facere, haud facile resarciendum. Facile esset hue exscribere, quae de 
hac re scripserunt veterurn doctissimi; Clemens, Origenes, Tertullianus, Hierony- 
mus. Augustinus, aliique; sed ea non sunt doctis ignota. Atque hie magnus iste 
est literature praeparatus, e cujus impuris caloribus, ad mysteriorum evangelii et 
coelestis sapientiae studium animos plurimi fumantes applicant. Penetralia sua 
istiusmodi pulsatoribus contaminanda, augusta oracula despicienda reseraturam 
divinam veritatem, in spem ullam venire, non nisi extreme est dementias. Neque 
enim adeo unquam vanis hominibus projecta erit sacra theologies dignitas, ut 
iiscum arcana sua communicaret, qui tantum absunt, quo vim ejus ccelestem ex- 
periri serio expetant, ut affectibus et studiis, communis etiam probitatis san- 
guinem, succum, et vigorem omnem exsugentibus, se pene totos dedant. 

Nee angue caret herba philosophica. Veterum Christianorum nonnullos, ita 
Christum induisse, ut non satis exuerint Platonem, jam vetus est virorum doc- 
torum querela. Neque sane verecunde a quoquam negari potest reconditissima 
evangelii mysteria in sensus philosophicos eos detorsisse, non sine magna veri 
tatis divinae jactura atque ecclesiae noxa. Verum levis erat et tolerabilis ilia 
fidei calamitas, cum pauci fuerint culpae isti afnnes, atque in paucissimis nimia, ista 
licentia usi, ei collata, quam ex pcene omnium in omnibus philosophies peripatetics 
mistura postea pertulit. Id alibi ostendimus. Quaenam e vulgata studii ejus 
ratione mentibus studiosae juventutis, per anfractus illius tortuosos et centones 
prodigiose contextos ad alia festinantis vitia affilcantur, uno aut etiam altero allato 
exemplo hie loci dicere statui. Atque hie prime- se nobis offerunt malesana vul- 
gatae ethicae theoremata; beatitudinem istam, quam virtute prosequimur, cujus 
aditus varie olim et frustra elaboravit humanum ingenium, in vita hac mortal! 
obtinendam esse omnem, totius molis basis est et fundamentum ; turn demum 
enim quenquam felicem esse dicere cum fato functus fuerit, wavrsXak ciroxav pro- 
nuntiat Aristoteles. Verum idem felicitatem serumnosam, cui propriis stipendiis 
militarent virtus et industria, repudians, T>JJ IKTO; ti'/i/u.<picis indigentem constituit, 
adeoque moli calamitatum sustinendoe imparem, quasque eripi possit invitis, et im- 
meriti?, incertus interea (quasi ista invicem pugnarent) Deo alicui earn ascriberet 
an virtuti. Putaret haud dubio Jobum nostrum aerumnosum, miserum, et infe- 



AD LECTOREM EPISTOLA. 19 

licem, secus ac se de Regulo suo sensisse ait Marcus Tullius. Sed nemo pene est, 
qui nescit, quam procul absit quicquid intelligi potest de ea beatitudine, quam 
deprsedicat, abs ilia cum Deo comrnunione, qua sola initium hie sui ponit futura 
sanctorum felicitas ; atque [ab] omni illo cujus nos nomine beatos pronuntiat evange- 
lium, nisi cui ipsum evangelium est opertum. Porro; virtutis quam cum ratione 
quadam insaniens lv KKKIUV fti/rernn consistere fingit, earn adhibet regulam et 
praescriptionem, quaa certissime efficiet ne quis unquam certo sciat quid virtus sit, 
quid vitium. Rejecta enim propria animae rationalis agitatione, et solerti, quae 
Socrati placuit, indagatione, ad nescio quas arbitrarias prudentium finitiones stu- 
diosos remittens, abunde satis cavit, ne quid invenirent firmum aut stabile ubi 
pedem figerent, ne quid quod perpetuam mentis humanae vacillationem sisteret. 
Vitium ut hoc vitaret, in majus incidisse, hominem perfecte sapientem esse posse 
dictitantem, eum qui perfecte sapit Deum esse non ignorantes, judicabunt. Ad 
modestiae procul dubio magis limites et sortis humanae sensum se composuisse 
censendus est Fabricius iste Romanus, cui apud Pyrrhum regem legato, pro- 
digii instar erat Cineae Thessali oratio, nescio quern, apud Greecos se sapientem 
dicere sustinuisse, referentis. Atque ut alia innumera de virtutibus perperam 
dicta praeterearn, qui in illius sententiam, fortitudinis virtutis maxime divinae 
exercitium ad res bellicas astringentem discesserit, necesse habebit non tantum 
ff^fov^Kto-KTois et sapientissimis Gentilium, sed et Christo ipsi et sanctis martyribus 
laudem ejus abjudicare: S/xa/ov VO/MKOV in legumlatorum arbitrio situm, atque a 
<$vfftx.u distinctum, figmento in contumeliarn religionis et perniciem excogitate, 
principium statuit et normam cultus divini, unde discant homines quis Deus, et 
quomodo sit colendus. Novimus etiam quorsum in theologia non sine veritatis 
eoalestis diopendio, effata quamplurima ejusdem philosophi, de action'bus involun- 
tariis, de justitia, aliisque, baud invita, a nonnullis trahantur. Ipsam denique 
virtutis, quam exponit rationem, qua sola ad beatitudinem aditus comparatur, si 
contemplari liceat, superbam potius opinationem umbram quandam virtutis ven- 
ditantem, perspiciemus, quam eum qui sortem humanam, et a summo Deo depen- 
dentiam, decet mentis affectum. Praeclare enim agitur cum ea virtute, si vitiis 
anteferatur, cujus finis Dei gloria non est, nee gratia initium; nequeregula, aut 
ipsa rerum natura, aut divinae mentis revelatio; sed quae ab hominibus ortum 
ducens, eorundem industries unice in progressu nititur, tandemque in ipsis termi- 
natur. Istiusmodi hypothesium nassa irretitus adolescentulorum animus, quo se 
ab ejus nexu et laqueis extricet, baud facile est inventurus. Alia omnia docet 
evangelium. Verum enim vero res est operosa nimis neque hominis indiligentis, 
persuasionum dogmata quibus mens recens imbuta est, radicitus evellere ; prae- 
sertim ubi nemo est, qui ea data opera falsa esse doceat. Neque possibile est, ut 
invicem pugnantibus rationum principiis et momentis, eodem tempore mens assen- 
tiatur. Hinc aestu quodam et fluxu variarum cogitationum reciproco vacillantes 
animos et veri incertos, adversis quasi veritorum ictibus oppugnatos, in atheismi 
syrtes praecipitaret Sw««r/« uptpttoXos, nisi, quae est plurimorum conditio, verborum 
cortici utrinque adhaerescentes, rerum ipsarum vim et efficaciam experiri nunquam 
serio satagerent. Cum enim celebratissima philosophiae moralis theoremata, et 
evangelii mysteria neutiquam inter se pacem colant, necesse est, ut qui illis ndem 
adjungentes mentes eis corifbrmes reddunt, horum prorsus sint incapaces. Mise- 
rum quidem istud est solatii genus, quod in tanta studiosorum turba paucissimi 
sint qui doctrina ista morali intime imbuantur. Sed ita est, erudite lector, ita 
est profecto; ad rixarum larvas seu somniorum umbras ita componuntur juven- 
tutis studia, ut terminorum, distinctionum, definitionum pleni, res ipsas vix primo- 
ribus, quod aiunt, labiis degustent; quique eo animo ethicen adeunt, ut ipsi pru- 
dentes, justi, sobrii, fortes evadant, et vere ff7rout>u7oi — 

" Numero vix sunt totidem quot 

Theburum porta;, vel divitis obtia Nili." 



20 AD LECTOEEM EPISTOLA. 

Philosophia moralis Gentilium practica erat in honestate morum et gravis insti- 
tutio, secundum optimas quas scirent virtutis regulas; lubricas illas quidem et 
incertissimas, sed tamen, quas excogitare potuerunt, optimas. Neque enim illi 
nostrum similes erant, qui reperto tritico glande vesci mallemus. Oy yap "v &u- 

ftiv TI iff-Tiv a.fS.T-/i t ffx.i<ffr'opi&a,, inquit Aristoteles, aXX" ;V Kya-doi ytttufttfa' inti ol^lv 0,1 
wv otyiXos avTtis* ' AvtzyKottov IfTt ffxi^a,ff@Ki TK vtifi TO,; •ffpciQit:, <ffu; tfomifiot ctu<rei;. Atque 

iterum, «'/*« yap itS^ftu Povxaptfa,, xa.} KUTOI itva.i roiovToi. Atque quotusquisque 
est, qui in ejus scientiae studio, id jam sibi habet deliberatum ? Rudis adolescen- 
tulus, rerum inexpertus, in alia omnia intentus, vini forsan, somni, vitiorum plenus, 
ut more solito strepitum erudite cieat in scholis, sesquianno, aut etiam semestris 
spatio, cursum nescio quern ethicum, rapidum sane et prsecipitem, absolvere fes- 
tinat. Sed mittamus ista, quorum est in hominibus ipsis vitium ; de re ipsa agimus. 
Si igitur ad falsas istas opinationes quas superius memoravimus, quarum summa 
est cum nativa humanae mentis superbia et stultissimo a,vro6<.tfpu convenientia, 
animum, quisquam omnium in Christo avaxs^aXa^o-swj ignarus adjungat, vix 
credet evangelic in aliis omnibus euin instituenti, seque nihil esse, nihil posse ; sed 
caecum, stultum, pravum, miserum, lumen, sapientiam, virtutem, felicitatem 
omnem a Deo per Christum accipere debere docenti. Eas vero si fide non am- 
plectatur, neque curet ad normam earum vitam instituere, bene esset, si, strenue 
in eis versatus, nihil aliud perderet praster operam et oleum. Quamvis itaque 
eorum, quae admirabili ingenii ambitu et versura, multisque lucubrationibus in 
morali ista disciplina elaborarunt veterum philosophorum nonnulli, maximum et 
pulcherrimum esse usum fateor, iis qui ^a <r»jv 'l^v rx ttMnr^fin yt'yvfzvy.o'ftivK Trpc; 
liu.Kfiftv xaXov ri, xa,} XKXOU habeant; haud tamen is recte faciet meo quidem judicio, 
qui eos, quibus, summo Dei beneficio, virtutum omnium regula certissima et infalli- 
bili, solaque eis mentibus hominum ingenerandis potenti uti licet, ad studia incerta, 
et fluxa, et verse sapientiae inanissima, sanctam et honestam Deo vivendi rationem 
investigantes depulerit. Doctrinam vero morum nisi eo animo tradentem, ut una 
ad normam ejus instituatur vitae ratio, haud ferret ipse Aristoteles. Sed nolo 
plura de istis hie loci dicere, quorum rursus in progressu nostro occurret consi- 
deratio. Ad alia itaque procedet oratio. 

Nemo, arbitror, est paulo in hisce rebus oculatior, cui non displicet vulgata 
philosophise tradendae ratio, contentionum et digladiationum plenissima. liejecta 
omni alia veterum philosophia, ea pene sola retinetur, quaa est rixantium circulis 
maxime apta. Postquam enim vir extra omnem ingenii aleam positus in animum 
induxisset, aliorum in philosophia sententias convellere, nimium in omni doctrina 
providus et percautus exstitit ; ne scilicet fortean in eos laqueos imprudens inci- 
deret, quos suo exemplo posteros sibi structures facile prospiceret. Itaque in 
omni philosophia curiose incedit, quasi per cineres dolosos; et definitiones cudit 
quibus multo magis cavit, ut ab aliorum objectionibus sint tutae, et ex omni parte 
munitae quam ut in lucem efferant res ipsas, quas explicandas suscipit. Hinc 
plurima in ejus philosophia ad pugnas et lites perenriandas sunt comparata. Ista 
ideo praesertim prout ab Arabibus est exculta, postquam hominibus suo judicio 
valde acutis, et per digladiationes infinitas domination! in scholis unice intentis, 
placuerit, omnis continue scientia, spinosis subtilitatibus intricata, in rixarum et 
contentionum materiam et causam conversa est. Studium enim, per aliquot 
?ecula, philosophise, nihil aliud erat, quam ad futile illud quod in scholis domina- 
batur disputandi cacoethes, apparatus ineptissimus. Sed neque inanis ista cap- 
tiose litigandi ratio, auctorem unquam habuit Aristotelem. Theses is quidem 
nonnullas discipulis suis defendendas tradidit, quemadmodum et successor ejus 
Theophrastus, quo certamen haberent facundias et acumin's; veriam in illorum 
dispucationibus. contentiosarum iliarum ^oyopaxiuv, et circumscriptionum captio- 
sarum quibus, uti loquitur vir doctissimus, ad duritiem frontis hodie eruditur in- 
felix juventus, nihil erat simile. Quicquid autem adhuc apud multos in philo- 



AD LECTOREM EPISTOLA. 21 

rophia sudatur, non nisi victiinge, arti isti litigandi mactandae, est paratura. 
Utrum ea quae legunt, qua3 discunt, quae decent, vera sint an falsa; fundamentum 
habeant in rerum natura, an otiosorum hominum inanes sint speculationes, nihil 
pensi habent, modo sint altercationibus opportuna, ac (dediscendam si sapere velint), 
augeant rixandi peritiara. Si quis vero tandem sannis, dicteriis, convitiis, con- 
sputionibus bene exercitatus, ad id sciential vel potius impudentiae ascendent, ut 
nullum altercandi finem faciat, is magno suo inalo, eruditus habetur. Horum 
multos quotidie videre est, quos ex anteacta in disputationum exercitiis vita, dia- 
lecticee et philosophise praeceptis abundare censeres, cum ad res serias deventum 
sit, quarum tractatione vel maxime opus est in istis scientiis peritia, peniLi.ssime 
obmutescentes. Id quidem ego sa3penumero mecum magnopere miratus sum, 
donee ad alias causas, hanc etiam accessisse comperi, quod veri et sani usus artis 
logicae, atque solidae omnis philosophies, dum subtilitatibus spinosis et termin- 
orum futilium congerie crucem sibi aliisque figere contenderent, prorsus essent 
ignarissimi. 

Hinc etiam aliud in studiis vitium oritur ; illudque longe maximum. Fines et 
limites scientice non eos sibi propositos arbitrantur studiosi, quos exhibet natura 
rerum, sed paucorum hominum scripta, qui ipsis nihilo sapientiores unquam exsti- 
tissent, nisi eo propriis animi sensibus nitendi beneficio usi essent, quo se data, 
opera, defraudant. ^Itatem, quae senserunt alii discentes, transigunt; alienis 
semper credentes, nunquam ad se revertuntur, nunquam se vocant in consilium. 
In maximum enim suum incommodum ita comparata est corrupta humanse mentis 
natura, ut sibi ipsis, eum contra, a cujus ope et auxilio in omnibus dependere de- 
beant, lubentissime fidant homines ; aliis vero sibi similibus, quasi nullis ipsi a Deo 
dotibus essent instruct!, se totos dedant in mancupium; quorum vitiorum altero 
infidelitatem, altero stultitiam, utroque ingratum animum adversus Deum pro- 
dunt. Dici autem non potest, quantum ho2C, et hujus generis alia, quae vulgatam 
studiorum rationem comitantur, quibusque se ad sapientiam praeformari multi ar 
bitrantur, revera mentem vanis ratiocinationibus occupatam, in veri inquisitione 
pvaepediant ; quorum claustra quamvis in quibusdam revellant ingenii vigor, in- 
dustria, et rerum usus ; omnibus tamen cum sint impedimento, tardiores et lentos 
sub turpi ignorantiae jugo, saltern in literarum vestibule, conclusos tenent. 

Ipsam demum spectemus theologiam; pauci sunt qui in ejus studio scopurn 
legitimum et finem rectum sibi proponunt. Non alium enim in fructum studio 
huic multi dant operam, quam ad quaerendas opes, divitias, honores, et popularem 
quandam venerationem. Id ergo unice in votis habent, istam ex libris theologicis 
peritiam haurire, unde rebus istis terrenis adipiscendis, ipsi se, aliiqne eos censeant 
pares. Hinc res divinas, et reconditissima evangelii mysteria, iisdem animis, 
ii.sdem subsidiis freti aggrediuntur, quibus statuunt sibi parandam scientiarum 
secularium cognitionem ; atque interea non dubitant, se esse Christianos ; cum 
nihil quidquam ab evangelic alienum magis in se quisquam recipere possit. Doce- 
bimus theologiam sapientiam esse spiritualem in my sterns evangelii versatam. 
Neque alia erat ipsorum Gentilium theologia, quam in mysteriis religionum quas 
prolitebantur, qu93dam sapientia. Necesse est ideo ut scopo aberret, qui alium 
sibimiem in hoc studio propositum habet, quam ut sapiens, et spiritualiter peritus 
evadat in evangelii mysterio. Quotusquisque autem est qui in metam istam col- 
limat? Vereor ne plures sint qui haec contemnent, nescientes se eadem opera in- 
sultare evangelio. Ubi autem finem rectum sibi constitutum non habent studiosi, 
impossibile est, ut non etiam peccent in electione mediorum. Imo etiamsi in 
media ista incidant, quae in finem eum sunt sua natura satis accommoda, cum 
tamen ab iis alio destinentur, eorum vero usu et beneficio ipsi se defraudant. 
Verum media omnium maxime necessaria, plerumque nihili reputant : imo summo 
cum contemptu aspernantur. Ex horum errorum tenebris, theologiae evangelicae 
loco dudum prodiit scientia artificiosa, non illarum absimilis quas vulgata philoso- 



22 AD LECTOREM EPISTOLA. 

phia tradit. Theologia enim dicitur, qusedam thesium, definitionum, argumen- 
torum, objectionum, responsionum, distinctionum systematica compages, quas est 
confusa (u%a$t}..»f6$«ftii.oyi«- Neque in ea ista traduntur " verbis quse docet Spi- 
ritus Sanctus," qua " spiritualia cum iis quse sunt spiritualia conf eramus ;" sed 
termini's et distinctionum notionibus, quibus sine minimo sui dispendio, omnis sa- 
pientia, cum humana, turn divina carere potuisset, nisi, nescio quo casu, in mentem 
venissent Aristoteli. Doceant, in ea scientia exercitatissimi theologi, quid sit 
evangelium, quid fides, regeneratio, justificatio, adoptio, sanctitas; illico cuditur 
definitio, non quae aptissima sit ad lumen spirituale fidelium intellectui deferen- 
dum, sed quae multa cautione, prsecisis verbis ita consarcinetur, ut qui in alia sint 
opinione, baud facile invenient, quomodo secundum ejus quse in scholis dominatur 
philosophise placita, in illam incurrant ; quo solo, maximum consistit definitionum 
Aristotelicarum artificium. Atque ita demum philosophiam theologise ancillari 
dicunt, cum revera ei dominetur, atque captivse nequiter insultet. Ubi quidem 
menti expoliendae, ac facultatum intellectualium usui, exercitio, confirmation! in- 
servit, ubidivinae sapientiae et potentiae inrerum naturis characterum impressorum 
vestigia perscrutatur, sapientiae omni, ipsique adeo theologiae ancillari dici potest. 
Verum spinosissimarum quaestionum de rebus ad Dei cognitionem nihil pertinen- 
tibus in fines theologiae traductio, veritatis spiritualis terminorum subtilium ca- 
tenis et vinculis constrictae depressio, mentis ipsius, vanissimarum ratiocinationum 
habitu introducto, prsejudicatio, quae inter alia mala innumera vulgatum ejus usum 
comitantur, non servitium sed dominium denotant. Hinc autem fit ut praecellen- 
tissima divinae veritatis gloria, et speciosa pulchritude multimode apud plurimos 
obscuretur. Scimus quam tenuis et obscura esset, ea veritatis umbra, quam olim 
venerarentur philosophi. Tantam autem ejus illos amorem et admirationem 
cepisse novimus, ut aliquoties in ejus contemplatione. iWr«0vv quandam passi sint; 
cum tamen non nudam earn et apertam, imo vix veri speciern ullam conspicerent. 
Veritatis enim naturalis radii, qui eis illuxerurit, non aliter se habent ad ea omnis 
veritatis mysteria profundissima, quae nobis exposuit e sinu Patris egrediens, is qui 
" via, vita, et veritas" est, colluti, quam ad solis radios meridianos, nocturna minu- 
tissimae stellulae scintillatio. Intrepide ergo pronuntiemus eum hospitem in theo- 
logia, qui divinae veritatis amore non est inflammatus. Esto quod se spinosarum 
qusestionum ventilatione multum diuque fatigaverit, imo quod librorum theolo- 
gicorum maximus exstiterit helluo; id tamen validissimo est argumento, non un- 
quam vel per transennam menti ejus illuxisse ipsius veritatis pulchritudinem nati- 
vam quod non amore ejus ardescat, non rapiatur in pulchritudinis ejus admira 
tionem. At ubinam, quaeso, gentium, inter studiosos invenire est istiusmodi 
animorum affectus? Quotusquisque est qui non aliunde studiorum suorum quaerit 
illicia? Qui eo animo est, idque unice constitutum habet, quomodo veritatem 
amabilem, pulcherrimam, dilectissimam, notam sibi reddat et familiarem, seque ei 
conformem? In alia plane plurimi sunt sentential; grave onus se dorso suscipere 
in ejus studio arbitrantur, undo habeant quo se alant; si alia ad opes et honores 
via expeditior qucivis modo se obtulerit, illico audiet ingratus iste labor, " Salve 
seternumque vale/' Hem miseram theologiae conditionem ! quse a nobili, coelesti, 
spiritual!, veritatis supernaturalis et mystenorum evangelii contemplatione depulsa, 
in scientiam aridam, sterilem, rixosam cogitur, quaeque ab eis, qui revera ei infes- 
tissime adversantur, ob rationes putidissimas petitur coliturque; qui totos dies 
annos. aliena, futilia prosequentes, earn solum ambiunt, tanquam opum, et digni- 
tatum proxenetricem. Cum autem, primum famem et pauperiem fugientes, 
deinde divitiis, et vanae gloriae inhiantes, ostia divinae hujus sapientiae pulsent, ea 
solum quae in vestibulis, et propylaeis, cum aliis scientiis communia habet, a divinis 
verb ejus penetralibus remotissima, tantum quantum possunt, capere enituntur ; 
quse ad vitam, animam ac IVVK^IV coalestem pertinent, quorum notitia spirituals 
et ipsis esset salutaris^ atque in iis aliis utilis, penitus negligentes. Dicam tandem 



AD LECTOREM EPISTOLA. 23 

libere, et sine cunctatione, quod sentio ; paucissimi sunt in studiis theologicis ver- 
sati, qui videntur se eis dicasse, filise hujus non temporis, sed seternitatis pulchri- 
tudine illecti, quive curent vim ejus coelestem, et efficaciara corde puro, et mente 
sincera experiri. Atque illinc fit quod post longas spes et inanes, " uvarum" loco, a 
plurimis "labruscas" demetamus; utque quos"oportet pro temporis ratione doc- 
tores esse, rursus ssepissime opus sit doceri, quae sint elementa initii eloquiorum Dei." 
Abs his verb hominibus, cum exspectat plebs Christiana fidelis, ut evangelii mys- 
teria, et impervestigabiles Christi divitias, pie, solide, docte verbis quae docet Spi- 
ritus Sanctus, ad conversionem, instructionem. aedificationem, et consolationem 
animarum annuntiarent, illi nescio quas inanes declamatiunculas, ineptissimis ver- 
borum crepitaculis ornatas eis obtrudunt. Hos ego tlieologos censerem ? Qui 
neque Spiritus Sancti sensus investigare norunt, neque verbis ejus uti volunt, 
neque a/V^r^pa in mysteriis Dei yiyv^Ktr^a. habent ; sed illud unice votis omni 
bus expetunt, quemadmodum imperiti vulgi, aliorumque qui potentiae Dei in 
evangelio ammo hostili adversantur, levitatem titillarent, verborum quodam tinnitu 
inani, ex omni vitae humanae institutione recta, scenae amandando. Dominus Jesus 
sanctissimarum suarum institutionum contaminationis istius, et evangelii contemp- 
tus, tempore praestituto rationem reposcet. Sed nolo hie addere quas pene extor- 
sit justa indignatio ; inveniet, uti spero, lector, summa animi sedatione, haec alibi 
considerata. 

Quid ergo, inquies lector? an tu te noxiis istis zizaniis agro Domini evellendis 
parem effers? an novam disciplinarum tradendarum rationem, institutionum vete- 
rum abolitionem, studiorum instaurationem moliris? Bona verba, lector Chris- 
tiane; v-r^otx; vovypds nos aversari docuit apostolus. Siquidem libet suspicari, 
nemo te prohibere potest, cum suspicio tua in aliena potestate sita non sit, tute 
ejus olim Deo rationem es redditurus, prout ego harum lucubrationum, quarum 
rationem jam nunc tecum sum communicaturus; tu modo vide, ut earn aequi 
bonique consulas! Nam id tua solum interest. Non ego axlvnra xmTv aggredior, 
non novam studiorum methodum protrudo; ol% ouru$ rtrutpu/xctr neque tamen quia 
ego nihili sim, aut obscuro lare delitescam, ideo alii non peccent, aut non errent 
in veritatis coelestis investigatione. Neque mihi uni, quod sciam, prohibitum 
est, ne cogitata mea de theologiae natura et studio cum doctis et piis communi- 
carem; alii fecerunt, iique boni. De re optima dicam, quod de pessima orator; 
"quando hoc non factum est? quando reprehensum ? quando non permissum ? 
quando denique fuit ut quod licet, non liceret?" Totius ideo propositi, si per te 
liceat, erudite lector, te certiorem faciam. Mitte tu male suspicari, male loqui; 
ego dicam rem ipsam. Cum primum ad haec scribenda animum appuli, nihil 
aliud deliberaturn habui, quam ut lemmata qusedam de natura theologize evan- 
gelicoa judicio tuo proponerem. Quas in eum finem meditatus eram, in ultimam 
jam operis partem conjecta invenies. Qusa eorum expositioni praemittenda erant, 
quaeque initio paucis absolvere decreveram, in molem istam, quam cernis, quamvis 
praeter propositum nostrum, neutiquam spero praeter rem ipsam, excreverunt. 
Operis ordinem et rationem omnem pluribus hie sigillatim recensere, haud neces- 
sarium statuo. Verbo omnia compendifaciam. Praemissis quae ad nomen et 
naturam omnis theologise pertinent notionibus generalibus, a primo verae theo- 
logiae ortu, quern exponimus, progressus quos fecit in variis divinae revelationis 
gradibus, cum plurimorum ab iis defectionibus, et erroribus inde enatis, cultusque 
ecclesiaj ad normam illius constituta3 variationem, cum multiplici ejusdem ecclesia? 
apostasia et instauratione gratiosa, usque ad ultimam et finalem Judaicae rejectio- 
nem, ipsarum rerum seriem attendentes, quam in solenniores periodos distinguimus, 
libris prioribus enarrare statuimus. Propositum hoc insistentibus plurima consi- 
deratu dignissima, se nobis undique obtulerunt ; tmGoiTof praesertim ilia ecclesiae 
Judaicae e captivitate reducis reformatio Ezraitica; cujus occasione plurima de 
antiquitatibus et ritibus istius ecclesiae, disserere necesse habuimus. Postremo 



24 AD LECTOEEM EPISTOLA. 

in loco ipsam theologiam evangelicam exponere aggredimur. Etenim quid sit, 
quaque in re consistat ejus natura; qui studio ejus sint idonei, qui soli earn asse- 
quantur, quaque ratione ; quae ei potissimum obstent ; cum natura, institutione et 
fatis ecclesise ei nixse et fundatae, ex ipsis scripturis ostendimus; totumque opus 
claudit de ejus studio dissertatio. Utrum in hisce mecum summo jure, an ex 
sequo et bono agendum statues, optio tua sit, erudite lector, mihi enim perinde 
est; modo instructionis illius evangelieae memor. Matt. vii. 21, res ipsas perpendes ; 
nam verborum aucupes nihil moror. Qualiacunque autem sint, quae amore veri- 
tatis victi in medium proferimus, in iis, aliisque omnibus, me peccatorem miserri- 
mum, et malis seculi propriisque defessum, gratiae, misericordise, condonationi 
divinae in Jesu Christo Servatore unico, omnibus quibus per ejus gratiam possum 
votis, precibus, suspiriis, lachrymis, fide committens, judicio et censurae sanctorum 
ejus ubivis terrarum militantium, libens subjicio. VALE. 



Cum pagellae aliquot hie vacarent, hoc clarissimi Symmystae carmen, ultro et ex 
improvise mihi oblatum, (quamvis multa quorum scilicet argument um ipse sum 
agnoscere vetent verecundia et tenuitatis serisus,) quoniam operis argumentum 
eleganter contextum exhibeat, lectori subducere nolui : — 



NESCIA, quae rubeas, I Nunc, Die, Purpura, Musas 

Te, Nasci, Natd, Te Moriente, Mori: 
Quid Sancti Signat, Signat quern Nomen Jesu, 

Tale tulit Domino triplicis, Ordo, Mitrae? 
JEmulus Alstedium, Sandceus nititur unus 

Et Titulis Sacris, et Superare Libris : 
Oweni hos omnes Titulus vorat, et Liber unus, 

Serpentes, Mosis Seps velut Ille, Magtim: 
Illius, ilia olim Pars, mox haec, denique tota 

Se Sacra lustratam, Lumine Sphcera videt. 
Cognitio heic, Cultusque Dei, Ccetusque Colentum, 

Ccetuum, ubique Loci, Temporis, Ordo patet : 
Pythagorce, Ritus Gentilis jure Magistro 

Nullus, ut Oweno est, cognitus, Omnis, erat: 
Quae Judcea semel verax, quae Grcecia mendax, 

Barbaricce Gentes, quae docuere, Docet: 
Nee memorat tantum ; Trutina, sed ponderat, asqua 

Scripturce, Solida cum JRatione, Sacrae: 
Quas Natura petat ; praestet quas Gratia Partes ; 

Quid Fidei Lumen; Quid Ratlonis agat: 
Infantilis erat Sacris, qua, Ccetibus ^Etas; 

Quae Puerilis iis: quaeque Virilis erat: 
Cuncta adeo ; Vixisse putes, quae, Tempora, Scripsit; 

Lectio Dis, Sensus, Mens quoque Dia loco est: 
uffitatis sic, quod sit Homo, bene dixeris, Omnis; 

Horce omnis, Livor, sit perhibere nequit. 
Carnis adhuc Nudo placuit quae Eechsia, tradit, 

Quaeque Incarnate, perplacuere, Deo ? 



AD LECTOREM EPISTOLA. 25 

Parturit haud quales, Babylon Meretricia, Natas; 

Has Draco, Sponsales, non sibi Christus habet: 
Puree Animse, Mundo, quod Spiritus evocat, Agmen; 

Et Christus Thalamis, advocat ipse, suis: 
Castse Hierosolymce genuina hsec Filia; Ccetus, 

Heecque Evangelica est Forma statuta, Sacri. 

Theiologum Iiistituit; Spurium Cui Nominis usum, 

Edocto Si non Coelitus, esse probat: 
Fallitur; aut metuo, ne qui Fanaticus audit, 

Audiat hie Solus postmodo Theiologus. 
Oblitum, in mentem lapso revocasset, Adami 

Hoc, Lumen, recto dum Pede Staret, Opus: 
Labentem primum; rursus, meliusque Secundo, 

Erectum Adamo, quam Stetit ante, Canit: 
Jurgia, ad extremos, missa, haud moritura, Nepotes 

Serpentinum, inter, Femineumque Genus : 
Binaque Limitibus, distinguit Foedera, justis ; 

Quos Operum Fcedus, quos Fideique petit. 
Insistit Gradibus, mox, queis, deleta tenebris, 

Hsec, Evangelii, Lux, modo Nata, perit: 
Illibata quibus, stetit, dSdibus; usque Salutem 

Jani, Arcee, Sacri Debuit, atque Dedit : 
Explicat inde quotis Vicibus moritura Remxit, 

Luminis, Effluvio, Patre repleta novo: 
Claruit ut primum fidentis, in JEdibus, Abrce; 

Ut mox Abramicce, Gloria, Oentis, erat : 
Gentis linigerce, ut Gens hcec, ad Pensa, jubentis, 

Non modo, Sed, Goschen, totius Orbis, erat: 
Theiologus qualis Moses, Mandata tremenda 

Servavit melius vel, meliiisve Dedit ? 
Sedulus exquirit Sanctis, quo Lumine Mentes 

Vatibus, Irradiat Spiritus ille Dei: 
Virgineus Partus cantatur ; Mascula Pallas, 

^Eternum haud/c^', Vortice nata, Jovis: 
Justitice Phosbus, Lumen de Lumine; Cujus 

Umbrarum Corpus, Luminis Umbra Caro: 
Fcederis et Sponsor, Prcecoque; Et Semita Vitas 

Quse fuit, Edocuit, quam docuitquej^mY: 
Arcano Christi, quo, Pandit, Apostolus actus 

Numinis Afflatu, Munere functus erat : 
Munere Apostolico Collecta Ecclesia quae sit? 

Muncra collectae qua3 Stabiiita forent : 
Qui Nova, non minus, hacc Ecclesia, Apostata facta est, 

(Lugendo referens) quam Veins ilia, Refert : 
Veri ut Pastoris, Vafer iste Vicarius Ortus 

Corrupit technis, Munera, Membra, Suis: 
Affore Sed, primum, quibus, hsec, ad, Cuncta, Nitorem, 

Tempora, prsestituit Rcstituenda Deus : 
Et Specimen Promissa Dei prcestanda, Popellus 

(Primitias, plena}, Pignora, Messis) habet; 
His, Alii, Dictis, Alios Solemur ; Iniqua 

^Equd expectantes discutienda/cfe: 



26 AD LECTOREM EPISTOLA. 

Praecludente Viam, pulsa Fuligine, Templi, 
Area Dei in Templo Conspicienda venit. 

Sola, suas, utinam Contemneret India, Gemmas; 

Nata Sinu, foveas Anglia, Digna Sinu: 
Sitque Ostracismus, nisi sit legisse, pudori ; 

Et reddant merito Pulpita Prela Viro : 
Quod Domui accensum lustrandce dat Deus, Ausus, 

Quisnam hominum Modio subdere Lumen erit? 
Macte tamen Virtute tua, Doctissime, restet, 

Owenus, si quid, quo magis auctus erit. 



T. G. 



GEOAOrOTMENA TIANTOAAIIA* 

SITE, 

DE NATUEA, ORTU, PROGRESSU, ET STUDIO, 
VER^l THEOLOGY. 



LIBER I. 



DE THEOLOGIA IN GENERE. 
CAPUT I. 

o'yias usus — Vocum peregrinarum in religionem introductionis periculum : 
ejus duplex occasio — Vocabula StoXoyix, et SsoXoyo/, cLypxtpa. — Theologiae no- 
mina apud Judceos — Ejus vocis origo, et usus apud Grsecos — Quis primus 
inter eos Stoi.oyix.ei scripserit — Prima theologia Stoyovlx; fabulosa descriptio — 
Nominum " theologiae" et " theologorum" inter Christianos introductio — 
Johannes sic primus appellatus — 'AvoxaXu-^ius titulus — version is JEthiopicae 
Nov. Testam. fatuitas — L)octrina evangelica, quomodo in ipso evangelic 
vocatur — Vocabulum " theologire" recipitur. 



I. Qui rerura descriptiones aggrediuntur, ne avwi/u^a sint de qui- 
bus agunt, utque vitetur 6/Awvy^/ag vitium, quod ssepe in rebus con- 
fusionem parit, ab ipsis nominibus telam ordiuntur. Vere dixit 
non nemo, Hf>b$ TO opQug didaG/ts/v, ds? vpuirov s^sru^siv ra ovo/tara* et 
alius, 'Eflr/ crai/rwv ruv fyrou/Asvuv, s}$ Xtyov j^py {AsraXa^ZdvtffQai roi>vo/j(,a, 
Gal. 1 de Method. Med., cap. v. ; sunt enim rerum verba ruwoi xal /xt/^- 
//,ara. In sacris autem ovo/AaroXoy/ag ratio habenda est, cum a Spi- 
ritu Sancto nomen est impositum. Betfaovs Ksvopuviug et "koyo'w/jas 
omnes aversari nos docuit apostolus. Novimus etiam quanto ver- 
borum dispendio, de vocabulis quse in religionem nostram invexit 
incertorum hominum arbitrium, saepius pugnaciter certatum sit. 
Neque confusio ilia quaa in Christiana religione cernitur, peregrina 
rum vocum in usum ecclesiasticum introductioni, earumque, quas ex 
Spiritus Sancti dictamine proprias habet, in sensum T^VIKOV atque 
s%urijt6v detorsioni minimam sui partem debet. Hinc nativam illam 
simplicitatem aut puritatem doctringe evangelical, e perenni puri- 

1 Cpus Galeni, medici ccleberrimi, dc Mcthodo Mcdendi. auctor noster respicit. — ED. 



28 DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. I. 

tatis omnis fonte manantem, seu pigmentis fucatam adventitiis, 
seu scoriis mistam, ab ipsis ecclesiarum primordiis adulteratam fuisse, 
vetus est querela. Ad eundem scopulum adbaesisse insecuta secula, 
prsesertim postquam more hominum evenerit, ut illud rectum vide- 
retur quod pluribus arriserit, donee ita in immensum error excreverit, 
ut in ipsa Christiana religione, Christianam religionem frustra 
pene qucereres, notius est quam ut probationibus egeat. Imb vel ex 
verborum a veteribus usitatorum imperitia, vel ea in alienos usus et 
sensus detorquente audacia, confusio ilia et incertitude, quse in om 
nibus pene scientiis videre est fluxisse videtur. 

II. Porro : vocabulorum quorum usus, ex infinita pene Scriptorum 
congerie emergens, locum aliquem celebrem in religione nostra oc- 
cupaverit, quse /fyrwg in sacra Scripttira non leguntur, duo sunt 
genera; primum eorum quse ad importunas hsereticorum avrti.oyiag 
convincendas expressit necessitas ; eorum, quse sub veritatis illustran- 
dse, seu axpiZtorepuf docendae prsetextu, vel invenerunt, vel ab aliis 
inventa in usum, suopte ingenio freti, adliibuerunt viri eruditione 
aliqua insignes, alterum. Prout autem, qui ilia ab aris focisque eccle- 
siasticis exterminanda vellent, nisi qui cum ipsa veritate simultates 
exercent, invenies forte oppido paucos; ita de hisce retinendis im 
portune vitilitigare, nihil aliud est quam inveteratis prsejudiciis, et 
studio partium, seternis litibus litare. 

III. Theologicv ) &i(]tt.e theologorum Sw^aroXoy/aKpertinaciterquidam 
oppugnant; neque de ea, cum utrumque nomen sit ethnicorum homi 
num Mpiipa, neque ulla vox sit in sacra Scriptura iffofova/totiffa, acriter 
digladiari placet. Uti enim omne nomen honestum, imo magnificuni, 
rei cujus nomen habetur prsejudicio erit, ubi plus momenti habet 
quam res ipsa: ita cum non nisi adhibitis multis ratiocinationibus, 
nomina aliqua vindicari possirit, non in rninore discrimine res ipsas 
esse positasjudicabunt impend: prsesertim ubi adest a^srpia avdoXxqc. 
Praaterea, cum eousque apud eos, quos penes olim fuit, atque etiam- 
num est jus et norma loquendi, mos invaluerit, ut per vocabula ista 
quasi ars aliqua designaretur, atque certum genus hominum ea in- 
structorum, a quo utroque abhorret simplicitatis evangelicaa myste- 
rium, neque respectu ortus, neque usus ad id exprimendum de quo 
queritur, satis accommoda videri possint. Verum cum in omni 
ffvfyrqffti, TO afj;<piff£7)rovj&£vov nomen fdiquod habere oportet: age, abrasis 
unguibus atque pilis, illo content! simus quod invexit, ex plurimorum 
assensu, usus : nihilominus liberrimi in rei ipsius natures indagatione, 
quam exponendam suscepimus, futuri. De ejus autem apud alios 
per nomina notatione, pauca prsemittere licet. 

IV. Theologiam varie indigitant Judasi ; n\l^n n»3H, " Sapientia 
divina," Buxtorf. Lex. Tal, p. 752; n^Tinn nyTn, "Scientia legalis," 
idem ibid, et p. 984; et m^n TiD^n, "Studiuin legis." Theologum, 

*N, " Viruui divinum," vocant. Theologiam autem in duas partes 



CAP. I.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 29 

dispescit apud eos theologorum doctissimus Maimonides, prsefat. 2, 
ad More Nebuchim, et praefat. ad tertiam partem ejusdem operis. 
Est enim vel DWQ rTOD, opus creationis, seu theologia naturalis, 
vel n:D"iD iTOD, opus currus, seu mystica; nomine ex Ezech. i. de- 
sumpto; illam vulgo, hanc paucis exponendam esse docet. CaBte- 
rum in Veteri Testamento verbum nullum est quod per theologiam 
reddi potest, aliudve vocabulum ei dvdXoyov. Communiter 
apud script-ores Graacos, est qui de Deo disserit ; unde o/ 
^£0X070', "Theologi Delphici," apud Plutarch um, irspl ruv iT 

©soXo/oi^sva sunt " de Deo disputata." Librorum ©soXo- 
Asclepiadis Mendetis meminit, in Augusto, Suetonius; qui- 
bus foedum atheismum, et ^Egyptiorum in Mendete urbe cum hirco 
quern coluerunt uQef&trov pifyv in lucem produxit, et defendit hominis 
monstrum. Nichomachtls Gerasinus etiam libros duos &f>td/j,qTtxZ>v 
SeoXoyovfAsvuv scripsitj epyov Koppu TTJZ s-Triypatpqg disppifausvov, inquit Pho- 
tius, Bib. Cod. clxxxvii., ineptum scilicet. ©soXo/ya vero ex usu Graecas 
linguae potius " Sermonem de Deo/' quam Sermonem Dei sigiiificat ; 
atque ita vocabulum illud exponit Augustinus, de Civit. Dei, lib. viii. 
cap. i. : " Senno est/' inquit, "seu ratio de Deo/' Sed neque desunt al- 
terius significations exempla. Qsovpoxiov est " oraculum Dei/' seu quod 
Deus enuntiat: et ^sotr^ag/a " significatio, quam Deus exhibet." Ye- 
tustissimi Gra3cia3 scriptores, qui de diis et deorum cultu agebant, 
primi appellati sunt 'SeoXoyoi, et scientia eorum ^soXoy/a. Lactan. 
de Ira Dei, cap. ii., isti poetas fuere; atque ii proinde communiter eo 
nomine insigniti. Aristoteles, Metaph. iii. ; Clem. Alexand., Strom, 
iii. ; Isidor. lib. v. ; Pherecydes Syrus primus inter gentes, oratione 
fusa, "theologica" tractasse fertur. 2u ( aCoX/x^s/ autem et crypticam seu 
a/wy^aar/x?}!/, qua posteausi sunt Pythagorasi, illius hominis doctrinam 
fuisse affirmant. Ipse primarius Pythagoraa prasceptor, et "tlieologus" 
dictus est. Ejusmodi ^soXoy/xa scripsisse Heracliturn testantur Dio 
genes et Hesychius Illustrius ; unde oxoreivos appellatur. Vixit 
autem Pherecydes iste a3tate Cyri; usque adeo in omni scientia in 
fantes Graaci fuere, si ad Orientales conferantur. Id Solorii a sacer- 
dote Saitico exprobratum. ^H, SoXwv, 2o'Xwv ; inquit, "EXX^^j dsj -Tralfiss 
SGTS, ysptov 8t "EXX^v ou/i s0Tiv. ' A'/.ovoug ovv } KU$ 71 TOUTO Xs^s/j, 
sffri (g/Vg?v) rag -^u^dg vdvrig' M&tfAidv ydp sv avraTg 'twere di' d 

TaXaidv 6o^av } ovde f^dO^a fflwu croX/oi/ ovdiv' — " '0 Solon, Solon, 
ait, Gra3ci semper pueri estis; senex Grsecoium est nullus/ Causam 
autem cur hoc diceret sciscitanti Soloni senem ilium respondisse aie- 
bat ipse, ' Juvenes estis animis omnes: nullam enim ex antiqua audi- 
tione veterum sententiam in istis habetis, neque disciplinam vetus- 
tate canam ullam/" Plato in Phsedon. Nam theologiam quidem 
lorige ante Cyri tempora spleudorem obtinuisse, imo ax/x^i/ excessisse 
notum est. Vid. Plin. Nat. Hist. lib. vii. cap. i., " quas quis in vita in- 
venerit." TOUTOV pqa} ©goVo/Affoj Kpurov KSft fvffsug %a,i 



SO DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. I. 



tc Eum Theopompus asserit primum omnium de natura et 
de diis scripsisse," Diogenes in ejus vita. Quod etiam apparet ex 
epistola Thaletis ad eundem, cujus hoc initium : 0aX5j» ^zpsnvdzr 
j ffs Kpojrov 'Iwv&jv /j,'sXXstv Xoyovg d/j,<p} ruv %stuv %pijf&ow'uv s/g rovg 
<pafasiv. Pherecydem autem, Syrium, a Syra insula appella- 
tum esse putat Hesychius Illustr. : "Eff-i, inquit, ^/« ruv KvxXddw vfauv, 
9j 2vf>a } in vita ejus. Alii Syrum fuisse volunt, quod verisimilius. 
Ipse autem in operis procemio Musaeum Eumolpi filium, VPUTOV §so~ 
yovtav vorfffoti affirmavit. Eum rbv SeoXo'yov dixere Platonici empha- 
tice ; et prsestantissimus semper habebatur theologus. Sed de 
Homero, Philostratus in Heroicis, 'Opp&ot, lv vohKoTs ruv xara rqv 
SsoXoyfav vmpfips, — " Ipsum Orpheum in multis ad theologiam perti- 
nentibus superavit;" inventis addidit. Eorum autem ^*oXoy/a erat 
Seoyovfat expositio ; nam deos omnes genitos fuisse autumarunt. 
Ita Herodotus de Persis in Clio: O-jx faQpowropveat stopurav roiig $eo'j$ 
xaQdvsp o't "EXhqvss war nam Persas deos naturales colebant. De 
GrsBcis loquor post Hellenism! introduction em; nam veteres Grsscos 
caeterarum gentium more, primum coelum et sidera coluisse, probat 
Eusebius, Praapar. Evangel, lib. i. cap. ix. : Oux &pa, inquit, rig % 
yovjas 'EXXijwx5jf, TJ (3ap£apixq$ roT* KaXaiordron; ruv dvOpwrtu 
ovdz ^odvuv idpvffic, cuds q vuv woXXj} <2>Kuapia rqs ruiv ^suv dpp&vuv re 
S'/jXg/iv xarovoftaffias. Atque longe ante eum Plato in Cratylo: 
vovrai pot 01 irpwroi ruv av&p&KWv ^spi rqv 'EXXa^oc rovrovg ftovovg 
'/jysTadai ovti-trsp vvv croXXo/ ruv (3a,p£dpuv 9 %Xiov xat tfsX^v'/jv, xai yqv, '/.at 
acrpa, xai ovpavov. Sed de hisce plura postea. Quo tempore civitate 
Christiana donatum est vocabulum hoc, incertum. In titulo Apo- 
calypseos, Johannes dicitur 6 SsoXo'/og. Is in regio Montani exemplar!, 
est, ' AcroxaXu-vjy/5 rov dyiov diroffroXou %ai suayytXiffrov 'Iwavvou roD SsoXoyov. 
Reliquis exemplaribus absolute ita dicitur. Additur in versione 
^Ethiopica, " Qui Johannes erat episcopus Constantinopolitanse 
metropolis quum passurus erat persecutionem ;" stolide satis, et prout 
eum interpretem decuit. Casterum ewypapjj ista cum incertissimas 
sit originis, et merito o/^srcc/, ex versu libri secundo desumpta videri 
potest: "Johannes epaprbpitcts rbv \6yov rov Osov'" hoc est,sermonem Dei, 
non autem de Deo. At alia usitatior est vocabuli significatio ut 
ostendimus. Neque quod testificatus sit Xoyoi/ roD QsoZ, sed quod 
clarissime exposuit Xo'yoi/ rbv Qsbv, veteres xar s^o^v Johannem theo- 
logum dixerunt Qui id primus fecit Origenes est. TheologiaB et 
theologorum tarn familiariter meminit, Dionys. Areopag. cap. iii. 
de Div. Nom., ac si in usu frequentissimo turn temporis fuissent ilia 
dvoftara remind, sed ucro£oX//xa?ov esse scriptorem ilium omnes pene 
consentiunt. Itaque vocabula ista sacram Scripturam quod attinet 
sunt aypapa. Equidem doctrina evangelica dicitur Xo'/o, fyvis, Phil. 
ii. 16; o Xoyog 6 rov ffravpov, 1 Cor. i. 18; X&'yog rjjg triffreuf, 1 Tim. iv. 6; 
o X6/og rov xpiffrov, Col. iii. 16 ; Xoyo; 0£oD, 1 Thess. ii. 13; ad hasc atque 



CAP. II.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 31 

hujusmodi alia, respectu habito, sobrium istiusmodi vocabulorum 
usum non rejicimus; quamvis hand nesciamus sensum eorum rs^vixov 
sine veritatis prsejudicio retineri non posse. Yocemus itaque rem 
istam de qua nobis sermo est, cum Eusebio ad Marcellum 



CAPUT II. 

Theologise notio abstracta — Quo sensu earn scientiam esse contendunt scholastic! — 
Eorum sententia rejecta — Ab omni humana scientia alienam esse theologiam 
probat apostolus, 1 Cor. ii. Mu'iw, puo-rrifuov, ntetou, riXiios, r'tXv) — Paulinus 
theologus quis — Theologiam ad humanarum artium et scientiarum regulas 
compingendi plurimorum labor irritus — Scholasticorum ineptiae et 



I. UT moram nobis injicerent, quse de notione theologice abstracta, 
uti loquuntur, et artificial!, inter plurimos agitantur, cum ad naturae 
ejus expositionem prout videbitur non pertineant, causa nulla est. 
Etenim utrum ars sit an scientia; et si scientia dicenda sit, utrum 
theoretica sit an practica, an verb ex utraque mista, quodnam sit 
ejus objectumproprium et immediatum, qu.odgenus,qudS! differentia, 
quis finis, plurimaque alia futilia prorsus, ex schola Aristotelis 
philosophiam miscentes simplicitati Christiana, varie et subtiliter 
disputarunt omne genus theologi: ita intelligendo faciunt, ut nihil 
intelligant. Cum enim SsoXo//?^ scr/tr-r^^g mentionem fecerit Aristo- 
teles, eamque praBstantissimam ruv %sup?irix5>v lirtGr^uv esse docuerit, 
scliolastici (ii prgesertim quibus juxta Deum Thomas est) quibus abs 
eo dissentire erat religio, theologiam, Christianam scientiam esse, 
eamque speculativam contenderunt. Artis nomen ab hoc negotio 
exsulare debere, tandem omnium est consensus. An scientice de- 
finitiones, quibus scilicet quid sit apud hos, quid apud illos, pro 
cnjusvis libitu enuntiatur, quid commune habeant cum theologia, 
videbitur. Cum ideo res ipsae, nempe artes et scientice, atque ip- 
sarum descriptiories et definitiones incertse sint et arbitrariae, pro 
diverse quorundam hominum captu diversimode fabricate, cumque 
nullus sit mentis habitus, sive is sit theoreticus sive practicus, qui 
quidem artis (cum omnis scientia, teste Platone, Epinom. ad lib. de 
Leg. sit pi wr my rb KXefrrov, seu ipsarum rerum imitatrix) aut scientiaa 
alicujus sit IxruTw/^a, [qui] rem de qua agimus exhibeat, de his tarn 
diversis, in ordinem redigendis, frustra erit omnis labor et solertia. 
Caaterum de scientiis T^VIKUS sic dictis, qus6 conclusiones ex prin- 
cipiis notioribus respiciunt, et ab objectis propriis nuncupationem 
sortiuntur, vel doctrina ipsa qua res de quibus agunt artificiose dis- 
ponuntur, vel mentis facultas aut habitus qua doctrinam illam com- 
prehendimus, attenditur. Doctrine autem, quas semper nititur 
fundamentis quibusdam et theorematis quae rationi humanas non 
tantum sunt consona, sed et cognata, qualis est scientia omnis, cum 



82 DE THEOLOGIA IN GENEHE. [LIB. L 

mysterio omnem captum pure *\>wyjx6v seu naturalem superante, nulla 
communitas esse potest. Deum enim rite cognosci non posse, nisi 
per Deum, omnium est *^Xjf4"& Habitus uti loquuntur scienti- 
ficus est mentis ad istiusmodi doctrinam conformitas, e reflua prin- 
cipiorum cognatorum actione disciplinari nata; ita ut divinam illam 
vim mentis quas theologia est, quaeque veracitati revelantis innititur, 
exprimere nequeat. Objectum autem theologia3, cum aliquo sensu 
sit Deus ipse, ab omnium scientiarum objectis infinite magis distat 
quam istae, ab ipso nihilo; tantum abest ut ratione aliqua, illius re- 
spectu, ei conveniret cum aliis artibus aut scientiis. 

II. Apostolus etiam planissime eb loci, ubi de hisce rebus data 
opera et expresse agit, ab omni h\imm& f sapientia et scientia alienam 
rationem theologise Christianas reddit: 'O \6yog pav, inquit, xai rb 
xypwyftd ftov, hoc est, et scientia et doctrina, ovx lv Ksido?$ (seu veisrofs 
vel ffifavoty dvdpunfvris ffoplas Xoyo/£ (quibus consistit omnis ars aut sci 
entia humana vulgb sic dicta), aX\' sv dvodslZzi tlvtvparot %«,} dwdpetor 
(sv did fooTv) (prout enim mathematici suas habent avodeifyif, atque 
dialectici suas; ita h dirofeigei etiam consistit doctrina haec nostra, 
sed spirituali et potente, qua3 ab illis dvOpM--iv^g <ropfas tarn longe abest, 
offov ovpavo$ sffr airb yafag. (Deinde discriminis hujus rationem addit 
et finem) : "Iva, inquit, ^ -r/tfr/g l^uv (seu assensus doctrinas nostras 
adhibitus) ^ fj sv tfcxp'ia, dvfyuTruv (uti esset si iisdem aut similibus 
principiis, forma, aut fine, consisteret theologia perinde ac artes et 
scientia3 philosophorum), «AX' sv dwdf&si Qsov (efficaciter sapientiam 
hanc per Spiritum suum operantis). 2op/«v ds XaXoD/^sv sv roTc, re\sioi$ m 
ffopiav ds ov roD aiuvos rourou (non sa.pientiam quss ex humana prodiit 
eruditione) : aXXa XaXoD/y/si/ ffotplav ©sou sv fiv&fljpiift dtfo/tsxpv/AfAsv/iv, 
(qua9 autem consensio sapientisa Dei t&vffTvipt<adsi cum humanis ullis 
disciplinis esse potest? Illam vero), 'H///1/ 6 &sog d-rrsxaXv^s did rev 
Hvsvparog avrov" (has diversimode docet humana sapientia). — 1 Cor. 
ii. 4, 5, 6, 10. Sive ideo ortum theologia?, sive subjectum, sive 
fid em, sive modum discendi docendique, totam denique naturam 
aut usum spectes, apparet earn nullo modo ita inter scientias humanas, 
vel speculativas vel practicas numerari posse, ut ad earuin regulas, 
aut methodos astringi debeat. Imb ipsa vocabula, psdooos, fisOo- 
ds-jsiv, r's%vii, qns3 scientiis sunt ofatfa, secundum scripturam hie locum 
nullam ha.bent; pveto et inde puffrfiptov de quo, sensu sanctissimo apos- 
tolus agit, inter ipsos e£/im'c0sconstanter aliquid alienum satis ab omni 
bus aliis scientiis denotant, — mysterium est. Mulw est initio, seu sacris 
instituo; et /u'oD,aa/ passive. Aliter paulo, sed in eundem sensum 
Etymol. Mag. Auctor. Mv<r+r){, inquit, tfapd rl /ubca, rb Kap^vw' /A-JOVTSS 
yap rue, aiffQ'/jteiS xai e%u ruv ffapxinuv fipovriduv yivopsvoi, ovru rd$ %eia$ 
dva7^dp^si$ sds^ovTQ- quasi inexstasi divinas acceperuntirradiationes. 
Et r& /AvffTTjp/a dm ruv pvZiv derivari dicit Jamblichus apud Photium, 
cod. xciv., sed inepte, prout ostendit ratio etymologiaB quam adfert. 



CAP. II.] DE THEOLOGIA IN GENEEE. 33 

III. De Pythagora, omnium pene nationum sapientia instructo, 
affirmat Laertius, quod vdffag s^utiQq rag rs 'EX^v/xag, xa/ pxpSapixdg 
7£\erdg' — "Omnibus tarn barbarorumquamGrsecorum sacris fuerit ini- 
tiatus." Nam ea sapientia quam peregrinationibus suisquassitum ibant 
antiqui isti philosophi, nihil aliud erat quam religionum colendarum 
ratio, teste Lactantio ; equidem, inquit, "mirari soleo quod cum Py 
thagoras et postea Plato, amore indagandas veritatis ad ^gyptios, 
et Magos, et Persas usque, penetrassent, ut eorum gentium ritus et 
sacra cognoscerent (suspicabantur enim sapientiam in religione ver- 
sari) ad Judaaos tamen non accesserant," lib. iv. de Vera Sap. 
Hinc cum Apollonius Athenis [AvsTeOai vellet, 6 hpopdvrvig ovx JCouXsro 
napsffiv ra hpd ^ 'yap uv KOTS fj^v^ffai yoqra, fj^^l rqv 'EXsuoTj/a ai/o/^a/ 
dvOpuiry w xafapti ra taipovia, Philostr. de Vit. Apol. lib. iv. cap. 
vi. ; — " Sacrorum prasses ilium sacris admitti noluit, asserens se nun- 
quam initiaturam hommem incantatorem ; nee Eleusinam patefac- 
turum ei, qui purus a dasmonibus non esset/' Mvs?<fQai } ideo est 
sacris instrui ; quod etiam ex Apollonii response magis patet. Ilspi 
7qg TsXerfg, inquit, irfafov % <rt) y/yvefio-xw — "De sacris mysteriis plura 
quam tu cognosce." Et apud Patres, teste Budceo, ^s^v^svog, per se, 
et sine adjectione, eum significat qui doctus est in sacris literis. 
vqptov apud Paulum inquit Chrysostomus, ri Mpfarw, xal 

xa/ ayvoovpsvov' hoc est naturaliter: alii, arcana et paucis cognita, neque 
communicanda nisi initiatis, hoc est, 2op/av XaXoD^si/ sv ro?g rsXsioig. 

IV. Non quasi arcana apud nos essent sacra, qua3 nisi Sacramento 
aliquo silentioque prsemisso fas esset exponere, ciim Christus omnia 
etiam ^otfr«j^/orara quas ipse pro ratione ministerii sui, privatim 
docuit, sv rp <purl, xa/ eiri r£v dupdruv, in luce hominum, palam evul- 
ganda curaverit, Matt. x. 27. 

V. Hysteria quidem in vulgus efferre antiquis gentilibus nefas 
erat : " Non fas esse existimant ea, quaa de sacris docent, litteris man- 
dare/' de Druidibus Caesar, lib. vi. de Bel. Gall. Ideo ubivis sacra- 
mento adigebantur initiandi ne quid effutiant. Unde Herodotus de 
se ipso postquam sacra ^Egyptia ab Heliopolitanis didicerat, Ta p'sv vuv 
§eTa rZv d^'yTj^druv, ola qxouov, oOx £/'//</ fpodvpog t^iiyfaaAou, s%u 5) rd ovvo- 
fj,ara aitreuv povvov vofti^uv ndvrag dvQpu-Troug Iffov Kepi avrsuv sKlffraaQai, 
lib. ii. ; hoc est, " Verum quse mihi ad deos pertinentia narrarunt, ea 
scriptis mandare non libet, quod idem de illis, omnes homines'" 
(scilicet initiates) "scire existimem." Non ideo ob ejusmodi rationem 
doctrina evangelica mysterii nomine insignita est, sed quod res ipsa3 
revelatsB in ea, omnem captum humanum pure naturalem excedant, 
1 Cor. ii. 7, 14. 

VI. Ut quis ideo tfop/av b {Avffrypiu torixixpvf/bptiniv recipiat et in- 
telligat, necesse est ut sit ipse f&efjwvifAevo$ t — hoc est, in arcanis vol- 
untatis divinse per Spiritum Sanctum instructus. Neque alii rlXsioj 
apud Paulum quam initiatij hoc est, Spiritu Sancto, de quo ille agit, 

VOL. XVII. 3 



34; DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. I. 

instruct!. Nam rsXg/ow est consecro et initio; unde apud veteres 
baptismus etiam r&eiuni$ dicitur. Pro consecratione seu dedica- 
tione usurpant LXX., Exod. xxix., TgXg/£<ra; rag %s/>aj ayrwv, ver. 
33 et 35 ; neque aliter vocabulum illud exponendum videtur Epis- 
tola ad Hebra3os ii. 10, Tbv apwybv r%g fftorqpiag dice Ta^/^drwv 
r&suZffai. Atque etiam reX?j sunt mysteria prout ex Platone pro- 
bat Budseus; et raXera/, omne genus sacra; et «reXgfl;aivoi, sunt 
initiati, et sacrificiis expiati, apud Philostratum in Vita Apollo, lib. 
iv. cap. vi. Is ideo qui rsXeiog est, seu spiritu instructus, quo sacris 
Christianis initiamur, atque pspvwsvog ab eo qui solus patefacit 
70 fwffrqpiov rov SiXfaarog auroD, idque per cmD/Aa <rop/ag xa; 
Xu-vj/£<w£, Eph. i. 9, ll^Paulinus est theologus. De usu artium et 
scientiarum in addiscenda divina veritate postea dicetur. Interea 
theologiam esse sapientiam quandam /Autfnjp/wSjj et divinam, neque 
iis terminis circumscribi aut regulis tradi, quorum repagula patiuntur 
artes et scientise omnes, ipsos ethnicos non latuit. Atque non aliam 
forsan ob rationem factum est, ut qui multum operse in hac re con- 
sumpsere, ut theologiam secundum regulas et methodos aliarum 
scientiarum axpi££s scilicet describerent, circa ejus definitionem, 
genus, dififerentias, objectum proprium, subjectum, finem immedia- 
tum, aliaque id genus plurima, (de quibus sacra Scriptura ne ypv 
quidem) opinionibus remotissime disjuncti, mire inter se digladientur. 
Dum enim veritatis divinse e sinu Dei revelatse mysterium ad artium 
et scientiarum humanarum lesbias et arbitrarias regulas exasciatum 
reddere studeant, atque terminis nescio quibus philosophicis (quibus 
et quorum ope et subsidio, omnis veritas cum naturalis turn superna 
tural! slubentissime carere potuisset, nisi aliter visumfuisset Aristoteli) 
quibuscum communitatem habere nolit, illud prsepediant, nihil aliud 
efficiunt, quam ut res in se et natura sua certissima, evidentissima, 
atque menti rationali expositissima, incertissima esset, ambigua, mul 
tiplex et obscura. Eruditi sane viri, divina, in sacra Scriptura, re- 
velatione innatorum principiorum vice nixi, progressu aliarum scien 
tiarum non absimiii, aliquibus quidpiam invenientibus, aliis, faciliori 
opera eorum inventis addentibus doctrinam quandam, principiis, 
theorematis, ihesibus, et conclusionibus, ad aliarum scientiarum in- 
star comprehensam, quam theologiam vocant, exstruxerunt. Ea vero 
doctrina, cum neque auroT/<rr/av habeat qua talis, neque fide super- 
naturali opus habeat qua recipiatur, neque finem ullum theologise 
aut theoretice aut practice assequatur, theologia proprie dicta non 
est. Ex indagatione hujus doctrinae, habitus aliquis mentis, impres- 
sioni abs ea receptse consonus acquiritur, quam non fid em neque 
scientiam naturalem esse contend unt scholastici. Atque hasc est 
theologia scholarum, de cujus natura et usu inferius dicetur. In- 
numeras ideo, easque operosas disputationes, et si verum dicere liceat, 
titivilitio haud emptitandas, missas faciamus, si modo theologiam 



CAP. III.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 35 

libertatis jure in quam liberal! manu earn asseruit sacra Scriptura, 
gaudere, permittere velimus. 

VII. Quibuscunque sane vocabulis, ad rem hanc enarrandam 
Spiritui Sancto uti placuerit, ea omnia ac singula disputationibus 
suis, satis superque vexata reddiderunt scholastic!. Scientiam, pru- 
dentiam, sapientiam, doctrinam, homines in Dei atque operum ejus 
contemplatione, et obedientia ei prsestanda dirigentem, notitiam illam 
sui qua nos imbui vult Deus, scripturam vocare in confesso est. 
Hinc disputandi prurigine abrepti, prout dictum est, utrum scientia, 
eaque speculativa an praetica, aut prudentia aut sapientia sit theo 
logia, pertinaciter contendunt. Quodcunque autem vocabulum ex- 
amini subjicere visum sit, omnes extemplo rationes ejus philosophi- 
cas perperidentes, utrum theologise aptari possit, subtiliter inquirunt. 
Qui theologiam sapientiam esse volunt (ut ex hoc uno capite omnis 
horum hominuin labor sestimari possit) id sibi negotii dari putant, 
ut omnia quae in philosophorum scriptis sapientise humanse tribuun- 
tur expiscati, in theologiam, ilia apte quadrare ostendaiit. Hoc 
autem quicquid sit operis, cum per longas ambages, subtiles fabulas, 
atque conclusiones audacissime ineptas se confecisse autumant, quasi 
re bene gesta, ac profligatis aliorum omnium sententiis, eorum prse- 
sertim qui familiam aliam vel ducunt vel sequuntur, theologiam 
sapientiam esse concludunt. Itaque cum mentis Spiritus Sancti in 
vocabulis istis, scientice, prudentice, sapientice, doctrince, atque id 
genus reliquis, penitissime sint ignari, ingenii nervos omnes (ut sunt 
plerique ingeniosissime stolidi) et oculos intendunt, ut sapientiam 
Dei in mysterio absconditam, in miserain, imperfectam, imb stultam 
illam hujus mundi sapientiam rnutarent, atque nescio quibus limitibus 
circumscriberent ; quo figmento nihil unquam periculosius aut magis e 
diametro doctringe apostolicse pugnans excogitari potuit. Spinosas ita- 
que istas scholasticorum aliorumque concertationes, quas tractatibus 
suis theologicis prsestruunt, crucem miseris lectoribus affigentes, qui 
studium inutiliter locare, imo errare nollent, cum ipsa veritas infini- 
tis laboribus ex iis indaganda, ob aXXoysviav subject! propositi, haud 
vera sit, contemnere debent sapientise sacrae candidate 



CAPUT III. 

Inter intellectum et veritatem unio arctissima — Theologia et mentis habitumy 
et ipsam veritatem denotat — Dei scientia nostrae Kp%irv#at dici nequit — 
Theologia, qua doctrina, est a Deo solo et immediate — Verhum Dei quo sensu 
nostra theologia est — Theologorum distributiones ; angeli, homines — Ho 
mines vel S-idvipuvros, vel -^1X01 — Meri homines vel viatores vel possessores — 
Illorum theologia investiganda 

I. AMOTIS iis quse quamvis apud nonnullos in disquisitione naturjQ 
theologiaa utramque faciant paginam r revera veritatem sincere inda- 



36 DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. L 

gantibus prsepedimentum objiciunt, rem ipsam generalem ipsius na- 
turarn quod attinet, cui operam hanc navamus, proprius intueanmr- 
Cum ea autem sit inter rem quarncunque cognitam, atque facultatem 
illam et dvvapiv mentis nostrae, qua illam apprehendimus, seu ipsum 
intellectum, cum ff^sasi sua ad rem ipsam consideratum, ex interce- 
dente veritatis conformitate, arcta unio atque necessitudo, ut nomina 
sua invicem alterum cum altero communicet ; ita affectiones qua? 
uni propriae sirat, alteri saepe adseribuntur ; namque saepe res seu 
doctrina certa dicitur, ab ea certitudine qua3 est affectio mentis ; at 
que apprehensio nostra vera, a veritate rei quam apprehendimus. 
Hinc in definitionibus oritur non minima confusio, dum utrum sit doc 
trina, an mentis facultas (qua doctrinam ipsam suo proprio lumine, ad 
finem suum proprium apprehendimus), quas finitur, hand facile per- 
spici potest. Cum itaque per theologiam et doctrinam de Deo, cultu 
atque obedientia ei debita, et mentis nostrae, qua illam percipimus 
vim et facultatem, seu habitum ei conformem denotari in confesso 
sit, ad vitandam ex of&uvvfticp eonfusionem, de iis distincte agendum 
est. 

II. Ad infinitam Dei avrapxuav pertinet, ut ipse solus se cognos- 
cat perfecte: Ps. cxlvii. 5, "iSDp pN lh{Br6., — "Intelligentise ejus non 
est numerus/' Itaque scientia ilia, qua Deus se atque omnia sua 
attributa perfectissime novit, cum sit infinita et necessaria, non nisi 
ipse Deus infinite sciens et sapiens est. Hsec ideo primae veritatis 
ipsam se perfectissime comprehendentis atque amantis cognitio, non 
nisi improprie a quibusdam theologia d^gYuffog dicitur. Quid autem 
per theologiam apx'sTvvrov intelligi vellent, an ipsi intelligant vehemen- 
ter dubito. Neque enim aut nostra Dei notitia infinite illius scien- 
tia3 divinae expressus est character (quod uni Filio naturae divinaa 
participi proprium, Heb. i. 3), ita ut exrwrog ejus respectu dici possit ; 
neque illius vi aut virtute quicquam de Deo cognoscere possnmus, nisi 
intercedente libero voluntatis divinse consilio. Equidem speculum 
nostrum non est immediate Deus ipse, sed verbum ejus seu evan- 
gelium, in cpio.retectd facie, per Christum gloriam Domini intuemur, 
2 Cor. iii. 18. ^Eternam in mente sua veritatis ejus, quam a nobis 
cognosci velit ideam, seu eonceptum Deus habet. Atque hinc omnis 
nostra theologia pendet; non immediate quidem, sed ab eo volun 
tatis divinae actu, *quo ei placuerit veritatem istam nobis revelare: 
"Deum enim nemo vidit unquam: unigenitus llle Filius qui est in 
sinu Patris llle exposuit," Joh. i. 18. E-evelatio ideo mentis et volun 
tatis divinae, hoc eat Dei verbum, ea est doctrina de qua agimus, ad 
quam omnes mentis nostrae de Deo, ejus cultu, atque obedientia ei 
debita, conceptus conformes esse debeant. Atque hie iterum theo 
logia cum omni scientia, quae humanee sapientiae tradux est, parum 
convenit. Etenim •clsrr^a, illud .principiorum et conclusionum, quo 
.scientia ulla traditur, non est norma conceptuum mentis, seu actuum 



CAP. III.] DE THEOLOGIA IN GENERE. 37 

intellectus circa proprium objectum istius scientiaB; sed cum sit illis 
posterius, et eorum effectum, per illos regulari debet. Ita philoso- 
phus prsestantissimus : A/ de sviffrq/Aai sv ^^f) hoyixfj ovtai, alfisv r£y 
atffQriTuv, tt da? sviffrrjfAas robruv 'h.sysiv, KP'SKZI &s avTaT$ rb r^c, dofys ovo/aa, 
vGTtpai ruv ffpayftaTav ovffai, S/KOV&S stffi roi/rwi/, Plotin. Ennead. V. lib. IX. J 
hoc est, "Proinde scientise quse in ration ali anima sunt, quee quidem 
ad sensibilia pertinent, si modo horum notitise nobis sint scientise 
nominandse, quippe cum opiniones potius deceat nominare, ipsaB in- 
quam, cum rebus posteriores sint, earundem sunt imagines." Doc- 
trina autem, de qua agimus, omnem mentis nostne conceptum circa 
objectum ejus peculiare et proprium ante vertit ; atque infallibilis re- 
gula et norrna est immutabilis omnis scientiae et cognitionis nostrse, 
Ps. xix. 

III. Est ideo tbeologia ipsissima veritas divina prout a Deo reve- 
latur; nempe verbum, doctrina, seu lumen &%tfar><srov et dvr6iri<rrw. 
Nemo de Deo rebusve divinis nisi per Deum digne sentire aut loqui 
potest. Deum neque quisquam rite novit nisi ex sua per filium ex- 
positione; neque coli vult nisi quemadmodum ipse prgescripserit. 
Omnis etiam nostra obedientia ab ejus voluntate pure dependet. 
Theologia verb omnis circa Deum et cultum ejus, atque obedientiam 
ei debitam versatur. Non ideo nisi a Deo ipso, ea doctrina esse 
potest. Principium itaque et norma omnis cultus divini, fidei et 
obedientias cum sit tbeologia, proinde ut sit etiam coelestis originis, 
infallibilis certitudinis, Jg ovpavov non Jg avdpuvuv, Matt. xxi. 25, 
necesse est. Neque enim fides divina ulli principio inniti velit, quod 
non sit omni modo divinum avTapxsg et a^/oV/orov. Cultus autem 
Dei, ita dicitur non minus a mandate, quam ab objecto divino. Ne 
ideo toturn humanum genus in tota obedientia perpetuo fluctuaretur, 
atque in salebras incideret, earn doctrinam qua3 omnis sui cultus, 
atque obedientias nostrae norma est, a seipso Deus esse voluit. Hoc 
ideo sensu, theologia est doctrina Dei de seipso, operibus suis, deque 
voluntate sua atque cultu, nostraque in omni statu obedientia, et 
prasmio, atque inobedientium pcena, ad nominis sui gloriam revelata 
et expressa; hoc est ipsissimum Dei verbum. Verbum autem Dei 
cum sit svdidfarov vel qrpopopixov, hocque iterum ciypapov vel tyrypctpw, 
ut unumquodque horum in hoc negotio se habeat sigillatim dein- 
ceps exponemus. Quid verb de thesibus quas vocant tlieologicis, 
catechismis, confessionibus, locis communibus, atque ejusmodi pro- 
positionum credibilium farraginibus sentiendum sit, quoque in loco 
sint habenda, in quibus discendis vel etiam docendis (fallor aut) multi 
theologiam consistere putant, inferius videbitur. 

IV. Postquam ideo (ut hoc xara ^po^-^tv hie loci addam), omne 
Dei verbum quodcunque scriptis commissum est, Scriptura ista ita 
est nostra theologia, ut ei toti, omnique ejus parti et unicuique in ea 
contents veritati auctoritatem tribuamus, non quia una propositio ex 



38 DE THEOLOGIA IN GENERE. [LIB. L 

altera evidentibus .adhibitis rationibus astruitur; vel conclusiones, 
quibus assentimur, rite e principiis quibuscunque colligantur, sed 
unamquamque veritatem seu veritatis propositionem separatim con- 
sideratam certa fide amplectimur, ob immediatam ejus revelationem 
divinam, cui nititur omnis theologia. Habitus autem iste, quern 
discursivum vocant scholastic!, quo ex propositionibus, quarum una 
Scripture est, ideoque divinitus revelata, altera autem evidentia sua 
naturali lucet, conclusiones elicirnus (de quarum natura, utrum scilicet, 
de fide sint, ut loquuntur, annon, acute digladiantur), prout alitid est 
(si aliud sit), a dono interpretandi Scripturas, ab institute nostro 
alienus est. 

Y. Hoc itaque prsemisso, nempe theologiam objective uti loquuntur 
et in abstracto consideratam, purum putum Dei verbum esse, lumen 
illud mentis creaturse rationalis, quod etiam eo nomine compellatur, 
porro accurate perpendendum venit. Ut verb illuc quo tendimus 
facilius perveniatur, subjectorum luminis hujus capacium distributio 
aliqua prsemittenda est; ac deinde luminis illius ad doctrinam de 
qua egimus relatio, cumque ea unio, exploranda. Primb autem re- 
spectu subjecti, uti loquuntur, theologia communiter in earn, qua3 est 
angelorum, atque humanam, dispesci posse videtur. Etenirn angelis 
et hominibus, eb quod sint lumine intellectuali prasditi, Deum cognos- 
cere, Deoque libere obedire incumbit; eorumque finis ultimus in ea 
Dei fruitione, ad quam per obedientiam itur, consistit; istiusmodi 
autem naturam, statum, et conditionem, in iis omnibus qui earn per- 
cipere, aut ea ad finem ejus proprium uti velint, doctrina ha3c ofya- 
vidqs exigit. Qualem vero congenitam Dei atque voluntatis suas 
notitiam habuerunt angeli 7r t v saur^v dp^v xai rb 'ibiov o/'ptjjr^/ov con- 
servantes, quove lumine instructi fuere, ut, incrementorum respectu, 
graduum capax fuerit lumen istud, mysteria quod attinet 
psva dvb r£v ajuvouv sv rfi Q&ti, manifesta tandem facta raJic, 
rale, s^ovGtaig sv roTg sffovpavioig dia rr t g sKK\^fffa$ } Eph. iii. 10; qualem 
etiam habeant per continuam Dei visionem, prsesertim potiti in 
Christo jam prasmio, non est hujus loci inquirere. 

VI. ©sa^pwrog Jesus Christus, et -\)//Xo/' &V&PUTM totum huma- 
num genus exprimunt. Quse de Jesu Christi, " in quo absconditi 
sunt ornnes thesauri sapientisB et scientias," Col. id. 3, theologia, 
deque scientia ilia, quam per unionem personalem habuit, habetque, 
atque revelationibus ei a Patre datis, Apoc. i. 1, utque in illo habitet 
omnis plenitudo Spiritus, Job. iii. 34, quern 1% p'srpov non accepit, 
dicenda sunt, cum dissertationis cui imprassentiarum incumbirnus 
ambitu comprehend! nequeant, ea hie penitus omittere consultum 
duximus. Qui autem meri homines sunt, vel adhuc vitam degunt 
mortalem, aut saltern qua tales considerari possunt, et vulgo viatores 
dicuntur (" Nam in tota hac vita ad est fiducia," Eccles. ix. 4), vel 
corporis compaginibus soluti, possessores audiunt. Horum verb, qui 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA NATUKALI, ETC. 39 

nempe decurso, ad voluntatem Dei, fidei et obedientige stadio, finem 
suum et requiem in fruitione Dei misericorditer obtinuerint, theolo- 
gia (verbo expedienda) est, lumen illud glorice, quo res divinas vpo- 
tfftwrov vpog xpoffuirov cernentes, Deumque ipsum xaOws Jtfr/, ineffabili 
gaudio perfusi, Dei et Agni laudibus aeternum vacant. Atque hsec 
ut eb quo tendimus perveniamus, necessario praemittenda erant. 

VII. Pro vario statu eorum qui viatores dicuntur, varia etiam est 
illorum theologia ; hie autem generatim duplex est ; nempe naturae 
integrse, seu creationis ; et lapsse, seu peccati. Hominum verb in pec- 
catum lapsorum considerationes et distributiones aliae infra adhi- 
bendse sunt. De primo nomine, primo in loco agendum. 



[PARS PRIMA:DE THEOLOGIA NATURALI, SEU PRIMI HOMINIS.] 

CAPUT IV. 



Theologia primi hominis, IvS/a&ra — Ejus descriptio — Quo sensu naturalis — Lu- 
minis congeniti, gradus, vis et efficacia — Scholasticorum vipispyia, Socinian- 
orum error, aliorumque — Theologies naturalis ortus et necessitas — Obedientia 
primi hominis — Prsemii promissi, peccati, et poense expositio — Theologiae ori- 
ginalis corruptio — Corruptionis modus — Foedus primum abolitum ; atque 
ipsa theologia ei innixa. 

I. OMNIS omnium hominum theologia vel verbum ivdiaQsrov respi- 
cit, et naturalis dicitur (ex maxima scilicet sui parte, cum nunquam 
sola fuerit), vel verbum wpopopixov, quod svdiaQ'srov illius per peccatum 
obliteration! succenturiatum est, et supernaturalis seu revelationis 
vocatur. De prima nobis primb agendum est. Ea verb ut pura, ut 

wrupta, ut apostatica, considerari potest, et debet. 

II. Status autem naturae integrae, seu hominum sub lege creationis 
mtaxat positorum, primo in loco se nobis offert. In eo statu theo- 

erat svdidfaros et naturalis: non tamen usquequaque e^urog. 
initio enim per revelationem aucta fuit, atque erat insuper 
igenda. In eo statu pur a dicitur. Lumen autem erat salutare in 
jnitione Dei creatoris, legislatoris, rectoris, et remuneratoris con- 
sistens. Lumen vocamus, cum id omni theologise ex usu Scripturse 
conveniat. Homini a Deo in ipsa creatione hoc lumen inditum; et 
per revelationem extrinsecus factam voluntatis divinaa in prsecepto 
sacramentali statim auctum, ex consideratione operum Dei indies 
augendum erat. Atque hoc sapientem eum reddere in obedientia 
secundum fcedus operum Deo rite praestanda, ad felicitatem propriam, 
et potent! se, sapientiae, bonitatis, gratiae, ac justitise divinas gloriam, 
pote erat ; haec primi hominis theologia. 

III. Lumen verb hoc (seu sapientiam spiritualem) in ipsa ejus 
creatione menti hominis Deus indidit. Huic conditioni in qua, et 
fini ob quern factus erat, coDgruens fuit, imo prorsus necessarium, 



40 DE THEOLOGIA NATUKALI [LIB. L 

Eccles. vii. 29. Quamvis ideo natura sua, usumque et Imem quod 
attinet, plane supernaturale fuerit (nam ut Deo homo, secundum 
foedus praemiura aeternum pollicitans, obediret, ex Dei liberrima 
erat constitutione) ; tamen, quia hd^Qsrov KUI tftpvrov, id ei naturale 
fuisse dicimus. Naturale quidem illud proprie dicitur, quod ipsam 
naturam necessarib comitatur, aut ex principiis naturae ortum dueit. 
Eo sensu lumen hoc homini naturale non fuisse constat. Neqne 
enim naturam humanam necessarib sequitur, ita ut ab ea separari 
nequeat : neque ex naturalibus animae facultatibus, vi ipsarum pro- 
pria et nativa educi potest. Quoniam verb ad rectitudinem naturae, 
primogenium suum statum quod attinet, pertinuerit, atque in ipsa 
creatione, homini sub lege posito, respectu ad finem ultimum habito, 
implantatum fuerit, naturale fuisse negari non potest. Sed de hisce 
contra pontificioa, alibi satis superque disputatum est. 

IV. De lumine verb hoc seu scientia hominis in statu naturae in- 
corruptae, quoad gradus et efficaciam, nonnulla est sententiarum di- 
gladiatio. Magnifice satis earn efferunt scliolastici, inanium interea 
speculationum, et in curiosis determinationibus audaciae, hie, ut 
ubique, pleni. Fungum primum hominem et stipitem, vixdum ra- 
tionis compotem fuisse fingunt Sociniani; tanquam Dei, sui, uxoris, 
aliarumque creaturarum ignarum, deridendum quasi propinant. Uni- 
cum de non comedendo fructum arboris scientiaa boni et mali prae- 
ceptum a Deo ei positum esse autumant. An mentem, aut consci- 
entiam illam habuerit, an dependentiam a Deo ullam agnoverit, 
nesciunt, aut saltern se nescire fingunt ; nam insolentissimce scientice 
gloriationis, ignorantice fictio scepissime color est Ita foedissimis 
erroribus de lapsu primi hominis, quos fovent, et statu peccati, 
patrocinari visum est: "Adamus instar infantis vel pueri se nu- 
dum esse ignoravit," Smalc. de Veritate Deitatis Fil., cap. vii. pag. 
2, quasi revera oculis esset captus antequam vesceretur de arbore 
scientiaa boni et mali; et, " De conjuge propria non nisi sensibus 
obvia cognovit," uti ipse dux gregis loquitur, de Stat. Primi. Horn., 
cap. iv. pag. 119; "Neque, inquit, vim arboris scientiae boni et mali 
perspectam habuit," pag. 147, quasi totum primi peccati effectum 
ex vi arboris istius ortum duxerit; atque iterum, u cum mortalis esset, 
setamen mortalem esse nescivit," cap. iv. pag. 118: nempe inenda- 
cium mendaciis tegendum est, ne perpluat. Ut Adamum nihil 
pene per peccatum amisisse probent, nihil unquam habuisse affir- 
mant; cum illud perdere non potuerit, quod nunquam habuit. Dig- 
num patina operculum ! Nos sequa, lance si fieri possit, neque ad 
illorum in asserendo propendente vepispyfav, neque ad horum in ne- 
gando dependente audaciam, primi hominis theologiam strictim 
librabimus. 

V. Deum jure creationis, summum rerum omnium dominum esse, 
creaturis omnibus in confesso est. Hinc omnium existentiam, rie- 



CAP. IV.] SEU PRIMI HOMINIS. 41 

cessario comitatur a Deo dependentia; eaque ad principia naturas, 
quam cum unoquoque comrmmicavit, accommoda. Omnes itaque 
creature, qua tales sunt, quseque pro captu et ingenio, quo sunt in 
structs Creatorem celebrant, eique serviunt: Ps. cxlv. 10, " Omnia 
opera tua te celebrabunt, Domine;" inde xara vpottu'Tro'Troiiay ad offi- 
cium istud rite pra3standum ea omnia et singula multoties hortatur 
Psaltes. Eationem hanc asternam invariabilemque cultus divini 
tmanimi consensu adstruit sanctus cborus ecclesiaB vel militantis vel 
coronatse, Apoc. iv. 11, "A%io$ sT } Kvpie, XaCs/v rqv do^av xai rqv rt^v, 
xa/ rrjv dvva/Aiv on ffv sxriffag ra ftdvra, xa/ 5/a rb SsX^aa ffov siffj xal 
exrffffyffav' cui succinit catholicus creaturarum omnium ccetus, cap. v. 
13, Ka/ crav xr/0/6a o sffriv sv r<p oupavp, xa/ sv rfj yfi, nai VKoxaTU ?%$ 
yqg, %ai SKI TTJS SatMffffqs a etfr/, KUI ra sv avro7$ cra'i/ra, JjXftUtfa \lyovrag' 
Tp xa,G9)fJt,ev(fi SKI rov %f>6vov Kai rp dpviw q guXoy/a xa/ ^ ripy jtai i\ 
do^u xa/ rb xpdro$ tig roug aiuvag ruv atuvuv. Cum enim omnia Deus 
operatus sit propter se, hoc est, gloriam suam, Prov. xvi. 4 ; ut ea 
omnia ei gloriam et honorem redderent, aequum erat. Uti autem ad 
summum illud Dei jus, et in omnia dominium, finem unicuique pro- 
prium et ultimum designare competit, ita, ut adsit operationum in 
eum finem tendentium lex et regula, ad dependentiam istam perti- 
net. Fine certo et lege operationis gaudent omnes creature, eo 
quod sint creaturae. Lex ideo ilia omnibus cognata fuit. Creatura 
autem rationalis cum duplicem induat respectum, nimirum quo crea- 
tura est, et quo rationis capax seternitatis consecranea, duplicem a 
Deo dependentiam, — communem unam seu naturalem, de qualocuti 
sumus, propriam aliam seu moralem, — sortitur. Ea est obedientia 
pro statu creaturse Deo debita. Ad exigendam a creaturis hanc 
obedientiam, ut Deus illis tanquam summus et optimus sit expositus, 
nihil prseter requiritur. Atque proinde timorem et cultum exigit, 
quoniam H }^&$ est, seu omnium Dominus: Mai. i. 6, " Si Dominus 
ego, ubi timor meus." Ut ab ipsa creatione id non innotesceret, 
impossibile fuit. Ad obedientiam istam rite praestandam lex ilia 
congenita sufficere debuit. Ita demum et finis ultimus, et a Deo 
creatures dependentia stabiliuntur. Circa legem autem istam inna- 
tam duo considerari possint: lex ipsa scilicet seu obedientiaa requisite 
nor ma, et legis cognitio. Benefactorem hunc optimum maximum, 
rectorem summum, et remuneratorem, amandum, colendum, timen- 
dum esse, ut ordo moralis hujus dependentia?, qui, quoniam Deus 
Creator summe Justus ac sanctus est, omnem justitiam et sanctitatem 
amplectitur, eousque continuetur, donee ad finem ejus ultimum per- 
ventum sit, hujus legis summa est. Atque lex haec, verbum illud 
est svdiuQzrov afyfatffrov, et infallibile prorsus, quod quasi doctrina 
fuit in primi hominis theologia. Hujus vero legis cognitio realiter a 
lege ipsa non discrepavit. Ejusmodi autem lumine salutari, cujus 
vi et ductu, obedientiam secundum legem Deo debitam rite homo 



42 DE THEOLOGIA NATURALI [LIB. I. 

prsestare possit, ita ut finem suum proprium assequeretur, earn con- 
stitisse apparet. Atque base primi hominis tlieologia fuit. In statu 
moralis a Deo dependentise constitutus, atque imperio Dei submissus, 
eoque beatitatis in fruitione Creatoris seternse capax, congenitam et 
eppurov habuit earum operationum legem, quas ad finem istum as- 
sequendum erant necessaries; atque insuper in cognitione Dei, atque 
omnium mediorum cultus ipsius, ea sapientia instructus, cujus vi, 
secundum voluntatem et mentem Dei in ilia lucentem, rite obedien- 
tiam in lege pra3scriptam prasstare potuit. Cum vero lex base g.apu- 
ro;, quae in hac tbeologia, doctrinaa locum supplet, seu \dyog evfad- 
Qsros, menti hominis fuerit congenita, abs eo lumine, seu mentis 
habitu, quo doctrina de Deo ejusque cultu salutariter percipitur, 
rem ipsam quod attinet, seu materialiter, quod aiunt, loquendo, 
alia non erat: neque quid amplius fuit, quam ordinis istius de- 
pendentias creaturaa rationalis fons et origo, respectu autem exer- 
citii, et actualis obedientias, et formaliter loquendo, ab ea distincta 
fuit. 

VI. Cum itaque Deus hominem rectum fecerit, Eccles. vii. 29, in 
imagine sua, Gen. i. 26, 27, quaa in sapientia, justitia, et sanctitate 
consistit, Col. iii. 10, Epb. iv. 23, 24, eique ut alias creaturas im 
perio teneret ad sui gloriam, prasceperit ; cui domination i nisi earum 
nature ei penitus perspectaa fuissent, omnino esset impar ; atque ab 
eo obedientiam sub poena mortis seternae, cumque praemii vitas beatas 
pollicitatione, exegerit, ea sapientia et morali lumine, quo potuit et 
Deum cognoscere, et legem sptpvrov et revelationem proprietatum 
Dei 'in omnium creatione, et vopofafftq, sacramentali perfecte intelli- 
gere, instructum fuisse constat: Hac verb tbeologia instructo nihil 
plane defuit ad Deum rite colendum, aut ad vitam bene beateque 
agendam. 

VII. Atque bine obedientias primi bominis, propositique praamii, 
una cum peccati ipsius natura, atque etiam pcenae comminatas, aasti- 
matio fieri potest. Etenim obedientia vi fcederis prasstanda, lumini 
ejus congenito, seu tbeologise, superius delineatas confer mis esse de- 
.buit: ipsum autem fcedus, ut Adamo connatum, ita cognitum fuit; 
nam vi hujus tbeologias, ilium et ofiicium et prasmium suum cogno- 
visse constat: prasceptum autem sacramentale supperadditum, fcedus 
non revelavit, sed ad illucl obsignandum viam aperuit. Prasmium 
propositum non nisi in sempiterna Dei fruitione constitit. Eadem 
usque adhuc legis vox, " Hoc fac, et vives ; " neque enim Deus un- 
quam aliud obedientiaa praemium, vi fcederis praastandaa, constituit. 
Quo verb demum spatio temporis decurso, Adamo sub ratione prasmii 
Deo frui contigisset, cum id Deus ipse tanquam futurum nunquam 
prsesciverit, subtilis et periculosa est disceptatio. Primum horninem, 
si in statu primigenio constitisset, praamium consecuturum fuisse, 
idque prasmiurn ipsum fuisse Deum, ex ipsius fcederis natura con- 






CAP. IV.] SEU PRIMI HOMINIS. 43 

stat : tempus et modum, quibus ei Deo ita frui contigisset, neque 
rei natura, neque sacra pagina indicat. Fuisset ideo primi he-minis 
obedientia, universale imaginis Dei in omnibus atque expressum 
exemplar; prsemium ipse Deus. Peccatum autem ejus primum, cum 
contra vim directricem hujus theologias commissum fuerit, ordinis, 
moralis creaturse a Deo dependentise, totali subversione constitisse 
palam est ; inde pcena istius peccati, seterna a Deo separatio, cum 
eo insuper sensus supplicii additamento, quod justitia vindicatrix 
non potuit non exigere. Postquam itaque corpus et anima pecca- 
toris primam mortem essent experta, in sua ab invicem divulsione; 
ad secundam, in seterna sub poems gravissimis a Deo separatioue, 
consistentem, subeundam, per potentiam divinam, justitise eatenus 
famulantem, unienda fuerunt; ab isthac nempe conditione per 
Christum sumus liberati. Premium itaque et poenam primo fcederi 
annexa, substantiam, ut ita loquar, quod attinet, atque ea inter, qua3 
novum foedus consequuntur, nihil interfuit. Ipse Deus, atque a 
Deo separatio utriusque utrobique naturam continent. Neque aliud 
premium aliave pcena assignari potest ; graduum fortasse, vi novi 
foederis, nonnullorum accessione utrumque auctum esse dici po 
test. Inde premium jam, Ka$' wrep£oX%v ztg virtpZoMiv a/uviov fidpog 
dofys, audit 2 Cor. iv. 17; poena verb Sdvaros e/g Sai/arov, cap. 
ii. 16. De resurrectione Adas, exrbg rov Xo'you ev<rapjtw<fso$, Scriptura 
sane silet ; nempe inania haud persequitur, neque ex suppositione 
status nunquam futuri curiose disserit. At verb de eorum statu, 
qui a Christi mediatione penitus sunt extranei, cum in ipsum nun 
quam crediderint, neque adversus gratiam ejus, de qua nunquam 
quicquam audiverint, peccarunt, satis aperte loquitur. Hominum 
autem ex mortuis resuscitationem ad condemnationem propter pec- 
cata sine lege et absque omni Christi cognitione commissa, ipsum 
Christum commeruisse, sentire, est impium. Cum ideo Adami im- 
mortalitas in statu suo primigenio, ex principiis naturae internis 
nequaquam dependerit, sed ex solo et liberrimo Dei beneplacito, 
semota per peccatum causa ilia externa conservante, necesse erat, 
ut Adamus certo quodam tempore moreretur, atque vi foederis e 
statu mortis naturalis ad judicium extraheretur. 

VIII. Atque hasc de theologia naturali in primigenia et nativa 
puritate sua considerata disseruisse sufficiat ; restat ut ejus per pec 
cati ingressum apao/oyxoi/, paucis perlustremus. 

IX. Ingressus autem peccati, et foederis divini per ingressum 
ilium abolitio aliunde nota sunt, atque hie supponuntur: itaque de 
hujus theologiaB, per ea, remotione, hie solum agendum. 

X. Omnis theologia ad finem proprium assequendum sufficiens 
esse clebere, concedetur. Hie in Dei gloria, atque seterna ipsorum 
theologorum felicitate consistit. Abolita ideo per ingressum pec 
cati, Dei in homine imagine, lex ista Swyvuirias tfApvToc, de qua 



44 DE THEOLOGIA NATURALI, ETC. [LIB. I. 

verba fecimus, theologies natura et usu penitus destituitur, ita ut 
totum genus hurnanum omni vera theologia per peccatum abdicatum 
fuisse jure censendum sit: hasc verb docenda sunt. Ea erat inter 
doctrinam istam originalem et mentis habitum unio arctissima, ut 
stationem suam, divulsa, tueri nequirent. Lumen autem illud sa- 
lutare, quo primigeniaB hujus theologiaa propriam quasi formam 
constitisse demonstravimus, per peccatum fuit exstinctum; ita ipsa 
theologia d(pavi<tfj,6v passa est. Praeterea nulla doctrina theologia 
proprie dici potest, quaa non foedere aliquo divino, cujus vi ipsi theo- 
logi Deo placere possint, atque ipso tandem frui, nititur. Etenim 
omnis viatorum theologia dirigit homines in cognitione Dei, et ad 
obedientiam secundum normam fcederis quod cum iis inire Deo 
placuerit, debitam praestandam stimulat. Fcedus autem illud, quod 
primigenise istius theologiae fundamentum erat, ita, ut dixi, aboli- 
tum est. Quid enim nunc ageret? quando, quamvis bene omnia 
prsecipiat, nemo tamen est qui obtemperare possit. Doctrina sane 
istius fcederis etiamnum verissima est; "qui enim quse legis sunt facit, 
vivet in illis." Ipsum verb fcedus post ingressum peccati, qua homi 
nes ad Deum adduceret, vim nullam retinuit. Neque, eo qubd 
mandatorum ejus imperium ferre cogantur homines, fcederati dicendi 
sunt, cum ex jure tan turn et dominio Dei supremo, quo se abdicare 
nequit, ejus nexu teneantur. Imb eousque miserise per peccatum 
deventum est, ut ipsa doctrina in lege naturas exposita, utcunque 
lumen primigenium comitata, ad dirigendum peccatorum in via vitas, 
haud tamen esset suffieiens; nee si maxime cuperet, servare prorsus 
peccatores possit. Etenim Deum scire, eique tanquam creatori, 
rectori, et remuneratori obedire, nisi insuper quis gratise et miseri- 
cordise ejus per Jesum Christum cognitione sit instructus, nemini 
ad salutem post ingressum peccati sufficit. Veras ideo theologise 
fines, usum salutarem, et vim efficaciter theologos dirigentem in via 
vitsB, perdidit per peccatum lumen IvfadQerov et congenitum. 

XL Atque haec ratio est, cur ex apostasia iheologorum, ipsa 
etiam theologia penitus sit abolita, quod postea contigisse non 
inveniemus. Cum enim omnis theologia, uti diximus, in fcedere 
fundetur, destructo fcedere, ut ipsa theologia corruat necesse erat. 
Fcedus autem hoc cum Adamo initum, dependentiaa a Deo morali 
absolute universali innitebatur. Nullo ideo pacto fieri potuit, quin 
per primum peccatum irritum fieret. Ad eundem modum se res 
habet in novo foedere. Theologia fcederatorum, fcederi in nititur. 
Utrum fcederatorum ulli, jex eo fcedere excidere, vel dejici possint, 
nunc non disputamus. Fcedus ipsum aboleri nequit, quia in, et cum 
Christo mediatore sancitum; neque proinde theologia ei innixa 
labefactari. Utcunque igitur abs ejus doctrina theologi, uti vide- 
bimus saapius desciverint, at ipsa theologia stabilis et immuta- 
bilis prorsus permansit, illud exigente fcederis natura. Ita de hac 



CAP. V.] DE THEOLOGIZE NATURALIS, ETC. 45 

theologia actum est: atque paucis egisse sufficiat, cum ad breve 
tempus duraverit, et non nisi ex paucissimis Scripture locis, doc- 
trina de ea elicitur. 



[PARS SECUNDA: DE THEOLOGIA NATURALIS 
CORRUPTION ET AMISSIONK] 

CAPUT Y. 

Theologia naturalis, post ingressum peccati quousque superstes — Ejus x«/^«va 
quae et qualia. probantur — A lege naturae, ea quid; ejus vis, Rom. ii. 14, 15 
— Vis conscientiae — Athei — Deum ex operibus cognosci posse ostenditur. 

I. LUMEN istud de quo hucusque egimus primigenium, et nativum, 
uti diximus, per peccatum exstinctum est. Inde omnes homines cseci, 
imb ipsse tenebrce vocantur; etenim doctrina ista svd.id6sro$, cum admi- 
niculis quibus respectu objecti erat dilatanda, finem suum proprium 
assequi potis non erat ; an adhuc sit superstes, quamvis corrupta atque 
propria vitiositate laborans originalis ista theologia, jam videbimus. 

II. Insitum esse adhuc in cordibus hominum de Deo creatore, 
rectore, et judice sensum, cum aliquali indelebili, boni et mali in 
relatione ad Dei regimen, atque inter hohestum et turpe discriminis, 
notitia, et omnes pene confitentur, et nos probabimus. Eum apos- 
tolus exponit ad Rom, ii. 14, 15. Deinde beneficio consideration is 
operum Dei adhuc gaudent peccatores rationis compotes. Usque 
adeo enim obruisse naturam hominum, ut legem depend entia) et 
subjectionis cordi suo a creatore inscriptam, penitus excussisse vide- 
retur, non humanum est credere. Homines nasci cognitione aliqua 
Dei instructos, haud dicimus; nullam omnino habent. Sed vi cog- 
noscendi, dicimus : neque ita naturaliter cognoscunt, atque sentiunt : 
insitam potentiam Deum cognoscendi, ad cultum ejus aliquo modo 
prasstandum stimulantem, sponte se in adultis, rationis compotibus, 
non minus certo et necessarib quam ipsum ratiocinari, exserturam, 
unumquemque retinere, ratio nulla est cur opinemur, cum sentiamus. 

III. Sed tamen ha3C probanda sunt; cum dudum sit ex quo ei quod 
videmus et sentimus diffidere nos docuerint theologi. Primb ideo 
superesse in mentibus peccatorum plurima iheologice naturalis Xs/- 
•4/ava- deinde ea quicquid sint, theologian! veram non esse videbimus. 

IV. Naturam ideo humanam tanta quamvis per peccatum clade 
confectam, et pene suae solum residuam, theologiae hujus reliquiis 
adhuc instructam esse dicimus. Deum esse, eurnque talem, qualis 
ut sit exigit ipsa veritatis ratio, nempe optimum ob virtutem, ob 
beneficia maximum, earn non fugit. Hanc cognitionem, sub Deo 
Creatore, sibi ipsi acceptam fert. Viget adhuc in natura nostra ea 
lex et ratio qua3 veritatem hanc docet, clamat. Legem aliquam 
naturae esse, naturae vox est. Hoc est, ipsa de se testimonium 
gerit. Ubicunque autem lex est, ibi, ut legislator aliquis agnoscatur, 



46 DE THEOLOGIZE NATUKALIS [LIB. I. 

oportet; legis naturae lator, quam natures auctor, alius esse non 
potest. Nam lex ea, ab ipsa natura non nisi habitudine ad objectuin 
quoddam distat. Deum itaque esse, atque esse colendum, jus fasque 
inter homines observanda docet haec lex, prout etiam Scriptura testa- 
tur, Ps. cxlv. 15, cxli. 7-9 ; Job xii. 7-10, xxxvii.-xxxix. ; Esa. xl. 12 ; 
Matt. vi. 26; Act. xvii. 26—28. Primum ejus de Deo dictamen est, 
Rom. i. 19, To yvuffTOV rov &sou tpavepov SGTIV sv a,VTO?g } — hoc est, genti- 
bus, uni naturae in disciplinam traditis. Manifestum autem est hoc 
Dei rb yvutrov, non tantu.ni inter eos, hoc est eorum aliquibus, philo- 
sophis nempe, sed in Us, omnibus scilicet, per ep,<pwov Seoyvuriav. 
Omnes etiam homines, quod d^dsmv (de Dei scilicet natura et attri- 
butis) sv ddiKiq, detinuerint, reos peragit idem apostolus, ver. 18. 
Veritatem autem divmam aliquam retinent, qui earn injuste detinent 
Porro: ita vitiorum et praejudiciorum omnium victrix in cordibus 
omnium insculpta haec lex esse perhibetur, ut bipedum omnium 
nequissimos et profligatissimos, judicium Dei de peccatoribus puni- 
endis non latere affirmet, ver. 32. Qui autem jus Dei de peccatis 
puniendis agnoscunt, idem jus ejus obedientiam exigens, necdum 
Deum ipsum, nescire, non possunt. Secundo: Obedientiam moralem 
Deo debitam, eadem lex ab omnibus exigit. Postquam Deum osten- 
derit, colendum esse docet: Rom. ii. 14, 15, 'Orav yap 'iQvq ra w 
vopov s^ovra (scriptam scilicet, quo modo Judaeis posita fuit) pvffei 
(tamen, vi legis cordibus inscriptae) ra rov VO/AOV naifi (quae nempe lex 
scrip ta moralis praecipit), o5ro/ vopov /^ t^ovrsg (hoc est, scriptam, 
seu ullo alio modo divinitus immediate revelatam), savro 
(quia nempe legem illam habent sibi congenitam) ; o-hrvsg 
rb spyov roD vo/uov ypaffrov sv ra?$ Kapbiat$ avruv. " Opus legis,^ id est, 
quod lex efficit ; effectum sui simile ; hoc se in cordibus scriptum seu 
sculptum habere ostendunt; hoc est, legem habent insitam, scriptae 
legis descriptum gxrucrw/^a. Ut illud scriptaa legi examussim respon- 
deat necesse est. Quid autem doceat, atque cujus nomine et aucto- 
ritate, lex scripta, novimus. Ei autem lex ista, quae sibi sunt qui 
ills! carent, est dvriarpotpog' cum igitur legem hanc omnes omnino 
homines habeant, utpote quae est naturae et a natura omnibus ex 
aequo communi; atque lex haec exprimat legem istam divinitus reve 
latam, quas Dei nomine praecipit, prohibetque ; apparet eos omnes 
qui nequaquam vitam ab hujus legis imperio solutam agere possunt, 
aliqualem de Deo notitiam non posse non habere, atque obedientiam 
moralem ei debitam non agnoscere. 

V. Hujus etiam veritatis conscientia (ut aiunt) mille testes est. 
Inde apostolus argumentum reliquum conficere pergens: Sv 
rvpouffris aurtZv rvjg ffvverdJiffsus, Kal {tera^v aXX^Xwv ruv Xoyi<r/j,Ziv 
yopovv-uv 7j xai airoXoyovpsvuv. Conscientiam esse hominurn de se 
judicium, cum respectu ad superioris judicium res ipsa clamat; inde 
ffis QMS, apud Menandrum. Qui autem ea est 



CAP. V.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 47 

vnspoxf), ut dominium habeat et judicium exercere possit in corda 
homirmm, Deus est. Naturalis itaque ea xarTyyopia, aut dcroXoy/a 
quae gwsidjjffeue ope in unoquoque homine peragitur, non nisi Deum 
respicit Judici autem huic, qui apud omnes Dei nomine officio 
fungitur, ut quis omnem potestatem eripiat, penitus est impossibile. 
Quanti ab ejus flageliis libertatem, Caini, Judasii, Nerones, Caligulae, 
etiam et minora scelerum monstra emerent? Hanc humanae nature 
conditionem, extra omnes consilii et voluntatis nostrae vias rationes- 
que positam esse, fatendum est. Nemo sapientum conscientiam 
iis quae t<p tipTv esse contendunt, annumerat. Qui hominem supre- 
mum in se totum Dominum esse nimis vellent, conscientiam in 
Furias, Alastores, Eumenidas, sui juris tortores, convertebant. Sint 
ab hominum judicio peccatores a conditione securi; vel ab animi 
ferocia prsesentium non solicit! ; usque adeb ultima despiciant vitas 
discrimina, et temporalium summa, ut ipsi sibi ultronee extremam 
pcenam asciscant, hoc tamen tribunal, dum sceleris sunt manifest!, 
fugere nequeunt. De hoc autem argumento alibi egimus. 

VI. Sed res ipsa loquatur; nonne mentem humanam adeo pro- 
nam esse in assensum huic veritati praebendum, nempe Deum esse, 
adeb in amplexus ejus mere, absque qua esset scilicet ut non tan- 
tum a dignitate et honore deturbaretur, atque in infimum ordinem 
conjiceretur, sed et ut sui ipsa esset nescia, experimur omnes, ita ut 
explicatis terminis e quibus propositio ejus constat, ei absentiri fas 
non sit? Sive illud fit impetu quodam naturae et instinctu, quo 
argumento est, et ipsa sibi solum sufEcit, ratio; sive velocissimo 
utatur discursu, nee prius sen tit se ratiocinatam fuisse, quam in sen- 
tentiam propositam totis animis concessisse, in hac veritate immu- 
tabiliter acquiescere mentem humanam experientia testatur. Egre- 
gie Plotinus Ennead. iii. lib. vii., de aeternitate loquens, quam ab ipso 
Deo non distinguit. T^i> a/w»a, inquit, Kat rbv ^povov erspov Xtyovres 
sxdrspov sivai, xai rbv {tsv ffepi rbv atdiov &iva( (pvffiv, rbv &s %p6vov Kepi rb 

xul rb ds rb wav avrtdev ftsv xai uffwsp rcuc, rqg svvoiag 
/g svapyeg rs nap* ai»ro/g wept avruv sv raTg -vj/u^a/ 

Xzyovres rs asi KCLI irupdt, navra ovofAdfy/Asv' — "Cum 8Bternitatem 
et tempus di versa inter se esse dicamus, et illam quidem circa natu- 
ram sempiternam esse, hoc autem circa id quod fit ; idque univer- 
sum versari existimamus, nos quasi sponte, ex naturalique imperio, 
et subito quodam intelligences intuitu, manifestum quondam circa 
haec habere instinctum, nostris animis penitus insitum, eadem vide 
licet de his semper dicentes, passimque nominantes." Esto; sint 
impii qui nimis vellent Deum non esse, imo, qui se credere Deum 
non esse palam profiteri ausi sint; at cum haec surnma impietas et 
nequitia, nunquam non aliis omne genus sceleribus comitata iucedat, 
quis mihi fidem faciet, impuros illos nebulones qui naturam huma 
nam, refragante omne illo quod ejus particeps est, audacter calum- 



48 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

niari sustinent, non etiam de se ipsis impudenter mentiri? quicquid id 
est, quae esset dementia, tribus vel quatuor naturae humanae dehones- 
tamentis, non tantum contra bonorum omnium, sed ipsius naturae con- 
stantem et consentientem vocem, fidem adhibere ? " Solus enim vidit, 
primum esse deos, quod in omnium animis eorum notionem impres- 
sisset ipsa natura. Qua est enim gens, aut quod genus hominum, quod 
non habet, sine doctrina, anticipationem quandam deorum? quam ap- 
pellat ffpoKrifyv Epicurus, id est, anteceptam animo rei quandam infor- 
mationem, sine qua nee intelligi quidquam, nee quseri nee disputari 
possit/' in quit Velleius apud Cicer. de Nat. Deor. lib. i. cap. xvi. ; et 
Seneca, epist. xvii., "Deos esse inter alia sic colligimus, quod omnibus 
de diis opinio insita est, nee ulla gens uspiam est, adeo contra leges 
moresque projecta, ut non aliquos Deus credat;" aliquem Deum esse, 
Ao^av xat sirlvoiav xoivqv rou ffufAfravrog avtiptatfivov y'zvovg o/Aoiug fj,lv *BXXij- 
vwy, ofAQtug ds (3ap&dpuv dvayxaiav xai eftpvrov sv iravrt rui Xo'yw yivo/Asvqv 
nurd pvffiv, ait Dion. Prusaeens. Orat. ; atque inde Aristoteles prohi- 
bet cum iis disputationem institui, qui utrum dii colendi sint, dubi- 
tant ; cum id ex rectse rationis dictamine extra controversiam poni 
debeat. O/ ^v } inquit, d~opovvTSS WOTSP&V ds? rovg Qsoiig r/^actv, xa} rov$ 
yo'jsTg dya<7r$v rj ou, xo\dffstog d'sovrai, Topico. i. cap. ix. ; cogendi sunt 
poenis, non rationibus convincendi. Totus sapientum Chorus, omnes, 
unum atque idem in hac resentiunt. Dei cultum, atque parentum 
amorem, quern a natura esse constat, conjungit philosophus. Notiones 
hasce ffirsppara dXqQs/ag vapa vaffi, vocat Justinus Apol. ii. " Nulla 
anima sine crimine, quia nulla sine boni semine," inquit Tertullianus 
de anima; quod plerumque Deos nominent croXy^oVjjr/ assentientes, 
id corruptis traditionibus, et prsejudiciis adversus naturaB humanas in- 
genium praavalentibus adscribenduna est : ita Lactantius, "Quamsibi 
veniam sperare possunt impietatis suse, qui non agnoscunt cultum 
ejus, quern prorsus ignoraii abs homine fas non est; nam et cum 
jurant et cum optant, et cum gratias agunt, non Jovem aut deos 
multos, sed Deum nominant ; adeo ipsa veritas, cogente natura, 
ab invitis pectoribus erumpit." Atque verissimum est, in mediis 
idololatriis, nativam bane et primigeniam rationis lucem, usque adeb 
se efficaciter exseruisse, ut unum Deum, summum, maximum, pleros- 
que fateri coegerit, qui tarn en in idolomanium essent profusissimi, 
A/a rot/ro xa/ rd {tdXiGra 6 KpcZrog xai fAsyttfrog sxstvog Qsbg 6 rsxravd- 
g 7][j.ag, apud Dionem, Histor. lib. Ivi. Tiberius Caesar. 
rationem addit Aristoteles de mundo ; E%, inquit, ds 

ear/, xaruvo/y.a'to/Asvog roTg irdQzai <nra(tiv a<xep avrog 
Huic naturae humanae de Deo eoque colendo, vpoXvi^ei, illustre 
testimonium perhibet Julianus: udvrsg, inquit, dhddxrovg sJvai SsXv 
n wjrsffft&i&a, xai tfpog roDro dpopav, Ix avro rs olpai ffKsudsiv' 
dtariOs^zvoi rag -yvftdg vpog auro uffKep oT/Acu vrpbg rb <pojg rd j 
'•' Omnes ante doctrinam numen aliquod esse persuasi sumus; e6 



CAP. V.] COERUPTIONE ET AMISSIONE. 49 

respiciendum, ad id properandum : Credoque sic animos nostros 
habere ad Deum, ut visu prsedita ad lucem." Inde formula ilia vetus 
in periculis et discriminibus positis usitata, ab aliorum injuriis appel- 
landi, Deos esse. Vox naturae erat ad Deum naturae clamantis: 
" Dum pro se quisque Deos esse, et non negligere humana fremunt," 
Liv. lib. iii. Et, "Est coeleste numen, es magne Jupiter," idem, 
lib. viii. Ita etiam a Sylla factum insidias Vollucis filii Bocchi ti- 
mente, apud Sallust. in Bell. Jugurth.,et apud PlautumCaptivi: " Est 
profecto Deus, qui quae nos gerimus auditque et videt." Praeclare Cy- 
prianus de Vanitate Idolorum : " Haec est summa delicti nolle agnos- 
cere, quern ignorare non possis." Sententiam etiam hanc egregie ex- 
ponit Eusebius, Prsepar. Evangel, lib. ii. cap. ix. : <£i/<rg/ ply ovv xai avro- 
svvoiatg f^aX\ov ds 3r£o$/6a/tro/c, na\6v rz xat utpsXi/uov rwy^dvstv TO 
rr\v rov Qsov vrpoaqyopfav rs xai ovfflav, wdvrs*; 'yap avQpuiroi xoivo?g 
v rou rtiv oXuv Aq/Jbiovpyov, rouro faty hoyixf} KOLI vospip 
hvolag vKotivsipavrog — "Eximium illud est et utile inpri- 
mis, quod Dei nomen essentiamque significat, ipsius natura ductum, 
impressisque animse per sese notionibus, vel divinitus potius inspiratis, 
nemo non intelligit : hoc enim omnes populi communi quodam rationis 
sensu percepere, cum id omni animo ratione et intelligentia praedito, 
idem hujus universalis artifex naturalibus quibusdam cogitationibus 
inseverit : " base ille. Et Tertullian. adver. Marcion : " Nos definimus 
Deum primum natura cognoscendum, dehinc doctrina recognoscen- 
dum." Atque in Apologia: "Vultis ex animaB ipsius testimonio 
comprobemus" (Deum esse et unum esse) " quas licet carcere corporis 
pressa, licet institutionibus pravis circumscripta, Jicet libidinibus et 
concupiscentiis evigorata, licet falsis diis exancillata, cum tamen re- 
sipiscit, ut ex crapula, ut ex somno, ut ex aliqua valetudine, et sani- 
tatem suam patitur, et Deum nominat, hoc solo quia proprie verus 
hie unus Deus bonus et magnus, et quod Deus dederit, omnium vox 
est. Judicem quoque contestatur ilium. Deus videt, et Deo com- 
mendo, et Deus mihi reddet. testimonium animaB naturaliter 
Christiana; denique pronuntians haac, non ad Capitolium; sed ad 
ccelum respicit. Novit enim sedem Dei vivi, ab illo, et inde de- 
scendit." 

VII. Prout autem xoivag hasce svvciag, seu wpo^Jj-^&is sapientum 
plerique notassent, itaque etiam vim earn conscientise, quam exposui- 
mus, compertam habuerunt. Menander, Bporo/s aracr/ tvvtibwtg Qe6$. 
De Tiberio loquens, Anna!, vi. cap. vi., Cornelius Tacitus: "Adeb fa- 
cinora et flagitia sua ipsi quoque in supplicium verterant. Neque 
frustra praestantissimus sapientiae firmare solitus est, si recludantur 
tyrannorum mentes, posse aspici laniatus et ictus; quando ut corpora 
verberibus, ita saevitia, libidine, malis consultis, animus dilaceretur ; 
quippe Tiberium non fortunae, non solitudines protegebant, quin tor- 
menta pectoris suasque ipse pcenas fateretur/' Timorem ex consci- 

VOL. xvii. 4 



50 DE THEOLOGIZE NATUEALIS fLIB. I. 

entia peccatorum, " dominum sa3vissimum" vocat Cicero ; et "males," 
inquit, " agitant, insectanturque furia3, non ardentibus tasdis, sicut in 
fabulis, sed angore conscientiaa, fraudisque cruciatu," De Legib. lib. i. 
Eo angore continuo vexatus, qui remedia omnia, cum novorum 
scelerum, turn recessus e medio hominum, et vindictse timorem, 
respuerat; non potuit se continere, quin semet pertsesus, qua3 in 
pectore perpessus est cruciamenta, publice in epistola ad senatum 
professus sit, Tiberius. "Quid/" inquit, "vobis scribam, patres 
conscripti, aut quomodo scribam, aut quid omnino non scribam hoc 
tempore ? Dii me deaeque pejus perdant, quam quotidie me perire 
sentio si scio," Sueton. Tiber, cap. Ixi. Otho, etiam, occiso per 
nefandum scelus Galba, ita territus est ut per omnia piaculorum 
genera manes GalbaB propitiare tentaret ; eodem teste. Egregie 
Satyricus : — 

" Cui frigida mens est .... 

Criminibus, tacita sudant prsecordia culpa." 

Juven. Sat. xi. 

Atque iterum : — 

" Cur tamen hos tu 

Evasisse putes, quos diri conscia facti 

Mens habet attonitos, et surdo verbere caedit, 

Occultum quatiente animo tortore flagellum ? 

Poena autem vehemens, ac multo saevior illis, 

Quas et Csedicius gravis invenit. aut Rhadamanthus, 

Nocte dieque suum gestare in pectore testem." 

Sat. xiii. 

Egregium in Jugurtha exemplum post innumera scelera per- 
petrata proponit historicus. " Neque," inquit, " post id locorum 
JugurthaB, dies aut nox ulla quieta fuit, neque loco, neque mortali 
cuiquam aut tempori satis credere. Civis hostesque juxta metuere; 
circumspectare omnia et omni strepitu pavescere; alio atque alio 
ssepe contra decus regium noctu requiescere, interdum somno excitum 
acceptis armis tumultum facere, ita formidine quadam et vecordia 
agitari." 

Atque hoc theologias naturalis in statu corrupto et peccati, pri- 
mum fundamentum, seu prima pars est; unde qui homo esse non 
desiit, theologus esse penitus desinere non potest. 

VIII. Porro : ex consideratione operum Dei, turn creationis, turn 
providentise, notitia ha9c Dei residua indies foveri et augeri potest ; 
non tantum enim nature humanse, sed et totius mundi nititur, hsdc 
qualis qualis sit theologia. 

IX. Primo nihil disertius in hanc rem dici potest, quam quod 
Psaltes habet: Ps. xix. 1-7, "Cosli enarrant gloriam Dei fortis; et 
opera manuum ejus indicat expansum eorum. Dies ad diem eructat 
sermon em, nox ad noctem ostendit scientiam/' etc. Duplex revela- 
tionis Dei principium 3 seu potius medium, Psalmus hie celebrat, 



CAP. V.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 51 

opera nempe ejus atque verbum. Hisce inter se comparandis, hoc 
illi, in effectibus salutaribus (quos nempe omnes Imic solum ascribit) 
prsefert. Illud autem per universum terrarum orbem gloriam Dei 
enarrare probat. Res revelata, cujus hie sit mentio, gloria Dei est, 
nee non potentia quam in omnium ereatione exseruit; hoc est, uti 
loquitur apostolus, *Aidio$ avrov d-jvapig xal Ss/oYTjs, Rom. i. 20. Me 
dium revelationis sunt coelum atque sol, et eorum gyro circumacti, 
invicem sibi succedentes dies atque noctes. Modus revelationis hujus 
varie exprimitur; nempe enarrare, indicare, eructare, ostendere, 
loqui dicuntur. Omnia quidem metaphor ice, sed quse efficaciam ad 
finem propositum satis indicant. Adjuncti loco est, quod revelatio 
haec sit catholica, nempe in omnes extremitates orbis habitabilis por- 
recta. Addit quidem Psaltes, doctrinam hanc operum creationis, 
et providentias Dei, haud sufficientem esse, ut quis Deum rite 
cognoscat, et sancte colat; cum effectus eos in solidum vindicet 
ipsius verbo, seu doctrinae in sacra Scriptura contents; at verb in- 
terea essentiam, gloriam, et potentiam Dei, ita per earn revelatas 
esse, ut omnes incolaa orbis terrarum inde discant et Deum esse, 
atque ab omnibus gentilium idolis infinite esse separatum diserte 
affirmat. 

X. Non minus luculenter eandem veritatem confirmat apostolus ; 
ad Rom. i. 18-20, "Patet enim ira Dei e coslo adversus omnem 
impietatem et injustitiam hominum, ut qui veritatem injuste detine- 
ant ; quoniam id quod de Deo cognosci potest manifestum est in ipsis ; 
Deus enim eis manifestum fecit. Ipsius enim invisibilia jam inde 
a condito mundo, ex iis quse fecit, mente perpensa pervidentur, seterna 
videlicet ejus turn potentia turn divinitas; ad hoc ut sint inexcusa- 
biles." Nolo ego memet iis, quse extra nostrum propositum hisce 
verbis sunt, controversa multum immiscere. Putidum Socinianorum 
commentum, verba versus vicesimi, ad doctrinam evangel ii torquen- 
tium, jam dudum est explosum. Casterum res revelata in genere 
quidem dicitur rb yvutrlv rov ©soD* speciatim aeterna ejus potentia, 
divinitas, atque ira, seu justitia vindicatrix. Media revelationis 
sunt opera Dei; ea quaa fecit, nempe creationis qaaa exstiterunt 
a mundo condito usque, et providentise, quaa e coelo etiamnum 
operatur. Modus autem est per patefactionem quandam harum 
rerum, ipsis congenitarn, atque mentis, quam ea indelebiliter ponit 
considerationem. Eum autem per hasc media gradum assequitur 
ista revelatio, ut in iis quibus facta est, rerum revelatarum manifes- 
tatio dicatur. Finis est avaTflXoy>jtf/a; non ilia absoluta quidem, sed 
beneficii hujus revelationis usum quantum attinet. Utrum autem 
rb ywtrlv rou ©soD reddatur per id quod de Deo cognosci potest, aut 
quod debet, eodem res cadit; non enim absolute dictum est, sed cum 
respectu ad illam, qualem per opera creationis et providentias Dei 
manifestationem ; inde enim cognosci potest Deum esse, esse aaterni- 



52 DE THEOLOGY NATURALIS [LIB. I. 

potentem et justum ; atque hoe inde cognosci debei; neque enim ul- 
terius hie loci illud ro yvuarlv rov Qsov extendit apostolus. Sane qua3 
Deo naturalia sunt, atque respectu exercitii posito semel objecto ne- 
cessaria, quaacunque sint, non minus sub hac manifestatione exacte 
cadunt, quam ea quorum xard Xs^iv mentio fit. At eorum, quorum 
exercitium positis omnibus objectis, pendet a liberrima Dei voluntate, 
qualia sunt, gratia, et misericordia erga peccatores, alia est ratio. 
Eorum enim nisi in Christo nulla est revelatio ; quod nos alibi fusius 
demonstravimus. 

XI. Neque minus illustria sunt ea loca, quibus ipse Spiritus Sane- 
tus hoc ipso argumento utitur ; et Deum esse, atque cognosci, et coli 
deberi, ex operibus ejus probat. Ne autem secundum Spiritus 
Sancti dictamen sapiamus, quis nos prohibebit? Casterum, Ps. 
viii., etiam cxlv. 8-15, cxlvii. 4-6; Job xii. 7-10, xxxvii.-xxxix. ; 
Esa. xl. 12; Matt. vi. 26. Argumentum hoc, pluribus urgent, aut 
Deus ipse, aut ejus nomine prophetse. Omnibus insistere nimis 
longum esset, et a proposito nostro alienum. Duo ejusdem apostoli 
in hunc finem argumenta strictim percurramus; eorum unum, Act. 
xiv. 15-17, alterum, cap. xvil 24-28, exstat. Primum autem sic se 
habet: " Yiri, cur ista facitis? Nos quoque sumus homines, iisdem 
quibus vos affectionibus obnoxii, annunciantes ut vos a vanis illis 
rebus convertatis vos ad Deum ilium vivum, qui fecit ccelurn, et 
terram, et mare, et omnia qua3 in eis sunt. Quanquam non passus 
est se esse expertem testimonii, bona tribuendo, dans nobis ccelitus 
pluvias, ae praastituta tempora fructibus perferendis. implens cibo et 
delectatione corda nostra." Verba sunt Pauli et Barnabse, se defen- 
dentium ab impio Lystrensium cultu. Primb decent et cultum ipsum 
et objectum cultus, quod ipsi sibi finxerant, pdrata esse, seu stulta 
£t vana; deinde Deum verum indigitant, et per attributum vitas et 
per effectum operum. Deus nempe vivus est qui fecit cesium et 
terram. Probantque eum, tale sui sibi per opera providentias perhi- 
buisse testimonium, ut, omnes inde eum cognoscere potuerint, et a 
vanis, mortuis, nihili idolis, facile discernere; quid clarius dici po- 
tuit? Ovz dftdprvpov tavrbv d<p$xsv } hoc est et se esse, atque mun- 
dum hunc providentia sua gubernare testatus est; id verb quomodo ? 
per opera scilicet providentias sua3. Non quidem testimonium hoc 
sibi perhibuit, eo fine, ut eum homines salutariter cognoscerent, et 
converterentur; qui enim id serib potuit, cum interea volens sivit 
eos in suis ipsorum viis insistere ; sed eo duntaxat, ut qui illo spreto 
ad vana se adjungerent idola, essent ai/a^oXo/^ro/? 

XII. Eodem modo argumentando procedit apostolus, Act. xvii. 
24-29. Hanc verb apostolicaB orationis </rg/?/?co7nji>, quia, cum de hujus 
revelationis ad salutem sufficientia agendum sit, pluribus a nobis 
discutienda est, improesentiarum ulterius exponendam non duxi- 
inus. Atque doctores hosce, Dei scilicet opera, agnoverunt, etiam 



CAP. V.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE, 53 

inter gentes sapientia celebres. Oipavbg otd'svors iravsrat diddtxuv dvfyu- 
vovg, inquit Plato, Epinom. ad Lib. de Legib. "Et quis est tarn caacus, 
qui cum suspexerit in coelos, Deos esse non sentiat," uti Cicero Re^ 
spons. Aurus. Atque in leges retulit Zaleucus, Tovg xaroizovvrag rfo 
tfoXiv xat rrjv ftupav tfdvrag wpurov KS'Trs'i'ffQai yjpri xai vo/tifyiv ^zoug eJvai, 
xai dva&Xstfovrag tig ovpavov, %ai rov xoff/xov, yCal rr\v h avroTg d/a/cotf/ATjcvy, %a,i 
rdfyv, o'j yap rvfflg, oo5' dvdpuyruv sJvat dqfAiovpyqfAara, etc. Ad horum 
mentem Tatianus: ToDro, inquit, did r^g ffoifjffeug avfov "ff/tzv, xat rqg' 
duvdj&eug avrov rb doparov roTg ^ot^adt xaraXa ( «/Cai/o//-s^a. Vid. Max. 
Tyr. dissertat. i. ; Maimonid. More Nebuch. part. i. cap. xxxiv. Negari 
quidem non potest, ea omnia, quas sua natura ad cognitionem 
Dei atque attributorum istius sensum aliquem ducunt, aliorsum 
trahi a multis, et secus quam oportet interpretari. Vidimus nullos 
saepissime in atheismum procliviores, quam qui rerum omnium 
cognitionem, earum prsesertim quse a natura occultaa sunt et la 
tent, omnibus vestigiis indagare profitentur; nempe rerum omnium 
contemplatione non nisi ut innatse mentis curiositati, in causa- 
rum secundarum nexuum nodorumque consideratione satisfaciant, 
Deo suo securi et negligentes abutuntur. Ita etiam, quibus longa 
annoram serie, perpensse sunt rerum vicissitudines, tantiim abest 
saapenumero ut inde providentiam Dei -roXyro/x/XTji/ intelligant, me- 
tuantque, ut ex vitio nativo, esecitate nempe mentis atque cord is 
malitia, in atbeismum etiam prolabantur. Inde proverbium ortum 
nullus senex timet Jovem; sed hsec quorundam hominum vitia ipsi 
humanaa naturas adscribenda non sunt. Prasclara quidem sunt Aris- 
totelis verba apud Ciceronem de Natura Deorum, lib. ii., ex quo opere 
desumpta incertum ; nullibi enim apud ipsum apparent. " Si essent," 
inquit, " qui sub terra semper habitavissent, bonis et illustribus domi- 
ciliis, quaa essent ornata signis atque picturis, instructaque rebus 
omnibus, quibus abundant ii, qui beati putantur, nee tamen exiissent 
unquam supra terram; accepissent autem fama et auditione, esse 
quoddam numen et vim deorum; deinde aliquo tempore patefactis 
terras faucibus, ex illis abditis sedibus evadere in haac loca quaa nos 
incolimus, atque exire potuissent; cum repente terram et maria 
coelumque vidissent; nubium magnitudinem ventorumque vim cog- 
novissent, adspexissentque solem, ejusque turn magnitudinem pul- 
chritudinemque, turn etiam efficientiam cognovissent ; quod is diem 
emceret, toto ccelo luce diffusa; cum autem terras nox opacasset, turn 
coalum totum cernerent astris distinctum et ornatum, lunaaque lumi- 
num varietatem turn crescentis turn senescentis, eorumque omnium 
ortus et occasus, atque, in omni aaternitate ratos immutabilesque 
cursus; haac cum viderent, profectoet esse deos, et haac tanta opera 
deorum esse arbitrarentur." Quibus addi possimt eonim quaa ibi 
loci ipse Cicero disputat plurima. Summa est; — esse praastantem 
aliquam aaternamque naturam et earn suspiciendam admirandamque 



54 DE THEOLOGIJS NATUBALI3, ETC. [LIB. I. 

hominum generi, pulchritudo mundi ordoque rerum coelestium 
cogit confiteri; quse ejusdem Ciceronis verba sunt secundo de divi- 
natione. 



CAPUT VI. 

De sufficientia theologise naturalis ad salutem agitur; earn insufficientem esse 
variis argumentis probatur — Doctrina hujus theologise imperfecta, et habitus 
etiam — De gratia universal! et voluntate Dei eos salvandi qui verbo carent 
digressio. 

I. ISTIUSMODI cum fuerit notitia Dei, atque istis mediis nixa, quas 
inter homines peccatores revelatione supernatural! destitutes viguit, 
atque viget, videamus porro num ejus vi et ope, qui ea imbuti fue- 
runt, suntve, finem suum ultimum assequi potuerint, ita ut ilia verae 
theologise nomen adhuc mereri videatur. Duplex respectu Dei, 
illiusque in homines judicii supremi, doctringe alicujus sufficientia 
esse potest; ad &mieo\vywiav una, ad salutem altera: primam autem 
notitise huic ascribit apostolus, Rom. i. 20, posteriori earn imparem 
asserimus. Etenim, — 1. Omnia ilia secula, quibus revelatione ccelesti 
destituta vixit maxima mortalium pars, %p6voi ayvoi%<; dicuntur, Act. 
xvii. 30. Quos Deus connivendo quasi dissimulavit, gentibus per- 
mittens in viis suis incedere, Act. xiv. 16; non iis annuntians ut 
resipiscant. Per earn ignorantiam erant ad unum omnes acnjXXo- 
rpiufAsvoi rr,g l^uqg rou 0soD, Eph. iv. 18. Ita ut specialem gratiam et 
amorem quod attinet, nulla intercessit inter t eos et Deum commu- 
nicatio. 2. Deinde, omnis ilia scientia, cujus in eo statu participes 
fieri homines potuerunt, ad legem pertinuit: cui vero non sumcit 
lex ipsa, nee sufficere potest legis cognitio, ea prsesertim quse est 
imperfecta : neque hylum proficit, finis illius respectu, absolutissimae 
perfectissimaeque legis imperfecta cognitio. At ipsam legem huic 
rei, nempe ut Deo quis placeat, imparem esse pluribus ostendit 
apostolus, ad Horn. iii. et iv. 3. Etiam •%wf>l$ viGrsus dduvarov 
rqffai, Heb. xi. 6; at vero ^ nitric, J^ axoys, q bl dxoq did 
0eoD, Horn. x. 17. 4. Aur>j sdriv 57 ct/wv/og ^w»j*, 7va y/vwffxwtf/ (homines) 
var'spa rlv ftovov ccXjj^/vov Q&bv, xai ov dtf'sgrtiXsv 'iqtiovv Xpitfrov, Joh. xvii. 3. 
Ka/ ou?c ttinv Iv aXX^; ovdsvt n <s^rr^pia, Act. iv. 12. At vero cum pro- 
missio Christi non nisi post lapsum facta sit, qua primo apparuit in 
Deo humani generis misericordia, omnis autem hominum absque spe- 
ciali revelatione Dei notitia, sit ejus tantum particula, quam in statu 
integritatis habuerunt protoplasti, ut aliquid de Christo, cujus omnis 
cognitio est Jg axofo, inde emanaret, est prorsus impossible. 5. Tota 
hsec scientia, quanta quanta fuerit, operum tantum foederi inserviit ; 
unde irrito per peccatum eo foadere facto, in nullam obedientiam nisi 
ex pcense timore dirigere homines potuit; quando autem quis " ti- 



CAJP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 55 

more pcense, non amore justitise, praeceptum facit, non facit in animo, 
id quod facit opere, ideoque peccati interius est reus, quantum vis sibi 
innocens esse videtur," ut scite Augustinus. 

II. Duo ideo sunt in lapsi hominis theologia, — 1. Internum lumen 
adhuc superstes, quod tanquam theologiae est facultas, seu dtvapi? 
et, 2. Revelatio Dei per opera creationis et providentiae, quae quasi 
theologia est objective considerata, seu istius doctrina. Horum 
autem neutri, respectu finis ultimi, theologise efficaciam ad salutem 
ascribere audemus. Etenim primum imperfectionis arguere necesse 
habemus et doctrines respectu quam revelat, quae legis ambitum, uti 
diximus, non excedens, Christi cognitioni nihil affine continet ; atque 
etiam modi res divinas percipiendi, quo efficacia ejus circumscribitur, 
qui cum mentes hominum tenebris et caecitate penitiis sunt obsessae, 
spiritualis esse non potest ; alter! ill! etiam, iisdem nominibus dicam 
ascribimus, cum neque doctrinse omnis absolute necessaries ucroru- 
tfuiriv exhibeat, neque ea efficacia, qua caeco intellectui lumen salu- 
tare infundi possit, sese exserat; solus enim Jesus Christus vitam 
et incorruptibilitatem in lucem produxit, idque per evangelium, 
2 Tim. i 10. 

III. Qui revelationem mentis divinae, adeoque obedientias nostrse, 
per opera creationis et providentiaB, general! omnium hominurn sal- 
vandi voluntati subnixam astruunt, praeterquam quod desideria inu- 
tilia, proposita imperfecta, intentionem inefficacem, quam efficacem 
reddere aut nolit aut non possit, misericordiam nunquam, nusquam 
se exserentem Deo ascribere cogantur ; istiusmodi etiam distinction- 
ibus utuntur, atque intra eos limites assertionem suam coarctant, 
ut nemini unquam mortalium revelationem istam usui salutari fuisse, 
aut esse potuisse, necesse habeant fateri. Etenim ut ea hujus reve- 
lationis separatio ab illusionibus quibus miris modis ludos fecerit 
miseros homunciones sibi devinctos tenebrarum princeps, quam ipsi 
necessarian! esse contendunt, absque verb! lumine fieri nequeat; ita 
neque ista tenebrarum, csecitatis, et praejudiciorum a mentibus ho 
minum amotio, absque qua necesse est ut incassum cedat omnis 
revelatio, sine special! ope Spiritus Sancti procurari potest. 



DIGKESSIO. 

DE GRATIA UNIVERSALI, 

Seu theologiae naturalis in statu peccati ad salutem sufficientia, dissertatio. 

I. HJEC autem, quoniam de iis non est eadem omnium sententia, 
altius paulo repetere placet, ac doctissimorum quomndam virorum 
sententiam examini wg ev <aap&u subjicere. Manifestationem hanc 
Dei non tantum hominibus peccatoribus sufficere ad salutem, sed et 



56 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

ipsos peccatores ea virtute praeditos esse, qua possint manifestatione 
ista ita uti, ut tandem reapse salutem consequantur, contendebant 
olim Pelagian! ; in eorum sententiam discessit tota pene Arminian- 
orum natio. liscum impraesentiarum congredi, animus non est. 
Habent in veterum recentiorumque scriptis quo se satis diuque ex- 
erceant. Ejus autem controversies pars aliqna inter fratres nuper 
agitari coepta est. Pyrobolum gratiam universalem vocari placuit. 
Non autem solum veritatis, sed et inter nonnullos, fraternae charitatis 
in hac lite cardo verti videtur. Ita nempe apud Christian os man- 
suetudinis, imb humanae fragilitatis immemores vivitur. Neque ex 
gratise evangelicse natura officium quod exigitur, nee infirmee condi- 
tionis humanae misericordia, ut in levieulis opinione sejunctos aequo 
animo feramus, quicquam promovet. Fatemur hominum optimos 
ex, p'spovg tantum scire; sanctorum ullos usque adeo perfecte per 
mentis renovationern in lucem Dei transformari, ut nullis sint tene- 
brarum reliquiis offusi, nullis erroribus obnoxii, agnoscere nolumus. 
Haec vero de aliis omnibus quisque dici debere autumat, de se verb 
non item. Cum enim ad rem ipsam, et examen deventum est, 
nemo hominum est, qui se ita non gerat, ac si optimae fidei, omnis 
veritatis usque adeo possessor esset, ut vix sequum sit quemquam 
communi hac luce frui, qui ab eo dissentire audeat. Id autem inter 
veritatis ftoppuffiv, atque ejusdem dum/iiv est discriminis, ut ilia men- 
tern tantum illustret cognitione veri, atque ad assensum doctrinse 
evangelicae prsebendum quasi cogat; hsec vero insuper etiam ejus 
typum in totam animam inducat, atque mentem ipsam in omnibus 
ei conformem reddat. 

II. Quae non ita pridem doctis quibusdam viris in Belgio, cum 
aliquibus melioris notse in Galliis intercesserunt super hac re digla- 
diationes et simultates, neminem doctum latet, qui res religionis et 
ecclesiarum Christ! nosse curat. Occasiones, ortum, et progressum 
controversise istius, prout ab aliquot jam retro annis inter eos agitata 
est enarrare, cum ea ex editis hinc inde exercitationibus, animad- 
versionibus, apologiis, vindiciis, plus nimis sint evulgata, nihil 
aliud esset quam operam ludere. Neque enim quis inutilius studium 
insumere potest, quam ea in lucem producendo, quae ex se sunt nimis 
nota, et quae ne unquam cognita essent, optandum fuisset. Non 
sane usque adeo pacis adhuc, aut charitatis fraternae taedium me 
cepit, ut in mediam dimicationem, quae variis animorum motibus, 
ex iis quae revera sunt ?gw roD apay^arog oriundis agitatur, importune 
et temere me inferre velim: alia habeo quae agam. Si vero quid 
ipse sentiam, de ea parte istius controversies, quae a prassenti nostro 
instituto non est alia, imo ita comparata, ut nisi sublata de ea dubi- 
tatione, vix vial instituta tuto pergere possim, sine ulla cuiquam con- 
tradicendi libidine candide exponam ; nemini grave, aut molestum 
fore spero. 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSALI. 57 

III. Optassem equidem viros doctissimos, majori cum lenitate, et 
Christianas mansuetudinis studio, minori cum fastu (sit verbo venia) 
et <p avraria stadium hoc ingressos fuisse. Metuo enim ut apud aequos 
judices ac studio partium vacuos sufficiant eae excusationes, quas 
praetendent forsan, ut quibus sine minimo opinionis, quam veram 
autumant, aut famae dispendio carere potuissent. Quid enim? an 
perinde est, quo consilio, quave mentis dispositione ad res sacras 
tractandas accedimus? an Spiritum ilium Sanctum sine cujus ope 
et ductu speciali, nihil omnino aut pie incipere, aut feliciter absolvere 
possumus (nam id aliquid, quod propriis viribus prsestare videamur, 
revera nihil est) exacerbatis animorum nostrorum affectibus, aut 
mentibus, ira, odio, vindicta, aut famae cupidine praepeditis, quibus 
maxime praegravatur, se immiscere velle credamus? annon omni ope 
nobis nitendum est, ne quo modo, cum aliis veritatem annuntiaveri- 
mus, ipsi simus, ejus fivvafuv quod attinet, ddoxtftoi ? Cum etiam 
certissimum sit, neminem unquam veritatem divinam prout in Jesu 
est rite percipere posse, nisi qui ex imo cordis seipsum abnegaverit, 
atque fastum omnem, omniaque praejudicia pro virili deposuerit; 
qui liceat exspectare alios earn veritatem a nobis edoctos iri, cujus 
vim in nobis non ita experimur, ut in ruVov ejus simus traditi? Ea 
enim est omnis doctrinae evangelicae nativa sua luce mentes nostras 
perfundentis, indoles, ut mites nos reddat et humiles, atqui autori 
suo quam simillimos; nempe sapientia quaa superne est, " Primum 
quidem casta est, deinde pacifica, sequa, obsequens, plena miseri- 
cordiae et fructuum bonorum, absque disceptatione, et minime simu- 
lata," Jacob, iii. 1 7. 

IV. Qui autem ex altera parte fratres a se dissentientes in pacis 
discrimen, aut fama3 apud ecclesias suas adducere vellent, id faciant 
sine me rivali. Viros doctos, pios, ecclesiarum ministros, scholarum 
rectores, libertate judicii proprii in istiusmodi controversiis privare ; 
et in toto muneris exercitio praacisarum opinionum sub jugum velle 
mittere, nihil aliud esset quam intolerabilem tyrannidem in eccle- 
siam Christi invehere. Neque ego sane aut notabilem ullum veritatis 
progressum, aut veritatem profitentium GIKO^Q^V iv ayatYi inde ex- 
spectarem, ubi verbi divini dispensatores ceu abjecta mancipia, 
alieni, in omni opere suo, arbitrii esse coguntur. Neque institutionis 
ministerii evangelici ratio, neque ipsius evangelii aut fidei natura, 
neque distinctiones donorum Spiritus Sancti, neque fraterna charitas, 
neque aedificatio ecclesiae, nee luminis, cujus in hac vita facti sumus 
participes, conditio, neque innumera praecepta divina, neque gratiae 
ductus, quern experimur, istiusmodi oneris impositionem ferent. 
Sed quanta clade rem Christianam ubivis pene dudum affecit ista 
dominationem in fratres affectantium opinio, nullum sententiarurn 
divortium in iis, quao ad fundamentum fidei immediate non pertinent, 
tolerari debere. notius est quam ut nostra enarratione egeat. 



58 DE GRATIA UNIVERSALI. [LIB. I. 

V. Hisce prgemissis, thesin illam, quam nonnulli nostrae de theo- 
logise naturalis corruptae total! ad salutem insufficientia, opponunt, 
consideration! subjiciamus. Ea vero est, Deum velle adultos, qui 
verbo suo carent, servari. An ii qui quid sit servari, quid verbo 
Dei carere, sancte apud se perpendunt, facilem sententise isti assen- 
sum sint praebituri, equidem vehementer dubito. Deponatur paulis- 
per studium partium, necessitudinis illius, quae thesi huic cum aliis 
opinionibus intercedit, consideratio missa facta sit, res plana erit. 
Caveant modo disputatores, ne communion! isti, quam ipsi cum Deo 
per Jesum Christum gratiose obtinuerunt in rebus salutis aeternse, 
obstrepant syllogismis, et quiescent forsan haec certamina. 

VI. Voluntas autem Dei de salvandorum salute, vel finem et 
eventum respicit, et intentio, propositum, aut decretum dicitur; 
vel media quibus ii uti debent, qui vellent salvos fieri, et prceceptum 
vocatur. Quo autem sensu Deus velit eos servari, qui reapse nun- 
quam salvabuntur, quos sinit volens in suis ipsorum viis incedere, 
in quibus ut serventur prorsus est impossibile, quos ad recipiscentiam 
per illud medium non vocat, nee vocare vult, per quod solum, ut 
quis vocetur ad veram resipiscentiam, est possibile, ea est fateor mea 
hebetudo, ut non intelligam. Qui enim ea salutis media tantum 
concedit, quse, neque quis salutis auctor sit, neque per quern sit ob- 
tinenda, neque quid sit salus ista revelare possunt, potius eorum 
salutem quibus ilia concedit nolle, quam velle dicendus videtur. Si 
ad eos, qui spiritual! afadfaei instruct!, atque mediorum omnium salu- 
tarium etiam ipsius Spiritus Sancti, qrhovafag per Jesum Christum 
effusi, ope et auxilio freti, sciant quid sit Deo in medio tentationurn 
servire, ita, ut tandem ineffabili ejus gratis beneficio salutem con- 
sequantur, extra contentionis funiculos positos, lis haec decidenda 
deferatur, facilis futura esset ejus aestimatio. 

VII. Qui eas orbis partes, quse etiamnum verbo carent, animo 
lustrare, atque quae sit miserorum hominum in iis aetatem degentium, 
salutis aeternae respectu, conditio, intueri velit, ad earn Dei volunta- 
tem quam deprsedicant viri aliquot docti proculdubio animo suspen- 
sus hserebit. Teterrimam eorum conditionem uni maliticVj scio, 
ascribendam esse contendent; neque ego id absolute ita fieri debere 
nego. At malitiam eorum, earn excedere, qua natural iter imbuti 
sunt ii omnes, quibus, quoniam velit eos salvos fieri, verbum suum 
Deus concesserit, nego. Quo ideo sensu Deus dicendus sit eos velle 
servari, qui neque unquam servabuntur, et quibus nolit media ad 
salutem necessaria suppeditare, res est nimis impedita, et quse faciles 
explicatus respuit. 

VIII. Asserunt quidam, " posse iis prsedicari verbum, id vero non 
fieri per nostram negligentiam et socordiam/' Evangelium quidem 
posse praedicari, iis etiam, quibus non prsedicatur, nemo dubitat. 
Quae enim e re ix>sa, contradictio oriri videatur? at posse id fieri re- 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSALI. 50 

spectu eventus, quod voluit ex seterno Deus ne fieret, id nondum 
probatum est. Quod pluribus actu non prasdicetur, neque olim prse- 
dicatum fuerit, scriptura voluntati Dei ascribit, Ps. cxlvii. 19, 20; 
Matt, xi, 26; Act. xvi. 6, 7. Ex negligentia et socordia nostra id 
ita evenire non videtur. Quamvis si ita esset difficultas sublata non 
foret. Earn enim socordiam Deum nobis auferre posse si velit, nemo 
dubitat. Sed, nisi ubr officium est, negligentia et socordia locum 
non habent; omne autem officium nostrum a voluntate Dei nos ad 
officium vocantis dependet. At quomodo docebunt, nos ad officium 
prsedicandi evangelium iis, qui hactenus in diversis mundi partibus 
eo caruerunt, a Deo vocari? Demus viris doctis, baud opus esse ec- 
elesiastica aliqua missione ad munus illud obeundum. Quis enim 
ea catholica potestate instructus est, ut alios ita mitteret? at scire 
velim quaanam sit ea Dei providentia, quse de voluntate ejus ita nos 
certos faciat, ut in fide opus illud aggredi possimus; aut quinam 
sint, qui ad illud rite perficiendum donis sint instruct! ; nimis equi- 
dem nos omnes esse negligentes et socordes in ea provincia adminis- 
tranda in opere evangelii, quam nobis Deus gratiose delegavit, fateor; 
Kal tfpbs ravra, rig iKav6$; at vero eousque socordia3 nostrse reatum 
se extendere, ut ei etiam imputandum sit, quod Americse incolis 
evangelium non sit prsedicatum, mihi sane ab omni sestu disputatio- 
num immuni, non est credibile. 

IX. Sed sententiam virorum doctissimorum penitus introspicere 
placet. Primo ideo concedunt, neminem unquam " Paganum citra 
prasdicationem verbi, ita Dei documentis sibi a natura, vel provi- 
dentia3 operibus objectis usum fuisse, vel uti potuisse, ut resipisceret 
et salutem consequeretur." Ita loquuntur viri quidam celeberrimi; 
atque sic se a Pelagianis omnibus, Arminianis plerisque, etiam a 
petulantibus hie apud nos conviciatoribus nonnullis in hac re diver- 
sissime sentire ostendunt. Et quidni sane totius hujus litis sestimatio 
hie fieri possit? nihilne habemus aliud magis ex nobis et majus, quam 
ut tempus teramus disputando utrum id fieri possit annon, quod 
neque unquam fuit, neque est futurum, imo, quod ne unquam fieret 
Deus in sese proposuerit? sed alia res est, uti videbimus. 

X. Addunt ideo, " istiusmodi adminicula data esse Paganis, quas 
in et ex se ducunt ad aliquem gradum notitise salutaris. 5J> Ita enim 
loquitur vir doctissimus, et magni nominis in theologia. At omnis 
gradus notitice salutaris, ipse est salutaris. Salutaris autem oranis 
notitia in cognitione fosderis gratiaa consistit. Nisi ideo gradus ille 
salutaris notitiae, qui per ista adminicula comparari potest, plariius 
sit exposita, licebit mihi profiteri, me gradum ilium neque capere, 
neque intelligere. Minimus etiam salutaris notitia^ gradus, renova- 
tionem mentis salutarem requirit. Ut in mente caeca, gradus aliquis 
sit salutaris notitiaa impossibile est. Nam in salutari notitia reno- 
vatio ejus consistit. Ubi autem renovatio mentis est, ibi est Spiritus 



60 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

Sanctus, qui solus illam operatur et efficit. Adminicula ideo ista, 
quse ad gradum aliquem notitice salutaris ducunt, ad Spiritum etiam 
Sanctum obtinendum, renovationem mentis, et veram fidem ducunt. 
At hoc opus evangelii peculiare esse, ipsum ubivis docet. Sin per 
notitiam salutarem, doctrina tantum salutaris intenditur, nonautern 
mentis renovatio, turn ista adminicula homines peccatores ad doc- 
trinam evangelii, saltern ejus gradum aliquem, ducere, istius enun- 
tiati sensus est. Id vero utrum verum sit, postea videbimus. 

XI. In eo statu sane nos jam sumus, ut nisi cognoscamus Jesum 
Christum, quem Deus misit, et Deum in illo mundum sibi reconci- 
liantem, vitam asternam consequi haud valeamus. Omnis autem 
ista Dei notitia, quam sine verbo ex operibus creationis et providen- 
ti98 homines peccatores acquirere possunt, est tantum cognitio Dei 
creator is et gubernatoris omnium ; de redemptione altissimum 
silentium. Sed regerunt : " Haec si recta sunt, efficiunt ut homo 
etiamsi per impossibile supponatur in naturae schola bene et ex officio 
versari, omnemque suam intelligendi vim ad ea qua3 isthic vel audit 
vel videt expendenda ac discenda conferre; nihil aliud tamen ex 
hisce documentis haurire possit, nisi hoc unum, Deum esse aliquem 
sanctissimum, justissimum, potentissimum, ac sapientissimum, qui 
hoc universum condiderit, et regat ; se vero peccatorem esse violate 
divinse legis reum, irse ideo coelesti obnoxium, morte et maledictione 
sine ulla spe venise certissime afficiendum; ita necesse est Deum 
ista omnia eo animo hominibus objicere ut discant, se certo infal- 
libiliter damnatos esse, neque ullum sibi neque ad salutem, neque 
ad resipiscentiam, quas eos juvet, relictum esse locum." Sed mul- 
timode peccat hsec oratio; atque ita fit, ubi ex studio partium, rion 
sequo et bono res agitur. Etenim si liceat viris doctis supponere 
quicquid velint, sive illud possibile sit, sive impossibile, quin ex 
eo inferant quodcunque vellent, nemo potest eos prohibere. Et 
si nolim supponere ea quae sane non sunt supponenda, quia taci- 
tam rou h dp%fi petitionem includunt, statim concidit tota oratio. 
Deinde quis unquam dixit hoc unum doceri per opera Dei? plura 
doceri possunt, ita tamen ut Christus non doceatur; Deum hunc 
summe amandum et colendum esse ejus opera docent; nempe quia 
eum Deum esse docent. Sunt et alia corrupts theologiaa naturalis 
capita, uti ostendemus. Porro : qui affirmant Deum per opera sua se 
revelare, ut homines eum cognoscant tanquam omnium creatorem, 
rectorem, gubernatorem, potentissimum, sanctissimum, justissimum, 
non dicunt, neque si sibi constare velint, dicere possunt, eum omnia 
in naturae et providentise operibus documenta eo animo hominibus 
objicere, ut discant se certo damnatos esse. At inquies ex eorum 
sententia seternam suam salutem quod attinet, nihil aliud discere 
possunt homines peccatores: esto sane! haud cito mali quid ex hac 
sententia oriturum ostendes: quid enim? an litem quis Deo in ten- 



CAP. VI.] DE GKATIA UNIVERSAL!. 61 

dat, quia Justus est: neque potest non esse Justus? an ad versus eum 
accusatio ducenda, quod homines sint peccatores, et non possunt jus 
ejus ignorare, nempe eos qui peccata fecerant dignos esse morte? 
quod e statu quo ex ista ejus revelatione salutaria percipere potue- 
rint, nefarie desciverint? Sed misericordiam suam parcentem (hoc 
est in fosdere gratia?) per opera creationis, et providentise non ex- 
ponit? quid turn? an ipsa lex Dei, qua? multo clariorem Dei mani- 
festationem continet, quam ilia altera adminicula, et documenta, de 
quibus loquimur, earn misericordiam enarrat ? an vero quispiam 
mortalium legi Deo, ob earn causam dicam, impingere ausus erit ? 
nonne ubivis disputat apostolus, per legem esse cognitionem peccati, 
remedii non item? Posito ideo, quod homo rite et sedulo in schola 
legis officio suo fungeretur, at nihil aliud in eo discere potest, quam 
se esse peccatorem, atque certo damnandum. An lex ideo peccatum, 
an Deus injustus qui earn tulit? M^ yzvuro et tamen quotquot esc 
operibus legis sunt, sub execratione sunt. 

XII. Dicent vero " Deum hanc sui manifestationem hominibus 
concedere eo animo et voluntate, non ut despicerentur, sed ut iis 
recte utantur ad cognitionem peccati, resipiscentiam, et ad cultum 
Dei pro rerum istarum ingenio." Deum sui documenta hominibus 
objiccre eo animo et voluntate ut despicerentur, an mortalium cui- 
quam per somnium incident cogitatio, vehementer dubito. At vero 
eum providentia? suae opera iis qui verbo carent, proponere eo animo 
et voluntate, ut iis recte utantur ad resipiscentiam, quod eos nun- 
quam facturos probe novit, cum id etiam norint viri docti quibuscum 
nobis res est, vix fidem facient apud eos, qui Dei beneficio verbo non 
carent. Neque ipsi viri docti ita insipienter regulas proprias dispo- 
nerent. Deinde quid per animum et voluntatem Dei in hac quaas- 
tione intelligent hand satis accurate decent, de iis vero postea. 

XIII. Hujus autem controversial cardinem in eo poni nonnulli 
asserunt, " utrum scilicet in naturaB et providentiaB operibus, aliqua 
Dei in homines peccatores lenitas, et placabilitas manifesta fuerit ?" 
At pace eorum dixerim, causa hasc multo aliter se habet. Aliquam 
Dei lenitatem in homines peccatores per opera providentias mani- 
festari novimus. " Multa enim cum lenitate perfert vasa irse com- 
pacta ad interitum." Sed ea lenitas ilia non est, qua? in misericord ia 
parcente, cujus est effectum remissio peccatorum, consistit. At sine 
hujus cognitione, ut quis ad salutarem resipiscentiam perveniat, est 
impossible. Deinde voluntatis Dei nulla hie mentio, at de ea sola 
qua3stio est, non de rerum ipsarum natura, neque an aliquis notitia3 
salutaris gradus ex hac manifestatione comparari possit. Quam vis 
de illis etiam agere haud displiceat. Sed viros pios doctosque e 
tenebris in mirificam Christi lucem translatos, qui animas suas puri- 
ficarunt auscultando veritati perspiritum, posse ita jejune et languide 
de notitia salutari misericordiam divinse parcentis loqui, pene .niirpr. 



62 DE GEATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

Sed in examinanclis virorum doctorum verbis non necesse est ut 
ulterius iis sim molestus. Scio me in hac causa nullo partium studio 
esse abreptum, nullius magistri aut synodi in verba juratum, ipse 
ideo, qua possim fide, controversies statum exponam; primo autem 
in loco ea in qua3 partes consentiunt proponam; deinde controversa. 
Totam autem rem dicam forsan brevius, quam res tanta dici debeat ; 
sed pro nostro institute, uti spero, perspicue satis ; neque enim ample 
et elate in ea causa loqui, in qua non nisi humiliter et demisse sentio, 
placet. 

XIV. Conceditur ideo : — 

1. Esse aliquam naturalem de Deo notitiam, seu S-goyvwtf/av c/Apu- 
rov, quam nos superiiis exposuimus. 

2. Per opera creationis et providentiae revelationem seternaa po- 
tentise et deitatis Dei creatoris, et omnium rectoris, factam esse. 

3. Quicquid de Deo cognoscunt homines, aut vi revelationis ipsis 
indultae cognoscere possint, eo omni in ilium finem eos uti debere, ut 
ipsum colant, ament, ut Deum glorificent, atque ei se in omnibus 
dicto audientes praebeant. 

4. Neminem Paganorum ob nativam cascitatem et malitiam, atque 
astum diaboli eos undique pravis superstitionibus, et nefariis idolo- 
latriis illaqueantis, se Dei imperio submisisse, aut morem ei gessisse, 
secundum mensuram cognitionis, quam de eo habuit, vel habere 
potuit, atque ideo eos omnes fuisse prorsus inexcusabiles. 

5. Christum mediatorem per haec media non revelari; non eatenus 
saltern, ut ab iis, qui haec media tanttim obtinuerunt, percipi saluta- 
riter potuerit. 

6. Revelationem Christi mediatoris per evangelium absolute ne- 
cessariam esse ad salutem obtinendam. 

7. Prseter externam omnem qualemcunque vel quibuscunque 
mediis factam Dei, et voluntatis ejus revelationem, opus esse efficaci 
virtu te Spiritus Sancti mentem luce salutari perfundente, ut quis 
spiritualia spiritualiter intelligat, ad Dei gloriam, suique salutem 
seternam. 

8. Deum non proposuisse ab seterno in se, ut ulli eorum, quibus 
alia media salutis praster opera naturaB et providentiaa non concedit, 
servarentur. De hisce omnibus vix quaestio ulla est inter ortho- 
doxos. 

XV. Totius ideo controversies cardo in hisce duabus qusestionibus 
versari videtur; quaeritur enim, — 

Primo, " An ea Dei manifestatio, quam per opera naturae et pro- 
videntise peccatoribus verbo destitutis concedit, ullum gradum notitias 
vere salutaris in se contineat, cujus ductu ad veram et Deo gratam 
resipiscentiam pervenire possint, atque salutem aeternam consequi/' 

Secundo, "An Deus hanc sui manifestation em, eo animo et volun- 
tate" (hoc est, proposito et intentione) "indulgeat, ut ii, quibus est in- 



CAP. VI.] BE GRATIA TJNIVEESALT. 63 

dulta" (uti est omnibus omnino hominibus) " ad veram resipiscentiam 
atque Deo gratam veniant; et ita salutem aeternam consequantur, 
licet verbo destituantur." Hoc est : et sufficientia mediorum, et in- 
tentio Dei, eorum salutis respectu, qui verbo carent, sub controversia 
cadunt. 

XVI. Argumenta autem nonnulla ex scripturis petita, quas in hac 
lite in nonnullorum scriptis exstant, breviter examini subjicere visum 
est. Primum autem ex verbis Paulinis, quse antea nos retulimus, 
ex Act. xvii. 24—26, quibus addunt nonnulla ex cap. xiv. 16, deduci- 
tur. Ex hisce locis constat, inquiunt, " Deum omnia in natura et 
naturae gubernatione opera edere eo animo, ut homines peccatores 
ipsum quasrant, et inveniant ;" idque disertissime Paulum testari affir- 
mant. Sed affirmatio haec vix statum controversies tangit, nedum 
absolvit. Quid id est, quo ex hisce locis sententise suse fidem prse- 
struere conantur, atque deinde quomodo probationer suas pertexant, 
restat ut videamus. , 

XVII. Primo ideo postquam Deum, dicta adminicnla hominibus 
verbo destitutis eo animo administrate, ut ipsum queer erent et in- 
venirent, prsestruxerint, in iis ea omnia contineri, quas scitu sunt ne- 
cessaria, ut Deus quceratur et inveniatur concludunt. " Quserere 
autem Deum/' dicunt, " non esse, investigare an sit, sed ad fidem 
ejus confugere, et gratise ejus presidium expetere. Deum autem 
invenire, esse expetitum ejus presidium obtinere et impetrare, et 
sanctissimum ejus numen propitium et benevolum experiri." Resp. 
Ad fidem Lei confugere est in Deo confidere; quod qui faciunt sunt 
beati, Ps. ii. 12; gratice Dei prcesidium expetere, sui abnegationem, 
et in Dei gratiam resignationem includit, quse justificationem semper 
pariunt, Luc. xviii. 13, 14. Atque hoc est sanctissimum Dei numen 
propitium et benevolum experiri ; quod nisi in remissione peccatorum 
nulli unquam obtigit. Atque ita in Deum salutariter credere, fide 
viva et efficaci ad salutem, per istas verborum Paulinorum interpre- 
tationes intendere videntur. 

XVIII. At immane quantum thesin propositam hie ampliant. 
Forsan ultra spem in argumentando se profecisse sentiunt, qui ita 
argumentantur, ita ut non possint sibi eousque temperare, ut intra 
limites qusestionis, prout ab ipsis communiter proposita est, consis- 
terent. Quid enim? an manifestatio Dei per opera providentia3, 
omnia quse scitu necessaria sunt, ut homines peccatores ad Deum 
tota animi fiducia confugiant, eum propitium experiantur, colant, 
atque in eum credant, ex virorum summorum sententia, contineri 
censenda est? Cur ideo ea providentia3 opera Christum revelare 
negent iidern viri docti? aut cur notitiam Christi necessarian! esse 
ad fidem vivam et salutem consequendam asserant? imo si ita se res 
habeat, quid verbo opus est? aut quo sensu Christum per evangelium 
vitam et incorruptibilitatem in lucem produxisse dicamus? 



64 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. L 

XIX. Quoniam vero hue deventum est, videamus quomodo ex 
hoc loco sententiam hanc statuminare conantur; ex constitutione 
vspioxyg apostolicaa, et sensu verborum, queer endi et inveniendi, 
Deum scilicet, dependet omnis argumenti ratio, quo utuntur viri 
docti ; animum et consilium D*ei probant ex ista verborum structura ; 
nempe fyreft rbv xuf/ov, dixit Paulus, pro ivexa roD fyrsTv nimirum ut 
animum Dei hominibus peccatoribus opera sua objicientis prsedicaret; 
rpovu te&us, uti affirmant, Grascis familiari. Qucerere autem Deum, 
non alio sensu accipi debere, quam qui ab iis est expositus, adductis 
omnibus locis Veteris Testament!, in quibus Deum quserendi et in 
veniendi fit mentio, probant 

XX. Atque ita quidem causam suam agunt viri doctissimi: an 
vero mentem Spiritus Sancti, an vim argumenti Paulini assecuti sint, 
verborum apostoli occasionis, et sensus, brevis enarratio docebit. 
Paulus ideo cum Athenis esset, spiritu irritatus, quod conspiceret 
urbem illam idolis refertam, Act. xvii. 16, non potuit sibi temperare, 
quin illico, contra quod ei primo constitutum fuisse videtur, Deum 
vivum, in oppositione ad omnia ilia idola ftaraia, quorum religione 
tenebatur urbs superstitiosissima, publice exponeret, et annuntiaret. 
Cum vero hoc ei propositum fuerit, argumento utitur promptissimo 
seque ac fortissimo, a creatione, et gubernatione omnium ducto. Quo 
autem ipsos idololatras arctius constringeret, docet eos omni excusa- 
tione in idolorum cultu penitissime esse destitutes; cum hsec ipsa 
Dei opera, quse quotidie iis objiciebantur, luculenter eorum auctorem 
indicarent; Deum esse eumque summum, bonum, sapientem, poten- 
tem, et ubique prsesentem ; ita ut non nisi supreme esset dementias, 
ilium nescire velle, quern ignorare penitus non potuerunt; imo, 
inquit, Deus iste vivus, omnium Creator, rectorque, eo animo opera 
sua naturae, et providentiae, omnium consideration! objicit; ut illo- 
rum auctorem per ea adminicula qucererent, si forte palpando in- 
venirent, qui ideo eo relicto, vel in ultimum locum tanquam ignoto 
rejecto, qui solus et est, et cognosci potest, ad ea, quae aut non sunt, 
neque usquam fuerunt, aut vana sunt et stulta, se religiose recipiant, 
non possunt non esse et ava < /roXoy»jro/ et avroxardxpiroi. 

XXI. Probat ideo apostolus, gentilium deos vana esse idola, ve- 
rum autem Deum et vivum, unicum, hujus mundi et conditorem et 
rectorem, se iis ita exposuisse, ut eum facillime, et nullo negotio, ex 
certa operum ejus consideratione, quse quotidie eis objecit, cogno- 
scere potuerint. Si itaque animo advertissent, atque ex adminiculis 
cognitionis suae, quse illis affatim suppeditavit, Deum quod fieri 
oportuit, quemque esse denegare non potuerunt, qusesiissent, utique 
invenissent eum, cum non longe ab eis fuerit, neque ad muta idola, 
et vana se transtulissent. Neque enim verba apostoli ultra subjec- 
tam materiam, atque concionandi occasionem porrigenda sunt. 

XXII. Videamus porro, quid sibi velint ea verba apostolica, ut 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 65 

"quaererent Dominum, si forte palpando eum invenirent," prout 
consilium et voluntatem Dei respicere videantur. Cum autem super- 
stitiosissimi idololatrae fuerunt, quibuscum apostolo res erat, apparet 
ipsum eventum per ea non intendi, neque propositum aliquod volun- 
tatis divinae, ejus respectu, cum Deus proposita sua exsequendi, neque 
vi, neque sapientia destituatur; ipsam rerum indolem et ingenium, 
ea verba denotare certum est: ac proinde id mentis divinae consilium, 
quo voluerit ilia omnibus hominibus ita objicere, ut essent media 
sufncientia externa, hoc est, in genere suo, ad finem istum propositum 
assequendum; nempe ut qucererent et invenirent conditorem et rec- 
torem omnium. Deum ideo eo animo et voluntate hominibus verbo 
destitutis opera naturae et providentiae objicere, ut eorum ductum 
secuti, se auctorem eorum, atque rectorem omnium, relictis diis falsis, 
et tota ilia idololatriae lernli, quam in mundum humanae mentis 
caecitas atque astus diaboli invexerant, queer erent et invenirent; 
atque praeterea nihil ex iis locis confici posse videtur. Imb de vo 
luntate et consilio Dei in mundo condendo et regendo verba nulla 
revera facit apostolus. Probat gentes potuisse ad earn illius cogni- 
tionem, quam superius posuimus, pervenire, per nudam operum ipsis 
objectorum considerationem. De placabilitate vero Dei, de remis- 
sione peccatorum, de sinu miser icor dice, de invocatione atque preci- 
bus, de resipiscentia salutari, de studio sancte recteque vivendi, quse 
sine fide nemo habere potest; atque aliis id genus pluribus, quse ex 
hisce locis exsculpere satagunt viri aliqui docti, altum est silentium. 

XXIII. Yideamus vero quemadmodum viri docti thesin suam ex 
hisce verbis apostoli probare nituntur: primo ideo fyre7v ri> Kvpiov, 
pro svsxa ro\j fyrtTv Paulum dixisse affirmant: at vero, cum nulla 
necessitas, aut ratio, cogat earn apostolici sermonis interpretationem, 
id gratis dictum esse existimandum est. Sed nihil omnino opus est, 
ut de phrasi ista litem moveamus; concedamus ideo viris doctis, ut 
jure suo utantur, in horum verborurn a proprio loco, quern disserta- 
tione apostolica occupant, Act. xvii. 27, divulsione, atque eorum ad 
alia ejusdem apostoli verba, quae cap. xiv. 16, habentur applicatione, 
si mod 6 iis illud agendi potestas sit. Demus etiam rb fyrtfv eodem 
sensu accipi debere, quo versu praecedenti jcaro/xs/!/ usurpatur; atque 
eousque consilium Dei in creando et regendo mundo denotare, qua- 

QUS scilicet, mundus iste sua natura aptus sit ad eum manifestan- 

m. Quid turn porro sequi videatur? nempe, e/ cipays •^uteQyjfiiw 
ov xai evpoisv ad eundem modum exponi debere; atque ita eandem 

i intentionem seu voluntatem denotare. Sed quid ita qureso ? 
nempe c/ cipa, et £/Vwg, pro iva, et forwg, sumuntur. Sed an semper 
id fit, an aliquando tantum ; semper id ita fieri non puto dicturos 
viros doctos: cum unicum tantum exemplum producere possunt, ubi . 
videtur tfaug ita accipi posse; de e/ apuys silent. E/ apaye sane 
forsan hoc solo in loco Novi Testament! occurrit : sr/s atque s! 

VOL. XVII. 5 




66 BE GRATIA UNIVERSALI. [LIB. I. 

apa saBpius. Act. vii. 1, viii. 30, 2 Cor. v. 3, Gal. in. 4, Eph. 
iii. 2, iv. 21, Col. i. 23, exemplis esse possunt. Tentet lector, si ex 
eorum locorum aliquo saltern, istum harum particularum sensum et 
usum extorquere possit. De tfirug nihil opus est ut simus solliciti, 
neque ut quid de usu ejus exposuerit Eustathius anxie quasramns, 
cum in textu nostro non habeatur. Apostolum autem mentem, con- 
silium, voluntatem Dei iis verbis exposuisse, quse extremam denotant 
incertitudinem, creditu difficile est. Deum ideo in mundo condendo 
et regendo, potentiaa et divinitatis suaa istiusmodi dedisse documenta, 
ut per ea ad omnium conditorem quasrendum excitari potuerint, nee 
non ad vires suas tentandas eum inveniendi, atque ab idolis omnibus 
discernendi hujus loci sententia est. Nempe Deus incorporeus et 
invisibilis, in operibus istis, sui quasi vestigia ita reliquit, ut, iis in- 
hserendo, inveniri possit. 

XXIY. At vero in sensu verborum queer endi et inveniendi, causaB 
suse firmius presidium invenisse se putant nonnulli. Media ilia 
cognitionis Dei, de quibus agimus, aliquo saltern respectu sufficientia 
esse ad Deum eo modo quasrendum, et forsan inveniendum, de quo 
loquitur apostolus, negari non potest: etenim aliter iniquus esse 
censendus est apostolus, qui id ab iis qui nulla alia media habuerunt, 
postulaverit. At vero " quasrere Deum, et invenire affirmant, non 
esse Deum simpliciter investigare, ut homines cognoscant eum esse, 
atque quid sit" (quamvis ista verba nihil aliud exprimere videantur), 
" sed ad fidem ejus confugere, in eo acquiescere, eum invocatione et 
precibus colere, tota animi fiducia eum amplecti, atque propitium 
experiri; atque proinde media ista omnibus suppeditata in hosce 
fines sufficientia esse atque a Deo destinata, uti ita sufficerent;" 
nempe hominibus verbo destitutis. Cum autem verba ista, si modo 
eis non alio sensu utantur, quam quo in sacra Scriptura usurpantur 
(neque sane decet virum tlieologum vocabulis ullis istiusmodi sensu, 
qui abs unica nostra de rebus sacris sentiendi et loquendi regula et 
norma abhorret, uti) totum fidei salvificae opus absolvant, atque ita 
media ista cum ipso Dei verbo, quod " supra omne nomen ejus mag- 
nificavit," rem ipsam quod attinet, aequavermt, validissimis argu- 
mentis et probationibus ad vapddo^ov istud stabiliendum, sibi opus 
esse haud dubio concedent. Ad interpretationem itaque hanc suam 
horum verborum firmandam, omnia loca Yeteris Testamenti, in qui 
bus qucerendi Deum et inveniendi fit mentio, in medium aliqui 
proferunt; atque ea verba in iis locis, alio sensu quam qui est ab 
ipsis expositus, accipi non posse affirmant. Eundem autem esse 
sensum eorum verborum hoc in loco, non esse dubitandum asseve- 
rant. Id quidem non esse dubitandum, facile dictu est ; ego vero non 
tantum de eo dubito, sed id plane falsissimum esse judico; neque satis 
mirari possum quomodo ulli in mentem venire possit, istud asserere. 

XXV. JN"am in omnibus istis locis loquitur sacra Scriptura de 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 67 

populo Dei foederato ; in hoc vero de iis tantum qui extranei erant 
quoad pactorum promissiones; — in istis de iis qui actu ipso, saltern 
professione tenus fideles erant ; in hoc de idololatris ; — in istis de iis, 
qui Deum cognoverunt in verbo, et idola abominati sunt; in hoc de 
iis quibus penitus erat ignotus; — in istis agitur de quaarendo et in- 
veniendo Dei cogniti favorern per Christum; in hoc de Deo per 
opera naturse et providentiae quaerendo, ut cognoscatur; — in istis 
agitur de Deo cognito, at ob peccatum in dispensationibus externis 
ad momentum averso, et per promissum eum inveniendi propitium 
in Christo; in hoc verb, de Deo ignoto quaarendo, atque ab idolis 
discernendo. An jam hisce de, atque illis eodem sensu ea verbapro- 
ferri putemus? de iis nempe, qui, cum populus fuerint Dei foederatus, 
fideles, in Christo justificati, verbo instruct!, promissionibus evange- 
licis innixi, Dei faciem, favorem quaarere necesse habuerint; atque 
illis, qui verbo destituti, omnique revelatione Christi, fcederis divini 
extorres, aQ&oi in mundo, ut Deum esse cognoscant, atque idola sua 
vana tpvau Deum non fuisse, naturae tantum et providentise opera 
sibi objecta habuerunt? imo absit quam longissime vel levicula istius- 
modi ab omni pia mente suspicio. 

XXVI. Neque etiam absolute dicitur de iis, quos negligentiaa et 
socordiae reos ob non considerata Dei opera peragit apostolus, ut 
Deum qucerant, sed ut eomodo quaerant; nempe si modo "palpando 

m inveniant ;" an vero id dici possit de sanctis iis, quorum Veteri 
Testamento fit mentio, qui certissimis Dei in Christo promissis 
nixi, ad eum accedere soliti sunt, lectori judicandum relinquo. Aliud 
igitur omnino est, quaarere favorem et gratiam Dei per verbuni 
suum revelati, vi promissorum suorum in Christo; aliud quaarere 
Deum ignotum, in operibus naturae et providentiae, si forsan " pal 
pando inveniri possit," 

XXVII. Cum vero omnes theologi, quotquot novam methodum, 
uti vocant, sequuntur, firmissimum causaa suae praasidium, in qua- 
dam Dei placabilitate, quam in operibus providentiaa patere asse- 
runt, poni putent; non inutile forsan fore videbitur, si rem hanc 
paulo altius repetens, quid de placabilitate ista, quae in hac dispu- 
tatione utramque penefacit paginam sentiendum sit, atque quid de ea 
re ipsaa perceperint gentes, verbo destitute, paucis exponam. Etiam 
quoniam in omnibus virorum clarissimorum argumentis, ubivis nobis 
obviam sit ista placabilitas, quicquid ad earn loco movendam, com- 
pendifaciens, dixero, in lucro poni posse videtur. 

XXVIII. Hominum peccatorum verbo destitutorum, statum et 
conditionem, cognitionem Dei quod attinet, superius descripsimus. 
Qualem, Deum cognoscendi Mvapiv naturalem, sponte in adultis se 
exercentem, quas vpoXfj-^eig, xoivas evvofas, in eo statu retinuerint, 
etiam ostendimus. Eas vero de Deo notiones congenitas, foveri, 
augeri, et elici posse, per operum providentiaa considerationem, iti- 



68 DE GRATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

dem pluribus demonstravimus. Atque hie quidem modus Deum 
cognoscendi, in statu integritatis hominibus ad omnem obedientiam 
rite praestandam, atque praemium obedientise assequendum, abunde 
sufFecisset. Per peccati vero ingressum ita turbatus est, ut ex eo 
animi dubii pendeant peccatores, atque inde explicatam Deum colendi 
rationern ullam habere non possint. Ex una parte, Deum, bonum, 
munificum, patientem, mite quod et homini cognatum, non potue- 
rint non appreliendere. Ex alia vero, peccati conscientia, atque irae et 
indignationis divinae, seu justitiae vindicantis sensu arete constricti, 
ancipiti cura, et variis cogitationibus distracti, hue illuc, incertissime 
fluctuare necesse habuerunt. Si enim ex una parte, spes ulla ali- 
quando affulserit, ita ut quid a Dei bonitate atque munificentia 
exspectarent, exploratum habere sibi viderentur: ex altera statim 
horrori mista desperatio, ita cuncta consilia prius ccepta, incerta 
semper reddidit, ut spe omni deplorata penitus (propriis ipsorum 
cordibus convicti) conficerentur, Heb. ii. 15. 

XXIX. Hujusmodi autem praesumptionibus, in animis peccatorum 
e diametro pugnantibus, utrique parti hostili quasi auxilio fuere 
opera iis objecta providentiae. Etenirn dum pluvias et praestituta 
tempora fructibus proferendis ccelitus data, aliaque beneficia, ob 
quas numen optimum solenniter dixere, perpenderint, fidenti esse 
animo, omnia bona dicere, eorum auctorem celebrare, atque verbis 
mirabiliter ornare soliti sunt. At vero cum etiam iram Dei adversus 
impietatem et injustitiam hominum, e coelo se patefacientem con- 
spicerent, illico actum esse de omni ea spe, qua se falso lactassent, 
non potuerunt non sentire. 

XXX. Neque ego, de eo tantum, quod in tali statu fieri assolet, 
cum non aliter fieri potuerit, loquor; etenim cognitio ista Dei, de 
qua verba facimus, attributa ejus naturalia respicit. Ita ubivis nos 
docet apostolus. Actus voluntatis divinse liberi, ad earn non perti 
nent, prout videbirnus. Attributa ea enim partim ex notionibus 
congenitis, partim ex effectis, cognoscuntur. Liberi alicujus actus 
voluntatis divinae, nulla notio naturalis est, aut praesumptio. Bonitas 
quidem ex una parte, atque quae ea necessario ponit, et justitia vin- 
dicatrix ex altera, Deo naturalia sunt. Istorum, in omnibus quae- 
dam est vpfaii^if. Horum autem externi efFectus diversi sunt, et con- 
trarii. Providentiae opera omnia ad hosce fontes respective referri 
debere, videtur. Nemo est speciali revelatione destitutus, qui alio 
ea referre potest. Eorum, quorum positis objectis, haud necessarius 
est egressus, alia est ratio. Ex liberrimo autem Dei arbitrio de- 
pendet, ut bonitas et justitia, effectorum respectu, inter se occur- 
rerent, et mutuo se oscularentur. Nisi quis Deum ex necessitate 
naturae peccatum punire, atque etiam remittere dicendum esse, 
autumet. Hue autem pertinere placabilitatem, de qua loquimur, 
apparet; quae in Deo est arbitraria prorsus; seu voluntatis ejus actus 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 69 

liberrimus, si modo quid istlusmodi Deo assignari possit : nam neque 
attributum ullum naturae divinse, neque actum ullum voluntatis ejus 
proprie exprimit. Hisce itaque contrariis, quasi ventorum ictibus, 
agitati, in contraria prout alterutra notio in mentibus eorum prce- 
potuit, abierunt. 

XXXI. Etenim aliqui, bonitatem Dei in semperlenitatem quan- 
dam, quaB aut vitium est, aut saltern in vitiorum confinio posita, atque 
rectore summo indigna, coramutantes, omnes de ira et severitate Dei 
cogitationes penitus abjecerunt; foedissimum superstitionis crimen iis 
intentantes, qui earum cura ulla, aut studio tangebantur. Eo animo 
esse impiorum p]urimos, testatur Scriptura, Ps. 1. 21, atque hac via 
institerunt sapientum plerique, ut postea ostendetur. Nonnulli in- 
terea irse et vindicta3 Dei metu, et praasagitione quadam, continue se 
emaciarunt, quos salsissime exagitat Plutarchus <fftpi faiaibaipovias 
libello. Eos etiam depingit sacra pagina, Mic. vi. 6, 7. Fu&re etiam 
qui veteribus traditionibus nixi, idola. quse coluerunt, placabilia 
fuisse, atque per sacrificia placari potuisse, suspicati sunt ; quos tamen 
risit philosophorurn chorus. Opera autem providentiaa, istlusmodi 
ntiminis placabilitatem iis suggessisse, non est unde suspicio levissima 
oriretur ; si cui id suspicari libet, eum prohibere non possumus ; cum 
suspicio in uniuscuj usque potestate sita sit, ea vero in hac re omni 
probatione caret. Morem inter gentes sacrificandi partim inveteratis 
traditionibus, a Dei institutis emanantibus ; partim superbias et astui 
antiqui serpentis, cultum Dei sibi nefarie attrahentis, referendum 
esse, certum est. Neque enim aliam ejus origin em Gentilium sapien- 
tissimi tradidere. Sacrificiorum ortus, uni Deo voluntati atque arbi- 
trio liberrimo assignandos esse, antea docuimus; ut ex alio fonte, 
quam quos indicavimus, eorum notitia et observantia ad gentes re- 
velatione supernatural! destitutes emanaret, impossibile est. 

XXXII. Fuere autem qui, quo e laqueis, quibus se ex contrariis 
istis de Deo ejusque natura notionibus, quas e diversis effectibus 
superius numeratis conceperant, intricatos sentiebant, expedirent; 
duo omnium principia, deos duos, — bonum unum, bonitatisque omni 
um auctorem,perversum alterum,malorum poenarumque potentem, — 
ipsi sibi finxerint. Etiam durat adhuc ea tradita persuasio in magna 
parte vulgi Americanorum. Hinc Cortesium Hispanum, tormen- 
torum eos bellicorum horrore exanimantem, Tlaxcallani, legates sci- 
tatum miserunt, uter esset Deus? bonusne ille, qui fructus dat? an 
malus, qui sanguine delectatur humano? ut, quomodo excipiendus 
esset, cognoscerent. Neque ea nuper nata persuasio est, imo per- 
vetusta est. " Labeo, quern hujuscemodi rerutn peritissimum pra> 
dicant, numinabona a numinibus malis cultus diversitate distinguit; 
malos deos propitiari caadibus et tristibus supplicationibus asserit; 
bonos autem obsequiis laatis atque jucundis," uti est apud August, 
de Civit. Dei, lib. ii. cap. xi. 



70 DE GEATIA UNIVEKSAL1. [LIB. L 

XXXIIT. Neque notatu indignum videtur, eos inter antiques ido- 
lolatras, qui aliqua, supra caeteros mortales, animi affectione numen 
venerari videbantur, irae ejus et vindictae altissima persuasione freti, 
horribilem semper deorum placandorum rationem, dvfyuwQvrias scili 
cet, iniisse. Exemplo sint Poem, quos inter ethnicos maxima numi- 
nis reverentia ductos fuisse, plus satis innuit Plautus, dum nullum 
alium ei, quem in scenam produxit, sermonem tribuit, quam qui 
inusitatum religionis serisum sapere videtur. Fides autem Punica 
Romanorum proverbium est; quod si non tan turn vincere, sed et 
victori& uti scivisset Annibal, locum nullum habuisset ; vel ex altera 
parte ipsum nomen Komanum non minore labe polluisset. Eorun- 
dem verb homimim abominanda sacrificia notissima sunt. 

XXXIV. Atque sane, inter gentes, ita res se habuit. Cum enim 
ex operibus naturae, placabilitatis erga peccatores nihil omnino pa- 
tere potuerit, utpote, quss ante omnem peccati considerationem abso- 
luta, alii plane fini consignata erant ; providentiae autern opera, quic- 
quid bonitatis aut patientiae manifestum fecerint, irae et indigna- 
tionis patefactione pensaverint ; atque sacrificiorum usus, non nisi ex 
traditione detestanda, quia fcedissime corrupta, aut astu Satanaa in- 
troductus fuerit ; quicquid fiet de placabilitate ista, omnis misericor- 
diae parcentis, et ad resipiscentiam salutarem ducentis, cognitionis 
caligine damnatas fuisse gentes, verbo Dei destitutas, apparet. 

XXXY. Porro : omnis Dei revelatio, ad fcedus aliquod pertinet. 
Duo autem sunt foedera Deum inter et homines; operumunum, gra- 
tiae alterum. Media revelationis de quibus agimus, ad horum unum 
pertinere necesse est ; si vero ad prius illud pertinent, nempe operum, 
qui possunt placabilitatem aliquam in Deo manifestare? ex istius 
fcederis tenore, Deus placabilis non est: si ad posterius referenda 
sint, ac opera providentiaB media administrandi fcederis gratiae ha- 
beri debeaht, non Deum placabilem, sed placatum, reconciliatum, 
ac rnundum sibi reconciliantem enarrare debeant, si modo veritatem 
ipsam praedicare putanda sint. Revelatio itaque placabilitatis in 
Deo, neque ad fcedus operum neque ad fcedus gratiae pertinet. Hoc est, 
nulla est omnino. Bonitatem quid em Dei, et patientiam et longani- 
mitatem, quae nempe Deus exercet erga vasa irae, revelare possunt ; 
placabilitatem autem non item; videant ergo ViriClari quo sensutoties 
istam Deo placabilitatem affinxerint, quae, cum, in Deo nullo sub re- 
spectu esse dici possit, sane per nulla media revelari potest. Si modo 
semel deferbuerit disputandi aestus, et quid sit cum Deo in Christo 
agere de remissione peccatorum, apud se serio perpenderit pia anima, 
dicto citius istiusmodi ratiocinationes evanescere comperientur. 

XXXVI. Ad alterius loci, in eodem libro, considerationem, nempe, 
Act. xiv. 16, 17, cujus vim tamen omnem, quam in hac causa ha- 
bere videri possit, in praecedens argumentum traduximus proceda- 
mus. Verba autem apostolorum ad Lystrenses ita se babent, "Viri, 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL! ?1 

cur ista facitis? nos quoque sumus homines iisdem quibus vos 
affectionibus obnoxii, annuntiantes ut a vanis istis rebus convertatis 
vos ad Deum ilium vivum, qui fecit ccelum, et terram, et mare, et 
omnia quse in eis sunt: quique prasteritis setatibus sivit omnes 
gentes suis ipsarum viis incedere. Quanquam non passus est se 
esse expertem testimonii, bona tribuendo, dans nobis pluvias ac prse- 
stituta tempora, fructibus perferendis, implens corda nostra cibo et 
delectatione." 

XXXVII. Postquam igitur Deum vivum atque verum annuntias- 
sent, ostendunt apostoli, quis fuerit ejus animus erga gentes verbo 
destitutes, setatibus prateritis, hoc est, omni eo tempore, quo eas sine 
speciali sui revelatione reliquit, ante prasdicationem evangelii ; nempe 
"sivit eas viis suis incedere/' Deinde, dispensationum divinarum, erga 
eas ita relictas, modum atque finem, exponunt; non enim reliquit se 
testimonii expertem; ex utraque hac apostolicse orationis parte, sen- 
tentiam suam muniri satagunt viri docti, ex ultima prsecipue. Pri- 
mo enim Deum eatenus tantum gentes viis suis incedere, sivisse, qua- 
tenus nullius prophetce aut apostoli prcedicatione earum corrup- 
tioni intercesserit, contendunt: deinde testimonium, quod sibi in 
operibus providentise Deum verum atque vivum perhibuisse affirmant 
apostoli, non id tantum de Deo testari, quod sit, neque illud tantum, 
quod sit potens et sapiens; sed illud etiam, quod sit optimus, et qui- 
dem in peccatores, eo genere bonitatis et benignitatis, quod miseri- 
cordia dicitur; Luc. vi. 35, 36. Hinc autem sequi, illo Dei de se 
testimonio, patefactam etiam fuisse aliquatenus ejus in homines pec 
catores placabilitatem et bonitatem; sine qua nequit, ut homo pec- 
cator ad veram resipiscentiam, verumque Dei cultum adducatur. 

XXXVIII. Ex iis autem, quas a nobis superius concessa sunt ex 
una parte, atque ex altera probata, quod nisi, veri Dei cultus, resipi- 
scentia?, placabilitatis, mentionem, nulla ex legitima consequentia, 
hie ingererent, nihil omnino ex hoc loco exsculpere posse adversaries, 
quod causse SU83 favere videatur, facile perspecturus esset sequus lec 
tor. Sed non placet istiusmodi ex testimoniis Scripturaa arguendi 
modus; omissis totius orationis occasione, atque loci scopo, e verbis 
prascise consideratis, valida duci posse argumenta, haud videtur; nos 
utrumque strictim considerabimus. 

XXXIX. Cum ideo Lystrensium turba, miraculo sanationis ejus, 
qui claudus ab utero fuerat, attonita, Paulum et Barnabam deos esse, 
Jovern nempe et Mercurium, esset suspicata, atque sacerdotes ad iis 
sacrificandum adegisset; apostoli non minus pene illorum idolomania 
turbati, quam isti divina, quas eos comitata est, potentia perciti fuis- 
sent, " direptis palliis suis insiluerunt in turbam illam, clamantes, et 
dicentes, Viri, cur ista facitis?" 

XL. Duplici autem cum errore, utroque perniciosissimo, irretita 
et implicita fuerit turba, uno nempe, Jovem et Mercurium deos esse, 



72 BE GRATIA TJNIVERSALI. [LIB. I. 

rmraculosarum sanationum potentes, Paulum autem et Barnabam, 
Mercurium ilium fuisse et Jovem larvatos, utrique occurrunt apos- 
toli; ac primo quidem fidem suam extemplo liberaturi, se homines 
esse, iisdem cnm ipsis affectionibus obnoxios clamant ; deinde Jovem 
atque Mercurium, omnemque cultum ilium, quo illos eorum nomine 
prosequi voluit turba stupefacta, ra ftdraia vana, fictitia, impia esse 
docent ; se vero Deum ilium vivum annuntiare, qui fecit ccelum et 
terram. Cum autem facile fuisset turbse iis oggerere, si sit talis 
Deus, qualem vos annunciatis, atque is solus, ita ut numina nostra 
nullo plane apud eum loco sint, unde factum est, ut nos bactenus 
nihil unquam de eo audiverimus? quodque se, neque nobis, neque 
patribus nostris praBteritis seculis prsedicari curaverit ? Ut inveterato 
huic totius turn temporis mundi praBJudicio, ex quo inaudita ubivis 
damnata erat veritatis causa, occurrerent, docent apostoli Deum hunc 
vivum, pro eo, quo est in omnes imperio, praBteritis setatibus sivisse 
gentes, quarum isti Lystrenses pars aliqua fuere, suis ipsarum viis, 
hoc est idololatriae vanitatibus incedere, neque eas ad sui cognitio- 
nem, atque cultum verum, vocHsse; atque ita Novi Testamenti o/%o- 
vopfav (de qua etiam contra Juda3os cognoscebant se illico contendere 
debere) innuunt, qua, rupto pariete intergerino, atque nationum, 
gentium, familiarumque discrimine omni sublato, Deus indiscrimina- 
tim omnes ad resipiscentiam vocat. JSfe vero hac sua oratione Lystren- 
sibus se excusandi, quod hactenus saltern, idola ilia coluissent, cum 
Deus ille verus iis revelatus non fuerit, neque ad eum colendum, 
quern penitus ignorabant, obligari potuerunt, ansam praabuisse vide- 
rentur, subjungunt IffavopQuffiv illam, qua eos in idololatria sua om- 
nino dvaffohoyiirovg fuisse, ob aliqualem scilicet Dei veri revelationem, 
per ejus opera iis indultam, ostendunt. Quamvis enim (inquiunt) ei 
placuerit, gentes sinere in viis suis incedere, neque per verbum suum 
ad resipiscentiam vocari, eatenus tamen semper per opera provi- 
dentise suse se iis patef'ecit, et eo, id sibi testimoriii perhibuit, ut 
non sine gravi peccato, atque insigni stultitia factum sit, ut abs eo ita 
revelato ad idola se converterent ipsi aliseque gentes; prassertim 
cum ea ipsa opera, quibus testimonium sibi perhibuit, istiusmodi 
fuere, ut ex iis, omnia bona ; quorum participes gentes factas sunt 
proveniebant. 

XLI. Cum itaque hie sit apostolica3 orationis scopus et finis, nempe 
ostendere, Deum se per opera providential eatenus revelasse; iis istis 
temporibus, quibus gentes sivit viis ipsarum incedere, ut sine causa 
omni, neque sine peccato gravissimo, sese eo relicto ad vana idola 
recepissent : videamus quid in causaB suse subsidium hinc exsculpere 
conantur viri docti. Dicunt ideo primo, " Documenta haac quaa gen- 
tibus objiciuntur, de Deo testari, non tantum quod sit sapiens et po- 
tens, sed illud prssterea quod sit optimus/'' Esto sane ; a quo beneficia 
ulla accipimus, ilium bonum esse et beneficurn remur; a quo omnia, 



CAP. VI.] DE GRATIA UNIVERSAL!. 73 

optimum. Neque usque adeo gentes omnes obbrutuisse unquam dixi- 
mus, ut beneficiorum datorein summum, non optimum agnoscerent. 
Contrarium testatur orator : " Tu Capitoline," inquit, " quern propter 

beneficia populus Romanus optimum nominavit/' — Pro domo 

sua, Ivii. 

XLII. Sed optimum, inquiunt, in peccatores Deum esse prolant 
ista documenta; et hoc quoque concedatur. Quousque enim pecca 
tores adversus Deum se agnoverint gentes, non est hujus loci in- 
quirere. Cum autem ipse apostolus peccatum non cognovisset, 
" nisi lex dixisset, Non concupisces," Rom. vii. 7, constat eos qui lege 
ista destituti fuere, crassa satis nature peccati- ignorantia laborasse ; 
demus autem, gentes scivisse, se peccatores fuisse ; demus Deum 
bonum fuisse erga eos peccati convictos; quid porro sequi videatur? 
" nempe quod Deus bonus et lenis, et misericors sit erga peccatores ; 
nam bonitatem hanc in peccatores misericordiam esse affirmat 
Christus," Luc. vi. 35, 36; postquam enim dixisset, " Altissimus be- 
nignus est erga ingratos et malos/' subjungit protinus, " Estote ergo 
misericord es, prout Pater vester misericors est/' Ergo Deus miser 
icors erga peccatores; quis negat? — etiam erga ingratos; quis ibit in- 
ficias? — sed etiam erga perituros; quidni? cum novimus eum "multa 
lenitate perferre vasa ira3 compacta ad interitum/' Rom. ix. 22. 
Cum enim ab iis quotidie provocetur, non tamen illos illico raprapo?, 
sed multis etiam beneficiis, praBstituto tempore repetendis, cumulat, 
Hos. ii. 9. Misericordia, autem, haBC Dei benignitas late dicitur, et 
improprie, pro quocunque animo benefaciendi sumpta; ita non tan- 
turn erga homines, sed et omnia opera sua, oves nempe et loves et 
ccetera pecora campi, misericors dicitur, Ps. cxlv. 9, 15, 16. Hanc 
vero misericordiam seu benignitatem in rebus terrenis, seu J3iun%o?s, 

qua3 plurimis peccandi ansa sunt et illecebrse, se exserentem fun- 

imentum esse vera3 et salutaris resipiscentiaB, neque dicunt apos- 
toli, neque verum est, neque ex eorum verbis, vi ullius legitimise 
consequently probari potest. De speciali misericordia, unde emanat 
remissio peccatorum r ne unum unquam in tota Scriptura verbum fac- 
tum est, ubi eorum conditio proponitur, qui verbo Dei destituuntur : 
ea, enim, in Christo solum est; at per opera providentiaB Christum 
revelari negant o/ eg Ivavriaf. 

XLIII. Cum ita ea tantum misericordia, quam e sinu Patris expo- 
suit Jesus Christus, fidei salutaris et resipiscentiaB fundamentum sit, 
alterius illius notitiam per opera providentiaB propositam fuisse, sine 
minimo causaB nostraB praBJudicio concedere possumus; imo, cum 
nullam causam praBter unam veritatem habeamus, libentissime con- 
cedimus. QuaB addi possunt de correctione ista apostolica, "Quan- 
quam non passus est se esse testimonii expertem/' sano sensu con- 
cedi possunt omnia; Deus enim non ita gentes viis suis incedere 
sivit, ut omnem eorum curam atque im cerium abjecerit. Imo in- 



74 DE GKATIA UNIVERSAL!. [LIB. I. 

quiunt apostoli, eousque semper sibi per opera sua testimonium per- 
hibuit, ut nequaquam liberum erat gentibus ejus notitiam repudiare, 
ac idolis se dedere. 

XLIV. Hinc vero ita procedunt: "Quod dixit Paulus Deum 
ante hac sivisse gentes suis ipsarum viis incedere, id nihil aliud sig- 
nificat nisi hoc unum, Deum hactenus nullius prophetaa, vel apostoli 
praedicatione gentium corruptioni intercessisse ; nullo gentes vocali 
de se, suisque rebus testimonio dignatum esse, quo honore unam 
Judasorum gentem dignatus fuerat." At vero hoc unum, magnum 
est. Omnia media externa resipiscentiaa et salutis salutaria, in eo 
uno, quo gentes Deus dignatus non est, unice continentur, Ps. xix. 
4, 9-11, cxlvii. 19, 20. Salutarem ullam Dei notitiam, vocationem 
ullam ad resipiscentiam, aut fidem salutarem aliunde quam ex eo 
uno medio haberi posse, nondum probatum est. Sed procedunt: 
" Sequentia," inquiunt, " omnino significant Deum apud ipsas illas 
gentes, semper testatum fuisse, quotidianis ipsias naturae et provi- 
dentiae documentis quid homines de ipso sentire, quaque ratione turn 
ejus numen colere, turn reliquam vitam instituere deberent. Per 
opera naturse, opera creationis intelliguntur." Quid ea peccatores 
de Deo docerent, quod eos ad resipiscentiam duceret, cum nihil aliud 
docent aut docere possunt, quam quae in statu integritatis ad do- 
cendum apta fuere, nondum constat; missa ideo in hac disputatione 
ea faciamus. In operibus providentias omnis spes est. Ea gentes 
quid de Deo sentire deberent, quantum nempe per ea Deus se iis 
exposuit, docuisse fatemur. Qua ratione numen ejus colerent, atque 
reliquam vitam instituerent iisdem magistris discere potuisse gentes, 
qua ratione probabitur ? Istiusmodi sexcenta gratis dici possunt. Cag- 
terum, et hssc laxe nimis dicuntur. Qui rationem illam Deum col- 
endi, atque vitam suam instituendi, qua ad Deum salutariter accedere 
potuerint gentes, exponere velit, operas pretium facturus est. Deum 
quidem esse; esse omnium creatorem, rectorem, potentem, sapien- 
tem, temporalium beneficiorum largitorem munificum ; ideo idola 
vana, omniumque eorum cultum, stultum, ineptum, insanum esse, 
testimonio ex iis Dei operibus ducto, probant apostoli; de vero Dei 
cultu, vita recte instituendd, altum apud illos silentium. 

Addunt nonnulli, "cum omnia monita hsec gentes aure surda 
praBteriverint, horribilique ingratitudine omnem creatoris ac rectoris 
sui turn optimi, turn maximi cultum curamque abjecerint," significat 
apostolus, " Deum, nunc acrius, clariorique voce ab inanibus et pesti- 
lentibus institutis apostolorum suorum ministerio revocare.^ At vero 
tantum absunt apostoli a comparatione ulla instituenda inter earn 
vocationem, quse fit per evangelium, atque illam alteram per opera 
providentias; ut de evangelic et omni doctrina ejus penitus sileant. 
Neque sane praadicatio evangelii, ita in ordinem cum iis documentis, 
quas ex operibus naturae Deus hominibus objicit redigenda est, ut 



CAP. VI.] DE GKATIA UNIVERSAL!. 75 

acrior tantum vocatio, clariorique voce facta, eodem scilicet voca- 
tionis genere, dicenda sit. Ea enim vocatio, quse est per revelatio 
nem mysterii illius, quod abscond itum fuit a seculis et setatibus, et 
qua Deus notum fecit, quse sint divitise gloriosi istius mysterii, abs eo 
testimonio, quod sibi omnium rectori et largitori munifico perhibuit 
per opera providentise, immane quantum distat. Ista autem vocatio, 
alia acrior, atque clariori voce facta, dicenda est, quse quidem ejus- 
dem generis et natures cum ilia est, gradu tamen, seu modo proposi- 
tionis abs ea differat. Cum autem totum fundamentum vocationis 
evangelicce, positum sit in patefactioneDei Patris et Filii per Spiritum 
Sanctum, atque omnis pene vis ejus sita sit in declaratione remis- 
sionis, reconciliationis, et remissionis peccatorum per sanguinem 
mediatoris QeavQpuirov, atque efficaci dispensatione Spiritus, qu89 
omnia atque alia id genus vocationem illani perficientia, penitus in 
sinu Dei abscondita fuere a seculis et setatibus, quibus homines sivit 
viis suis, utpote verbo suo destitutes, incedere, ei nullo seiisu per 
providentise opera, documenta hominibus objecta, sequiparanda sunt ; 
aut'cum illis in eadem serie collocanda. Atque nonnihil miror eos, 
qui quid sit salutariter resipiscere, quid in Deum credere, norunt, 
ita loqui posse. 

XLV. Pergunt, et perorando argumentum hoc ita absolvunt: 
" Cum igitur illud, quod ubique terrarum personat Dei testimonium 
ea contineat, quse ad gentes a viis suis revocandas, et ab idololatria 
ad unius veri Dei cultum, .a sceleribus et flagitiis, ad justitiam et 
honestatem traducendas pertinebant; omnino necesse est illo Dei 
testimonio etiam fuisse aliquatenus ejus, in homines peccatores, 
placabilitatem ac lenitatem patefactam; sine qua fieri nequit, ut 
homo peccator ad veram resipiscentiam, verumque Dei cultum ad- 
ducatur." At varia avaxoXoy^ofy peccat oratio hsec. Etenim de 
revocandis gentibus a viis suis, per testimonium illud Dei ubivis ter 
rarum personans, apud apostolos nulla mentio est ; imo Deum per- 
misisse ut viis istis incederent testantur. Gentes non nisi per 
evangelium a viis istis revocari potuisse, satis hie loci clare innuit 
apostolus, alibi aperte docet, Act. xvii. 18; Eph. i. 10, iii. 9-11, 
aliud est Deum se non reliquisse d/tdprupov apud gentes; aliud, eas 
revocasse ab idololatria ad verum sui cultum; de vero cultu veri 
Dei, in eo testimonio late personante verbum nullum, quia nihil de 
Christo, in quo solo ad Deum appropinquare possumus, Eph. ii. 
12-15, 18. Deinde unde apparet Deum non posse sibi istiusmodi 
testimonium perhibere, quo inexcusabiles reddat idololatras, nisi in- 
super placabilitatem suam patefaceret? 

XLVI. Quid enim ad erroris, amentias, et sceleris convincendos 
idololatras pertinet ista placabilitas ? " Sed eo quod Deus omnia bona 
largiatur peccatoribus, apparet eum esse placabilem, atque se iis per 
ea bona placabilem esse ostendere." Cum bona omnia in uno tan- 



76 BE GRATIA UNIVERSALI. [LIB. L 

turn genere, nempe j3/«ra5v seu temporalium intelligantur, negamus 
istam propositionem ; Deus ea bona largitur multoties iis, quos odio 
habet, erga quos animo puniendi immutabili prseditus est, quos ex- 
itio devovit, quos destruendos atque poems seternis cruciandos pro- 
nunciavit, Ps. Ixxiii. 4-12, 18-20. Ea autem, ex quibus nemo 
amorem aut odium dignoscere potest, Deum placabilem esse, pate- 
facere non possunt, Eccles. ix. 1, 2. Cum Deus impios homines bene- 
ficiis cumulet, quo eos adipe suo obesos, et in diem mactationis 
saginatos reddat, an eo animo iis haec largiri censendus est, ut osten- 
dat se esse placabilem? Deum certb scivisse gentes verbo destitutas 
beneficiis istis temporalibus pessime usuras, neque posse iis recte uti 
in sui gloriam in confesso est. Etiam ea patientiaB et sapientise suas 
testes constituit, Job xxxviii. 25, 26. Atque eorum accumulatione 
ad occsecandos homines in peccatis ssepissime utitur. Quomodo ergo 
ilia placabilem esse ostendent; prassertim, cum eorum administra- 
tioni adsint et immisceantur innumera irse, atque adversus peccatores 
diKouu/taros divini indicia certissima? Demus autem, quod nee 
apostolus affirmat, neque quod ulla legitima consequential ex % ejus 
verbis elici potest, nempe gentes ex Dei operibus potuisse colligere 
aliqualem ejus adversus peccatores placabilitatem ; an ideo censea- 
mus eas ad veram resipiscentiam vocatasfuisse? Cum enim esedem 
gentes jus ejus agnoverint, nempe eos qui peccarunt dignos esse 
morte, neque an ullus modus possibilis esset eum actu pacandi et 
reconciliandi, ob jus illud suum, quern aliquatenus tantum placabilem 
suspicatse sint, intelligere potuerunt, quomodo quaeso per earn cogni- 
tionem ad veram resipiscentiam revocari censenda? sint? lino salu- 
tarem resipiscentiam sine fide esse non posse, cum ilia Deo placeat, 
quod sine fide fieri nequit, constat, Heb. xi. 6. Fides autem in Deum 
non nisi per Christum esse potest. Istiusrnodi fidem intelligo, quse 
salutaris resipiscentise fundamentum est et comes. Opera autem 
providentise Christum non patefaciunt. Neque Deus in Christo 
placabilis revelatur sed placatus, et mundum sibi reconcilians, 2 Cor. 
v. 19. Nulla ideo est placabilitas ; neque si esset per opera pro- 
videntia?, revelari poterit; neque, si revelaretur, fundamentum esset 
ulli peccatori aut fidei aut resipiscentia3. 

XLVIL Idola sane nonnulla sua placabilia finxerunt gentes. Et 
quidni illud numen quod ipsi fecerunt, sibi facile opportunum et 
expositum fingerent? Cum enim imaginem istam sui, qua verus 
Deus hominem creaverat, ipse ultronee abjecisset, atque eo sibi 
omnem cum Deo illo vero creatore suo communitatem ademisset, 
ipse deos novos, fictitios in imagine ilia corrupta, qua per apostasiam 
a Deo vero constitutus est, fabricare et quasi creare conatus est; at 
que sibi vitiis involuto, cum in deliciis fuerit, indies numen ad sui 
similitudmem effictum, et concors magis sibi, apud animum suum 
statuit. Hinc nihil in natura sua expertus est, quin idem in diis 



CAP. VI.J DE GRATIA UNIVERSAL!. 77 

istis statim, quos pro libitu sibi finxisset, locum habere opinatus est, 
Hinc eos iracundos, placabiles, faciles, tetricos pro genio et ingenic* 
quisque suo commentus est. Sed quid hgsc ad Deum nostrum Patrem 
Domini Jesu Christi, — " quern nemo vidit; unigenitusille Filius, qui 
est in sinu Patris, ille nobis exposuit." 

XLVIII. Restat adhuc argumentum, quod idcireo in ultimura 
hunc locum rejeci, quia nisi viris aliquot doctis, studio partium 
vereor abreptis, illud placuisse comperissem, puerile sopbisrna judi- 
cassem, et quod locum ullum in hac causa occuparet indignum. Ex 
capite primo Epistolse Pauli ad Romanos, ver. 21, 22, extorquetur. 
" Quoniam," inquiunt nonnulli, " rut yvu<$r$ roZ ©sot/ homines usi 
non sint, prout eos decebat, facti sunt inexcusabiles:" hoc est, quo- 
niam crimine idololatrise, de quo agit eo loci apostolus, quamvis Deus 
seternam suam potentiam et veritatem per opera creationis pate- 
fecisset, se polluerint. Quid turn? "Si eo bene usi fuissent, non 
fuissent inexcusabiles ; si inexcusabiles non fuissent, excusabiles 
fuissent; si fuissent excusabiles, fuissent excusati." H. Si sane seque 
facile fuisset hominibus verbo destitutis bene, ac male, uti r& yvuffrtt 
roD ©soD aliquam verisimilitudinem haberet hsec ratiocinatio. Id 
vero gratis praesumitur, et est fa df>%y. Atqui hinc omnis oratiohsec 
pendet. Quia male homines rti ym6r$ rw ©«OL! uti posse certissi- 
mum est, atque ita usos fuisse ostendit apostolus, ideo eos posse illo 
recte uti, supponitur quidem, sed falsissime. 

XLIX. Deinde si recte eo usi fuissent, eo scilicet usus genere, de 
quo loquitur apostolus, quousque excusati fuissent? an eousque ut 
salvarentur? at de salute eorum nihil omnino occurrit apud aposto- 
lum; imb data opera probat, neminem per usum illorum mediorum, 
quae gentibus concessa sunt, absque salutari gratia Dei in Christo, 
salutem adipisci potuisse unquam. Potuissent sane a fcedissimo idolo- 
latrise crimine eousque abstinere, ut id iis eo modo, quo hicfactum est 
ab apostolo, merito objici non potuerit. Hujus ideo enthymematis, 
" quia non bene usi sunt r<£ ym<sr£ rou ©eoD, inexcusabiles facti sunt, 
ideo si bene eo usi fuissent, excusati essent/' si consequentia legitima 
censeatur, quse tamen falsissima est, cum non eadem ratio sit mali 
et recti usus mediorum salutis, aut salutaris Dei cognitionis, non alia 
mens est,quam " crimine idololatrise non se polluissent;" nam vocabula 
ista, "excusabiles" et "excusati/' necessario ad materiam subjectam, 
de qua agit apostolus, restringenda sunt; quod ubique verissimum 
est. Sed pergunt argumentando : " Excusati/' inquiunt, " non fuis 
sent, nisi ad Dei misericord iam confugissent; ad eum porro non con- 
fugissent, nisi ilia, sub qua vixerunt manifestatio, ad earn confugi- 
endum esse doceret." R. Eatenus "excusati" fuissent, quatenus de 
iis eo loci agit apostolus, quamvis ad misericordiam divinam non 
confugissent. Ulterius eos potuisse r$ yvuarf illo uti, probandum 
restat. 



78 DE THEOLOGLE NATUKALIS [LIB. I. 

L. Atque hsec sufficere possunt speciminis loco ; saltern ut videa- 
nius cujus generis sint ea argumenta, quibus viri undique docti in 
hac causa utuntur; ulterius pertendenti obstant et prsesentis operis 
ratio, et aliorum in hac ipsa causa lucubrationes recens editor 



DE THEOLOGIA NATURALI, PARS TERTIA, QTLE EST DE TOTALI 
EJUS CORRUPTIONS, QUA APOSTATICA FACTA EST. 

CAPUT VII. 

Theologise naturalis in statu peccati Kvutpixti« — Totalis corruptionis media — Ejus 
in locum substituta fatalis superstitio — Dei notitia apud gentes verbo desti- 
tutas, qualis — Theologise per philosophiam corruptio — Philosophise origo — 
Theologise naturalis duse partes — Prima corrupta penitus per metaphysicam 
et ethicam — Ethicae origo, abusus, usus, instauratio ; etiam metaphysical — 
Astronomise dein et naturalis philosophise — Per eas theologia naturalis cor 
rupta. 

I. GUM ea fuerit theologiaa naturalis per peccatum vitiatse, in se 
considerate, conditio, ut ex ilia nihil unquam boni spiritualis exspec- 
tari potuerit, videamus porro, quo rnodo ex astu diaboli et mentis 
humanse vanitate, ulterius corrupta sit; de nova theologia, atque de 
iis, quos Deus in populum peculiarem ejus vi ascripsit, proximo post 
loco acturi. Atque hie quidem rerum tantum capita transigere 
statuimus, idololatriaB ortus et progressus investigation em alio tra- 
jicientes. Corruptam, ac pene inter mortalium plurimos amissani, 
theologiam naturalem, atque in ejus locum ab ultimis rerum monu- 
mentis, hominumque memoria perniciosam substitutam fuisse super- 
stitionem omnes norunt. Qua via, quibusve mediis fatalis ilia et 
catholica in terrarum orbem metamorphosis introducta sit, jam 
paucis enarrabimus. 

II. Aliqualem apud gentes verbi divini lumine destitutas, viguisse 
Dei notitiam, ex duplici fonte isto, de quo diximus, — lumine scilicet 
interno naturali, atque ea, quse per opera Dei facta est ejus revela- 
tione, — emanantem, ostendimus, probavimus. Principiis istis even turn 
respondisse ex eruditorum, inter eas scriptis, testimoniis undique 
corrasis, Josephus, Justinus Martyr, Athenagoras, Theophilus Anti- 
ochenus, Origenes, Clemens Alexandrinus, Athanasius, Theophilus 
Alexandrinus, Chrysostomus, Eusebius, Theodoretus, Tertullianus, 
Lactantius, Arnobius, Augustinus, atque ex veteribus, alii, dudum 
palam fecerunt. Thomas, Eugubinus, Baimundus Sebundus, Lud. 
Vives, Mornseus, Charonius, Fotherbejus, Yossius, Stuckius, Giraldus 
Ferrariensis, Grotius, atque omnis generis scriptores setatibus poste- 
rioribus, idem prsestiterunt. Quse adhuc extant Orphei, Homeri, 
Platonis, Xenophontis, Aristotelis, Hesiodi, Plutarchi, Epicteti, 



CAP. VII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 79 

Arriani, Ciceronis, Senecse, Photini, Jamblichi, Procli, Philostrati, 
aliorumque opera, idem luculenter probant. Consentiunt omnium 
seculorum, gentium nationumque omnium monumenta et historiae. 
Etenim demus ignorantiae et tenebrarum velamine ita circumseptos 
semper fuisse rov$ -roXXoug, ut de numine supremo, obedientiave secun- 
dum rationem rectam ei debita, ne quidem unquam cogitaverint ; 
atque esto, fuerint rerum divinarum eousque inanes o/ xaplsvrsg, ut 
eas despicatui habuerint; <ro^wv saltern et SeupqriKuv, quibus paulo 
altius rerum naturas investigandi, atque xoivag hvoias promovendi 
cura insederit, alia ratio est. De Deo ej usque cultu, obedientia ei 
debita, deque fine ultimo et felicitate hominum, multa, durante 
adhuc primo laborantis naturae conamine, prseclare et ornate expo- 
suisse eos, notum est. Quomodo igitur videamus, quibusque mediis 
theologia haec penitus corrupta sit, donee in horrenda et totali a Deo 
apostasia, immanis idololatriae ac impurissimarum vanitatum lerna 
desierit. Id autem defectionis et miseriae humanae malum duplici 
ex fonte promanasse videtur. Enim vero homines sibi viisque suis 
derelicti vel theologice naturalis reliquias promovere studuerunt, 
atque eo conatu, ex nativa caecitate, vitiarunt magis, vel eas data 
opera ulterius corrumpere aggressi sunt. Utrumque conatum per- 
niciose satis successisse ex eventu patet. Primus autem nobilis 
rnagis erat, et creaturis ratione praeditis dignior. De eo ideo primo 
in loco agemus. 

III. Potentiam naturalem Deum cognoscendi, sponte sese in adul- 
tis exserentem, reliquam habere homines peccatores, omni revelatione 
supernaturali destitutes, probavimus. Generalem etiam notitiam, 
honestum a turpi discriminantem in relatione ad Deum ej usque re 
gimen, et judicium decretorium, qua sine interitu intellectus practici 
privari penitus non potuerit, eis antea ascripsimus. At vero, ex in- 
quietudine et fluctuatione perpetua conscientiae, quibus premebantur, 
quasque xoival istae swwai pepererunt, hanc sibi ad finem suum 
ultimum assequendum notitiam seu theologiam non sufficere facile 
percipiebant. Beneficio ideo revelationis aeternse potentiae et divini- 
tatis Dei, per opera creationis et providentiae, quod eis etiam relic- 
turn fuisse ostendimus, instructos, summa vi principia ista innata 
promovere nitebantur. Quamobrem id fecerint, illos ipsos ignaros 
magna ex parte fuisse, ex eventu patet. In intellectus operationum 
mediis instructi, quid inde produci potuit, quasi palpando probare 
aggressi sunt. Atque haec est philosophic^ origo. Residuae illius 
theologiae, quam in statu naturae integrae primus homo congenitam 
habuit, revelatione praedicta per opera Dei ampliatae, efTectum, in- 
quam, et quasi surculus est, philosophic^ "Palpando Deum quaerere 
qui non longe abest ab unoquoque nostrum,^ " testimonia/' quorum in 
operibus se non passus est esse expertem, scrutari, rerumque omnium 
naturas, qua, "invisibilia" Dei percipiantur,mente perpendere, quorum 



80 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

omnium scientia primus homo, tanquam ad cultum Dei creatoris ne- 
cessaria, plenus erat ; id demum est philosophari. Hoc modo prin- 
cipia ista superius memorata elucidare et promovere, ut eo mens 
hominum assurgeret, ad istorum principiorum originem et primsevum 
statum, conati sunt, priorum seculorum qui dicuntur tfopo/. 

IY. Non alium habuisse ortum, non alium finem philosophiam 
certum est. Grseci, quasi earn primi excoluerint, magnificentissime 
se semper jactarunt. Proculdubio inepte. Diogenes Laertius in 
operis prooemio eos sugillans qui rb r^c, <pi\otio<piag tpyov dcro [BapSdpuv 
af>%ai, " philosophiam a barbaris initium sumpsisse" dicere ausi sunt; 
AavQdvovffi, inquit, auroOg r& ruv 'EXX^vwv pcarop0w///ara, dp' &v ^ oriye 
<pt\offo(pja,, aXXa ^a/ ysvog avdputffuv %p%e } (3ap£dpoig tfpoffdtfrovrei;' — id est, 
'* Hi profecto per imprudentiam Gra9corum recte facta barbaris ap 
plicant; ab iis enim non solum philosophia, verum ipsum quoque 
humanum genus initio manavit." ^Eque haud dubio. 

V. Tatianus, Clemens, Theophilus, Eusebius, aliique luce clarius 
contrarium probant. Etiam exstant manifesta furti vestigia. A 
Chaldseis enim ^Egyptiis, Indis, Magis, Syris, Judseis, nihil noti 
mutati sunt. At philosophise ab aliis excogitate Graecos veteres 
studium multum promovisse, negari non potest. Qua3 fama accepe- 
rant, quse ex orientalium monumentis surripuerant, quas a vivis 
magistris, longinquis peregrinationibus, in eum finem susceptis, didi- 
cerant, quasque ipsi natura duce et comite de Deo et operibus ejus, 
de turpi et honesto xoivd$ hvoiag observaverant, primo viv^ voce, sub 
sapientias titulo, deinde scriptis philosophic insignitis, inter eos plu- 
rimi venditare sudarunt. Nescio vero qua3 malorum Ilias horum 
hominum conatum ab ipsis incunabulis comitata est. Etenim ipsi 
philosophi, qui dici voluerant, plerumque compertse libidinis nebu- 
lones erant; praasertim inanis glorice ita serviliter et aperte cupidi, 
et ostentatores, ut ipsi vulgo ludibrio essent et fabulae. 

VI. " Probi esse desierunt, cum docti evaserint/' ait Seneca. Et 
Timoni, ad unum omnes dicuntur, — 



" Utres vanae opinationis (seu arrogantis sui existimationis) pleni." 

Et Euripides: — 

"M.tffCd ffotylffTVIV OffTlS OUO KVTU (TOCOS'-— 

" Odi sophistam, qui non sibi sapit." — Fr. inc. cxi. 

Vix enim e plurimis unus erat, qui veras sapientise in vita humana 
specimen unquam ullum edidit. Istis concinit illud Anaxippi co- 
mici apud Athenceum:— 

Q'lfjtoi QiXoffotpt?; ; uXXct <rei>s Tt tpiXoffotyovt 
*Ev To7; Xoyoif typovouvru.; lup'iffxu ftovov 
'Ev To7$ ^' 'ipyoti OVTUS oivoriTOVg opu. 

" Heu me tu philosopharis ? at ego philosophos 
Verbis tantum sapere animadverto : 
Gerendis autem rebus dementes esse perspicio." 



CAP. VII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 81 

VII. Inepte ideo et in Deum superbe et contumeliose de hiscr/ 
xtvodofyag mancipiis gloriatur Epictetus, %e<p' oa* <I>/Xc<rdpou, inquit, oratf/g 
xa/ ^apaxrrip waffav up'sfaiav xaJ /3Xa£>jv e!* eavrov wpotfdoxyv' — " Phi- 
losophi status et expressa imago est. omnem utiiitatem et damnum 
a semet ipso exspectare." Nempe omnem philosophum Deum esse 
velit. Etiam Brachmanni apud Indos se deos esse palam jactabant. 
Sciscitanti enim Apollonio, qualem de seipsis existimationem habe- 
rent, respondit princeps eorum larchas, " opinari se deos esse." Sed 
frustra. Quo enim in loco et pretio esse deberent et haberi, rectius 
censuit Amithocrates Indorum rex, qui, teste Athen. Deipnos., lib. 
xiv., ab Antiocho rege literis postulavit, ad se mitti dulce vinum, 
caricas, et sophistam, omnia empta sua pecunia. 

VIII. Pudet referre, quse de ipso Platone memorat idem Athe- 
naeus, lib. xi., omnia si libet a semetipsis exspectent, dum ab iis alii 
nihil. At quales quales fuerint, verum usum finemque notionum 
communium de Deo, de vero et honesto, illos aut amisisse aut eor- 
rupisse, ex eventu patet. Ut essent vitae humanas, respectu obe- 
dientiaa Deo debitae, cultusque illius naturalis, regula et index ; ut 
media ad beatam conditionem in ipsius Dei fruitione obtinendam, 
iis in men tern unquam venisse non apparet. Hinc ab obscura ilia 
et tenui de statu immortali seu fama seu notitia, quam retinuerant, 
ad vitam secundum rectam rationem instituendam, vel nulla, vel 
levissima efficacia manavit. Hi itaque fuere, per quos omnes sa- 
pientiae naturalis reliquiae in inanem sophisticen conversae sunt. 
Platonicorum quorundam, post Christianas religionis praedicationem, 
pnilosophiam in locum pristinum restituendi conatus, uti postea vi- 
debimus, alia ratio est. 

IX. Theologiae ideo primigenise per ingressum peccati collapsae et 
deperditae instaurationem, et non alium finem habuit «T' ap^g phi- 
losophia, Atque hac via reparandi theologiam institit humanurn 
genus. 

X. Theologies autem istius primaevae duas partes fuisse supra os- 
tensum est. Notitia Dei naturalis, atque voluntatis ejus circa obe- 
dientiam et cultum illo rerum statu ei debitum, et cognitio operum 
Dei theologos dirigens et stimulans ad Deum summum omnium 
creatorem rite colendum, earn absolverunt. 

XI. Cum ideo dejectis theologian ruder ibus se erexerit philosophia 
in eosdem fines, quos theologia ista sibi habuit propositos, vicariam 
hominibus peccatoribus operam navare nititur, aut nihil agit om- 
nino. Primo enim id sibi negotii dari putamnt homines Ssw/>»jr/xo/, 
qui primi in ea erigenda et expoliencla sudarunt, ut communes 
de Deo et voluntate ejus notiones et cr^X^s/g, cum congenito de 
boni et mali rationibus discrepantibus dictamirie, foverent, elicerent, 
excitarent, ut eorum ductu, si fieri possit, Deo fruerentur. 

XII. Hujusmodi fuisse primum philosophantium [conatum] inter 

VOL XViL 6 



82 I>E THEOLOGY NATURALIS [LIB. I. 

gentes revelationibus divinis destitutas, atque in istum, quern diximus, 
finem destinatum non solum ex natura rei apparet, sed ex omnibus, 
quse ubivis occurrunt, instituti et propositi illorum vestigiis. Tota ilia 
vetus sapientia, quam per ^gyptum, atque partes mundi Orientales 
investigarunt Pythagoras aliique, religionum instituendarum ratione, 
et cultus divini ceremoniis constitit. Inde sacerdotes illius promi- 
condi habebantur. Ita Telesino interroganti, qusenam esset ejus 
sapientia seu philosophia, respondit apud Philostratum, lib. iv. cap. 
xiii. Apollonius antique sapientise sectator: ®siaffpb$, nal wg av n$ 
ev^oiro xal %vor — " Ex divino afflatu proveniens, et quse doceat, quo 
pacto deos precari et iisdem sacrificare cotiveniat." Philosophos, qui 
sacerdotes non essent, post novam philosophise corruptionem, de qua 
mox agemus, primum Graacia extulit. Idololatricam superstitionem 
sapuisse totam istam philosophiam fateor ; sed tamen quaa obscuras 
quasdam veritatis imagines et vestigia retineret. 

XIII. Praaclaro itaque huic conatui non respondit eventus. Ejus 
virtute et auspiciis theologia naturalis instaurata non est, imo cor- 
rupta magis. Quicquid uspiam est philosophic, quod ex antiquissi- 
morum monumentis haustum adhuc superest, illud testatur. Etenim 
lumen naturale, seu illius quod reliquum est, in indagatione veri 
varie circumduxit mentis humanaa innata vanitas; donee in curiosi- 
tatum inanium, rixarum infinitarum, inutilium speculationum Syrtes 
et paludes immersum, pene sit exstincturn. 

XIV. Postquam enini acutis quibusdam hominibus et ingenio sub- 
tili praeditis universal em rerum notitiam, atque obedientiaa numini 
debitas rationem, seposita omnis philosophic hujus finis primarii 
consideratione, ad methodos quasdam docendi artificiose alligare, et 
in laqueos, compedes, et manicas scientiarum quarundam seu rzysvuv 
potius compingere, atque inanium notionum, terminorum subtilium 
et significationis arbitrarise catenis onerare placuerit, arte brevi na- 
turam aliovorsum ab institute suo primitivo detorquente, cognitio 
hsec gradatim in ' ethicam quandam, seu methodicam virtutum et 
vitiorum doctrinam, et metaphysicam desiit; de quibus paucis agen 
dum. 

XV. Cum autem utraque haac doctrina, cum ethica, quam partem 
philosophic^ quce ad mores pertinet, vocat Cicero, turn metaphysica, 
quaa a nonnullis naturalis theologia dicitur (quamvis multo leviorem 
ejus umbram exhibeat quam ethica) ad normam doctrines Aristo- 
telis formata, usque adeo ubivis in judicia doctorum virorum do- 
minium obtinuerit, ut non tan turn locum conspicuum in scholis 
Christianis per aliquot jam secula occupaverit, sed et theologiw isti, 
quas in iis publice docetur, se penitus immiscuerit, non nisi comiter 
et pene p^ati pvwtvoig a me est accipienda. Etenim doctos irritare 
crabrones, aut igneos et seternos disputatores in me concitare nollem: 
dudam est, quod controversiarum omnium sum pertsesus, prassertim 



CAP. VII.] COERUPTIONE ET AMISSIONE. 83 

formido male, ne in eos inciderem, qui ita in numerate habent inge- 
nium, ut possint omnibus horis quacunque de re, quinquaginta vel 
centum argumenta (pleraque futilia) depromere, et pene toti in syl- 
logismos transformantur. Et genus hominum est irritabile. Nihil 
autem, quod sciam, impedit, quominus liberum mihi esse existimem, 
quid de illis artibus atque eo loco, quern in scholis obtinent, ipse 
sentiam, paucis exponere. Primo ideo ethicen, deinde metaphysi- 
cam, examini subjiciam. 

XVI. Ethice autem est scientia de moribus. Ea olim naturalis 
theologies pars erat; ilia scilicet quae rationem Deo vivendi secun- 
dum legis creationis normam, atque officia erga se, aliosque prse- 
standi modum et regulam praescripsit. Ejus notitiae reliquias, post 
ingressum peccati, menti humanae adhaesisse ostensum est. Illas 
excitare, proferre, ratiocinando elucidare, in varias classes distribuere, 
philosopkorum in ethicis labor erat et opus. Prolatas, collectas, et 
a se (ea erat ingenii dexteritate), ampliatas, in scientiam disciplina- 
rem redegit, notionum generalium in corpus systematicum compin- 
gendi summus et admirabilis artifex Aristoteles. Cum vero et ipse 
et alii, qui ilium in eo opere praecesserunt, veri Dei, et observantiae 
ei debitae penitus essent ignari; totam rationem honesti a turpi dis- 
cretricem, quae theologies naturalis reliquiis constitit, loco moverunt, 
atque in alium plane finem, quam est a Deo primitus instituta, de- 
torserunt. Quis enim unquam philosophorum, doctrinam de virtute 
et vitio, turpi et honesto tractandam, docendamve suscepit eo fine, 
ut esset norma Deo vivendi, aut medium, quo in beata tandem 
conditione homines illo aetermim frui potuerint? Imo ut eo plane 
esset in loco, pretio, et gradu notitia virtutis officiorumque moralium, 
ut eundem finem haberet in theologia, quern in statu naturae inte- 
grae obtinuit, et impossibile erat, et novi foederis pactione ipse Deus 
negavit. Quoniam ideo doctrina ista de moribus, seu ethice, quam 
excoluit Aristoteles, demum quasi postliminio in ecclesiam recepta 
esse videtur, videamus paucis, quo in loco habenda sit, aut quern 
usum vel finem ei assignare possimus. 

XVII. 1. Finem eum, cui doctrina ha3C, quse in statu naturaa 
integrse ivdidfaros erat, designata est, non alium fuisse, quam ut esset 
principium dirigens hominum mentes in cultu et obedientia Deo 
debitis, ut coram eo ambulantes secundum legem creationis, tan 
dem cum eo beate viverent, antea probavimus. Siquis hominem 
ad Dei gloriam factum fuisse, et moralis ab eo dependentise capa- 
cem, agnoscere velit, hunc fuisse finem notitiae recti pravique, non, 
opinor, negabit. Cui autem philosophorum hsec in mentem venisse 
suspicari possumus? Imo quis Christianus in hunc finem ethicen 
docere, vel debet, vel ausus est? nonne enim hoc esset miseros pec- 
catores sub foederis naturalis doininium iterum redigere, ubi iis 
perire seternum necesse est? ideo: 



84 DE THEOLOGY NATUEALIS [LIB. I 

XVIII. 2. Demus eos, qui vel discunt vel decent ethicen Aristo- 
telicam finem ilium non intendere ; cedo finem ilium alterum, in 
quern oculis collimant? Scientise moralis finis, non nisi praxis esse 
potest. Finis autem praxeos officiorum moralium, non nisi Dei 
gloria est, atque nostra ipsius fruitio. Is ergo finis ethices esto; quid 
turn postea? nil nisi, quod nos miseri homunciones ejus ope et be- 
neficio iterum sub lege creationis, ut antea dictum est, redigamur. 
Sed longe fallimur ; alius finis dabitur; nempe ut doctrina hac in- 
structi, recte et utiliter vitam politicam, Me in medio humani 
generis traducamus. Itane vero? quis autem est ea auctoritate 
prseditus, ut doctrinam earn, quam in unum finem Deus instituit, 
in alium pervertere possit pro imperio? praeterea neque hie alius 
finis est; neque enim quis pie, sobrie, utiliter vitam inter homines 
traducere debet, nisi ut eo Deo obediat, et vivat. Prout ideo dis- 
cessit a theologia, et reditum in ecclesiam parat, ethica hsec pertinet 
ad fcedus operum. 

XIX. 3. At ver6 quid tandem hac sive theologia, sive philoso- 
phia opus est? veram, solidam, sinceram, virtutis, vitiorum, turpis, 
honesti, officiorum omnium moralium notitiam planius, plenius in 
sacris Scripturis. revelari et tradi, quam in omnibus omnium philo- 
sophorum scriptis, aut in eorum archetype, reliquiis scilicet theo- 
logise hSiaferou, contineri, nemo Christianus negabit. Kes ipsas 
intelligo: nam notionum aKpfeeia, et harmonise terminorum, quibus 
rerum cognitio rs^vixus traditur, comprehensio, nullo apud me loco 
sunt ; nisi eo, quo maxima versa sapientise prsepedimenta poni de- 
bere censeam. Innumeros quotidie pene videre licet, qui cum 
omnes definitiones, divisiones, distinctiones, terminos, notiones, qui 
bus scientia aliqua traditur, adeoque totius doctrinas systema, tan- 
quam ungues calleant, ita ut nunquam magis serio triumphent, 
quam cum ad disputationes deventum est, ipsarum tamen rerum 
revera rudes sunt, et doctissime stupidi. Docti quidem eo modo, 
quo Euxinum Apollonii magistrum instructum fuisse in philosophia 
Pythagorica narrat Philostratus : Tug, inquit, Hvdayopov 

ffxtv, wd'ffsp oi opviQtg {AavQdvouft wapa ruv avdpuffuv rb yap 

KQLI Zsvg iXsug^ xat ra, roiavra o't opvtdss sv%ovra.i ovrs sidoreg o n 
OUTS diaxsijAtvoi <7rpb$ rov$ avfyuffovg, dXXa sppuQ/AHtfAsvoi rqv yhurrav 
— " Pythagorse sententias ita noverat, sicut aves ab hominibus quan- 
doque doctsehumana loquuntur verba : illse enim 'salve/ et 'felix sis/ 
et 'Jupiter propitius/ et hujusmodi qusedam verba nonnunquam pro^ 
ferunt, neque quid dicunt scientes, neque ea, quse dicunt, homini 
bus accommodate dicentes, sed linguam duntaxat ad modulatum 
numerum agitantes." Neque aliter sane ex scientiarum disciplina 
plurimi sapere videntur. Nullibi magis apparet hsec mentis humanoa 
vanitas, quam cum versatur in scientia hac morali. Injusti, rapaces 
ebrii, iracundi, timidi, omnes hac scientia imbuti sunt, vel imbui pos- 



CAP. VII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 85 

sunt; non en im virtus, sed virtutis umbra; non officia, sed officiorum 
moralium larva, utramque paginam in ea implent. Ausim dicere, 
non unam veram virtutem vere et certe doceri, in omnibus Aristo- 
telicis libris ad Nicomachum ; neque quisquam unquam ex eorum 
doctrina, Justus, bonus, aut vere a^oudaTos evadet, nee nisi larvatus 
hypocrita. 

XX. 4. Dicam ideo quod res est. Totam doctrinam de officiis, 
de virtute, de rectse rationis observantia, alio in loco, alio ordine, sub 
fcedere gratiae Deus collocavit, quam quo sub lege naturae erat dispo- 
sita. At vero notiones istse naturales, e quibus enata est et emersit 
ethice, non nisi primum istum ordinem jam abolitum (superius en- 
arratum) respiciunt. Nulla jam virtus est, nisi quae vi novi fbederis 
gratiose fidelibus conceditur. Nullus actus moralis bonus est et 
utilis agenti, nisi procedat a novo principio, seu habitu spirituali 
cordi gratiose infuso. Et ratio est, quia Deus omnia officia moralia, 
cujuscunque generis sunt, atque omnem a vitiis abstinentiam, partem 
obedientise, quam sub novo fcedere exigit, constituit. Neque aliter 
virtutes serib docendae sunt (schola ludus est) si Christiani esse vel- 
imus. Ut aliquis in generalis virtutis naturae cognitione instruatur, 
ita ut non simul in cognitione gratiae supernaturalis, atque ejus re- 
spectus, quern habet ad Christum mediatorem ; vel ut quis ad vir 
tutis actus eliciendos provocetur, nisi ut simul doceatur, unde vires 
ad eos prsestandos ei exspectandae sint, sane impium judico. Prae- 
standa sunt officia moralia; exercendi virtutis actus; jnsti, sobrii 
temperantes, fortes ut simus, necesse est; sed non nisi sub ratione 
obedientiae, quam Deus a nobis in fcedere gratiae postulat. Docenda 
est virtutis natura, explicanda omnia officia moralia, praxis eorum 
assidue urgenda, cognitio peccati, vitiorum odium, serio inculcanda : 
ut vero omnia haec respiciant Christum mediatorem, Spiritum Sanc 
tum, foedus gratiae, sintque obedientia Deo debita, nullo modo est 
omittendum. Ineptus autem esset, qui in ea de moribus doctrina 
explicanda, quae nunc in scholis obtinet, horum aut similium men- 
tionem injiceret. Quas vero tenebras, quam fluctuationem, incerti- 
tudinem, quam rerum notionumque confusionem, in mentibus homi- 
num diversa adeo de eodem subjecto, iisdem rebus, doctrina generare 
potest et solet, xmivis conjicere licet. 

XXI. 5. Porro : philosophic^ hujus moralis doctrina, ea praesertim, 
quae ab ingenio et methodo auctoris jam plurimum ubivis obtinet, 
falsa est in multis, et corrupta, incerta, prorsus inutilis, imo et perni- 
ciosa. Nam, (1.) Finem virtutis intra limites vitae hujus terrenae in- 
cludit, quod nihil aliud est, quam totam virtutis naturam destruere, 
ipsamque adeo virtutem eradicare, omnesque ejus studiosos magni 
illius Bruti horrore et desperatione astringere, clamantis, T a rXfauv 

u$ ffi> /Aqdev aX>.o tt crX^v ovopal 

Virium moralium sufficientiam, ad omne illud virtutis exerci- 



86 DE THEOLOGIZE NATUEALIS [LIB. I. 

tium, quod ad proprium ejus finem obtinendum necessarium est, 
penes omnes homines esse docet; quse sententia apertam totius 
evangelii abnegationem continet. 

(3.) Hominem sibi fidere, a se omnem beatitatem exspectare docet, 
quse summa etiam est sapientise Epictetanse, atque summus Dei con- 
temptus. 

(4) Virtutem, quoddam inter extrema medium esse, quo nihil in- 
eptius fingi potest, asserit. 

(5.) Certam, stabilem, universalem virtutis regulam nullam propo- 
nit, aut agnoscit : id, quod pluribus, quod sapientibus placet, quod 
incerto divinantibus maxime arridet, virtus est. 

(6.) Moralia officia, sine ullo respectu ad gratiam, justitiam, provi- 
dentiam divinam absolvit. 

(7.) Amicitiam Deum inter et homines esse posse, negat. 

(8.) Prsemii et pcense seternse nescia. 

XXII. Sed nolo me in medias virorum doctorum controversias 
immittere ; tantuna addam : si philosophic*, hsec moralis adhuc suo 
loco viris bonis et doctis retinenda videatur, quam ipse quidem non 
possum extra ecclesise fines non eliminatam cupere, ut duobus hisce 
malis diligenter occurratur, me maximopere optare : uni scilicet, ne 
mentes juvenum prsejudiciis ad versus puritatem, simplicitatem, atque 
adeo omne evangelii mysterium, occupentur; quod quomodo fieri 
possit, cum in hujus doctrinse formam sint traditi, ego plane nescio: 
alteri vero, ne ea, quibus nititur, principia in scholarum theologiam 
sensim irrepant ; nisi sero nimis hsec dicta esse putantur. 

XXIII. Atque ego quidem eorum conatibus, qui novas hypotheses 
in scientia hac morali cudere sategerunt, faveo. Ansam enim peri- 
pateticce philosophies mancipatis, in reruria harum naturas ulterius 
inquirendi dedisse eos, fatendum est. An veritatem ipsam assecuti 
sint, penes alios judicium esto. Neque sane propter obscurse unius, 
duarumve vocularum apud Aristotelem usum, statim sententiam in- 
tellectui humano expositam, magis amplecti dicendi sunt, qui earn re- 
pudiant. TJt homo sine conscientice ejus stimulis in animi tranquil- 
litate et gaudio versetur, moralis philosophise finem eruditus quidam 
vir in libro, quern de ofBciis edidit, contendit. At scimus nos, scit 
iste vir eruditus, istiusmodi statum animi nequaquam obtineri posse 
officiorum quacunque tandem prasstatione. Etenim peccatores sumus, 
neque ullius verse tranquillitatis aut gaudii participes fieri possumus, 
nisi per sanguinem Christi. Ab ingressu peccati non alia ad pacem 
aut tranquillitatem via proposita est. Porro, ad finem hunc obtinen- 
dum, ut quisque naturse suse leges placitaque studiose observet, idem 
vir eruditus jubet. At vero medium hoc nequaquam ei fini as- 
sequendo sufficere, norunt Christiani omnes; legem aliquam naturse 
esse, cum viro docto contendimus. At cum ipsa natura humana 
usque adeo per peccatum corrupta sit et vitiata, ut vitium suum 



CAP. VII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 87 

neque intelligere, neque corrigere potis sit, legem, quae in ilia tantum 
obtinet, ei usui, qui praetenditur, idoneam esse, necesse est ut negemus. 

XXIV. Paucissima sunt, quae separatim de metapliysica addere 
placet. Quae de ortu et corruptione ethices diximus, ei etiam omnia 
sunt communia; ilia repetere haud opus est. Hanc autem scien- 
tiam in vita humana ego plane inutilem esse judico, imo noxiam. 
Etenim tollantur primo. ea, quae ad logicam proprie et necessario 
ex una parte pertinent, eaque, quae ad theologiam ex altera, quod 
superest, nil nisi operosa et inutilis, terminorum, notionum, verborum, 
abstractionum farrago erit, quae neminem unquam hominem melio- 
rem, doctiorem, sapientiorem, aut ad officium suum erga Deum aliosve 
magis aptum reddet. Consulant, qui in ea maxime exercitati viden- 
tur, propriorum pectorum scrinia, atque dicant sincere, utriim ejus 
beneficio et ope, pietatis, probitatis, sapientiae, prudentiae, verae ul- 
lius doctrinae aliquid unquam iis accesserit. Quid ergo miseris 
homuncionibus, qui quotidie quiritantur vitam brevem esse, artem 
longam, spinosa hac notionum inutilium et perplexarum farragine, 
citissime, si sapere velint, oblivioni tradenda, crucem affigere amplius 
opus est? 

XXV. Deinde scientiae hujus cum theologia supernaturali mistura, 
cuj us contemplation e exclamavit olim Scotus, tandem "Theologicos 
doctores philosophiam cum theologia maximo cum fructu miscuisse/'' 
evangelicse veritati exitium pene intulit. Compedes sane et vincula 
notionum et terminorum metaphysicalium res spirituales ferre nol- 
lent: perit etiam libertas et amplitudo intellectus illius spiritualis, 
quern ad rite intelligendum evangelii mysterium gratuito nobis dat 
Deus, dum laqueis sapientise hujus secularis (nam ita est, si modo 
sapientia dici debeat) irretitur. Nobilis, sublimis, spiritualis, coeles- 
tis, et divini cujusdam saporis plena veritas evangelica, — hujus scien- 
tiae regulis astricta, verbisque, quaa ea docet, tradita, sterilis, arida, 
spinosa, jejuna, strigosa, philosophica redditur, et a sua coelesti pul- 
chritudine, et spirituali dulcedine dejicitur. Habet in se quiddam 
altius, majus, divinius, mysterium evangelii, et doctrina ista qua3 
secundum pietatem est, quam ut humanaB sapientiae cancellis arctari 
debeat. Cum ideo perennare lites theologicas, atque hominum ani- 
mas a simplicitate evangelii abducere vellem, hanc rixarum causam, 
materiam, instrumentum studiosis commendare non dubitarem. 
Quod de antiquis nonnullis philosophis olim cecinit Prudentius in 
apotheosi, non secius quadrat in theologos innumeros hac vana 
sapientia inflates: — 

" Statum lacessunt omnipotentis Dei 

calumniosis litibus. 
Fidem minutis dissecant ambagibus, 

ut quisque est lingua nequior : 
Solvunt ligantque quaestionum vincula. 
per syllogismos plectiles." 



88 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

XXVI. Sed in viam redeundum est. Habemus ethicce et meta- 
physicce ortum, progressum, abusum. Theologise evhad'srov reliquiis 
in finem primigenium uti, atque proinde eas excitare, ventilare, pro- 
movere, homines quidem contemplativi instituerunt. Inde emanavit 
omnis gentium de vitiis et virtutibus doctrina, atque de natura et 
perfectionibus Dei contemplationes. Ortus, finis, scopi istarum con- 
templationum obliti homines sophistice dpcti et acuti, artes illas, 
quas sub iis nominibus colimus, produxerunt, atque ista3 in se quidem 
sunt quasdam sapientiaB larvae; theologiaB autem supernaturali mistaB, 
perniciosas. 

XXVII. Porro: cum opera Dei ejus rb yi/woroi/ manifestum faci- 
ant, eorum naturas diligenter et accurate scrutati, ipsum omnium 
Dominum et Creatorem palpando invenire, quaasiverunt peccatores. 
Atque haec pars securida erat theologiaB naturalis. Hanc etiam ex- 
colere, vitio nativo laborans conatum est humanum ingenium. Ex 
operibus Dei cum creationis, turn providential, ipsum Deum quaarere, 
intus illud erat quod eos perpetuo urgebat. Sed eodem res recidit. 
Etenim invalescente, qua in universum laborarunt, mentis vanitate 
in philosophic*, naturali et astronomia, iste etiam conatus paulatim 
erudite evanuit. 

XXVIII. Hasc, inquam, astronomice, ac vanitatis illius, quse as- 
trologia dicitur, origo erat. Pulchritudinis, ordinis, cursus coelorum, 
siderum, omniumque corporum ccelestium contemplatio et notitia, 
theologice naturalis pars erat. Ex ea magnitudinem, infinitam po- 
tentiam, sapientiam et bonitatem Creatoris omnes discere homines 
debuerant, atque ita ad ejus cultum naturalem excitari. Post peccati 
ingressum et catholicam humani generis a Deo vero apostasiam, 
paulatim ubivis abiit in desuetudinem ea contemplatio, et scientia 
inde enata evanuit. Etenim plurimi terrena tantum sapientes, 
eorum, quae supra se erant, curam omnem abjecerant. Alii autem 
astu SatanaB in siderum cultum allecti sunt : Imo stolida et crassa 
ordinis, cursus, pulchritudinis coelorum, qua3 in sensus externos in- 
currunt, contemplatio, iis, qui Dei vivi cognitionem et disciplinam 
abjecissent, ad idololatriam incitamento fait, ut postea fuse probabi- 
mus. Ita tandem apud multos ipsum coelum primus, si non solus, 
Deus erat. Atque ipsum nomen 0s6g noil aliunde, quam acri roD Stfr, 
a cursu siderum desumptum esse videtur. Inter extrema hsec sec- 
tantes, exstitere tandem homines quidam theoretici, qui in alios plane 
fines corporum ccelestium contemplationi se dederunt. Neque enim 
aut ea cultu religioso persequi, neque ex eorum cognitione Deum 
vivum investigare, atque ei obedire in animis habuere: ut innato, 
rerum causas et naturas cognoscendi, desiderio satisfacerent, id cura3 
in se suscepisse videntur. Cum enim incredibili quadam varietate, ac 
rerum apparentium mutatione, corpora coelestia oculis objici anim- 
adverterent, quern inter se ordinem observarent, et quaanam essent 



CAP. VII.] COBRUPTIONE ET AMISSIONE. 89 

occultse ruv yauvoftwuv istorum causae et rationes, investigati sunt. 
Ex istiusmodi hominum observationibus et conjecturis, adhibitis in 
earum explicationem terminis quibusdam fictis et significationis arbi- 
trariae (ficta enim sunt pleraque quibus nititur) quos rebus ipsis ut- 
cunque applicare conati sunt, orta est ea ars, quam astronomiam 
dicimus; "aurum" scilicet "in ignem conjectum est, et prodiit hie 
vitulus." In ccelorum quidem, siderum, ccelestium omnium corporum 
contemplatione, natures, ordinis, cursus, influxus, legis eis a Creatore 
omnium inditse investigatione, ego operam optime collocatam judico. 
Etenim nudus et vulgaris horum, quse in omnium oculos statim in- 
currunt, aspectus, mentes hominum extemplo tacita quadam infinitse 
sapientiae et potentise Dei admiratione percellit. Efficacior multo 
ea, quse cum seria meditatione ac solerti indagatione contemplatio 
conjuncta est. Atque optandum esset, cognitionem corporum cceles- 
tium legisque perennis, qua agitantur, quantum quid certi ex ea 
cognosci potest, cum pluribus communicatam esse, quam nunc die- 
rum fit. Nonnulla tamen, sine cujuspiam, uti spero, oiFensione, ne- 
cesse est, proposito institute adhasrens, ut addam: dicam breviter. 
Prout nunc docetur, atque per aliquot jam secula inter eruditos jus 
scientiae obtinuit, locum suum, ordinem et utilitatem pene omnem 
amisit astronomia. Amota theologia naturali, respectu finis veras 
theologiae, qui, quaeso, locum suum tutari potuit astronomia ? quaa 
pars ejus erat, si nos homines simus ad Dei gloriam creati? Aut 
igitur in alium locum per Christum (in quo omnia instauranda) sub 
novo fcedere restituitur, aut abjicienda est penitus. Quin tota sci- 
entiarum syxuxXo-ra/^/a, in novum finem novis mediis directa, sub- 
ordinari debeat gloriae Dei in Christo, Christianus dici haud meretur, 
qui ibit inficias. Qualisnam autem sit ista restauratio scientiae seu 
cognitionis rerum natural ium, seu operum creationis, in usum homi 
num, Deum sincere in Christo colentium, qua? facta est, et fieri debet; 
quern locum omnis scientia habeat in theologia supernatural! seu 
revelationis, praesertim haec siderum, cursusque eorum peritia, longior 
est historia, quam cui narrando vacem, aut forsan exponendo sufii- 
ciam. 

XXIX. Ad hunc modum ideo, irrito sane conatu, primigeniam 
istam theologiam de qua superius egimus, utcunque instaurare nite- 
batur genus humanum, atque instaurando perdidit. Hoc erat crea- 
turaa rationalis sese ab incumbente ob peccatum ignorantiae et caeci- 
tatis maledictione expediendi molimen; quo nihil aliud perfecit, 
quam ut ulterius misere implicaretur. Cum enim ad imaginem Dei 
non nisi in Christo renovemur, atque theologia ista imaginis illius 
pars illustris fuerit, absque ista renovatione frustra omnino esse earn 
instaurandi conatum omnem, apparet. Iiide ergo evenit, ut qui istius 
renovationis expertes, vel quern locum in ea philosophia occupare 
debeat ignari, illam tamen expolire et docere sint aggressi, a proprio 



90 DE THEOLOGLE NATUKALIS [LIB. I. 

fine et usu earn detorquentes, vix amplius profecerint, quam ut sibi 
aliisque spinosarum et inutilium qusestionum et disputationum farra- 
gine crucem affigerent. Atque ita ex hoc primo conamine theo- 
logia naturalis corrupta, non tarn ulterius corrupta, quam amissa 
videatur. Ejus ideo corruptio totalis, et quomodo in ethnicismum 
desiverit ulteriiis investiganda est. Hie vero, quid data opera de- 
liquerint peccatores, videamus. 



CAPUT VIII. 

De traditionibus : earum origo, usus, corruptio, poetarum in corrumpenda theologin 
natural! conatus et successus — Humani generis ex ignoratione veri Dei cladea 
horrenda — Kpoves, Xpovog, et Noachus — ' Avfyuvodvfftcis origo — De legumlatoribuij 
— Theologia vroXinw — Philosophi — Theologia q>vffixv — De superstitione — Reli- 
gionum omnium apud sapientes contemptus — Theologiae Gentilium destructio 
totalis. 

I. QUEMADMODUM in corrumpenda theologia natural! partes suas 
egerit philosophia seu potius ipsa corrupta fuerit, exposui. Totalis 
avoaraffiag ab omni vera Dei cognitione etiam alia3 causee fuere. Eas 
hie breviter enarrare, quam vis proprie ad cultus religiosi corruptionem 
pertineant, de qua in originis idololatrise investigatione postea agen 
dum, paucis visum est. Atque hie, data opera, a theologia naturali 
defecit humanum genus. Quicquid enim adjutorii ad sui, recti, 
verique cognitionem obtinendam, Deus peccatoribus indulsit, id omne 
in propriam perniciem torsit cordis humani caacitas. 

II. Notitiam, quam de Deo habuerunt antiquissimi mortales, tra 
ditionibus earum revelationum, quas ex illorum parentibus nonnulli 
a Deo accepissent, auctam et cumulatam fuisse constat. Exacto 
etenim per diluvium seculo isto, cujus spatio dimidio adfuit com- 
munis omnium parens et instructor, a Noacho et filiis ejus, in eorum 
nepotes, et qui ab illis nati sunt, non minimam rerum divinarum 
famam, atque Dei cognitionem manasse, nulli dubium esse potest. 
Quousque se extenderit cognitionis istius efficacia, dum illimes a 
fonte traditiones fluerent, non est hujus loci inquirere. 

III. Multarum quidem rerum, quse ad religionem pertinent, a 
priscis temporibus, in humanum genus, per traditiones, notitiam ema- 
nasse, certum est. Obscuram vero admodum atque incertam apud 
gentes fuisse rerum antiquarum cognitionem, quse ad sacra pertinent, 
ipsi sapientes fassi sunt. Ita Virgilius, — 

" Pandite mine Helicona deae, cantusque movete. 
Et, meministis enim divse, et memorare potest is ; 
Ad nos vix tenuis famae perlabitur aura." 

.En. lib. vii. 641, 645, 646. 

IV. Aliquam tamen habuisse videbimus; "an ea, quge de rebus 
divinis, egregie dicuntur apud antiques philosophos, omnia ex Judse- 



CAP. VJII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 91 

orum scriptis hausta sint, ego quidem vehementer dubito." Scalig. 
Contendit quidem Eusebius, omnem inter Grsecos de rebus divinis 
scientiam ab Hebrseis emanasse. Platonem etiam multa corrasisse ex 
Phoenicum theologia, quse ipse non intellexit, scribit Jul. Scaliger. 
Exercitat. Ixi. : recte an secus nescio. Nonnulla catholicse traditionis 
virtute eos retinuisse, quorum fama a primis usque rerum primordiis 
orbem invaserat, nemini, qui eorum scripta a limine salutavit, igno- 
tum esse potest. Pauca recenseamus speciminis loco. Rerum omnium 
conditorem nullis, ad fidem ei astruendam, rationibus adhibitis, plu- 
rimi agnoverunt. 

*Hv vrori rat %povog oZrof Iv £ olfta fa.vr iyrityvxtr 

Lino ascribitur, vetustissimo apud Grsecos carminum consarcinatori. 
Eandem rerum originem nulli non celebrant poetaa. Quse initio 
operis scripserit Ovidius pueri n6runt. Annuit Horatius, Sat. iii. 
lib. i. 99-104:— 

" Quum prorepserunt primis animalia terris, 
Mutum et turpe pecus, glandem atque cubilia propter 
Unguibus et pugnis, dein fustibus, atque ita porro 
Pugnabant armis, quae post fabricaverat usus ; 
Donee verba, quibus voces sensusque notarent, 
Nominaque invenere." 

(Quibus genuina habet Diodor. Sic. Hist. lib. i.) suo more generis 
humani originem describens. Et Juvenalis, Sat. vi. 11-13: — 

" Quippe aliter tune orbe novo, coeloque recent! 
Vivebant homines ; qui rupto robore nati, 
Compositive luto, nullos habuere parentes." 

Eique tfu/^povog Papinius, Thebaid., lib. iv. 275-281 : — 

" Arcades huic veteres astris, lunaque priores 
Agmina fida datis ; nemorum vos stir^ye rigenti 
Fama satos ; cum prima pedum vestigia tellus 
Admirata tulit : nondum arva, domusque nee urbes 
Connubiisque modus. Quercus laurique ferebant 
Cruda puerperia, ac populos umbrosa creavit 
Fraxinus, et foeta viridis puer excidit orno." 

V. De Brachmannis, Strabo Geograph., lib. xv. : n^/ -roXXwi/ & ro?$ 
"EXXTjtf/i/ ofAodo^sTv OTI yap ysvqrbg 6 %6<t/j,o$, KM) (pdaprbg, \zytiv xazslvovg' 
Sri dioixuv aorii/, xai iroiuv ^g^ dt' 6'Xou dia, t 7rs^>oiryj-/.sv aurov' — "De multis 
cum Grsecis sentire, ut, quod mundus sit ortus et interiturus, et 
quod conditor et administrator ejus Deus universum eum pervadat." 
Grascos ideo Barbaresque in eo consentire, quod mundus a Deo 
conditus sit, ex antiquissima scilicet traditione is auctor est. Du- 
bitat Aristoteles, topic. 19, de Ccel. i. 10; sed solus pene. Hesio- 
dum, Orpheum, Apollonium, Aristophanem, Plinium, Diodorum 
Siculum, Numenium, Anaxagoram, Megasthenem, eidem traditioni 
fidem habuisse, facile esset ostendere. De Platone quaastio nulla 
est. Ortum mundum qualemcunque habuisse, sensisse Thaletem, 



92 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. L 

Anaximenem Xenophanem, Parmenidem, Democritum, Empedo- 
clem, Metrodorem, ostendit Euseb. Prsepar. Evang., lib. i. cap. vii. 
Particularium rerum, de Noacho, diluvio, Abrahamo, traditiones, 
quarum meminerunt Philobyblius, Lucianus, Strabo, aliique, pree- 
tereo. Cum mundi conditu, judicium in homines post hanc vitam 
exercendum, famam catholicam obtinuit. Earn etiam persuasionem 
comitata est immortalitatis animarum praesumptio, quaa, quamvis 
rationi etiam innitatur, tamen cum maxime semper apud vulgus 
potius quam dopovg obtinuit, non nisi traditioni adscribenda est. 
Thales Milesius animam <pv<tiv azl xfvqrov r, avroxivqrov, " semper, aut 
per se mobilem" definiit. Atque de eo Diogenes, "jLvioi ds xai avrbv vpu- 
rov slveTv a&avdrovg rag ^vfcas', hoc est, primus de animse a&avaeia, 
philosophice disseruit. Honorem ilium Pherecydi plurimorum con 
sensus defert. "Unum," inquit, Metem. lib., cap. ii., "ex iis quas prae- 
cipiunt Druides, in vulgus effluit, videlicet animas esse aeternas." 
Deque iisdem Csesar de Bell. Gall., lib. vi. 14: " Imprimis hoc volunt 
persuadere, non interire animas." Et Valerius, lib. ii. cap. vi. 10: 
"Vetus ille mos Gallorum occurrit; quos memoria proditum est, 
pecunias mutuas, quae his apud inferos redderentur, dare solitos; 
quia persuasum habuerunt, animas hominum immortales esse." De 
Platone, nulli nota magis domus est sua. Phsedon testis est. 

VI. Etiam gentes barbarissimas tenet eadem persuasio. Per 
totam Americana nemo pene erat, qui, ante Europgeorum in eas oras 
adpulsus, dubitabat. Etiam nonnulli avaaraciag famam acceperunt. 

%a/ ai/otC/wo'so'^a/ Kara rov$ /Aayovg (pqtfi roug avQpwffovg %ai 
adavaroug, Diogen. Laert. Oper. proe. " Theopompus," inquit, 
" revicturos homines juxta magorum sententiam dicit, immortal- 
esque futures." Assentitur magnus Plato in Phaadone, cap. xvii.; 
nam, 'AXX* sffn •&&} rut ovrt xaj rb ava&ibxfxsffQai, xa,i sx ruv reQvscuruv rovg 
yfyvefffiai, xaf rag ruv rsOvstoruv ^v%ag ilvur xat ra?g fj^v ayaQaTg 
tJvai, raTg xaxaTg xaxiov, ait ; hoc est, " Et reviviscere homines, 
atque ex mortuis viventes fieri, mortuorumque animas superesse, 
atque bonis quidem melius, malis verb deterius esse." 

VII. Atque hsec, uti diximus, judicium aliquod futurum in ho 
mines, secundum ea, quse in vita hac mortali, recta ratione dignum 
indignumve fecerint, exercendum expectantes, crediderunt. Unde 
idem Plato, epist. vii. : TlsiOstQai ds ovrug at! •£?% roTg wahatoTg rs xal 
hpofg \6yoig (hoc est, traditionibus antiquissimis), oids /^vvovaiv 

varov -^v^v zJvou, dixaffrdg rs 'id-^jciv xal rivuv [rfvsiv] rag pzyitirag 

orav rig d-/raXXa^^ rov crw/xarog* — hoc est, " Antiquis vero, sacrisque 

sermonibus fides semper habenda, qui declarant, animam nobis 

esse immortalem, et judices habere, quorum decretis pro merito 

praemia et supplicia maxima attribuantur, ut primum quis e corpore 

decesserit." 

VIII. Usque adeo autem apud plurimos ista sententia obtinuit, 



CAP. VIII.] COKKUPTIONE ET AMISSIONE. 93 

atque tanti momenti ad coercendas sceleratorum mentes sestimata 
est, ut non dubitaverit ethnicorum sapientissimus Cato, in ipso se- 
natu, quo Csesari invidiam crearet, contrariam sententiam ei ascri- 
bere, ita enim apud Sallustium de Bell. Catilin. lii., loquitur : " Caius 
Caesar haec disseruit, falsa, credo, existimans, quas de inferis memo- 
rantur; diverse itinere malos a bonisloca tetra, inculta, foeda atque 
formidolosa habere." Sententiam hanc depinxit poetarum doctis- 
simus, .ZEneid. vi. ; Homerum imitatus Odvtff. A, unde quse hau- 
serunt pontificii notum est. Etiam ea persuasione vulgus penitus 
imbutum. Inde quas apud inferos fiunt, uti etiamnum in iis locis, 
ubi Komanum pontificem adorant, aliisque fit, pictoribus describenda 
commissa sunt. Plaut. Cap. v. iv. 1 : — 

" Vidi ego multa ssepe picta, quse sub Acheronte fierent 
Cruciamenta," 

Istis homines in officio contineri, et a sceleribus abstrahi potuisse, 
putarunt. " Maxime ad virtutem excitari putant, metu mortis ne- 
glecto," de Gallis Caesar. [ubi sup.] Et Lucanus, lib. i. 469 : — 

" Felices errore suo, quos ille timorum 
Maximus baud urget leti metus ; inde ruendi 
In ferrum mens prona viris, animajque capaces 
Mortis ; et ignavum rediturx parcere vitse." 

Et de Germanis Appianus in Celt. : " Germanis mores ferocissimi 
insunt, in aggrediendo insignis audacia, contemptus mortis maximus, 
ob reviviscendi spem." Britannorum eadem mens, cum ab iis 
Druidum disciplinam prodiisse Cossar testatur. Novae Angliae inco- 
las, Americanos omnes persuasum habere, homines industrios et 
gnavos atque temperantes cum diem obeant, in plagas mundi aus- 
trales, quas Deum optimum habitare credunt, quoniam frigora, 
adeoque penuriam omnem, depellentes inde ventos efflare, veris tern- 
pore sentiunt, ignavos autem omnes et desidiosos in boreales seu 
loca horrida et formidolosa ire, ferunt Angli. Praeclare Seneca: 
" Tune animus noster habebit, quod gratuletur sibi, cum emissus 
tenebris, quibus volutatur, non tenui visu clara prospexerit, sed totum 
diem admiserit, et redditus ccelo fuerit ; cum receperit locum, quern 
occupavit sorte nascendi." Haec ille more suo, splendide, ornate, 
magnifice. 

IX. Cseterum, cum unicae ad veram felicitatem viaa penitus essent 
ignari ; quamvis bonos malis multum praetulerint, tamen optimorum 
apud inferos conditionem incertam et pene miseram statuerunt, 
atque ita po£w ^avdrov dia wavrbs rov r Q}v evo^oi %ffav 5ouXg/aj, utl 
loquitur apostolus, Heb. ii. 1 5. Ita Achilles quamvis mortuis late 
imperitans, sortem suam apud Ulyssem luget : — 



rap 



94 DE THEOLOGLE NATUKALIS [LIB. I. 

*' Ne sane mihi mortem commemores inclyte Ulysses ; • 
Vellera sane rusticus esse, et mercede servire alii 
Viro inopi, cui nee victus sufficiens esset, 
Quam omnibus mortuis vitse defunctis imperare." 

Horn. Odyss. lib. A, 487-490. 

X. Hsec verb omnia, aliqua, plurima, ex traditione antiquissima 
in totum humanum genus emanasse constat. Scio quidem inter 
sapientes plurimos inveniri, quibus haec omnia de judicio future, sor- 
teque varia, seterna scilicet, hominum, deridiculo fuere; nee solum 
Lucretius Epicureus clamat: — 

" Et metus ille foras prseceps Acherontis agendus, 
Funditus humanam qui vitam turbat." — Lib. iii. 37, 38. 

XI. Sed et ipse Cicero hsec deridet : "Die," inquit, "quseso, 
num te ilia terrent, triceps apud inferos Cerberus, Cocyti fremitus, 
transvectio Acherontis, mento summam aquam attingens, siti enec- 
tus Tantalus ? num illud quod 

" Sisyphu' versat 
Saxum sudans nitendo, neque proficit hilum ?" 

fortasse etiam inexorabiles judices, Minos et Rhadamanthus, apud 
quos nee te L. Crassus defendat, nee M. Antonius; nee, quoniam 
apud Grsecos judices res agetur, poteris adhibere Demosthenem: 
tibi ipsi, pro te, erit maxima corona causa dicenda. HSBC fortasse 
metuis, et idcirco censes mortem esse sempiternum malum. A. 
Adeone me delirare censes, ut ita esse credam? M. An tu LRBC non 
credis? A. Minime vero. M. Male hercule narras. A. Cur? quseso. 
M. Disertus esse possem, si contra ista dicerem." — Tuscul. Quaest. 
lib. i. cap. v. Si quidem ille poetarum assumenta vanissima solum 
exagitasset, ad rectse rationis norinam fecisset; sed uti ex sequenti 
disputation e palam fit, se toti traditioni, adeoque rei ipsius veritati, 
opposuit. Et ex aliorum mente Seneca Tragoe. Troa., A. 1 : — 
" Post mortem nib.il est, ipsaque mors nihil. 

Velocis spatii meta novissima. 

Quseris, quo jaceas post obitum loco ; 
Quo non nata jacent. Et 

Tempus nos avidum devorat et Chaos. 

Mors individua est noxia corpori 
Nee parcens animse." 

XII. Sed demus in utramque partem probabiliter disserere volu- 
isse Ciceronem, finire nihil ; Senecam autem quidvis poetice pro libitu 
scripsisse. At Plinius non tantum istam vulgi persuasionem rejicit, 
sed et argumentis refutare conatur, lib. vii. cap. Ivi. : " Omnibus," 
inquit, " a suprema die, eadem quas ante primum, nee magis, a morte 
sensus ullus aut corpori aut animaB, quam ante natalem. Eadem enim 
vanitas in futurum etiam se propagat, et in mortis quoque tempora 
ipsa sibi vitam mentitur, alias immortalitatem animge, alias transfi- 
gurationem, alias sensum inferis dando, et manes colendo., Deumque 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 95 

faciendo, qui jam etiam homo esse desierit. Seu vero ullo modo 
spirandi ratio, homini a caeteris animalibus distet ; aut non diutur- 
niora in vita multa reperiantur, quibus nemo similem divinat im- 
mortalitatem. Quod autem corpus animae per se? quae materia? ubi 
cogitatio illi? quomodo visus, auditus, aut quid agit? qui usus ejus? 
aut quod sine his bonum? Quae deinde sedes, quantave multitude tot 
seculis animarum, velut umbrarum? puerilium ista deliramentorum, 
avidaaque nunquam desinere mortalitatis commenta sunk" Et quic- 
qtiid hujus receptum inter homines fuit, apertissime fabulas vocat 
Strabo, lib. XV. : IlapacrXsxMOV ds xaf {tvOovg ucvrep xal TlXarwv yrspf rs 
apdaptftas "fyvxflf) ^ a ' ™ v ^ a ^' fyfiov xpfff&uv. De Brachmannis loquitur. 
"Texerunt," inquit, "et fabulas, quemadmodum Plato, de immorta- 
litate animaB, et de judiciis, quaa apud inferos stant/' Juxta cum 
Plinio et Strabone sine dubio sentiebant sapientum plurimi. 

XIII. Hac autem persuasione freti, se mutuo ad omne scelus per- 
petrandum hortati sunt. Inde in diverbium abiit, pa/w^ci/ xa/ #iuftsr 
avpiov yap aieQdvfoMptv, quod memorat apostolus, Epist. ad Cor. i. cap. 
xv. 32. Apud poetam nihil frequentius occurrit. Catull. carm. v. : — 

" Vivamus, mea Lesbia, atque amemus, 
Rumoresque senum severiorum 
Omnes unius Eestimemus assis. 
Soles occidere et redire possunt : 
Nobis, cum semel occidit brevis lux, 
Nox est perpetua una dormienda." 

Et Horatius, Od. I. iv. 15:— 

«' Vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. 

Jam te premet nox, fabulseque Manes, 
Et domus exilis Plutonia : quo simul mearis, 

Nee regna vini sortiere tails 
Nee tenerum Lycidam mirabere." 

Atque ipse Persius, ridens licet, Sat. v. 151 : — 

" Indulge genio : carpamus dulcia ; nostrum est 
Quod vivis : cinis, et manes, et fabula fies." 

Propius ad verba ab apostolo memorata Grseci. Ita Strato: — 

Ka/ v'm *«,} ripvov £vpoxfa.rts ; ou yap Is ahi 
Hiofttf ou$' ahi Ttf^ios t&fttfa' 

Et,— 

Tlivt xa,} iv<ppa,ivou, <rt ya.p xvptev, % 7} ro piXko* 
Qu$ti$ yiyvtuffxtt. 

Ast ab ea sententia, quam ex traditione antiquissima hauserat vul- 
gus, se nunquam removeri passum est. 

XIV. Quae diving veritatis particulas alias etiam innuerunt tra- 
ditiones, recensere facile esset. Illorum inquam, beneficio uti, ad 
luminis naturalis reliquias promovendas, omnium hominum officium 
erat. At eas ipsas traditiones pene primo in loco corruptas fuisse 
apparet; atque ita ipsum morbi remedium (atque contra mortem 



96 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

seternam antidotus) in letale virus conversum est. Doctrinam enim 
hanc warp ova pddorov in Deo quserendo naturali lumini hand contem- 
nendas tulisse suppetias, ostendimus; ipsa vero tandem corrupta, 
lumen etiam istud residuum et omnes de Deo mentis humana? ^r/?o- 
^-/l-^sig sensim corrupit et evertit. Id quomodo factum sit, paucis ex- 
ponemus. 

XV. Ut hue illuc per ora virum volitent traditiones, iis naturale 
est. Eo rerum statu, quern descripsimus, quisque pro copia, cujus 
factus est particeps, illis usus est. Qui dispersas, et Line inde 
vagantes, primo sistere, colligere, et exponere ausi sunt, poetaa fuere. 
Hi primo hymnis et cantiunculis ad captandas hominum aures, 
melos modulati, provinciam suam aggressi sunt ; deinde scriptis omne 
genus fabulis, ultra quod dici potest, refertissimis, ornatam dederunt. 
Totius molis fundamentum, traditiones. Paulatim vero totam istam, 
quam ex antiquis traditionibus Dei eognitionem hauserat mortale 
genus, penitissime corruperunt. De Hellenismo prascipue loqui- 
mur; nam is modus aKoffraff/a$ ad Catholicismum tandem pervenit. 
Dum ideo, qua3 audiverant vel in sensus peregrinos et fabulosos de- 
torserint, vel figmentis astutis auxerint, vel alia istis, quaa audiverant, 
gemina commenti sint, vel ingeniosis excogitatis allegoriis ad ea le 
gend a, quaB et ipsi quidem obscurafama acceperant a majoribus, nee 
ullatenus intelligebant,usi sint,nihil sani,solidi, veri, nihil non vanum, 
fictum, idololatricum, exitiale in tota religione naturali reliquerunt. 

XVI. Imo, ita illi quidem omnia confuderant, ut quid, unde, a 
quibus acceperunt, qua fama, traditione, occasionibus, rationibus 
ducti, multa, plurima amplexi sunt, penitus impossibile sit conjecturis 
assequi. Traditiones fabulis interpolatas, theologiam naturalem, 
atque moralem, diabolorum, mortuorum hominum, cultum eos mis- 
cuisse apparet. Quid ex theologia naturali corrupta, quid ex tradi 
tionibus perversis, quid ex oraculis diabolicis, quid ex vulgi usu, 
quid ex proprio cerebro quisque hauserit, investigari accurate prorsus 
est impossibile. Imo scepenumero obscuram aliquam traditionem 
divioam, theologiaB naturalis partem aliquam egregiam, fabulas inep- 
tissimas, ac cultum Satanicum, iisdem verbis, eadem figmentorum 
sarcina exhibuerunt. Idem, erat Sol, Noachus, Saturnus, imo Jupi 
ter, Planeta, Heros, Ccelum, ^Ether, et ipse Satan, uti postea ple- 
nius videbimus. 

XVII. Est autem mens humana, cascitate nativa laborans, fabu- 
larum errorumque avida, tenaxque. Postquam ideo dsunda/povfa et 
polytheismo imbuta erat, ipsum lumen naturale, prsejudiciis remo- 
vendis impar, plane succubuit; neque unquam e fabularum lerna 
se extricare potuit: TJno exemplo confusio ha3C ante oculos poni 
posse videtur. Bacchus idem est, qui Adonis, Evius, et Sabus; ita 
Plutarchus Sympos. 4, quass. 5 ; ubi ceremoniarum Judaicarum ori- 
gines investigare, omni veritatis et candoris cura abjecta ; ineptis- 



CA.P. VIII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 97 



sime aggreditur. Nomina lacchus et Bacchus a ^\ fluxisse pene 
probat, erudite sane conjicit Sanfordius, libro prirno de Descensu 
Christ! ad Inferos. Ei autem viro optimo et doctissimo, multos 
in originum <roXvds6rr,ro$, idololatrijB et Hellenism! disquisitione, 
plurima debere, nonnullos omnia, scio, quern tamen raro a quo- 
piam nominatum, a nemine laudatum invenies. Adonin autem 
ab ^'"IN esse nemo, opinor, negabit; Sabus a n ^?V; atque Evius 
^9? exprimere videtur; unde Levitas inter Judasos nomen sortitos 
fuisse somniat Plutarchus. Atqui haac sunt Dei vivi vel nomina 
vel epitheta. Yerum ideo numen, per nomina ilia, qua3 tenui licet 
fama ad eos pervenerant, intelligebant veteres. lis eo modo re- 
ceptis alia ^g/bc assignarunt. Ea inter, qua?dam vera fuere, sed 
•vj/eufoflv/papa alia, falsa, diabolica. Primo quas de Noacho audiverant 
eo retulerunt; et nomen Bacchi a $ t seu a Noacho, due! nonnullis 
videtur. Liberum surripuisse Noachi vites et vineam non est dubi- 
tandum. Inde Lactantius : " Mendacium poetarum non est in facto, 
sed in nomine/' Yid. Yoss. de Idololatria, lib. i. cap. xix. et xxv. 
Ita verus Deus et n ?7^0 ^^, Gen. ix. 20, confusi sunt. Bacchus 
etiam forsan est E^3 "% "films Cushi;" ita Bocharto placet, Geog 
Sac., lib. i. cap. ii. ; hoc est Nimrodus. Inde Zaypsvs dictus, seu 
"robustus venatof," Gen. x. 9; et NsC^w^j, uti Grasci omnes Nim- 
rodum appellant. At totam pene Mosis historiam Baccho ascriptam 
esse plurimis exemplis ostendit Sanfordius, lib. i. cap. i. sect. 18, 19; 
post eum, atque iisdem instantiis, Yossius, lib. i. cap. xxx. ; neque ali- 
ter sentit Bochartus, lib. i. cap. xviii. QuaBCunque autem de Baccho 
eadem omnia de Osiride ^Egypto dicuntur, qui cum magnus fuerit 
inter su$s, post mortem solis honores omnes adeptus est. Tandem 
vero prodiit Bacchus Thebanus, sive Aiowtog, a Nysa monte sic dic- 
tus; et Nysam non nisi Synam esse, quidam viri docti suspicantur, 
per literarum fteraQetiv. Arabiam autem Grascis Indiam nuncupari, 
multis testimoniis facile esset evincere. At etiam Nysa mons est in 
India ultra Caucasum, non procul a fluvio Copheno, uti ostendit 
Philostratus in Yita Apollonii, lib. ii. cap. iv., quern in honorem Bacchi, 
qui ibi scilicet miranda operatus est, vitibus consevisse homines, nar- 
rat. Eum autem Bacchum Assyrium fuisse; ad ilium vero per- 
venisse Bacchum Thebanum, perhibuerunt ejus regionis incolas. Alii 
civitatem quidem ad radices mentis positam Nysam appellari; ipsum 
montem Meron. Ita Curtius, lib. viii. cap. x. M qpts autem femur 
est. Unde fabula de Baccho femori Jovis insuto ; nisi Hebraismum 
suspiceris, et ex femore Jovis natum esse, nihil aliud significare, 
quam esse Dei filium, ut Heinsio placet in Aristarcho. Atque ha3C 
baud indigna sannis, quibus ea excipit Lucianus Dialog, ix. 

XYIII. Ceterum Dionysi Thebani ortum et res gestas, ex Dio- 
doro refert Eusebius, Prsepar. Evangel, lib. xx. cap. xx. Is vero cum 
forsan Europreorum primus in oras Asiaticas excursiones aliquas 

VOL. xyu. 7 



08 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

fecisset, apud proximi seculi fabulatores antiquas omnes traditiones 
de Bacchis supra memoratis exhausit; ac unus omnia fuit, quorum 
revera nullus erat; in eum enim omnia pene varpoKapadora con- 
gesserunt pvfairoio/. Neque hie substitit miiifica frustratio. Quia 
vitium vinearumque inventionem Baccho veteres ascripserunt, per 
Bacchum vel vinum, vel autumnum, seu earn anni tempestatem, 
qua maturescunt vites tantum denotari contenderunt theologise natu- 
ralis consarcinatores. Ita nos docet Lucretius, lib. ii 654-658: — 

«' Hie, si quis mare Neptunum, Cereremque vocare 
Constituet fruges, et Bacchi nomine abuti 
Mavolt, quam laticis proprium proferre vocamen ; 
Concedamus, ut liic terrarum dictitet orbem 
Esse Deum Matrem, dum re non sit tamen apse." 

Et Athenseus Deipn. lib. i. : "Evioi de nut rfy A/ovitfou Qwyqv e/$ TT\V 
SdXaffffav olvoffotfav ttfiftafvtiv <paff}, craXa/ syvupifyfAevqv qdvv 'yap ziva.1 rbv 
oJvov tfapeyxovpsvTig SaXdcffaf — hoc est, " Fugientis ad mare Bacchi 
fabula, quidam vini condituram significari putant, jam olim cogni- 
tam; quoniam affusa maris aqua vinum suavius est/' Sed ex Mosis 
historia fabulam desumptam esse nimis constat. 

XIX. Hsec eos inepte confinxisse et imperite testis est Philo By- 
blius, prsefatione ad historiam Sanchuniathonis: *AXX', inquit, o/ fist 

TUV hpoXoyuv, ra ftev yzyovora 

xu,} } ro?g 

— hoc est, " Sed juniores theologi, 
postquam ea, qua3 revera facta sunt, rejecissent, ab initio allegorias et 
fabulas excogitarint, affinitate inter res mundanas conficta, mysteria 
constituebant/' Atque ille quidem, cum omnia, quse de diis dicta 
sunt, ad veras historias referenda esse, constituisset, et totam illam 
theologian! naturalem ex una parte, et poetarum pvQrwv ex altera 
rejicit. Sed et innumera alia hujus confusionis exempla ubivis oc- 
currunt. Historia ortus mundi apud Diodorum Siculum, prassertim 
Sanchuniathonem et Philonem ilium Byblium idem ostendit. Pri- 
mum caput Geneseos in multorum seculorum historiam, de, nescio 
quibus regibus translatur: Ccelum, Terra, Sol, Luna, fljo qui Pluto 
esse dicitur, in eo locum habent. Ipse etiam &$'% introducitur. 
Inter salebras hasce agitato, quam facile fuerit antique serpenti, 
human o generi nefarias de Deo opinationes, ac impios sui cultus im- 
ponere, quivis conjicere potest. 

XX. Egregie Pausanias in Arcadicis: *Ev r& iravri aiuvi croXXa /ASV 
/A&dvTo, (AflKfri ds y/vo/xsva, aT/o'ra tJvai <Z£<7roi7]'/,afftv s/g rovg, o/ ro?$ 
svoixodopouvrsg s-^tvffp&va,- — hoc est, "Omnibus quidem seculis 

veteribus et obsoletis jam rerum eventis, fides eorum culpa in vulgus 
est abrogata, qui veritatis tanquam fundamenta superstructa fabulis 
obruerunt/' Ipsam veritatem adeo mendaciis corruptam et onustam, 
incredibilem reddiderunt; qui id factum sit, paulo post ostendit: 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 99 



"Or/ offot ds, inquit, /AutfoXo/^aoVi/ axoiovrsg qdovrcu ortpvxafft xai avrof n 
xai ourw ro/g aXqQ'sffiv sAu/^vaj/ro (tvyxtp&w&vrtt aura s-vj/guc'- 
Ita comparatum est, ut a qui hujusmodi figmentorum porten- 
tis aures prsebent, et ipsi mox aliquid adfingunt, quo fit, ut mendacio- 
rum quasi colluvie veritas vitiata, suam prorsus auctoritatem perdat." 
XXL Ex justo itaque Dei judicio, homines veritatem in injustitia 
detinentes tig adonpov vow tradente, faotum est, ut ii quibus non visum 
est Deum in notitia retinere, vani essent in suis ratiocinationibus, 
statim ideo diluvium quod dam spiritualium abominationum, omni 
injustitia, violentia, et impuritate comitatum, terrarum orbi incubuit. 
Id ex astu diaboli et plurimorum xaxofyMce, evenit. Invalescente 
etenim polytheismo, nihil tarn vanum, aut nihili fait, quod in deo- 
rum numerum non sit relatum. Nullus lapis, lignum nullum, nulla 
virtus, nullum vitium, nil boni erat, nil rnali quin coleretur. Eadem 
ar/^/a afFecti sunt, a gramine campi, ad suprema coeli sidera, crea- 
turse omnes. Hsec nos docet apostolus: "HXXagav, inquit, rfo do 
Qsou sv o/^o/w/z/ar/ efxovog tpQaprov ai/^w-roy, nat Xtrtnuv, %a} 
xa< tpveruv, ad Rom. i. 23. lis verbis Paulum omnis generis 
idololatras perstriugere constat. Hellenismo dementati, deos av&pu- 
<rro<pvsa$ censentes, ad corruptibilis hominis imaginern numinis effi 
gies finxerunt. Hsrsivuv, rtrpaKoduv, Kai IpKs-uv cultus, ab ^Egyptiis 
originem duxit. Kui/aj, Xuxouj, xa/ Xeovrag, xai npoxodBtXovg, xat aXXa 
wXsiova, Sqpia, xai twbpct, xa,} tfTqva ^go'rXao'roDi^rsg, Philoj — "Canes, 
lupos, leones, crocodiles, atque alia plurima, aquatilia, terrestria, et 
volatilia," deorum loco fingunt et adorant. Et Theophilus Antio- 
chenus ad Autolycum, lib i. : To pot Xotvbv xaraXtyeiv rb KXqQog £v <is£ov- 
rai ^uuv Aiyvtf-ioi epvsruv n xal Krqvuv xat Sqpluv xcc/ evvdpuv vqxruv. 
Etenim in illis, qui primi a Deo vero descivisse putantur, maximum 
diabolicoe dominationis et tyrannidis exemplum exstare voluit. Eo- 
rum ideo, quod Paul us Athenis fecit, in transitu contemplari licet 
tfsCatf/Aara, prsesertim cum neutiquam intra ^Egypti fines continuerit 
se superstitio ^Egyptiaca. 

" Nos in templa tuam Romana recepimus Isin 
Semideosque canes," 

ait Lucanus, lib. viii. 831. 

XXII. Nescio, quse nuper mysteria ex eorum sacris elicere cona- 
tus est Athanasius Kircherus, eosque solos sapuisse, quos ultra hu- 
manitatis stultitiam desipuisse credidit adhuc reliquus terrarum orbis, 
conatu magno et sumptuoso, sed irrito, ne dicam ridiculo, docere 
laborat. Ea vidit in illorum hieroglyphicis, qua? procul omni dubio, 
neque ipsi unquam viderunt, neque ullus qui Christiana modestise, 
aut veritatis qiuim typhi secularis potiorem rationem habendam, 
duxerit, visurus esset. Sed, — 

Oux, tiiv aXX* lo'oKno'tv t^s,7v ^10, VVKTOC. <rt\riv7iv. 

XXIII. Quid Paulus de illorum colendarum religionum ratione. 



100 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

statuerit, ostendimus ; Philonis etiam Judaei in ^Egypti metropoli seta- 
tern agentis, astipulatum produximus. In eodem scelere illis expro- 
brando multus est Josephus, lib. i. contra Apionem. Exod. xii. 12, 
minatur Deus, " se in omnes deos ^Egyptiorum exerciturum judicia." 
Comminationis illud, quicquid sit, eura effectum dedisse, narrat Moses 
Num. xxxiii. 4. Inter csetera jumenta Apim ipsum, aliaque animalia, 
quae ^Egyptiis sacra, eum occidisse, non dubitandum. Quid de 
./Egyptiorum cultu religioso senserint, qui inter ethnicos sibi sapere, 
nobis minus sane, quam ^Egyptii insaniisse videntur, notum est. 
Satyricus, Sat. xv. 1-6: — 

" Quis nescit Volusi Bithynice, qualia demens 
.yEgyptus portenta colat, Crocodilon adorat 
Pars IHBC • ilia pa vet saturam serpentibus Ibim. 
Effigies sacri nitet aurea Cercopitheci, . . . 
Illic caeruleos, hie piscem fluminis, illic 
Oppida tota canem venerantur." 

Anaxandrides apud Athenaeum Deipnos. lib. vii. JEgyptios sic allo- 
quitur : — 

Qux av ovvKiftviv ffvf^fjt>a,^t~v vfjCtv tyu, 
Qud ' 01 Tpotfoi yu.o oftovoovtf ov6 ' ol vofjtat 



"Bouv 

Itiv 'iyfci'kvv f^fyt/rrov 
'Hftt7s %l ruv 
.... Kvvot ffi&tis, fvirru B' \yu" — 
44 Vobiscum ego militare nequeo, 
Nee Concordes mores nostri sunt, 
Nee leges; sed ab invicem dissident plurimum, 
Tu bovem adoras, ilium ego diis sacrifice. 
Maximum esse numen anguillam putas; 
Obsonium verb nos multum lautissimum : 
.... Canem veneraris, ego verbero." 

Et Antiphanes in Lycone : — 

KaJ r' aA.Xa ^iivovt (fiettft TOU$ Aiywrrioug 
ETva/, ro voftiffKi r' itrohov T^V 
TIoXv ruv &tuv ydf ttrri 



Tovruv $1 $pet%{tu,s 

"H vrXtov, KVK^uffKffiv offQpeiirttKi (Jt-ovov 

Oureas \ffS" elyiov nXu; TO S-yp'iov -- 

" Ceetera prudentes esse ac intelligentes aiunt 
JEgyptios, quod diis parem anguillam existiment ; 
Multo namque magis est diis honoranda. 
Precibus enim solis ac votis propitiamus deos ; 
At anguillas drachmis cum minimum duodecim 
Vel pluribus impensis adorari vix licet ; 
Adeb sancta prorsus est Lsec bestia." 

XXIV. Infamiam lianc Thespesioni Gymnosophistarum principi 
npud Philostratum exprobrat Apollonius de statuis, et imaginibus 
agens, De Vit. Apoll., lib. vi. cap. xix. : Hepl §euv, inquit, 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 101 



g, arocra xa/ ysXo/a $e£)V e'/dq 

ro?g d&vpo avdpuvon; crA^v oX/ywv oX/yuy yap, tfdvv /AZVT 
xa/ Sso£/5w£ /topvrai. Ta Ao/tfa $' u/xwi/ /spa, £wwv dXoyuv, /ca/ 
r///,a/, /^aXXoi/ »j Sewy, (paivovrar — "De diis primum interrogabo, qua- 
nam ratiorie impulsi tarn absurd as ridiculasque deorum imagines 
prsster admodum paucas vestris hominibus colendas prsebueritis: 
pauca3 namque, admodum pauca3 ; deorum formse conspiciuntur, qua3 
sapientiaB divinitatisque ullum pras se ferunt vestigium; in cseteris vero 
templis, irrational ium animalium atque infamium potius, quam deo 
rum effigies coluntur/' Non ingrata erunt lectori, qua3 regerit Thes- 
pesion, si dictum auctoris locum consulere velit. Apparet autem ex 
eodem Philostrato, ^Egyptios nullam omnino cultus insani rationem 
reddere potuisse; utcunque Kircherus post decursas tot annorum 
centurias, totius Christianismi mysteria in istis deorum monstris se 
deprehendisse fingat. Unam utilitatem eos spectasse putavit Tul- 
lius: " Qui irridentur," inquit, "^Egyptii nullam belluam, nisi ob all- 
quam utilitatem, quam ex ea caperent, consecraverunt/' lib. i. de 
Natur. Deor. Egyptiis autem suo more paratragcedians Britannos 
adjungit Gildas, de Excid. Britan. " Britanniae portenta," inquit, 
"erant ipsa diabolica, pene numero^Egyptiaca vincentia, quorum non- 
nulla lineamentis adhuc deformibus, intra vel extra deserta mcenia 
solito more rigentia, tor vis vultibus intuemur/' Gratia Christi libe- 
rati, hsec scelerum monstra, hanc antiqui serpentis tyrannidem ob- 
stupescimus, et detestamur omnes; adeoque merito abominanda est 
eorum impietas, quos, cum Christiani dici volunt, eoque nomine sanc- 
tissimo soli digni censeri, eadem tamen, si non major! insania percitos 
esse, ex propriis ipsorum confessionibus convictos tenemus. " Toler- 
abilior enim est eorum error, qui pro Deo colunt statuam auream, 
aut argenteam, aut alterius materiaB imaginem, quomodo Gentiles 
deos suos venerabantur, vel pannum rubrum in hastam elevatum, quod 
nairatur de Lappis, vel viva animalia, ut quondam ^Egyptii, qiuim eo 
rum qui frustrum panis colunt/' Yerba sunt Costeri Jesuit. Enchirid., 
cap. viii. Hie sane, si nos homines simus, si sensu, si ratione prsediti, si 
sacrge Scripturse verbis fides ulla adhibenda sit, confitentes habemus 
reos, talem idololatriam inter sanctissimi patris papaa filios invsniri, 
qualis in ipsis ethnicismi tenebris nee visa est, nee audita unquam. 

XXV. Cum autem deorum numero oppressus esset terrarum orbis,, 
atque nescirent homines quern, quidve colerent, solenne erat in invo- 
cationibus, illud, "Quisquis es," usurpari. " Nunc quisquis est Deus, 
veneror/' Plaut. Kuden. i. 3. Et, — 

- " Sequimur te sancte deorum 
Quisquis es." — Virgil. ^En. iv. 576. 

Et in Capitolio clypeus consecratus fuit, cui scriptum erat, "Genio 
urbis E,oni8e, sive mas sit sive femina." 

XXVI. Atque inde formula ilia deos evocandi e locis bello ob- 



102 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. L 

sessis, qnam Macrobius ex Samonici fragmentis memorat : " Si deus, 
si dea est, cui populus civitasque hsec est in tutela, teque maxime, 
qui urbis hujus populique tutelam recepisti, precor, venerorque, veni- 
amque a vobis peto, ut vos populum civitatemque hanc deseratis, 
loca, templa, sacra, urbemque eorum relinquatis; absquehis abeatis, 
eique populo civitatique, metum, formidinem, oblivion em injiciatis, 
proditique Romam ad rne, meosque veniatis, nostrso urbis loca, tem- 
pla, sacra, urbs acceptior sit; mihi quoque, populo Romano, militi- 
busque meis, prsepositi sitis, ut sciamus, intelligamusque ; si ita fece- 
ritis, voveo vobis templa ludosque facturum." 

XXVII. Hinc ante eversam urbem ullam, deos earn deseruisse 
creditum. Ita Virgil, de excidio Ilii: — 

" Excessere omnes, adytis arisque relictis 
Dii, quibus iinperium hoc steterat." — Mn. ii. 351. 

XXVIII. Visos etenim deos simulachra ex templis portantes, 
cu.m excidium jam appropinquasset, poetse antiquissimi prodiderunt. 
Et in genere jEschylus Sept. contra Theb. 219 : — ' 



Tovs TWS oiXovftis tfoXtu; Ixfaivrttv Xoyof, 

XXIX. Hinc est quod Roman i celatum esse voluerunt, in cujus 
dei tutela urbs Roma esset; ne propriis nominibus dii appellati, 
abs hoste potuerint exaugurari. Id cautum jure pontificio. Ipslque 
pontifices ita precabantur: "Jupiter optime maxime! sive quo alio 
nomine te appellari volueris." 

XXX. Inania ha3c figmenta viris sapientibus, et vitam secundum 
rationem agere cupientibus, placuisse unquam, supra modum mirarer, 
nisi quantam tyrannidem in hominum mentes vana superstitio exer- 
ceret, quotidianis documentis perspicere liceret. Ita more baud ejus 
absimili, quern ex Samonico retulimus, cum, prselio ad Sancti Quin- 
tini fanum inito, Hispani necesse habuerunt templum Sancto Lau- 
reiitio dedicatum, quo se hostes recepissent, dejicere et evertere, voto 
se divo adstrinxit rex Philippus, alio, eoque multo major! templo 
erecto, se damnum illatum compensaturum. Haec Escurialium 
sedium Laurentio dicatarum exstructionis occasio, quam eleganter ex- 
posuit poeta avuvvpos : — 

" Haec tibi Laurent!, posuit ditissima templa ; 
Postquam quse fuerant, Quintinis Marte Philippus 
Dejecit, trepidis quoniam latuere sub aris, 
Inclusi muris hostes, et numine frustra. 
Cui rex : hie etiam liceat mihi sumere pcenas, 
Et gentem hostilem sacris sepelire ruinis, 
Sanguine fas temerare focos, majora daturo." 

XXXI. Et plane votorum antiquorum forma, quam in Tydeo suo 
celebrat Papinius, Thebaid. lib. ii. 726-734 : — 

- " Si patriis Parthaonis armis 
Inferar ; et reduci pateat mihi Martia pleuron : 
Aurea tune mediis urbis tibi templa dicabo 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 103 

Collibus, lonias qua despectare procellas 
Dulce sit, et flavo tollens ubi vertice pontum 
Turbidus objectas Achelous Echinadas exit. 
Hie ego majorum pugnas, vultusque tremendos 
Magnanimuin effingam regum, figamque superbis 
Arma tholis." 

XXXII. Veri autera Dei ignoratio, omnium malorum fons est et 
origo. Inde illos ipsos, quos sibi colendos proposuerant, impii atque 
scelerati homunciones, stultos, fatuos, spurcos, latrociniis, rixis, bellis, 
adulteriis, peccatis innomiuatis inquinatos, deridendos et imitandos 
propinabant. Atque ita exstinctaa sunt luminis naturalis reliquiae ; 
neque operum Dei aeternam ejus potentiam et deitatem manifes- 
tantium major cura. Ita demum invaluit Hellenismus; seu Gentil- 
ium theologia ^V&IKTI. Hinc Dei omnes, majores, medioxumi, infirm, 
prodierunt. 

XXXIII. Quanta autem clade genus humanum, mores honestos, 
vitam tranquillam et rationi consentaneam, statum civilem, poanar- 
unique seternarum ^cX^f quod attinet, afflixerunt ista poetarum 
portenta, notum est : unum aut alterum exemplum detestabile pro- 
ponere sat erit. Saturnus, qui Kpovog est, apud eos Xpovog erat, 
seu Tempus. Ita in theologia naturali e/LvOoMyntfav. Etiam Noachus 
ex traditione corruptissima. Tempus, spatium, per coeli motum con- 
fectum est. Hinc Saturnus TJrani seu Coeli filius. Ita etiam 
Noachus sestimatur, omnibus aliis ffavuXsdpta diluviana deletis. Sa- 
turnum vero filios suos devorasse atque evomuisse iterum finxerunt. 
An quia per vices tempus cuncta gignit, absumit, resorbet, atque ejicit ; 
an quia Noachus filios secum in area inclusos, iterum orbi terrarum 
quasi redivivos reddidit, incertum. Ex traditione obscurissima, ac 
allegoria ingeniosa fabulam conflatam esse apparet. Atque hinc tan 
dem ope Satana3 prodiit horribilis idolomania. Et superstitioni 
nefandas immanis crudelitas mista, Etenim stulti homunciones adhi- 
bitis, nescio quibus, in miseriaa solamen, infandis ca3remoniis, liberos 
suos Saturno immolabant. Hinc Puerorum tumulus dictus. 

XXXIV. Sed etiam portentis omnibus Graecanicis, nequitia haec 
vetustior fuisse videtur; ex iis incrernentum suscepisse nemini du- 
bium est. Inde tandem Catholica evasit. Neque ulla pars cultus est 
Satanici, in quam magis concorditer conspirasse genus humanum 
comperietur. Sive se hie magnifice efferre, et devictos peccatores 
triumphare, ipse olim triumphandus in cruce Christi, in animo ha- 
buit antiquus serpens; sive vero sacrificio in hominum mentibus 
prsejudicia et contumeliam facere, omne virus suum longe lateque 
in hoc scelere promovendo, earn effudisse, constat. Exempla non- 
nulla recenseamus. De Afris res nota est: " Infantes penes Africam 
Saturno immolabantur palam usque ad proconsulatum Tiberii/' Ter- 
tull. Apol. cap. viii. Eadem habet Arnobius. Cum Cartbaginenses 
victi essent ab Agathocle Siculorum rege, iratum sibi Deum pu- 



104 DE THEOLOGLE NATUBALIS [LIB. I. 

tantes, tit diligentius piaculum solverent, ducentos nobilium filios 
immolarunt Saturno ; testis est Pescenninus Festus apud Lactantium. 
Bello Romano press! eadem sacra fqcerunt, ipsius Annibalis filius 
Aspar mactatus. Hinc Amilcen uxorem ejus scelus hoc plangentem 
iuducit Silius, lib. iv. Punicor. : — 

" Quse porro htec pietas delubra aspergere tabo ? 
Heu primse sceleruin causce mortalibus segris 
Naturam nescire Deum ; justa ite precari 
Thure pio, csedisque feros avertite ritus. 
Mite et cognatum est homini Deus : hactenus oro, 
Sit satis ante aras csesos vidisse juvencos : 
Aut si velle nefas tantum fixumque sedetque 
Me, me, quse genui vestris absumite votis, 
Cur spoliare juvat Lybicas hac indole terras ?" 

XXXV. Apud Romanos, homines vivos se ipsos diis inferis devo- 
vere, solenne; nota est Deciorum historia : pater bello Gallico, filius 
Samnitico se in eundem modum devoverunt ; quos celebrat Juvenalis 
Sat. viii. 254:— 

" PlebeisD Deciorum animse, plebeia fuerunt 
Nomina : pro totis legionibus hi tarnen, et pro 
Omnibus auxiliis, atque omni pube Latina 
Sufficiunt diis infernis, terraeque parenti ; 
Pluris enim Decii, quam qui servantur ab illis." 

XXXVI. Olim Jovem Latialem homicidio colere in more fuisse, 
affirmat Arnobius. Cornelio Lentulo et Publio Licinio Crasso Coss. 
senatus consultum factum est, ne homo immolaretur. Palamque 
ad illud tempus sacra prodigiosa celebrata fuisse, narrat Plin. Nat. 
Hist. lib. xxx. cap. i. Itaque irruentibus Gallis, " Majores natu, 
amplissimis usi honoribus, in forum coeunt, ibique devovente ponti- 
fice, diis se manibus consecrant/' apud Florum. lib. i. 13. 

XXXVII. Gallos etiam nefandis hisce hostiis deos placare con- 
suevisse, narrat Cicero, Orat. pro Fonteio, x. : " Quis ignorat/' inquit, 
" eos usque ad hunc diem retinere illam immanem et barbaram con- 
suetudinem hominum irnmolandorum?" Etiam Gallum et Gallam 
Romas quotannis sacrificari solitos, monet Plutarchus. Hadrianus 
imperator Romanus catamitum Antinoum in ^Egypto diis immo- 
lavit. 'Avr/yoog zv TTJ A/yi/crrw JrgXgtir^o'gv, g/V ovv s/g -rqv Ng/>,ov l/icrstfwi', 
&g ' Adpiavbg ypapzt, tin %a} ttpwpyiifaif, ug q aX^a/a i^(ti f inquit apud 
Xiphilinum Dio, lib. Ixix; — " Antinous in ^Egypto mortuus est, 
sive quod in Nilum ceciderit, ut Hadrianus scribit, sive quod im- 
molatus, id quod verum est, fuerit." Immolatum autem Deum 
fecit. Insulse Thylas habitatores ad sua usque tempora consuetu- 
dinem hanc hominum immolandorum observasse, refert Procopius. 
Idem mos Britannis. Mona insula a Paulino devicta, "proesidium im- 
positum victis, excisique luci sasvis superstitionibus sacri : nam cruore 



CAP. VIII.] COKRUPTIONE ET AMISSIONE. 105 

captivo adolere aras, et hominum fibris consulere Deos, fas habebant/' 
ait Tacitus, Annal. lib. xiv. cap. xxx. Et in locum ilium Horatius: — 

" Visam Britannos hospitibus feros." 

Acron : " Britanni hospites mactabant pro hostia." Deos, quibus 
Galli sanguine humano litabant, memorat Lucanus, i. 444 : — 

" Et quibus immitis placatur sanguine diro 
Teutates, horrensque feris altaribus Hesus ; 
Et Taranis Scythicse non mitior ora Dianas." 

XXXVIII. Eos autem omnes Britannorum deos fuisse, in " Bri 
tannia" sua probat diligentissimus Camdenus; et totam Druidum 
disciplinam Gallos a Britannis accepisse, refert ipse Csesar, de Bell. 
Gall. lib. vi. Germanorum eadem insania. " CSBSO publice homine, 
celebrant ritus horrenda primordia," ait Tacitus. Atque iterum: 
"Deorurn maximeMercuriumcolunt,cui certis diebus humanis quoque 
hostiis litare fas habent." De Mor. German, ix. Impietatis hujusce 
inter Hetruscos marmorea monumenta adhuc exstare, atque eorum 
se unum Perusii vidisse refert Camerarius, Medit. Histor. lib. ii. 
De Gothis Jornandes : " Martem semper asperrima placavere cultura, 
nam victims ejus mortes fuere captivorum." Graaci eodem scelere 
astricti. Erecthonium, Atticse regern antiquissimum, duas filias pro- 
prias sacrificasse ferunt. Et Neanthem Cyzicenum seipsurn devo- 
visse ostendit Athenasus Deipnos. lib. xiii., totam que terram Atticam 
ob vetusta quasdam scelera sanguine humano expiavit Epimenides; 
is, qui aram ignoto Deo erigendi, Atheniensibus auctor exstitit. 
Inter Thebanos e Tyriis oriundos, e quibus superstitio hsec emanavit, 
celebratur Menceceus, qui seipsum pro urbe devovit occiditque, diis 
inferis proprio sanguine litans; cujus mortem egregie celebrat Pa- 
pinius Statius, Thebaid. lib. x. 756-769 :— 

" At pius electa murorum in parte Menoeceus, 
Jam sacer aspectu solitoque augustior ore, 
Ceu subito in terras supero demissus ab axe, 
Constitit, exempta manifestus casside nosci 
Despexitque acies hominum, et clamore profundo 
Convertit campum, jussitque silentia bello. 
Armorum superi, tuque 6 qui funere tanto 
Indulges mihi Phoebe, mori, date gaudia Thebis, 
Quse pepigi, et toto quaa sanguine prodigus erni ; . . . . 
Et Tyriis templa, arva, doinos, connubia, natos 
Eeddite morte mea, si vos placida hostia juvi." 

Quibus verbis communem gentium de sacrificiis expiatoriis sensum 
mire pinxit poeta; uti etiam postea in matris planctu: — 
" Lustralemne feris ego te, puer inclyte, Thebis, 
Devotumque caput, vilis ceu mater alebam ?"— 793, 794. 

XXXIX. Ingenuum puerum Saturno immolasse Tyrios ostendit 
Curtius, lib. iv. cap. iii. ^Egyptios vivos homines diis brutis immo 
lasse, testantur Herodotus et Diodorus Siculus. Menelaum in 
^Egypto duos pueros sacrificasse Herodoto narrarunt sacerdotes in 



106 DE THEOLOGY NATURALIS [LIB. I. 

Clio. pag. 158. " Diis sanguinem humanum litare Thraces," inquit 
Floras, Histor. lib. iii. cap. iv. Celtse hominem immolantes supra 
transversum septum gladio feriunt, teste Diodoro, lib. v. Normanni 
et Dani quotannis mense Januarii diis suis xcix homines, totidem 
equos, cum canibus immolaverunt, teste Ditmar. lib. x. De Marsi- 
liensibus Lucanus, iii. 303-305 : — 

" Hie barbara ritu 

Sacra deftm, structas sacris feralibus arge : 
Omnis et humanis lustrata cruoribus arbos." 

XL. 'E^isro xai sv 'PJSw MgrayS/rv/wvo; exr»j tffrapsvov avfyuvog ru> 
Kfo'i/w- — " Sacrificabatur in Rhodo decimo-sexto calendarum No- 
vembris homo quispiam Saturno," inquit Theodoret., lib. vii. Grsecor. 
Affec. Et, 3>oivtxsg h raTg ftsydXaig ffuppopaTg q croXs/xwv, n avyyAuv, q 
XO//AWI/, s^iWro ruv piXrdruv nva JT/^jj^/^ovrs; Kfo'i/w, inquit Porphyrius, 
de Abstinent. Anim. lib. ii. ; — "Phcenices magnis in cladibus vel bel- 
lorum, vel siccitatum, vel pestilentige, sacrificabant charissimorum 
quempiam Saturno, communibus ad hoc suffragiis addictum." Ip- 
sum etiam Dei populum catholica pestis invasit. " Immolaverunt 
filios et filias suas dsemoniis, et effuderunt sanguinem innocentium, 
filiorum suorum et h'liarum suarum, quas sacrificaverunt idolis 
Canaan/' Ps. cvi. 37, 38. Qui plura volet, ea etiam addet, qua3 libello 
de Justitia Di vina, cap. viii., 1 annotavimus : Christianos aliquos, saltern 
nomine terms, hoc scelere se inquinasse, ostenderem, nisi puderet. 

XLI. Sacrificiorum horum originem ad Abrahamum refert Por 
phyrius, teste Eusebio Pra3par. Evangel, lib. i. cap. ix. Ilium autem 
Saturnum vocari; filiam ejus immolatam Gene ex Anobreta regina 
genitam. Cujus generis dviffropyfftav pudendam, in rerum nation- 
umque originibus investigandis scriptores profanos ubivis prodere 
notum est. Quod omnium seminum optimum sit humanum genus, 
antiques hoc genus sacrificii excogitasse, opinatur Varro. Quod pro 
vita hominis, nisi vita hominis tradatur, deorum immortalium numen 
placari non potuisse, arbitrati sunt Druides teste Cassare de Bell. 
Gall. lib. vi. Sacrificiorum usum, ad expiation em peccatorum ex 
antiqua et catholica traditione genus humanum hausisse liquet. 
Deum justurn, maximum, pecudum sanguine, ob scelera hominum 
placari potuisse, anxiaa et dubiaB mentes, horrore et peccatorum sensu 
agitatse, sibi penitus persuadere nunquam potuerunt: solicitos, et 
pene desperabundos, Satanas suo more aggreditur. Homines nihil 
se pretiosius habere, facile persuadet. Hinc se, aliosque immolandi 
animus. Conscientiam, peccati sensu et poenaB timore vexatam, ter- 
ritamque, hujusce mali fundum fuisse, ostendit propheta, Mich. vi. 7. 
Ea, obstetricante Satana, in lucem monstrum hoc protulit. Non 
aliud responsum saspe ab oraculis tulerunt, magnum aliquod vel 
timentes, vel ausuri, quam humano sanguine litandum esse: notae 
i Vid. torn. x. auctoris operum, ex hac editione. — ED. 



CAP. VIII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 107 

sunt historic de Menceceo, et Iphigenia. Mos Lacedoemoniorum se 
ipsos in deorum cultu verberibus casdentium, non aliam habuisse 
originem narrat apud Philostratum Apollonius, lib. vi. cap. x.: Ti 
ds, inquit ; ruv //.atfr/ywv e6o$ ry A.pr'efti8t r^ dxb Jfrtfw dparat, yj'f\(S- 
fjsuv (paftv ifyfyovf&svuv ravra, %so?£ $' dvnvofJi/oQsTtfi ^ccv/a, oi/j^ar — hoc est, 
" Verberum consuetude in Scythian DianaB honorem servatur, quod, 
ita ut aiunt, oracula prssceperunt ; diis autem obsistere, insania quse- 
dam est, ut opinor." Et Pausanias, Boeotic. : *A<pfasro dpa, s% AsXtpZv rti 
Aiowtu §vs?v vaTdot, upaTov — " Megarensibus puerum speciosum Libero 
mactandum, Delphense oraculum respondit." His gemina ubivis 
apud historicos occurrunt; hucusque progressa quo ascenderet, non 
invenit malitia Satanica, 

XLII. Sed acervi hujus impii finis nullus. Etiam adulteria et 
stupra deorum stercoreorum, ad impura omnia flagitia perpetranda, 
plurimis incitamento, et apologiaa fuisse notum est; ut illud exem- 
plurn secundo loco addam. Postquam enim deos hosce sibi finxe- 
rant, sui etiam similes, hoc est mendaces, perjures, et in omni impuri- 
tate inquinatos, statim etiam finxerunt. Tolle rixas, mendacia, 
pugnas, perjuria, adulteria deorum : pumili erunt, qui giganteo 
nunc incedunt gressu, scriptores nonnulli antiqui ; iis etiamnum, proh 
dolor! polluitur Christiana juventus; eoque Moloco, quod conqueri- 
tur Johan. Comcnius, vir doctus piusque, immolatur. Nolo, re- 
petendo, spurcissima scelera, sanctis seternum reticenda, castis auribus 
ingerere. TJnde patefiat, in quern finem ista nefariorum hominum 
animis suggesserit diabolus, pauca memorari possunt: sufficiat illud 
Mercurii de Jove apud Plautum, in Prolog, ad Amphitr. :— 
" Narn ego vos novisse credo, jam ut sit pater meus ; 
Quam liber harum rerum inultaruiQ siet, 
Quantusque amator, quom quid complacitu' est semel." 

Et- 

" Inducit formas quoties minores 
Ipse, qui coelum nebulasque ducit." — Senec. Hyppol. 

XLIII. Ah! quoties udum et molle lutum istiusmodi blasphemias 
imbibit, applaudente prasformatore stupido. Egregie Augustinus: 
" Omnes talium deorum cultores, mox ut eos libido perpulerit, fer- 
venti, uti ait Persius, tincta veneno, magis intuentur, quid turpiter 
fecerint, quam quid docuerit Plato, vel censuerit Cato," de Civitat. 
Dei, lib. ii. cap. vii. De cultu Deum matris spurcissimo plura eo loco 
inveniet lector. Quales animos aftectusque concepit, ex eorum ex- 
emplis sibi propositis in vitia per se praBceps nimis genus humanum, 
in Chrerea suo ante omnium oculos ponit Terentius, Eunuch., Act. 
iii. Sc. 5, 35 :— 

" Dum apparatur, virgo in conelavi sedet 

Suspectans tabulam quandam pictam, ubi inerat pictura hoec; Jovera 
Quo pacto Danaae misisse aiunt quondam in gremiuin imbrem aureunt. 
]^j;oinet quoque id spectare coepi : et quia consimilem luserat 
Jam olim ille ludum, impendio magis animus gaudebat mibi ; 



108 DE THEOLOGIZE NATUEALIS [LIB. I. 

Deum sese in hoxninem convertisse, atque per alienas tegulas 

Venisse clanculum per impluvium, fucum factum mulieri. 

At quern Deum ? qui templa cceli summa sonitu concutit. 

Ego hoinuneio hoc non facerem ? ego illud verb ita feci, ac lubens." 

XLIV. Utinam ex picturis inhonestis, et poetarum lectione, eadem 
ad hue j uventutis mentibus pernicies non inveheretur. Eousque autem 
progressa est haec impietas, ut palam se mutuo ad spurcissima scelera 
perpetranda deorum exemplo adhortarentur. Ita Catullus, Ixviii. 
137-140:— 

" Ne nimium simus stultorum more molesti, 

Saepe etiam Juno, maxima coelicolum, 
Conjugis in culpa flagravit quotidiana 
Noscens omnivoli plurima furta Jovis." 

XLV. Etiam flagitiis pessimis, deos colere plurimis in more posi- 
tum erat. Filias proprias in templis prostituisse Babylonios, narrat 
Herodot., lib. i., et Strab. Geog. lib. xvi. 

XLVI. Alia etiam non minus funesta pestis, ex impietate hac 
ortum ducens, terrarum orbi incubuit. Postquam enim nefaria ista 
de diis persuasio apud vulgus invaluisset, scelestissimi quique ne- 
bulones, ii praasertim, qui diis istis e sacris fuere, eorum nomina 
moresque fingentes, flagitia innumera, rapinas, adulteria, furta, latro- 
cinia, admiserunt, exercueruntque. In montibus, speluncis, sylvis, 
templis, ad flnminum ripas, maris littora, istiusmodi larvarum omnia 
plena. Exemplo sit historia notissima facinoris in templo Isidis 
Romae perpetrati, quam refert Josephus, Antiquit. lib. xviii. cap. iv. 
Mundus, eques Romanus, postquam Paulinse matrons honestissimse 
pudicitiam diu frustra expugnare tentasset, in templum a sacerdoti- 
bus clam inductus sub nomine Anubis, consentiente mulieris marito, 
illam constnpravit. Praedonum, latronum, tyrannorum, sacerdotum 
spurii et nothi fuere plerique antiqui heroes. 

XLVII. Atque rationem hanc redd-it, neque inepte, nobilis histo- 
ricus, cur Romulus virgines vestales non instituerit: OUTS, inqtiit, 
dia tfap&tvuv rue, $spaKeia,$ xaTSffTVitfoiro <ry $£&, /^s/jjvyi/j^svcg, u$ spot 
rov <7T£pi rr\v ^rspcx, iraOovg, ?\ tivvsEq ^spatfsuovff?) rqv 
a<7ro£aXs?v, ov% /x,a,vb$ stfo/usvog lav riva ^tojcroXwv syp>j 
rovg tfarpiovg ri/AwpTitfaffdai vo/AOvg } dta rqv l^l raTg eixtiaig 
dvdftvriffir — id est, " Neque virgines dea3 sacerdotes instituit; memor" 
(ut mihi quidem videtur) "maternse dedecoris, quse in illius dea3 
ministerio virginitatem amiserat" (a sacerdote scilicet stuprata), 
" nee si quam dea3 sacrificam pudorem violasse deprehendisset juxta 
patrias leges earn punire potuisset, ob domestic! probri recordati- 
onem," Dionys. Halicarnass. Histor. lib. ii. cap* 65. 

XL VIII. Ad eundem modum sacrificulos Romanes, dum ubivis 
viguit ignorantia3 auctoritas, atque veritatem evangelicam captivam 
tenuit papatus, nulla non scelera larvatos perpetrasse, nemo inter 
ipsos pontificios, nisi qui gnaviter impudens est, negare audet. Post- 



CAP. VIII.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 109 

qnam enim plebi csecae, stolidseque persuasissent, genios, nescio, 
quos placidos, et generi humane non admodum inimicos noctu do- 
mos frequentare, eaque agere quse referre pudet, ipsi illorum nomine 
larvati, ea -omnia spurcissima scelera effecta revera dederunt, quse 
falso, ineptissime, ridicule, geniis istis innoxiis scilicet, ascribere vo- 
luerunt. Ita Chaucerus nostras, de fratrum conventu quodam, suo 
tempore, notissimo: — 

" For there as wont to walken was an elfe, 
There walketh now the Limitor himselfe. 
In every bush, and under every tree, 
There nis none other incubus but he." 

XLIX. Hinc autem Grsecis virtutis observantiam pene impossi- 
bilem redditam esse, impietatem hanc Apollonio exprobans, affirmat 
larchas philosophus Indus apud Philostratum, lib. iii. cap. vii. de 
Vita Apollon. : Oi 8s ys (Sotp&raroi cro/^ra/ q/uuv, oi»5' s/ Ce^Xflll d/'/ca/o/ rs 
xa,} %pqgro} ilvai ^wy^upovgiv V/A/V yfozffQar — " Verum," inquit, " qui 
apud vos sapientissimi habentur poetse, nee si velletis quidem justos 
bonosque vos esse permittunt." Rationemque addit, quod homines 
sceleratissimos deorum loco haberent. Idque palam fassus est Apol- 
lonius iste, lib. v. cap. v. : O/ /o,b yap, inquit, ietpl rciig ypuag, £v toiq- 
s%srai, xat diapQefpovffi roijg aKpoupsvous, svttdfi epurds rs 
oi voiqral spfArjv&vcvtii, '/.at adsXp&v ydj&ovc xai cWCoXag sg 
tfftig iratfttov, xa,} iravovpylag aveXtvQspcvg, %a,i ftixag, xal rb 
avruv eiyeiv, zai rbv ipuvra, xai rbv ^?3Xocro/oD^ra, xai rbv 
<rXovrtTv, q rvpavvsvtiv sip' a<xzp o/ ftijQor — id est, " Quse enim de 
heroibus conficta sunt, de quibus tota est materia poetarum, audien- 
tium aures corrumpunt; illicitos ac nefandos eorum amores refer- 
entes, ceu fratrum et sororum nuptias, et in deos calumnias, et filio- 
rum escas, atque illiberales et mutuas altercation es; haec enim cum 
veluti gesta proferuntur a poetis, homines ad amorem et invidiam du- 
cunt, et divitiarum regnique cupiditatem." Neque enim quispiam de- 
linquere se, arbitrari potest, dum deos imitatur. Marcus Tullius etiam 
primo de Natura Deorum, cap. xvi., eadem repetit: "Exposui," inquit, 
*' fere non philosophorum judicia, sed delirantium somnia; nee enim 
multo absurdioria sunt ea, quse poetarum vocibus fusa, ipsa suavitate 
nocuerunt; qui et ira inflammatos, et libidine furentes induxenmt 
deos; feceruntque, ut eorum bella, pugnas, praelia, vulnera videremus; 
odia prseterea, dissidia, discordias, ortus, interitus, querelas, lamen- 
tationes, effusas in omni intemperantia libidines, adulteria, vincula, 
cum humano genere concubitus, mortalesque ex immortali procrea- 
tos." Quidque in hunc finem in Timseo disseruerit Plato, consulat 
lector, nam legi digna sunt. 

L. Poetis succenturiati sunt legumlatores et philosoplii. Istis 
theologiam quandam naturalem cudere placuit; quse revera nihil 
aliud erat, quam primorum apostatarum, in operum creationis cultu, 



110 DE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

idololatria. Amisso enim traditionum beneficio, poetarum scilicet 
fabulis penitissime delete, insuperabilibus insuper prsejudiciis mente 
vulgi obsessa, theologiam naturalem ab impuris et perniciosissimis 
fabulis, cultuque idololatrico, neque hi, neque illi, unquam potue- 
runt, vix tentarunt liberare. 

LI. Legumlatoribus autem in theologia cudenda, iiihil aliud pene 
in animo erat, quain religionem ita temperare, ut nihil inde turbarum 
aut mali in statu civil i oriretur. Eadem ad hue est plurimorum poli- 
ticorum de religione sententia. Omnes ideo errores et fabulas, totam- 
que idolomaniatn, quibus populos infecerant po<#c#, dummodo publico 
civitatum regimini aut moribus honestis yu^vJj, quod aiunt, r5j xtpaXy 
non adversarentur, in legum tabulas, inscribere necesse habuerunt. 

LIL OperaB pretium est ipsum Platonem vulgi prsejudiciis suc- 
cumbentem conspicere. Ita ergo ille in Timseo: Us pi ds rojv «>.Xwv 
dvotv g/Vs/V xa) yvuvai rqv ysvsffiv fttifyff TI '/.&§ q/Aas' vriffrsov bs roTg espy- 
ef&jrpofffav, exycvois /ASV $£%v ovffiv, ug tcpatfav, tiatpug fis tfov rovg ye avruv 
etdoffw. ' Advvarov ovv %euv vaiffiv dtfiffrsTv, xai ftp civzv rz zlxiruv 

ffQdsf%tuv Xsyouffiv, «XX' ug oiKsia < 
r& vifiu KiGrzurzov ovrug ovv year sxsivovg sj/x/V TJ 
rovruv ruv %suv tyj-ru nai XsysffDu- — hoc est, " De aliis, quos scilicet daf- 
povag vocamus, de illorum generatione dicere, vel rem tantum animo 
concipere, non est facultatis, viriumve nostrarum : fides autem de iis 
adhibenda est illis, qui priscis temporibus naturam deorum nobis 
explicarunt; quippe qui ipsi deorum essent progenies, ut quidem 
ipsi affirmarunt; atque adeo suos ipsi majores nossent. Fides enim 
deorum liberis derogari non debet : quamvis sine verisimilibus signis 
aut necessariis argumentis loquantur; sed quia de suis rebus et sibi 
notis prse se ferunt loqui veteri legi morique parendum est, et illis fides 
habenda. Sic igitur ut ab illis est traditum, horum deorum ortus 
habeatur." Haec ille; illorum scilicet, quse Socrati praaceptori suo 
accidissent, memor, qui ideo morti adjudicatus est, quoniam quos 
urbs pro diis habuit, ipse habere noluit. Admittit ergo deos vul- 
gatos, quamvis non sine aperta credulitatis vulgi irrisione. Similia 
disserit in libro secundo de Republica. Prim 6 fabulas in religione 
data opera excogitasse legumlatores, ad populorum mentes terrore 
quodam invisibilium malorum coercendas docet Strabo, Geograph. 
lib. i. : 'Kepavvbg, inquit, xa/ atyfg, xa/ rp/a/va, jca/ 
xovng, xai ^upGoXoy^u rtiv §sZ>v ov\(x,, /uvdo/, xat iraffa 
ravra 5' a<fftbtit,avro ol rag xoXirsfag xara<fTr l ffd{A&v(u /j,op/j,o\vxag nvag Kp&s 
ro-jg vqtfiLppovag. Atque ita olim factum a sacrificulis iu papatu. Post- 
quam enim crasissima ignorantia, et moribus sceleratis omnem re- 
ligionis Christianas efficaciam e mentibus plebis extirpassent, pur- 
gatorium et nescio quse alia terriculamenta, ad illam, aliquo modo, 
officio continendam, invenire necesse habuerunt. 

LIU. Atque ista fuit Gentilium theologia croX/r/x^ ; de cujus sacris 



CAP. VIII.] CORKUPTTONE ET AMISSIONE. Ill 

Seneca : " Qua? omnia sapiens servabit, tanquam legibus jussa, non 
tanquam diis grata." Cum itaque plebs furores poeticos sibi eripi 
passa non sit ; atque civitate prius, quam scelerata de religione sen- 
tentia dejici voluerit; legumlatores autem sat habuerint, fabulas 
omnes antiques in rem suam arripere, sapientes totam hanc theo- 
logiam voXmxqv tanquam fabulam, ordini inter homines in vita 
civili conservando, excogitatam, repudiarunt. Viluit ideo mala merx, 
et pro levi semper erat. 

LIV. Oculatiores visi sunt philosophi. Omnia sane circumspec- 
tabant solertissime, perditarn tbeologiam investigantes. Veriim, ut 
verbo dicam, a corruptis traditionibus, atque poetarum portentis, nisi 
ope opinionum ex atheism! lacunis depromptarum, expedire se ne- 
quiverunt. Ex iis prodiit theologia <pu<fr/,q. Id hominum maximo 
in scelere obduratorum, atque veritati cederenescientium wpvifia fuisse, 
ita luculenter ostendit Eusebiuslibris de Prsepar. Evang. ut iis quid- 
quam addere opus non sit. Itaque et istud hominum genus maxime 
" vanum factum est ; et insipidum cor illorum est obtenebratum." 

LV. Atque hisce gradibus corrupta fuit omnis de Deo cognitio. 
Inter malas autem, haud pessimas religionis colendse rationes, qui 
ultra obscuras traditiones et fabularum portentis interpolatas moil 
quidquam sapuit, vulgus retinuisse videtur. Qui solertissimaa inda- 
ginis et acuminis laudem in rebus sacris ainbierunt, plane s/^updv- 
Qqtiav. Judicii post vitam hanc utcunque exercendi, et diversi status 
hominum apud inferos superstitum, vetus apud vulgus obtinuit sen- 
tentia, A seipso ea de re nunquam dissentire voluit. Quantum ad 
grassantem in terris malitiam et impietatem coercendam momentum 
attulerit ista persuasio, palam est. Deleta etiam tandem ubivis 
gentium omni ista priorum seculorum theologia, tamen qui extra 
Christi cognitionem degunt, de judicio isto et statu future, nescio 
quid prassentiscunt. At totam istam sententiam, tanquam inane 
terriculamentum, risit (nescio an ysAwra <rap&6viov) universus pene phi- 
losophorum senatus. 

LVI. Atque hsec gentium erat superstitio. Eo vocabulo dzHtidat- 
poviav exprimere placuit. 'Ovo//,aroXoy/a£ vero varia ratio. Ab iis 
qui totos dies precarentur, ut filii sui sibi essent superstites, super- 
stitionem dictain esse affirmat Romanse eloquentise parens. Ei 
voto indies incubuisse parentes testantur Comici: — 

" Sicut tuum vis unicum gnatum tuse 

Superesse vitae sospitem et superstitem." — Plaut. in Asinar. Act, i. Sc. i 6. 
" Per ecastor scitus puer natus est Pamphilo, 

Deosquaeso, ut sit superstes." — Terent. And. Act. iii. Sc. ii. 

Atque in Heauton., Act. v. Sc. iv. 7: — 
"Ita milii atque huic sis superstes." 

Servius ab aniculis, quse multam per setatem superstites cum sint, "et 
rebus inanibus addictas, dum volunt videri nimis religiosaSj delirant/' 



112 BE THEOLOGLE NATURALIS [LIB. I. 

Neque aliter Donatus. " Superstitiosi," inquit, "sunt senes et anus; 
qui setate multa superstates jam delirant;" tmde et " superstitiosi, qui 
deos timent mmis," quod signum est deliramenti. Inde Satyricus: — 

" Ecce avia, aut metuens divum matertera, cunis 
Exemit puerum, fronteraque atque uda labella, 
Infami digito, et lustralibus ante salivis 
Expiat."— Pers. Sat. ii. 31-34. 

Qui mos in pontificiorum baptismo retinetur. " Superstitiosos" vult 
Lactantius, qui " superstitum defunctorum memoriam colunt," In- 
stitut. lib. ii. cap. xxviii. Etiam superstitiosus est qui ev&eog et &£<t<parog. 
Ita Plautus : " Superstitiosus hie quid em est, vera prsedicat/' in 
Curcul, Act. iii. 27. Snperstitio autem vel afFectum animaa de rebus 
divinis pravum, vel cultum vanum et ineptum denotat. In priorem 
falsissime plurima dixerant Cicero et Plutarchus; ille sparsim, Lie 
peculiar! et eleganti scripto irtpi dsioidai/toyiag. Sensu altero, religio- 
nem nostram exitidbilem super stitionem impie vocat Tacitus, Annal. 
lib. xv. ; et <: Christianos genus hominum nova3 et maleficae supersti- 
tionis," Suetonius in Nerone. Etiam omnem religionem sub super- 
stitionis nomine nonnulli rejecerunt: — 

" Vana superstitio, dea sola in pectore virtus." 

LVII. Quam insaniam utinam hodieque nemo qui insaniret inve- 
niri possit. Quamvis autem etbnicorum religio nihil aliud fuerit, 
quam superstitio perniciosissima, ipsi tamen discrimen agnoverunt; et 
bane quidem necessarian! ob promiscuam multitudinem, qua3 ilia 
non teneretur, asseruerunt. Egregie Strabo: Aa/tia pvOog san, xai r, 
yopyiu, xai o 'E^/aXr>5g, xa/ ^ /xop///oXi/?c?5, o/ rt <ffo\Xoi <ruv rag 
ruv, sJg (Azv <?Tf>orpo<n"riv ayovrai roTg qdstii TOJV /AvQuv, orav axovutii rojv 
ruv avdpa r ya@7]{j,a / ra /AU^OUC^ diyjyovfAevwv, o7ov 'HpaxX&og a@Xov$ 
r/j&ac <7rapa ruv ^suv vtflktftiiifitsvus, ij v% A/a oputfi ypapag % %tava 5} 
[Lara, roidvrrtv riva, vetpneirstaw vtfotiru&ajvovra /^u^w^. E/g avorpo'Trriv ds 
orav, xoXaceis <xapa $£%v xal cpoQovg, Kai affziXag v} dia Xoyuv ij dia rtvuv 
atipuv Kpoafts'/ovrai, n Kai Kiffrevouffi <:rspi<7refeTv rivdg' ov yap c%\ov rz 
yvvaizZv Kai tfavrbg ^vdafou crX^ovg evayaysTv Xo'yw dvvarbv (pikoafyy 
Kai tfpoff'/.aXsffaffQai irpbg svffs£s/av Kai oo'/'rjjra Kai wiffriv, aXXa ds? Kai 
dia dsKtidaipoviag, Geograph. lib. i. Quis non putaret se summum 
pontificem e cathedra dicentem audire ! Vitium autem hoc, uti om- 
iiia egregie explicat magnus ille Plato : "Edcg re, inquit, yy;a/g/ re 
d?l ftiapzpovrug rdtfaig Kai roTg afffavovffi tfavrri Kai Kivdvvtvovtfi Kai aKcpovffiv, 
6'vTfl rig av a<7ropri, Kai rovvavriov orav suftopiag nvbg hdSuvrai xadispovv re rb 
wapbv dei, Kai ^vffiag sv^tffdai Kai idpvffeig vviff^veTffQai $eo?g Kai dai/toffi, Kai 
Kaiffi 3swv, zv re <pdtf{Aaffiv iypqyoporag did (po&ovg, Kai sv oveipoig ug ^' 
avrug o-^eig <7ro\\dg dtfOfAVTi/Aovevovrag, sKdffraiffi re avruv aKq ffoiovfAtvov* 
fioopovg Kai hpd, ffdffag (LM oiKiag, tdtiag bt Kupag, ev re Ka&apoTg idpuo- 
/t'tvovg £{A<7ri<7r\dvai } Kai off?) rig 'irwyj ruv roiovrvv, de Leg. lib. x. sub fin. ; — 
id est, " Mos est autem mulieribus potissimum, et qui insigni aliqua im- 



CAP. VIII.] COEKUPTIONE ET AMISSIONE. 113 

becillitate tenentur, vel in aliquo periculo versantur, vel gravi aliqua 
penuria laborant, vel contra, quando rei alicujus ubertas affluit, quod 
adesse videtur, semper consecrare, hostiasque vovere, et statuas diis et 
dsemonibus deorumque filiis polliceri; turn ubi spectra apparent vigi- 
lantibus propter pavores, turn etiam in ipsis somniis se vidisse multa, 
recordati, ubi remedia singulis afferre conantur, aris et sacellis omnes 
domos, omnes vicos repleverunt, et his ritibus loca quasi pura dedi- 
earunt/' Quibus aliis verbis superstitionem illam quse in papatu 
viget eppanxorspus aliquis pingeret, ego sane nescio. Ita de religione 
et superstitione Tullius, secundo de divinatione, sub fin. : " Quamob- 
rem, ut religio propaganda etiam est, quaa est juncta cum cognitione 
natures ; sic superstitionis stirpes omnes ejiciendse sunt. Instat enim 
et urget, et quocunque te verteris, persequitur; sive tu vatern, sive 
tu omen audieris; sive immolaris, sive avem aspexeris; si Chaldgeum, 
si haruspicem videris; si fulserit, si tonuerit, si tactum aliqaid erit 
de ccelo ; si ostenti simile natum, factumve quippiam ; quorum necesse 
est plerumque aliquid eveniat: ut nunquam liceat quieta mente con- 
sistere." Quae ideo retuli, ut sciamus sub omni cujuscunque reli- 
gionis professione, superstitionem ubivis sui esse similem. 

LVIII. Caeterum, quae ad ethnicorum religionem seu supersti 
tionem pertinent, a plurimis memoriae sunt prodita; qua? fuerit, se- 
cundum mentem illorum, religionum colendarum ratio, Varro, 
Cicero, Ovidius, Festus Pompeius, Macrobius, Censorinus, Plinius, 
et plerique historici in vita NumaB exponunt. Veritatis &<v(><srta(f{idria 
nonnulla in ritibus •rarfocra^a^oro/j delituisse certum est. Eorum 
vero, quse vel invitis, vel aliud agentibus, vel ipsam veritatem inda- 
gantibus exciderunt, purioris theologia3 testimoniorum, apud Jose- 
phum, Justinum Martyrem, Clementem Alexandrinum, Eusebium, 
Theodoretum, Lactantium, Augustinum, Steuchum Eugubinum, 
VIornaeum, Grotium, aliosque inter recentiores innumeros, amplam 
satis messem habemus : cultus, et totius, quse inter eos viguit, religi- 
Dnis ineptias, stultitiam, impietatem, furorem, amentiam post apos- 
bolum, capite primo Epistolas ad Romanos, Tertullianus, Eusebius, 
A.ugustinus, Theodoretus, aliique egregie exagitant; Maimonides, 
jriraldus, Stuckius, Vossius, Seldenus, originem, praxin, arcana ido- 
olatriaa, Hesiodo, Cicerone, Plutarclio, Strabone, Plinio, Seneca, 
Qon dissidentibus, ornate et dilucide exponunt. 

LIX. Postquam autem in tantam superstitionis et idololatrise 
molem, ex infinita fabularum congerie emergens, excreverat apud 
gentes religio, ut nihil unquam stultius, aut ab omni theologia na- 
,urali abhorrentius, excogitari potuerit, tandem omnium rituum toti- 
isque deorum cultus, sapientissimum quemque ita pudere coepit, ut 
praater naturas contemplationem, atque recti et honesti observantiam, 
nihil amplius cum diis commuuitatis habere voluerint. Ita de So- 
crate, Cicero Academ. Qusest. lib. i. 4: " Socrates," inquit, " mihi vi- 

VOL. XVII. 8 



114 DE THEOLOGIZE NATTJRALIS [LIB. I. 

detur .... philosophiam ad vitam communem adduxisse, ut de virtu- 
tibus et vitiis omninoque de bonis rebus et mails qusereret : coelestia 
autem vel procul esse a nostra cognitione censeret ; vel si maxime 
cognita essent, nihil tamen ad bene vivendum [conferre]." Atque 
Tacitus, Annalium sexto, cap. xxii. : " Mihi hsec ac talia audienti, in 
incerto judiciuin est, fatone res mortalium et necessitate immutabili, an 
forte volvantur ; quippe sapientissimosveterum,quique eorum sectam 
83mulantur diversos reperies ; ac multis insitam opinionem, non initia 
nostri, non finem, non denique homines diis curse." Et Seneca : 
" Sic adorabimus, ut meminerimus cultum ejus magis ad morem, 
quam ad rem pertinere." Istis respondent verba ilia, in quibus 
libros suos doctissimos de Natura Deorum finit Marcus Tullius: 
" Haec," inquit, " cum essent dicta, ita discessimus, ut Yelleio Cottse 
disputatio verior, mihi Balbi ad veritatis similitudinem videretur 
esse propensior." Atque ita mentis suse sententiam de rebus divinis 
omnibus in primi libri initio(cap. v.)antea exposuerat : " Non," inquit, 
" ii sumus, quibus nihil verum esse videatur ; sed ii, qui omnibus veris 
falsa qusedam adjuncta esse dicamus, tanta similitudine, ut in iis nulla 
insit certa judicandi et assentiendi nota." 

LX. Ut ita fluctuarentur, Satanse placuit ; quia nihil certi habuit, 
quod pro veris, quae abstulerat, reponeret. TJnde cum Apollineni 
pythium Athenienses consulerent, quas potissimum religiones tene- 
rent; oraculum editum est, eas quse essent in more majorum, teste 
eodem Cicerone de Leg. Atque ita tandem ab optimo quoque et 
sapienti in earn religionem, quam Catoni Lucanus ascribit, consen- 
sum est: — 

" Ho3C duri immota Catonis 

Secta fuit, servare modum, finemque tenere 
Naturamque sequi, patriseque impendere vitam; 
Nee sibi, sed toti genitum se credere mundo. 
Huic epulae, vicisse famem ; magnique penates, 
Submovisse hyemem tecto ; pretiosaque vestis, 
Hirtam membra super Eomani more Quiritis 
Induxisse togam ; Venerisque huic maximus usus, 
Progenies ; urbi pater est, urbique maritus ; 
Justitias cultor, rigidi servator honesti ; 
In commune bonus." — Lib. ii. 381-391. 

Egregie etiam Persius pro eo rerum statu, eaque incertitudine, quaj 
agitabantur omnes: — 

" Quid juvat hoc, templis nostros immittere mores, 
Et bona diis ex hac scelerata ducere pulpa ? 
Dicite, pontifices, in sancto quid facit aurum ; 
Nempe hoc quod Yeneri donatse a virgine pupae. 
Quin damus id superis de magna quod dare lance 
Non possit magni Messallae lippa propago ! 
Compositum jus, fasque ammo, sanctosque recessus 
Mentis, et incoctum generoso pectus honesto 
Haec cedo ut admoveam templis, et farre litabo." — Sat. ii. 62, etc. 



CAP. VIII.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 115 

LXI. Tandem ideo fabularum pertsesi, quacunque arrepta occa- 
sione in deorum contemptum se effuderunt. Exemplo sit ipse reli- 
giosissimus orator, pro domo sua ad pontifices, adversus Clodium 
" Negas," inquit, " esse ferenda, quse soleam de me prsedicare : et 
homo facetus inducis etiam sermonem urbanum ac venustum : me 
dicere solere esse me Jovem : eundemque dictitare Minervam esse 
sororem meam. Non tarn insolens sum, quod Jovem esse me dico, 
quam ineruditus, quod Minervam sororem Jovis esse existimo. Sed 
tamen, ego mihi sororem virginem ascisco ; tu sororem tuam virginem 
esse non sivisti. Sed vide, ne tu te debeas Jovem dicere, quod tu 
jure eandem sororem et uxorem appellare possis?" cap. xxxiv. 

LXI I. Antonio etiam temulento, Bacchum se esse simulanti 
Athenienses Minervam suam publice solennibus ceremoniis despon- 
derunt, teste Dione, lib. Hist, xlviii. Neque in periculis constitutis 
ab illis opis aut auxilii exspectatio ulla. Unde rex Porus suadenti- 
bus amicis ut flumini sacrificaret, ne Macedonum rates susciperet, 
neque transitum Alexandro facilem prsestaret, respondit, Ovx etn ruv 

^a tyovruv ro xaraputdar — " Non est anna habentium supplicare;" 
referentibus sapientibus Indis apud Philostratum in Yita Apollon., 
ib. ii. cap. x. 

LXIII. Qui Neronem inter homines numerandum sentiunt, quern- 
admodum deos tractaverit, videant apud Suetonium, Neque sine 
causa vocem illam, quae teste propheta, Esa. xliv., idololatris omni 
bus congrueret satis, illi ascripsit Seneca, Tragsed. Octav., A. 2 : — 
" Stulte verebor, ipse cum faciam, deos." 

S"eque aliter apud vatem maximum, Achilles, II. x. 15, 20: — 

"E^Aai/'a? p , 'Exaifyt, Siuv o\oura.rt vrdvruv, . . . . 
T H ff' av riirxiftyv, ii ftoi SuvKft,!; >yt vetpti)). 

" At tu me Titan violasti pessime diviim 
Tu mihi, si vires adsint, dabis improbe pcenas.'* 

Et Propertius: — 

" Mens bona si qua dea es, tua me sacraria dono : 
Exciderant surdo tot mea vota Jovi." 

LXIY. Acute autem, hoc est, suo more impietatem hanc omnem 
in Apologia exagitat Tertullianus : " Domesticos deos/' inquit, " quos 
.ares dicitis, domestica potestate tractatis, pignerando, venditando, 
demutando, aliquando in cacabulum de Saturno, aliquando in trul- 
iam de Minerva, ut quisque contritus et contusus est; tarn diu coli- 
:ur, ut quisque dominus sanctiorem expertus est domesticam neces- 
sitatem/' 

LXY. Expositis theologise Gentilium incunabulis et progressu, 
verbo expedienda venit ejus catastrophe. Statuit quidem Deus a jao 
tis mundi fundamentis prsestituto tempore <p%$ si$ a-ffoxaXv^iv tQvuv 
mittere. Mysterium autem hoc placuit in se ipso tantisper abscon- 
dere, dum gentes omnes in viis snis incedere eousque permiserat, 
ut, densissimis tenebris, omnique miseria coopertis, lumen illudsalu- 



116 DE THEOLOGIZE N ATUKALIS [LIB. I. 

tare tandem gratius affulgeret. Neque tamen consilium hoc vo- 
luntatis suse, in arcano infinite sapientia? scrinio, ita immensum 
abdidit, ut non ex summa human! generis misericordia, ac erga 
falsos, inanes, nihili decs, et idola, ira justissima sanctissimaque, cum 
hujus gratise promissiones, turn minse horribiles prodierint. Etenim, 
" Jehovah Deus verus est, Deus vivus, et rex sempiternus: a cujus 
fervore commovebitur terra, neque sustinere possunt gentes indigna 
tion em ejus. Sic/' inquit, "dicito te illis, dii isti qui coelos et 
terram non fecerunt, perituri sunt e terra et sub ccelo ipso," Jer. x. 

10, 11. Similiter se omnes decs terras emaciaturum minatur, Zeph. 

11. 11. Decs autem illos fictitios et idola, quorum sub auspiciis, 
quorumque instigation! morem gerentia (hoc est, in iis serpenti 
veteri), quatuor famosissirna imperia bellum sibi populoque suo in- 
dixerant continuo, Deum hisce comminationibus intendisse, constat. 
De iis vero omnibus jamdudum actum est. Excessere adytis, cor- 
ruerunt eorum et ccelum, et sol, montes et insulaa, ipsi cum omni 
<iultu, choragio ac cultoribus moti sunt e terra, et regionibus qua3 
sub ccelo sunt. Ad primum sane exorientis solis justitias jubar, deos 
£uos nutasse, imo horruisse, sensit ac doluit orbis idololatricus : — 

" Delphis oracula cessant, 

Et genus humanum damnat caligo futuri." 

Juven. Sat. vi. 55.4- 

Quam in oraculorum autem cessationis causis assignandis nullibi magis 
ineptiunt Gentilium sapientissimi. " Potest," inquit Cicero de Di- 
vinat. lib. i. 19, " vis ilia terrse, quas mentem Pythise divino afflatu 
concitabat, evanuisse vetustate, ut quosdam evanuisse et exaruisse 
amnes, aut in alium cursum contortos, et deflexos, videmus." Ei I 
assentitur Plutarchus. Neque ullus est, qui meliora adfert. 

LXVI. Gradatim autem lumen suum salutare emittens, ita tandem I 
Deus vetera stabilivit oracula, ut nemo sit mortalium ubicunquel 
gentium, qui theologia ilia gentili utatur, aut idola ilia antiqua, an- J 
tiquis ritibus colat aut veneretur. Ita omnia ilia, quibus per tot j 
annorum centurias, inenarrabilemque temporis seriem, ex astutiall 
,Satana3, et nativa humanse mentis ca3citate, vana, absurda, blas-| 
phema, theologian! naturalem conspurcavit, polluit, atque inutilem 
reddidit mundus Iv r& novypSj positus, e Dei vindicantis sententia fun- 
ditus perierunt. 



CAPUT IX, 

In evertendo Oentilismo evangelii potentia et efficacia — Notae BellarminianaB 
verse ecclesiae Gentilismo conveniunt omnes — Praejudiciorum, quse hominum 
mentibus inferunt, examen— Ultimus pro cultu suo Satanae conatus. 

I. Qui veteris Gentilismi in genus humanum imperium, quas 
-lorjga seculorum serie in toto mundo egerit radices, quos fructus 



CAP. IX.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 

tulerit, atque &pavi<f{jt,6v totalem, attentius paulo perpenderit, non 
alienum forsan mentis suse sensum, a qusestionibus iis, quibus apud 
Oratorem Velleius Epicureus, rerum omnium originationem Platoni- 
cam exagitat, inveniet. " Quse," inquit, " molitio? quse ferramenta? 
qui vectes? qui ministri tanti operis fuerunt?" (Quse tamen omnia 
referentibus MafYeo et Ribadeneira, Deus pater, Ignatio Jesuitarum 
patri, ostendit.) Animum, inquam, impossibile est, quin subeat 
cogitare, quse qualisve ilia vis erat, aut arcana virtus, quam tantaa 
moli removendse, quse ab origine immemorabili ereverat, " occulto 
velut arbor sevo/' Deus adhibuerit. Ad tantum enim opus conficien- 
dum, atque antiqua et catholica pravse superstitionis fundamenta de- 
jicienda, Dei digito plane opus erat. 

II. Id quo magis liqueat, ostendam paucis, quos retinendse super 
stitionis suaa catholicse et antiquissimse prsetextus gens humana ha- 
buerit, quibusque prsejudiciis atque ratiocinationibus nixa, veritati 
divinse se opposuerit. Errori enim vires et robur dant prsejudicia, 
unde median tibusvanis ratiocinationibus, oriuntur pr83textus, quibus,. 
in eo retinendo, mentis aditus adversus veritatis lucem muniunt 
homines fogaffrixoi. Homines, qui jam in cultu suo Deo placent, 
ecclesia dicuntur. Is enim ceetus, eave hominum communitas, quae 
Deo, in cultu, quern ipse instituit, celebrando placere studet, veraest 
ecclesia, semperque fuit. Coetum ilium, sive communitatem, ab aliis 
omnibus, qui falso nomen illud sibi arrogare vellent, per not as quas- 
dam dignosci posse, multorum virorum doctoram est opinio. Earum 
prsecipuas, numero quindecim esse statuit, atque iis incredibilem 
quandam vim, ad fidem ei ccetui, cui proprie conveniunt, concilian- 
dam inesse, doctissimus Bellarminus pluribus ostendit. Qui ex ilia- 
rum notarum indicio, se veram ecclesiam invenisse arbitrantur, e vita 
citius, quam ex illius communione se dejici patientur. Veriim enim 
vero omnes istas notse Bellarminianse, plurimae saltern, eaeque longe 
iprsestantissimse, ethnicismum potius verse religionis titulo ornare 
aptse natse sunt, quam veritatem istam divinam, illiusque profes- 
sionem, quam, ipso Dei Filio docente, didicimus, ejusve professores 
indigitare. Si vero eorum qui Christiani dicuntur pars, uti de se 
gloriantur, longe maxima, notis iis eousque etiamnum confidere se 
debere persuasa sit, ut, rejectis certissimis veritatis divinse rexpvipioie, 
illis solis in religionis negotio credat, animasque in veritatem diri- 
gendas committat, quanto satius ethnici homines ei professioni cultus 
divini mordicus adhserescere deberent, quaa notis istis munita erat, 
cum iis penitus ignota fuerint alia omnia veritatis ccelestis indicia. 

III. Prima autem Bellarmino ecclesise verse nota est ipsum no- 
men catholicum; ea scilicet, quse catholica dicitur, vera ecclesia est. 
Notam hanc sine dubio, cum nihili pene sit, tanquam levis arma- 
itursB militem, pereundam prsemisit vir doctus. Ubi loci, quandoque 
jJesu cliscipuli primum Christiani dicti sunt, novimus; at nominis 



118 DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. I. 

hujus, catholici, incertissima est origo, aeque ac Nili fontium. In 
sacra Scriptura non exstat. Irenseus Symbolum Fidei recitans, ejus 
mentionem nullam facit, lib. i. cap. ii. ; neque Tertullianus, de Prse- 
script. Adver. Hseret. ; et, 'Ovo/tarog ^posuvv^a, ovre ayaQbv, ovrt xaxbv 
xpivsrai, avsu run iKOKiftrovtiuv r& ovojAan <tfpdt*euv, ut recte Justinus, 
Apol. ii. Ecclesia quidem Romana, a se ipsa catholica nuncupatur; 
non ita olim dicta viris sanctis. Ignatio erat ecclesia, %ri$ vpoxd- 
Syrat iv roiry ^upiov 'Pwfux/wv; si modo ea epistola sit Ignatii. de 
menti, 'ExxX^tf/a trapoixovaa 'Pw/^v. Atque Papa, Episcopus sv rv\ 
'PuyA?j, concilio primo, dicitur, can.vi. Quoque in loco turn ipse, turn 
ecclesia Romana olim habebantur satis docet Concilium Chalcedo- 
nense. Christianis plurimus, a multis seculis, per totum orbem 
dispersis, Pontificia est, papistica, apostatica, idololatrica, Romana. 
De nomine ideo cum sit incertorum hominum elJ^a, litem mittamus, 
spectemus rem ipsam. 

IV. Ex quo a nonnullis excogitatum fuit id nominis, ecclesia 
catholica, omnibus verse religionis cultoribus, (quoniam non defuere, 
qui ecclesiam Christi intra hujus illiusve Christianorum particulse 
seu factionis limites ineptissime concluderent) mirifice placere in- 
cepit ; nee sane omnimodo prorsus immerito ; cum, per vocabulum 
illud, nihil nisi quod ipse Servator noster fore prasdixerat, exprimere 
voluerunt; nempe evangelium prsedicandum h oX»j rr\ olxovfAevr), Matt. 
xxiv. 14, seu sv 6'Xw rti xoffftu, cap. xxvi. 13, vel sis o'Xov rbv xca/tov, Marc, 
xiv. 9, et non tantum Judseis. Vocabuli autem istius Celebris illico 
facti, indies convaluit fama cum laude. Cum vero Papa Romanus 
in illud secularis potentise fastigium, per malas artes ascendisset, 
ut adulatores spe prsedse sibi allicere facile ei fuisset, id sibi, et 
factioni suse, ex eorum assentationibus (aliorum incurise et humili- 
tatis etiam benencio usus) trahere conatus est ; ipse interea haud illi- 
berali manu, ista iis vicissim remetiens, quas revera in ejus potes- 
tate unquam sita fuisse, nemo sobrius credere t. Ita olim factitaturn 
apud Horat lib. ii. Epist, ii. 99-101. 

" Discedo Alcaeus puncto illius : ille meo quis ? 
Quis nisi Callimachus ? si plus adposcere visus, 
Fit Mimnermus, et optivo cognomine crescit." 

Y. Eodem jure Muhammedani, Mussulmanni sunt; et Simon, 
olim, (teydXr, ©sou dvva/ug; atque Diana, magnum numen. Ubivis 
etiamnum terrarum, honestis titulis se ornant, qui plures sunt, 
Pauciorum scilicet, aut oppresses partis, factio nomenclatura est. 
Videamus ergo, etiamsi non ipsi ethnic! nomina ilia, qua3 turn tern- 
poris apud homines optimsB notse censebantur, sibi solis arrogaveririt; 
dum veri Dei cultores probrosis nominibus passim insigniti fuere. i 
Ante omnia quidem se solos fidem et religionem coluisse, cseterosj 
omnes superstitiosos, veterum deorum ignaros, atque, ut ita dicam, i 
hcereticos et schismaticos fuisse, et constanter gloriati sunt, et acer- 



CAP. IX.] CORRUPTIONS ET AMISSIONE. 119 

rime contenderunt. Usque ad Domini nostri adventum, apud solos 
Judaaos veri Dei cultuin viguisse novimus. De iis vero, quid sen- 
erunt, testis est auctor gravissimus, Corn. Tacit. Hist. lib. v. cap. iv. 
" Moses," inquit, " quo sibi in posterum gentem firmaret, novos ritus 
contrariosque caateris mortalibus indidit. Profana illic omnia, qua3 
apud nos sacra; rursum, concessa apud illos, quaa nobis incesta;" 
hoc est, haaretici sunt et schismatici, quoniam ritus a Catholico 
generis humani usu abhorrentes, observare eos docuerit o voi&o6'eriie. 
Eadem pene habet Plutarchus. Et nemo fere est historicorum, qui 
non memorise prodiderit, eos asini caput in templo veneratos fuisse. 
" Effigiem animalis/' inquit Tacitus (hoc est, ipso auctore, asini), 
" quo monstrante errorem sitimque depulerant, penetrali sacravere." 
Hist. lib. v. cap. iii. iv. Et Democritus historicus apud Suidam, xpvaouv 
ovou xspaXyv vrpotsxbvow, — " Asini caput aureum adorabant." Idem tra- 
didisse Posidonium et Apollonium Molonem, libro secundo contra 
Apionem, qui eandem insaniam insanivit, ostendit Josephus. Mitto 
alia mendaciorum portenta, quorum tamen cum iis, quaa de Albigen- 
sibus, Waldensibus, aliisque fidelibus Christi servis, commenti sunt 
pontificii, Catholici scilicet, non incommoda foret collatio. Uno ore 
omnes, gentem illam super stitionibus obnoxiam, religioni adversam, 
communi mortalium de cultu Dei sententiaa repugnantem, dixerunt. 
VI. Orti demum Christiani; ipsi etiam per aliquod tempus Judaai 
dicti. Neque inter utrumque populum distinxere diu Gentiles. 
" Judaaos, impulsore Chiisto, assidue tumultuantes, Roma expulit," 
in Claudio Suetonius. Et Arrianus Epictet. lib. ii. cap. ix., Oir^ opa$, 
sxatfrog Xsytrai lovdaTog', xa,} orav riva sffafApcrzpifyvra s'tdo/utv, g/oj- 

Xsyg/v, OVK sffnv 'lovdalbs aXX' ucrox^/vsra/, orav ds avaXd£?i rb 
rb ro\j fBeZa/A/Asvov nai fiprj/Asvov, rort xai 'itiri rtfj ovrt, xai xot,X£?T 
— " Nonne vides, ut quisque dicatur Judseus? quod si quern alternan- 
tem viderimus, dicere solemus, non esse Judaaum sed hypocritam. 
Cum autem afFectum tincti, seu baptizati, et ejus, qui sectam earn 
profitetur, adhibuerit, turn revera Judaaus est et norninatur." Quem 
locum frustra quidam adducunt, ut probent Judaaos ritu baptismi 
uti solitos fuisse, cum apertissime de Christianis loquatur philoso- 
phus. Etiam Apoc. ill 9, per Judasos, non alios quam Christianos 
iritelligit ipse Spiritus Sanctus. De hisce vero, terrarum orbis sen- 
tentiam exponit idem Tacitus, Annal. lib. xv. cap. xliv. : "Poenis 
quaasitissimis affecit Nero, quos per flagitia invisos vulgus Chris 
tianos appellabat. Auctor nominis ejus Ghristus, qui Tiberio im- 
peritante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio affectus erat. 
Repressaque in praasens exitiabilis superstitio rursus erumpebat." Et 
diversa omnia in moribuset sacris humano generi, Christianis objecta 
fuisse, docet Arnobius. De nomine autem religionis, et deorum 
cultus, usque adeo securi erant, ut ipsum nomen Christianum, satis 
ciiminis ad ultimum supplicium, seu haareticidium infligendum con- 



120 DE THEOLOGIZE NATTJEALIS [LIB. L 

tinere statuerint. Unde etiam ipsius nominis Apologiam instituere 
necesse habuere Tertullianus, aliique. Verpi, Apelike, Judsei, Chris- 
tiani, Hseretici, apud Catholicos istos, scelerum nomina fuere. Pari 
gressu ideo, uterque populus idololatricus iter incceptat. Si quid 
ideo vis aut efficacise honorificis nominibus insit, ad veritatem indi- 
candam, et animum in sententia, quam ornant, confirmandum, quod 
judicat Cardinalis, eo maxime usi sunt gentilismi cultores. 

VII. Secundum locum apud Bellarminum occupat antiquitas; 
non quidem absoluta ilia, quse uni Deo sui originem refert, in qua 
si controversia hsec sisteretur, actum plane esset de notis hisce Bel- 
larminianis ; sed dubia ista, et probabilis tantum, qua3 ex historiis 
aliisque rerum prseteritarum monumentis, erui debet ; atque ex iis 
dijudicari. Eodem etiam sive argumento, sive prsejudicio, totus 
olim innitebatur Gentilismus. Cum primum quidem ipse Jesus 
Christus veritatem coelestem e sinu Patris exponere egressus est, 
ilium inprimis quaestione ista adorti sunt PharisaBi: Tig ^ dida^ rj 
xaivri aur»j; — " Qu33nam nova doctrina hsec est," Marc. i. 27. 

VIII. Similiter apostolum Paulum eandem veritatem Athenis 
prsedicantem, philosophi adorti sunt. AwdpeQa, inquiunt, yvuvau-ris 
i\ xaivq aiir?) % avb (fov XaXou/Afvjj SiSa^y; Act. xvii. 19. Atque in tota 
ilia concertatione, qua3 evangelium inter et Gentilium superstitionem 
intererat, nihil pene erat, quod violentius in rabiem infidelmm ani- 
mos in veritatem excitavit, quam quod nova esset religio Christiana, 
quod vetustate destituta; quod antiques ritus, patriumque Dei cul- 
tum tollere conaretur. Quantum autem prsejudicii, ea persuasio 
eorum mentibus indidit, ex ipsis pontificiis errorum voluptate, sen 
potius utilitate obduratis, facile conjicere est. At in omnibus dubiam, 
in plerisque aperte falsam esse antiquitatem, quam praatendunt 
Roman enses, plurimi ostenderunt. Palam autem erat, iis solis rerum 
monumentis exceptis, qua3 (quia Judseis, haBreticis, et schismaticis, 
oiKsTa) jure contemnere sibi visi sunt, nullam plane post homines 
natos, rerum religionumve exstitisse memoriam, quse eorum cultus 
originem antecederet; ita ut nulli dubitarent, quin aeterna esset, 
quam profiterentur, religio. Eo argumento utitur Symmachus Epist. 
ad Theodosium: " Si longa," inquit, " setas auctoritatem religionibus 
conciliat, servanda est tot seculis fides, et sequendi sunt nobis pa- 
rentes, qui secuti sunt feliciter suos. Romam nunc putemus assistere 
atque suis vobiscum agere sermonibus. Optimi principes, patres 
patrioe, reveremini annos meos, in quos me pius ritus adduxit, ut 
utar ceremoniis avitis." Et CaBcilius apud Minutium Felicem : 
" Quanto venerabilius et melius Antistites veritatis majorum excipere 
disciplinam, religiones traditas colere, deos, quos a parentibus ante 
imbutus es, timere, quam cognosse familiarius, adorare ; nee de nu- 
minibus ferre sententiam, sed prioribus cedere." Unde scite Au- 
gustinus: "Hie est mos diabolicus, ut per antiquitatis traducem 



CAP. IX.] CORKUPTIONE ET AMISSIOtfE. 121 

commendetur fallacia." Imo ipsi Indi American! teste Xavereio 
Jesuita, lib. iv. epist. i., de religionis suae antiquitate adversus evan- 
gelii novitatem gloriari soliti sunt. Non id nunc ago, ut ostendam 
Bellarminurn gentilium armis adversus veritatem evangelicam pug- 
nare ; sed quantaa molitionis erat ethnicismum superare, et abolere, 
cum iis rationibus essent muniti ejus professores, quas tantam vim 
ad hominum animos in opinionibus, quas semel susceperunt, reti- 
nendos habere, vir iste doctissimus senserit, ostendo, 

IX. Prseclarum quid sine dubio se fecisse, putavit Edmundns 
Campanius, cum, rationibus istis, quibus religionem pontificiam im- 
peritis persuadere conatus est, colophonis loco addidit : " Testes 
academiae, testes legum tabulae, testes vernaculi mores hominum, 
testes electio Caesarum et inauguratio, testes regum ritus et inunctio, 
testes equitum ordines, ipsseque chlamydes, testes fenestrse, testes 
nummi, testes urban! portus, domusque civicge, testes avorom fructus 
et vita, testes res omnes et reculae, nullam in orbe religionem nisi 
nostram imis unquam radicibus insedisse." Quamvis autem heec 
levissima sint, tamen earn religionem e non rninimo temporis spatio 
se longe lateque diffadisse, atque plurimorum occupasse animos, cor- 
rupisse mores, luculenter ostendunt. At vero quanto majori cum 
pompa, atque argumentations specie, ha3C omnia de Gentilismo dici 
poterant, tune cum ei cum veritate evangelica belluin erat, nemo 
est qui ignorat. Ethnicorum enim superstitio, non unam Europam, 
aut partes ejus aliquot celebriores solnm, sicut ilia pontificiorum, 
invaserat, sed totum mundum ex seculis antiquissimis, ultra omnem 
historiee fidem, et hominum memoriam ita occupaverat, ut nihil 
omrrino per totum terrarum orbem exstiterit, quod domination! ejus 
testimonium non perhibuerit. Nota sunt, quse huic vetustatis prss- 
textui opposuerunt, Clemens, Justinus, Origenes, Tertullianus, Au- 
gustinus, Ambrosius, aliique. Si ideo dubia ilia antiquitas, qua3 ex 
rerum actionumque inter homines monumentis investigari possit, 
veritatis sit prsesumptio, illam sane mortalium nulli, ullo seculo, 
ullave in causa majori cum evidentia, et testimoniorum multitudine 
producere potuerunt, quam ethnicismi patroni. Sine dubio non 
magis persuasi fuere plurimi, se homines fuisse, aut vivere, quam 
ab initio rerum, gentium, nationumque eorum cultum religiosum 
viguisse, si modo res omnes initium habuerint, saternum vero fuisse, 
si ipsa3 a3terna3. Nihil ideo magis clamitabant, quam quod ubique, 
quod semper, quod omnes. Hinc Rochardus Phrisonum rex cum 
baptizandus esset, et pedem unum aqua intinxisset, quessivit, " ubi- 
nam major pars suorum antecessorum constituta esset, in inferno, 
an in paradiso?" Cum diceretur plures esse in inferno, mox resiliens, 
" Rectius est/' inquit, " plures, quam pauciores sequi." 

X. Deinde, durationem diuturnam, neque unquam interruptam, 
tertio in loco ponit cardinalis; si tempora praeterita intelligat, nota 



122 DE THEOLOGI^: NATUKALIS [LIB. I. 

hsec revera ab ilia quse prsecessit baud differt, nisi in eo discrimen 
sit, quod hie, nunquam interrupta, diuturna ista seu ex antiqui 
temporibus diducta duratio, dicatur. Sin de temporibus futuris 
loquatur, nota ista non nisi viri docti conjectura est; quamvis ego 
sane crediderim duraturam ecclesiam Romanam, donee ille adve- 
nerit, qui earn destruet spiritu oris sui. Sed et ethnici perennem 
durationem cultui suo votis destinabant, et prsedictionibus firmabant. 
Nomen sibi se parasse seternum ostensurus poeta, ait, — 

" Usque ego postera 

Crescam laude recens, dum Capitolium 
Scandet cum tacita virgiDe pontifex." 

Hor. Od. iii. 30, 7. 

Sive historicum agere velit, cum Gentilibus minime est conferendus. 
Superstitionis idololatricse initia in hunc usque diem plane igno- 
rantur. Abs ortu autem ejus, ad praBdicatum in orbe evangelium, 
duo minimum millia annorum fluxisse, non dubitatur; neque un- 
quam interrupta fuit ejus professio. Nota res est ; neque probati- 
onum eget Tantas autem radices in eorum animis egerat prsejudi- 
cium hoc, ab antiquitate et duratione diuturna oriundum, cultus 
istius religiosi, quern observabant, ut non mirum esse debeat, si vix 
ullo modo a sententia perniciosissima eo munita se divelli passi sint. 
XL Quarto in loco multitudinem et credentium varietatem enu- 
merat cardinalis; ut hanc notam ecclesiae suae assignaret, magno 
sine dubio emerent, quotquot ubivis sunt, sectarii, cum directe in- 
currat in notam illam verse eeclesise, quam ipse Christus edidit, si 
modo grex Christi vera ecclesia sit. Sed, quoniam papa earn notam 
esse velit; nota esto. Qui multitudinem vera3 ecclesiaa notam non 
esse, si modo verbo Dei lis ha3C dirimenda committi debeat, quique 
Bomanam factionem neque absolute, neque comparate magnam 
multamve dici debere contenderet, is quidem meo judicio causam 
facilem prse manibus haberet. Sed id nos nunc non agimus. Sa- 
pientes, doctique sunt pontificiorum plurimi, atque rerum usu exer- 
citatissimi. Qua3nam ilia sint, quse apta et idonea sunt ad animos 
mortalium in sententiam aliquam in religione vel suscipiendam alli- 
cere, vel ei mordicus et pertinaciter ut adhasrerent persuadere, ad- 
prime norunt. Quanta ideo in hac causa multitudinis vis sit, iis 
probe perspectum est. Imo pene dudum est, ex quo omnis causae 
spes non in alia ulla re illis sita esse videatur, quam quod multi 
sint ; ideoque missis aliis omnibus argumentis, ubivis terrarum, nego- 
tium religionis ferro decernere, diu est, quod constituerint. Interea 
notam hanc propriissime Gentilismo convenisse novimus. Plurimi, 
omnes, totus mundus fuere. Altissimos montes nihil imped ire, qub 
minus terrarum orbis perfecte rotundus dici possit, affirmant mathe- 
maticorum filii. Multb minus cultorum Dei veri perpusillus grex, 
ne totus mundus in malo Gentilismi positus, fuisse dicatur, obstare 



CAP. IX.] COKRUPTIONE ET AMISSIONE. 123 

posse videatur. Quicquid enim pene uspiam erat hnmani generis, 
concordia singular! in polytheismum consenserat : atque, Deus bone ! 
qui viri, qualesque imperatores, reges, duces, philosophi, sapientes, 
boni, justi, temperantes, fortes, patrise amantissimi, aequi bonique re- 
tinentissimi supra quod fingi potest; illine, ut abs horum religione, 
hoc est omnium orrmino hominum, optimorum prsesertim, se divelli 
et separari paterentur; quid abs omni ratione abhorrentius dici aut 
fingi potest, quam ut paucorum hominum suasu fascinati, totius orbis 
terrarum per tot secula persuasioni nuntium mitterent? Vide sis 
lector hunc mundi angulum, in quo, Deo ita gratiose disponente, 
setatem agimus; quotusquisque est qui non summaB insaniaB loco 
duceret, a sententia plurimorum receptissima recedere; prassertim 
cum eorum malorumnonnullis, quseconfertim in primos evangelizantes 
irruebant, exposita sit ista discessio. Et tamen nos omnes non mul- 
titudini, non antiquitati sed uni Christi dicto nos audientes esse de- 
bere, profitemur. Amplitudini vero Gentilismi se nunquam, non si 
se ruperit, sequabit pontificiorum catholicismus. 

XII. Succedit apud Bellarminum,e/nsco/)07*Mm in ecclesiaRomana 
successio; eadem etiam ratio apud Muhammedanos, caliphatus est. 
Habuit itidem vetus Roma pontifices suos maximos, quorum titulum ? 
nomen, locum, officium, spirittim invasit, arripuit possidetque epis- 
copus iste Bellarminianus, Apoc. xiii. 11-13. Eorum pontificum 
a primis consulibus ad Tiberium CaBsarem, sub cujus imperio nomen 
Christianum innotescere coepit, successio fastis recensebatur. Horum 
vero summam auctoritatem divinitus constitutam fuisse crediderunt. 
Ita orator, ad pontifices pro domo sua, c. i., xii. " Cum multa," inquit, 
"divinitus, pontifices a majoribus nostris inventa atque instituta sunt, 
turn nihil prasclarius, quam qubd vos eosdem et religionibus deorum 
immortalium et summa3 reipublicse pra3esse voluerunt." In qua qui- 
dem sententia persistunt adhuc Romanenses ornnes. Illico etiam ea 
profert, qua3 etiamnum in disputationibus pontificiorum de ecclesia, 
utramque faciunt paginam. " Quid est enim/' inquit, " tam arrogans, 
quam de religione, de rebus divinis, ceremoniis sacris, pontificum 
collegium docere conari; aut tam stultum, quam si quis quid in 
vestris libris invenerit, id narrare vobis; aut tam curiosum, quam ea 
scire velle, de quibus majores nostri vos solos consuli, et scire volu- 
erunt?" Neque horum pontificum quisquam aut femina fuit, aut 
magus, aut homicida, aut incestus, aut sacrilegus, quod scimus ex 
eorum temporum monumentis. Abs hisce vero diversam in reli- 
gionis negotio opinionem suscipere, non nisi extreme dementise 
visum est. 

XIII. Imo tantaB fuere auctoritatis summi isti pontifices, ut vix 
impune magis ab eonim sententia in religione dissentiri cuiquam 
licuerit, quam nunc temporis ab ipsius papas. Eorum enim auctori 
tatem ita describit historicus, ut vix scire possis, utrum de veteri an 



124< DE THEOLOGIZE NATURALIS [LIB. L 

de nova Roma loquatur. Hovrtyixsg, inquit, ex institutione scilicet 
Numse, rqv j&syfffrriv tfapa 'Pu/Aaioig s^ovtftav 'l^ovtit .... s/c7 xaf ruv 
j&syiffruv vpayfidruv xvpior xai yap dixdfyvtfiv ovroi rag )spdg ftixag 
airdffag, Idiuraig re xal ap^ovdi nai Xsirovpyo/g Ssiuv (quse solenrds adhuc 
est Romanse ecclesise in varia membrorum genera distributio), xaf 
VG^oOsrouffiv offa ruv ispuv aypatpa ovra %al avsQitfra, xpivovrsg a dv 
dsia ruy^dvsiv avroTg paveiy VO/AUV rs nai s6ifffj,uv. Tag ds ap%dg 
offaig ^uo'/a rs xai ^spaffsfa $zojv dvaKtirai, xai roiig hpsTg atfavrag s^srd- 
fyvffi. 'Yvrrf'srag rs avruv xaf Xsirovpyovg, oJg %puvrai tfpbg ra ispa, ovrot 
(pv\drrovff( f^qdzv s^af^aprdvsiv vapd rcvg hpovg voftovg. ToTg rs /diwraigj 
(/Koffoi {Ay "(taffi rovg ^spi ra $£?a, 5j daij&ovia, ffs^afffAovg, £^yr,rat yivovrai 
y.at vrpoffirar xa/ s7 nvag a'/ff&uvrai ftf) veiOofASvovg ra?g tftirayaTc avruv, 
fyl[jiio\j<si vpbg sxaffrov ^pJj/^a opuvrsg. E/V/ rs dvuir&vQvvoi tfdffqg d'txqg rs 
xa/ ^Tj/a/as, ours /3ouX?j Xoyov avrodidovrsg ours brifty. ' ExXiffovrog d's rivog 
avruv rev /3/ov, srspog s/g rbv sxsivov xadiffraro rovov, ovy^ v<ffo rov dfjf&ov 
a'tpsfatg, dXX' uvo avruv exsivuv, Dionys. Halicarnas. Antiquit. R-om. lib. 
ii. An accuratiorem pontificise auctoritatis descriptionem exhibere 
potuerit, si jam mine (uti olim) Rom86 viveret Dionysius, merito 
dubitari possit. " Summa/' inquit, " pontifices auctoritate prsediti 
sunt, maximisque in rebus dominantur. Nam omnes lites sacras 
jud leant inter idiotas, magistratus, ac sacrorum ministros." (In qua 
parte auctoritatis suse exsequenda, nulla non regna Christiana turba- 
vit pontifex Romanus, quaBdam etiam pessundedit et evertit.) " Sed 
leges etiam ferunt de sacris, quse nondum scripta sunt, nee usu re- 
cepta, si digna videantur, quae legibus, et consuetudinibus sarciantur" 
(hoc est, ipsi soli judices fuerunt traditionum non scriptarum; ita ut 
quascunque vellent, et quandocunque, legibus et canonibus obser- 
vanda sanxerint; qua? arx est praesentis pontificise potestatis muni- 
tissima.) " In omnes item magistratus quibus sacrificia et deorum 
cultus est commissus, et in omnes sacerdotes inquirunt, ministros 
quoque sacrorum in officio continent, ne quid contra sacras leges de- 
linquant." (Soli scilicet totius cleri Domini, ordinis et potestatis 
omnis ecclesiasticse fons et origo.) " Idiotis etiam deorum seu geni- 
orum cultum praemonstrant et interpretantur." (Idiotis autem istis 
satis est, si fide implicita ea, qua? ipsi in cultu divorum praecipiunt, 
reverenter colant et amplectantur.) " Quod si quern animadvertant 
pra9scripta sua contemnere, eum mulctant pro delicti magnitudine" 
(at pcenas istas capitales fuisse, pra3terquam in virgines vestales non 
legimus. Sed nulla pene in tota Europa regio est, quam funestis 
caedibus, sanguine, flamma, variorum generum mortibus ob neglecta 
prsescripta sua non macularunt, secundi ordinis pontifices Romani.) 
''Ipsi judiciis ac mulcta sunt immunes, nee tenentur vel senatui, vel 
populo ration em reddere :" (hoc est, pontifex omnes judicat, a nemine 
judicatur. Et dulce quidem auribus pontificiis sonat avvirevQwos* 
Sed velint nolint, rationem tandem reddent omnium judici.) " Si 



CAP. IX.] COKRUPTIONE ET AMISSIOKE. 125 

quis autem e vita excesserit, in defuncti locum alius solet subrogari, 
non populi suffragiis, sed qui collegio videtur maxime idoneus." 
Prout etiamnum Romas fit. Cognoscat autem hinc lector, cujus suc 
cessor, cujusque vicarius sit pontifex Romanus. 

XIV. Conspirationem in doctrina cum ecclesia antiqua proximo 
loco proponit. Cum autem abs ecclesia ista antiqua apostolos eorum- 
que scripta excludat, nihil aliud intelligit, quain earn esse veram 
ecclesiam, qua3 de rebus sacris ita docet, quemadmodum eorum, ex 
quibus coustat, antecessores docueririt. Atqui totius Gentilismi hsec 
arx erat munitissima. Nihil stultius, nihil vituperio dignius cense- 
bant, quam ritus ararftftrafadoYouf rejicere. Ea erat superstitio, quaB 
veterum ignara deorum. Socrates non ob aliam causam morti 
adjudicatus est, quam quod eos deos non esse senserit quos ab anti- 
quo urbs deos esse crediderit. In Christianos prsecipue, quod avita3 
et patrise religionis essent desertores tantopere saBvitum est. Quan 
tum negotii evangelii professoribus hoc argumento facesserunt ido- 
lolatraB, testes sunt, Origenes, Justinus, Tertullianus, Arnobius, Lac- 
tantius, Augustinus, Clemens Alexandrinus, atque ad unum omnes, 
qui adversus eorum sopliismata veritatis patrocinium susceperunt. 
Itaque neque abs hoc praejudicio adversus evangelium immunes fuere. 

XV. Septima nota Bellarminiana est, unio membrorum inter 
se, et cum capite, episcopo Romano. Pudet gloriationis insolentis; 
unio ilia quaB inter Romanenses viget, maximum est Christiani no- 
minis opprobrium ; et nisi ea ratio, quaB pro utilitate facit, inter pluri- 
mos potissima esset, jamdudum pene nulla fuisset. Absit vis, 
tyrannis saBvissima, vivicomburium, ignorantia, avaritia, typhus se- 
cularis, mundi prassentis amor, dilutior statim apparebit, quam ut 
subsisteret, ista unio. Qualis autem sit testantur bella, latrocinia, 
lanienaB, caBdes, urbium vastationes, agrorum depopulations, quaB 
inter istius ecclesias membra, frustra reclamante pontifice Romano, 
quotidie perpetrantur fiuntque. Nisi stupidi, caBci, aut mortalium 
essent impudentissimi, juxta ac veritatis evangelicaB ignarissimi, in- 
sanissimaB hujus gloriationis dudum eos puduisset. Mallem ego 
ecclesiam in mille particulas divisam, quam papistice unitam. Dis- 
sidia, dissensiones, schismata, poKtica, ecclesiastica, animorum, opi- 
nionum, scriptorum, quse in ea hominum conspiratione, quaB se 
ecclesiam dici vult, vigent, novit terrarum orbis; in eo tantum ob 
varias rationes, politicas, seculares, Satanicas, consentire videntur 
astuti homines, et rebus seculi fascinati, quo veritati evangelicaB, et 
Christianorum per ipsum Christum partas libertati strenuk adversar- 
entur. Neque tamen assererem, nullam apud pontificios omnino 
unitatem haberi; cum de papa praBdixerit Spiritus, quod "faceret 
omnes, pusillos et magnos, divites et pauperes, liberos et servos, 
habere characterem in dextra manu sua," Apoc. xiiL 16. Inter 
etbnicos plurinaa ajiter se habuere. Fortis ille armatus totain do- 



126 DE THEOLOGIES NATURALIS [LIB. I. 

mum, orbem, in pace et unione continuit. Diversitas qusedam in 
cultu erat, non ei absimilis, quse apud ordines religiosos, quorum 
uni divus hie, alii magis alius placet, conspicitur. Summam rei 
quod attinet, pacem inter se conjunctissime sub capite suo Satana, 
ejusque vicario pontifice summo Romano coluerunt veteres idolola- 
tra3 ; pra3sertim postquam orbis urbi discesserit. Yarias religiones 
inferre, alios, quam quos ipse coleret deos, adorari, prsedicari, ne 
sineret, Augusto persuasit apud Dionem Mascenas, prout dudum 
alibi ostendimus: peregrines etiam deos inducere, duodecim tabu 
lar um lege vetitum. Romanis mores in sacris ab iis urbis alienos 
suscipere, nefas fuisse et illicitum, adversus doctrinam Pauli arguunt, 
Act. xvi. 21. Sola pene ^Egyptus haeresium postulata. In op- 
primenda veritate dissensio nulla. " Pagani," inquit Augustinus, 
Sermone de Jejunio, " colentes multos deos diversos, imo litigantes, 
atque inter se hostili odio ardescentes, tenent tamen in iis qualem- 
cumque unitatem, cum pariter eant ad eorum templa, diis ipsis iratis, 
ipsi Concordes sunk" Atque concordise hujus opinione elati, Chris- 
tianis dissensiones exprobrare soliti fuerunt ; teste eodem Augustino, 
lib. de Ovibus, cap. xv. ; et Clemente Alexandrine, Stromat. lib. vii. 
XVI. Cum cardinale pergamus. Sanctitatem doctrince, cum 
ejusdem efficacia, atque auctorum ejus sanctitate, octavo et nono 
loco memorat. Procul omni dubio doctrina sanctissima verissima 
est. Nam ipsum evangelium veritas est secundum pietatem, teste 
apostolo ad Titum, cap. i. 1 . Eademque maxime efficax ; cum " verbum 
Dei vivum sit et efficax/' Heb. iv. 12; "imo potentia Dei creden- 
tibus ad salutem," Rom. i. 1 6. Eo regenerantur " quotquot ex Deo 
nati sunt," 1 Pet. i. 23. Auctorque ejus sanctus; cum non nisi 
sanctissimus Dei Filius fuerit, Heb. i. 1, 2; Joh. i. 18. Quid autem 
sanctitas sit, quid verum falsumve, nos nisi ex eo verbo edocti, scire 
non possumus. Ea autem sanctitas quse videri potest, fingi potest; 
ea quaa fingi non potest, videri non potest. Sanctitatem autem Ro- 
manaa ecclesise testantur plurimi omnium ordinum in ea homines, 
fere omnes: clerus prsecipue ; testantur paparum vitas, mores, mortes, 
ethnicis detestandse; episcoporum fastus, superbia, avaritia, igno- 
rantia, ignavia, erudelitas, rapina; religiosorum, uti vocantur, astus, 
fraudes, impuritas, hypocrisis, peccataque innominanda: omnium 
idololatria; Jesuitarum pra3cipue fraudes, imposture, mendacia, pro- 
ditiones, homicidia, libidines, perjuria, atque omnibus omnium ordi 
num hominum peccatis extenuandis solertia. Eousque autem ejus 
ecclesiae sanctitas demum progressa est, ut ob earn apud Lidos 
Americanos, ubi vel maxime in honorem Christi et evangelii exco- 
lere earn debuerant, plane invisum et abominandum redditum sit 
ipsum nomen Christianum : ita ut quidquid tandem de iis statuatur, 
commune aliquid cum Christianis, eorumve religione habere, obsti 
nate et prsefracte renuant. Tandem eo rem deductam esse, conque- 



CAP. IX.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE. 127 

ritur Ludovicus Granatensis, "ut apud gentes barbaras adeo sit 
Christianum nomen exsecrabile, ut si, quando ad eos monachi mit- 
tantur, ne illos simili odio detestentur, necesse sit dicere illos quid em 
non Christianos, sed patres esse, qui ad eorum salutem curandam 
venerint; e& enim crudelitate Hispanos erga illos fuisse usos, ut 
sanctissimum Christian! nomen, non pietatis et religionis, sed crude- 
litatis et immanitatis nomen habitum sit." Sanctissimus Dominus 
Jesus prostitute suo tempore sanctitatis hujus poenas repetet. Sancte 
etiam fecerant patres Societatis, cum in prsedicatione evangelii apud 
Chinenses, studiose Jesum Christum crucifixum fuisse occuluerint; 
atque ita in alium, nescio quern, Jesum, ut fidem ponerent, persua- 
serint; quod demum Romse prohibitum. Mirum autem est Bellar- 
minum hunc locum attingere ausum fuisse, cum probe sciret, facilli- 
mum factu esse, ex probatis historiis, suse ecclesiaB scriptoribus, 
exemplis quotidianis ingentia volumina exsecrandorum scelerum, 
libidinum, impietatum, prsecipuorum patrum istius ecclesise plenis- 
sima, conficere. Sed hoc pensum nostrum non est. Si de sancti- 
tate in hominum oculos incurreiite loquatur vir doctissimus, earn 
omnes secundum regulam aliquam vel divinitus datam, vel quovis 
modo receptam, mensurari debere confitentur. Ea autem erat quo- 
rundam philosophorum apud ethnicos doctrina, ut earn Christianos 
multos adhuc non pudeat sanctissimam appellare. Ejus efficaciam 
ad mutandos hominum mores plurima exempla probant; et quanta 
fuerit apud ethnicos, secundum philosophic pra3cepta vitae sanc- 
titas, notum est. Unam prseter fidem, et veri Dei in Christo cogni- 
tionem, quse sola vita seterna est, eorum, quae in oculos incurrunt, 
nihil pene illorum aliquot defuisse videtur. 

XVII. Deinde miracula, quce in sua ecclesia fieri, alibi non item, 
contendit, recenset. Neque ullibi magnificentius se gerunt scrip- 
tores nonnulli pontificii, quam cum ad miracula deventum est. 
Virum hie, si se ullibi ostendit Valerianus magnus in Capucinorum 
fratrum miraculis recensendis ; consulat eum lector, cui Aurea Le- 
genda Jacobi a Voragine satis non facit; atque in miraculorum 
istorum historiam Yalerianam, animadversiones viri doctissimi Jo- 
hannis Comenii. Si quis prcestigiis, nugis, figmentis, mendaciis, 
vanis, inutilibus, portentosis, diabolicis, ridiculis et blasphemis de- 
lectetur, ad eat legendas, vitarum sanctorum scriptores, monacho- 
rum archiva, sanctorum papalium canonizationes, annalium etiam 
ecclesiasticorum post quartum seculum consarcinatores, atque, quid- 
quid uspiam id generis corradi aut fingi possit, ei affatim suppedi- 
tabunt. Unum tantum de mille, quo de reliquis judicari possit, hie 
repetendum duxi ; memoriaB autem traditur in libro conformitatum. 
Cum Franciscus, inquit auctor, " aliquando concionaretur, et asinus 
in populo tumultuabatur, Franciscus ei dixit, Frater, asine, esto tran- 
quillus donee concicnem absolvero. Confestim asinus dicto audiens. 



128 DE THEOLOGIZE NATUBALIS [LIB. I. 

se intra Francisci pedes composito gestu reponit." Mimm, si in 
toto mundo asinus supersit, qui illico se in ejus ecclesiag potestatem 
dedere nolit, in qua tota haec, miracula perpetrandi, efficacia locum 
obtinet. 

XVIII. Interea autem ; ut vera miracula, immediate, Dei poten- 
tia ad confirmandam veritatem coelestem edita, qualia fuere ilia 
Domini nostri Jesu Christi, atque apostolorum, magoam vim et effi- 
caciam habuisse, ad excitandos hominum animos, ut ipsi veritati 
auscultarent, atque ei crederent, omnes norunt ; ita certissimum est, 
portenta diabolica, atque miranda, quorum causae investigari non 
possunt, et figmenta pro veris miraculis venditata et credita, valid- 
issima esse, ad vulgus credulitate superstitiosa illaqueandum, atque 
ad dogmata pertinaci reverentia amplectendum, quae per ilia confir- 
mari videntur. Atqui istiusmodi miracula inter ethnicos frequent- 
issima fuere. Nemo pene est inter historicos probatiores Graecos, 
aut Latinos, qui eorum plurima scriptis non tradiderit. Nota sunt 
quae de Pythagora Porphyrius, de Apollonio Philostratus scripsere; 
usque adeo, ut Tyaneum istum magum, ipsi Christo in miraculorum 
claritudine conferendum, impie contenderit Hierocles; cujus scele- 
ratam audaciam libro singulari retundit Eusebius. Sed hoc quidem 
mhil ad pontificios, quibus solenne est jurare, hunc aut ilium fratrem 
plura miracula edidisse, quam ipse Christus atque omnes apostoli. 
Innumera sunt hujus generis miranda, quse Diodorus, Livius, Poly- 
bius, Plutarchus, Cicero, Plinius, Suetonius, Tacitus, Caesar, Pausa- 
nias, Dionysius Halicar. sparsim recensent. Eorum aliquot collegit 
Valerius Maximus, lib. i. cap. vi.; singularibus insistere, iisve cum 
miraculis pontificiorum conferendis, nolo. De Delphici templi a 
Gallorum sacrilegio liberatione, historiam decantatissimam innuisse 
sufficiat. Inter alios refert Pausanias in Phocicis. Satanam thro- 
num suum inter homines, prascipuum apud Delphos, per aliquot 
secula posuisse, omnes norunt. Nullibi terrarum se pro Deo hujus 
muudi impudentius venditavit. Templum Apollinis in iis exstructum, 
omnium pene gentiumpopulorumqueanathematislocupletatum, Galli, 
duce Brenno, in Graeciam irrumpentes, spoliare aggressi sunt. Cum 
autem superatis Thermopylis, recta Delphos Brennus contendisset, 
oppidani metu perculsi ad oraculum confugerunt; illos statim bono 
animo esse, iiihilque formidare jussit Deus: 3>uX«£g/t/ ds avrbg z<xriy- 
ysft.&ro ra eavrov' — " Se sua defensurum pollicitus;" illico omnia pro- 
digiorum plena. ToTg ftapZdpotg farttiipam ra SK roD %sou rayjj rs xal 
wf /'<?/££ v <pavs?urara' — " Prodigia repentina et omnium quae unquam 
audiverimus, evidentissima, in barbaros divinitus exstitere." "H rs yap 
ofqv sftzfytv ruv FaXarwv ffrparsia fiiaiug xai str} vXtfarov sasisro 
— " Primum terra, quantum ejus Gallorum acies occupa- 
verat ingenti motu per totum ferme diem contremuit." Deinde, 
Rpovrai re xai xipavvot Guvs^sTg syivovro, nai o/ [A\v e^s-TrX^rrov rt rovg KsX- 



)AP. IX.] COKRUPTIONE ET AMISSIONE. 129 



ovg xat dzyssfftiat rote, wo7 ra KapayysXXofASva sxuiXvov — " Tonitma et ful- 

niina non solum Gallos exterruerunt, sed ad exaudienda, quae da- 

>antur a ducibus signa, hebetate sensu attonitos reddiderunt." T« 

uv qpwuv rrtvixavra fftpiffiv sfyavri (pdfffAura, o 'Yftepo-fcog xai Aaodoxog rs } xal 

Hvppog- — " Visas praeterea in eos consurgere heroum species, Hype- 

ocbus, Laodocus, et Pyrrhus," aliique. Toiovroig pev c/ (3dp£apoi vapa 

riv Ji/Aspav qnttyftCHft rz xa} ixqrkjjfcsffi <fvv£i%ovro. Ta ds ry vvxri 

fftpag s/tsXX&v aXyuvonpa sKiXTj-^affQar — " Atque hujusmodi qui- 
em per totum diem terroribus et cladibus perculsi Galli fuere. 

autem funestioribus casibus territi et percussi/' Id quomodo 
actum sequentia decent. 'P/yog rs yap, inquit, h^uplv xai vipsrbg vjv 
[*,(& rrZ piyzi. Tlzrpai rs aKoXtfftidvovffai rov TLapvaffffov /Asydhai, xa/ 

pfa'yvbfA&iHM GKOVOV rove, (SapSapovg £/%</!/ xai avrofg ov xatf sva 
tic, aXXa xura rpidxovra, y.ai 'in tfXsioffiv, ojg sxaffroi zv r& aura; 

n Kut avot,-~aut/j,zvoi rvyjDitv, aQpooig v\ avoXsia eyivsro vwb rr^g i^Co- 
r,g ruv xw^vuv — " Ea nocte acerrimum frigus cum nive eos vehe- 
tnenter afflixit. Saxa prseterea ingentia et mentis erepidines e Par- 
asso sponte avulsse, in barbaros, quasi signum propositum corrue- 
*unt. Neque singuli aut bini opprimebantur, sed triceni et eo plures, 
ti forte simul, aut in prassidio constitissent aut una quiescerent, ab 
ngruentibus rupibus collidebantur." In hunc modum autem territi, 
racti, dissipati, ad unum omnes internecione deleti sunt. Ita Deo 
lacuit sceleratam bumani generis impietatem, atque a sui cogni- 
lone et cultu defectionem ulcisci. Quoniam enim iis visum non 
uit, Deum in notitia retinere, tradidit eos Deus in potestatem prin- 
ipis tenebrarum, eique permisit, ut ad majorem obdurationem, 
i/Aovfag arcis defensione, tot tantaque prodigiosa miracula 
deret. Ad eundem modum cum antichristi sectatoribus se acturum 
raedixit, atque egit. Propterea enim quod amorem veritatis non 
eceperunt, ut salvi fierent, " misit iis Deus efficaciam erroris, ut 
jrederent mendacio, atque ei deludendos tradidit, cujus adventus est 
x ilia vi efficaci Satanaa, cum omni potentia, et signis, et prodigiis 
nendacibus;" prout nos docet apostolus, 2 ad Thess. ii. 9, 11. Hoc 
;amen interest inter utriusque efficacioe gradus, quod antichristus 
3apalis, nunquam usquam adhuc tot miracula et prodigia perpetravit, 
uot quantaque in idololatrise etbnicse patrocinium edidit Satanas. 
Juamvis enim hujusmodi portentorum prodigiorumque myiiades 
dversus unicum sacras Scripturae testimonium, ne flocci quidem sint 
aciendae, tamen, si quae talia in sacrorum pontificiorum defensione 
inquam usquam accidissent, quae qualiaque apud Delphos exstitere, 
acile conjici potest, quam avide in rem suam ilia arriperent papicolao, 
uaque insolenti gloriatione se ubivis efferrent. Hoc ideo etiam, 
cilicet miraculorum, freti praejudicio, se ab errorum tenebris divelli 
acile non patiebantur. Quid enim? an deos potentes, propitios, 
mesentes, — quibus se, cultumque suum, curae, cordi fuisse, tarn illus- 
VOL. XVII. .9 



130 DE THEOLOGY NATURALlS [LIB. I 

tria habuere documenta, — quorum numen, potestas, summa vis, ac 
beneficia, tot mirandis prodigiis manifesta facta sunt, — ad novae in 
mundo antea inauditae religionis praedicationem, cui operi incubue- 
runt pauci, ignoti, superstitiosi, nihili homines, — desererent? Id qui- 
dem ab omni sapientia, constantia, fide, virtute, alienum satis fuisse 
visum est. Deumne ignotum, liberatorem crucifixum, religionem 
Judaicam, relictis diis patris, postquam per innumerabilem annorum 
seriem, iis bello, paceque usi fuissent, recipere aequum censeri de 
beat? mori satius esset, quam summum hoc scelus aut dedecus in se 
admittere : ut vero praejudiciorum horum montes superaverit evan 
gelium, notum est. 

XIX. Lumen propheticum nota est Bellarmini duodecima ; non 
illud quidem, quod in divinis Yeteris Novique Testamenti scriptori 
bus inerat; non illud Jesu Christi, atque apostolorum ejus, cui inni 
titur omnis fides Christiana; sed futurorum quoddam praedicend 
donum, quod nonnullos in Romana ecclesia habuisse dicit, intendi 
cardinalis. Pseudo-prophetas omni aevo tarn intra, quam extra De: 
populum exstitisse, omnes norunt, nihilque est, in quo Satanas ho 
minum mentes magis fascinavit, sibique obnoxias magis reddidii 
quam rerum futurarum praedictionibus. Inter gentiles vixere Si 
byllae, gentilesque future; quarum oracula celeberrima, atque omni 
idololatrise foedissimae confirmationi servientia, prout apparet e. 
omnibus vaticiniis, ex libris eorum desumptis, quae apud Livium 
Ciceronem, aliosque exstant. Oraculum Delphicum, aliaque totu 
orbis veneratus est. Quousque Satanas possit, quousque Deus e 
permittere velit, ut futura prcedicat, non nunc disputamus. Id cer 
turn est, inter gentiles persuasissimum fuisse, lumen propheticm 
apud se solos resedisse; deosque suos, futurorum solos fuisse prse 
scios, atque praenuntios; donumque illud futura praenoscendi, cur 
multis communicasse ; hoc itaque etiam praejudicio occupati, verital 
bellum indixerunt pertinaciter. 

XX. In decima-tertia nota sua, quae est adversariorum confessii 
infeliciter se expedit cardinalis ; nisi numerum quindecim notarut 
complere antea constituisset, procul omni dubio, hanc ineptissimam 
trivio non arripuisset. Sed utinam nulli fuissent inter patres antique 
scholasticos, aliosve, qui eatenus confessione sua gentilismo astipula 
fuerint, ut eos, si modo ptra Xoyov viverent, in ista superstitione sa 
vos fieri potuisse affirmarent ; neque unquam luculentius testimoniui 
ex ore ullorum adversariorum ecclesiae suae, extorquebit cardinalis. 

XXI. Infelix eorum exitus, qui se ecclesice opposuerunt, dec 
mam-quartam notam constituit. Hanc etiam sibi adsciverunt idol- 1 
latrae. Gallorum sacrilegorum vravufaOpfav memoravimus. Aurwl 
Tolosanum, 1 in proverbium abiit. Eorum, qui neglectis aut spreti 

i « Proverbium de re exitiosa, et habenti funesta. De Sacrilega praeda Gallis pcjj 
niciosa." Vid. Justin, lib. xxxii. cap. iii.— ED. 



CAP. IX.] CORRUPTIONE ET AMISSIONE 131 

religionibus negotium quodcunque aggressi sunt, infelices exitus tra- 
dunt historic! omnes. Ex eo autem conjici possit, quantum fiduciae 
in nota hac posuere ethnici; quod cum primum evangelium innotes- 
ere cceperit, eo secularis felicitatis per varies successus, prosperosque 
erum eventus, succrevisset omnis superstitionis metropolis, ut quo 
Itius ascenderet, non habuit. Atque inde omnes rerum eventus 
nfaustos, bellorum exitus infelices, malaque omnia, quibus ullatenus 
afnigebatur humanum genus, Christianis eorumque religioni impu- 
anda esse, constanter affirmarunt. TJnde Tertullianus : " Praetexunt 
ad odii defensionem illam quoque vanitatem, quod existiment omnis 
ublicae cladis, omnis popularis incommodi, Christianos esse causarru 
Si Tiberis ascend it in mcenia, si Nilus non ascendit in arva, si ccelum 
tetit, si terra movit, si fames, si lues, statim ' Christianos ad leones' 
cclamatur." Similia habet Cyprian, ad Demetr., Augustin. lib. iiL de 
Civitat. Dei, cap. xxx., et lib. v. cap. xxiL, et quaestionis centesimae 
vicesimae sextae ad Orthodoxos, posterior pars haec est : Hug ds 6 ' 
ov ftstxvvrai offibirspcg, on Zag j&lv exsTvog xare?%e Tag <r6X&tg, 
xai ot aypol tvwpa'yiav V.CL] svdqvtav iKSKryvro, xa/ ravra 

up* o5 8z avrag rb XpiffrtaviKov xarsXaQe xyjpvy/^a, xai o'/xuv, 
a/ o/xouvraic xai r%.g Xoiffqg tvtiriviag xarsffrvjffav g'^^ao/; xa} /&6Xig ra X&i~ 
\/a.va ruv vdXai v<?rb TUV 'EXX^i/wi/ f ye i yevrj{A.svuv xntf^druv xars^ouffai ri 
, yeyevriff&ai dtixvvovffi rrjg vraXaiag gi/^v/ag xaj rqg vsag spq{Afag 
xarzpag rag Spqffxsiag a/rfag a/A<porspuv irpo<pepovffai. Certissimum itaque 
st, Bellarminum hie non nisi Gentilium armis pugnare. Videantur 
cripta apologetica Christianorum veterum ; Justini, Tertulliani, Ar- 
obii, Augustini, Orosii, quid de hac nota statuerint ethnici, quid 
evera statuendum sit, ostendunt luculenter. 

XXIL Felicitas temporalis divinitus concessa, ultima nota veras 
cclesiaa Bellarminiana est. Si ad perdendam ecclesiam sobrius 
iccessisset, notam hanc vix adhibuisset. Ethnica est, Muhammedica, 
-erbo Dei imprimis adversa. Ea quidem adversiis prophetam Je- 
emiam contendit turba idololatrica Judaeorum in ^Egypto, Jer. xliv. 
i5-18: " Respond erunt Jeremiae omnes viri illi qui sciebant uxores 
uas adolere diis alienis, et omnes feminae ipsae quaa adstabant, con- 
jregatione magna, totus denique populus habitantium in terra 
Egypti, in Pathroso, dicendo, In verbo quod indixisti nobis no- 
nine Jehovae, minime sumus auscultaturi tibi. Sed omnino facturi, 
[uodcunque verbum prodierit ex ore nostro, adolendo reginae cceli, 
'.t libando ei libamina, quemadmodum fecimus, nos, majoresque 
lostri, reges nostri, ac principes nostri, in civitatibus Judae, et in 
>lateis Jerusalem : nam satiabamur cibo et erainus hilares, ac ma- 
um non experiebamur. Ex quo vero desiimus adolere reginae cceli, 
t libare ei libamina, eguimus omnibus, et gladio ac fame absumpti 
umus." Eat nunc cardinalis, et doceat nos, quid inter suam hancque 
udaeorum notam distet. Ex utraque parte acerrime disputant, et 



,132 DE THEOLOGY NATURALIS, ETC. [LIB. II. 

felicitatem ex una divinitus concessam, ex qua coelestium cultui se 
dederunt, exaltera miseriam summam ob ejus neglectum se^retulisse, 
affirmant. Sed quid ista sunt quaaso, panis, scilicet, cibus, hilaritas, si 
ad ea, qua3 orator ethnicus in hujus notes assertione profert, conferan- 
tur? " Quam volumus licet/' inquit, " patres conscripti, ipsi nos ame- 
mus: tamen necnumero Hispanos, nee robore Gallos, nee calliditate 
Pcenos, nee artibus Grascos, nee denique hoc ipso ejus gentis et terrsa 
dornestico nativoque sensu Italos ipsos ac Latinos, sed pietate et re- 
ligione, atque hac una sapientia, quod deorum immortalium numine 
omnia regi gubernarique prospeximus, omnes gentes nationesque su- 
peravimus," Cicer. Orat. de Haruspic. Responsis, ix. Si virum consula- 
rem gravissime de Romanorum rebus gestis, victoriis, successibus prodi- 
giosis disserentem audiret cardinalis, omnibusque hisce in vanissima3 
superstitionis confirmationem abutentem, quid quaaso haberet quod 
reponeret? verce ecclesice, adeoque religionis, et cultus veri, notam hsec 
pra3bere, non iret inficias; manus daret necne, incertum; quo se, ac 
veritatem tueretur, difficile admodum est conjicere. Ita Dionysius 
Halicarn., Antiquit. Rom. lib. ii., affirmat se sacra Romana exposuisse, 
"iva roTg ayvoouffi rqv 'Pw/Aotiuv svfftQeiav, yv 01 dvdpsg fanrydtvtv, fjs/j vapddo^ov 
pavfi rb vaVTag avroTs rb x,a\Xiff-ov XaCs/f roi>£ rtoX'sftovs rtXog, atravruv yap 
avruv rag ap%ag xat rag vvoQifcig evfc&ardrag (pavqffovraj rtoiqtfa/jszvoi, 
xai dia rovro ftdXiffra rovg SzoiJg sff^Korsg ev ro/g xivdvvoig sufLtveit' — llOC 
est, " Ut quibus hactenus ignota fuit Romanorum pietas, mirari de- 
sinant, semper eis felices contigisse bellorum exitus; omnia enim 
ilia religiosissime,ac justissimis de .causis auspicati esse, comperientur ; 
ideoque deos in periculis habuisse maxime propitios." 

XXIII. Atque hsec omnia in eum finem dicuntur, ut vis ilia di- 
• vina et efficacia evangelii, seu de cruce Christi sermonis, qua de 

omni cultu idololatrico intra breve temporis spatium insignia tro-j 
phsea constituit, magis eluceseat: ea sola freti, atque Christi in ea 
praBsentia, potentiaque, paucissimi, homines innumeros, totum mun- 
dum; pauperes, rerum dominos; insipientes, sapientissimos ; indocti, 
doctissirnos, — pvsejudiciis, rationibus, traditionibus antiquissimis, mi- 
raculis, argumentis iis, quas Christiani saltern nomine tenus irrefra- 
gabilia etiamnum censent munitos, — adorti, non destitere, donee per 
mille pericula, mortes, cruciatus, discrimina innumera totum mun- 
dum Deo atque Christo subegissent. 

XXIV. Cum piimum autem lumen evangelii elucescere coeperit, 
dominatus sui Catholici, et antiquissimi ruinam ex multis indiciis 
Satanas pra3sentiscere visus est. Ne tamen fatiscere, aut in ex 
tremis sibi deesse videretur, nullum non movit lapidem, quo se 
suosque ad versus veritatem ccelestem muniret, illamque opprimeret, 
Pra3terquam enim, quod immani crudelitate mancipia sua in evan 
gelii professores sssvire coegerit, ut si fieri potuerit,, veritatem in 
illoram, qui earn coluerunt, sanguine suffocaret, etiam superstitioneni 



CAP. I.] DE THEOLOGIA AD AMIGA ANTEDILUVIAN A. 133 

illam, qua ipse unus omnia erat, varie instaurare, atque ei novas 
vires, novumque nitorem addere conatus est. Cum enim duae Gen- 
tilismi partes fuerint; vanaB scilicet de Deo rebusque divinis opina- 
tiones, atque cultus idololatricus, plurima fuere in utraque parte 
inter omnes homines receptissima, a quibus ipsa ratio humana, cum 
ilia ad examen revocaret, necesse habuit abhorrere. Ne ideo ex iis 
primo dubitandi de tota ilia vanissima superstitione, qua illaqueati 
fuerunt, ansam ulli arriperent atque proinde veritatem investigandi, 
statim ac evangelii fama in mundo percrebuit, viros magnos doc- 
tosque excitavit, qui salva ejus auroxparopfa opiniones de Deo rebus 
que divinis spirituales magis, atque a recta ratione minus abborrentes 
excogitarent, defenderentque, atque cultus celebrandi rationes minus 
saltern ineptas, ridiculasque iis, quse vulgo in usu fuere, statuerent. 
In prima opens parte, Amelius, Eumenius, Plotinus, Proclus, Hie- 
rocles, Celsus, aliique sedulam ei navarunt operam. Isti etenim 
quamvis idololatrias essent retinentissimi, opiniones tamen de Deo 
sobrias magis, quam philosophorum vulgus antea tradiderat, sedulo 
exposuerunt; atque vanas, falsas, noxias de numine sententias ex- 
ploserunt. Hoc autem conatu illos ejus veritatis, quam odio habu- 
erunt, beneficio, qua3 jam sui radios in hominum mentes immiserat, 
usos esse, certissimum est. Eorum, qui cultum nefarium, atque 
mysteria ejus sceleratissima fuco delinire sategerunt, principes fuere, 
Apollonius, Porphyrius, Jamblicbus, et Julianus; atque in hisce con- 
stitit ultimus mentis Hellenismi conatus. Praepotuit autem Dei 
verbum et Spiritus; donee invalescente hominum malitia et impie- 
tate, a vero puroque Dei cultu, totus pene terrarum orbis denuo- 
turpiter defecerit. 



LIBER II. 

DE THEOLOGIJE POST LAPSUM ET INGRESSUM PECCATI, 
INSTAURATIONE, ET CORRUPTIONS DENUO ; 

SEU DE THEOLOGIA ADAMICA SUBLAPSARIA ANTEDILUVIANA. 



CAPUT I 

leologia gradatim corrupta, gradatim instaurata — Theologia in abstracto, doc- 
trina divina — Revelationum gradus — Theologiae supernaturalis ortus — Pri 
mus in promissione seminis mulieris gradus — In ea promissione fcedus novum 
datum, initum, stabilitum — Vis vocis nv ^ — Natura foederis Deum inter 
et homines, Gen. iii. 15, explicatur — Christus mediator promissus — Agnus 
mactatus — Novae theologian capita praecipua — Quae in Gen iii. 15, addueunt 
Targumistas, et Paulus, Epist. Heb. ii. 14 — Dies novissimi qui — Christus 
mulieris semen — Recentiorutn Judceorum malitia — Socinianorum «^x«y/« 



BE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

Vulgati interprets hallucinatio notissima — Commentatorum nonnullorum 

blasphemia Fabritii Boderiani insania — Adami pcenitentia et gratiarum actio 

Novaa theologize prsecepta, quee et qualia — Sacrificiorum institutio — Circa 

eorum ortum pontificiorum, Socinianorum, Episcopii nugse — Smalcii sententia 
refutata Porphyrii, examinatur — Theologies Adamicae post lapsum summa. 

I. QILE ad general es theologice notiones pertinent, libro superiore 
exposuinms. Ostendimus etiam theologise sftpvrou, seu originariae, 
ortum, usum, et apamffpov. De succedaneae alius theologiae uTraXXax- 
wiou institutione porro agendum. Caeterum, cum neque naturalis 
ista corrupta penitus, neque nova ista, quam aggredimur, instaurata 
aoXX^v, et povoudus fuerit, sed vohvpspug xat -roXurpeVwg, ilia corrup- 
tionem passa sit, hsec autem perfectionem suam obtinuerit, utriusque 
gradus celebriores, paucis exponendos duxi. 

II. Theologiani, aut in abstracto (uti loquuntur) pro doctrina 
divina, aut in concrete pro habitu mentis in theologis, seu £gg/ vpbg 
didKpi&v TtaXoD rs wl xaxov, Heb. v. 14, sumi posse, antea docui- 
mus. Ita de astrologia, Aristoteles: " Astrologia dicitur et ipsa de 
rebus coelestibus disciplina, et nautarum de iis rebus peritia." 'Aarpo- 
\6yo$ enim idem antiquitus, qui et aarpovof&os. Qui, nescio quos, 
siderum effectus prsedicit, nunc ita nominatur. Omnis autem veri 
nominis theologia postlapsaria ejusdem generis est. Variis reve- 
lationum gradibus objective tantum aliquoties innovata. Habitus 
ideo iste mentis, quo doctrina ilia comprehenditur et percipitur, idem 
prorsus est in omnibus omnium seculorum theologis. Cum autem 
multus de eo sermo nobis erit, in theologiaB, proprie sic dictae, Chris- 
tianse consideratione, omnem ejus doctrinam eo remittendam duximus. 
De variis revelationis supernaturalis, seu novas theologise gradibus et 
progressu, primo in loco paucis agemus. Hanc autem doctrinam om 
nem innuit apostolus ad Heb. i. 1. Et quoniam iis pares pene corrup- 
tionis [gradus] theologia primigenia sortita est, illi etiam dicendi sunt. 

III. Post ingressum peccati, atque theologisB naturalis avupeuav 
et &<pavi(r/j,6v inde subsequentem, ex infinita gratise, sapientiaa, et 
yfaavOpuirfas, divinae abysso, prodiit theologia Adamica antediluviana, 
seu promissum evangelicum vafjwpurov. Hie theologia superna 
turalis, primum vestigium firmavit, hie ortus et primus ejus gradus 
erat. Haec ergo mentis et gratiae Dei revelatio, primo enarranda 
est ; utque progressum ejus susceperit theologorum corruptio, deinde 
&#offraff/a catholica, atque vavuteQp/a horrenda. Veram omnem 
theologiam foederi alicui divino niti, antea ostendimus. Quamvis 
autem nna nudum promissum aliquoties significet, atque in eo 
sensu primum usurpetur in Scripturis, Gen. vi. 18, Exod. xxxiv. 
10, Esa. lix. 21, tamen, cum istiusmodi promissum bonum aliquod 
exhibeat, quod officiorum restipulationem, seu tvveidfasus ay aft c 
ex&pwrwa sig Ssov, exigat, Jer. xxxi. com. 33, omne foedus divinum 
prascepta et promissa sua habere, pronuntiare possumus. Cum 



CAP. I.] 



ANTEDILUVIAN A. 



135 



deo Deum foedus novum cum Adamo lapso iniisse dicimus, novam 
obedientiae praescriptionem, promissionibus gratiosis munitam in- 
telligimus. Ad foedus Deum inter et homines constituendum, firm- 
andumque, nihil praeter requiritur. Foedus autem illud gratias 
fuisse, dicimus, quia in alio, seu mediatore gratuito fundatum. Quod- 
cunque enim fcedus immediate cum hominibus iniri potuerit, quam- 
vis obedientiam year tmeixeiav et sine rigore exegerit, operum futu- 
rum esset. Fcedus ideo hoc novum, gratis erat, quia in alio fun- 
datum, qui conditiones ejus omnes praestare tenebatur. Istius autem 
fcederis promissis et prseceptis constitit nova hsec theologia. 

IV. Fcederis autem hujus fundamentum et naturam in celeber- 
rima ista seminis victricis promissione contemplari licet. Gen. iii. 1 5, 
nnsn PN"I ^w* 1 . ron njnr rni \jnr r^ neten pni *j^a JTB>K raw 

y UMitel ; — " Et inimicitiam ponam inter te, et inter mulierem, et 
inter semen tuum, et inter semen ejus ; ipse conteret tibi caput, et 
tu conteres ei calcaneum." Hie primb Christus promissus est ; unde 
6 Xdyos postea dictus; hoc est, is de quo sermo ille Dei salutaris, seu 
verbum promissionis factum est. Verbum enim ssepenumero ab 
solute pro promisso usurpatur; ut Anglice dicimus, " I will give 
you my word for it; and I will make good my word ; that is my 
promise;" — quod observatum doctissimo Cartwrighto in Harmon. 
Evang. In hoc etiam promisso, Agnus is erat mactatus; mactandus 
quidem respectu eventus realis, mactatus respectu effectus salutiferi; 
statim scilicet a jactis mundi fundamentis. Hsec inquam novae 
theologiae summa est. Hie vero paradisi fmvius (ut ita loquar) in 
quatuor capita se diffindit ; nempe, justitiam, atque, vi ejus, accepta- 
tionem gratiosam, haud amplius domi, et in obedientia .nativis viri- 
bus prsestanda petendam, sed ab alio, qui mortis aeternse periculum 
esset propulsaturus, gratis accipiendani esse, hie primo revelatur. 
De morte, merito peccati, peccatorum coram Deo justificatione, jam 
turn Deum inter et irpuroKXaffrous agebatur. Ad causam dicendam 
Adamum v. nono vocat ; undecimo peccati postulat, et reum peragit; 
mortem sonti pronuntiat, v. decimo nono ; foedus enim operum ilium 
irritum penitus fecisse, gravissima ista expostulatione, num comedisti 
de arbor e, de qua prcecepi tibi, ne comederes, ostendit; adedque 
omnem sibi cum Deo communionem ademisse. De renovation e 
communitatis ideo per alium hie agitur. Sibi enim in se homini 
peccatori spem nullam sitam esse, clarissime docuerat. Deinde 
sospitatorem hunc, seu ilium alterum, per quern omnimoda salus 
irnposterum exspectanda foret, in mundum inducendum, per ev<r&p- 
xuffiv, faciendum nempe a muliere, Gal. iv. 4. Unde hie dicitur 
semen mulieris; quam inductionem apostolus s/Vaywy^ rou vpo- 
roroxov e}$ r^v oixovpsvqv vocat Heb. i. 6, quaque dicitur thtp^tffSat 
tic, rbv Ktffpov, cap. x. 5. Prout itaque, suasore et impulsore ser- 
pente, peccatum per mulierem in mundum intraverit, per earn 



136 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

etiam remedium proventurum Dens promittit. Tertib, Ut perfectus 
liberator exsisteret, debere eum et pati, et vincere serpentem; morsus 
enirn calcanei per serpentem, plagam infert lethalem. Mortem ideo 
pro peccato et peccatoribus, liberatorem ex semine mulieris gustatu- 
rum, pranuntiat, Heb. ii. 9. Cumque Satanas victoriam, quam ex 
Lumano genere recens reportaverat, ad seternam omnium interneci- 
onem persequi et exercere voluerit, semen illud non tantiim ei vic- 
toriam e manibus erepturum, spoliaque cum forti isto divisurum, 
Esa. liii. 12; sed et ipsum Satanam debellaturum, operaque ejus 
eversurum, Deus promittit. Ultimo in loco, Servatorem hunc opti 
mum, atque victorem summum, cuma3ternaistajustitia, seu Qt| P^ p^-f, 
Dan. ix. 4 24, quam esset reducturus, fide apprehendendum esse. Id 
et natura rei, et modus revelationis postulat. Cum enim perditis et 
maledietis peccatoribus, omnimoda salus ab alio quopiam expetenda 
et exspectanda annunciatur, quam ut ei confidant, inque eo spem to- 
tam, se ipsos abnegantes, collocent, quo salutis istius participes fiant, 
absolute nihil amplius requiritur. Revelationis modus in promis- 
sione constitit; qui etiam fidem exigit; intelligi enim non potest, 
quomodo quis promissse rei obtinendse se accingat, nisi fidem adhi- 
bendo ipsi promissioni. Hisce autem capitibus omnem de mediatoris 
persona et officio, de justificatione gratuita, de resipiscentia, de morte 
sterna, vita, et prsemio, de resurrectione carnis, doctrinam (utut ob- 
scurius) contineri, facile esset probare. 

V. Promissionem autem hanc Messiam respexisse, antiquiores 
Judsei agnoverunt, recentiores negant. Targ. Jon. Ben Uzziel, "Me- 
dicinam adhibebunt calcaneo KfWD N^i?D Wl, in diebus ejus regis 
Messise." Targ. HierusaL, " Incolumitatem prsestent in calcaneo 
KIWD total iwa KW npy spon, in fine extremitatis, diebus ejus 
regis MessiaB:" et inquit, " Erit memor tibi," aut tui, est vox minan- 
tis ; ut Anglice dicimus, " Remember this/' quo talionem minamur. 
Vulnus autem serpentis insanabile fore, docet uterque paraphrastes. 
In eundem sensum Paulus cum Judaeis agens, ex communi eorum } 
tune temporis, fide, promissum hoc enarrat, Heb. ii. 14, 'Ecre/ ovv ra 
waidla, xsKoivuvyxz aa,px.b$ xa,} a/^arog, xa/ avrls woipu'X'Xqffius fASTstf^e rw 
avruv, fact, dux, roD Savarou xarapy^<r>; rbv TO %pa,ro$ e^ovra rov Savdrou 
rovr ttn rbv 3/aCoXov ver. ] 5, xa/ dcraXXag^ rourous, otfo; ^oCy Savdrov 
did vavrbg ro\j Qv svo^ot rjtav dov^siag. Qu8e verba, quid aliud sonant, 
quam medicinam, seu remedium, paratum esse morsui serpentis 
per Messiam. Hoc verb factum fore IT' so-p/arwv ruv tfAepuv, hoc 
est, N*OI* npy tjion. Dies Messise, dies novissimos esse, etiam alibi 
asserit apostolus, scil. cap. i. 2. Porro medicinam serpenti paratam 
haud esse, quod utrumque Targum diserte afiirmat, docet idem apos 
tolus, cap. ii. 16, Ou y&p ftfaov dyysXuv evt^a^avsrai «XX« (fvepfAarog 
evi\afj,£dverai. Ita etiam in Midrash Tehillim, ad Ps. i.: 
jo f\n «an DW D^S-inD fan;— "Omnia sanabuntur in futuro 



CAP. I.] ANTEDILUVIANA. 137 

seculo praster serpentem." Apostolum autem, ex principiis inter 
JudaBOs olim concessis, in Epistola ad Hebrseos disputare, commen- 
tariis nostris ad earn epistolam (ffvv Qzti) ostendemus. Judsei recen- 
tiores odio Christi in alia sunt sententia. Eecte Fagius: "Hinc 
videamus majorem sinceritatem fuisse apud veteres Hebrseos in 
interpretatione Scripturarum, quam sit hodie apud recentiores JudaB- 
orum scriptores, qui saBpe, data opera, clarissimos eosque praBcipuos 
ScripturaB locos depravant, et in suum sensum maligne detorquent." 
Josephus olim verborum cortici haBsit, lib. i. cap. iii. ' ApysaioX. Nescio, 
quas allegorias fingit Philo. Sociniani negant ullum hie haberi de 
Christo promissum. " Si negemus ibi promissionem esse, sed male- 
dictionem, eamque sicut alias omnes sunt, temporalem, quse inimi- 
citias hominum et serpentum significet. cum aiitea nulla esset, quid 
quaeso adferet Carolius, quo Xo'yoi/ ibi promissum confirmet?" Johan. 
Sommerus adv. Petrum Carol ium, lib. ii. cap. iii. fol. 73. Hinc in 
exposition e graduum revelationis voluntatis divinaB, locum hunc 
perpetuo silentio prsetereunt Volkel. de Ver. Relig. lib. ii. cap. viii. 
x 13, 14; et qui ejus vestigiis inhaBret, Simon. Episcop. lib. ii. Instit. 

leol. cap. xi. Expresse Valentinus Smalcius, Kefutat. Thes. 
Vantzii disputat. iv. p. 94. " Evangelium," in quit, " mox in para- 
liso constitution is suaB primordia sumpsisse,verba sunt Frantzii, nulla 

:rarum literarum auctoritate, nulla ratione confirmata. Si dicat 
rerba ilia, ' Semen mulieris conteret caput serpentis/ posse ad Chris- 

im et ad victoriam, quam de Satana reportavit, intelligi, quod 
solum est, quod ab omnibus urgetur et quod ex his verbis elici potest, 
respondeo nihil id ad propositum facere. Multa enim dicta exstant 
in sacris literis de rebus aliis prolata, quse postea sub novo foedere 
ad Christum et ad ea, quse ad fcedus novam pertinent referri possunt. 
Habere autem ilia pro vatiniciis et promissis, eorum est, qui non 
haberit, unde aperte suas probent opiniones. Et certe si evangelii 
primordia coepissent in paradiso, vix credibile videtur, fieri potuisse, 
ut aliquis sacrorum scriptorum novi fcederis, semel saltern, illud vati- 
cinium non allegasset, quod tamen nusquam factum esse, ipsa luce 
clarius est/' Vidimus, quaB sit hujus he-minis de vaticinio et pro- 
misso hoc evangelico sententia. Ad Christum illud directe pertinere 
negat; idque audacter; aut ejus in Novo Testamento mention em ul- 
lam fieri. Sed non omnium eadem est sententia. Christum, "semen 
illud mulieris, in paradiso lapsis hominibus a Deo promissum, con- 
triturum caput serpentis infernalis/ ; vocat Jeremias Felbengerus, De- 
monstrat. Evangel, p. 17. Mentionem autem promissi hujus in 
novo fwdere fieri impudenter nimis negat Smalcius. Serpens est 
diabolus, 2 Cor. xi. 3, Apoc. xii. 9, 14, xx. 2; impii sunt 
s^idvoJv, Matt. iii. 7; SK vrarp&$ diaZohw, Joh. viii. 44; qui 
an apyji:, cap. viii. 44; et acr' apxys apaprdvei, 1 Joh. iii. 8', per 
seductionem communium hominum parentum, qua omnes occidit 



138 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

Deinde, semen mulieris Christus est, Heb. ii. 14; Gal. iii. 16, 
iv. 4. Ipsum autem contrivisse caput istius serpentis, non negabunt, 
opinor, Sociniani. Vid. Job. xii. 31, xiv. 30; Luc. x. 18; 1 Cor. 
xv. 54- Heb. ii. 14; 1 Job. iii. 8; sed de bisce alibi. Vulgatus in- 
terpres babet, ipsa conteret; et nescio quid inde blasphemum de 
beata virgine, blaterant commentatores, stupore plane asinino. JHJ 
generis est masculini; ei respondet pronomen wn ipse. Ideo quam- 
vis seniores reddant SHJ per gveppa, et non per giropog, tamen loco 
rot? ann habent auro'v, ad rem ipsam, non verba attendentes; more 
veterum. Ita Comicus, " Ubi scelus, qui me perdidit?" Eadem lo- 
quendi formula in Novo Testamento baud insolens: Mad»jre6<rare vavra 
ra Uvri, (SaKrifyvreg auroug, Matt, xxviii. 19 ; et forma adversa, w o (nempe 
tfffopoe) gffgtfe tfapu rqv o3ov, xai ra vrersiva rou ovpavou xurspu.'ysv avro. 
Luc. viii. 5 ; et, IlaX/v evroXqv Kaivqv ypdpu v^Tv^ o effnv aXqQsg sv aurw, xa/ 
sv vftfv, 1 Job. ii. 8 ; et Apoc. xvii. 16, Ka/ ra d'sxa x'epara a sJdsg lifl rb 
Siipiov oZro/ pifffiffoua TVV Kopvw quare? quia us para ilia rev era fuere 
/3ao-/Xs^,mas. gen. Lectionem illam rejicit Hieronymus,tanquamveri- 
tati Hebraicse contrariam, Trad. Heb. in Gen. Detestanda ideo au- 
dacia Guidonis Fabritii Boderiani, viri sane docti, sed superstitionibus 
obnoxii, qui in editione interlineari Platiniana pro ^n, aon sub- 
stituere aggressus est. Yarise lectionis vestigium hie nullum esse ap- 
paret, apud solertissimum istiusmodi varietatum indagatorem Lud, 
Cappell. Critic. Sac. lib. v. cap. xi. sect. 4, pro &n autem, vel cura, ut 
falsi crimen innotesceret, vel incuria impressorum irrepsit ^n quge 
vox Hebrcea, non est. Accepto autem hoc promisso Adamum poeni- 
tentiam egisse atque a peccato fuisse liberatum ostendit auctor libri, 
cui titulum fecit Sapient. Solomonis, cap. x. 1 : Aurjj, Sapientia scilicet, 
^wroVXaorov war'spa xotfftov ftovov xriffQsvra disp-jXaZe, xa/ I^f/Xaro avrkv sx 
TapacTT-w/Aaros /3/ou. Et Targ. in Cantic. Cantic. cap. i. 1, ex traditione 
Judaica, Adamum post remissionem peccati sui, die Sabbathi Can- 
ticum prasstans Deo dixisse, affirmat. Per novam bane gratise, 
redemptionis, et remissionis peccatorum, morte Mediatoris obtinendse, 
revelationem, immutata prorsus est tota theologice hominum pec 
catorum natura specialis. Mansit quidem finis ultimus omni theo 
logice communis, qui est fruitio Dei seterna. Non tantum autem 
doctrinis, sed et principiis et mediis innovationem factam esse, 
ostendet plenior evangelicce theologise enarratio. 

VI. Prsecepta ad novam bane theologiam pertinentia duum gene- 
rum fuere. Primo enim omnia prsecepta moralia, quibus magnam 
partem constitit tbeologia g>pyros, in novae hujusce usum translata 
sunt. Lumen illud nativum, moralium operationum directivum, quod 
menti prirni hominis in ipsa creatione Deus indidit, ex gratiosa ip- 
sius ohovopfa etiam post lapsum, corruptum licet et debilitatum, Jx 
pepovs in omnibus posteris ejus mansisse, superius fusius demonstravi- 
mus. Illud autem in iis, qui novam bane revelationem fide sunt 



CAP. I.] ANTEDILUVIAN A. 139 

amplexi, per Spiritum suum indies fovere, Deus non destitit. Hinc 
quamvis adhuc verbo wpopopixti ea praecepta nondum signata erant, 
perfecta tamen evasere obedientiae regula: fide eis novum usum, et 
theologis novum lumen, suppeditante. 

VII. Alia praecepta nulla Adamo data fuerunt in vivendi normam, 
preeter luminis naturalis, honestum a turpe discernentis, reliquias. 
Illae fide excitatae et directae, ei fini suffecerunt. Et exempla obe 
dientiae, secundum legem hanc praestitae, antediluviani plurima ex- 
stant, Gen. iv. 4, 6, 7, vii. 1,2. De septem praeceptis, quae nonnulli 
Adamo, alii Noacho, tradita fuisse affirmant, postea agendum. Illud 
certissimum, omne officium humanum praeceptis Dei niti. 

VIII. Et, quidem lumen illud eftpurov, seu theologia svdiddsros, 
ad omnia decalogi praecepta se extendit. Prout autem Deo visum 
fuit, prceceptum secundum, quo ipsius voluntas, de modo cultus 
omnis, aeternum stabilitur, in ipso statu integritatis per mandatum 
arbitrarium, de non corned endo fructu arbor is scientice boni et mali, 
ad statum istum accommodum, explanare et firmare ; ita etiam post 
ingressum peccati, atque peccatorum per semen mulieris reparationis 
promissionem, idem prseceptum novo mandato, ad statum istum ac 
commodum, per cujus nempe obedientiam, et fidem promissioni ex- 
hibitam, et novum usum legis l^pi/rou exprimere poterant, stabilire 
ei placuit. Haec erat sacrificiorum institutio, qua3 totam theologiam 
Adamicam postlapsariam absolvit. 

IX. Sacrificiorum quidem ortum lumini natural! adjudicant pon- 
tificii, atque hunc ritum Deum colendi, in statu innocentiae locum et 
usum habiturum fuisse contendunt. Gregor. de Valent. de Sacrific. 
Miss. lib. i. cap. iv. ; Bellar. lib. i. de Miss. cap. xxiv. ; Lessius de Justit. 
et Jur. lib. i. ; Suarez in iii. p. Th. distin. Ixxi. sect. 8. Hoc figmento, 
aliisque plurimis missce opus est ; ipsa, figmentum portentosissimum. 
Ex recta ratione, qua concludit homo, Deum cum optimis, quas ei 
sunt in peculio, se colere debere, ritum hunc originem traxisse sus- 
picantur Sociniani; ac Arminianus Episcopius: "Abel," inquit, " fide 
sola, nullo pra3cepto divino adductus, id est, rationis rectaB solius in- 
stinctu, Deum judicavit colendum esse rebus, quas habebat in pecu 
lio suo, optimis ; id est, sacrifices de primogeniis pecudum suaram et 
de eomm adipe/' Instit. Theol. lib. i. cap. viii. sect. 3. A^o/ ! Quasi quis 
aliquid ex fide agere possit nullo pra3cepto divino adductus? vel idem 
esset ex fide agere, et ex recta ratione, sine praecepto ullo ; vel ulla 
fides esset, quae non respiceret et praeceptum, et promissum ; aut 
Deus novos modos cultus sui inveniendi copiam indulserit arbitrio 
creaturarum ; vel tota haec fuisset ratio sacrificii Abelis, quod Deum 
colendum esse rebus, quas in peculio suo optimas habuit, statuerit ? 
quae omnia plane a^o'Xo/a. Idem Episcopius alibi etiam hujus ritus 
ortum investigans, iterum sententiam hanc audacter reponit. " Sine 
periculo/' inquit, " credi potest, ritum istum sacrificandi inductum 



1 40 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

fuisse ab ipso mundi primordio, ex ingente quodam zelo atque affectu, 
Deum demerendi et honorandi isto singular! actu et officio, quo op 
tima, charissima, et pretiosissima quaeque honori Dei impendebantur ; 
atque ita publicitus demonstrabatur ista omnia majori jure Deo 
deberi, quam hominibus ; quorum usui, atque esui adeoque voluntati 
quotidie serviebant: Deum autem ritum istum, etiamsi forte opti- 
mus non videretur (neque enim credibile est Deum sanguine et csede 
ianocentium animalium delectari; quse ratio forte etiam sufficit, ut 
credamus ritum hunc ab ipso Deo imperatum non fuisse), tamen 
quia ex tarn religioso animo proveniebat, gratum habere voluisse, et 
ut porro semper usitaretur, pro benignitate sua permisisse; adeoque 
postea tandem etiam charissimo populo suo injunxisse, atque pra> 
scripsisse, nihil vetat." Nihil vetat, inquis, Episcopi? Imo quicquid 
de Deo cognosci potest naturaliter, quicquid de se aut voluntate sua 
in Scripturis ipse revelavit, vetat, ne huic absurdissimaa fabulas fidem 
habeamus. Quid enim? an sapientiam et voluntatem Dei ita sapi- 
entise et voluntatis miserorum peccatorum pedissequas statuere 
sequum est, ut quod isti in cultu ejus invenerint, quam vis neque op 
timum, quod inveniri potuerit, nee ipsi gratum, tamen non tantum 
gratiose permitteret, acceptaret, sed et severissime sub pcena mortis 
et excidii toti ecclesise suae per annos bis mille observandum injun- 
geret ? Hoccine nos credere permittet rb yvuffrbv rov ©sou, quod nil, 
nisi summe perfectum, Deo ascribendum clamat ? hoccine Scriptura, 
ubi toties Deus ipse, omnia inventa humana, in cultu suo, rejicit, 
damnat ? Nihilne erat in antiquis sacrifices, praeter affectum opti- 
morum carissimorum Deo impend endi ? Nihilne base ad Christum, 
ejusque sacrificium ? Nullum divinas sapientiaa et bonitatis in iis 
specimen, nisi quod mortalibus viis suis insistere permisit, quod, non 
nisi magnae maledictionis loco facit? Nihil instructionis divinae, 
nullum fidei in Messiam venturum fulcrum in illis constitutum ? Sed 
pudet istiusmodi naaniis immorari. 

X. Scimus quid sit humanum genus; ac quales sint, e quibus 
constat; neque quid actum esset de cultu divino, si modo minima 
ejus particula indulta esset humano arbitrio, difficile est conjicere. 
Neque solennem istum ritum, quo totum de Filii sui unigeniti morte 
atque merito mysterium exponere Deo placuit, ab alio fonte, quam 
a proprio suae voluntatis consilio originem duxisse, fas est judicare. 
Fcedere novo inito, facta est peccatorum remissio. Earn vero %^/s 
aitta.rtK'xiHiiae fieri non posse, docet apostolus, Heb. ix. 22. San 
guine ideo sacrificali (forsan pecudum, ex quarum pellibus Deus 
tunicas protoplastis concinnavit) fcedus illud ex Dei institutione 
sancitum esi 

XL Solus est inter philosophos Porphyrius, qui data opera sacri- 
ficiorum primordia investigare aggressus est. Illius ideo sententiam, 
praesertim cum nonnulla contineat, quorum notitia lucem aliquam 



CAP. I.] ANTEDILUVIANA. 141 



locis quibusdam sacrae Scriptures afferre potest, ug sv wapodw, enar- 
rare placet. Libro secundo wepl d^o^jg l/^t^wi/, sen de abstinentia 
ab animalibus necandis opus aggreditur. Primo ideo sacrificiomm 
omnium origin em grato hominuin animo adjudicat, et proposito 
Deum colendi optimis, quae haberent in peculio. luv svepysffiuv, in- 
quit, rag d{toi£dg xa/ rag %dptrag aXXoig fisv aXXwg dftofiorsov Kara rr t v 
d^iav rqg tfanitat, roTg de &ig rot, fAfrjf/sra i]fjt,dg sv 
xai awo rojv r/fAiur'spw %MI j&dXtff-a si avroi zhv rovrwv 
81 xai rtiJMwrara &\> ^dg o/ 3so/ &v iroiovffiv 01 xapirol .... WOTS aero rovruv 
avrovg n^r'tor — "Benefacta compensare et gratias, aliis quidem aliter, 
pro beneficii dignitate reddere oportet ; et maximas quidem, nee non 
ex optimis illis, qui optime de nobis meriti sunt. Idque praecipue si 
illi ipsi optimorum istorum sint nobis auctores. Optima verb et pretio- 
sissima, quibus nos dii afficiunt, sunt terras fructus; ex his igitur deos 
colere oportet/'' Vera autem sunt, qua3 affirmat, et sacraa Scripturaa 
satis congrua. Vid. Prov. iii. 9. Hunc autem ortum, ritum sacri- 
ficandi habuisse, multis ibidem perficere aggreditur. Etenim inquit, 
xaQdirsp rug dyaQol'g dvdfdffiv, (rura xansfvoig qyov/JsS&a dsTv tfots/'tfQai rag 
dvapxdg, — "sicut viris bonis, ita et illis (hoc est, diis) rerum nostrarum 
primulas solvere, aaquum esse existimamus/' ^Egyptios morem hanc 
ab immense tempore usurpasse, docet ; alibi autem, alios quosvis UK 
dpyjtg idem fecisse sect. 5. Cultum autem hunc religiosum, rectam 
rationem, et ex ea debitam erga benefactorem optimum observan- 
tiam postulasse, affirmat; juxta quam sententiam Christianos quos- 
dam sentire, ostensum est. Porro, doutevuv iwoOsfci de carnibus non 
comedendis in Caini partes delatus, solos terras fructus in sacrificia 
adhibendos contendit. Sacrificio enim ab initio rerum nationumque 
ex Lerbis, frumento et floribus, non myrrha, aut casia, aut thuris 
croco mistis, sed puris, prout ea terra protulit, facta fuisse narrat ; 
nee nisi multis post seculis, errore per gradus ingravescente, ex aliis 
rebus quibuscunque oblata fuisse. Gens antiquissima, inquit^ ^Egyp- 
tiaca, qp^UTO trpurov ap' effrtag ro?g ovpavtoig %so?g Sveiv, oy <ff&bpQV)f wfis 
xai Xi£avurou jcpoxw fAt^Q'svruv dirapy^dg, oy rovruv sQvov wponpov 
"X^wg olov, ti nva rr^c, yovj/uou (pvffswg %vovv rafg ^spffiv dpd/Jt>svoi } 
jet. 5. Atque sententiam istam, per maximam istius libri partem, 
enarrat, firmatque. Animalium vero seu sanguinis in sacrificiis 
oblationem, non nisi sero admodum invalescentibus nequitia, impie- 
et superstitione inductam fuisse in usum contendit, idque pluri- 
mis cultum istum oraculis improbantibus, et non nisi multa adhibita 
cautione tandem permittentibus. 'Eflr/tfxcVy, inquit, og yvsxyovog $BO<TP<J- 
ru\i tfpoSdruv dfrdpl^aGQai, sftirps-^ai ftsv <paffi ro Xoytov, cvv 
yap o'Jrug. 



Ou fft S-'iftis HTtimi oieav yivas lifri 
"Eyyovt Sintyrpovruv o B' ixovtrtov civ 

TO ' 



DE THEOLOGIA ADAMICA [LIB. II. 

" Sacrorum inspector! qui ex vatum erat familia, volenti ex ovibus 
primitias dare, veniam aiunt oraculum concessisse, sed cum multa 
cautione, ejus enim hsec sunt verba. 

" Vi tibi non fas est pecudes mactare, oriunde 

Vatibus, at mortem siqua sponte annuat, illam 

In sacris, manibus lotis, occidere possis." 

Atque ilia cautio institutis divinis plane contraria, quibus omnia, quaa 
sponte moriebantur, impura prorsus fuere. Porro, institute insistens, 
supremum aliquod numen esse docet, quod bonum et sanctum cum 
sit, nil, nisi quod bonum, et hominibus gratum et utile, agit aut agere 
potest. Hoc ei scilicet naturale esse arbitratus est, a quo ut discedat 
impossibile. Tovrovg advvarov ksriv, inquit, sect. 38, xa/ rdg utpshsiag sxiro- 
pifyiv, xa/ vd\iv av /3Aa&j£ sv ro?g avroTg, a/r/a£ yiyvs<fdar " Hos" (bonos 
scil. deos) "impossibile est, et commoda suppeditare et rursus dam- 
norum auctores esse/' His adnumerat bonos genios seuangelos : A/ay- 
ysh'kovrag ra wap dvdp&ffuv $£0?$, xa/ ra vapd $£wv avQfHjjnoig, rag ftzv trap* 
qj&uv tv%dg ug ffpbg dixatfrdg avap'epovrug robg $eovg' — " Apud deos et 
homines internuntios, preces nostras ad deos tanquam ad judices 
ferentes." Numinis autem optimi maximi, seu deorum bonorum 
cultum, non sacrificiis, sed afFectionum depositione, mentis a rebus 
corporeis abstractione, ccelestium contemplatione, eorumque amore et 
prosequutione, quse ratio, non quse phantasia dictitat, peragendum 
esse, disputat. Esse prasterea males et noxios spiritus seu dasmones, 
qui aerem terrse proximum incolentes malorum omnium, morborum 
scilicet, famis, pestium, terrse motuum,bellorum auctores sunt et causse. 
Hos autem mendaces et superbos esse statuit, Dei optimi maximi 
vicem et locum apud humanum genus occupare gestientes. Tb -^gu- 
flo£, inquit, rovroig oixtfov, /SouXovra/ yap eJmi Ssot, xa/ 55 vpozffruffa, avruv 
Mvapig doxe?v ^sbg tJvai 6 ft'syigrof — " Mentiri ipsis proprium est, cupi- 
unt enim omnes pro diis haberi, et potestas ilia, quse casteris praaest, 
pro Deo maximo censeri vellet." Quaa ipse ex libris sacris hausit; 
quos veterum philosophorum nemo diligentius, aut animo malitia 
magis occupato evolvit. Illud nempe rb -^/svdog rwroig olxsTov planis- 
sime refert verba ilia Domini nostri Jesu Christi, Job. viii. 44, "Orav 
XaXJj, diabolus scilicet, rb ^eDSog, Ix ruv /MM XaXsT, on ^svffryg larl xa/ 
o vccrrip auroD. Reliqua ex eodem fonte derivata in lacunas Platonicas 
divertuntur. Daamonibus autem istis necesse habere sacrificia offerre, 
docet, qui rebus corporeis et terrenis addicti, quarum ipsi potentes 
sunt, atque pravis affectionibus dediti. 'fig ydp <paffiv o/ S&oXoyoi ro?g 
dso/Mvoig d<7rb ruv exrbg, xai fM^bs'ffu xparovcfi ruv ffaduv, avayxuTov d^orp'^&a- 
^ai xa/ ravrqv rqv dvvapiv, si ds py ye ^6mv ou X^goutf/v " Uti enim/' in- 
quit, " aiunt theologi, illis qui rebus externis illigantur, nee possint 
affectus suos coercere, necessarium est, horum geniorum vim seu invi- 
diam amoliri; aliter nunquam molestiis vacabunt." Istis autem et 
nemini prasterea animalium sacrificia oblata esse, quorum fumo et ni- 



CAP. II.] ANTEDILUVIAN A. 143 

dore, quod in eis aethereum est, et ad substantiam corpoream proxime 
accedit, saginatur, pluribus contendit. 'O zvffe£sia$ ppovri^ 
ou Sverai s/^-^v^ov ovdzv, daifAGffi ds xai aXXo/g ^Vo/ ayaOofg 5j nai 
hocest, "Pietatisstudiosus, nihil animatum sacrificat diis, sed daBmo- 
nibus, et aliis numinibus sive bonis sive mails/' Ubi confitentem 
habemus reum; gentes scilicet non Deum, sed dsemonas sacrificiis 
coluisse ; quod nefas iisdem pene verbis antea eis exprobraverat apos- 
tolus Paulus, 1 Cor. x. 20: "A Sus/, inquit, rd eQvri, bat^ovioig St/s/, x.at ou 
0gf>. Itaque testimonio hoc ad versus gentes utuntur, Euseb. Praepar. 
Evang. lib. iii. ; Aug. de Civit. Dei, lib. x. ; Theodoret. Therapeut. 
Serm. iii. Adeo ut non immerito pronuntiaverit in vita Porphyr. 
Lucas Holstenius: "Nullum omnino ruv e%u plura aut fortiora tela 
doctoribus ecclesiaB suppeditasse, quibus multiplicem gentilium 
errorem jugulant, quam iste Porphyrius." Ea vis veritatis est, 
undique sibi constantis, et per omnes errorum anfractus sui parti- 
culas inserentis, ut invitis sa?pe excidat. 

XII. Atque ha3c summa erat theologice Adamicce postlapsarice. 
Tribus istis partibus, quas exposuimus, consistit omnis theologia pec- 
catorum. Graduum tantum erat subsequens variatio. Fund amen 
tum totius in promissione ponitur, quam, per varia lucis incrementa 
in ecclesiae usum diductam, exhibuit tandem et plene exposuit evan- 
gelium. Deo obediendi normam, seu legem g/A^orcv, expressit tem- 
pore constitute Decalogus ; cujus naturam et usum exposuerunt pro- 
phetaa. Cultus externi seu caBremonialis, et beneplaciti divini, exem 
plar in sacrificiorum institutione firmatum est; in omnem autem 
posteritatem ^so^oV/ov sancte consecratum: Cultum nullum Deo ac- 
ceptum, nisi ab ipso institutum. 



CAPUT II. 

Novse ecclesise ad normam theologise postlapsariae institutio — Adami in ejus aedifi- 
catione studium et officium — Quamdiu pura duravit — Defectio in Cainoapos- 
tata — Defectionis illius natura, gradus et modus — Respexit Jehovah super 
Abel et munus ejus — Veterum nonnullorum yrupopetftarK — Translationis rut 
LXX. obscuritas — Sacrificium Cainiticum quare a Deo rejectum — De ver 
bis Mosis: "Et dixit Cain ad Habel fratrem suum," Gen. iv. 8— TZv Tar- 
gumim fabulse — Cainus ecclesia motus, earn fugit, promissioni misericordiae 
diffisus — Ecclesiae in ejectione et maledictione Caini reformatio. 

I. AD normam theologise, quam exposuimus, prima peccatorum 
ecclesia in familia Adami instituta est. Is erat finis ejus proximus ; 
ut costus Deum in Mediatore colentium constitueretur. Ejus operis 
cura Adamo incubuit. Cum enim totius generis humani esset pater 
familias, et promissionem Seminis victricis, posteris omnibus prsedi- 
candam acceperit, illius officii nexn, et natura3 ; et positivi pra3cepti 



144 DE THEOLOGIA ADAMICA [LIB. II. 

juris, virtute tenebatur. Officio isti eum non defuisse, plurima sunt, 
quse suadent. Munere enim mandate ut sedulo fungeretur, effecerunt 
sine dubio, beneficium a Deo maximum recens acceptum, sui generis 
amor et misericordia, atque in quern statum per peccatum redegisset 
miseros posteros, sensus tenerrimus. Tota itaque illius familia, ipso 
curante et regente, hoc est totum in universum humanum genus, 
nemine excepto, Dei erat ecclesia, in qua fides, observantia, et cultus 
religiosus viguerunt. Eo rerum statu erat ecclesia absolute catholica. 
. Quantum autem temporis spatium in theologize novae professione ir- 
reprehensibilis duravit haud plane indubium: primam defectionis 
labem in Caini apostasia admisit. Ea ideo, cum primum ecclesige 
peccatorum, cultum Dei in Mediatore profitentium, defectionis speci 
men ediderit, paucis enarranda est. 

II. Tres fuisse theologies hujus partes antea ostendimus. Adver- 
sus eas omnes peccavit apostata. Fundamentum totius erat promis- 
sum Mediatoris. Ab infidelitate autem, Caini defectionem incepisse, 
Abelis fidem celebrans ostendit apostolus, Heb. xi. 4. Neque a Deo 
admonitus peccatum agnovit, quse a^rav^aiot, ab eadem radice pul- 
lulavit. Dein cultum institutum secus, quam oportuit, prsestitit; 
atque hie primo se exseruit intus diu latens a^/or/a ; postremo a fide 
deficientem in fratricidium protrusit ira et invidia; quo rectae ratio- 
nis dictamen seu legem e/Apvrov transgressus est. Ita in totum fcedus 
divinum, et partes ejus singulas peccator exstitit et rebellis. Hinc 
hypocritarum primus, reliquorum omnium ad finem seculi dux fac- 
tus est et rv<7ro$, 1 Joh. iii. 12. 

III. Deum acceptationem sacrificii Abelis, igne e coelo, qui illud 
devoraret immisso, testatum fuisse, nonnulli olim arbitrati sunt. 
Ita verba ilia, Gen. iv. 4, ^H3t?4«) ferrfo Prtn; y&\ 9 transtulit Theo- 
dotion, K«/ evexvpiasv, " Et inflammavit Dommus super Habel/' Earn 
expositionem laudat Hieronymus, Trad. Heb. in Gen. Mira est 
seniorum in Gen. iv. 6, 7, vapdppadis, quas in peccati Cainitici 
expositione veterum multos in devia coegit. Verba sunt, Kai g/Ve 
Kyp/og 6 ©gos rw Ka/V/'Ii/cc ri ffipiXutfog syevov', Kcx,i iva, ri 6uve<ir£ffs rb tfpofftotfov 
(Toy; oux suv opQ&g Kpotevsyxygj bpQ&g ds {j,q dtsXpg jjpaipres', qffvxaeov -irpoq 
ce % dvoffrpopyi auroD, xai cv apfyig auroD. Quid sibi velint verba 
ista, " Si recte obtuleris, non autem recte diviseris/' plane incer- 
tum. Ad textum sacrum haud pertinent. Insignes sunt eorum 
occasione, Augustini, de Civit. Dei, lib. xv. cap. vii., Chrysostomi, in 
cap. iv. Gen. Horn. xviiL, Cyrilli ad Julian., aliorumque hallucina- 
tiones, et mpitpyiai. Hieronymus Tradit. Heb. in Gen. iv. vapo- 
pafj.cc, hoc ruv o perstringit acriter; nee tamen sine lapsu ^i/jj^ov/xp. 
r\s®n } "Peccatum/' inquit, " apud Hebrasos generis est masculini, j 
sed in Grseco sermone feminini." Nam certum est ^^^D generis 
esse ferninini. Fefellit Hieronymum, quod hie loci curn T5" 1 par- 
ticipio generis masculini jungatur. Sed illud apud Hebrseos haud 



CAP. II.] ANTEDILUVIANA. 145 



insolens; et hujus loci tollunt avo/^aX/av, NPfl et flj* idem ac 
utramque significans, in gen ere masculine. Fontem lapsus detegit 
in locum doctissimus Mercerus. Dicam brevi quod res est. Repu- 
diatum est Caini sacrificium, neque propter materiam, neque ob quo- 
tarn possessionum suarum partem male sacratam, neque ob defectum 
ulKus ritus externi, sed ob peccatum et infidelitatem sacrificantis. 

IY. Objurgatus a Deo Cainus invidiam et iram ad versus fratrem 
ad tempus occuluit. Id verbis significari videtur: 'J^ 1 '^ T.(? ">?^ s l 
vritf ; — " Et dixit Cain ad Habel fratrem suum." Quae verba ita red- 
dunt nostrates, " And Cain talked with his brother AbeL" Addunt 
codex Samaritanus et versio ruv LXX., " Transeamus in campum." 
Vulgatus, "Egrediamur foras," ex Targum Hierosolymitano sine 
dubio. In Bibliis Masoreticis post VfiK unius lineolae lacuna est Tex- 
tum Hebraeum corruptum esse clamant, Lindanus, Morinus, aliique. 
Assumentum rejicit Hieronymus: "Dixit," inquit, " Cain ad fratrem 
suum, subauditur, ea qua3 locutus est Dominus ; superfluum ideo est, 
quod in Samaritanorum et nostro volumine invenitur," Tradit. Heb. 
in Gen. Videas etiam quanti fecerit Samaritanum ilium codicem, 
quem Hebraico nonnulli prseferunt. Hieronymum in sensu sup- 
plendo sequitur Aben Ezra in loc. " Videtur/' inquit, " mihi dixisse 
seu narrasse illi, quibus objurgationibus acceptus fuisset a Deo." 
Onkelos textus verbis adhseret. Jonathan, ut etiam Targum quod 
Hierosolymitanum dicitur, longam enarrat fratrum disceptationem. 
" Et dixit," inquit, " Cain ad Habel fratrem suum, 'Veni, exeamus 
ambo nos in agrum/ Fuitque cum exiissent ambo ipsi in agrum, re- 
spondit Cain et dixit Habeli, ' Intelligo ego quod per miserationes 
creatus est mundus' (aliter Hierosolymitanum, " Quod per misera- 
tionem non creatus est mundus"), ' sed non secundum fructum bono- 
rum operum gubernatur, et est acceptio personarum in judicio; 
propter quod accepta est oblatio tua, oblatio vero mea non accepta 
est cum beneplacito/ Respondit Habel et dixit Caino, c In misera- 
tionibus creatus est mundus, et secundum fructus bonorum operum 
gubernatur, et acceptio facierum non est in judicio, et propterea 
quod sunt fructus meorum operum meliores tuis, recepta est cum 
beneplacito oblatio mea.' Respondit Cain et dixit fratri, 'Non est 
judicium, nee judex, nee seculum aliud, nee dabitur merces bona 
justis, nee ultio sumetur de improbis/ Respondit Habel et dixit 
Caino, ' Est judicium, et est judex, et est seculum aliud, et dabitur 
merces bona justis, et ultio sumetur de improbis/ Et propter haruni 
rerum causam contendebant super facies agri." Hsec Ben Uzziel, suo 
more, hoc est, inepte. 

" Nam nunc non erat his locus." 

Y. Philo Judseus Cainum ffofiffr^v fuisse dicit, "Ac fratrem ad dis- 
putandum provocasse;" inde forsan quod cum Deo ipso captiose 
VOL. XVII. 10 



146 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

egeritj Gen. iv. 8. Sed res patet ; et sensum verborum versione sua 
egregie innuunt nostrates : " And Cain talked with his brother." Hoc 
est, postquam in animo suo statutum habuit fratrem e medio tollere, 
capitale odium, quod ex invidia medullitus fovit, alto corde premens, 
et amorem vultu simulans, amice et fraterne eo cum collocutus est. 
Is verborum sensus. Is eorum, qui aliorum sanguini inhiant, mos. 
Ita postea Joabus Abnerum, Absolomus Amnonem, simulata amoris 
redintegratione proditorie sustulerunt. Eo praetextu allectus, insidiis 
occubuit primus martyr. 

VI. Hujus autem caedis patrandae Caino speciali modo auctor erat 
diabolus. Itaque non tantum ob ipsam hanc caedem Cainus sx rou 
vovypov fuisse dicitur, 1 Job. iii. 12, sed etiam et diabolus avOpuiro- 
xTovog a*-' ap%^, Job. viii. 44. Non enim is ideo tantum ibi loci 
homicida vocatur, quia primes homines in peccatum illexit, unde 
mors erat insecutura; sed etiam quod reapse caedem hanc perpetrari 
procuraverit, quomodo scilicet eo instigante Pharisaei turn temporis 
Dominum Jesum occidere voluerunt. Id vetus poeta, cujus versi- 
culi exstant apud Epiphanium, ita eleganter expressit: — 



<rpK$ xetxuv eiug, 
"H T' u fictpuv rizrovffot S-niravfiov xenxuv, 
ruCpXov vroSyyos ayvoiets, fiiou 



vs t*; SSptis 
Tag furmX&tynH ovXifavrts 
Kaiv (MMnett $01*10 rtpurov Xu 



Alaviuv rt 



" prima origo cladium et meta ultima 
Coluber, malorum tuque thesauri pater, 
Anteambulo caecse error ignorantise, 
Cui pabulum hominum lacrymse et suspiria, 
Dum suscitatas odio inexpiabili, 
Armatis in se fratricidas dexteras, 
Ut primus iram sanguine inficeret Cain, 
Vos impulistis. Vos ut seterno a statu 
Terrena ad ima primus excideret homo, 
Caussa exstitistis." 

VII. Postquam autem infidelitas et hypocrisis Caini in hunc t 
modum palam se aperuissent, ita ut diutius in ecclesia tolerari non I 
debuerit, Deus, qui teneri gregis curam adhuc gessit immediatam, \ 
ne impii apostat®, eorumque qui illi in sceleribus adhaeserunt i 
(quorum numerus baud parvus fuisse videtur, cum eorum ope ad (< 
urbem exstruendam se accinxerit) consortio inficeretur, ipsum e fini- i 
bus ecclesiaa maledictione onustum exterminavit. Is eorum verbo-lj 
rum sensus, Gen. iv. 12, p«? n ™ ^} Vj, "Vagus et profugus eris 
m terra;" hoc est, " Exi in faciem terrarum orbis tui causa recenslj 



CAP. II.] ANTEDILUVIAN A. 

maledicti, utpote nova ab imperio meo defectione cnmulati; in eo 
eiTes quocunque demum voles, terrena sapias, cum cultu meo, eccle- 
sia mea, nihil commune deinceps habiturus." 

VIII. Hanc partem pcense suae ipse repetit, ver. 14, 5>J WTO 
Vjfrf? ^J), " Vagus et profugus ero in terra" (non "Srsvuv xa/ rp'epuv, "Ge- 
mens et tremens," ut LXX.); et "iflBK TJ|P, " A facie tuame abscon- 
dam." FaciemDeigratiosam in promisso semine antea contempserat. 
Gratise iterum cum Deo ineundse spem aliis verbis abjicit: ^^^1 
Kifetftf ; — "Major," inquit, "est iniquitas mea quam ut ei parcatur," vel 
"quamsim ferendo." Ea verba "reprehendenda esse, quasi quidquam 
mali in se continerent," negat Jonas Schlichtingius de Trinitat. ad 
Meisner. p. 119, quasi ex recta ratione prodiissent. Sed certum 
est, ex fide ilia non provenisse, adeoque fuisse desperationis plena, 
Deinde providentiam Dei se latere potuisse, nee spem habuit, nee 
metum. Agnoscit ideo se a communion e sanctorum, et prsesentia 
Dei in cultu solenni exclusum. Fugatus autem ab ecclesia, et illam 
fugit, Gen. iv. 16. 

IX. Nono autem supra centesimiam et vicesimuin anno, post fun- 
datam in promissione liberatoris ecclesiam, accidit base Caini de- 
fectio. Probabile enim est proximo post mortem Habelis anno, 
Hevam peperisse Sethum. Is erat annus vitse Adami centesimus 
et tricesimus, Gen. v. 3. Eo temporis spatio, in numerum et mul- 
titudinem crevit sine dubio humanum genus ; adeoque ecelesia ipsa, 
quse adhuc absolute erat catholica, totum genus istud amplectens. 
Duravit ideo inculpata prima ista peccatorum fidem in mediatore 
profitentium ecclesia, centum et triginta annos, aut eo circiter, se- 
cundum normam theologise redintegratse, sancte et inculpate coram 
Deo incedens. 

X. Cainus itaque annos natus centum et viginti in apostasiam 
irruit. Ineptum enim est, quod ex sententia cujusdam Theodosii 
refert Gregorius Abulpharajius Chronologus Arabs, cujus historisB 
initium non ita pridem edidit Cl. Pocockius; nempe "Adamum 
non nisi triginta annis exactis ab expulsione sua e paradiso, Cainum 
genuisse; Habelem autem centum annos luxisse, antequam ad ux- 
orem reversus Sethum genuerit." Sed deliria hsec ^rwg rejicit 
textus sacer, Gen, v. 3 ; et tamen nescio unde ortus rumor ineptis- 
simus, totum orientem peragravit, et plurimorum scripta macu- 
lavit. 

XI. Progressa itaque hypocrisis, ab infidelitate adversus Deum, 
ad sanctorum persecutionem, occasioriem reformationis ecclesias, 
etiam et necessitatem intulit; cujus in ejectione et maledictione 
Caini primum habemus divinitus eonstitutum specimen et exem 
plar 



148 DE THEOLOCUA ADAMICA [LIB. IL 



CAPUT III. 

Reformatio eccleslse antediluvianae secunda, Gen. iv. lilt. — ^™ n — nonnullorum 
ff$K\f*.a.ra. ovop.artt.o'yix.tt. notata — Idololatria Enoshiana, Maimonidis senten- 
tia, Seldeni, Cyrilli — Ecclesise reformatae defectio totalis — Ejus defectionis 
initium, occasio, modus, Gen. vi. 1-5 — Filii Dei ac filise hominum — Judee- 
orum nugas — Et veterum Christianorum quorundam — Idololatria antedilu- 
viana nulla — nav&asfy/a? diluvianse causse, et inter gentes traditio — Ecclesise 
antediluvians exitus — In eo futurarum typus. 

J. EJECTO ex ecclesiie finibus Caino, theologiae Adamicse antedilu- 
vianse corruptorum antesignano,viguit ejus vis et hspyeia, atque purus 
Dei cultus ei innixus ad setatem usque Enosh. Nova, uti videtur, 
corruptio, eaque late serpens, turn temporis invaserat ecclesiam; 
quam nova refoi;matio excipiens delevit: "Turn enim coeptum est 
invocari nomen Domini/' Gen. iv. 26. De quo loco nonnulla adjici- 
enda sunt. 

II. Verbasunt, n}n? DPa th^Smn TK. Sunt,quiecclesia3reforma- 
tionem; sunt, qui ejus in idololatriam lapsum, in eis denotari arbi- 
trantur. LXX. ita reddunt, O?r&^ %\m<rev sietxateTaQou rb ovopa Kvptov 
rov ©sou. ?Qffl scilicet non a ??n , sed ab ?nj deduxerunt. Hinc or- 
tum duxit nonnullorum innocens error. Notationem nominis rou 
Enosh ea verba expnmere suspicati sunt. Chrysostomi in locum 
interpretatio ei hallucination! solum innititur. Enosh enim "spera- 
vit" significare arbitratus, multa de pia parentum illius spe commen- 
tatur. 

III. Et sane in nominum Hebraicorum ratione reddenda, nullibi 
non ineptiunt Grseci. Ita Georgius Cedrenus, p. 1 72 : Tbv 

wofAaffe Ka/V o sffn ^Xo^, o xa/ ^TjXwtfas dvs/Xs rbv adshpbv avrttv 
6 spMvsverai y'svQos, -sir aurw yap wpwry povsuQevn svivfyffuv oi 
inepte, et adversus ovo^aroXoy/as rationem in ipso textu assigna- 
tum, Gen iv. 1. Ast color haud deest; nam HKJj5 est invidia, atque 
ty luctus: etiam et Zonaras, "A&X & 6 devrepog, dnXoT de wQog 
vi KX%GIS. TK ver6, seu tune, ad totum tempus vitse EnoshiansB refer-, 
endum arbitror. In diebus Enosh, -quern Seth genuit hsec actaj 
sunt. ^ Miseram quidem fuisse jam turn, cum nasceretur Enosh, 
ecclesise conditionem facile concederem. Inde piis parentibus foopaH 
rodefftas occasio. ^1iN miser homo est; ab ^N lethaliter ^grotavitj 
calamitosus fuit, Ps. ix. 21. Sed ad tempus nativitatis ejus, quij 
hie memorantur, astringere, ratio nulla cogit. Acciderunt enim hsecj 
forsan annis trecentis aut eo circiter, a reformatione prima ecclesisej 
per ejectionem Caini; cum nativitas Enoshi incidat in annum post 
illius fugam centesimum et sextum. Quamvis enim illius operisj 
quodcunque tandem fuerit, cujus hie mentionem facit Spiritus Sanc- 
,4:us, initia forsan posita fuere in ipsa nativitate Enoshi, haud tameul 



CAP. III.] ANTEDILUVIAN A. 149 

ad effectum perductum credo,, donee ipse Enosh, qui signanter no- 
tatur, aliquandiu exstiterat paterfamilias ; atque in ea sententia sunt 
Judsei pene omnes. 

IV. Idololatriasinmundum ingressumverbis hiscenotari,asserit Tar- 
gum Jonathani ascriptum : py& Jir6 my\- ^t3»5 1&0"IB* TnDI'a'T NTT Kin 
"I NWO D1BQ jHUTWb^ pSDI; — " Ilia astas," inquit, "in cujus diebus 
inceperunt errare, et fecerunt sibi idola, et cognominabant idola sua 
nomine sermonis Domini/' Hoc est, idola sua deos vocabant. Ita 
etiam Arabs interpres ex editione Erpenii," Tune inceperunt homines 
recedere ab obedientia Dei;" aliter quam habet codex in Bibliis Poly- 
glottis Londinensibus editus. Targum Onkelosi duo sunt exem- 
plaria ; unum expressit Arias Montanus in editione Bibliorum Regia, 
aliud Buxtorfius in sua Basiliensi; quorum hoc "supersedisse homines 
ab invocando,""ccepisse invocare nomen Domini" illudaffirmat. Mai- 
monides omnis idololatriae initium hinc arcessit, initio libri de Cultu 
Stell. : iniN 'IMPI nvy mjnai nhti nya m«n ^n IJJB BnjKn , inquit, wi 

^m -^Nin nox : DHIVD nn^n in rrri D^iton JD IDVJ; ^lixi inn 
D^ Dm IUD DH^ p^ni onioa- D^n:i D^yn nx ^n:nf> o^a^i i^ 
Dr6 pl^n^l DnNfii'l Dfrart DH D«l&n 1^ ; — hoc est, " In diebus 
Enosh magnum errorem errarunt filii honiinum; et obstupuerunt 
animi sapientum illius generationis, etiam ipse Enosh ex erran- 
tibus erat, atque hie fuit error eorum: dicebant, cum Deus ipse 
creavit Stellas et sphseras ad regendum mundum, easque in alto 
collocavit, et gloriam eis dedit, et illis ministris utitur, merito pro- 
fecto celebremus eas^ et extollamus, et gloriam eis impertiamur." 
Respexit vir doctus ad verba ilia Mosis, Gen. i. 16: &$$ ^. s l 

rbwsch itopn liNsn-nsi Dv»n rbtftich ^ttn-nlKBrmK Erifwi rMttnwshuc 

v v : v : T t » T - v : v •••;*•'; T ~ T ~ v ; — ; - •• ; v 

DUjisn n«l np^n. Ab iis degeneres patriarcharum filios occasionem 
sentit arripuisse, adorandi solem, lunam, totumque ornatum coelo- 
rum, quibus commissum erat in dies noctesque, adeoque in totum 
terrarum orbem imperium. In eadem sententia est R. D. Kimchi : 
" In diebus," inquit, " Enosh, erraverunt post idololatriam, et invo- 
catio nominis Dei tune profanata fuit; sunt autem qui verbum 
?rnn p er incipere exponunt hoc modo, 'Tune inceperunt homines vo- 
care nomina simulachrorum et idolorum nomine Dei/" Maimoni- 
dem sequitur Seldenus, Prolog, iii. ad Syntag. de Diis Syris. 

V. Josephus vero hisce omnibus antiquior veri et unius Dei cul- 
tum ad septimum usque seculum durasse asserit, A/>%a/oX. lib. i. Ei 
astipulatur in Maase-Beresith, cap. xxii. R. Eliezer; et probat idolo- 
latrise nullam hie mentionem fieri, quia rerum aliarum, quas 
colerent, hoc est, solis et stellarum, nulla facta est mentio. Hisce 
consentiunt veteres Christiani jplerique. Of ^v ouv e% 'ASap, inquit 
Cynllusad Julian., xa,i f^^pi rov ~Nue ysyovoTSS avdpuvoi, $eov zvot, rlv pvffei 
y.ai a\7i$u<; ruv oXwv druMOvpyov rsriprixaffr, pera de xaraxhwffAov xa,} roD 

xaraffxtvwv affvufcarov sff^xoKfi Kepi Qeov do^av } o/' f&sv ovpavlv 



150 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 



sTvou Sew, jjX/ov £E xat tfeXiJ«jv sripoi. Atque hsec sententia veris- 
shna est, in qua est etiam Epiphanius, lib. i. cap. i. sect. 4. Beda in 
Ohron. ^C 1 , principaliter, "incipere" significat; et in pihel " pro- 
fanare,"in hiphil aut hophal rarissime ; inde "&$*, " principium/' et 
^C 1 ) " publice aliquid " ordiri. Atque hanc interpretationem amplec- 
titur Hieronymus. • Neque turn primum inceperunt homines pro- 
fanare nomen Domini, in diebus scilicet Enosh; cum id ab impiis 
Cainitis longe ante natum Enoshum factum sit. Nulla ideo causa 
est cur signanter diceretur, turn incepisse homines profanare nomen 
Dei; peculiari modo invocare, maxima. 

VI. Non ideo corruptio cultus religiosi, sed reformatio ecclesise 
verbis hisce indicatur. Novum quid et insolitum significare notat 
particula praeposita. Cum autem ecclesia intra unius familise limites 
sisteretur, baud difficilis erat ejus reformatio, per ejectionem scilicet 
contumacium. Verum aucto in immensum bumano genere, et dilatis 
ecclesise pomoeriis, alia erat via ineunda. Multitude enim peccan- 
tium impunitatem et licentiam peccandi parit ; duo ideo haec verba 
denotant. Primo, segreges ccetus, ad Dei cultum solennem peragen- 
dum, pios constituisse. Deinde, nomen suscepisse peculiare cul to- 
rum seu filiorum Dei, quo ad aliam usque defectionem usi sunt. Ita 
separatim Dei nomen solenniter invocabant; et Dei nomine vocati 
sunt; hoc est cultores, seu filii Dei. Utrumque sensum probant 
nostrates interpretes; nam ut in textu legunt, "Then began men 
to call upon the name of the LORD;" ita addunt in margine, " To 
call themselves by the name of the LORD/' Atque hsec sola via re- 
formandse ecclesia3 erat reliqua. Earn ingredi, cum plurimi verum 
Dei cultum corrumpunt, et pertinaciter in sceleratis moribus persis- 
tunt (qui erat istis temporibus ecclesise status), et rei ipsius natura, 
et recta ratio postulat. Quid enim agerent, qui Deo conscientias 
suas illibatas et puras sistere in cultu religiose cuperent? An se 
apostatarum turbas misceri, atque corrumpi paterentur? Id eorum 
officii non esse videtur: an apostatas foras ejicerent, et exterminarent 
e fmibus ecclesiaB? Id vero in plures a paucioribus fieri nequit. 
Restitit ideo piorum separatio, et in coetus segreges col lectio. Illud 
nunc factum esse, verba hsec memorant, Non enim turn primum 
profanatum est nomen Domini, quod ab impiis Cainitis longe ante 
factum est; neque turn primum absolute loquendo homines incepe 
runt nomen Domini invocare, cum cultui ejus a jactis mundi funda- 
inentis pn omnes vacarent; at vero turn primum, nonnulli, separa- 
tione visibili a reliquo muudo facta, solenniter inter se cultum reli- 
giosum peragebant. 

VII. Atque hsec secunda erat eeclesise antediluvian se reformatio. 
Prima defectio singularis erat in persona Caini. Illius ejectione con- 
stitit prima reformatio. Enoshi tempore latius serpserat, plures- 
que infecerat hypocrisis. Ut a labe communi immunes se sisterent, 



CAP. III.] ANTEDILUVIANA. 151 

et cultum Dei in Mediatore promisso purum conservarent, ab apos- 
tatarum turba secedentes pii Sethitas, et segreges coetus instituentes, 
"filii Dei" died sunt. Atque hie primum ecclesia, a mundo visi- 
biliter et sponte separata, exstitit. 

VIII. Hujus reformationis virtute effloruit theologia pura, atque 
vi ejus, ecclesia visibiliter separata, ad annos mille, aut eo circiter. 
Eo temporis curriculo insigne obedientias exemplar, theologias verse 
rsxwpiov et vitas asternas pigrms, in Enochi translatione Deus edi- 
dit, Gen. v. 24. Rerum vero processu, impii Cainitas, atque Sethitas 
isti, a quibus tempore reformationis Enoshianse pii secesserant, pacem 
uti videtur communiter colendam prsetendentes per connubia, et alia 
vitas politicae vincula, in piorum consortium admissi, omnia divina, 
humanaque catholice pene pessundederunt. Is est fatalis plerumque 
post reformation em, corruptionis denuo in ecclesiam admissas exitus. 

IX. Maxima autern apostatarum impiorum caterva, in piorum 
consortium admissa, cum hi neque per illorum ejection em auctori- 
tativam, uti loquuntur, nee per secessionem voluntariam se amplius 
liberare potuerint, defectio illico catholica, et tota ecclesia corrupta 
evasit. Deus ideo dispensationi isti, ac theologias Adamicas sub- 
lapsarias in theologorum apostatarum -TrawXgfy/a diluviana finem im- 
posuit. 

X. Defectionis autem hujus ultimas, ecclesias antediluvianas, or- 
tum, progressum, et finem memories prodidit ipse ejus ultor justissi- 
mus, Gen, vi. 1—5. Ortum, ver. 1, 2, enarrant, " Evenit autem cum 
coepissent homines multiplicari in terra, et filias genitas erant illis, ut 
videntes filii Dei filias hominum bona forma esse, acciperent sibi a 
quibusvis mulieres quas eligebant" 

XI. Quinam sint hi "Dei filii/' qusenam "hominum filias/' ambigitur. 
De angelis bonis, malis, nescio quid nugantur Judasi. Etiam ante 
rabbinos natos Philo et Josephus. Auctor etiam librorum Enoch, 
quorum fragmenta quasdam exstant, apud Josephum Scaligeram in 
animadversionibus Eusebianis, et Kircherum Oed. JEgypt. torn. ii. 
cap. ii. Ei delirio favent patrurn antiquorum plurimi, Justin. Apol. 
ii. ; Clem., Strom, lib. iii. ; Tertull. de Habitu Mulier. ; Lactan. Institut. 
lib. ii. cap. xv. ; Euseb. Praspar. Evangel, lib. v. ; Ambros. de VirgL 
Veland. ; Zosimus Panopolites apud Photium, Cod. cxci. Sed neque 
angelorum natura aut conditio, Matt. xxii. 30, neque narrationis Mo- 
saicas series suspicionern istam patitur. 0^rp£n ^ } seu "filii Dei/' per 
^nn *«, seu "filii potentum/'reddit Onkelos ; et ^n rto, "filias ho 
minum/' per Kfc^x n^n, seu "filias pauperum." LXX.,u/o/ 0£oD. Aquila, 
y/o/ Stuv, " filii deorum." Filii ruv dvvaerevovruv, Symmachus, teste Hie- 
ronymo. Atque hi omnes, summam omnium ordinum conftisio- 
nem in statu politico, ac communi vivendi genere intelligunt, quasi 
nullo graduum respectu, aut dignitatum honore habito, inter se more 
pecudum coiissent homines. In ea sententia est Rambam, More 



152 DE THEOLOGIA AD AMIGA [LIB. II. 

Nebuch. p. i cap. xiv.: "D™ significat," inquit, "etiam * communem 
plebem/ et ' multitudinem hominum;' ut etiam 'filii Adam/ etiam 
'filii viri/ Ps. xxxiii. 13; et in hoc significatu dictum est, 'Et viderunt 
filii Dei filias Adam/" 

XII. Sed res per se satis patet. " Filii Dei" fuere, qui a diebus 
Enosh, coetus segreges, pro vero Dei cultu celebrando, instituerunt, 
vloQsffiav professi. Eo nomine impio mundo odio fuere et ludibrio. 
Neque enim unquam erat, eritve sui dissimilis hac in re mundus. 
li per aliquot forsan annorum centurias se a communione malorum, 
qua3 semper defectionis ecclesiasticae causa exstitit praecipua, segre- 
garunt. Temporum processu illi etiam aucti fuere prole improba, 
penes quam tantum vloQsrias poppaMie. Ea effreni libidine percita, 
apostatarum filias sibi connubiis junxit. Atque ess " filias hominum" 
fuere. Ad illud usque tempus pios Sethitas omnia jura, cum divina, 
turn humana, separatim habuisse a Cainitis, etiam loca late distantia, 
sine ullo vitae aut seculi commercio incoluisse, vetus est Judaeorum 
traditio; quam, quia veri speciem habeat, baud temere rejicerem. 
Earn fabulis interpolatam refer t Abulpharajius Pocockianus: " Seth/' 
inquit, "filius Adam: Fertur ilium primum scribendi auctorem 
fuisse ; et progeniei suse vitae beatae, quaB parentibus suis in paradiso 
fuerat, desiderium ingessisse ; adeo ut Montern Hermon secesserint, 
cultui Dei, pietati, et continentiae dediti, neutiquam ad mulieres 
accedentes, unde vocati sunt Bani-Elohim. Anno vero Jaredis 
quadragesimo descendentes de Monte Hermonis, cum de reditu in 
paradisum desperarent" (hoc est, cum vitas sanctimonia, et a mundo 
separatio eis taedio esse cceperunt), "feminas concupiverunt ; cumque 
uxores illis dare recusarent propinquitate ipsis juncti, despicatui illos 
habentes, Cainitce eos ad matrimonium invitarunt, ultro illis filias 
suas praebentes, quibuscum congressi, pepererunt gigantes, bellis et 
incursionibus hostilibus prasstantes." 

XIII. Atque haec ille ex libro apocrypho Enochi vspl ruv lyw- 
yopuv hausit; excepto, quod, quae is Sethitis ascribit, ille alter, nuga- 
tor Judaeus, angelis in Montem Hermonis descendentibus, assignat. 
Illorum autem librorum ^ ruv lywyopuv, et vepi axoKahv-^we 
MwCVIw;, quae adhuc exstant fragmenta, istiusmodi fabulas cuivis ea 
sitienti aftatim suppeditabunt. Angeli autem antiquis ly^yo/w 
dicti. Ansam eripuerunt e Daniel, cap. iv. 10. ^ seu " vigil" e 
ccelo respexisse dicitur. Vulgati codices textus Graeci habent tty voce 
Hebraica retenta: MS. quidam lypfyopos. 

XIV. Ex hoc fonte prodiit omnium in omnibus &6'e/&iroe /&%!$. 
Tandem uterque coetus ita in unum coierunt, ut sola familia Noachi 
excepta, vix supererat inter mundum et ecclesiam distinctio. Id 
ostendit Spiritus Sanctus, ubi afiirmat "omnem carnem viam suam 
corrupisse/' Gea vi. 12. Haec, inquam, origo erat defectionis catho- 
licae ecclesiae Enoshiana3, seu Adamicaa, antediluvianae, secunda 



CAP. III.] ANTEDILXJTIANA. 153 

vice reformatae, qua illustre omnis catholicae apostasiae ortus exemplar 
habemus. Malorum enim consortium illud semper erat, quod eccle- 
siam pessundedit. 

XV. Yideamus porro defectionis hujus progressum. Eum ver. 
11, 12, Spiritus Sanctus exponit, "Corrupta erat terra coram Deo ipso, 
et impleta erat violentia; et aspiciens Deus terrain, ecce corrupta erat, 
quia corruperat omnis caro viam suam." Eousque scilicet progressa 
est, ut se extenderit ad omnem earnem; Noacho tantum excepto, 
ver. 8, vii. 1. Is autem " praeco erat justitiae," 2 Pet. ii. 5. In 
cujus ministerio Spiritus Christi " disceptabat cum rebellibus/' 1 Pet. 
iii. 19, centum et viginti annis, Gen. vi. 3. Ita locum ilium ex- 
ponit Targum Ben Uzzielis, qui tamen more solito, nescio quid, 
nugatur de Schamchazai et Uzziel, qui turn temporis ex ccelo caden- 
tes, gigantes genuerunt. 

XVI. Naturam bujus apostasiae in idololatria praecipue constitisse, 
contendit Maimonides. In ejus sententiam abiit Seldenus. Deorum 
nomina quos coluerunt praebet nobis in Alcorano Mubammedes, 
Azoar. Ixxxi., Wadda, Sawahia, Jagowth, Jalowh, et Nasera. Hisce 
uti videtur Schamchazai, et Uzziel operam dederunt. Sed nugas 
mittamus. Quae de idololatria antediluviana dicuntur, omni proba- 
bilitate destituta sunt. Etenirn nullam ejus mentionem facit Spiritus 
Sanctus, minime prsetermissurns, utpote peccatum gravissimum, et 
ad vindicias justitise divinae in mundo perdendo peragendas effica- 
cissimum argumentum. Magnum proculdubio futuri judicii praeju- 
dicium, ut loquitur Tertullianus, et sola cruce Christi minus, in prisci 
mundi exterminatione diluviana Deus exhibere voluit; an ideo in 
tantae cladis, poenaeque, sola aeterna minoris, causis exponendis, maxi 
mum omnium peccatum silentio praeterire censeri possit; praesertim, 
cum crimina alia et scelera earn commerentia accurate recenseat ? 
Malitia enim cordis hominum, corruptio vitae universalis, violentia et 
rapina, connubia etiam illicita exserte memorantur, cap. vi. 2, 5, 1 1-13, 
caeterum seculi vitia, et scelera baud inepte enarrat apud Annium 
Viterbiensem Berosus; sicut et Ovidius Metamor.i.: " Hi," inquit, 
" gigantes vastitate corporis et robore confisi irruentes armis omnes 
opprimebant, libidinique inservientes invenerunt papiliones et in- 

strumenta musica, et omnes delitias; manducabant homines, et 

nihil erat, quod non admittebant contemptores religionis et deorum/' 
Verum autem Berosum, diluvium historia sua memoria6 etiam con- 
secrasse, testis est Josephus'A/j^a/oX, lib. i. cap. iv. 

XVII. Finis sen exitus hujus apostasiae catholicae, erat apostatarum 
vavufodpia diluviana, nempe, o TOTS Koffpos vda,Ti jtaTax\vff&etg airuXeTo, 
2 Pet. iii. 6. Hanc diluvii causam gentes traditione accepisse, testis 
est, inter alios plurimos,Lucianus, Tlepl rfc ^vpfys ©scv, sect. 12, °H&s % 
yevzf), inquit, o/ vvv avdpuffoi ou KPUTOI sysvovro, aXX' exsivfi per i] yevey, <7rdvrsz 
U\OVTO. Ouro/ ds y'cvtog roD dsvrtpov tlffr TO aZ&tg sx AsuxaX/wvog Ig crXjj- 



154 »E THEOLOGIA ADAMICA, ETC. [LIB. III. 



'Exefvav de vtpt ruv dvQpweuv rdds pvOeovrat. 'Yfyiffrai xdprct 
eovres, &6ef/»i(fra spya, efpafffw, ours yd,? opxtcx, BpyXfttfftf, OVTS %tboti{ sd's- 
xovro, ovrs ixereuv qveixpvro dvr &v <rp/tf/ 9) ^s/aXfj ffvptpopjl a-r/xsro. 
Avrixa 7) yn flroXXov £<W sxdido?, xa/ opZpoi psydXoi sy'svovro, %ai o/ tfora- 
/W xare&jtfav ^s^ovsg, xa/ 77 ^aXatftfa * ewi -TroXXov OCVS^TJ, etfre o 
syevovro, nai tfdvr*$ a>Xom>. Asux.aX/wv 6s povvos avdpuKuv 
faurspyv, ev£ovMr)$ rs xai rr,$ e'jffz&og sivexa. 'H 6s oJ 
syevero. Aapvaxa fAeydXqv, rqv avrbg %%£, sg rav-qv sff£t£dffa<; - 
rs xa/ 1 yuvafxag IwuroD, stfsC?;. 'Eff£a/vom 6e of a^r/xovro tfusg, xa/ 
xa/ Xsovrwv ysi/ga, xa/ op/g^, xa/ aXXa, oxd'o'a li> y^ vtjUHTSU irdvra, sg 
, o ds xdvra sdeKW xa/ /wv oux scivovro, aXXa tfp/tf/ /^g/aX'/j 8/o^gJ' 
/q syevsro- xa/ Iv /a/>5 Xapvax/ -ravreg ivXftWO&F, gtfrs ro t!6wf J^gxparsg- ra 
/^si/ AEuxaX/cjvo; cre^/ "EXX?jv£g iffrop'tovM — id est, "Hsec hominum gene- 
ratio, quse nunc est, ab initio baud quaquam fuit, sed ea, qua3 turn fait, 
tota interiit. Hi autem homines, qui nunc sunt, secundi generis sunt, 
ejus scilicet, quod rarsus a Deucalione in tantam multitudinem ex- 
crevit De illis autem nominibus bujusmodi quaadam traduntur, 
cum contumeliosi admodum essent, nefaria opera eos perpetrasse: 
neque bospites recepisse, neque supplicum misertos esse ; ob quam 
rem maximam calamitatem ipsos mox consecutam esse; statim enim 
€t tellus multam aquam efrudit, et imbres magni fuerunt, et flumina 
solito majora decurrerunt, et mare quoque in multum ascendit, 
eousque dum omnia aquis inundarentur, atque omnes perirent. 
Deucalion autem solus bominum relictus fuit in secundam genera- 
tionem prudentise simul, et pietatis gratia. Servatus autem fuit hoc 
pacto. Arcam quandam magnam, quam ipse babebat, impositis in 
earn et liberis et uxore sua conscendit. Caeterum cum ipse ingre- 
deretur, venerunt eodem et apri et equi, et leonum genera, et serpen- 
tes, aliaque qusecunque tellure pascuntur, bina ex unoquoque genere 
cuncta. Ille autem recepit ad se omnia, atque ea ipsum baud qua 
quam laedebant, sed magna inter eos a Deo concordia erat, unaque 
in area omnes navigabant, quamdiu aqua superabat, atque base 
quidem de Deucalione GraBci tradunt." Hasc ille, quas omnia a 
sacro textu desumpta esse, nemo non videt. Ea etiam in re ludit 
Horatius: — 

" Terruit gentes, grave ne rediret 
Sseculum Pyrrhae, nova monstra questse ; 
Omne quum Proteus pecus egit altos 

Visere montes. 

Piscium et summa genus hsesit ulmo, 
Nota quae sedes fuerat columbis : 
Et superjecto pavidse natarunt 

^Equore damse." — Od. ii. lib. i. 

Similia ex Hieronymo jEgyptio, Beroso, Mnasea, Nicolao Damasceno 
refert Josephus, Antiquit. lib. i. cap. iv. ex Abydeno et Alexandro 
Polyhist. Eusebius in Chronic. 



CAP. I.] DE THEOLOGIA NOACHICA POSTDILUVIAN A. 155 

XVIII. Seel diluvium catholicum cum rovwp Deucalionis, vel, 
quod illud longe antecessit, Ogygiano, plerique confundunt. De eis 
omnibus recte scriptor antiquissimus apud Cedrenum: "On dvo xara- 
%Xi»c'//<o/ %,ara rqv 'EXXaoa y5ji> dtaQs^X^/jjSvoi ysyovaffr ftpuros j&sv kiri 
'nyuyov sv ry 'Arnxri (plurimi autem Ogygen non Attica? sed Theba- 
rum regem fuisse aiunt) ; ^povoig ds vgrspov h ©grraX/a (hoc est, quse 
postea ita dicta est, nam neque Homero id nomen innotuit) lit} Azu- 

f3affi\suovrog 'AQqvqffi dsvrspov Kpavaov avro^Qovog. Tourou rou 

ou rov svri AzuKuXtuvog 5>jXov&Y/, doKovcfi [Atfivritiftai /cat 
tpdffxovrsg rqv %wpav avruv JUT) xaraKSjtXvffQai' xat dixaiu 
xarax.sx,Xv6@ai rors rqv AtywTrrov rotfiHog yap yeyovsv oSrcg o 
TGV yap xpoTSpov %TOI rov KaQoXixbv xaTaxXuff/Aov ovds yivuffxouffiv. 
yap %v 6 <rarpidp%ri$ avruv ysw^sig. Xa/A ds 6 vtbg Nws, 
a<p' o5 A/yucrr/o/. At nulli dubium est, quin primi pvQoypdpoi ita dilu- 
vii catholici famam cum particularium historia miscuerint, ut nee 
lisec, neque illud intellexerint posteriores. Qui plura volet de dilu- 
viis hisce, consulat Augustin. de Civit. Dei. lib. xviii. cap. ix. ; Non- 
num, lib. iii; Orosi. lib. i. cap. ix. 

XIX. Atque hunc finem consequuta est ecclesia apostatica ante- 
diluviana. Novse defectionis post refonnationem crimine se alligans., 
irreformabilis evasit. Hanc solemnem theologia supernaturalis pri- 
msB revelationis sortita est periodum. Omnium autem ecclesiarum 
futuris temporibus instituendarum et lapsarum reformandarum typus 
et exemplar uti videbimus, in ea constituta sunt. Omen vero pro 
infinita sua misericordia, ab ecclesiis Christianis reformatis Deus 
avertat. 



LIBER III. 

DE THEOLOGIA NOACHICA POSTDILTJYIANA. 
CAPUT I. 

2 Pet. iii. 5-7, Coelura novum et terra nova — Mundus vetus qualis — Mun- 
dus novus, Esa. 11. 15, 16, Ixv. 17, Ixvi. 22 — Seculum venturum — Mundus 
futurus — Noachus vir Justus — Fidem habuit antediluvianus — Theologia post 
diluvium in ejus familia restaurata et aucta — Prima foaderis divini expressa 
mentio — Ad federis naturam pertinent promissio et restipulatio — Quo re- 
spectu promissio fcedus dicitur — ^^ uncle — Promissionem nudam ssepe sig- 
nificat, 2 Sam. xxiii. 5 ; Jer. xxxi. 31, 32 — A/«^x>7, ffuvMxti— Fobdus unde — 
Foedera quomodo olim sancita, Jer. xxxiv. 18 — De signo foederis — Arcus in 
nube — Signum foederis cur fcedus dicitur — Natura foederis Noachici — Prse- 
cepta theologiae addita— Gen ix. 5, 6, przccepti primi postdiluvian!, de 



156 BE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

sanguine non fundendo, expositio— Modus vindictae per magistratum su- 
mendffi, in eo constitutes— Onkeiosi sententia— Talionis origo— Prsecepti 
secundi, de non comedenda came cum sanguine, expositio, Gen. ix. 2, 3 — Sep- 
tem pracepta Noachidis data— Quid per ea intelligant Hebrsei— Noachi apud 
Inghiramium ad filiosoratio ficta — Ecclesise Noachicse instauratio — Duratio — 

Chami peccatum Judaeorum nugaB — Fabulse Saturni resecti ortus — Canaan 

cur maledictus — Ecclesiae reformatse novae promissiones datae — Illius nova 

defectio Defectionis occasio — Ecclesiae Noachicse defectionis catholicse nar- 

ratio. 

I. OKTUM et progressum mixtce istius theologize, quse partim lege 
naturali seu rationis rectse dictamine, aut theologise hdiaQsrov reli- 
quiis, partim revelatione Adamo post ingressum peccati facta consti- 
tit, superiore dissertatione exposuimus. Varios etiam avoffrafftag illius 
gradus, quse totalem a Deo totius pene mundi defectionem tandem 
intulit, atque theologorum apostatarum poenam horrendam et <xavu- 
XsQpta.v, paucis ibidem ostendimus. Ejus theologise instaurationi, 
incremento, progressui et eventibus a diluvio ad vocationem Abra- 
hami usque, exponendis, jam proximo in loco incumbimus. Totam 
autem hanc ofaovopfav divinam ita proponit Bfeatus] Petrus: Ovpavol 

fWaXa/, xat yy\ e% vdarog xai d/' idarog (fvvsffruffa, rSj roD ©sou 
df 5>v o rore xoGpos vdan xaraxXvffQelg dvuiXero' o/ de vvv oupavoi xai 

j] yyj r$ avrov Xoyw rsdqffavpffffAsvoi g/V/, <ru^/ rqpovpsvoi elg qpepav Kpiffeus 

xal dffc/jXeJag ruv dffzSuv avdputfuv, 2 Epist. iii. 5—7. 

II. Duplicis hie "mundi" meminit apostolus ; veteris illius, qui per 
aquam perierat, atque turn temporis praBsentis per ignem consumendi; 
post cujus interitum, tertii ingressum prsenunciat ver. 13, Kaivoiig 
de ovpavovg xal yfy xatvqv xara ro svdyye^cx, avrov vpoffdoxuptv, h 
oTg dixouoffvvq xaroixe?. De aspectabili coelo, terrave, respectu sub- 
stantia3, neutro in loco agit apostolus. Mundo enim veteri per j 
aquam destructo, mansit nihilominus coelorum, terrarumque corn- 
pages. "Mundus" ideo iste fuerunt homines mundo degentes. Eis 
per diluvium deletis, mundus alius, ad Dei cultum rite peragendum, | 
erigi debuit. Hujus autem mundi fundamenta posuit Deus in fa- | 
milia Noachi, totam fabricam perfecit ecclesise Judaicas erectio atque 
ornatus. Atque is mundus erat, quern illico igne dissolvendum praa- 
dixit Bfeatus] Petrus; stylo nempe prophetico. Ita legimus apud 
Esaiam, cap. li. 15, 16, " Ego Dominus Deus tuus, scindens mare, et 
personant fluctus ejus, Dominus exercituum nomen ejus: et posui 
verba mea in ore tuo, et in umbra manus meaa protexi te, ad plan- 
tandum coelos et fundendum terram, et ad dicendum ad Zion, Populus 
meus tu." 

[II. Quo tempore ideo Deus, dividens mare, et educens populum 
suum ex Egypto, verbum seu legem, cum solenni cultus sui praBscrip- 
tione ei concredidit, in ecclesiam eum sibi formans, novum hunc 
mundum, coelum illud et terras instituit et absolvit. Eo tempore 
quo Petrus scripsit, mundus hie, hoc est, ecclesia Judaica jam apos- 



CAP. I.] POSTDILUVIAN A. 157 

tatica in exitium ignis festinavit ; non aliter quam mundus ille vetus 
in diluvium se praecipitavit. Incendio templi et urbis, dissoluta est 
istius mundi compages. Alium autem mundum, quoniam nondum 
adesset rov a/uvog tfuvrsXeia, novos ccelos, novamque terram, secundum 
Dei promissum, fideles exspectare jubet apostolus. Promissum illud 
exstat Esaiae cap. Ixv., commate 17; atque iisdem verbis cap. Ixvi., 
commate 22. " Ecce," in quit, " ego creaturus sum ccelos novos et 
terram novam, neque commemorabuntur haec priora, neque venient 
in animum." Ecclesiae statum post adventum Christi propheta in 
locis hisce depingit; nempe quo tempore Deus assumpturus esset 
ex gentilibus in sacerdotes et Levitas, uti verba se habent, corn- 
mate 21 capitis ultimi; hoc est, instituturus esset ministerium evan- 
gelicum. Inde is status ecclesiae ante mundi istius secundi con- 
flagrationem, " seculum venturum " et "mundus futurus" indigita- 
batur ; uti nos docet Paulus in Epistola ad Hebraeos, cap. ii. ver. 5, 
atque etiam cap, vi. ver. 5. Periit itaque per aquas diluvium pri 
mus ille seu vetus mundus; secundum, turn temporis praesentem, 
per ignem periturum prsenuntiat apostolus, futurum autem, ad co'n- 
summationem usque seculi duraturum confirmat : sed e diverticulo 
in viam redeamus. 

IV. Noachum ipsum, de quo nobis sermo est, constat hominem 
justum fuisse, Deo gratum et acceptum, ex multiplier Spiritus 
Sancti testimonio. Gen. vi. 8, 9, "Noach vir Justus, integer in 
generationibus suis, et secundum Deum indesinenter ambulabat •" 
etiam ver. 1, cap. vii., " Te perspexi justum coram me in setate 
hac." Honorifica prseterea et testimonio huic conformis, cum 
in Veteri, turn in Novo Testamento (quod rarum et pene singu- 
lare) ejus mentio facta est, Ezech. xiv. 14; 1 Pet. iii. 20; 2 Pet 
ii. 5. Justitiam autem eum per fidem obtinuisse probat apos 
tolus, undecimo capite ad Hebraeos. Fides omnis salutaris respi- 
cit promissum Semen. Hanc vero fidem habuit antediluvianus ; 
tune enim testimonio justitiae per Deum ornatus est. Justus ideo 
erat, et Deo gratus, coram eo ambulans integer, vi theologiae istius 
Adamicae antediluvianae, quam superior! dissertatione tradidimus. 
At vero in gratiam ipsius Noachi, et ecclesia3 in familia ejus instaur- 
andaB, variis luminis gradibus statim a diluvio aucta est ea tneologia, 
quos strictim percurram. 

V. Theologiam peccatorum antediluvianam in tres partes supe- 
rius dispescuimus ; promissionem gratiae, legem naturae scilicet, 
et cultus instituti praescriptionem. Nova ad Noachum revelatione 
facta, prima ulterius aucta, secunda plenius exposita est, tertia sta- 
bilita. Etenim nunc primum foederis Deus mentionem expres- 

sam facit, Gen. ix. 9, &??« t| s "??" r >« D^D ^an '•JNV "Et ego, ecce, 

ego statuo fcedus meum vobiscum." Pactum gratiosum, beneficia 
spiritualia exhibens in Mediatore, Deum cum Adamo in prornisso 



] 58 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

illo seminis celeberrimo saiixisse, antea probavimus. Ad solennita- 
tem qtridem foederis divini, requiritur promissio vitse, omniumque 
mediorum ad earn gratiose obtinendam necessariorum, cum obedi- 
entise exactione atque restipulatione expressa. Omnia hsec vero 
simul exprimi ubicunque de foedere solum agitur, necesse non est. 

VI. Promissio semper includit obedientise requisitionem. Est 
enim obedientia, nihil aliud quam mediorum ad vitam promissam 
obtinendam institutorum, debita observantia. Ubi autem ea obe 
dientia, quse in foedere requiritur moralis solummodo est, atque ideo 
fundamentum generale alibi habet, quam in ipso foedere, nempe in 
lege naturae, atque per foedus tantum acceptum et Deo gratum red- 
ditur, cum promissio sit purse revelationis, nomen foederis promis- 
sioni peculiariter ascribitur. Atque ita fit hoc in loco; promissio 
foedus dicitur. Sed et alias ob rationes promissio et foedus idem 
sonant ; eas enarrandi hie locus non est : de ipsa voce pauca addi 
possint. fl v 13 a rna seu JTJ?, "succidere" aut "excidere," dici non- 
nullis placet. Ita Grotius, Annotat. ad initium Evangelii secundum 
Matthaeum, quia in foederibus victimae ccedebantur. Alii ad N^l? quod 
"deligere" etiam et "disponere" significat; atque ea nominis ratio 
Cocceio viro docto pioque placet, de Feed. Dei, cap. i. A* 1 "!?, "eligere," 
"purificare," Mercerus in radice rna ; unde unde ortum ducat, saepe 
nudam "promissionem" significat, 2 Sam. xxiii. 5, Jer. xxxi. 31, 32; 
etiam "donationem" gratuitam irrevocabilem, Num. xviii. 9; atque 
"statutum"seu decretum Dei, Jer. xxxiii. 21. Et saepissime adhibetur 
ubi solennis partium conventib aut pactio locum nullum habet. In 
Novo Testamento per 3/a^xjjv redditur; quse voxseque late patet, ac 
W\$. De legibus, sponsionibus, testamentis utitur, teste Grotio. Vox 
<ruv07jx?j, quse proprie " fcedus" significat, ad explicationem ^2, non 
adhibetur in Novo Testamento. Seniores LXX. perpetuo earn vocem 
per kot&txq reddunt; aliter Aquila et Symmachus, qui etiam c-uv^ 
utuntur. Ballius nostras, tractatu de Foedere Divino, cap. i., affirmat 
LXX. rna per aw&^ reddere, Esa. xxviii. 15. Sed fallitur vir 
doctus; nam vox ilia, quam ibi loci per tfuvOfaq transferunt, nth est, 
quse proprie " visionem" significat; versus autem initio more solito, 
loco nn^ a /a ^ x ^ ponunt. Ejus rei rationem optime reddit idem 
Grotius: ^suv^xai," inquit, "ex consentienti duarum voluntatum tes- 
timonio vinculi potestatem accipiunt; at quod Moses, aliique r 
vocant, plerumque est ejusmodi, ut nullum partis alterius consensum 
requirat, cum obligandi vis ei adsit solo Dei jussu et imperio." Ita 
est, non suspenditur Dei foedus a voluntate nostra, ullisve condition- 
ibus anobis prsestandis; ab auctoritate, gratia, et fidelitate ipsius 

a virtutem omnem habet et effectum. Absoluta enim est pro 
missio gratise, neque ulla est foederis conditio, quse in ipsa promis- 
sione non continetur. Inepte ideo agunt et prrcpostere, qui, ex na- 
tura foederis inter homines sanciri soliti, naturam r^c, ^^ divinoe 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 159 

exponere conantur. Neque " fcedus" apud Latinos semper solennem 
" partium conventionem" denotat ; sed aliquando legem seu constitu- 
tionem: sic apud Yirgilium Mn. i. 66: — 

" Kegemque dedit, qui foedere certo 

Et premere, et laxas sciret dare jussus habenas." 

Fatemur autem promissionem hanc veram naturam foederis ha- 
buisse; atque ideo inhunc locum rfiv bia^K^v r%\> LXX. per tfvvQfaas 
interpretatur Chrysostom. Homil. xxviii. in Gen. 

VII. Casterum "foedus," a "feriendo" dicitur ; nominis ortus exfceda 
superstitione. Foederum ineundorum morem, unde nominis origo ; in 
ter alios narrat Polybius, lib. iii. cap. xx v. : " Fecialis," inquit, " sumpto in 
manibus lapide,postquamde foedere inter partes con venerat, base verba 
dixit; si recte ac sine dolo malo hoc foedus atqoe hoc jusjurandum 
facio, dii mihi cuncta felicia prsestent ; sin aliter aut ago, aut cogito, 
caBteris omnibus salvis, in propriis legibus, in propriis laribus, in pro- 
priis templis, in propriis sepulchris, solus ego peream, ut hie lapis 
de manibus meis decidet." Alii aliter fcedera inita fuisse memorant, 
atque hisce verbis usum "fecialem/' "Ita fosde me percutiat magnus 
Jupiter, ut fcede hunc porcum macto, si pactum foederis non serva- 
vero/' Atque ita porcum feriens ictu saxi occidit. Ita pene Livius, 
lib. i. cap. xxiv. : " ' Audi Jupiter; audi pater patrate; ut ilia palam 
prima postrema ex illis tabulis cerave recitata sunt sine dolo malo, 
utique ea hie hodie rectissime intellecta sunt, illis legibus populus 
Romanus prior non deficiet. Si prior defexit publico consilio, dolo 
malo, tu ille Diespiter populum Komanum sic ferito, ut ego hunc 
porcum hodie feriam: tantoque magis ferito, quanto magis potes> 
pollesque/ Id ubi dixit, porcum saxo silice percussit." In eundem 
sensum poeta : — 

" Armati, Jovis ante aras, paterasque tenentes 

Stabant, et csesa jungebant fcedera porca." — ^n. lib. viii 640. 
Atque, — 

" Puraque in veste sacerdos 

Setigerae fcetum sxiis .... attulit." — Lib. xii. 169. 

VIII. Probabile est, emanasse hunc morem fcedera sanciendi, non 
sine pravaB superstitionis interventu, ab antiqua ilia consuetudine, 
stata et solennia pacta per sacrificia ineundi, ac hostiaB immolandse 
in duas partes distributione, quas inter fcederaturis transeundum erat. 
Morem istum late persequitur Homerus Iliad. 7. 252, in foedere, quod 
Paridis et Menelai fiovo^a^iav praBcessit: "Iv fyxia wtffra rawou. In 
qU33 verba Eustathius: T^ rdpveiv ds opxia nap- 'Oftqpu xu,} 'Hpodory rb 
Svaai ra, lit] opxw ffpdyia drjXoZ Tdpvsiv enim pro %-jstv lonice dicitur. 
Isto modo stabilitum erat inter principes Jehuda3, et regem Babylonis 
foedus, quod ob invocationem nominis sui, Deus suum vocat, Jer. 
xxxiv. 18, " Tradam homines istos qui transgressi sunt foedus meum, 
qui non prsestiterunt verba foederis, quod pepigerant coram me, quum 
transiverunt inter dimidiatas partes vituli ejus, quern dissecuerunt in 



160 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

duo/' Et iterum, ver. 19, " Qui transiverunt inter dimidiatas 
partes vituli illius." Inter hostise partes transeuntes, exsecratione 
se onerabant fcederati, istiusmodi dissection! se devoventes, nisi statis 
pactis steterint. Ita Agamemnon deos precatur, II. 7. 279: — 

"Ong »' Iviopxov cftoffiry 

'Tp,i7s f^Kf-rvfot Itrri, tpvXciffffirt V opxitz, vtffrdi 

" Quicumque perjure juraverit, 

Vos testes sitis, et conservate fcedera fida." 

Post quae addit, 292:— 

T H, KCU a.-ffo trrofidxov; apvuv ru.pi vyXii' %uXx!iu 

" Dixit, et jugulos agnorum incidit duro ferro." 

Morti simili perjuros devovens, Neb. x. 29, " Pepigimus foedus et 
juramentum, nos ambulaturos in lege Dei/' Inde forsan ista ad- 
versus servum infidelem comminatio. AI^OTO^^SI aurov: scil. Do- 
minus, Matt. xxiv. 51, ob neglectum foedus, in partes dividet. Atque 
ab ista hostiaB sectione, "seeare" apud HebraBos est "foedus ferire:" 
2 Paral. vii. 18, " Et suscitabo solium regni tui quemadmodum ^1?, 
David patri tuo;" — 'fig dis&s^v, reddunt LXX.; "Pollicitus sum/' 
Vulgatus interpres; "As I have covenanted," translatio nostra ver- 
nacula. Ad verbum, " excidi," " secui,"" eodem modo idem verbum 
usurpatur in cap. ii. prophets Haggaai, et ver. 5. Sed ad simplicem 
fl 11 "!? hsec non pertinent. 

IX. Atque hie progressus theologiaB postlapsaria? primus gradus 
erat. Kevelatione enim hac Noacho facta, communio ista, quse 
Deum inter et peccatores in Mediatore intercedit, primum foedus 
expresse dicitur. Id nomen consolationis plenissimum, amorem et 
fidelitatem divinam perspicue enuntians, novae ecclesia? in familia 
Noachi erigendai substernitur. 

X. Porro : signum foederis visibile Deus mine primum constituit, I 
nempe " arcum in nube/' Gen. ix. 1 1-13. Non quidem nunc primum | 
arcum in nube constituit; sed nunc primum arcum in nube in sig 
num foederis constituit. Eo modo Novi Testament! sacramenta, 
m.zi nin« 5 se u "signa foederis/' appellari posse videntur. Hujus etiam | 
signi gratia, promissio, foedus dicitur. Promissio enim cum signo 
visibili, propriam habet foederis naturam. Unde ipsum signum ali-l 
quoties foedus dicitur : Touro rb mrfaov j) xatvn btuGw, Luc. xxii. 20. 
Verurn est r&v fiiunxuv solum expressam hie mentionem fieri, etj 
ipsum foederis signum directe temporale beneficium respicit. Nihilo- 
minus gratia spiritualis, seu amor Dei gratuitus erga fideles maxirm 
intenditur. Ea enim erat institutionum religiosarum ante Christu 

in came exhibitum, olxovopta. Sed hsec omnia ff%!a ruv ,usX\6vTuv 
§Z>v, Heb. x. 1, quorum Christus a^/ g/?£ ^, cap. ix. 11, habuerunt 
Atque haec ty rn?, seu "aBternum foedus/' non nisi in Christo era 
Temporale quidem beneficium in ornnes hinc emanavit; at spirituali;] 
gratia foederis in Christo sanciti, ad electos tantum pertinet. 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 161 

XL Atque in hunc modum theologia Adamica antediluviana, et 
nova revelatione, etfosderis appellations, et signo visibili aucta est. 
Inde fides et spes theologorum confirmatse. Pertinet autem arcus 
in nube in signum fcederis designatio, ad cultum institutum. Pro- 
missioni itaque accessit foederis nomen; cultui institute, novum 
sacramentum, quibus duas priores partes istius theologiaa ampliataB 
fuerunt. 

XII. Porro ad ampliandam hanc theologiam, prascepta etiam ei 
addita sunt, ut ex omni parte post casum illustrem clarior assurgeret. 
De homicidio, sen sanguine humano non fundendo, primum erat. 
VitaB nempe prima atque ultima cura est; reliqua ei subserviunt. 
Exstat prseceptum, Gen. ix. 5, 6, " Quin etianl sanguinem vestrum 
animarum vestrarum reposcam; ab omni bestia reposcam ilium, 
adeoque de manu ipsius hominis; de manu cujusque fratris ipsius 
reposcam animam hominis. Qui efrundit sanguinem hominis, per 
hominem sanguis illius effunditor/' 

XIII. Violenta3 fusionis sanguinis humani solennis hie institui- 
tur vindicatio. Ipsa effusio lege naturali erat prohibita. Id docet 
et crimen et poena Caini. Imo omnis adversus alios violentia, usque 
adeo contra rectaB rationis dictamen insurgit, ut effrasnata ilia rabies, 
qua, quasi impetu facto, se mutuo opprimebant peccatores antedilu- 
viani, ipsius diluvii causa gravissima exstiterit. Verum modus vio- 
lentiam puniendi per magistratum solennis, qui ultra privatarum 
familiarum pomceria se extenderet, per mutuum plurimorum con- 
sensum, nondum constitutus erat. Deus ideo orbem terrarum habi- 
tabilem filiis Noachi concedens, conditione hac universes oneravit, 
nempe quod societatis politico et publics inter omnes pacis tuendas 
ergo, magistratum inter se constituerent. Inde magistratus avfyutfivri 
xrfais; non autem nisi stabili fundamento, Dei scil. jussu, erectus. 

XIV. Yerba itaque ista rite exponit paraphrastes Onkelos : " Qui- 
cunque efruderit sanguinem hominis, per testes, ex sententia judi- 
cum sanguis ejus fundetur/' Per ^7??> "i n homine," testes idoneos 
inter homines intelligit. Nee aliter Jonathan : " Qui fuderit san 
guinem hominis, per testes, judices condemnabunt ipsum ad mor 
tem ; qui vero fuderit absque testibus, Dominus mundi de eo ultionem 
faciet in die judicii magni/' Naturale jus talionis hie innui exis- 
timat Grotius, " quia judicia publica nondum constituta erant/' 
At naturale jus talionis non nunc demum ortum est. Et quamvis 
judicia publica nondum essent constituta, tamen ut aucto humano 

uiigenere, — ne scilicet rediret grave seculum antediluvianum violentia 
'«•', effraanata refertissimum, — ut constituerentur hie cautum est. Magis- 
ut, trains ideo a Deo instituitur et gladius ei in manus datur, ut recte 
at Mun stems in locum. 

ills! XY. Huic prgecepto et illud additum est, de non comedendu, 
came cum sanguine, qui anima carnis est. Ejus rei disquisitionem 
VOL. XVII. 11 



162 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

cum magis operis habeat, quara utilitatis, paucis in illius explica- 
tionem adhibitis, missam faciamus. 

XVI. Hominibus ante diluvium carnes comedere permissum non 
esse, plerique affirmant. Quicquid enim est in esu carnium privi- 
legii, demum concedi videtur, Gen. ix. 3, P=>? "r™n IB*K ^DT^| 
fernK vJ? Wi} 3fc$ PV3 rfa$6 .TIT . Q U8e verba adnectuntur iis, qui- 
bus dominium homini in omnia animalia largitur, ver. 2. Locus 
hie cum illo altero collatus, quo Deus victum antediluvianis con- 
cessit, plane ostendit carnibus eos non usos fuisse. Inde abstinen- 
tia3 ab animalibus fama ad gentes pervenit, Ovid Metamorph., lib. i 
fab. 3, v. 103:— 

u Contentique cibis, nullo cogente, creatis, 
Arbuteos foetus, montanaque fraga legebant, 
Cornaque, et in duris hserentia mora rubetis ; 
Et quae deciderant patula Jovis arbore glandes." 

Atque itemm, lib. xv. fab. 2, v. 96:— 

" At vetus ilia setas, cui fecimus Aurea nomen, 
Foetibus arboreis, «t, quas humus educat, herbis, 
Fortunata fuit, nee polluit ora cruore. 
Tune et aves tutae movere per aera pennas, 
Et lepus impavidus mediis erravit in arvis ; 
Nee sua credulitas piscem suspenderat hamo." 

Virgilius etiam, Georg. ii. v. 536: — 

" Ante etiam sceptrum Dictaei regis, et ante 
Impia quam csesis gens est epulata juvencis, 
Aureus hanc vitam in terris Saturnus agebat." 

Et e nostris Tertullianus, de Gib. Judaic., si is libri auctor, cap. ii. 
" Gibus/' inquit, " primus hominibus, solus arborum fuit foetus et 
fructus." Hinc multis disputant philosophi, unde factum sit, ut 
homines unquam inducti fuerint ad carnes vescendas. Postquam 
factum scite exagitaverit, necessitati ascribit Plutarchus, Orat. 
aapKopayfaf. E participatione sacrificiorum morem ilium fluxisse, 
pluribus contendit Porphyrius, lib. ii. vtfl &*<*$$ s^v^v. Inde om 
nia animalia, quas jugulantur, veteres Gr^cos iepefa vocasse ostendit 
Casaubonus, Animad. in Athenasi lib. i. cap.xi., quia scilicet nullis 
carnibus vescebantur, nisi eorum animalium, quaa in usum sacrifici 
orum mactata fuerunt. Sola itaque holocausta ante diluvium in usu 
fuere. Permisso carnium esu ; sacrificia comitabantur epulas e sacris, 
etiam quod probabile ante legem, quamvis contrarium defendat Sel- 
denus, De Jure Natur. apud Hebr., lib. iii. cap. viii. Consulantur 
de primordiis esus carnium, Beresith Rabb. Parash. xxxiv., Josephus 
Albo, lib. Ikkar., part. 3, cap. xiv. 

XVII. Carnepermissa prohibetur esus illius cum sanguine, ver. 4: 

s 



N ? ^ ? ^,_u Veruntamen camem invita ejugj in 
sanguine ejus non comedetis." Non ipsius sanguinis, sed carnis 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 16,3 

cum sanguine esus prohibetur. Prisci seculi longsevos homines pronos 
fuisse in crudelitatem ostensum est. Inde terra ante diluvium vio- 
lentia repleta. Efferari homines esu crudaB carnis, et sanguinis motu 
adhuc pene palpitantis, inter Indos Americanos experientia docet. 
Ei vitio, cujus in confinio, super csetera omnia, verbo Dei destitutum 
poni videtur humanum genus, ut occurratur, data est prohibitio hsec 
esus carnis cum sanguine. Membrum vivo animali ereptum intelli- 
gunt nonnulli. Eo cibo barbaros Americanos adhuc delectari aiunt. 
Ita Aben Ezra in locum : " Ob id, quod vobis concessi esum car- 
nium animalium, non debetis esse crudeles in ipsas bestias, ut come- 
datis membrum de vivo animali/'' In hanc sententiam delatos esse 
recentiores Judceos odio Christianorum, sentit Grotius, hoc est Gra> 
canicorum, qui adhuc botulis cruore distentis, ut loquitur Tertullia- 
nus, abstinent. Mihi vix videtur esus sanguinis, qui jam perfrixerit, 
hie prohiberi. Neque id ullo idoneo argumento ex textu probari 
potest. Imo ne sanguis primario, directe, aut omnino interdicitur ; 
multo minus esus illius a carne separati. Prohibitionis objectum 
caro est, peculiar! modo affecta; ^BJ3 in anima sua; hoc est, dum 
adhuc sanguine vivo animatur. Atque operam lusisse mihi videtur 
Stephanus Curcella3us, Diatriba Posthuma de Esu Sanguinis, qua 
quaastionem illam momenti alicujus esse in praxi Christiana con- 
tendit. Videatur Ludovic. De Dieu in locum. Utrum vero, |D -DK 
Tin, " membrum ex vivo," hoc est, sanguine adhuc stillante, an p DT 
Tin, "sanguis animalis adhuc viventis," seu "sanguis ex animali" 
adhuc palpitans in carne prohibetur, incertum est. 

XVIII. Ad caput hoc etiam pertinent septem ilia prsecepta fl-oXu- 
SpuXXTjra, qu83 Deum Noachidis dedisse fama est. Ea ita recenseri 
plerumque solent: — 

1. sr^r rna* Vy, De cultu extraneo. 

2. own ro^a ^?, De maledictione Nominis seu Numinis. 

3. a^a-7 ms^EE W, De effusione sanguinis. 

4. m-i? rVa Vy, De revelatione turpitudinum. 

5. r&tsn \>y , De rapina. 

6. aT~n Vy, De judiciis. 

7. ">hn p 'nas b$ 9 De mem bro animalis viventis. 

XIX. Horum primo idololatria omne genus prohibetur. De sensu 
et interpretatione secundi, non ita inter doctos convenit; ex usu 
vocis T1? ambiguo lis oritur. Ea et benedicere et maledicere etiam 
significat. Sunt qui affirmative verba efferunt, et benedictionem 
nominis divini, seu cultum verum extraneo illi oppositum, eis intendi 

; volunt. Qui negative de non maledicendo Dei nomine, plures. Ter- 

tium est de homicidio. De adulterio atque omni concubitu illicito 

; quartum. Quintum, mandatum decalogi octavum exprimit. Regi- 

a men politicum sexto instituitur; et crudelitatem omnem mortales 

aversari docet ultimum. 



DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

XX. Prascepta base Nbacho filiisque ejus data fuisse, primo post 
diluvium anno, asserit Genebrardus, Chron. ad Ann. Mun. 1656 
<( Septem," inquit, " prascepta dantur, quas Hebrasi partim praecepta 
filiorum Noe, partim prascepta naturas appellant, et obligare etiam 
gentes sentiunt." Nempe ex Judasorum traditionibus manavit ista 
persuasio. In utroque Talmude et in multorum rabbinorum scriptis 
mentio eorum frequentissima. At Judasos affirmare prascepta base 
Noacho et filiis ejus, hoc est, quatuor istis hominibus, statim a diluvio 
data fuisse, falsum est. Per Noachidas seu filios Noacbi, intelligunt 
onines gentes a se distinctas; se vero Abrahamidas et filios Israel 
opposite ad filios Noach appellant: inepte, quasi Abraham et Israel 
non essent filii Noach. Sed ita illi loqui amant. Per Noachidas 
intelligunt omnes illos- qui a Noacho proeedentes privilegio nullo 
spirituali gaudebant. Istis prascepta base data esse affirmantes, nihil 
aliud volunt quam generalia rationis rectos dictamina ea esse, seu 
capita juris naturalis vim obligatoriam obtinentia erga eos omnes, 
qui revelatione supernaturali destituuntur ; se vero lege scripta in- 
super teneri. Hinc sex priora prascepta Adamo tradita fuisse affir- 
mat, Sed. Olam. cap. v.; Sepher. Melakim. cap. ix. Quo scilicet 
communia natures dictamina ea esse, seu universalia juris naturalis 
capita, os*endunt. Ultimum Noacho additum fuisse asserunt; ita 
mandatum illud de non edenda carne cum sanguine interpretantur, 
Manas. Conciliat. qu. ii. in Deut. Casterum prsecepta haac doctissi- 
mis commentariis illustrasse Johannem Seldenum, notum est ; qui- 
bus harum rerum studiosum lectorem remittimus. 

XXI. Nolo hie orationem Noachi ad posteros, quos secum in 
Italiam adduxit, quam in lucem protulit Curtius Inghiramius, inter 
Etruscorum antiquitatum fragmenta apponere, quasi locum aliquem 
in hac theologies antediluvianas dilatatione occupaturam. Totum 
enim drama istud de inventis globulis, qui inclusas tenerent Hetrurias 
antiquitatum historiolas, ab adventu Noachi in Italiam ad usque 
helium Catilinarium, mini, nee mihi solum, operosissimum videtur, 
docti quidem hominis, sed otio et ingenio suo minium, imo irnpie 
abutentis figmentum. Quoniam autem in oratione, quas Noacho 
adscribitur rb vpsvov observaverit dramatis auctor, judicio lectoris earn 
hie loci permittendam duxi. Titulus globuli in quo reposita erat 
oratio hie est, "NoA VANDIMON." Deinde: " Hasc sunt verba 
magni Vandimonis, quas ego Ancus Cecinna transcripsi." Oratio 
autem ista: " Audite, filii nepotesque mei, verba mea, et auribus 
vestris percipite quas pater vester loquitur vobis. Benedictus Deus, 
ante cujus conspectum inveni gratiam, qui me ex aquis ereptum ad 
reparandum humanum genus, quod Deo irato pluviis imbribusque 
deletum est, ne, quod Deus fecerat, penitus periret, reservavit. Voa 
igitur maximo ^Esari non ingrati; ipsum timete solum, ei servite ex 
mentibus vestris, quia dignus est, et quia multa bona fecit vobis, et 



CAP. I.] POSTDILUVIANA. 165 

quia Deus est. Si maximus ^Esar fuerit vobis semper Deus, nihil 
vobis deficiet. Ejus altare non polluatur, animam fratris sui nullus 
exquirat, sicut fecit Cainus. Sit inter vos vinculum pacis, neque 
unquam rumpatur. Vos civitatem hanc habetis, quam in monte 
hoc sedificavi ; cum hoc vobis non satis fuerit (nam vos multiplicari 
oportet), in eodem monte alias aBdifieare poteritis; et si mons non 
fuerit satis, eligite loca salubria, in quibus alias sedificare valeatis. 
Et si non fuerint inter vos dissensiones, omnia prospera succedent 
vobis. Qui Deum non timet, et qui a fratribus dissentit, ejiciatur 
a vobis, quia discordia fratris omnia corrumpit. Nolite filii mei 
iterum provocare Deum in fornicatione, in iniquitate, et nequitia, 
sed reminiscimini Deum qui fecit vos, liberavit vos ab aquis, et 
omnia propter vos creavit, vobis omnia subjecit. Deus bonos ex- 
altat, impios disperdit; ipsum amate solum, et omnia in timore ejus 
facite ; nam hsec facientes abundantia frumenti, vini, et olei replebi- 
mini, et filii fratrum vestrorum servient vobis. Regnum vestrum 
in secula manebit. Sacros ritus, et ceremonias, et omnia quse re- 
linquo vobis, custodite semper; eaque filios vestros docete. Bene- 
dicat vobis Deus, et omni benedictione vos repleat : et cito regem 
mittat, ni vos a potestate aliena eripiat." Hsac ille; cujus nugas 
miror doctis ullis placiiisse unquam, cum nulla non pagina totius 
libri fraudem et imposturam satis indicet. 

XXII. Atque hsec fuit theologia postdiluvian a; nempe naturalis 
ilia Adami per Messiae promissionem novo fini destinata, et in novos 
usus consignata, ei statui conformis, in quern Satanas per peccatum 
homines omnes dolo malo illexerat, nova revelatione, solennis fcederis 
renovatione, signo visibili, variisque prasceptis aucta et instaurata, 
quam regulam fidei, obedientise, cultusque totius divini habuit eccle- 
sia octonaria. Ea instructos multos sum ma erga De]im reverentia, 

)ietate, fide, amore, obedientia; erga proprium genus mansuetudine, 
laritate, misericordia, justitia, fidelitate, setatem egisse, non est cur 
dubitemus. Sanctitas enim cordis, vitse puritas et integritas, erga 
alios beneficentia, morum omnium simplicitas et candor, reliquseque 
virtutes, quarum beneficio ad imaginem Dei homines renovantur, 
etiam in minimo revelationum gradu externo, modo adfuerit Spi- 
ritus Sanctus salutari suo lumine mentes hominum irradians, vigere 
potuerunt. 

XXIII. Htvjus theologise beneficio, ecclesia reformata, quoad ex- 
ternam professionem et ofAohoyfav, annos quadraginta, aut eo circiter, 
pura et Deo accepta in terris versata est. Nihil enim, quod earn 
uUatenus contaminaret, nisi post natum et forsan annorum aliquot 
setate provectum Canaanum filium Chami quartum et minimum, 
memorise proditum est, Erupit tandem Chami diu celata impietas. 
K:i (pialis fuerit, ostendit Spiritus Sanctus, Gen. ix. 22. Peccatum 
erat contra rationis rectse dictarnina, quse, teste Aristotele, 



] 66 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 



omnes decent. Ita etiam Plutarchus irspl p/Xa3i Xp/'«; : ndvrsg 
KOLI cidovffiv us yovtvdi n^v pera §sovg rtpurqv %al fAsyiffryv fire pvffig, 8 rs 
rqv <pvffiv tfw^wv vopos aviduxs. Ka/ ovx sffrtv 6V/ ^aaXXoi/ Avfyuvot 
Stole dputfiv, q roxsutfiv avruv xai rpotpsuffi craXa/aj fa} vsaic 
jsapiras ffpodvpus sxrlvovrsg. Ou5' av <raX/v pti^w f¥/dtt£j£ 
rtjs fftpi yovet'c b\tywpia<; KM} TXfj/^agXs/ag' dio rovg ftsv 
xaxug ffouTv a-rs/^^ra/, ^rp) d' avrou KO.I varpi rb ^ tfapsj^tiv 
dpuvrag atsi xat Xeyovrag a^' £>v evcppavouvrai, xccv ^ irpoffy ro 
avoffiov qyovvrou xa} aOsttfiov — " Omnes hoc dicunt atque canunt, 
primum secundum deos honorem ac prsecipuum parentibus, naturam 
et legem naturae destinasse: neque diis quicquam gratius homines 
facere, quam si parentibus, alumnisque suis, veteres super novas 
fceneratas gratias alacriter persolvant. Neque contra majus est ar- 
gumentum impietatis, quam parentum despicatus et in eos injuriae. 
Itaque interdictum est nobis, ne aliis male faciamus; matri autem 
et patri non ita se dare, ut semper ea dicas atque agas, quibus 
laBtantur, etiamsi molestiam praeterea nullam afferas impium injus- 
tumque habetur." Haac ille egregie. Similia habet Hierocles, et 
totus pene sapientum chorus. Mirum ideo nonnullos, ob ea verba, 
Gen. ix. 24, }^J] 1» 6 n^pK?K n« JHIU,— " Et novit quid ei fecit 
films parvus;" non Chamum, sed Canaanum intelligi debere con- 
tendere. " Nam quid/' inquiunt, " fecit Cham patri suo ? Tan- 
turn fratribus de patris probro nuntius fuit." Verba sunt magni 
Scaligeri in Elencho Orationis Davidis Paraei. Id, inquam, fecit: 
aperte et palam legem naturae transgressus est, quod ex fratrum 
ipsius facto ejus impietati opposito liquido constat. Nuditatem 
patris roTe ade\<po?g swy&uv fafavvtfiv, ut recte Josephus, Antiqui- 
tat., lib. i. cap. i. Peccavit itaque adversus maxima illius theologiae 
principia, quae ecclesiae, cultus, et obedientiae fund amentum erat, et 
norma. 

XXIV. Peccatum itaque Chami sacra Scriptura, uti ostendimus, 
luculentur satis exponit. Quae ei narrationi a nonnullis adjiciuntur, 
conjecturae sunt, imo somniantium deliria. Eum non tan turn vidisse, 
aut spectasse cum gaudio et insultatione quadam patris nuditatem, 
sed virilia ei resecuisse, vel magicis artibus incantasse, ne in poste- 
rum filios gigneret, nugantur Rabbini, Rasfi in cap. ix. Gen. Eorum 
fabulis adhaeret Boissardus in Apollon. Tyan., atque fidem adhibere 
videtur Athan. Kircherus de Origin. Literar. et Obeliscor., cap. ii. 
Hinc fabulam de Saturno patri suo coelo genitalia abscindente, uti 
Lactan. lib. i. cap. xii., vel Jove Saturnum ipsum falce secante, ortum 
duxisse omnes pene suspicantur. Et id quidem valde verisimile est, 
quamvis, ut verum fatear, ita scite totam fabulam ad theologiam 
naturalem crypticam accommodat Porphyrius, lib. de Antro Nym- 
pharum Jthacensi, ut pene crederem, aliquid tale in animis habuisse 
primos fabulatores. Caeterum rnaledictio in Canaanum exserte de- 



CAP. I.] POSTTHLUVIANA. 167 

nuntiatur, vel quia is maxime turn temporis patri esset in deliciis, 
filius scilicet ejus natu minimus; vel quia patri in peccato et specta- 
culo nefando adstiterit ; vel quia ista inter posteros Chami familia, 
prima ab ecclesia vera et cultu Dei discessura esset, vel in Israeli- 
tarum solatium, qui in terram promissam ingressuri, gentem, cum 
qua bello congressuri essent, maledictam, et olim servituti et destruc 
tion! addictam intelligerent. Tit ut erat, ipsum Chamum in persona 
filii maledictum fuisse, hoc est, e familia Dei ejectum, certissimum 
est. Mira autem sunt, seu potius jocularia, quae antiquorum non- 
nulli nugantur de passion e Christi praesignata in ebrietate Noachi, 
de cruce, sacramentis, gentibus, Judaeis, verbi ministris, quae omnia 
se in vino, Chamo, Japheto, vestimento, vidisse arbitrati sunt. 

XXV. Ob peccatum itaque hoc, quo aliquamdiu celata ejus hypo- 
crisis ad gravissimum ecclesiae scandalum erupit, et palam se exseruit, 
Chamus a patre, qui adhuc sub Deo toti ecclesiae prsefuit auctoritate 
paterna, est maledictus. Ejus autem ejectione e societate piorum, 
aliud reformationis ecclesiasticse idque illustre documentum habe- 
mus. Etenim per peccantium, e ccetu et communione Deum per 
fidem rite colentium, amotionem, ecclesiae reformatio primo tentanda 
est. Ejus in ecclesia Adamica postlapsaria exemplum ante dedimus. 
Invalescente autem contumacium manu, fidelium e ccetibus illorum 
separatio locum ejus supplet. 

XXVI. In hunc itaque modum novae ecclesiae reformatio est in- 
stituta. Ea est enim omnium infirmitas, multorum malitia, ut nulla 
unquam ecclesia a mundi primordiis sine insigni aliqua reformatione, 
diu durare potuerit. Huic autem ecclesiae recens reformats novae 
promissiones datae sunt; partim in fortunse miserrimae consolationem, 
partim ut essent ad exactiorem obedientiam, et vitam surnma cum 
cura et diligentia coram Deo degendam, stimuli. Gen. ix. 26, 27, 
" Benedictus Jehovah Deus Semi; alliciet Deus Japhetum, ut ha- 

)itet in tentoriis Semi/' 

XXVII. Chamum a solenni Dei cultu, maledictione paterna fu- 
gatum, omnes piorum coetus fugisse etiam, dubium non est. At 
nondum tempus aderat, quo dissipandum erat in varias terrse partes 
humanum genus. Cum fratribus ideo atque posteris illorum, Chamus 
atque sui sub eadem cceli plaga habitare perstiterunt. Hinc orta 
est nova mali labes, hinc iterum repullulavit defectionis sedes, in 
ecclesia non ita pridem e diluvio emersa et recens reformata. 
Noachum, Semum, Japhetum, piosque eorum nlios et nepotes, 
puritatem cultus Dei secundum theologise illius, qua erant instructi, 
canones, sartam tectam in ecclesia prseservare conatos fuisse, nemo 
dubitat. Id et propria illorum pietas et officii erga alios ratio postu- 
labat. At vero ex eorum posteris plurimos, impiis Chamistarum 
seductionibus et exemplis abreptos, cum et ipsi naturam in omne 
scelus praecipitem habuerint, foede et pene catholice a Dei regimine 



DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

et cultu intra paucos annos defecisse, ex eis qii88 secuta sunt, intelli- 
gemus. Centesimo enim et primo post diluvium anno, sceleribus 
cooperta, superbia vecors, et contumax apostatarum turba, imperio, 
disciplina, et monitis Noaclii palam posthabitis, in omne scelus pne- 
ceps ruebat. Cum vero humile, pacificum, et pium Noachi vivendi 
genus, eis maxime displicuerit, in contraria omnia abierunt. Abjecta, 
ideo omni numinis reverentia, et superbia, nescio qua, elati, turri 
sedificanda3, unde nomen et gloriam sibi compararent, incubuerunt. 
Eos vero magna, atque Deo exosa molientes, horrendum confusionis 
linguarum judicium corripuit, et in totius terra? superficiem dispes- 
cuit. Abs eo die usque ad Messise promissi adventum, maximam 
humani generis partein, propriis ipsorum viis incedere, Deus per- 
misit. 



CAPUT II. 

Noachus, ^7-:? ^ — Fabula de Saturno et Rhea inde nata — Janus — Justitiee 
preeco — Oracula Sibyllina ficta — Carminum Sibyllinorum auctores — Sibyllse 
unde dictse — Illarum oraculis traditiones mistae — Specimen — Turris Babylo- 
nicse sedificatores; sedificandae ratio et causa — Lingua primseva qusenam — Sen- 
tentia Grotii expenditur — Lingua sancta unde Hebrsea dicta, Gen. x. 21, 
Jos. xxiv. 2, 3 — Uzzielis Targumistoe fabulse portentosissimae — Abraham 
Hebrseus ab Hebero dictus — Tempus divisionis linguarum. 

I. NoACHUM fuisse n ?^r ^, ^oc est, "terrse virum," notat Scrip- 
tura, Gen. ix. 20 : — humili nimirum vivendi genere occupaturn. 
Hoc miseram in terris peccatorum conditlonern, suamque speciatim, 
qui horrendaDei judicia in mundum antediluvianum viderat, decuit. 
Inde Saturnum Rheas virum seu maritum, hoc est, Terrse, dixerunt 
fabulatores. Conjectura Bocharti est, Geog. Sac., lib. i. cap. i. 
Quicquid de eo senserint posteriores, id vitse genus, ejus seculi impiis 
displicuisse palam est. Vineam etiam plantans r.*JTlQ ^., bibit ex 
Jain seu vino; inde Janus dictus. Eum antediluvianum justitise 
prasconem fuisse, affirmat apostolus, 2 Pet. ii. 5. Officio isto rite 
fungens, quern sanare non poterat, fide et factis mundum condem- 
navit, Heb. xi. 7. Concionem ejus meminerunt carmina, quse era- 
cula Sibyllina dicuntur, hisce atque aliis versiculis: — 

"Avfysj uvufroKOfoi ftfydXu fit€Xnp,ivoi a'ltrrpu, 
Ou Xtfii ^{ O v v [i>7'] of I7rfa.la.ri. Tlavra, yap cT^Jf 
A6a.va.ro; furvp <ra.vt-7riffx.ovos, o s 
t/y iip.7v, "va. pv\ (fipifftv i%a 
£, ra.; JCKKicc.; a.'Z'ox.o-tri 



yu.7a.v etpa^ivovrtf. 

Perfidiosi homines, quae vos dementia cepit ? 
Quae facitis Deus baud ignorat ; namque salutis 
Auctor inexstiuctus videt omnia, et omnia novit. 
Qui mini jussit uti vobis haec dicta referrem, 



CAP. II.] POSTDILUVIAN!. lf)9 

Exitio ne sit demens socordia vobis 
Dicite justitiam, vitiis absistite, necne 
Inter vos animis odia exercete cruentis. 
Humano late tingentes sanguine terrain." 

Hsec ilia, quse paulo post fingit se Noachi nurum, et in area una 
curn eo, maritoque suo fuisse. Sed ficta sunt ornnia, quse Sibylla- 
rum nomine circumferuntur. Miror mortalium quenquam adeo un- 
quam abjectaB fuisse credulitatis, ut aliter sentiret. Eorum auctores 
non tantum plurima ex sacris Scripturis hauserunt, sed Christian! 
fuerunt, et haeretici. Priscillam et Maximillam Montani prophetissas 
centones istos composuisse, si facti feminaB auctores, baud est im- 
probabile. Nonnisi post earum evulgatas propbetias, Christianas 
religionis mysteria ex oraculis Sibyllinis fuere deprompta. Fatidicas 
quasdam rnulieres, quas Sibyllas dixerunt, quasi diis a consiliis se- 
cretioribus (To yty evfadfyiv, 2/CuXX.a/w/v, inquit Diodorus, lib. iv. 61), 
inter gentes vixisse, baud negarem. Earum autem sortes et oracula 
diabolica fuisse, omnis historic fides docet. Consulantur qua3 ex 
earum libris, jussu senatus Romani, variis temporibus deprompta 
memoriaB tradiderunt Dionysius Halicarnassaeus, Plutarcbus, Cicero, 
Varro, Livius, Tacitus, Zosimus, aliique; superstitionem diabolicam, 
et Hellenismum sapiunt omnia. Summam omnium refert Annal. xv. 
cap. xliv. Corn. Tacitus : " Mos/' inquit, "petita diis piacula, aditique Si 
byllas libri, ex quibus supplicatum Vulcano et Cereri ProserpinaBque, 
ac propitiata Juno per matronas, primum in Capitolio, deinde apud 
proximum mare/' Forsan autem vera etiam nonnulla falsis miscuit 
antiquus serpens, suo more, quo vera suspecta redderet, falsis conci- 
liaret fidem. Etiam quse tenui fama, ex primaB promissionis, alia- 
rumque revelationum divinarum traditione, priora muudi secula, de 
future MessiaB regno invaserant, in lacunas etbnicas diducta, vati- 
ciniis istis permista fuerant. Tale illud esse videtur, cujus in lib. ii. 
de Divinatione, cap. liv., meminit Marcus Tullius: "SibyllaB," inquit, 
"versus observamus, quos ilia furens fudisse dicitur; quorum inter- 
pres nuper falsa qucedam, hominum fama, dicturus in senatu putaba- 
tur, eum, quern re vera regem babebamus, appellandum quoque 
regem esse, si salvi esse velimus. Hoc si est in libris, in quern ho- 
minem, et in quod tempus est? callide enim, qui ilia composuit, per- 
fecit, ut, quodcunque accidisset prsedictum videretur, hominum et 
temporum definitione sublata." Lucium Cottam quindecimvirum 
notat, qui instigante Antonio, Julii CaBsaris ambitioni, potestati 
regise etiam nomen addere cupientis, publica fama eorum tem 
porum de rege maximo venture, litare conatus est. Idem oracu- 
lum iisdem pene verbis exponunt historicorum Romanorum no- 
minatissimi, Suetonius et Tacitus; ille in Vita Vespasiani, hie 
Historiarum quinto. " Veterem et constantem opinionem/' vocat 
Suetonius. " Persuasionem ex antic^uis sacerdotum libris/' Tacitus. 



170 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 



Nempe est, 'Ex <roD l^sXevffsrai o qyovftsvog* hoc est, valescet oriens, 
prsefectusque Judasaa rerum potietur. Hsec vero ad nostra carmina 
nihil. 

II. Yerum Noachum coaavos suos antediluvian os scelerum admo- 
nuisse superius ostendimus. Filios etiam et nepotes post diluvium 
ab impietate et a Deo defectione cohibere, ilium enixiore opera non 
contendisse, nefas esset suspicari; utrumque frustra. Quamvis enim 
totius novi populi pater esset, degeneres tamen filios non potuit co^ 
ercere a stulto conatu, nomen suum celebrandi ingentis turris asdifi- 
catione, Gen. xi. 3, 4. 

III. Ipsum Noachum, piosque omnes ab insano isto apostatarum 
molimine abstinuisse, sacra Scriptura clare innuit. Qui facinus illud 
aggressi sunt E^n ^3 fuere, Gen. xi. 5 ; hoc est," filii hominum." li 
opponuntur "filiis Dei/' seupiis, et Deum timentibus. "Filii" enim 
"Dei"adiebus Enosh, etante et post diluvium, fuere pii homines, theo- 
logiae AdamicsB adhasrentes, cultuique divino; "filii hominum" deser- 
toreset apostataa. Impios itaqueapostatas ecclesiaa desertores hie innuit 
Spiritus Sanctus. Fabulam gigantaaam hinc natam pueri norunt. 
Turrim autem struxerunt, non qua in ccelum ascenderent. Neque 
earn insaniam credibile est illos insaniisse, quos Deus impediit, ne 
inceptum perficerent, ver. 6. Neque ut immunes ab alio diluvio se 
sisterent, facinus illud aggressi sunt. Universale diluvium nullum 
futururri esse, non potuerunt ignorare. Neque eo fine e montibus 
totius terraB editissimis in vallem profundissimam descendissent. 
Verum superbia et xevofo%iq elati NOMEN et gloriam eo opere sibi 
comparare, apud se statuisse diserte testatur Moses, ver. 4. 

IV. De confusione linguarum multa passim disputantur, quae hu- 
jus loci non sunt. De lingua primasva, ejusque nominis, quod postea 
obtinuit, ratione, pauca adjiciamus. "Filios Dei" sceleri wpyovoitag 
affines se neutiquam praabuisse diximus. Apud eos ideo, eorumque 
posteros mansit linguaa primsevae usus. Earn linguam Hebraeam fuisse, 
quaa nernpe postea ita vocata est, pene consentiunt viri docti. Recte 01. 
Bochartus [Geog. Sac.], lib. i. cap. x.: "Aliorum linguis confusis, hi" 
(hoc est, pii foederis participes),"propriam retinuerunt, id est, antiquis- 
simam illam, quas abHebero Hebrasa dicta est, quia sarta et tecta man- 
sit apud Heberi posteros." Quod sciam, solus inter recentiores in alia 
sententia est Grotius, Annotat. ad Gen. cap. xi. 1, "Erat terra labii 
unius." "Earn linguam," inquit, "Hebrai suam dicunt: Syri suam/' 
Recte hoc; Hebrsei ita dicunt idque constanter. Ita Targum Jona- 
thanis: x-n^ PD ND^ ma fcnan&n piteo wan N^nip {^'b;— "Lingua 
sancta loquebantur qua creatus est mundus ab initio." lisdem 
verbis Hierosolymitanum. Rabb. Sol. Jarchi in locum: "Labium 
unum est lingua sancta." Ita enim Aben Ezra, et veteres Christiani 
pmnes, excepto Theodoreto. " Sed Syri putant suam linguam fuisse," 
inquit Grotius. Hoc etiam verum est. In ea sententia sunt Maro- 



CAP. II.] POSTDILUVIAN A. 171 

nitge, post Theodoretum. Inepte eos ita putare liquido niinis con- 
stat. Linguam Syram ab Hebrasa, non Hebraeam e Syra, origin em 
duxisse, agnoscunt omnes, qui quidquam in earum analogia sapiunt. 
Id linguae Hebrasae puritas et simplicitas clamant. " Syri Maronitse," 
inquit Josephus Scaliger, epistola ad Richardum Thomsorium, " an- 
tiquiorem Syriasmum Hebraismo quovis pignore contendunt; quaa 
est summa imperitia: nam perinde est, ac si idioma Italicum Latino 
vetustius esse dicerent. Nam certe "pD prius est quam &O7D, et multa 
alia ad hanc pertinaciam expugnandum afferre possumus/' " At He- 
braea lingua/' inquit Grotius, " lingua est D'nny, advenarum e Chaldaaa. 
Haec enim origo nominis Hebraeorum, non ab Hebero. Vid. Jos. 
xxiv. 2, 3. Lingua igitur ilia Hebraea Abrahami et ejus posterorum 
incolatu in Canaanaea, ad Canaan 83am linguam propius semper, pro- 
piusque accessit/' Haec ille, ov8&v vyitg. 

V. Fateor earn ovoparoQerias, Hebraei scilicet et Hebraeorum, ra- 
tionem, viris quibusdam doctis placuisse, atque adhuc placere. Ar- 
gumenta pro ea sententia collegit Erpenius, Orat. de Ling. Heb. 
Quse refellit Fullerus Miscellan. Sac. lib. iv. cap. iv.; et Rivetus in 
Gen., Exercit. Ixvi.; et Bochartum earn vocum istarum origination em 
rejicere, superius ostendimus. Magnum sane olim fuit e Mesopo 
tamia exiisse, gentibus, quas <fuyxte!(tavre$ o/ Tora/^o; s^ouer/v, — " con- 
clusasfluvii tenent" Etenim, N^<r/wrag sauroOg vopifyvTss ug SKI 

roLV xciTaQafveiv paffxsiv, or' IT/ rovg Kora/AGiiz f3adi^oisv } opov r? 
r^c, yr^c, rov ruv irorapuv x\>x\ov — " Se insulares esse censent, ut in 
mare descendere dictitent, quando vadunt ad flumina, et terras limi- 
tem faciunt fluviorum ambitum/' ut ait Philostratus, in Yita Apol- 
Ion. lib. i. cap. xiv. Hebrasum autem inde dictum esse Abrahamum, 
et linguam sanctam Hebraeam ; hoc est, eum transitorem, hanc 
transeuntium, nimis est incredibile. Moses dicit, " Semum fuisse 
patrem omnium filiorum Heber," Gen. x. 21. Quod quid aliud sit, 
quam omnium " Hebrasorum pater/' vix intelligi potest. 

VI. Itaque filii Heber, qui Hebrgei; et Hebrsei, qui filii Heber. 
Atque hasc ovoftarohoyias ratio. Dicunt quidam haec verba posse 
significare, " Semum fuisse patrem omnium transfluvianorum/' Id 
vero sine ullo exemplo dicitur ; et omni verisimilitudine destituitur. 
Siquidem dixisset Spiritus Sanctus, D^yn ^3 UK Kin j — « Ip S e pater 
omnium Hebraaorum/' — conjectura ista non adeo futilis fuisset. Sed 
uti se verba habent sell., ^^"^.^"•'1, eis " posteros Heberi," neque alios 
denotari liquet, ex communi usu linguae sanctae. Nee ratio ulla proba- 
bilis reddi potest, cur Semus omnium transfluvianorum pater diaxpidtv 
diceretur, cum maxima pars posterorum ipsius semper habitaverint 
cis fluvium, transirent autem plurimae familias e Chamo oriundae. 
Illud autem, quod de Hebero diximus, diserte affirmatur a Balaarno 
in vaticinio suo ultimo, Num. xxiv. 24, " Naves a Chittim affligent 
Assur, et affligent Eber;" ubi pro conjugatis, nomina gentilia, et pa- 



1 72 DE THEOLOGIA NOACHICA [*LIB. III. 

tronymica prophetam usurpare consentiunt interpretes, adeo ut Vul- 
gatus reddat "Assyrios et Hebraeos." 

VII. Sed ad Jos. xxiv. 3 nos mittit Grotius. Dicit quidem eo 
loci Jehoshua Deum Abrahamum accepisse "^l"] ""9$?, "a transitu 
.fluminis," seu loco qui trans fluvium erat. Abrabamum itaque inde 
•nay quasi diceres transitorem dictum fuisse arbitratur; ob earn 
.etiam rem, nempe quod Abrabamus flumen transient, nomen istud 
ita a Spiritu Sancto usui datum ut omnium posterorurn ejus cogno- 
mentum fieret, et in omne sevum transitores dieerentur, seu gens 
transeuntium. Verum istiusmodi ovoparo&srias ratio par aut similis 
nusquam gentium exstat in rerum monumentis. Causae itaque con- 
jecturae ne vestigium hie apparet. Neque solus erat Abrahamus, qui 
-eo seculo Euphratem trajecerat, in terram Canaan migraturus. Ob 
earn ita rationem, nee quod habitasset in Mesopotamia, non magis 
.quam alii plurimi aut transitor, aut transfluvianus dicendus erat. 
I mo plerosque Canaanseos, a Chamo scilicet oriundos, non longe post 
dispersionem Babylonicam Eupbratem trajecisse,certissimum est. Isti 
ideo, ex hac scilicet vocis originatione, non minus Hebraei dicendi 
essent, quam ipse Abrahamus, et posteri ejus; neque minus, quam 
apostolus Paulus, se Hebrseos ex Hebraeis fuisse, gloriari potuissent. 

VIII. Gratis a nonnullis in hac causa dicitur, imo falso praesumi- 
tur, Abrahamum a Canaanaeis primo dictum fuisse Hebraeum, quasi, 
scilicet, transitum ejus, quern pene, uti aiunt, oculis conspexerant, 
eo nomine denotare vellent. Ab ipso enim Spiritu Sancto est eo 
cognomento primum iiisignitus, Gen. xiv. 13. " Veiiit," inquit, "qui 
evasit, et nuntiavit Abrahge Hebraeo." Verba sunt Spiritus Sancti, 
non Canaanaeorum. Inter Canaanseos verum est, ilium ita primo 
nuncupatum fuisse ; a Canaanaeis nequaquam. Sed reddunt ea verba 
LXX. "A£pa//,, rSj vrspdry, — " Abrae transitori/' Inde etiam eum 
Abram dictum fuisse, eamque significationem id nominis habere, in- 
consulto nimis arbitratus est Chrysostomus Homil. in Gen. xxxv. 'Eg 

inquit, oi yovsic rb civc/j^cn atrti svrerfQsffav ^pofLyivuovrsg auru) rr,v 
{ASTutfraffiv, ETTstdr, yccp wtpay sfi/e\\e rbv JZu&partfVj xoit sni 
r$v HaXeuarivqv zpyjcOou, d/a rotro KUI "Atpap kaXg/ro — " Ab initio 
parentes hoc nomen ei indiderant, jam ante significantes eum inde 
niigraturum. Vocatus enim est Abram, quia migraturus erat trans 
Euphratem et in Palaestinam venturus." TJtinam in hoc loco solo 
ex ignoratione linguae Hebraicae hallucinatus esset vir doctissimus. 
Aliam autem plane esse ejus nominis significationem pueri norant. 
nsparqv Abrahamum LXX. a JH3 vocasse, nonulli existimant. Sed 
aperte eos decipit vis vocis. Verbi itaque interpretationem non 
ipsum verbum reddiderunt. Id eis solenne fuisse, observat Hierony- 
mus, in Esa. xxvii. 12, ubi e contrario D^D i>m pe r "Rhinocu- 
ruram" transferunt. « Pro torrente ^Egypti/ 7 inquit, " LXX. Rhino- 
cururam transtulerunt, quod est oppidum in ^Egypti Palaestin^eque 



CAP. II.] POSTDILUVIANA. 1 73 

confinio, non tarn verba Scripturarum, quam sensum verborum ex- 
primentes." Ita literarum similitudine decepti, non semel pro He- 
braBus, "servus," transtulerunt. Daleth scilicet legentes loco Resh, 
1 Sam. xiii. 3, ^1??? W??,— "Audiant Hebraei;" LXX. f HMxatf« w' : 
DXo/, — " Spreverunt servi." 'Hfarfaativ quid sibi velit,nescio ; doDXo/est 1 
Et Jonas i. 9, ^ S 1?V,— " Hebrseus ego ;" LXX. AoDXosKup/'ou £/>/ 
ly^ — "ServusDomirii sum ego ;" ubi de suo Kup/ou addunt,quo halluci- 
nationi colorem darent. Non est ideo, cur eorum hujus nominis inter- 
pretatio ullatenus nos moveret. Si vero transitorem eum vocare non 
HebraBum Moses voluerit, non "H^JJ, quod patronymicum est planis- 
sime, ut rP$. et '&&&$-; sed "^ vel ^39 nominasset, ut ostendunt 
Augustinus, Steuchus, Drusius, et Buxtorfius. Sed ovof&aroQsiriag ratio 
in promptu. Gens CanaanaBorum tota olim exstirpanda, e multis ; 
familiis, quae e sedibus orientalibus variis casibus acta, vel impetu' 
quodam a Deo impulsse, variisque sub ducibus in terram illam con- 
fluxerant, turn temporis erat conflata. Et omnes a notissimis stir- 
pium auctoribus (non a Chamo, non ab ipso Canaane, sicut nee Abra- 
hamus a Semo) assumptis cognomentis, quas Moses enarrat, Gen. x* 
15—18, inter se distinctaB erant. Hie Amorseus erat, ille Jebusseus, 
HivaBus alter, et Hittasus. A stirpe sua, seu stirpis auctore quisque 
denominabatur. Inter eos degens Abrahamus; a famosissimo familiaa, 
unde oriundus erat, auctore Hebero, Hebraaus dictus est, atque ita 
ab omni Chami stemmate, etiam farniliari appellatione separatus. 
Eodem etenim in loco ubi Abrahamus primum "H^ se u Hebrseus 
dicitur, Mamre socius ejus *}&$., seu AmoraBUS nuncupatur; ut 
utriusque cognorninis eandem fuisse rationem facile perspiciamus ; 
ambo enim sunt aBque patronymica. Prout ideo omnes istius terraB 
incolas nomine aliquo patronymico insigniti, distincti inter se erant; 
ita Abrahamus a celeberrimo stirpis suae auctore, Hebrseus dictus est. 
Nee alio sensu earn vocem TargumistaB accipiuut. Uzzielem consulenti 
in locum, occurret fabula, quam hie exponendam duxi, ut intelligat 
lector quales carbones pro thesauro reperturi sint, quibus in Talmudi- 
cum istum fabula torem incidere contigerit; neque enim ullibi pene, 
' quam hie loci magis sapit. Ita ergo ille in Gen. xiv. 1 3 : "Et venit Og, 
3 qui evaserat ex viris, qui mortui erant in diluvio ; et inequitaverat arcaB, 
et erat operimentum in cacumine ejus, alebatur autem ex cibis Noach ; 
nee justitia sua ereptus est, sed ut videant incolaB mundi fortitudinem 
Dei et dicent; annon gigantes, qui erant ab initio, rebellarunt in 
Dominum mundi, et perditi sunt ex terra. Venit autem ad Abra- 
hamum, ad occasum Diei Paschatis, et invenit ipsum, quod faceret 
3 placentas azymas." Hisce addas licet ejusdem Ogi antediluviani 
scilicet interitum, quern ad Num. xxii. ita enarrat : " Accidit vero 
postquam irnprobus Og . . . . vidit castra Israelitarum, quas por- 
recta erant in sex milliaria, dixit apud se, Instruam aciem ad versus 
populura huuc, ut non faciant mihi quemadmodum fecerunt ipd 



1 74 a3E THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

Sihon. Ivit et evulsit montem extensum in sex milliaria, et impo- 
suit ipsum super caput suum ad projiciendum in eos. Statim paravit 
verbum Domini vermem qui aiTosit montem et perforavit ipsum, et 
immersum est caput ejus in medium ipsius; voluit extrahere ex ipso 
caput suum" (non ut est in translat. Londin. " Voluit extrahere ipsum 
ex capite suo") " sed non potuit, quod traxisset dentes suos et molares 
oris sui hue et illuc, ivit Moses et tulit securim decem cubitorum, 
et saltavit decem cubitos, et percussit ipsum in talo pedis, et cadens 
mortuus est/' Hsec ille, digna quaB JEsopi fabulis adnumerentur; 
nee digna tamen, cum sint insulsa, et omnimodo inutilia, imo noxia ; 
impudentissimis mendaciis haud magis scatet Muhammedis Alco- 
ranus, quam iste Ben Uzzielis Pentateuchus. Eo autem magis hie 
est detestandus, quod sacra Dei oracula sibi conspurcanda proposuit 
nugator. Targum Onkelosi habet namy, " Hebraso;" et Exod. 
ii. 6, B^y?, " Hebrseorum," reddit per Wirpil, " Judaeorum ; " et 
Deut. xv. 12, ^JJJ TO?, « Frater tuus Hebraeus," per 5>&nB» p 7»riK, 
" Frater tuus filius Israel." Idem ei sunt Hebrasus et Judseus, et 
filius Israel ; hoc est nomen istud patronymicum. 

IX. Objiciunt quidam nullam probabilem rationem assignari posse, 
cur e nomine Heberi potius quam aliorum, Semi scilicet aut Ar- 
phaxadi tota familia denominata esset; aut cur Abrahamus, potius 
quam alii Heberi nepotes, ab Hebero Hebra9us diceretur; sed causa 
utriusque probabilis, et ratio haud desunt. Heberum in novo po- 
pulo magnopere eminuisse, ex eo quod rejectis reliquis, " omnium 
filiorum Heber pater esse" Semus signanter dicitur Gen. x. 21, pro- 
babile est. Quemadmodum eum honoris gradum, nisi per sancti- 
tatem, et in Deum virtutem assequeretur ratio nulla assignari potest. 
Deinde omnium patriarcharum, qui post diluvium nati fuere pax 
(Siurarog exstitit, et filio suo Peleg superstes. Post ejus obitum nulli 
dubium esse potest, quin peculiarem nepotum curam susceperit, 
atque eis fuerit loco parent-is immediati. Sic quam vis Aram fuerit 
Semi filius natu minimus, quia tamen fratribus omnibus diutius 
vixerit, lingua Syriaca, qua usi sunt plurimi alii, prater ipsius pro- 
geniem, dicta est Aramsea, ut docet nos Elias Levita in pra3fatione 
ad Methurgamim. Vixit etiam Heber pietate insignis eo tempore, 
quo linguae confusaB, et terra divisa est; cujus adorandse providentia3 
divinse speciminis intuitu, filio suo nomen Peleg indidit. Etiam ex 
linguae primflevee in familia sua conservatione, eorum, qui in exstruc- 
tionem turris non consenserunt, dux fuisse videtur. Non nisi gravissi- 
mis ideo de causis, nomen ejus in posteros traductum est. Eos autem 
familiam seu tribum separatim a cetera Semi posteritate constitu- 
isse, planissime apparet ex eis verbis Mosis, qua? antea retulimus. 

X. Porro: non tantum filios omnes Joktanis, qui Hebero filius 
erat natu minor, in turbam apostaticam se recepisse, sed et plurimos 
etiam ab ipso Peleg oriundos se ei immiscuisse, ataue families pa- 



CAP. II.] POSTDILUVIAN A. 175 

tern se in qua viguit purus Dei cultus valedixisse, ex eventu patet. 
Abrahamus vero prse cseteris piorum proavomm ipsiusque adeo He- 
beri vestigiis institit, quamvis et ipse a communis defectionis labe 
haud immunis. Tandem autem Dei ductu, novarum revelationum 
beneficio ; avitam pietatem et exsulantem terris Dei cultum reduxit. 
An ideo mirum videri debeat, prsesertim cum supra reliquos ejus 
seculi mortales omnes Celebris evaserit, atque gentis gloriosissimse 
caput et auctor constitutus fuerit, si nomen celebre patronymicum 
(quod apostasia siia rejecerat, saltern nihili sestimaverat cognationis 
istius quod reliquum erat) ; sibi et posteris vindicaverit ? Nee fluvii 
transitus tanti erat, ut inde ei totique genti sanctse in omne sevum 
duraturum nomen imponeretur. Migratio quidem Abrahami e pa- 
tria et terra cognationis suse, ut Deum sequeretur, in locum, quem 
nesciebat, illustre erat fidei ejus documentum. Ast ille baud recte 
sentit, qui obedientiam hanc Abrahamicam e trajectione fluvii, quse 
ei cum aliis innumeris communis erat, sestimandam censuerit. Quod 
Deo dicto obediens, voluntati et imperiis ejus obsequens, relictis 
patriis laribus, propriisque sedibus, et cultu superstitioso, in quo 
erat enutritus, nulla opimioris conditionis spe allectus, quo nesciret, 
ipsum sequeretur, inter alia innumera fidem ejus commendat. Si 
ad ilia conferatur fluminis transitus, res nihili erit. Migrationem 
istam autem tantopere Deo placuisse, ut earn ob rationem promis- 
siones acceperit, quod posteri ejus terram, in quam peregrinaturus 
esset, jure hsereditario possiderent, atque in ipso omnes terras cog- 
nationes benedicerentur, quod non-nemo amrmat, falsum est et 

toXoyov. Falsum, quoniam antequam Tigrim transierat, nedum 
Euphratem, promissiones istas acceperat; uti videre est, Gen. xii. 1-4. 

&oXoyoY vero, quod id ullo modo obedientise Abrahami imputan- 
dum docet, quod omni modo ex mera gratia provenisse certissimum 
est. Etenim sine ullo respectu ad obedientiam ullam antecedaneam, 
Deum promissa ilia Abrahamo dedisse, magis est in confesso, quam 
ut egeat probationibus. De hac originatione nominis Hebra3orum, 
idem nobiscum sentiunt e Judseis, Josephus Antiq., lib. i. cap. vi. ; 
Triplex Targum; Aben-Ezra in Exod. i. ; Kimchi, rad. my; Elias 
Levita, Methurgam.; — e Patribus et Christianis Antiquis, Euseb. 
Prsepar. Evangel., lib. vii. cap. ii ; Hieron. Qusest in Gen. ; Augustin. 
de Civitat. Dei, lib. xvi. cap. iii. ; Eucherius in Gen., lib. ii. cap. vii. ; 
Zonaras Anrial., lib. i.; — e Recentioribus, Calvinus in Gen. x. 20; 
Pererius in Gen. xx.; Mercerus in Gen. xiv. 13, et in Lexici Pagnin., 
rad. "DJ?; Munsterus in Gen. xi. 16; Drusius in Gen. xiv. 13; Paneus 
in Gen. xiv. 1 5 ; Junius Orat. de Ling. Heb. ; Cornel, a Lapide in 
Gen. xiv. ; Buxtorf. Dissertat. de Ling. Heb. Conservat. ; Sigonius de 
Repub. Heb.; Schindler. in Lex., rad. 13JJ; Bochartus, lib. i. cap. x., 
atque alii innumeri. 

XI. Redeamus ad Clar. Grotium, de lingua primseva agentem. 



176 DE THEOLOGIA NOACHICA [LIB. III. 

Lin^uam Hebraeam Abraham! fuisse linguam concedit; sed quaenam' 
fuerit ista lingua, cum antiqua ilia mundo coaeva non fuerit, non 
ostendit. " Chaldaica," inquit Cappellus, Chronol. Sac. Not. ad Tab. 
Secundam. " Lingua ilia Abrahami et ejus posterorum incolatu in Ca- 
naanaea propius, propiusque accessit ad linguam Canaanaeam," inquit 
Grotius. Eum linguam Canaanaeam, quae primaeva ea lingua erat, 
quae nunc Hebraica dicitur, a Canaanaeis didicisse asserit Cappellus. 
Linguam Canaanaeorum (unde Punica) prope accessisse ad linguam 
Hebraeam concedimus. Id planissime post alios ostensum a Clar. 
Bocharto in opere plane admirando. Argumentum est ab urbium 
bominumque propriis nominibus. Verum eos, qui sine dubio inter 
praecipuos turns Babylonicae aedificatores erant, linguam sanctam pri- 
maevam puram retinuisse, eos autem qui a scelere isto religiose absti- 
nuerunt, inter quos, si qui alii, erant Abrahami progenitores, ejusdem 
fuisse oblitos, fidem omnem superat. Cappello in ea sententia praeivit 
Josephus Scaliger, Epist. ad Thomsonum, et Animad. Euseb. ad num. 
DCCCIV. Linguam autem Hebraeam primaevam fuisse ostensuri sumus. 
Ejus linguae amissio poenalis erat. An vero quis in animum suum 
earn habeat potestatem, ut inducat se serio credere linguae illius igno- 
rantia aut corruptione eos multatos fuisse, qui in scelus, quod pcenam 
istam commeruit, nunquam consenserant, equidem vehementer du- 
bito. Eorum aliquos temporis progressu nonnihil e puritate dialecti 
deflexisse, probabile est. Istiusmodi deflectionem linguae Chaldaicae 
originem fuisse affirmat Elias praafatione ad Methurgamim. Male- 
dictos autem Canaanseos, deletion! aeternas devotos, linguam primss- 
vam puram retinuisse, Abrahamum etiam eorum linguam, quaecunque 
tandem fuerit, didicisse, eamque solam cum posteris communicasse, 
quibus gravissime interdictum erat, ne quidquam commune cum 
Canaan aeis istis haberent, quos scilicet e facie terrae essent extermi- 
naturi, irapdbo^a, videntur. 

XII. Praeterea Philistaeos, contra quod viro docto visum est lin 
gua Hebrasa non usos esse certissimum. Qui enim nati sunt ex patri- 
bus Judaeis, matribus vero Ashdodaeis, " loquuti sunt ex parte Ash- 
dodee, neque sciebant Judaice loqui." Quibus gravissime irascebatur 
Nehemias, cap. xiii. 24, 25. Et Hieronymus, in Esa., lib. vii. cap. xix., 
affirmat, "Linguam Canaan itidem inter ^Egyptiam et Hebraeam 
mecliam esse/' "Quare verius/' inquit Grotius. " primaevam linguam 
nullibi puram exstare, sed reliquias ejus esse in linguis omnibus: no- 
mina autem Adami, Evae, et csetera, Hebraico sermone a Mose ex- 
pressa Hebraeorum causa, eodem significatu, qui in primaeva lingua 
fuerat. Sic Curtius milites quosdam ait a Persis vocatos immortales; 
aditum Ciliciae ab incolis Pylas dici; qui singulis militum millibus 
praeerant, eos vocatos a Persis chiliarchos." Utramque ita contenden- 
tium Hebraeam nempe et Syram dimittit, neutri antiquitatis palmam 
adjudicans. Atque in hac sententia pene solus est. Goropius quidem 



CAP. II.] POSTDILUVIAN!. 177 



178 DE THEOLOGIA NOACHICA, ETC. [LIB. III. 



prsefatione sua ad jomno'iaD, Elias Levita, t?npn pB9 Kin JVfcriK 

COnt^D ; " Lingua Aramica est lingua sancta corrupta." Alibi earn 

linguae sanctae viciniorem esse omnibus aliis linguis, probat ex R. Aben 
Ezra; atque addit praeterear "Patet tempore patriarcharum lin 
guam istam corruptam fuisse. Cujus argumentum est NriVintP "i^, 
'jegor sahaddutha;' ideo videtur mihi dicendum esse corruptam fuisse, 
mox atque Abraham Chaldaea egressus est. Nam sine dubio ipse 
et patres ejus locuti fuerunt linguam sanctam, quemadmodum accep- 
erunt ab Adam usque ad Noach ; B^K *BB B^K, unus ex ore alterius." 

XV. Ubi mansit ecclesia vel maxime ejus expressa vestigia, prae- 
sertim ea familia unde earn renovatum iri in fatis erat, mansit etiam 
linguae antiques puritas. Ea erat familia Heberi, a quo lingua haec 
Hebraica dicta est, quae nullo nomine ante insignita erat; neque 
opus habuit titulo, quo ab aliis distingueretur, cum sola esset, ut 
recte Augustinus de Civitat. Dei, lib. xvi. cap. xi.: "Quia," inquit, " in 
familia Heberi remansit haec lingua, divisis per alias linguas ceteris 
gentibus, quae lingua prius humano generi non immerito creditur 
fuisse communis, ideo deinceps Hebraea est nuncupata; tune enim 
opus erat earn distingui ab aliis linguis nomine proprio, sicut alias 
quoque vocatae sunt nominibus propriis: quando autem erat una, 
nihil aliud quam humana lingua, vel humana locutio vocabatur, qua 
sola universum genus humanum loquebatur." Ab Hebero etiam 
Abrahamus, qui pene solus religionem patriam sancte amplexus est, 
Hebraeus dictus est, uti probavimus; iisque linguam illam in Cana- 
anem, terram sibi semimque suo promissam, intulit. Reliqui fratres 
ac cognati ipsius Abrahae, aliique ejus coaevi ex Heberi familia, prout 
a vera religione, sic a puro linguae sanctae usu degenerarunt. 

XVI. Divisionem vero hanc linguarum, vel paulo ante natum Pe- 
leg, vel circa ea tempora accidisse affirmat sacra pagina, Gen. x. 25, 
1 Chron. i. 19. Judaei in Seder Olam, seu Serie Mundi, numerant 
a diluvio annos 340, inquit Munsterus; ita nempe in margine 
translationis suae computum facit. Textus habet, a diluvio usque adi 
divisionem ducenti septuaginta duo anni; narrant enim divisionem! 
istam accidisse, cum annos natus esset quadraginta et octo Abraham. 
A diluvio vero ad annum Abrahami quadragesimum octavum annij 
sunt 340 ; unde Munsterus eorum numero annos addidit quinqua- 
ginta et duo, ut sibi ipsi constaret computus. Sed falsum hoc; et 
divisio ista mcidit in annum ante Abrahamum natum ducentesimum 
quadragesimum primum, circa nativitatem Peleg, ut superius osten- 
sum: sed litem hanc etiam doctissime decernit Buxtorfius, Dissert; 
tione de Confusione Linguarum ; de ea etiam fuse agit David Paraai 
Commentar. ad cap. xii. Genes. ; et nuperrime Usserius in Chrom 
log. Sac. cap. v., ubi fidem et veritatem computationis textus Hebrai< 
a Morini exceptionibus vindicat. 

XVII. Cum autem in hunc statum et conditionem coactum esse! 



CAP. III.] OKTUS ET PBOGEESSUS IDOLOLATRI.E. 179 

totum pene humanum genus, atque proprise mentis consilio permis- 
sum, postquam nimirum veri Dei et cultus ejus tsedium eos ceperat, 
in omnem idololatriam se sensim effudit. Priora quidem secula 
omnem, quam vel ex institutione parentum, vel traditione vaga Dei 
notitiam habuerunt, penitus abjicere non potuerunt. Ex iis ideo 
plurimos, qui mos est hominum lucis divinse scintillulis convictorum, 
Deum quidem timuisse, idolis vero serviisse comperimus. Suecessu 
autem temporis, rejecta omni gradatim iheologid revelata, abolita 
penitus solennis promissi, et foederis divini memoria, sacris nefandis 
et fcedissimis idololatriis catholice se polluit totus terrarum orbis. 
Illarum ideo originem et progressum, quod superius promisimus, hie 
loci diligentius investigare placet. 



CAPUT III. 

SIVE DE ORIGINE ET PROGRESSIT IDOLOLATRLE, SETT 
E0EAO0PH2KEIA2. — CAP. I. 

Primordia idololatrise incertissima — Circa ea opinionum diversitas — Novae investi- 
gationis causes — Idololatria Adamica in paradise — Caini apostasia et super- 
stitio — Ecclesise reformatio Enoshiana — Ante diluvium idololatria proprie 
dicta nulla — " Aureum seculum " post diluvium — In eo idololatrise vestigia 
nulla — Homines unde ftipovrts dicti — Tempus divisionis linguarum et disper- 
sionis humani generis — .^Edificatores turris Babylonicse, quale genus homi 
num — Quodnam in ea exstruenda proposition habuerunt-— Inter eos primordia 
idololatrise quaerenda, 

I. ORIGINUM occasionumque idololatrise nulla manifesta vestigia 
exstare, et nos antea vidimus et extra controversiam posuerunt in- 
dagantium conatus irriti. Ortum habuisse patet ex eventu. Ortus 
tempora, rationes, causaB, auctores, primordia omnia conjecturis inves^ 
tiganda sunt. Hie scilicet: — 

Mavr/j cipiffro;, orris tixei&i xxXSs [Eurip. Frag. inc. CXXViU.] 

" Bene qui conjiceret vatem hunc perhibeto optimum." 
Ita yvoj^Mji* istam ex Euripide reddit Cicero. Ante diluvium illam 
niundum occupasse nonnulli arbitrantur. In ea sententia sunt 
Judseorum plurimi, pra3sertim Maimonides, initio operis de Cultu 
Siderum ; quem sequitur Seldenus in Prolegom. ad Syntag, de Diis 
Syris. Egressis ex area Satanam primo virus hoc aspersisse alii 
opinantur. In Chamum nominatirn scelus hoc conflant Targumista3. 
Ante turris BabylonicaB exstructionem, quam in a3ternitatis memo- 
riam moliti sunt contumace& et superbi Noachidse, nulla certa ves 
tigia aut expressa monumenta cultus arbitrarii et profani inveniri 
posse, aliis videtur. Hie igitur paulisper pes figendus; ac Nili 
hujus, monstrorum feracissimi, unde scilicet — 

" Omnigenumque deum monstra, et latrator Anubis" 



180 OBTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATEIX. [LIB. III. 

prodierunt, capita inquirenda. Locus in antiqui temporis monumen- 
tis perlustrandis uberrimus, quern quamvis magna ingenia exco- 
luerint, tamen uti fieri solet in obscurissimis rerum primordiis inves- 
tigandis, et quorum, — 

" Ad nos vrx tennis famse perlabitur aura," 

manet in quo adhuc se alii multura diuque exercere possint. Facilk 
perspiciet lector ex iis, qua3 in locum hunc relaturi sumus, post 
uberrimas aliorum vindemias, spicilegia Lsec nostra proferendi causas 
neutiquam defuisse. Si enim rebus ipsis, seu cultus extranei prim 
ordiis, tenebrisplus satis obductis, novam lucem afferre nequeamus; 
saltern quam relationem ad cultum Dei tenuerint, quibusque prae- 
stigiis fucum fecerit generi humano, atque in fraudem induxit im 
postor antiquissimus, aliaque, a viris doctis locum hunc plurima 
eruditione excolentibus, tacite prastermissa, lectori non ingrata, lu- 
minis nonnihil veritati obscurissimaa fcenerantes nos exposituros, in 
spem aliquam adducimur. Rerum autem tan turn capita perstringere 
in animo est, quo operi proposito satisfacere, et vise institute insis- 
tere libere possim. 

II. Homini, ad sui gloriam create, Deum legem obedientise 2/ 
rov, omnia ilia, quse necessario naturam ejas, conditionem et finem 
ultimum consequerentur amplexam indidisse, antea ostendimus. Ut 
ea lex plenaria esset omnis divini cultus regula et revelatio, nunquam 
tamen permisit. Ei, in statu creationis ante ingressum peccati 
addidit institutum de non comedendo fructu arboris scientice boni 
•et mali. In illo, respectu actus externi, initium defectionis a Deo 
fecit creatura rationalis. Fundamentum autem posuit in cultu mo- 
•rali defectus. Serpenti enim ad versus Dei comminationem fidem 
adjungens, ilium eatenus Dei loco habuit. Atque hsec erat quaBdam 
idololatriae species, imo pessima, quse etiamnum inter omnes eos 
viget, qui, posthabita promissionurn et comminationum divinarum 
auctoritate, dicto audientes se Satanse praebent. Hsec vero non est 
propria ea idololatria, cujus primordia investigamus. 

III. Post peccati ingressum theologiam natoralem novis revela- 
tionibus et sacrificiorum institutione ampliatam, atque in novos fines 
consecratam Deus instauravit. In cultu institute praaeunte infide- 
litate iterum illico peccatum est. Supeiiiis exposuimus istius peccati 
naturam et eventum. Ostendimus etiam Cainum a Deo maledicturn 
•abs ejus cultu solenni penitus defecisse. Probabile quidem est, ilium, 
atque cives Henochienses, quibus praafuit, Gen. iv., cultum istum, 
sacrificiorum scilicet, unde primam mali labem traxerat, repudiasse, 
atque ritus novos suo arbitratu usurpasse ttsfafyvurxowra. ^^!JD 
prout Scriptura loquitur, Judic. v. 8, sibi comparasse innumera, 
sunt, quo minus credamus, quse obstant. Neque enim Caino eate-j 
nus liominem exuere possibile erat, ut alios sibi cleos fingeret post! 



CAP. III.] ORTUS ET PROGRESSES IDOLOLATRLE. 181 

expressam et apertam istam, qua3 eum inter et Jehovam omnium 
creatorem intercesserat communicationem. 

IV. Temporis progressu Sethitarum etiam nonnullis in Cainitarum 
mores prolapsis, pii Enoshiani, cum cultus divini reformatione, quo 
melius et diutius purus conservaretur ad nomen Dei rite invocandum, 
segreges coetus instituerunt, atque inde "filii Dei" dicti sunt. Gen. iv. 
ult., " Turn coeperunt homines invocare nomen Domini." lis verbis 
nonnullos cultns extranei ortum notari falso arbitrari, superius etiam 
ostendimus. Non enim nominis divini profanationem, sed ecclesise 
reformationem innuit Spiritus Sanctus. 

V. Ante diluvium omnem carnem viam suam corrupisse Deus ipse 
conqueritur. Neque dubium est, quin apertissime Deo et religion! 

j bellum indixerint apostatas. Scelere vero hoc, idololatrias scilicet, 
astrictos fuisse, nullum testimonium exstat, nullum probabilis conjec 
ture faciendse fundamentum. Id vero, cum argumentis superius 
luculenter demonstraverimus, nolo hie actum agere. Secula ideo 
antediluviana clisquisitione hac necesse habemus praaterire. Nam 
baud placet Justini Martyr, sententia; qui filios Dei, qui arnore fili- 
arum hominum capti, eas sibi sociaverunt, angelos interpretatur; 
atque ex eis genitos fuisse daemonas, qui illico idololatriaB promo- 
vendaB operam dederunt: Apol. ad Senat. Roman. 

VI. Quae de Chami idololatria et incantationibus magicis illiusque 
sceleris natura delirant Targumistae, aliique Judsei, hujus loci non 
sunt. Seculum illud, quod diluvium et gentium diatiiropdv Baby- 
lonicam dia£6qrov intercedit, paucissima reliquit, vel nulla omnino in: 
rerum quas supersunt monumentis sui vestigia. Id temporis spatium, 
quodcunque fuit, Noachus magnus paterfamilias pio paternoque re- 
gimine totum humanum genus a se ortum tenuit. Aureum illud 
seculum erat, de quo plurima antiqui fabulatores. 

Virgilius, Georg. i. 125: — 

"Ante Jovem nulli subigebant arva colon! : 
Nee signare quidem, aut partiri limite campum 
Fas erat : in medium quaerebant ; ipsaque tellus 
Omnia liberius, nullo poscente, ferebat." 

Et Martialis, Epigram., lib. xii. : — 

" Antiqui rex magne Poli, mundique prioris 

Sub quo pigra quies, nee labor ullus erat, 
a I Nee regale nimis fulmen, nee fulmine digna, 

Scissa nee ad manes, sed sua dives humus." 

ld Saturnum uterque ex Hesiodo; ita enim ille,"Epy. xa/'H/^. Ill :— 

O/ ftiv tori Kpovov fiffatv o<r oupavw If&G 



iTtp Ti fovcay xxt oivos -- 

" Cum Saturnus rerum potitus coelorum imperium tenuit, 
Homines diis similes vivebant," etc. 



182 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. Ill, 

EtTibullus, lib. i. 3:— 

Quam bene Saturno vivebant rege prius, quam 
Tellus in longas est patefacta vias. 

Non domus ulla fores habuit : non fixus in agris, 
•Qui regeret certis finibus arva, lapis. 

Ipsse mella dabant quercus," etc. 

Similia habet Lucianus in ro7g vpbg Kpovov, cap. vii. Saturnum lo- 
quentem inducit, xai diu rovro airavra^ov xporog, xal we^, xai waidiu,, 
%ai j&ort/j^ta wadi, xat dovhoig, xai ehtvQspoig, ou5s/£ 'yap sff eftov dovXog riv, 
omnia paternum Noachi regimen, et indivisam terram referentia. 
Inde effluxisse servorum in Saturnalibus apud E/omanos licentiam, 
in vita Numse narrat Plutarchus. 

VII. Noachus enim Satumus erat. Is maximus antediluvian- 
orum iixaiotbyqe %ypv%, 2 Pet. ii. 5, cujus admonitionum contemp- 
tum excepit horrida generis humani qravufoQpfa. Quamdiu igitur 
ejus vel auctoritatem veriti sint, vel dictis et concionibus obedientes 
se prsestiterint illius filii et nepotes, scelus hoc eos in se admisisse, 
baud sequum est ut censeamus. 

VIII. Linguarum confusionem centesimo primo aut secundo post 
diluvium anno accidisse plerique credunt. Tune homines ju'epoKsg facti, 
atque sic dicti, Tevsal (Atpoiruv avQpuiruv, apud Homerum Iliad. A. 250 ; 
— "States vario-linguium hominum." Msptffuv, hoc est, pepspiffp'evviv ryv 
<puvqv e%6vrur o sari (JttSpjfy/Asvqv tic, tfuXXaCag xa/ svap&pov s^ovruv rqv oVa, 
inquit Didymus; hoc est, quod linguam ad syllabas pronunciandas 
divisam et paratam habeant homines, seu lingua articulatautantur; 
quum caeterorum animalium voces sint avapfyoi. Cum scholiaste 
sentit etiam Hesychius: MepoKsg avQpuwoi Sia rb {te/Aepia/tevTiv e^siv ryv 
oVa, tfyow ri]v <puvqv. Atque eandem primo in loco sententiam re- 
citat Eustathius; cui subdit 3/ e<7rav6pdu<ftv: oi ftzvroi rJ 

rovg avQp&'Trovs I'^/xX^^i'a./ ^a(T/V, UKO rov 
rqs Mg, ov txaQov {tzra rbv rr^c, XaXav^jg cru^yov 
7%$ yqg- " communem antiquorum Christianorum sen 
tentiam fuisse, homines pifoxee dictos fuisse, abs ilia linguarum divi- 
sione, quam in turris Babylonicae exstructione passi sunt." Similia 
habet Johannes Antiochenus Majlela: TXw^a/ dis^pig^auv, dib 

ot &v6pu<nroi bi& rb f^spiffd^vai avruv rag XaXiag tig 
ta/ <puvdg- dispertitse sunt linguae, inde meropes dicti i 
sunt homines, xpov. Gsoy. Aoy. Asur. Uti autern homines ob divi- 
sionem linguarum pepoves dicti sunt, ita locus in quo poena ista 
rebellibus inflicta ???; quasi diceretur ?» Kla venit confusio: vel| 
??2 pro ?|f? dicitur, hoc est confusio; abjecta lamed media 
vitandum cacemphaton. Centesimo et primo post diluvium ann( 
natus est Peleg. Id nominis ei inditum r™n njpW Wi '•a, Gen, 
x. 25 ;—" Quia in diebus ejus divisa est terra/'* Et^erbum &* alibi! 
eo sensu usurpatur, Ps. Iv. 10, DJ1^ ^—"Divide linguam eorum.'j 
Spiritu prophetico nomen hoc ei filio Heberi impositum fuin 



CAP. III.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. 183 

affirmant Judseorum plerique. Atque in eadem sententia sunt Cor 
nelius a Lapide et Augustinus Torniellus: ille in Commentariis ad 
Gen., hie in Annalibus ad annum mundi 1931. Ita in imposi- 
tione nominis Noachi pii parentes ad ea respexisse, quse noa nisi 
post sexcentos annos iraplenda essent, videntur. Judaei ideo ducen- 
tesimo anno vitse Peleg turrim Babylonicam exstructam esse, volunt, 
argumentis non usquequaque ineptis adducti. Qaicquid autem ad 
litem istam chronologicam vel inteliigendam, vel rite affirmandam 
pertinet, dissertatione peculiari de plurium linguarum origine pro- 
posuit Clarissimus Buxtorfius filius. Sethus Calvisius in Chronolo- 
gia, Pererius, Parseus, Rivetus Commentariis et Disputationibus ad 
Genesin; Torniellus in Mundi Annalibus; Masius Comment, in Jos. ; 
Usserius in Chronol. Sac., aliique plurimi cum theologi, turn chrono- 
logi eandem telam texerunt. 

IX. Qui in nativitate Pelegi linguarum divisionem accidisse asse- 
runt, atque nomen ei ab eventu impositum, nonnullorum opinione 
videntur intervallum sequo brevius a diluvio constituere, quam quo 
homines in earn multitudinem, quae turri sedificandse incubuit, excre- 
ecere potuerint: incidit enim, uti diximus, nativitas Pelegi in an 
num a diluvio centesimum primum. Qui vero Pelego nomen spiritu 
prophetico inditum fuisse arbitrantnr, ac humani generis dispersio- 
nem ad finem illius vitse rejiciunt, ideoque in annum mundi 1996, 
necesse habent adventum Abrahse in terrain Canaan, anno 88 post 
dispersionem istam collocare: quod spatium sequo brevius videtur 
ad regna ilia erigenda, quse istis temporibus fundata fuisse narrat 
sacra historia. Pelegum ideo negat Buxtorfius fuisse primogeni- 
tum Heberi, aut natum anno 74 patris, sed nativitatem ejus, at 
que ideo linguarum divisionem in aliud, longe post, tempus rejicit. 
Sed ostendit Johannes Temporarius in 2 Demonstrat. Chronolo 
gic, potuisse ex stirpe Noachia spatio 102 annorum mares et fceminas 
1,554,420 riasci: istius numeri dimidium admittit Usserius Chronol. 
Sac. v. ; ubi insaniam et insignitam audaciam Johannis Morini 
chronologiam Hebraicam rejicientis, doctissime retundit. Demus 
ideo exstructionem turris Babylonicaa, atque linguarum divisionem 
accidisse anno mundi 1757, a diluvio 101 vel 102. Ad illud usque 
tempus idololatrise vestigia ulla, monumenta ulla, ulla testimonia 
exstare, aut exstitisse unquam, nihil superest quod testetur; saltern 
vestigia ejus nulla supersunt. 

X. Targum Hierosolymitanum sedificatores turris Babylonicse 
simulacrum fastigio impise istius molis imponere, quod cultu religioso 
prosequerentur, in animis habuisse docet : "Dixerunt," inquit, a ve- 
nite, sedificemus nobis civitatem et turrim, cujus caput perveniat usque 
ad summitatem ccelorum,et faciamus nobis adorandum in ejus fastigio, 
et ponamus gladium in manu ejus." lisdem fere verbis eandem fabu- 
lam apponit Jonathan Ben Uzziel. Turrim istam longo post lingua- 



ORTTJS ET PROGKESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

rum confusionem tempore durasse communis est doctorum virorum 
opinio. Nee alia sane videtur ab ea, quam sub nomine templi Beli 
plurimis describit Herodotus, lib. i. cap. clxxxi. Ex octo turribus una al- 
teri superimposita (quarum prima saltern, si non unaquseque, alta stadii 
spatium erat) constitit. De suprema autem ita loquitur: 'Ev ds 7$ 
r&eurafu irvpyy vws svstfn ffi'syas' sv ds r& vrjti %\IVTI fj^sydXri x'zsrai, etc. ; — 
"In postrema turri sacellum est magnum, in quo est lectus splendide 
stratus/' etc. Non multo ideo post linguarum confusionem, in idoli, 
hoc est solis, templum versum est insanum istud asdificium. Sed ali- 
unde sententise sua3 originem arcessunt Juda3i ; verba ista apud Mosen, 
quibus se mutuo ad opus aggrediendum hortabantur aadificatores, pro- 
positum istud innuere arbitrantur. &$ ^?~'" 1 ^^] " Et faciamus nobis 
nomen;" hoc est, inquiunt, "magni nominis idolum." Nam de Deo 
aliquo, vero vel falso &¥?, ita absolute dici autumant. B^ sane 
alicubi emphatice "Deum" significat, Lev. xxiv. 11; b$ absolute 
nullibi, neque idolum. Utique si hoc verum esset, nullibi gentium 
originis idololatrias documentum illustrius invenire quisquam posset. 
Neque sensim et per varies gradus, variisque occasionibus in subsidium 
arreptis, terrarum orbi incubuisse, censendum esset hoc scelus ; medi- 
tata humani generis a Deo defectio ei ortum prseberet. Sed delirium 
hoc rabbinicum est ; et verba, quibus usi sunt sedificatores, alio plane 
spectant. Ut, mortales cum essent, variis casibus obnoxii, prsesertim 
dispersioni in remotas terras plagas, fama et gloria seterni fierent, in 
animo habuerunt. Illud animi propositum verbis istis, "Faciamus 
nobis nomen;" hoc est, laudis et glorias titulum hasreditarium pos- 
teris relinquamus, significarunt. Neque credibile est, omnes pene 
totius orbis familias, quasi momento turbinis in Deum vivum conspir- 
asse, atque omni Creatoris reverentia cultuque abjectis, idola adorare, 
simul statuisse. 

XI. Turrim itaque eos exstruxisse animo et proposito novos deos 
colendi, ratio nulla suadet ; longe aliud statutum habuisse Scriptura 
enarrat. Probabile quidem est, asdificatores istos genus hominum 
fuisse multis sceleribus inquinatum, quod potentiam, quam adeptum 
erat, sine injuria et oppressione, levem et inopem arbitrabatur. 
Monita regimenque Noachi eos rejecisse antea ostendimus. Hinc 
ad imperia Satanse projectissimi et ad ea omnia exsequenda, qua3 
innata mentis vanitas suggessisset, in procinctu. 

XII. Sermone omnium ^confuso et diviso, novarum linguarum 
comrnercium in varies greges eos conjecit. In eum statum redactos 
per^ tribus et familias, in terras totius superficiem Deus dispersit. 
Fuere quidem inter veteres Christianos, quibus hasresis erat negare 
Noachum filiis suis et nepotibus orbem terrarum distribuisse, atque 
unicuique familias sedes suas assignasse. Postquam enim hseresium 
designatio arbitraria esse cceperat, nihil pene erat a quoquam dictum 
scriptumve, quamvis verissimum, quod in earum classem a nonnullis 



CAP. IV.] OKTUS ET PEOGRESSUS IDOLOLATRI2E. 185 

non sit relatum. Ceterum per dispositionem divinam, non assigna- 
tionem Noachicam, filios hominum novas sedes occupasse, seu in 
diversas orbis terraram oras esse delates, Scriptura ostendit, Gen. xi. 
8. Primsevam linguam, sine insigni aliqua mutation e, sedificatorum 
turris ullos retinuisse, testimoniis aut argumentis probari non potest. 
Fatemur ex ea vocabula apud pene gentes omnes in usu aliquo 
mansisse; sed fuere ilia paucissima, ut recte affirmat Boxhornius,, 
Origin. Gal. cap. vii. Una cum linguae primasvsejactura, multarum de 
rebus divinis instructionum oblivionem eos cepisse, non est impro- 
babile. Inter istos ideo, turris scilicet Babylonicse aedificatores, sibi 
derelictos, novis revelationibus destitutes, priorum oblitos, hue illuc 
disperses et palabundos initia idololatrise sunt quserenda, 



CAPUT IV. 

SEU DE ORTU ET PROGRESSU IDOLOLATRLE. — CAP. IT. 

Col. iii. 11 — Variarum religion um distinctio Epiphanii — Idololatriae duo genera, 
Sabaismus et Hellenismus — Druidum superstitio peculiaris — Idololatrise ini- 
tium in cultu ccelestium, Job xxxi. 26-28 — Veterum expositio notata — Tern- 
pus quo Jobus vixit — Initium erroris in seductione cordis, Deut. xi. 16 — 
Modus cultus antiquissimi — Adoratio quid — Religiosa salutatio — Socratis 
txerrafti — Catulus — Pompeius — Osculum — Adoratio religiosa, Ps. ii. 12 — 
Versio ruv LXX. notata — Hieronymi, Hos. xiii. 2 — Adorationis per oscula 
ivffToifftis ; ex Plinio, Apuleio, Luciano, Minutio Felice — Flexionis corporis 
in adoratione ratio — Prima sacrificia idolis sine sanguine — Sententia Por- 
phyrii — Sententiarum de origine saerificiorum conciliatio, Gen. iv. 4, viii. 20 

— Adorationi addita frugum oblatio, Hos. ii. 8 — Ceremoniarum aliarum origo 

— Idololatria3 natura et meritum — Primi siderum cultores JEgyptii — Eis 
accedunt Chaldasi ; et Persse — Sol an Persis solus Deus — Sententia Hero- 
doti — Numerus deorum temporis successu continue auctus — Scriptores his 
tories magorum — Graecorum et Romanorum mos in recensenctis aliarum 
gentium diis — Dii Germanorum et Gallorum — Tacitus notatus — Sol anti- 
quissimus Carthaginiensium deus — Etiam et GraBcorum, teste Platone — 
Positurse locorum sacrorum ratio — Idololatrise primordia — Cardani in- 
eptiaa et blasphemiaB — Nimrodus inter turris Babylonicse fabricatores — Judae- 
orum nugae — Cultus Solaris catholicismus, ipsius 



I. PAULUS apostolus tertio cap. Epist. ad Coloss. docet in Jesu 
Christo esse neque Grsecum, neque Judseum, neque Barbarum, 
neque Scytham. Inde varias religionum species elicit Epiphanius, 
lib. primo adver. Hseres., 1 BapQapi^6y ) scilicet, Sxu^/o^&'v, ' E>A7jv/<r/Ao'v, 
et 'louSa/o'/Aov. 'Bap£aptg t u6v autem ab Adamo usque ad Noachum ob- 
tinuisse scribit; SXU^/O/AO'V a Noacho ad Seruchi setatem, quo *EXX»j- 
v/o;aog introductus est; Judaismi initium a circumcision e Abrahsa 
arcessit. Cum autem idololatrise in mundum ingressum post dilu 
vium statuat, per "BapZapHrpfo, ilium earn morum feritatem et vio- 



186 OBTUS ET PEOGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

lentiam, quse mundum antediluvianum pessundederunt, intelligere 
palam est. 2xu0/<r,ttoD et 'EXX^/o^oD in eo discrimen ponit, quod 
ayaX/AaroflWa ab hoc introducta sit, quo ille caruit. Rectene an 
secus, hsec ita ab eo distincta fuerint, alii viderint ; negat animad- 
versionibus suis in locum Petavius. Nos omnis cultus illius idolo- 
latrici, qui totum pene orbem occupavit, duo genera fuisse statuimus, 
quorum unum Sabaismus; Hellenismus alterum dici potest. Cum 
autem in Druidum superstitione multa peculiaria fuerint, earn seor- 
sim paucis enarrabimus. Sabaismus in coeli, Solis, Lunse, atque 
stellarum cultu et religione constitit; hominum demortuorum et 
daemonum venerationem ei addidit Hellenismus. Simulacrorum, 
imaginum, et stellarum adoratio, utrique communis. Coelos autem 
prius, quam coalites fictitios venerata est idololatrarum turba. In 
Sabaismo itaque seu rerum ccelestium cultu, initium habuit idolo- 
latria. Id primo probatum dabimus. Deinde pa,ucis ostendemus, 
quas pravae superstitionis ansas arripuit humanum genus ; quibusque 
vanis ratiocinationibus usus, homines in fraudem et errorem Satanas 
allexit; atque quoad conjecturis assequi possumus, tempus pernicio- 
sissimi erroris ortus designabimus. 

II. Initium sui in mundo idololatriam posuisse in cceli solisque 
cultu, probant omnia rerum praeteritarum monumenta. Exstant enim 
ultra omnem historiae profanse fidem, et vetustissimam inter gentes 
rerum memoriam, illustria hujus sceleris in Yetere Testament o testi- 
monia. In hunc sensum scriptor antiquissimus, sive is Moses 
fuerit, quod maxime probabile, sive alius vir divinus ejus astati sup- 
par, per quern Spiritus Sanctus Jobi historian! ecclesise fidei concre- 
didit, viri sanctissimi verba apologetica refert: Cap. xxxi. 26-28, 
" Si vidi solem quando splendebat, et lunam honorince incedentem ; 
et seduxit sese in abscondito cor meum, et osculatum est manum 
meam os meum: etiam hoc fuisset iniquitas judicata, quia abnegas- 
sem Deum desuper/' Pace eorurn dixerim, ineptissima sunt, quaa 
Chrysostomus, Nilus, Olympiodorus, veterumque alii in hunc locum 
commentantur. Negant hie de idololatria agi, Jobum autem, curn 
neget manum suam osculatum esse os suum, significare voluisse, se 
nunquam sensisse adeo arroganter de suis virtutibus et operibus, 
quae per solem denotat, neque de nominis fama, quam lunaa confert, 
ut manus sua osculata fuerit os suum, tanquam, quicquid opis aut 
facultatis haberet, id ex se ipso perfecisset. Inepta inquam haac 
sunt et tarn loci scopo, quam verbis ipsis repugnantia. De coelestium 
cultu apertissime agit vir sanctus. Dum autem a se crimen hoc 
accurate molitur,^ alios tune temporis quamplurimos in eo versatos 
fuisse, palam facit. Vixit Jobus, post dispersionem Babylonicam 
ann. 350, ann. mun. 2100, aut eo circiter. Eo seculo progressum 
fecisse, atque se longe diffudisse superstitionem istam, verba osten- 
dunt, Initium autem erroris cordis seductioni ascribit Jobua 



CAP. IV,] OETUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATKI^E. 187 

Alibi etiam Spiritus Sanctus istum idololatrise fontem detegit, Deut. 
xi. 16, " Cave ne te cor tuum decipiat, et avertat te ad deos alienos." 
Alia ornnia ad Deum verum indigitandum apta nata sunt; in solo 
corde humano omne periculum situm est. Katiocinationum ideo 
inanium specie (qus6 vim nullam habuissent, nisi prius ab amore 
Dei atque rerum spiritualium toti fuissent conversi), decepti, primo 
secreto, mox palam solem et lunam religiose venerati sunt, anti- 
quissimi idololatrse. Eas rationum umbras proximo in capite ex- 
ponemus. Modus cultus, quem memorat, adoratio simplex est. Ador- 
atio autem est, per manus ad os adductionem, religiosa salutatio. In 
ea primiim se expressit cordis error : alise religionis ceremonise, sensim 
introducta3. Ita Socratem solem salutasse, atque ex<rra<r/p aliquoties in 
eo cultu passum fuisse, narrat Plato. Aucta in immensum supersti- 
tione, duravit tamen per omnia antiquae ignorantise secula simplex ilia 
adoratio. Catulus, in Cicer. de Nat. Deor. lib. i. cap. xxviii. : — 

"Constiteram, exorientem auroram forte salutans, 
Cum subitb a laeva Roscius exoritur." 

Orientem enim solem praBcipue venerati sunt. Inde Pompeii in 
declinatam Syllse dominationem scomma fastidiosum : Tbv tfXrov dva,- 
r&Xovra yXsiovsg, q SVO/JLSVOV, wpoffxvvovffiv — " Plures solem orientem, 
quam occidentem adorant," Plutarch, in Yit. Pomp. Atque hinc 
templa, solis ortum spectantia, structa. Neque aliunde provenit mos 
iste versus orientem se incurvandi et adorandi, antiquus satis inter 
Christianos dtHfidai/Aovifyvrae, quamvis alise rationes cultui ei supersti- 
tioso prsetendantur ; nam sunt plane futiles omnes. 

III. Porro, negat Jobus manum suam ori admotam, illud oscula- 
tam fuisse, seu oscula pressisse. Osculum enim cultus etiam religiosi 
pignus et signum fuit. Ita Psaltes, Ps. ii. 12, 1?"*pt&, " Osculamini 
filium;" hoc est, cultu religioso ad orate. Loci sensum corrumpunt 
LXX., verba reddentes. Apd%a<tQe vaifaias, quos sequitur vulgatus in- 
terpres. Hieronymus agnoscit cultum religiosum intend i, atque ideo 
verba transfert, "Adorate pure." Osculis etiam idola venerari, olim 
atque etiamnum solenne: Hos. xiii.2, pip$? D V^, "Yitulososculentur/' 
hoc est, adorent; ut idem Hieronymus advers. Eufinum, lib. i. 
" Herculis simulacra/' in quit in Yerrem iv. Cicero, " non solum 
venerari, sed etiam osculari solid fuerunt." "In adorando dextram ad 
osculum referimus, totumque corpus circumagimus," ut Plinius lib. 
xxviii. cap. ii. Istius corporis versus seu circumflexionis rationem 
reddit in Yita Numse Plutarchus. Numse dicit fuisse institutum, 
ri irpoffxvvsft Ktpi(rrpo<po{Asvov$, " ut circumagant se adorantes." Addit, 
II de vepiffrpotpri ruv irpoffxvvovvTuv, Xsysrai psv a<7ro{6ifjt,7i<fi$ iJvat rqc, rou 
xoV/Aou vepipopag- — " Conversio adorantium, simulachrum orbis mundi 
esse dicitur," seu gyri coelorum, quem sol peragit. Sed flexio ista 
corporis introducta videtur post templa, orientem spectantia, condita. 
Cum enim in eis necesse habuerint, qui idola adorarent, se occiden- 



188 ORTUS ET PROGEESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

tern versus ineurvare, corpus circumegerunt, quo ostenderent se solem 
prsecipue intendere. Indos in adoratione osculis tripudia addidisse 
affirmat Lucianus, vepi op^gsug. Etiam Apuleius iv. de Asin. de 
formosa virgine, quam ut deam mirabantur loquens. " Multi," 
inquit, " civium admoventes oribus suis dextram, priore digito in 
erectum pollicem residente, ut ipsam prorsus deam Yenerem reli- 
giosis adorationibus venerabantur." Postquam quidem simulacra 
erecta fuerunt, ipsa osculati sunt ; in cultum autem coelestium, solis 
scilicet et lunae utpote absentium, manum ori admovere sol am soliti 
sunt: atque alia etiam simulacra, cum in transitu haud licuerit re 
ligion! vacare. Ita Minutius Felix, Csecilium simulacro Serapidis 
denotato, " admovisse manum ori, et osculum labris pressisse." 

IV. Nondum (seculo scilicet Jobiano) soli, equis, vespertilionibus, 
muribus, ceterisque reptilibus (de quibus Maimonides parte tertia, 
More Nebucli. cap. xxix.), aut frugibus, multo minus humano san 
guine, quod postea factum, litatum erat. Adorationem simplicem, 
hoc est, cordis cultum, solius corporis actionibus et incurvationibus 
sese exserentem, frugum terrse oblationes exceperunt. Hactenus 
enim sententiaa Porphyrii in secundo *espl dcro^Sj; s^v^uv accedimus. 
Prima sacrificia idolis oblata, non ex animalibus et sanguine; sed e 
terrae frugibus constiterunt. Certissimum est primum Deo gratum 
sacrificium sanguineum fuisse, Gen. iv. 4; etiam post diluvium, 
Gen. viii. 20. Neque dubium est, quin, quamdiu Deum verum 
solum cultu religioso prosecuti sunt homines, eum sacrificiis san- 
guineis venerati sint. Ad idola conversi, non ausi sunt illico, nee 
nisi longo post tempore ex animalibus sacrificia eis offere. Illorum 
prima sacrificia post a'dorationem fuere ex frugibus terrse. Ita far, 
vinum et oleum Israelitas Baali, hoc est, soli obtulisse, conqueritur 
propheta, Hos. ii. 8. Et apud poetam, — 

" Illi ad surgentem conversi lurnina solem 
Dant fruges manibus salsas." — -^En. xii. 172. 

Pythagorici, a sanguine animalium abstinentes, adorationi adjecerunt 
hymnos. Ii [hymni] etiam cultus religiosi veri aut superstitiosi pars 
notissima. Istiusmodi fuere Homeri et Callimachi, qui exstant. Aliaa 
postea plurimae ceremoniaa inter gentes admissae, quas partim ex VO/JLO- 
fcaiag Mosaicae fama obscurissima, partim ex Satanas xaxo^X/^ pro- 
dierunt. 

V. Deinde sceleris hujus naturam et meritum addit vir sanctissi- 
mus. Naturam in abnegations Dei omnipotentis, qui supra est, 
omnia regentis, omnia disponentis, quique ipsum solem creavit, 
sitam esse docet. " Abnegassem," inquit, " Deum ^?? desuper." 
Contra forsan quam multis eo errore implicatis visum est. Yix arbi- 
trantur plurimi mortalium omnem creaturarum cultum religiosum, 
esse Dei Creatoris abnegationem. Signanter autem addit ^P. 
Cum enim prsecipua ratio cultus Solaris in eo semper exstitit, quod j 



CAP. IV.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 189 

eum supra omnia ferri homines viderint, Deum solum supra omnia 
exaltatum esse indicat. Kecte in hunc sensum Maimonides de Ido- 
lolat. lib. ii.: nta minn ^I^DD sin mr my& IDI^DH, — " Qui conver- 
tltur ad idololatriam deficit a tota lege." Et paulo ante, " Ecce 

lie discis eum, qui idololatriam suscipit, negare totam legem, om- 
nesque prophetas, et quicquid mandatum prophetis est, a prirno 

lomine usque ad finem mundi." 

VI. Hujusmodi solis, lunseque cultum iniquitatem judicatam esse 
iddit; hoc est, vel severo Dei judicio et animadversione dignissi- 

mam, vel piis omnibus merito abominandam. Pro "sole" textus habet 
rt, seu lucem xar avrovopafftav. Inde Sol, Horus dictus. 

VII. Huic testimonio concinunt loca nonnulla Deuteronomii. Hie 
autem cultus siderum ccelestium, prsesertim solis, qui sine dubio 
statim a dispersione Babylonica mundum invasit, catholicismum ob- 
tinuit, antequam idola, quse coluit Hellenismus, vel nota fuerunt, vel 
nata. 

VIII. Qui primi palam pravse huic superstitioni se dederunt, 
^Egyptii fuerunt. Id mox ostensuri sumus, ex Diodoro, Lactantio, 
aliisque. Illos sequuti sunt Babylonii et Chaldsei omnes. Non alius 
quam Sol, Bel erat. Hezekise ideo Deus succensuit, quod cum rex 

Baby Ionise legates miserat, de miraculo descensionis Solaris sciscita- 
iuros, 2 Chron. xxxii. 31, non ansam arripuerit Deum verum enar- 
randi, solemque ei creaturam dicto audientem. 

IX. De antiquis Persis [Massagetis] idem testatur Herodotus in 
KXs/w, cap. ccxvi. : Qzuv, inquit, j&ovvov jjX/ov e'sZovrai, T& Svouffiv fairov$ m — 
' Solum e diis solem colunt, eique equos sacrificant." Is etiam Mi- 

thra erat maximus, si non solus apud Persas antiques Deus: Mifyav 
f^ovffiv oi risptfa/ uvai rbv ijfx/or — " Mithram Persse solem esse, arbi- 
trabaritur/' Gregor. Nazianzen. Orat. i. adv. Julian um. Similiter 
Strabo: ©soi/ bi faiov /AOVOV qyovvrar rourw / i r<7r00uroi/GV — "Deum solem 
duntaxat esse, putant, et ei sacriticabant." 

X. Deum unicum Persarum veterum solem fuisse, videntur omnes 
amrmare. Id negat Cl. Vossius lib. ii. de Idololat. et contra Hero- 
dotum, allatis ex Plutarcho et Hesychio testimoniis, alios deos illos 
admisisse, docet. Verum neutiquam constat, eos more idololatrarum 
aolito alios in deorum numerum ante Plutarchi tempera non retul- 
isse, quos diebus Herodoti nondum coluerunt. Postquam enim se 

•o0gw(rg«£, et numina conficiendi jure donasset humanum genus, 
crevit indies deorum numerus. Triginta millia recensuit Varro. De 
,seculis autem prioribus probe Satyricus, Juv. Sat. xiii. 46 : — 

" Nee turba deorum 

Tails, ut est hodie ; contentaque sidera paucis 
Numinibus, miserum urgebant Atlanta miiiore 
Pondere." 

; Sed neque Herodotus absolute dicit solem apud Persas unicum 



190 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

numen haberi, sed eorum omnium potius deorum, quos Grsecia 
venerata est, solem solum apud Persas in divino honore fuisse. Nam 
alia etiam sidera et elementa, quorum cum sole eadem est ratio, 
inter crsCao^ara Persica ipse alibi memorat. [Clio, cap. cxxxi.] Qvovav, 
inquit, JjX/w re xat ffsXqvy, xat 7^, xa/ ffupi, xai vdan, x.a} av'tftoutr — "Soli, 
lunae, terras, igni, aquae, et ventis sacrificant." Horum enim cultus 
pene ubivis solarem comitatus est. Tovroiti, addit, ^lv ^ fjLovvoitfi Suoucvv 
apxyOer — " His solis jam deinde ab initio sacra faciunt/' In iis ido- 
lolatria originem habuit. *Jfaifttf/uitMijuMi ds xa} rJj Ofy awj %vsir — " Ab 
aliis didicerunt coeli exercitum sacrificiis colere." 

XI. Hinc apud Diogenem Laertium in operis procemio, scriptores 
historise Magorum Herodotum, sui scilicet oblitum, mendacii argu- 
unt, quod Xerxem jacula in solem torsisse scripserit, cum is a Magis 
qui Xerxi in expeditione adfuerunt, superstitionis Persicae antistiti- 
bus, pro Deo habitus sit. 

XII. Addit vero Herodotus, " Moris habent editissimis quibusque 
montibus conscensis, Jovi hostias immolare; omnem gyrum cceli, 
Jovem appellantes." Quo nomine autem coeli gyrum, sua lingua 
vocitabant, plane ignotum. Graecis enim et Romanis aliarum gen 
tium deos, eorum nominibus, quorum apud ipsos cultus invaluerat, 
indigitare, erat usitatissimum. Hactenus autem recte Herodotus, 
quod, quamvis Jovem Persas coluisse, fingat, Grascanicum ilium, 
quem induxit, "EXXjjw^oy se non intendisse, ostendat. Aliter alii.. 
Ita Gallos et Germanos, Jovem et Mercurium coluisse, scribunt. No- 
rnina ista ne fando quidem audivisse Celtarum ullos, ante Grascorum 
et Komanorum in Gallias adventum, docet omnis, quaa superest, 
primordiorum istarum gentium memoria. Cum autem essent Grasci 
et Romani in gentium, nationum, religionumque originum cognitione 
infantissimi, non crediderunt mortale genus ullibi supra ipsorum 
figmenta sapuisse. 

XIII. Kectius vulgo, et ad veritatem propius Caasar de Germanis, 
Bell. Gall. lib. vi. cap. xxi., "Deorum numero eos solos ducunt, quos cer- 
nunt, . . . Solem, Vulcanum, Lunam, reliquos ne fama quidem accepe- 
runt." Aliter Tacitus, qui Herculem, Martem, Mercurium, et Isim, eos. 
coluisse, auctor est. "Plura igitur et certiora de religione Germanorunv 
Tacito nota, quam Cassari," inquit Lipsius. "Et Caesar seu in Gallia, 
sen in Germania haac percunctatus sit, non recte aut illi narratum 
est, aut ipse non satis diligenter inquisivit," ut Montanus in eum 
locum Cassaris. Sed revera Tacitus, aut ipse deceptus est, aut alios 
sponte decipit. Nomina Romanis usitata, pro libitu imponit diis 
Germanorum. Neque enim Woden Mercurius fuit, aut Taranis 
Jupiter, aut Haesus Mars. Romana ilia nomina seque Germanis 
ignota, ac fabulaa quae in Hellenismo eorum cultus fundamentum. 
Eostre ver6, sive ^Estar, eadem forsan dea erat cum Astarte Syrorum. 
De ea Beda: " Eostermoneth, qui mine Pascba; hie mensis inter- 



CAP. IV.] OKTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 191 

pretatur quondam a dea illorum, quae Eostre vocabatur, et cui in 

1110 festa celebrant, nomen habuisse." Et sane verbum Eostar prope 
accedit ad Syrum nomen "™?fy, quod dese Syrae proprium, nam 
quod rrtiJjiBJjf etiam dicitur numero multitudinis, imaginum multi- 
tudinem, sen cultum ejus pluribus in locis institutum denotat. Chris- 
tianos etiam festum ad cursus lunaris observationem instituentes, 
arbitrati sunt gentiles lunam, aut Astarten seu Eostre coluisse; unde 
nomen illud usque adhuc retinetur. 

XIV. Mercurium, Martem, Jovem, Minervam, Gallos coluisse, 
eadem illis assignantes quae Graeci et Romani, Caesar affirmat. Sed 
superstitionem istam a Graecis Massiliensibus hauserunt ; ad Druidum 
enim instituta non pertinent. In foedere etiam, quod inter Cartha- 
ginienses, atque Philippum Macedonise regem, aliosque, adversus 
Romanes initum est, apud Polybium, Histor. lib. xvii., Solem et 
Lunam deos exercituum suorum vocant Carthaginienses ; quo inter 
alia falsa numina eos antiquissimos deos fuisse ostendunt, cum omnes 
fere gentes primordia sua in armis et bellis posuerint. 

XV. Ipsos etiam Graecos, non alios primitus deos coluisse, quam 
solem, lunam, et astra, Plato testis est in Cratylo, ®a!vovrat /AO/, inquit 
[Soc.], Q'I tfpuroi ruv avdpuffuv ruv Ktpl rqv *EX>.a5a rouroug /AOVOUJ roug 'Seovg 

tfOai, ovg wsp vvv -roXXe/ ruv [3ap£dpuv, %Xiov xai tfgX^vrji/ xa/ yJjv xa/ atirpa, 
olpavov art oCv aura opuvr&g tavra d&t /oi/ra fyif/ttf) nal ^zovra,, UKO 
?jg ^utfswg rr^c, rov ^&7v $sovs auroi)g ztfovo/Aaffur — " Mihi quidem 

1111 homines videntur, qui Graeciam primi tenuerunt, eos tantum deos 
censuisse, quos nunc barbarorum plerique colunt; solem nimirum, 
lunam, terrain, astra, quae cum ipsi viderint omnia continuo cursu 
ferri, ab illo 7-01)5 %tovg (deos) nominarint." Neque inepta est, uti 
videbimus, ista, quam adfert, etymologia nominis illius, %e6g. 

XVI. Atque hinc erat, quod antiquitus templa omnia, utpote soli 
erecta, versus orientem spectarint, portas tamen etiam sacras habu- 
jrint australes. Ita Homerus antrum suum sacrum Ithacense bipatens 
statuit ; portam autem australem diis sacram, Odys. N. v. 109-112: — 



£ et ufcti iov 

Al fjCiV WOOf Bof&KO} XCtTKl£et-TOt} KV^fUfOlffltf 

A/S' a.i wpos Naraw tiff} QtuTtfui' ou$t TI xtivn 
*Av^asj iio'ip%ov<rKi, «AX' u^etvetTut ooog IffTtv* 

- " Sed janua duplex, 

Hsec Boream spectans, homines admittit ; at ilia 
Respiciens Austrum, divinior, invia prorsus 
Est homini, prsebetque viam immortalibus unis." 

Hujus autem locorum sacrorum positionis, non alia ratio erat quam 
quod tempore meridiano sol ostio australi immineat; teste Por- 
phyrio, 'Igraffiv, inquit, civ xai tru^CoXov rye /AsgrifAZfiag, xai rou v6rou, 

ro\j §iou. Idem mos in locis, quae sacra 
appellant, disponendis adhuc ubivis retinetur. 

XVII. Hoac de pluribus gentibus atopadnv dixisse sufficiat. De 



192 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

orientalibus posthac speciatim idem ostendemus. Hoc, inqnam, 
sui initium in mundo fecit idololatria. Nondum inventa fuere simu 
lacra aut imagines; nee stelae aut columnse religionis ergo erectaa; 
nondum homines denati in minimum ordinem relati: in ccelo, et sole 
primo erratum est. Sceleris auctores primaries, tempus praecisum, et 
loca quibus ortum tulit, caliginosa nocte Deo premere visum est. 

XVIII. Plane autem vana sunt et nugatoria, qua? de idolorum 
cultus origine ad Ptolem. de Astr. Judic. lib. ii. text. 17, dissertat 
Hieroriymus Cardanus. " Mercurius," inquit, " junctus Veneri, fecit 
legem idolorum debilem, et luxui deditam, in qua omnia licent; et 
multiplicem propter Mercurii potentiam; ideoque cum Venus debilis 
sit, comparatione superiorum, facta est levis, plurium deorum, plena 
superstitionibus, et divinatione, et fabulis, quse plena sunt etiam 
adulteriis et flagitiis aliis, et amoribus puerorum ; Mercurius enim 
talia omnia significat." Atque iterum: "Idolorum lex, quoniam a 
Venere suam originem liabuit, initium sumpsit a meridie, scilicet 
Assyria, Babylonia, et Chaldseis; primus enim Belus Assyriorum 
rex adorari se praBcepit." Hoc inquam est delirare. Quamvis autem 
hsec fatua sint et insipida, illoque indigna prorsus, cui aliquid titubat 
Icevce sub parte mamillce, tamen optandum esset, virum doctum in 
istis insaniaa suae posuisse modum, neque ea efFutiisse, quae eodem in 
loco, impie, stulte, et blaspheme, de nativitate Domini nostri Jesu 
Christi, atque ipsius lege, evomuit. 

XIX. Nimrodum postquam in turre sedificanda laborem frustra 
posuisset, non tantum in mores pessimos devolutum, sed et in idolo- 
latriam prolapsum esse, veteres omnes censent. Eum operi isti non 
adfuisse, sen tit 01. Bochartus, lib. i. cap. x., " cum aut nondum natus 
esset, aut adhuc puer." Sed deest conjecturse fundamentum; quam- 
vis enim credam Nimrodum nonnisi post populorum dispersionem 
tyrannidem occupasse, tamen cum films fuerit Cushi, filii Chami 
natu maximi, sexaginta annos natus esse potuit, turn cum turris ex- 
strueretur. " Sed ibi loci posuit imperii sui initium, unde dispersus 
fuisset," inquit vir doctissimus, "si fuisset ex fabricatoribus." Sed 
non necesse est, ut dicamus omnes in universum homines ex eo loco 
depulsos fuisse; et si fuerint, certissimum est, eos statim iterum ilium 
occupasse. Itaque non omnino improbabilis est veterum opinio: 
nihil est quod addam. Inter disperses turris fabricatores, qui om- 
Lem veri numinis reverentiam abjecerant, primo sensim et modice, 
deinde fuse et prsecipitanter, scelus hoc crevit, et mundum invasit. 

XX. Intra vero non multorum seculorum spatium, constat omnes 
pene gentes divinum solis imperium suscepisse. Ita Phcenices teste 
Sanchuniathone. Totrov, inquit, hoc est, solem, Sekv evo/ufyv p 
wpavoZ xvpiov, BeXtfdwv %a\oZvrsg } o sffn vapb ®oivi%i xvpiog ovpavou* 

Deum hunc unicum cceli dominurn esse credebant, eumque propterea 
BeLsamen, id est Phoenicum lingua cceli dominum, nominabant." 



CAP. IV.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 193 



XXI. Cultus ejus itaque catholicismum obtinuit ; et ipse 

vvfLiuv. Idem erat fl*? ^k "tiJJB'P? Mp?^ K-1»3 'TIN 73 7V 

< n?^"l"!^, Saturnus, Jupiter, Hammon, Mithra v ^pos, Aiowttog, Mars, 

Apollo, Osiris, Pan, Bacchus, Liber, Jupiter Sabazius, Hercules, 

Janus, Belenus, Abellio, et quid non. Inde Solem, Lunam que 

wpiuvvfAovg appellat Plutarchus. Coacervatis enim elogiis, titulisque 

?ongestis, capi numen putabant, maximoque inde affici honore; ita 

at tandem quse diversa tantum nomina superstitionis fuerant, gras- 

sante errore diversa numina haberentur; ut recte doctissimus Ri- 

r etus in Hos. ii. 8. In vo\vuw/Litf etiam erat quaedam cultus species. 

Unde Ovidius, Fast. lib. vi. 213:— 

" Quserebam, Nonas Sanco, Fidione referrem, 

An tibi, Semo pater : ciim mihi Sancus ait: 
Cuicunque ex illis dederis, ego munus habebo, 
Nomina trina fero: sic voluere Cures." 

Et Horatius, Car. Secul. v. 14: — 

" Lenis Ilythia, tuere matres, 
Sive tu Lucina probas vocari, 
Seu Genitalis." 

Et Serm. vi. lib. ii. v. 20 : — 

" Matutine pater, seu Jane libentius audis," 
Catullus etiam, Carm. xxxiv. 5, 13, 21 : — 

" Latonia, maximi 
Magna progenies Jovis ; 
Tu Lucina, dolentibus 
Juno dicta puerperis ; 
Tu potens Trivia, et notho es 
Dicta lumine Luna. 
Sis quocunque placet tibi 
Sancta nomine." 

3allimachus item Hym. in Apollin. : — 



A more cultus solis diverso, a ceremoniis quibus colebatur, a bonis 
abs eo expetitis, a beneficiis, a locis, quibus solenniter adoratus est, 
nova nomina, novos titulos adeptus, sol nova processu temporis et 
diversa numina protrusit. Inde ex eventu, Judasi Scripturam per- 
vertentes asserunt Deum solem et lunam gentibus concessive, ut 
idorarentur. Id colligunt ex verbis Mosis, Deut. iv. 19, "Ne forte 
9leves oculos tuos ad ccelos, et videas solem, et lunam, et Stellas, 
Dmnem ccelorum militiam, et impellaris et incurves te eis, et servias 
sis, Qjo^r?? nnn D^yn pb? Dnk iprpM njrp ppn i^'x j q U8e partitus est 
Dominus Deus tuus omnibus populis sub omni ccelo." Ratio vali- 
iissima ad coercendos populorum animos a ccelestium cultu. Do- 
minium illud, quod in sole, lunaque fingunt, servitium est, omnium 
VOL. XVII. 13 



194 OKTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

gentium quae sunt sub coelo usui destinatum. Sed hsec illi alio tra- 
hunt, Judaice. Israelem, inquiunt, ad sui cultum vocans, aliis gen- 
tibus solem lunamque in adorationis objectum proposuit. Ita Try- 
pho apud Justinum in Dialogo. "Alium," inquit, "enarra nobis 
Deunij (puXa^dftevos \syeiv rov jjXiov xai tfsXj^Tjv a ysypavrai roT$ e6ve<ri 
ffwyxeysuprixsvai rbv §efo ug ^zoug vpoffxvvsTv — solem et lunam dicere 
cavens, quae scriptum est a deo gentibus permissa esse, ut tanquam 
deos adorarent/" Loci sensum optime reddit vulgatus interpres: 
" Quae creavit Dominus Deus tuus in ministerium omnibus gentibus," 
Matt. v. 45. 



CAPUT V. 

SETT DE ORTU ET PROGRESSU IDOLOLATRL&. — CAP. III. 

Originis idololatrise occasiones — Dominii soils lunaeque fama — Sol et luna quo 
sensu duo magna luminaria — Jonathanis Targumistse figmentum portentosum 
— Dominium ratio cultus, delegatum vitiose — Idololatrarum ratiocinationes 
vanae, Rom. i. 21 — Solis et lunse in res terrenas influxus et operationes, Jer. 
xliv. 17, 18, Act. xiv. 17 — Solus Deus etiam terrenorum bonorum auctor— 
Siderum ornatus, cursus, gloria, illecebrae — ^Deus qui supra — Deum coelo in- 
cludunt nonnulli ; humanae Christi naturae <ra.vrorov'ictv assignant alii, Deut. 
iv. 19 — De occasionibus et primordiis idololatria? sententia Lactantii, et 
Diodori Siculi — Plotini philosophi sententia de cultu siderum, Ps. xix. 4 — . 
LXX. notati, et Vulgatus interpres — Marsilii Ficini hallucinatio — Translatio 
Syriaca vetus — Vanorum &«sX«^«rjK*j> surama. 



I. IDOLOLATRISE primordia in solis, lunaeque cultu, superiore capite 
exposuirnus. Antequam ad progressus, quos errorem hunc fecisse 
ex eventu patet, exponendos procedimus, libet ansas quasdam et 
occasiones cultus siderum coelestium, quas primi idololatra3 arripuisse 
videntur, vanasque istas ratiocinationes, quibus se ipsos seduxerant, 
paucis in antecessum exponere. 

II. Et primo, mihi quidem videtur hominum animis insedisse 
traditionem de dominio diei noctisque soli et lunae commisso. Necesse 
enim erat, ut, quss colerent, h wepoxfi constituta esse, crederent 
Percrebuit fama eorum, quse primo Geneseos capite memoriae jam 
consecrantur a3ternse; ^?D lissn-nx D^han rhXE>n ^nx WriSK/ 
^fe rfxftth lfc?n "^TftM] B^n nfeb^.' Dominium hie soli lunas- 
que est tributum; hoc est, a rerum omnium origine. At Domin 
omnes honore afficiendi. Solem autem et lunam duo magna lumin 
aria non proprie sed per avvxaratagiv quandam ad vulgi scilicet captum 
et sensum dici, creditum est. Quid ita? quia nempe stellae quaedam, 
luna majores. Sed an idcirco luna luminare magnum dicenda non 
est, aut non modo peculiari praeesse noctis regimini? Neque sane 
luminare magnum dicitur respectu substantiae sed luminis; quod. 



CAP. V.] ORTUS ET PEOGRESSUS IDOLOLATRLE. 195 

utcunque mutuatitium, majus est quam stellarum omnium. Huic 
autem nodo, qui revera nullns est, portentosissimi figment! cuneum 
admovent Judsei. " Fecit/' inquit Targum Jonathanis, "Deus duo 
luminaria magna, et erant paria in gloria, uno et viginti annis, 
demptis sexcentis septuaginta duabus partibus horse/' (quo sciamus 
eum hie accuratissime veritatem assecutum esse !) " et postea protulit 
luna contra solem delationem et imminuta est; et prsefecit solem, 
luminare majus, ut dominaretur diei, et lunam, quse erat luminare 
minus, ut praaesset nocti." Ad eum modum ubivis pene sacram 
paginam conspurcat, quod non jam semel monuimus, iste para- 
phrastes; neque in alium finem natus videtur, ita omnia, quse pro- 
pria habet, fcetent. Nemo ex ejus lectione aut doctior aut melior 
evadet. Sed dominii hujus famam gentibus innotuisse probabile est. 
Ea in idololatrise illecebram, etiam cum nondum esset omnis veri 
Dei notitia abolita, Satanas usus est. Quid enim secundum Deum 
honore afficerent, nisi ilia, quibus a Deo in dies noctesque, adeoque 
totam hominum vitam imperium est commissum? Hinc ^Eolo, qui 
ventis prsefuisse dicitur, ipsam Junonem supplicem finxit poeta: — 

" Juno supplex his vocibus usa est: 
, (namque tibi divum pater atque hominum rex 
Et mulcere dedit fluctus, et tollere vento,) 
Gens inimica mihi" — etc. — -33n. i. 64. 

Potestati vero absolutes sacris famulari, natural e; delegates, vitiosum. 
Sed id nondum intelligunt plurimi qui Christian! dicuntur. 

III. Hsec ideo prima idololatrise in cultu solis, et totius exercitus 
coelorum, hominibus, qui veram Dei cognitionem ultronee abjecerant, 
occasio exstitit. Fama delegati soli, lunaaque, diei noctisque dominii, 
traditionibus pravis corrupta,eos qui omnem pene Dei veri religionem 
abjecerant, illexit in erroris fraudem. Hinc Sol, rex, ava^ sJJQ, et 

#?, quicquid denique regimen et dominium denotat. Adde quod 
jorum, quaa fando audiverant ; auroVra/ fuere ; ad motum et cursum 
solis, lunasque, dierum noctiumque regimen, adeoque eorum omnium, 
quas tempore mensurantur, temperatum esse videbant; itaut omnis 
chibitatio sublata esse visa est. 

IV. Aliis etiam ratiocinationibus vanis in impiam hanc sententiam 
delati fuerunt. Eo enim initium idololatrice refert apostolus, quod 
vani homines facti essent kv roT$ dia\oyiff/j,o?$ avruv, Rom. i. 21. Cum 
enim mentes hominum, spiritualium et ccelestium penitus essent 
inanes, et a Deo aversae, rerum terrenarum desiderio supra modum 
flagrarunt. Nunquam coluissent, nisi prius amassent x-r/V/v tap" rbv 

Quantum autem momenti, solis, lunseque operationibus 
atque influxu, ut terrena prospere et fcliciter succederent, situm 
asset, perspectum probe habere sibi visi sunt. Nihil hie conjec- 
iuris opus esse arbitrabantur, airoVra/ fuere. Omne autem illud 
Deum esse, quod cum illis supra esset, iis opitulari potuisse, in 



196 ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJ2. [LIB. III. 

istis quorum maximam curam habuerunt, spes erat, facile sibi per- 
suaserunt. Non alio diahoyiffpGj in exercitus codi et regince, hoc 
est lunse siderumque cultum decepti, inciderunt Israelite idolo- 
latrici, quam quod ex illorum religione, terrena omnia secunda ex- 
perirentur : Jer. xliv.17, 18, " Cum," inquiunt, "adolebamus reginse 
eceli, satiebamur cibo, et eramus hilares,ac malum non experiebamur. 
Ex quo vero destitimus adoleri reginse cceli, et libare ei libamina, 
eguimus omnibus/' Deus ideo populum istum ad meliorem frugem, 
et sui cultum reducturus, vanitates istas gentium pluvias dare non 
potuisse, iis in animum revocat, Jer. xiv. 22. Et apostolus Paulus 
ipsos Gentiles ob nefarias idololatrias severe redarguens, stultitiaeque 
insimulans, solum verum Demn omnium creatorem ovpavoQtv dedisse 
bominibus vsrotg, xal xaipcv$ xapKoQopo'Js asserit, Act. xiv. 17, non 
obscure indicans, gentes spe et exspectatione PIUT/KUV in idolorum 
cultum illectas fuisse. Atque hie secundus erroris perniciosissimi 
fons erat. 

V. Deinde ccelorum ornatum, siderum cursum, corporum coeles- 
tium ordinem, gloriam Dei enunciare affirmat psaltes, Ps. xix. 1, 
et apostolus ad Rom. i. 20. Earn omnem gloriam Creatori ereptam, 
ipsis creaturis assignarunt apostatse. Ornatum, qui a Deo erat, 
Deum esse putarurit. Est et innata menti humanse persuasio, numen 
illud, quod coli debet, in ccelis ac supra se esse. Inde in periculis 
constitutis, ubi Deo prsesente opus, moris semper erat, duplices 
tendere ad sidera palmas. Deus ideo apud Hesiodum, a$ vK&pra 
du{j,ara vahi, — " qui domos supernas habitat/' Etiam Dominus 
noster Jesus Christus docuit nos, Patrem nostrum in ccelis invocare ; 
ubi scilicet gloriam suam modo plane speciali manifestam facit, In- 
epte vero ob earn oausam Deum ccelis circumscriptum includit, Bi- 
dellus Socinianus in Catechismo suo ; quod divinam naturam plane 
evertit: dum alii humanas Christi naturae, quam cceli capiunt, ad 
omnium restitutionem, tfoX-jroT/ai', alii cravroro7r/av assignantes, earn 
non minus efficaciter tollunt; id est, inter plurimos Christianos 
disputandi cacoethes. Quibus itaque supra sensum sapere non pla- 
cuit, Dei locum in coelis occupare sol maxime visus est. Hanc cul- 
tus siderum originem et illecebram, indicat ipse Spiritus Sanctus, 
Deut. iv. 19, " Ne forte," inquit, " el eves oculos tuos in ccelum, et 
videas solem, et lunam, atque Stellas, cum universo exercitu ccelorum, 
et impulsus adores ea." Conspectum oculorum sequitur cordis ad 
idololatriam impulsus. Pulchritudine, gloria, ordine, motu siderum 
allecti, atque admiratione nimia rapti, quum ex iis Dei veri gloriam, 
quam enarrant, utpote cujus notitiam antea abjecerant, discere nes- 
cirent, sensim in eorum cultum impulsi sunk Idem ne accideret 
Israelitis, hie atque alibi cautum est. 

VI. Hunc erroris fontem olim detexit Lactantius, lib. ii. cap. xxiv. 
<de Orig. Error. : " Cum/ J inquit, « in ^Egypto ob deliciosam terras 



CAP. V.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJS. 197 

constitutionem, in aedibus et tuguriis raro se continerent, totara 
noctem sub coelo sereno ae nullis malignis impressionibus obnoxio, 
dormiendo consumunt, e frequenti ccelestium corporum aspectu et 
constant! lege procedentium stellarum, in earn paulatim devenere 
opinionem, astra deos esse, et rerum universi conservatores, quos 
vario ritu et ceremoniis venerabantur/' Diodorus Siculus, Biblioth. 
lib. i. cap. xi. sub init., similiter narrat: Tovg S" ouv xar A/yusrrov avfyu- 
vovg rb tfaXotibv ytvo/^svovg, avaZXtyavrag sig rbv xoffpov, zai rr^v ruv oXwc puo'/v 
yivrag, %ai ^aufidtfavrag, vtroXaSsTv sJvat $sovg d'idtovg re "/.at Kpu- 
rovg, rciv rs 9}X/ov xa/ r^v ffsXqvqv, t&v rbv fj,sv" Otfipiv, r^i/ d' "itfiv ov&fjjdffar — 
" Homines scilicet antiquissimos ^Egypti incolas, mundum supra se 
et universi naturam contemplantes, neque absque stupore admiratos 
existimasse, esse deos seternos et primos, solem et lunam, quorum 
ilium Osirim, hanc Isim appellari/' Inde ipse primes et seternos 
deos fuisse duos,, solem et lunam, pronuntiat. 

VII. Ex hisce cautionis divinas supra memorataB ratio planissime 
apparet. Cum enim plurimae gentes ipso siderum aspectu, contem- 
platione, et admiratione in cultum eorum impulsa3 fuissent, ne idem 
populo suo accideret, severe eos admonet. Et sane non sine causa, 
multarum legum rationes ex cultu Sabaaorum idololatrico, didicisse 
se affirmat Maimonides iii. part. More Nebuchim, cap. xxix. : atque 
is inprimis lectori rerum harum studioso consulendus. Quanti 
autem fuerint ratiocinationes a conternplatione ordinis et motus si 
derum ductaB, apud homines veri Dei ignaros, ad divinam iis naturam 
assignandam, post multa secula ostendit Plotinus, Ennead. ii. lib. ix. 
inquit, ra sv ro?g vxoxaTu (ffafpxig, rd re sv rti dvurdru diar} oO 
h rd^ei ptpopsvu, xai K6ff>j,u wepiiovra* — " StellaB vero, quaB inferi- 
oribus insunt sphaeris, et quse in suprema micant, cur dii non 
sint, cogitari non potest, quippe cum ordine perferantur, ornatuque 
concurrant." Hinc postquam radios suos Christiana religio longe 
lateque sparsisset, philosophic Platonicaa sectatores, qui absurdissima 
aBmulatione sapientias suas auctoritatem ei opponere tentabant, re- 
jectis aliis diis fictitiis antiquoriam Gentilium innumeris, Solem 
tamen, aliaque sidera adoranda esse, contenderunt, ac proinde visum 
et auditum eis tribuerunt. Id nos docet idem Plotinus, Ennead. iv. 
lib. iv. : NDv ds, inquit, sveidfi f^vr,^ag ftsv ev roTg affrpoig KspiTrag. sJvai 
atffQqffi-ig ds sdo/MV, xal axovffsig tfpbg opdfctft, xai tu%£tvd% xXvovrag 
ac <xpbg qXiov xoiovfJLeQa, Kai ftq xai <rpbg affrpa aXXo/ nvsg avfyuTTOi, xai 7rz<7ri- 
6-evvrai ug di' avruv avroft croX?,a xa/ rgXg/rar — hoc est, "Postquam me- 
moriam stellis diximus supervacuam, dedimus sensus; neque visum 
duntaxat, sed et auditum, praBterea preces audire concessimus, quas 
ad solem dirigimus; alii vero quidam ad alias stellas; credunt enim 
se multa precibus ab illis impetraturos." Ei idolomaniaB, ut illud 
obiter addam, patrocinari videtur famosissimus Plotini interpres r 
loco illo psaltis in eum finem prolato: " In sole posuit tabernaculum 



198 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. J^LIB. Ill 

suum," Ps. xix. 4. Ita enim ex Graeca ruv LXX. translatione, quse 
dicitur, verba psaltis refert Vulgatus interpret Alium vero longe 
sensum habet Hebraica veritas, on? *JK Db> $$? • hoc est, proufc 
verba reddunt nostrates, " In them/' hoc est, in ccelis istis, " hath 
he placed a tabernacle for the sun." Antiques autem plurimum 
vexavit ista versio. Qusestio 63 ad Orthodoxos sic se habet: Ecre/8^ 
diaptpug riveg tpwvevtav xal affapus ro, *Ev rp ^X/w sfaro rb ffxrivufta aurou, 
rw ffapijvsiav aurov di&a,%ov — hoc est, "Quia nonnulli varie et obscure 
interpretati sunt illud, ' In sole posuit tabernaculum suum/ decla- 
rationem ejus nos doceto." Respondefc solutionum auctor doctissi- 
mus-: To, h rut ??X/w s6ero rb tfKWupa aurov, ha, ziity rovg ovpavov$ sfaro 
tfxjjvw/j&a roD ^'X/ou* V yap 2% 7 %S r % v ^vpuv y'k&rrac, /AST ay My q ryjg Xfgfift^ 
o'dru yeysvqrat, sv auro/g edsro row '/jX/ou rb ffxyvufta, quo modo sane in 
versione Syra, quse nunc exstat, non legitur; quseque, ob alias etiarn 
rationes, non antiqua ea translatio Syriaca, veterum pluribus nota, 
esse videtur. 

VIII. Atque hsec fuere diaXoyuipuv vanissimorum capita; quibus 
impii apostatse se ipsos in siderum cultum seduxerunt. Primo do- 
minii solis et lunce in dies nociesque animos occupavit prava et cor- 
rupta traditio. Deinde bonorum omnium terrenorum, sen ruv J3iu- 
rtxuv, quorum cura et studio solum tenebantur, proventum ab eorum 
influxu maxime pendere, sibi visi sunt perspicere. Vanis hisce opi- 
nionibus involuti et praepediti, cum ornatum cosli admirabilem et 
majestatis augustaa plenissimum, siderum omnium cursum, solis 
splendorem et efficaciam contemplarent, atque in coelis posituram, in 
idolomaniam hanc praacipites ruebant 



CAPUT VI. 

SIVE DE ORIGINE ET PROGRESSTJ IDOLOLATRLE.— CAP. IV. 

Theologiae naturalis corruptio alia — Res naturales colendi sub hominum mortuo- 
rum larva nonnullorum praetextus— Theologiae f«w*« an ftvh*n expositio 
allegorica— Philosophandi ratio innovata — Theologia Stoicorum, Zenonis, 
Chrysippi, a Philone Byblio refutata,et Eusebio— Confusio idololatrlca— Sol 
et Apollo an idem— Jacobi historiae traditio in servitute Apollinis— In excu- 
sandis veteribus idololatris philosophorum ineptice — Veterum idololatrarum, 
recentiorumque comparatio—In excusandis hominum peccatis circulatorum 
fraudes— Pharisseorum, Jesuitarum— Ars damonas exorcisandi Gentilibus, 
Judaeis, pontificiis communis. 

I. NUMINIS locum et imperium ex prava hominum superstition^ 
solem, reliquumque cosli exercitum primum in mundo occupasse 
ostendimus. Ex ea, temporis processu, nova alia, eaque perniciosis- 
sima superstitio, quam theologiam 9^/7^ vocant, pullulavit. Ejua 
etiarn primordia, sed obiter, et quasi h «a f tdv enarrabimus. 



CAP. VI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLffi. 199 

II. Ex prseceptis theologiae naturalis, opera naturae ad verum 
Creatoris omnium cultum promovendum erant designata. In theo 
logiae istius expositione libro primo id probatum dedimus. lis ipsis 
operibus cultum religiosum debitum esse docuerunt, quod etiam 
ostendimus, primi idololatraB. Horum cultum theologiam naturalem 
dixerunt; quia res naturae erant, quae colebantur, cum ea, re vera 
documenta a rebus naturalibus sumere docet, ad auctoris naturae cul 
tum promovendum. Temporis successu aliud idololatriae genus 
introductum fuisse, inferius videbimus. Id ortum duxit e fabulosis 
traditionibus, impiorumque hominum airoOtuffei impia et imaginaria. 
Postquam autem severius paulo inter nonnullos philosophari coeptum 
est, atque limatiores de natura divina opiniones inter plurimos obti- 
nuerant, sapientes pudere ccepit eorum deorum, quos protulerant 
ferrea seeula, ignorantia et tenebris tota devoluta. Omma ideo, quae 
de diis fictitiis, Jove scilicet, totoque sacro Hellenisrni choragio 
vulgo celebrata erant, res naturales adumbrasse apud antiques /w6o- 

wg, contenderunt. Theologiam hanc pvfaxqv vocant, quam nihil 
aliud fuisse aiunt, quam rqs tpvazqs doctrinam allegoricam. Diodorus 
Siculus, lib. i., Plutarchus de Isid. et Osirid., telam hanc ordiuntur, 
atque apud Eusebium, Thesauro praestantissimo, plurimi alii. Illis 
Jupiter non nisi Sol erat aut Aer; Juno, Luna, aut Terra, ceteraque 
priorum seculorum idola, quorum primordia postea ostendemus; aut 
elementa, aut rerum causes naturales. Id etiam poetae recentiores 
ubivis innuunt. Ita Juvenalis, Sat. v. 78: — 

" Fremeret sseva cum grandine vernus 

Jupiter." 

Et ante eum Virgilius, Georgia ii. 324-327: — 

" Vere tument terrse, et genitalia semina poscunt. 
Turn pater omnipotens foecundis imbribus 2Ether 
Conjugis in gremium Isetse descendit, et omnes, 
Magnus alit, magno commistus corpore, foetus." 

Quique eum praecessit Lucretius Epicureus, lib. ii. v. 654-658:— 

" Hie si quis mare Neptunum, Cereremque vocare 
Constituet fruges, et Bacchi nomine abuti 
Ma volt, quam laticis proprium proferre vocamen: 
Concedamus ut hie terrarum dictitet orbem 
Esse Deum Matrem, dum re non sit tamen apse." 
Atque antiquiores Graeci : Orpheus : — 

r>? (twrnp •roivrtav Ayiftwrqp v^ouroSortipct. 

Nam Ar^ryip erat r^ ^r»jp teste Diodoro. Empedocles etiam car- 
minibus, quae memorat Athenagoras in Legatione: — 

Zsi/j upyvi;, "Hpn n <[>epiffGios, «5* ' At'^avtug 
N5jiTT<j 3-' >j ^a.xfvoi; riyytt xpsvvitrft,ct fiportio*. 

" Jupiter igne micans, Juno vitalis, et imus 
Divorum Pluto, vis Nestidis uda rigandi.'* 

Atque alter: Ennius ap. Cic. de Nat. Deor. lib. ii. cap. xxv.t — 

" Aspice hoc sublime candens, quern invocant omnes Jovem." 



200 OBTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATIU.E. [LIB. IIL 

III. Istiusmodi etiam fuere Stoicorum hominum placita. Ita de 
Zenone, Velleius Epicureus apud Ciceron., lib. i. de Natur. Deor. cap. 
xiv.: "Cum Hesiodi Theogoniam," inquit, "interpretatur, tollit om- 
nino usitatas perceptasque cognitiones deorum ; neque enim Jovem, 
neque Junonem, neque Vestam, neque quemquam, qui ita appelle- 
tur, in deorum habet numero; sed rebus inanimis atque mutis per 
quandam significationem hsec docet tributa nominal Et mox de 
Chrysippo : " Idem disputat sethera esse eum, quem homines Jovem 
appellant ; quique aer per maria manaret, eum esse JSTeptunum : ter- 
rarnque earn esse, quss Ceres diceretur." Inde sacrificia oblata esse 
nubibus, ne grandinem et tempestates immitterent, observat Seneca, 
Natural. Quaest. lib. iv. cap. vi. vii. 

IV. Eandem viam institerunt recentiores Platonico-Pythagorsei ; 
Plotinus, Porphyrius, Jamblichus, Amelius, Eumenius, aliique. Ex- 
emplo sit Porphyrii fabula, Saturni patrem suum Ccelum, Saturnum 
Jovis exsecantis tppiiveia, et ad causas rerum ccelestes applicatio. 
*O Kf>ovo£, inquit, dsQstg fatsf/Mrcu, us b Ovpavog' roD SsoXoyou (hoc est 
Musaso) df qdovqs fatffjufa&at xal xar&ytda* ra, SsTa, tie y'tvsffiv 

psvov, atfoffffspparifyiv re dvvdpsig tig qdovqv sxXvQsvra,' odsv s 

rbv Ovpavlv xariovra tig Tqv sKr&j&vsi Kpovog" fpurog ruv 
Ovpavp o Kpovog effri, XMI y rovrou apafpa,' xariafft ds dvvdpsig s% 
owb ruv KXavuptiVUv; dXXa rag /ASV i% Ovpavov ds^srai Kpovog, 
Tag de fab rov Kpovou Z&ve* — " Saturnus vinctus castratur sicuti Ccelus: 
quo ipso theologus innuit essentias divinas dulcedine inescatas vinciri, 
atque in generationem deduci, et voluptate resolutas virtutes quas- 
dam proseminare: unde Ccelum coeundi desiderio, in Terram descen- 
dentem exsecat Saturnus : Saturnus enim, et ejus orbis, primus est, qui 
contra Ccelum movetur, descendunt autem tarn a ccelo, quam a stellis 
errantibus virtutes qusedam. Sed Cceli virtutes Saturnus; Saturni 
deinde Jupiter excipit." Haec ille, in libro de Nympharum Antro 
apud Homerum. Vim scilicet Cceli prolificam, Saturnus, qui ei 
proximus ordine retrograde rnotui ejus obversatur ita excipere, ut 
immediate in terras descendere non possit; Saturni vero influxum, 
virtutem Jovis intercipere, earn fabulam iunuere contendit. Corn- 
men to hoc, inquam, primorum idololatrarum stupori, et Hellenismi 
insanise fucum illinere sategerunt. 

V. Philo Byblius apud Eusebium, de Prsepar. Evang., lib. i. cap. 
ix., ineptissime philosopher ha3c finxisse, cum alia plane res esset, 
pluribus ostendit: 'AXXa, inquit, o/ pev vsururoi ruv hpoXiyuv, ra pet 
ytyovora, vpuyparu e% up^r t g a-Tre^s/^ai/ro, aX^qyoptag wl pvdovg ewvov- 
ffavrsg xcti roTg xoffptKoig cra^jj^ao'/ ovyytveiou vXaffd/MVOi pvffrqpia xar'e- 
trwrar—" At recentiores theologi, rejectis iis, quas ab initio facta 
sunt, allegoriis et fabulis excogitatis, aninitate aliqua cum rebus uni- 
versi conficta, mysteria constituerunt." 

VI. Pluribus vanitatem istam exagitat Eusebius Prapar. Evang. 



CAP. VI.] ORTTJS ET PROGRESSTJS IDOLOLATRI.E. 201 

lib. iii. cap. i. Nam cum ea tune temporis Christianis res erat. Post- 
quam enim evangelii lumen usque adeo radiis suis terrarum orbem 
perculisset, ut erubescenda veteris superstitionis insania apud ipsum 
vulgus in contemptum venerit, acutiores sophists, quod dixi, quo 
stultitiam istam colore novo fucatam, amabilem redderent, figmento 
huic, cui adversatur omnis historian fides, pertinacissime adhaeserunt. 
Imo, ut id obiter dicam, innovata est primis ecclesise temporibus 
apud ipsos gentiles tota philosophandi ratio. Postquam enim Am- 
monius Alexandrinus, philosophorum sui seculi Coryphaaus, cujus au- 
ditores fuere Origenes, Herennius, et Plotinus, hie Porphyrii prseeep- 
tor, ut is Jamblichi, nonnulla sapientise ccelestis semina orationibus 
suis philosophicis auditorum animis insevisset ; illi qui Christianam 
religionem, ob inveterata prasjudicia et orbis terrarum odium amplecti 
nollent, non destiterunt tamen semina ista pro virili excolere, in Pla- 
tonis lacunas veritatis rivulos diducentes. Adde quod alii ex librorum 
nostrorum lection e, plurima ex reconditissimis evangelii mysteriis 
hauserant. Horum erant Numenius, Amelius, Plotinus, Herennius, 
Porphyrius, Jamblichus, Proclus 3 Hierocles, Marinus, Damascius, alii- 
que, qui quamvis neque curiosas Platonicorum speculationes, nee 
magicas Pythagoricorum incantationes deseruerint; plures tamen 
veritatis ccelestis scintillulas eis admiscuerunt. 

VII. Inter veteres autem omnia confusa fuere et incerta. Disputat 
pluribus Plutarchus, utrum Apollo alius ftierit a sole, libro Ilspi rot 
Xpav sfautTpa, vvv rw HuMav. Poetarum autem antiquissimi, iis- 
dem hynmis eum solem esse decent, atque ubi natus fuerit quibus- 
que parentibus exponunt. Ita ut Arcades non tantum Luna sed et 
Sole se priores fingere potuerint. Addunt et fabulas ex traditionibus 
antiquis consarcinatas. Tale illud est, quod de exsilio pastorali Apol- 
linis scribunt; quod quidem ita celebrat Callimacbus, ut pene cre- 
derem Jacobi apud Labanem Syrum id vitae genus traducentis, 
fabula ista reprsesentari. Causam itineris et operis suscepti amorem 
fuisse docet. 



" Adolescentis arnore incensus Admeti ;" 

prout Jacobo servitutis pastoralis causa amor erat. In causa autem 
servitutis Apollineas assignanda, a cetera poetarum turba cum disce- 
dat Callimachus, dubio procul quin obscuraB alicujustraditionisfama 
id agendi ansam ei prsebuerit. Deinde pecorum subolescentium auc- 
tionem sub illius cura egregie depingit. 



f P£?« KI Poi>£o<rtov rtXihi vrXiov, olVi. xtv 
s, fiffiv ' Art'oX 



"Oils, oud Kxtitfii, Tfdffect %'z xtv ils 
*H BJ xi (Aouvor'oxos ^t^vf^orexof «7 



202 ORTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATRLffi. [LIB. Ill 

" Facile utique pascuum armentis abtindat, neque caprte 
Indigeant foetibus ovibus mistse, quibus Apollo 
Pascentibus oculum induxit, neque lacte carentes 
Oves, neque steriles, sed omnes agnos sub se habuerint, 
Et quse unipara gemellipara statim fuerit." 

Si liberet poetse verba seorsim excutere plurima reperta forent, quse 
mire in Jacobi historiam quadrant ; sed quia ea prime intuitu lector 
non indiligens sit perspecturus, atque nos aliud agimus, iis hie loci 
insistere non placet. 

VIII. Nova autem ista mystica theologia naturalis, putidissimum 
erat hominum in ignorantia et malitia obcsecatorum figmentum. So- 
lem, lunam, ceteraque sidera coeli divinis honoribus venerati sunt 
mortalium plurimi, longe antequam Hellenismi fabulse ortum ha- 
buere vel occasionem. Grsecia deorum avfyuvropvsuv quasi patria erat, 
et idolorum officina.. Ipsos autem Grsecos antiquitus non alios deos 
coluisse, quam solem, lunam, et astra, superius ex Platone osten- 
dimus. Sed ita novis magistris priscorum temporum ignorantise et 
tenebrarum patrocinium suscipere placuit, ipsi nihilo eis sapien- 
tiores, quorum maxime puduit. Non aliter hodieque rabbini Ju- 
daici portenta omnia Talmudica, ad nescio quas allegorias detor- 
quent; mirum cur idem in legendis suis non prsestiterint Jesuitse. 
Consultius forte et verecunde magis egissent, si philosophos rabbi- 
nosque imitati, ingeniosis mendaciis excogitatis, illis quomodo fidem 
conciliassent, quam postquam tot annos, tot hominum millia ubivis 
gentium per teterrimorum errorum devia circumduxissent, eas penitus 
et palam rejiciendo, factum est. Atqui hsec, dices, injuria est, imo 
vis; patres sanctissimos, e Societate Jesu, cum philosophis et rabbi- 
nis comparare, et conferre velle? Age igitur uno exemplo (aut for- 
san altero) sed maximi momenti, utrum illorum vestigia premant 
annon, dispiciamus. Immortalibus mortalium animis, hominum so- 
cietati, obedientisB summo numini debitse, atrociorem injuriam inferre 
nemo potest, quam is, qui in palliandis et excusandis peccatorum 
criminibus ita dat operam, ut inde animos sumant ea ulterius et libe- 
rius perpetrandl Quid in hunc finem larvati inter gentiles hiero- 
phantae prsestiterint, docet prolixe in secundo libro de Eepublica 
divinus philosophus. 'Aybprat, inquit, ds *«.} pfartis ^ vXovetuv Mpas 



, mfMe v ^ opl 

f>fa%,4l ren AtoMiftd rou yiyovtv aurou, j) ^o/ovwv, aKsT^at ptf j&ovuv re 
xal iopruv, sdv r's nv s^fiv miMvai I^X»j, ^grA ff/tixpuv 



(paffi^ veMovris (t<pi<riv fawtrefc rob-ois & *fa, roTg Xo'/o/s 
rag l^dyovrai, o'l psv xaxias irspl evwtretag didovrsg 

'CIS rtiv fuv xxxoTtira, »eu iXa^y itrriv ixitrfat 
Iril $ ctfirfi; ibfu<rat S-iot Kfo-xoipodiv 'i^xctv 



CAP. VI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOIATRLE. 203 



nai riva odov paxpdv n xa/ avdvry o/ ds rr)$ ruv ^£wc VK avfyuxuv 

ort %a} sxsTvo$ slxs, 

i <rt xu,} Slot uvror 
rov; filv §u<ria.ifft xoii il^uXa^g a 



i, on xiv <rts v 

ds opadov <ffa,p£%ovrai Moutfa/ou xa/ 'Opp'sug, SeX^^f re K<*1 Moutfwv 
wg <pa<fi } xa$' ag ^y^croXoDo'/, vrstGovrss ov povov /diwras aXXa xa/ 
ug apot, \vffsig rs xai xaQap/Aoi adiKri/^druv dta, $ufftuv xal <ffaidicx,$ 
Ziv siffi /ASV sri ^uffiv, $}<sl ds Ka< rtXtUTqffaffiv' a$ dy rtXsrag xaXovtfiv, a? 
sxs? xoiHuv avoXvovtfiv y/Acx,£' ///^ ^vffavrag dz csiva, tfspi{j*svsr — "Circula- 
tores et vates divitum domos frequentantes, affirmant penes se esse 
vim quandam, qua3 deomm numine sibi tribuatur, sacrificiorum 
et incantationum ritibus nonnullis expiare quodvis scelus, vel ab 
ipsis, vel a majoribus perpetratum, ut etvoluptas et festivitas conse- 
quatur; quod si quis velit vindictam de hoste su mere, id futurum 
exiguo sumptu in justi et injusti potestate: se omnes decs, ita ad se 
allicere et demereri incantationibus et vinculis quibusdam, ut sibi 
etiam obsequantur. Ad hsec sermonum portenta adducunt poetarum 
;estimonia, qui decent, quam facilis sit ad vitia lapsus quippe, — 

' Mortales vitium prono occupat impete mentes 
Confertim : sequa via est, magis et vicinior illis. 
Virtuti autem ipsi di prseposuere labores ;' 

iongamque et alienam quandam viam. Decs autem ab hominibus 
flecti, et in contrariam sententiam pertrahi, testem adducunt Home- 
rum, qui dixerit, 

- ' Flectuntur numina divCim 

Scilicet hos vota atque preces et victima placant, 

Quum qui peccarit supplex operetur.' 

Magnam autem librorum turbam a Musaao et Orpheo, qui e Luna 
et Musis oriundi sunt, sicut aiunt, excitant ; ex quorum mandatis 
sacra peragunt; et non modo privatis hominibus, sed et civitatibus 
etiam persuadent expiationes liberationesque scelerum, sacrifices et 
ludicrorum spectaculorum festivitatibus fieri in superstitum mortu- 
orumque gratiam; quas manium expiationes rsXsrdg vocant, quse 
nimirurn homines eorum malorum poena in morte liberent; contra 
eos, qui minime sacrifica,verint, graves pcenas manere." Hanc autem 
superstitionem, utpote quse omnium ofiiciorum perturbationem, uni- 
versaeque adeo vita3 pestem et exitium molitur, pluribus reprehendit 
philosophus. 

IX. Discat hinc lector nihil pene novi esse in eorum commentis, 
qui religionis larvam induti vel variis carnis sV/tfu/x/a/g inserviunt, 
vel opibus, aut in obcsecatorum hominum conscientias domination! 
inhiant. Circulatoribus hisce, nequitia, audacia, superstitione simil- 
litnos Pharisaeos apud Judaeos, gemina illorum commentis mendacia, 
excogitasse, unde peccatorum excusationem eruerent, sanctissimus 



204 ORTUS ET PBOGBESSUS ID OLO LATRINE. [LIB. Ill 

Servator noster, qui via, vita, et veritas est, Matt, v.-vii., ostendit. 
In Jesuitis autem parem esse avaritiam, similem improbitatem, 
eandem impudentiam, geminam audaciam, in extenuandis, excus- 
andis, expiandis sceleratissimorum nebulonum peccatis et criminibus, 
in hominum animis ad vitia acuendis, inflammandis, in retundendis 
omnibus conscientise stimulis, non ita pridem palam fecit, qui libro 
peculiar! mysteria eorum detexit. 1 Conferat lector ea, quse ex 
Platone adduximus, cum iis, quse ex Jesuitarum libris excerpsit vir 
doctus; vix ovum ovo similius reperiet, quam horum dogmata, istorum 
circulatoram placitis. 

X. Addam et instantiam aliam; quse etiam ad qusestum spectat 
et xevcdotyav. Earn e dsemonum exorcismis capiamus. Philostra- 
tus, lib. iv. de Yit. Apollon., cap. vi., ejectum e juvene per Apollo- 
mum daemon em enarrans, expositis obsessi furore et luxuria, addit : 
Ka/ oj {Asv croAXo/ rqv vsorqTa ti/iiprojffav wovro extp'spsiv auro sg raDrcr 6'5* 
vtftxpfvero apa rti daipovi xal sdoxzi ffapoivs/y u, sirapwvsi, TO rs opuvrog TI sg 
avrbv *AcroXXov/ou, dsdoiKOTcg re %ai opytXov tpuvag r^isi rl z'/duhov 
xXaio/Atvuv TS Kai Grps^XovfAtvuv slffiv atp's^sffdaf rs rov /Azipa 
%a} /&?$£';} avdptoirw s/^<rsffe?gdar rov ds otov dztftforou vpog avdpatfodov ir 
<7ravoijf"yov rs nat avaifcg xa/ ra roiaura, ffvv opy?i heyovroc, xa} 
avrti ffvv re-/.fj,ripiw a-TraXXdrr&ffdar rbv dsTva s<pi) xara£a7.ojv avdptdvra, 
ds/^ag nva ruv ftpi rr^v [SaffiXtiov ffroav tfpbi; f) raura sftpdrrsro" svsl 
Ss 6 avdp/ag l<7rs'/.ivy]l)i>i vpurov, sl'ra evreffr — " Et plurimi arbitraban- 
tur, horum omnium luxuriosam et mollem juventutem causam 
fuisse. Sed adolescens daemonis instinctu. gesticulabatur, ac de- I 
bacchari turn videbatur, cum in ilium furentem intueretur Apol- I 
lonius. Nunc enim timentis, nunc irrascentis voces idolum emit- 
tens et quales flentium esse solent, et eorum, qui aliquo cruciatu 
torquentur, jurabat se adolescentem dimissurum et in neminem | 
alium intraturum: Apollonius autem verbis in eum utebatur qui- 
bus domini contra servos uti solent, versipellem, scelestum, et im- 
pudentem ipsum appellans, minaciter iracundeque jubebat, ut signo 
aliquo sui discessus edito, adolescentem relinqueret, nimirum ut sta- 
tuam quandam dejiceret, unam ex iis denotans, quse in porticu regia, 
juxta quam ha3c fiebant, positaB erant. His dictis ea statua turn, 
paulum primo nutans, decidit." TJtrum haac revera ita acta fuerint, 
ego nescio. Philostratum in mendaciis cubantem ssepitis deprehen- 
dit adversus Hieroclem Eusebius. Yerum his gemina quotidie fieri 
aut fingi inter patres Societatis scio. Minim etiam quantum inter 
Los illumque convenit. Mengum, Thirasum Sprengerum loquentes 
putes. Uti autem Apollonius iste supra ceteros mortales perspicax 
erat, ita ut in temulento juvene dsemonem cerneret, cum alii omnes 
nihil in eo viderent, praeterquam quod luxuriaB et protervige ascriben- 
dum censerent, ita ssepissime accidit, ut patres Societatis impuroa 
1 Les Provinciales, par B. Pascal, 1658, etc.— ED, 



CAP. VI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI2E. 205 

spiritus in eis prospiciant. in juvenibus prsesertim ac puellis, in qui- 
bus ceteri mortales, talpis scilicet coeciores, nisi quod quorundam 
deliramentis, aliorum vero prsestigiis imputandum censent, nihil 
quicquam discernere possint Deinde non magis ad praesentiam et as- 
pectum Apollonii magi frernuit idolum Philostrateum, quam solenne 
est idolis Jesuiticis ad praesentiam, intuitum, aut tactum sacerdotis 
pontificii. Id nos docet inter alios Edmundius ipse sacrificulus, in 
historia miraculosa rerum in Anglia gestarum circa annum 1585, et 
deinceps. "Vix dum," inquit, "exorcismos inchoare, manusque 
imponere capiti, cum ille" (juvenis Jesuiticus) "statim furere, in 
altum exigi, manibus pedibusque elaborare, sacerdotis manum de- 
pellere, omnia complere vocibus, juramentis, maledictisblasphemis;" 
ita ut ei plane impar esset juvenis iste Philostrateus. In eo vero 
quod Jaemoni improperia dicenda sint, Apollonium infantem fuisse, 
•si ad nostros hosce conferatur, plane apparebit. Is spiritum -ro/x/Xci/, 
vavovpyov, et avaid?} nuncupabat. Si quis vero Mengum adire velit, 
Fust. Da3m. Exorcis. iv., quam nihili haec sint, eorum respectu, qui- 
bus patres in exorcismis uti docet, facile perspiciet : " Audi, inquit 
sacerdos, insensate, false, reprobe, daemonum magister, miserrima 
creatura, tentator hominum, deceptor malorum angelorum, fallax 
animarum, dux haereticorurn, pater mendacii, fatue, bestialis, insipiens, 
ebriose, praedo infernalis, serpens iniquissirne, lupe rapacissime, sus 
macra, famelica, immundissima, bestia scabiosa, bestia truculentissima, 
bestia crudelis, bestia eruenta, bestia omnium bestiarum bestialissima, 
spiritus Acherontine, spiritus fulginose, spiritus tartaree." Apagesis 
[Apollonii nugas; ipse daemon hinc convitiari discat. Indomitus et 
ipercontumax spiritus sit oportet, qui irnproperiis hisce non terreatur. 
Sine dubio istiusmodi xpi&i (BXagfr^iag uti non est ausus Sanctus 
Michael, Jud. 9. Statuae etiam eversionem in daemonis discessu imi- 
tantur novi hi magistri. At vero turpiter hie infra Apollonium 
|isubsidunt. Ultra enim exstinctionem candelse, aut fenestrae fractio- 
jnem rarissime procedunt. Statnas dejicere non est cujuscunque 
sacrificuli. Artem autem hanc daemonas exorcisandi a gentilibus 
;eperunt Judasi : ab utrisque pontificii. "Hdq p'sv roi o/ 
fKHfrot,} rr t re^vy utftfep %.&} TU, sflvq %M}fLtVM s^opxtfoucfi, xai 
jtal jtaTadsff/j,oi$ %puvrau, Justin. Martyr, in Dial, cum Tryphone; — 
" Exorcistaa certe vestri jam arte quadam veluti gentes in adjuratio- 
|nibus utuntur, et thymiamata et vincula adhibent." 

XL Sed e diverticulo in viam redeundum est. Viguit per lon- 
igam annorum seriem cceli, solisque cultus, cum nondum hominibus, 
pui similes in Dei solium evehere, in mentem venisset ; nee impune 
inter ipsos Graecos blasphemiam tulit, qui Solem, irvpls «< 

3886 dixit. 



206 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

CAPUT VII. 

SETT DE ORIGINS ET PROGRESS!! IDOLOLATRLE.— CAP. V. 

Seculo Seruchiano primordia idololatriae a veteribus assignata sine ratione aut auc- 

toritate Eusebii Chron. — Suidas interpolates — Serug a familia Semi — 

Thara pater Abrahami an statuarius — Epiphanii sententia de origine idol. ; 
et Tertulliani — Ars pictoria et statuaria, in famulatu idol. — Pictoriae artis 
initia rudia — Secundum Plinium et Athenagoram, ejus qui auctores — Inter 
two, et ilxuv discrimen, Heb. x. 1 — Sol et lima prima idola — Primus 
cultus idol, simplex adoratio — Ejus progressus — Deum colere, naturale — 
Superstitio omnis fluctuationum plena— No vorum. deorum absentia — Elise 
idololatrarum ob idolorum absentiam irrisio — Demetrio Poliorcetse carmen 
Ithyphallicum ab Atheniensibus cantatum — Vituli Aaronici conficiendi occasio 
— Corporum coelestium influxus generales — Idololatrarum amentia et obdura- 
tio — Novi generis superstitionis occasiones — Columnarum, stelarum et simu- 
lacrorum origo — Testimonium Maimonidis ; et Plotini — Simulacrorum con- 
ficiendorum ratio ; astrologorum idololatria — Veteris et recentioris iixovovoiias 
stultitia. 

I. IDOLOLATRIAE primordia, veteres pene omnes setati Serachi assig- 
nant Serug natus est anno sexagesimo et tertio post dispersionem 
Babylonicam. Id temporis spatium, ab hoc scelere immune statu- 
unt. Nos statim a dispersione, maximam turbse apostaticse partem, 
cultui unius veri Dei valedixisse, non dubitamus. Neque cur secu- 
lum Seruchianum speciali modo sceleri huic initium dedisse crede- 
retur, ratio ulla assignatur. Eusebium in Chron. plurimi seqiumtur. 
Is Seruchum ex tribu seu familia Japheti fuisse asserit; cui Semus 
erat Tritavus. Eusebii verba bis in Suida recitantur, utrobique 
Serug ex familia Japheti fuisse dicitur; plurima enim in eo opere 
bis terve inseruntur, quse sunt posteriorum assumenta. Verum, 
quse Serucho ascribunt, ad Hellenismum pertinent; illurn enim fin- 
gunt, primum mortuos religiose colendi viam iniisse, quam sta- 
tuarum fabricatione, promovisse aiunt Tharam Abrahami patrem; 
Epiphanius de Serucho hoc: Oucrw ds sv %oavot$ xat sv ropefaig 
t,uXuv r, apyvporsvxTuv q yspvffov % 1^ «XX?jg nvog uX^g wtftoirifAsv 

ds dia %pu/j,aruv xai tlxovuv v\ rov avOpuvov didvoia £<£>' saury 

xaxiav — " Nondum ad simulacra cae]atosve lapides aut ligna aut 

argenteas statuas alteriusve materiae superstitiosus ille cultus ad- 

hseserat; nee aliud prgeter colores atque effigies erat, in quo homi- 

num mens novum per se genus nequitise excogitavit/' In picturis 

et coloribus omnis turn constitit, ut Tertullianus, idololatria para- 

tura* 

II. Artem pictoriam et statuariam initia sua posuisse in idolola- 
famulatu, facile esset probare; illam, vero hanc, in ea opera 

antevertisse, non item. Admodum rudis per aliquot secula duravit 
ars ypcipiKij, nee diis reprsesentandis idonea, nisi prius ex materia 



CAP. VII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 207 

aliqua solida fingerentur. Initium in ffxiaypapta habuisse, docet 
Plinius; similitudine rudi effigiata ex umbrge hominis observatione. 
Ita Athenagoras, in Legat. pro Christian. : Ka/ GKtaypa<pia$ psv evps- 
Qsfffqg lirb Savpiov, faxov sv j?X/w ffspiypd-^avrog' — " Saurias invenit pic- 
turam umbratilem, equi umbra in sole circumscripta." At ipsum 
Solem, quern inprimis pene solum pro Deo habuerunt, in umbra 
pingere admodum difficile. Addit, Tpapixqe ds Kparuvog sv vtvaxi 
xw/^svw (SKtag avdpog xat yuva/xog svaXztyavros' — " Graphicen " 
(quse scilicet lineis colores addidit) " Craton primus ostendit, qui in 
tabula dealbata viri et mulieris umbras delineavit." Alii adjecerunt 
alia. Inde distinctio ista apostoli ad Heb. x. 1, 2x/av yap e%uv 
voftog ruv /z-sXXovrwv dyadS)*, oux aur^v rqv s/xova, ruv ffpaypdruv. 
Seruchi per filium Nachorem nepos eratTbara; ilium artem figlinam 
et statuariam exercuisse, atque imagines fabricasse finxerunt Judsei, 
crediderunt veterum Christianorum plurimi. 

III. Secuta est ideo e/xovoKotta Tbariana idololatriam Seruchianam 
annos circiter 80 aut 100. Atque hie primus idololatriae progressus 
communiter assignatur. Nos rationes alias, in primordiorum cultus 
superstitiosi investigatione, inivimus; quo ccepimus iter, porro per- 
gemus. WWin &$$., uti loquitur Spiritus Sanctus, Judic. v. 8; seu 
"novi dei, v quos sibi primi comparaverunt apostatse Baby lone dispersi, 
Sol erant et luna, quod ostendimus, aliaque ccelestia corpora. Eis, 
quasi peregrinationum ducibus, usi sunt. Cultum primum constituit 
simplex adoratio. In alia erroris germina, et teterrimos superstitionis 
ritus, sensim prolapsum est humanum genus. Id prout res atque 
tempus ferent, paucis exponemus. 

IV. Ut Deus aliquis habeatur, et colatur, efflagitat ea ratio, qua 
homines sumus. Inde veri oblitos, donee adsciscant falsos, exagitant 
conscientise stimuli. Ita ad solem, lunam et sidera ccelestia a primis 
apostatis itum est. Placuit ad tempus rei novitas, atque deorum 
nomen. In novas autem rerum salebras, carissimorum discrimine 
coactos, nova sollicitudine et molestia afTecerunt conscientice stimuli 
et horrores. Vera enim animi tran quill itate frui, ubi superstitione 
prava bellum Deo vero indicitur, nemo potest. Primo ideo non satis 

rsesentia videbantur ista numina; nam nisi prsesens sit Deus, pro 
umine habendus non est. Eodem naturae instinctu, quo Deum esse, 
t praesentem esse, persuasione imbuti sumus. Neque periculis pro- 
mlsandis, qui maximus inter homines res terrenas solum sapientes, 
numinis usus sufficere potest, qui omni periculo prassentior non est, 
rl .||ideoque neque Deus est. Inde Israelites Baaliticis idoli absentiam 
probrat Elias, 1 Reg. xviii. 27, " Clamate voce magna, quando- 
'quidem deus est, nam colloquium aut insectatio est ei, aut iter facit; 
brtassis dormit/' Omnem naturam divinam, omnia attributa Deo 
nvenientia, severa etpuvsia idolo adimit, adeoque eripit ei omnem 
otestatem, et ab imperio divino summovet 



203 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJL [LIB. III. 

V. Atque ista consideratio omnes idololatras ita semper suspenses 
tenuit, et sollicitos, ut quamvis timori et fluctuation! sacris columnis 
et simulacris mederi tentaverint, uti statim videbimus, tamen fieri 
non potuit, quin incertitude ilia mentis, qua agitabantur, aliquoties 
erumperet, et se proderet Inde erat, quod populus Atheniensis 
Demetriurn Poliorcetem, urbis liberatorem, divinis honoribus accipi- 
entes, carmini Ithyphallico, seu hymno sacro ei mcenia ingredienti 
cantato, liaac inter alia inseruerint: — 

T fl rov xpmria'rou f 

K«< Ssas 'At 



"H OVK t%OUflV WTK* 

*H oux. ilfflv, n ou wpotr'i%auffiv fiftTv oiibl tv 

2s ^l wapovtf opupiv, 
Ow %vXivov, ouot Kt&ivov, aXX* aA.jj^/vav* — 



" Salve, 6 Neptuni, dei potentissimi, et Veneris fili : Alii profecto dii 
vel procul absunt, vel auribus carent, vel nulli sunt, aut rebus nostris 
curandis animum non advertunt, te vero nos prassentem cernimus, 
non lapideum aut ligneum sed verum numen/' Refert, ex Duride 
Samio, Athenaaus Deipnos. lib. vi 

VI. Ob hanc causam, Israelitse in deserto Aaronem ad vitulum 
aureum conflandum adegerunt, Exod. xxxii. 1. " Abest/' inquiunt, 
i( hie Moses, surge ergo tu et fac nobis deos, qui nos praacedant." Non 
dicunt alios deos, neque absolute deos, sed •" deos, qui nos praace- 
dant," et auxilio suo nobis adsint. Non enim alium Deum a Jehova 
efflagitarunt, sed praesentise divinse, ad quod in rebus dubiis et arduis 
confugerent, signum aliquod visibile. Atque istiusmodi signa populo 
isti carnali postea sunt a Deo indulta; ab ipso solum tamen instituta. 
Hocque initium fuit prsevaricationis fatalis isti populo. Unde in 
proverbium abiit, *?&n pyo &Tp:iK ni px^ niijnia ^mw *fr j^,— "Non 
accidit tibi, 6 Israel, ultio aliqua, cui non sit uncia de iniquitate 
vituli." Frivolum est et 'Iou5«/%wraroi/ quod rabbinorum nonnulli, 
ex verbis istis Aaronis, " Aurum in ignem conjeci, et prodiithic vitu- 
lus," quasi ex improvlso et sibi nihil tale cogitanti exsiliisset, pecca- 
tum formationis vituli in colluviem JEgyptioram, inter quos magi 
nonnulli fuere, quorum arte factum est, ut praater omnium exspecta- 
tionem vitulus prodiret, transferre conantur. 

VII. Haec igitur primis idololatris, postquam coali sidera numinis 
loco habenda duxerunt, novae superstitionis occasio exstitit. Ut 
omne mendacium aliorum plenum est et fcecundum, ita maximomm 
maximum. Neque error ullus est, qui orrantibus aut non pluri- 
morum illecebras suggerat, aut necessitatem invehat. Absentia 
fuere ista numina. At in periculis, in rebus dubiis et arduis consti- 
tutis, Deo praesente opus erat. In angustias hasce conjectis, ex 
rectae rationis dictamine revertendum erat ad Deum ubique praa- 



CAP. VII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRL&. 209 

sentem. " Sed non visum est eis Deum ilium verum in notitia re- 
tinere," uti loquitur apostolus, ad Rom. i. 28; ideoque tradidit eos 
Deus in mentem omnis judicii expertem. Ea mente praeditis ali- 
quid faciendum erat, quo deos, quos elegerant, sibi prsesentes sis- 
terent. 

VIII. Deinde, cum effectus operationum corporum coelestium, 
communes essent et omnibus sequales, admodum intellectu erat diffi 
cile, quo quisque modo peculiari eorum beneficiorum, quse ex iis 
emanare crederent, participem se redderet. Nam qui ita omnium 
Deus est, ut etiam singulorum curam non gerat, neque ulli aliter 
benefaciat, quam cum universis quidquam largitur, revera nulli Deus 
est. Qui Deus meus non est, is mihi Deus non est. Atque hinc 
etiam se in difficultates incredibiles prsecipitatos esse, intelligerent 
facillime. Sed jacta erat alea; et quo cosperant, erat porro pergen- 
dum. KoivaJs itaque ewoiais, et naturse ipsi vis inferenda erat. Non 
minoris constitit abs unius Dei imperio et regimine humani generis 
defectio. Novis diis sensibilibus constitutis, reclamavit rationis rectee 
quod erat reliquum, prcesentes non esse, singulorum curam non 
gerere, ideoque neque deos, aut colendos, aut timendos. Malis 
nodis malus cuneus adhibitus; et mendacia mendaciis tecta, ne per- 
plueret. Duplici enim huic defectui ex primo et maximo idololatriae 
peccato oriundo, ut occurrerent, ope SatanaB novas vias inierunt 
idololatrse, quibus absentia numina, prsesentia exhiberent, et influxus 
eorum beneficos contraherent, et in pra^sens aliquod objectum sin- 
gulis expositum includerent. Atque hsec erat sacrarum columnarum, 
stelarum, statuarum, et simulacrorum origo; quain deinceps expo- 
nemus. 

IX. Duo fuerunt, uti diximus, incommoda, quibus se in novorum 
deorum electione premi senserunt idololatraB: primum, quod ab- 
sentes et procul distantes essent; quod singulorum curam non gere- 
rent, alterum. Hisce columnarum et stelarum erectione mederi 
voluerunt. Etenim ex istarum ad solem, lunam, astraque relatione, 
vel incantationibus diabolicis inducta, vel dedicationis vi irnposita, 
ipsa sidera prsesentia sisti, per Spiritum quendam ^Ethereum, et in- 
tiuxus salutares, ex eis, votis et precibus a quo vis elici potuisse, exis- 
timaverunt. Ita nos docet ex antiquis Sabaistarum monumentis, 
Rambam in More Nebuch. par. iii. cap. xxix. : " Secundum/' inquit, 
" sententias illas Sabiorum erexerunt stellis imagines ; et soli quidem 
imagines aureas, lunae vero argenteas, atque ita metalla et climata 
terras inter stellas partiti sunt. Dixerunt enim climatis, N. Deum et 
stellam N. Deinde sacella sedificaverunt, imaginesque in illis collo- 
carunt, arbitrantes vires stellarum influere in illas imagines, easque 
intelligendi virtutem habere, horninibus prophetise donum largiii, et 
denique, quse ipsis utilia et salutaria sunt, indicare; ita dicunt de 
arboribus, quae sunt ex pactione stellarum illaruin, cum arbor quce- 

VOL XVI L 14 



210 ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRm [LIB. III. 

dam stellse alicui dedicate, nomine ejus plantatur, et hoc vel illo 
pacto colitur, quod virtutes spirituales stellse in arborem illam in- 
fundantur." Totum mysterium pandit Plotinus, Ennead. iv., lib. iii. 
cap. xi. : Ka/ fioi doxovffiv, inquit, o/ craXa/ goipo} offoi JGouX^tfay Sgouj 
avroTg vaptTvai, hpd xai a/aX/x-ara tfcuqffdpsvoi s/$ rqv rov tfavrbg 
dxldovre;, zv v& Xr/Cs/i', ug -/ravra^oD ptv evdyu'yov •$»%$$ pvffig' 
ys ij.lv pdffrov av e*q dxdvruv, &i rig vpb$ KaQitii n rexrpvairo duvd/Msvov 

nva a\)7r&' " Atqui mihi videntur veteres sapientes quicunque opta- 

bant sibi adesse deos" (quos scilicet propriis oculis longe a se dissitos 
esse viderent), " sacra, statuasque fabricantes in ipsam universi natu- 
ram mentis aciem direxisse; atque inde animadvertisse naturam 
animse ubique ductu facilem admodum pronamque esse, omniumque 
facillime posse capi, si quis fabricaverit aliquid, quod facile ab ipsa 
pati possit, patiendoque portion^m aliquam ab ipsa sortiri." Hoc 
est quod docuimus; nempe sperasse idololatras, Plotinianos istos 
sapientes, se vim seu virtutem animaa cceli, siderumque capere, 
atque in stelas seu statuas includere, ita ut ipsis semper prassens ad- 
esset. Ut doceat vero haBc fieri potuisse, addit : TlpotiKa&tg bl rb bxuffoZv 
IM'iriQtv, utiffsp /tdTQtfrpoy apwdffou tJdog TI duvdfjt^vov — " Facile patiens 
est, quod qualicunque modo imitatione aptum est; velut speculum 
speciem quandam arripere potens:" hoc est, ubi ayaX^a seu simula 
crum virtuti coelesti erigitur, in istud descendere ilia prona est, quo 
imagination! respondeat illius fabricators ; ayaX/^a autem statim 
earn arripit non aliter, quam speculum speciem corporis sibi adposi- 
tum: Ka/ yap, inquit, ^ rov iravrbg <pv<tig tfdvra ttfAq^dvug e ffoiri6a.[j J tvr i tj$ 
lLtW<stv uv g/ r Xg Tcvg Xoyoug- — "Etenim universi natura omnia admirabili 
quodam artificio fabricat, ad illorum imitationem, quorum in se possi- 
det rationes ;" — hoc est, nihil est inter base inferiora, quod non fabri- 
catum sit ad instar virtutis alicujus, quse in mente universi prius 
exstitit; quse est Platonicorum doctrina de ideis. Sequitur apud 
phllosophum : 'jbrtity zxaffrov ovru$ sy'sv&ro sv 6'X^ Xoyoj, og Kara rov vpb 
vXqs e/MfAopptoro, (fvvq-^uTO -ru> Qifi exstvw naff 'ov eyivsTO, xai eig ov zJds q 
•^u%q xai tfye, KQiwgu' — " Cum ideo sic unumquodque fiat, certe ratio 
in materia, quaB secundum rationem materiae superiorem formata est, 
conjuncta est illi Deo, secundum quern facta fait, et in quern sus- 
pexit anima, habuitque, dum faceret" Qua3 verba totum myste 
rium absolvunt. Datur quredam materise in simulacrum conflatce 
ratio, quae exacte respondet rationi illi ccelesti, qua3 ante materiam 
istam exstitit, hincque oritur inter simulacrum et illud ipsum, cui 
consecratur relatio. At vero cur simulacrum hoc, seu hsec pars 
materiaB, hunc Deum, seu hanc portionem vis ccelestis sibi adjunctam 
habeat, potius quam aliam quamcuuque, nonduni constat. Id ver6 
ob rationem duplicem fieri ostendit. Primo, quia secundum Deum 
ilium, fabricatum est: 2u^-\j/aro r& Qsti szs/vy xa£' %v syiv&ro. At 
quomodo scire potuit simulacri fictor, secundum cujus Dei vim 



CAP. VIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. 211 

emanavit ista materia a se ita formata? id a sua ipsius anima per- 
spectum habere potest ; in quern enim anima suspexit, cum ayaX/^a 
fecerit, is est, secundum quern fabricatur. An autem meliores ra- 
tiones, cur hsec vel ilia imago hunc vel ilium sanctum potius, quam 
alium quemvis referret, hodiernae iconolatrse reddere possint, equi- 
dem vehementer dubito. 

X. Ceterum, ut id obiter addam, delirium hoc idololatricum apud 
plurimos, qui artem nefandam sub nomine astrologies judiciarise ven- 
ditant, adhuc palam hseret. Figuras enim et imagines conficiunt, 
quas formaB ccelestium corporum respondere fingunt; inde eas vir- 
tutem, mirosque effectus acquirere a figura ccelesti stolidis persua- 
dent. Habent et statuas et imagines, in quibus siderum spiritus 
includi dicunt. Isti autem spiritus utrum corporum ccelestium vires 
sint, an dsemones stellarum pedissequi, nesciunt. Sed crassam ido- 
lolatriam hsec omnia sapiunt, quamvis non puduit Albertum Magnum 
in " Speculo," Marsilium Ficinum " De Vita Ccelesti Comparanda," 
Hieronymum Cardanum, aliosque, absurdissima hsec ethnicorum 
hominum portenta, orbi Christiano, sine veritate aut modestia ob- 
trudere. In hisce autem consistit omnis magise ratio ; a quo crimine 
icuncularum apud pontificios, quas Agnos Dei vocant, cereorum, 
aquce lustralis, aliarumque reruni, consecrationem, neutiquam libe- 
rare possum. 

CAPUT VIII. 

SEU DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^E. — CAP. VI. 

Idololatrise progressus — Primi cultus superstitiosi objecta visibilia — K/ovs? vvpaftou- 
3i7f, \'dot upyai, fiourvXia,, ~~:f?, trrvZ.su, ayaX^aa quid — dementis testimo- 
nium, Phoronidis, Eumeli — Stelarum origo ex Clemente — Verier sententia 
— Lapis columnaris in agro Colcestrensi — Attat upyo'i — Pausaniae, Maximi 
Tyrii, Suidse testimonia — Bivo-apns— Stonehenge — Agabalus; Idaea mater — 
Persae ayaX^ara destruunt, et irrident — Dianas Ephesinae simulacrum — • 
Gerinanorum idola; luci imaginibus vacui: robora— Antiquissima templa 
sine simulacris — Nulla antiquitus ayaX^a-ra — Lapides rudes et quadran- 
gulares — Ba/ru'xia — Lapides sacri — Sanchuniatbonis testimonium — Lapides 
vivos Uranum excogitasse fingit — Pleraque, quae ex eo promit Eusebius, ri- 
dicula — Finxerunt veteres lapides l^v^ovs — Ba/ryXa? apud Hesychium /S«/- 
ryXav KV KKTavivois, proverbium unde natum — B«/<™Xa apud Damascium Photii 
— etfet-rtvu quid — Lapides uncti, apud Clementem et Arnobium — Ba/rwX/« 
unde dicta — Scaligeri conjectura — Erectio lapidis in Bethele Jacoba3a — r ^^ 
quid significat — Jacobi factum quale — Et cui fini — •"^'a cur titulum- red- 
dit vulgatus interpres — Deorum i?n<pav£<a/, Dionys. Halicarn: Cicer. — Fes- 
tum ^bristianorum — Lapis Bethulicus cultus inter Phoenices — Idololatrias 
progressus — Statuae in effigiem oris humani soli dicatae, alia plura 

I. Eis, quse de progressu ido!olatria3 in prsesentium objectorum 
iltus religiosi inventione diximus, fid em facit, qua3 ex rerum monu- 



2] 2 OKTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATRIJE. [LIB. IIL 



mentis primorum visibilium ttGatpdruv memoria superest. Ilia an- 
tiquitus duum generura fuere; xioves scilicet <ffvpaposibs?g, columnas 
acuminatce; et X/0o/ apyol, rudes lapides et informes, quibus /3a/ruX/a 
addi possunt. Non nisi longo post, temporum decursu, simulacra 
ad formam humanam effigiata erant, cum scilicet mortuorum cultus 
per Hellenismum introductus esset. 

II. Columnas sacras ffrqXag vocant Grseci. Ita KlXft reddunt LXX. 
prohibentur Lev. xxvi. 1, Deut. xvi. 22. "'"Dlfp /' inquit Kimcbi, " la 
pis est, qui ad adorandum erigitur." Est a 3^J, "statuit." Ita ' AcroXXwv 
'Ayvievg, pyramis erat, teste Hesychio, seu xiuv sJg ogi) XTJ/WV. De 
hisce Clemens Alexandrinus, lib. i. : Hpiv yap ovv &xpt£ufifrou rag rZ>v 
ayahfAaruv tfysstfsig, xiovag iffrdvrsg 01 craXa/o/ sffidov rovroug <ug ap&pvfA&ftt 
rov 0soD. ' Apidpvpa istiusmodi est simulacram, quod quasi numinis 
sedes est. Id est quod diximus; cum ayaX/^ara nondum accurate 
effigiarentur, columnas stiterunt, qusQ minimum absentium virtutem 
reciperent, et ita fierent quasi deorum sedes. "A/aX/^a autem est 
imago artificiose fabricata. Hav e<p' £ rig aydXXerai, inquit Suidas; hoc 
est, quod ita oculos pascat, ut mentem Isetitia quadam afficiat. 

III. Hue spectant, quas ex Phoronidis auctore, de Callithoe prima 
Junonis sacerdote refert idem Clemens: — 



Apyiitjf, %v ffriftfiatri xetl Qutrdivaiffi 
'offftno'iY >rtf>i xlovot, ft,o,x,pov u,va,ff<rtis. 

" Callithoe janitrix Junonis Argivae, quam primam infulis et vittis 
ornaverunt, circa reginse columnam." Maxptv vocat poeta ; quia in 
longitudinem erecta erat (TrjjX»j; aliter quam X/0o/ dpyoi. Ita xiuv 
apud Homerum aliquando paxpog, aliquando v^Xog dicitur. Si- 
milia etiam ex Eumelo profert ; scil. :- 

"Oq>pa §tu Itxtirvv KXfoti'ivia, n xfifAa.ffoc.tfjtiv 
'S.ros.SfAuv Ix, "£u.6iuv, XKI xtovaf v-^ijXoi'o. 

Quamvis forsan nihil aliud voluerit Eumelus, quam &xpt>Mvia, et 
spolia ex antis et columnis suspendi solita; quod notissimum. 

IV. DaBmones autem ha3C invenisse, scribit Clemens ad imitatio- 
nem columnaB istius, quse Israelitas in deserto prseibat. Alii vide- 
rint; ego non dubito, quin eo ipso tempore, quo erectum est taber- 
naculum, istiusmodi columns et tfr^Xa/ in communi usu apud multas 
gentes fuerint. Inde forsan prodierunt Dii Anthelii, ostiorum pre 
sides; columellse ad fores templomm, aliarumque domuum. He- 
sychius, 'Avr^X/o/ ^go/ o/ vfi rw §vpZ>v '/tyvpsvoi, Athenseus, lib. x., tietrw 
auXjjg; hoc est, in primo domus aditu sub Dio. Nondum homini- 
bus in mentem venerat a/aX^aro-jro/fa, aut sixovovoiia, cum primum 
columnas et tfr^Xag religionis causa posuerunt. Cum enim sidera 
coelestia tantum numinum loco habuerunt, cur eis simulacra forma 
humana ficta et fabricata erigerent causa nulla erat. Id quidem 
invalescente superstitione, cum idem scilicet sol esset, et nescio quis 



CAP. VIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI-E. 



213 



Apollo, factum ; sed cum nihil aliud in animis habuerint idololatrse, 
quam numina absentia visibili aliquo signo prsesentia sistere, cujus- 
cunque animalis in eo signo reprsesentatione, nihil iis opus erat. 
Istiusmodi columnam in agro Colcestrensi Trinobantum memini me 
videre; cui sequentia secula imaginem crucis imposuerunt, atque in 
usum novaa superstition is consecrarunt denuo. 

V. Deinde, cum columnis istis acuminatis, in eundem finem usi sunt 
saxis rudibus. Ita Pausanias in Achaicis : 'Erfr^jcacv ds, inquit, l 

rov ayaX/z-arog rsrpdyuvoi X/$o/ rpidxovra ftdXiffra dpiO/nov rovrovg 
<baps?$ sxdffrov $sov rtvog OVO/AO, stfrt.syoi/rs*;' ra ds sri -raXa/orara xal roTg 
Kuffiv "EXX»j<r/ Ti/j^dg Ssuv avrt ayaX^arwc £/%ov apyoi X/$o/. Illustre testi- 
moriium. "Prope simulacrum lapides fere triginta erecti sunt, quad- 
rangula figura ; singulos certis deorum nominibus appellantes Phar- 
enses venerantur ; et sane Graecis patrium fuit ; rudes lapides pro diis 
simulacrorum loco colere." Istiusmodi lapidum meminit in Boeoticis. 
Hoc, inquam, moris erat Grsecis istis antiquissimis, quos ex Platone 
docuimus, solem, lunam, et cceli sidera alia, eaque sola coluisse. Et 
Maximus Tyrius de Arabibus, Con. xxxviii. : 'ApdZioi psv asSoutfi ovnvu 
ovx oJdot,' rb ds ayaX/xa o tJftov, XtQog yv rsrpdyuvog. Dei ignoti signum 
erat lapis quadrangularis. SedDeus is %tvffdpq$ vocabatur. ToDr* 
sari, inquit Suidas, §eb$ apy^ Deus Mars; qui. in expositione no- 
minis sine dubio errat; addit vero, quisquis fuit ille deorum: T^ 
ay«?^a, \iQog stiri fj^s\a$ rsrpdyuvog, arvvrurog, v^o$ ffoftuv 6' svpog dvo, 
avdxstrai ds sir} (3dffsu$ %pvffqXdTov rovrw $vovffi, xat <rb a/fta, ruv hpsuv 
vpoxsovGr xa/ roDro striv avTo?$ i] ffvovd?)' — " Simulacrum est lapis 
niger, quadratus, nullam figuram incisam habens, seu rudis, altitu- 
dine pedum 4, latitudine 2, innititur basi aurese : huic immolant et 
victimarum sanguinem profundunt, atque hsec est ipsorum libatio/' 

VI. Ejus generis forsan lapides fuere, uti hie in Anglia in agro 
Sarisburiensi, saxa sunt ingentia et rudia, A/0o/ apyoi, ut loquitur 
Pausanias. Jonesius architectus peritissimus, libello peculiar! ea 
sacra fuisse, probat. Lunam sub Andrastes nomine antiques Britan- 
nos coluisse, auctor est Dio Cass. Histor. lib Ixii. Soli autem et 
lunae, istiusmodi lapides erecti fuerunt. 

VII. Lapides hosce, atque columnas siderum cultores erexisse, 
ut in eis prassto haberent numinum, qua? coluerant, tutandi et be- 
nefaciendi vim et evepyuav, antea ostendimus. Id per ^Etherei 
Spiritus lapsum fieri potuisse credebant. Tandem ipsi lapides, dei 
aut divi nuncupabantur. Lampridiusin Vita Heliogabali: "Lapides, 
qui Divi dicuntur, ex proprio templo Diana3 Laodicese, simulacrum 
ex adyto suo, in quo id Orestes posuerat, auferre voluit." Non nisi 
istiusmodi x/doug dpyovg soli, lunseque consecratos, intelligit historicus ; 
qui temporis decursu deorum nomine censebantur. Inde mos jur~ 
andi Jovem lapidem. Et de idolo Agabalo unde nomen suum mu- 
tuatus est hominis monstrum pseudo-Antoninus, Herodianus: 



ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 



rig £<m ptyterog, xdruQsv ffspupepfc, XTJ/WI/ sif ogunjra-— " Lapis maxi- 
mus, basi circular!, in conum desinens." Etiam i>jo $& est de-minus 
rotundus; quo nomine solem ipsum denotabant; nisi potius sol 
^J r6s, Syriace, hoc est, Deus Gabalitarum dictus sit, nomine a loco 
cultus desumpto; ut Baal Peor. Idsea mater, quam tanta religione 
Pessinunte Bom am advectam tota civitas in Mde victorise collocavit, 
istiusmodi lapis erat teste Livio, lib. xxix. cap. xi. 

VIII. Priscis itaque temporibus apud multas gentes, ayfapara 
in nullo usu fuere, neque cognita, quibusdam etiam odio habita. 
De Persis in KXe/£ Herodotus: 'Ayatyuxra plv xai vqoug nal /3uf/,we 
ou% sv v6/j,w tfoisv/Asvovg tdpvsffQai, aXXa xai ro/ir/ vro/gDo 1 / f^upt^v stf/p'spovffr 
ug /Jt,sv k[Lol doxesiv on ovx avdputfcxpv&ag svoftulav rovg Ssovg, nararttp 01 
"EXX^vsg, eJvat, cap. cxxxi.; — "Neque simulacra, neque templa, neque 
aras exstruere consuetude est; quinimo hoc facientibus insanise 
tribuere, ob id, ut mea fert opinio, quod non quemadmodurn Grseci, 
sentiunt deos ex hominibus esse ortos." Illustre testimonium. Persas 
solem et lunam cultu religiose prosequutos esse, superius osten- 
dimus. Ei superstitioni a primis idololatris acceptse adhserentes, 
numina, qua3 invexit Hellenismus, nunquam adrniserunt, atque 
ob earn causam a/aX/^ara nulla habuerunt. Inde Xerxem in ex- 
peditione Europsea ayctX^ara e/xoru$ xaQaipttv, " simulacra ex 
discipline institute sustulisse/' narrant, qui Magorum historian! 
scripserunt, apud Diogenem Laertium in operis procemio. Imo non 
tantum istiusmodi simulacra sustulerunt, sed et irriserunt suaviter. 
Cum enim Cambyses templum Vulcani Memphiticum ingressus 
esset, croXXa ru) a^aX/^ar/ xargysXa^i/, Herod, lib. iii. " Simulacrum 
multo risu excepit:" et in Cabirorum fano, Ta a/aX/^ara svevpTjas, 
ToXXa xaraexu^ag- — "Simulacra concremavit, multis in ea jocatus." 
Cremavit more patrio, quia hominum simulacra ; risit, quia ridicule 
fabricata. Earn ob causam omnia templa Asiatica igni dedit, teste 
Solino, Dianse Ephesinse solo excepto; cujus simulacrum erat 
truncus acutus ulmeus, vel fagineus. Ita nos docet Callimachus, 



xttt 



'Ey x,ort vapu.X'tri 'E<pi<rov fipira; ftpvtravro, 



Ceterum nullas statuas Persas habuisse, non dicit historise pater. 
'AyaX^ara non habuerunt, quia non crederent deos esse avOpuxo- 
pvlas. Columnas autem et stelas eos omnes repudiasse, non dicit, 
neque verum est. Idem refert de Germanis Tacitus, de Mor. Germ., 
cap. ix. : " Ceterum, nee cohibere parietibus deos, neque in ullam 
humani oris speciem adsimulare, ex magnitudine ccelestium arbi- 
trantur: lucos acnemora consecrant, Deorumque nominibus appellant 
fiecretum illud, quod sola reverentia vident." At paulo ante dixerat, 
" Deum adesse bellantibus credunt, effigiesque et signa quaedam, de- 



CAP. VIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRT^E. 



215 



tracta lucis, in prselium ferunt," ib. cap. vii. Non omni ideo effigie 
ant signis, sed istiusmodi tan turn, quse in ullam humani oris speciem 
formantur, luci vacui erant. 

IX. Forsan etiam lapidum loco et columnarum quas orientales 
erexerunt, Germanis in usu fuere robora viva, vel antiqui roborum 
trunci. Sidera enim coelestia in arboribus etiam adorata fuisse, ex 
Maimonide ostendimus. Inde Claud, de Laud. Stilicon.: — 

Ut procul Hercyniae per vasta silentia silvse 
Venari tuto liceat, lucosque vetusta 
Relligione truces, et robora numinis instar 
Barbaric!." 

Etiam, — 

" Habit£e Graiis oracula quercus." — Virgil. Georg. ii. v. 16. 

Et Galli apud Lucanum, lib. iii. v. 412: — 

" Simulacraque raoesta deorum 

Arte carent, caesisque extant informia truncis. 
Ipse situs, putrique facit jam robore squalor 
Attonitos." 

Docet etiam Maximus Tyrius Celtas, id est Gallos, Jovem colere, 
cujus signum altissima quercus. Procopius etiam Csesariensis Hist. 
Goth, lib. iv. affirmat, Asbasgos populum a mari Pontico ad Caucasi 
radices projectum, "usque ad sua tempora," hoc est, Imperatoris 
Justiniani, " nemora et lucos superstitione veneratos esse, arboresque 
barbara simplicitate deos credidisse." Similiter etiam Hunni primi, 
Gothorum e sedibus antiquis Scythicis expulsores, quos Jornandes 
de Reb. Get. cap. xxiv., mira eredulitate abreptus, refert e mulieri- 
bus maleficis, quas Aliorumas vocabant, spiritus immundos pro- 
creasse; horurn autem reliquias in Lithuania, arbores ad sera tem- 
pora coluisse, donee eas exciderit sua manu Rex Jagellus, narrant 
historici. Gadibus etiam templum antiquissimum Herculi dicatum 
fuisse narrat Philostratus. In eo a/aX/^ara nulla, sed (3u^ovg afffaovs 
tan turn fuisse, dicit. SnfXag vero ejus loci incolas ignotis literis inscrip- 
tas habuisse, ostendit; eas autem quadrangulares fuisse vel uti incudes. 
Vid. Apollon. lib. v. cap. i. De eodem templo Silius Italicus. 

11 Sed nulla effigies simulacrave nota deorum." 

In Hercule autem, Apollinem seu solem veneratos esse Tyrios, a 
quibus Gaditani, Curtius narrat, lib. iv. cap. i. Adeo verum est, 
quod ait Themistius, Orat. xv., K«/ <rpb f&ev Aa/6aXoy rerpdyuvos %v, 
O'j fAovov '/] TUV 'JZpfJboJv spyatftoij aXXa xa/ ^ ruv Xoitfuv avdpia.vruv' Aa/5ccXoj 
& } fcrs/d^ <7rp£}TO$ di^yays ru vods ruv ayaXftdruv, tfAVvoa drjfAiovp'ysTv hoftfoQi)' 

-" Etenirn ante Dasdalunl, non modoMercurii rudi informique mole, 
sed reliqua etiam simulacra fingebantur: ubivero Daedalus simulac- 
rorum pedes distinxit, viva ac spirantia fabricare creditus est." De 
quibus postea. 

X. Ad X/00US hos apyovg pertinent /3a/ruX/«. Eorum primus 
meminit apud Eusebium Sanchuniathon, in Phcenicum Theologia : 



216 ORTUS ET PROGKESSUS IDOLOLATEI^E. [LIB. III. 



v Er/ de, inquit, Qsog 'Oupavbg /3«/ruX/a, XtQovg 
p 6V05 — « Prseterea Coelus sen Uranus Deus, bsetylia excogitavit, 
animates lapides, arte molitus. Sanchuniatbonem non D^aj D^^N, 
seu " lapides vivos," sed D S S20 D'onK (a et W transpositis) hoc est, uti 
ait, "lapides unctos" scripsisse, vir doctissimus arbitratur. Ridicu- 
lum enim est, inquit, fingere, Ccelum " lapides animates" fecisse. 
Et est vere ridiculum, tamen haud inde constat, Sanclmniathonem 
non ita scripsisse, cum ex horrenda confusione partim, partim ex por- 
tentosissimarum nugarum mistura, omnia, quae eo loci ex Sanchunia- 
thone promit Eusebius, sint prorsus absurda et ridicula; neque in 
aliuni finem ab eo memorantur, quam ut pateret, quam absurda 
essent, et ab omni theologia, imo et ratione abborrentia. Deinde 
Uranus lapides istos excogitavit, ut sibi prsesto essent et auxilio in 
bello, quod pro regno recuperando moliebatur adversus Saturn um; 
quo ei opus erat lapidibus vims, potius quam unctis. Etiam notis- 
simum est, veteres non minus finxisse istiusmodi lapides l^y^cuj, 
quam simulacra Dsedalea aJrox/W/ra. Hesychius alio vocabulum 
trabit : Ba/VuXoc* ourwf IxaXg/ro 6 dodstg MQog rp Kpovw UVTJ A/og* — • 
"Baetylus: Sic vocatur lapis, qui Saturno loco Jovis datus est." 
Notissima fabula. Unde proverbium, Kcc/ fiafrvhov uv xaravlvoiz' — 
" Etiam Bsetylum deglutires ;" quod ex boc loco Hesychii explicat in 
Adagiis Erasmus. " Baetylus/' inquit, " dicitur illud saxum fasciis 
obvinctum, quod pro Jove devoravit Saturnus." 

XL Certum autem est, alios fuisse lapides sacris usibus destinatos 
j8a/ruX/a dictos, eum praeter, qui loco Jovis Saturno datus. Eorum 
meminit auctor vitse Isidori pbilosopbi, apud Photium, quern Da- 
mascium fuisse scribit Suidas, Cod. ccxlii. Hie se vidisse ait, Tov 
/3a/ruXov 6/a roD a'epo$ XIVGV/AZVOV, wore d' sv rotg i/uarJois xpufTtiftsVM, rjdv) dz 
Tors xai sv %tpffi fiatfra^ofAtvov roD ^zpaftzvovros' OVO/AO, d' r t v rti Sspa^suoi/r/ 
rbv fiairvXov EuffsZiog- — " Baetylum in aere motum vestibus interdum 
tectum, aliquando etiam manibus medici portatum. Nomen medici, 
qui Bsetylum gestabat, erat Eusebius." Ita verba ilia absurde admo- 
dum interpretatur Andreas Scottus, vir alioquin docfcus. Quid enim 
Medico cum Bsetylo ? Puerinorunt quid sit SspaKweiv roig Ssovs et ^ 
Kepi 7011$ ^eoOg StpaviTa* Eusebius iste planus erat, qui sacris famulatus 
est Baatylo ; quern aliquoties manibus portavit, quandoque eum in acre 
sese motasse finxit. "Ovopa 8* qv r$> Sepavz-jovn rbv fiafrvhov Evff&£io$. 
Nomen ejus, qui in Sacris Bsetylo famulatus est, erat Eusebius. 
Julius Pollux Onomast., lib. i. vep} Ipyaciag' ' Ovopxra ruv Ssofo Sspa- 

KIVOVTUV, ruv ^swv Sspafftvrai, hp&/$ } viuxopoi. Docet prseterea ipse Da- 
mascius, quomodo Eusebius iste Bsetylum religiose coluerit, atque 
oracula ex eo elicuerit. Atque bic ex lapidibus istis s^u^oig erat; 
quern motum et quasi animatum a dsemone non pessimo, asseruit 
: Efva/ yap Tiva buipova, rbv xivovvru auroi/, ovri ruv fiAaSspuv, o'jrs 
Temporis enim decursu ubicunque istiusmodi ido- 



CAP. VIII.] ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 217 

lum erectum erat, dsemones illico illud occupasse, postea osten- 
demus. Alios etiam lapides Soli dicatos, quos ewodlarag vocat, paulo 
post memorat Damascius. 

XII. Fatendum autem est, veteres idololatras lapides hosce in- 
imgere solitos fuisse, ita ut non minus uncti quam mm dici potue- 
rint : Clemens, Stromat. vii., Tlavra X/^oi/, rbv ds \syo/j,svov \inafiy ffpoff- 
%uvovvre$. Et Arnobius de se ipso, cum adhuc esset gentilis, " Si 
quando conspexeram lubricatum lapidem, et ex olivi unguine ordi- 
natum, tanqnam inesset vis praesens, adulabar." 

XIII. Primus, quod sciam, admirabilis vir Josephus Scaliger, 
lapides hosce /Sa/r-JX/a dictos fuisse a lapide quern Jacobus erexit 
in Bethele, seu a Bethele, quomodo locus in quo eum erexit, abs 
eo tempore vocatus est, acutissime conjecit, inde totam rudium la- 
pidum in usus superstitiosos erectionem IK KaxofyXfag Satanse pro- 
diisse alii arbitrantur. Jacobi factum, Gen. xxviii. 18, 19, memo- 
ratur. Tulit lapidem quern, posuit cervicale suum, et posuit eum 
n ?*P, "in titulum," Yulgatus interpres; trfaw Grseci. A 3& 9 
"statuit," est n ?-f^, " statua," ut ante diximus; idem vocabulum 
quod in idololatrise prohibitione usurpatur, Lev. xxvi. 1 ; Deut. vii. 5, 
xii. 3. Lapidem rudem in agro casu repertum; in • hunc modum 
erectum oleo unxit; et primus mortalium prgecisis verbis conceptum 
votum solenne Deo nuncupavit. Lapidem inter alia istum sibi in 
posterum domum Dei fore promittit, Gen. xxviii 22, seu cultum Dei 
solenniter se eo loci turn peracturum, cum ad manum essent, quse Deo 
offerat, quorum omnium jam erat egenus. Postea a Deo adnionitus 
fidem liberavit, cap. xxxv. 6, 7. 

XIV. Jacobus autem rectene an secus fecerit, statuam erigendo, 
quserunt interpretes. Duo respondet Abulensis. Primo hoc lici- 
tum fuisse ante legem, postea prohibitum. Deinde Jacobum, titu- 
lum hunc erexisse, ad rei memoriam, non ut eum adoraret. In 
ejus sententia plurimi alii acquiescunt. Erat sine dubio ante legem 
latam viris piis licitum, quocunque in loco altaria erigere, atque in 
eis sacrificia offerre. Jacobum autem hunc lapidem erexisse in 
memoriam visionis angelicse ibi loci ei indultse, neque adhibuisse in 
cultum religiosum, ex eo constat, quod longo post tempore voti a 
[Deo admonitus, ibidem altare struxerit, cap. xxxv. 7. n ?-fP autem 
•" titulum" reddit interpres Latinus, a more solito sacris istiusmodi 

is titulos inscribendi, cui Deo dicarentur indicantes. Ita Da- 
ti\J8, Ka/ ypd/A/Aara avtd&ifyv qpTv rti X/^w yeypa/msva ^puf^ari r& 
nyyaZapivy xaraKs^pu/j^eva- — " Ostendit etiam noluis literas 
in lapide, baitylio scilicet descriptas, colore, ut vocant, tingabarino." 

XV. E facto hoc Jacobi etiam veri Dei visionem memoria reco- 
entis, emanavit postea columnas erigendi, ad fictas deorum evipavtfas 

LOS superstitiosus. 'E^/^avs/wv deorum meminerunt plurimi. Dionys. 
.alicar. lib. ii. cap. Ixviii., Haw 6' cifyov xa/ rqv i 



218 OETUS ET PKOGKESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 



i%aro ra?g adixvg syx\qQt!6aig napd'svotg' — " Illud est memo- 
labile, quomodo dea apparens virginibus periclitantibus opem tulerit." 
Quibus subjungit Epicureorum gXsyg/v, offci [Ltv ovv rag afeovg atxovfft 
(DiXoffopiag, SJ dq xai <pi\o(fo(p!ag avrag dz? zaXtfv, affaffag dtaavpovrzg rag 
ixKpavu'ag ruv §suv, irridentes dec-rum prsesentias, uti Cicero earn vocem 
exponit. Etiam Athenseus, lib. xii. ex Carystio Pergameno, refert 
Demetrium Phalereum fratris sui Himersei ab Antipatro occisi, rr,v 
sv/pavztav cultu religiose observasse, quod magnam ei invidiam apud 
Athenienses conflavit. Postquam enim finxisset, uti videtur, fratrem 
mortuum sibi apparuisse, cultu religioso eum prosequutus est, atque 
ita glvov da/pova introduxit, quod Athenis illicitnm, Act. xvii. 18. 
De epiphaniis hisce Cicero in secunda de Natura Deorum, cap. ii. : 
" Itaque et in nostro populo, et in ceteris, deorum cultus religion- 
unique sanctitates exsistunt in dies majores, atque meliores. Idque 
evenit non temere, nee casu, sed quod prcesentiam saepe divi suam de 
clarant/' Et sciamus ex qua officina prodiit festum illud inter Chris- 
tianos, quod Epiphaniam vocant; de qua dubitavit sacerdosmas esset 
an femina; magnum sanctum fuisse intrepide pronunciavit. 

XVI. Lapidem autem istum Baetylicum, Phcenices postea coluisse, 
Judsei affirmant; atque admodurn probabile est, saxa ista rudia,, 
quae diis suis erexerunt, a Bethele, Ba/ru>./a dicta fuisse. 

XVII. In hunc modum ideo crevit solis cultus; simplici adora 
tion! additas sunt columnae, et lapides Bcetylici, quibus accessit 
primo unctio, deinde frugum et florum oblatio, postremo sacrificia ex 
animalibus. 

XVIII. Evenit quidem temporis processu, ut ipse sol statuis ad 
speciem oris humani formatis, coleretur. Ejus generis erat Colossus 
Ehodius, septuaginta cubitus altus. Macrobius etiam, ^Egyptios et 
Assyrios solitos fuisse solis simulacrum, sinistra manu fulmen tenens 
et spicas, dextram elevans cum flagro in aurigaa modum, pompa 
vehere, memorat, Saturnal. lib. i. cap. xxiii. Et Plinius, lib. xxxiv. 
cap. vii., " Zenodorus/' inquit, " fecit Colossum Neronis principis 
destinatum simulacrum centum et decem pedum longitudine; qui 
dicatus solis venerationi est, damnatis sceleribus istius principis. 
Factum hoc a Vespasian o, teste Suetonio, Vesp., cap. xviii. "Colossi," 
inquit, " refectorem insigni congiario, magnaque mercede donavit/' 
Eefecto solis caput septem radios habens, loco Neronis, impositum : 
id vero postea a Commodo ablatum ; qui proprium caput ei imposuit, 
teste Herodiano, cap. xlviii. : ToD ^gy/Vrou ayaX^arog xoXotftf/a/ou 6' vtf 
ffsZovffi'PupaToi, eiKova pspov'lLXhv, rqv xepaXjjv airoTtpdiv, /dfvtfaro iaurou 
Locum mancum supplet Scaliger per xat r}v zavrov avrtTiMg. Ho< 
vero factum non est, nisi postquam homines demortui in deorum nu 
merum asciti fuere; atque Apollo, nescio quis, soli esset substitutus 

XIX. Quemadmodum igitur Jeroboamus vitulos aureos erexit, ne 
omni signo visibili prgesentise divinaa destitutus, ad verum Dei cul- 



CAP. IX.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. 219 

turn Hierosolymis peragendum populus rediret, non sine summo 
regni sui damno forsan et ruina; ita regno suo, quod tarn variis arti- 
bus et fraude multiplici in mundo obtinuerat, consulens, — ne in peri- 
culis idololatrse constituti, atque de auxilio solliciti, ipsius naturaa 
voci clamantis ad Dominum naturas attendentes, inciperent fyrsft rbv 
Kvpiov, ti cipa ys ^TjXapfjaziav avrbv %ai tvpoisv xairoiye ov ftaxpav avrb 
svbg exdffrou avrpv faapxovra, uti loquitur apostolus, atque ita se ejus 
regimini subducerent, — illi alteri novum hunc errorem superfcetavit 
Satanas, quo in spem falsam erecti, a scelerato praejudicio removed 
non possent. 

XX. Egregie autem superstitionis progressum hunc exponit Cle 
mens Alexand. in Orat. ad Gent.: "Scythaa/" inquit, "antiquitus 
adorabant acinacem, Arabes lapidem, Persaa fluvium; et ex aliis 
hominibus ii, qui erant adhuc antiquiores, ligna erigebant insignia, 
et columnas ponebant ex lapidibus, — quas etiam appellabantur Jo'ava, 
eo quod eraderentur et expolirentur ex materia. In Icaro certe 
imago Dianas lignum erat non laboratum, et Citheronias Junonis 
ThespiaB truncus excisus ; et Samias Junonis (ut ait Aethlius) prius 
quidem erat asser, postea autem cum esset Archon Procleus, efficta 
est in formam statuaa. Postquam autem cceperunt statuas formari, 
fipsrri dicebantur, ex rou (3porov } quia hominibus similes. Eoma3 
autem antiquitus statuam Mart-is fuisse hastam dicit scriptor Varro, 
cum nondum pervenissent artifices ad hoc speciosum quidem, sed 
improbum artificium. Postquam autem ars floruit, auctus est error. 
Quod itaque ex lapidibus et lignis imagines fecerint hominibus si 
miles, jam patet." Haac ille; atque deinde ordine recenset, quinam 
ubivis locorum primi imaginum fabricatores exstiterunt. 

XXI. Atque hie primus erat belli Satanici adversus genus 
15 |humanum, revelationibus divinis destitutum et sibi permissum, suc- 

us et euru^/o. Ha3c totalis a theologias naturalis fundamento 
• (defectionis origo. Hie imperil istius, quod in maximam hominum 
m per innumerabilem annorum seriem longe lateque exercuit 
inijtenebrarum princeps, fundamenta posuit. 

. i 

is 

\ 

CAPUT IX. 

SIVE DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^E. — CAP. VII. 

Ldololatriae ulterior progressus — UoXovduffftos in avrtfa't'o-ftu desinens — Hellenismus 
quid — Primordia ejus incerta, obscura — Sententia auctoris libri qui Sapi- 
eritia Solomonis dicitur — Dii deasque ex adulatione— Mater Demetrii ab 
Adimanto culta, et Lamia Poliorcetse scortum ab Atheniensibus et Thebanis — 
Demetrii in Athenienses scomma — Lactantii sententia, et Eusebii — 'AvoStea- 
<rius ratio — Tharam Abraham! patrem primum u-yuXfturotruet fingunt Judas! 



220 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

Origo fabulse Veterum Christianorum in ea consensus — Testimonium 

Epiphanii; Suidee; Johannis Antiocheni — Haran mortuus ante patrem — 
Non primus a mundi conditu, quod voluit Epiphanius — Thara vir sane- 

tus Avropciray inventionem Rhodiis ascribit Pindarus; Prometheo Isidorus; 

Plures Dffidalo — Quare dictus a.ya.^a.Ta. aitroxivvru, fecisse — Statua Mem- 
nonis apud Philostratum— Alia plura. 

I. NoNDUM ea, quse adversus Deum hominesque impie molieba- 
tur, ad extremum exitum Satanas perduxerat. Successu, superius 
exposito, acriorem et elatiorem "Dei solium occupandi, incessit libido. 
In Hellenismo, seu hominum defunctorum cultu, fit voti compos. 
Ejiis superstitionis obtentu, nihil usus circuitione objectum cultus 
religiosi ipsum se praestituit miseris homuncionibus. Atque ita 
iro\v6e/'fflt6$, in avnQs'ia/Ati desinit. Sed non nisi decursis multorum an- 
norum, forsan et seculorum periodis, ad istud impietatis et nequitise 
spiritualis fasti gium perventum. Non enim statim a prima defec- 
tione, ^soug avdpuvopv'sag sibi comparavit humanum genus. Eorum 
cultu constitit Hellenismus. Siderum coelestium pertaesi, quse lege 
inviolabili acta, vanitati et fluctuation! mentis humanae satisfacere 
non potuerunt, deos elegerunt sibi similes, faciles, propitios, quorum 
imitarentur mores, bonores sortirentur. Quamvis ideo per Hell en •< 
ismum, falsarum religionum truXXoy^ qusedam, et confusio in cultu 
cceli, soils, aliorumque siderum, dsemonum, hoininum mortuorum, 
simulacrorum, fictitiarumque larvarum, totaque denique veterum 
idolomania, rite intelligi possit; tamen nos bic loci eum separating 
a Sabaismo, seu in cultu siderum ccelestium superstitione, prout 
hominum defunctorum, et simulacrorum ad speciem oris human! 
fictorum religionem induxerit, considerabimus. 

II. Hujus superstitionis dubias, imo incertissimas esse origines 
fatentur omnes. Postquam aliorum sententias retulimus, quas vel 
auctorum dignitas, vel ipsarum verisimilitudo in celebritate posue- 
runt, nonnulla adjiciemus, quse ad veritatem e puteo eruendam, 
adhuc deesse videntur. 

III. Nota est aiictoris libri qui Sapientia Solomonis dicitur sen-j 
tentia, cap. xiv. 13-20. O'JTS yap, in quit, %v &<* &%$$, otre t/$ rbv 
ttrai. Ktvodofycf, yap avfyuKm siG%\Qzv tig xoapov, xai dia rotro 

avruv TsXo$ SCTSVOJ^TJ. 'Awpw yap vrevdei rpv%fj/j,£vog ^ar^p, rov 
apaipzfevrog r'exvov SIXMO, Koifaas, rbv rcrs v&xpov av&puvov, vvv u 
sr/^ffs, xai rapk&uxt rcTg fao%tifiiHt ftvffrr { pitt,, xa,l rsXsrdg. EJra sv 
xparuvQsv rb a6s&$ sQog, ug vopog s<puXd^, xal rupdvvuv swrayaTg stlpqtf 
xsbsn ra yXwrd. ^ In quam sententiam plura addit. Et sane huic sen- 
tentise, fidem faciunt, qua3 postea acciderunt. Deos deasque innume- 
ros fecit adulatio. Unum aut alterum exemplum proferamus: Tuv 
(H\sug xo\d%uv 01 <xtp} ' Adsfaavrov rbv Aa^axr t vh ve 
Qpvfiiv uvopaffav 3>t\ag ' A<ppo8!rvi$, xal rbv rivov Qi 
aero rfa rov Aqwrpiov Mrpbg d>/Xag, us <pw Auvvffiog b rot 



CAP. IX.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATR r 2EL 221 

cZvog. Verba sunt Athensei, lib. vi. " Ex Demetrii regis adulatoribus, 
Adimantus Lampsacenus, templum aedificavit, statuasque posuit in 
Thryo, titulo Veneris Philas, locumque Philaaam nuncupavit a Phila 
Demetrii matre." Etiam totum populum Atheniensem, templa 
Lamias, Demetrii Poliorcetas scorto consecrasse, atque earn divinis 
honoribus prosequutum fuisse, atque sirniliter Thebanum, scripsit 
Demochares historicus, Demosthenis consobrinus; ipso Demetrio 
fcedam adulationem detestante, palamque dicente, " apud inferos 
nullum unquam futurum magni excelsique animi civem Atheni- 
i ensem." 

IV. Sunt ideo, qui arbitrantur simulacra primum mortuis posuisse 
humanos affectus, ne cum vulgo oblivione sepelirentur, atque inde 
temporis decursu, superstitionis in cultu eorum ansam nonnullos 
arripuisse; sunt, qui eos in deorum numerum retulisse, simulacra 
dernum iis posuisse eandem superstitionem. Lactantius ad stultorum 
populorum in reges mortuos studium, initium simulacra constituendi, 
atque homines mortuos divinis honoribus colendi, refert. Ita ut 
simulacrum alicui ponere, atque eum in deorum numerum referre, 
idem videatur. Eusebius, xpov. Aoy. Tlpur. verisirnili similia enarrat: 
'Ex r^g <pv\qg 'idpid eysvqQ?) 2g^ot)p/ (quod vapopaj&a SUperitlS nota- 
vimus) ong ffpurog ^p^aro rou 'EXX^y/tf/^oD, xai rou dcy^arog r^g eidc>j\o- 

, alrcg yap xai o/ ffvv aurw roug tfdXai ysvoftsvoug 
;, xai ri wpafyvrag dvdpiag % dptTqg at,tov h rfi /S/w roCJ 
Sa/, xai big ovrag aitruv ffpoffaTopaf dvdptaffi rfr?jXwi> srifA'tfffav (nos stelas ido- 
lolatricas erectas fuisse, longe antequam cuiquam in mentem venerat, 
homines mortuos divinis honoribus prosequi, superius docuimus), 
xai ug $eovg vpofftxvvovv avroug, xai eOuffiafyv. O/ ds /&srd ravra 
dyvovvrsg rqv ruv vpoyovuv yvu/Aqv, on ug irpoirdropag xai dya&uv 

; povaig, ug Stovg evovpavioug iriftuv. Qua3 vero CO loci 
dit, de ratione et forma dvofeuffsug, eis consideratu sunt diguis- 
ima, quas Dypticha nonmt ecclesiastica ; et quas ex iis emanavit, 
perstitionem pravam: r Hi/ ds, inquit, rb 
v. 'Ev raTg hparixaTg avruv (3i£\oig erdffffovro rd ovifAara avruv 

v xai xar* sxsTvov rbv xaipbv sopr^v avru stf&rsXouv, Xsyovrtg Tag 
sjg rag ruv paxdpuv vqaoug tlvai, xai /j,qxen xplv&titlai r\ 
Insertis mortuorum in sacros libros nominibus, 
emoriaa eorum dies festos, anniversaries scilicet instituerunt, ani- 
nas in beatorum sedes receptas, neque igne torqueri purgatorio cre- 
'entes. 

V. Judasi Tharam, Abrahami patrem, primum imaginum et simu- 
•orum fictorem fuisse, fingunt. Ea fabula, historiaa non minus 

abulosas de Abrahamo in ignem conjecto, ob non adoratam Nimrodi 
maginem, famulantur. Mirum verb, quanto veterum consensu fig- 
en turn putidum comprobetur. Epiphanius: Na^up d& yewa rbv 
dppa' hrsvd&v ysyovtv dvdpiavroKXa^a cccro TCI 



222 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. III. 

67"/i/j,Y}g dia TTIS roD Qdppa rovrov rs^vyg* — " A Nachore Thara genitus 
est; ex eo tempore simulacra ex argilla, figlinoque opere inventa 
sunt, artifice Thara." Similiter Suidas: Qdppa, yv ayaXpar 0x10$, anb 
wv sixtvag spya^o/tsvog, xai Xsyuv rovroug zivai Ssovg xat opz/Kziy 
i, ug airiovg ayaQuv — " Erat Thara simulacrorum fictor, 
imagines ex diversis materiis fabricans, quas et deos esse, et coli 
debere, tauquam bonorum auctores, affirmavit." Atque Johannes 
Antiochenus Mallela, lib. ii. : r Hi/ yap Qdppa ayaXparoffoibs tr/Mff- 

axo X/^wi/ xa/ ^uXwv $eo\jg VGIUV, xai WTrpdff'X.uv, KUI <xXdv7jv a 
xai Sid^oXarpsiag zt 

, avruv f&dKuSra, ruv svpqxoruv ra ypd/^ara xat rag 
— " Erat Thara statuarius, qui ex lapidibus et lignis deos forma- 
vit, et venales habuit. Is simulacrorum cultusque idololatrici su- 
perstitionibus homines implicuit, fabricatione imaginum in majo- 
rum memoriam, prsecipue eorum, qui literarum inventores fuerunt" 
(quorum revera ne unus turn temporis usquam exstiterat) " et ar- 
tium." 

VI. Filium Tharae Haranem, ante eum mortuum esse Scriptura 
nos docet. Id vero turn tandem a mundi conditu accidisse notat 
Epiphanius, in pcenam impii patris. Ovbsls, inquit, ^w^rorg ruv vpo- 
rspuv avQp'jjVuv ffpb irarpbg v/bg srz'Ksvra, dXXd irarspig <?rpb ffaidav rsXtv- 
ruvTeg rovg viovg ftiado^ovg startXi/AKavov, Hseres. lib. i. cap. i. ; — " Ne- 
que ex hominibus prioribus ullus adhuc films ante patrem obierat, 
sed superstitibus liber is relictis patres ex hac vita migrabant." Ac 
exemplum Abelis respondet eum violenta morte pra3reptum esse. Sec 
manifesto deceptus est vir doctus; non enim tan turn Lamechus an 
tediluvianus, aliquot annos ante mortem patris sui obiit, sed et idem 
etiam Pelego, Tharse, ipsius atavo contigit, qui ante obitum Heber 
patris sui, annos circiter ducentos fato functus est. Sed ha3c com 
munis erat antiquorum sententia. Ego insignem injuriam memoriaa 
viri pii et sancti, qui patriam reliquerat animo Canaanem adeundi 
(sine dubio wwartcfais, Gen, xL 31), fabulis istis fieri, non dubito 
Deest enim accusationi color omnis; et est plane figmentum Judai- 
cum. 'AyctX/*ar9Uf>y/ac peculiare aliquod artificium Khodiis ascribere 
videtur Pindarus, Olymp. Od. viL v. 91-98. 

1 AUT& 

A£ fftlfflV UTK 



uxavts apiffro-rovots %tpff 
et ot I^eao7ffiv iprtov- 



"Ipsa autem csesia Minerva prsebuit illis artificium, ut omnes mortales 
optime laborantibus manibus superarent, opera autem animalibus rep- 
tilibusque vise similia ferebant; eratque gloria ingens/' Rhodios in- 



CAP. IX.] ORTUS ET FROGRESSUS IDOLOLATRLE. 223 

nuit poeta ejusmodi fuisse artifices, ut vivas animantium et reptilium 
imagines exprimere solerent, ita ut quasi in via et cursu se movere 
viderentur. Isidorus Origin, lib. viii. affirmat Prometheum hominum 
simulacra primum de luto finxisse, ab eoque natam esse artem si 
mulacra et statuas erigendi; ob eamque causam, poetas finxisse, ab 
eo homines esse factos. 

VII. Celebris magis est eorum sententia, qui artificium hoc Dse- 
dalo ascribunt. Hinc omnia simulacra veteres Aa/^aXa vocabant. 
Alii eum simulacra au'rox/v^ra xai a-Jro/^ara invenisse, scribunt. Ea 
etiam in proverbio ra Aa/Sa>.ou cro/^/Aara, dicuntur. In ea sententia 
fuere veterum plerique. Ut Plato : 211. " Or/, inquit, roTs Aa/3a>.ou ayaX- 
/x-aovi/ oJ a^otferf^xag rlv vouv 7ffu$ ds ou5' fffwxap' v/jt,Tv. MEN. lip 05 ri ds dq 
Totro Xsystg ; 211. "Or/ xa/ raura, lav ftsv ftq dcdtfAzvot, ft, aKodidpdc/iti xai dpa- 
Ksrevtr in Menone; — " S. Quoniam non animadvertisti Dsedali simu 
lacra, fortassis ne sunt quidem apud vos. M. Quorsum istuc dicis? S. 
Quoniam ilia, ni revincta fuerint, discedunt atque aufugiunt." Inde 
Herculis signum apud Tyrios, et Bacchi apud Chios vinculis in sedibus 
suis fixa erant, quia avroxivrira credita. Meminit etiam Aristoteles, 
Polit. i. : E/' yap, inquit, #d6yaro sxaorov ruv opydvuv x&hsvdtv v\ ffpoaiffQavo- 
/ASVOV uKorsXtTv rb avrov spyov, utiirsp rd AaiddXov patfiv — " Si fieri possit, 
ut unumquodque instrumentum, vel jussum vel se praesentiens, suum 
opus perageret, quemadmodum aiunt Daedali statuas facere." Hoc 
autem eum fecisse, aiunt, argento vivo infuso statuis; quod ostendit 
idem Aristoteles, De Anima, primo ; dixit Philippus quidam, Tbv 
Aa/oaXov xivovfASvqv wo/^tfa/ rqv ^L/X/v^jv AtppodtTtfv syysovTa, upyvpov vuroi/' 
— " Fabricasse ligneam Venerem, qua3 moveretur, argento vivo in 
fuso/' 

VIII. Occasio fabulse sine dubio, quod Daedalus primus inter Grse- 
finxisset simulacra, ad speciem oris et figurse humanse, pedibus 

raasertim distinctis, atque uno extra lineam alterius promote, quasi 
gradiendum se compararent Ita aenigma solvit Tzetzes:— 

Tai/f Kv^ptKvrus •ffforifov vrpo %pov&v rov 

if 

:I6 



.} <r 
xtvi7<r6on ra, 



[ta est ; prima simulacra X/^o/ erant upyof, sine manibus, pedibus, ' 

Willis; cum autem Daedalus omnia, quse ad externam formam ho- 

linis pertinent signis imposuerat, increbuit fabula, eum simulacra 

fecisse aurox/vjjro. Similia habent Diodorus Siculus, Palaephatus, 

iique. 

IX. Imo rudia admodum fuisse aydhpara a Dsedalo fabricata 
*lato satis indicat, Socr. in Hipp. Maj. sub. init; ut sunt rerum om- 
lium initia, ab imperfectis inverita, imperfecta: E/ apa, inquit, vw, <L 
6 B/af dvaC/' 'tXtor av opXo/ irfis '^ag, u$ <irep xat TOV Aa/da- 



224 ORTUS ET PROGRESSES IDOLOLATRI^. [LIB. III. 



Xcv <pa<ttv oi avdpiavrotfoiot, vuv zi yzvo/Azvog roiavr spydfyiro oTa qv «<£>' SJv TO'J- 
po,tt' £*;££, xaraygXaflYov av eJvar — " Si sane mine, 6 Hippia, Bias revi- 
viscat, risum apud vos tulerit; quemadmodum et horum temporum 
statuarii, de Da3dalo narrant, si nunc vivens talia proferat opera, qua- 
lia erant ilia, unde famam ac nomen adeptus est, deridiculum fore." 

X. Magnum autem erat simulacra ad hominis figuram, manibus 
extensis, et pedibus distinctis, erigere; cum post columnas, stelas, 
saxa rudia, et pairvXia, soli, lunse, et astris dicata, vetustissima si 
mulacra ejusmodi fuisse videntur, qualia ex ^Egyptiorum monumen- 
tis exhibentur, manibus nullis, aut ad latera agglutinatis, pedibus 
junctis, vel potius signis in basi desinentibus. Inde Philostratus, 
lib. vi. cap. iii. de Vit. Apollon., aliquid peculiare status Memnonis 
adscribens, ait, A/0ou ds eivai ^Xavog m ffi>{A < Zt£qxtva,i ds ru tfods a/o-^w 
xara rr\v aya\uaro t ir()i'iav rqv liri Aa/^a'Xou. Qua3 verba sic reddit 
interpres, " Est autem ex nigro lapide fabricata statua ; atque utro- 
que pede solum attingens, juxta Da3dali artem statuariam." De qua 
interpretatione illud ovdsv vy/e$ usurpat Scaliger, Animad. Euseb. 
ad Num. 737; " pedes conjunctos habens," ipse reddit. Similiter 
verba Apollodori de Palladio interpretatur, T Hv ds rf ^yz^i r^/V^y, 
roT; ds voffi ffuft&Zqxos, tricubitale erat, " pedibus junctis/' alii; "pedi 
bus ita compositis, ut ambulare videretur." Ex vi vocis, aut hac 
in materia usu, nil certo colligi potest. Si vero statua Memnonis 
pedibus junctis, hoc est revera sine omni pedum figura; prout fac- 
tum cornmuniter fuisse inter ^Egyptios ostendunt signa, quas mu- 
mias vocant, fabricata fuisset, nibil in ea peculiare esset, aut ea ex 
parte memorabile. Deinde cum ejusmodi fuerit, quales lie} AaidaXy, 
non irpb Aa/5«Xou, factse fuerunt, videtur mihi Philostratus clare 
satis innuere, earn a ceteris simulacris ^Egyptiacis in eo distetisse, 
quod pedibus disjunctis, more DasdalaBO, esset fabricata. 

XL Atque base ferme sunt, quae de origine Hellenismi et ayaX/^a- 
rovoitag apud veteres occurrunt. Hisce plura ejusdem generis addi 
possent, si omnia, et non qua3 satis sunt, referre, statutum esset. 
Qua3 nobis proxime ad veritatem accedere videntur, vel saltern veri- 
simili sunt simillima proximo in loco dicemus. 



CAPUT X. 

SETT DE ORTU ET PROGRESS!! IDOLOLATRI^!. — CAP. VIII. 

Dii ex hominibus orti, Orientales omnes — Human! generis post diluvium instau- 
ratores — Agminum Babylonicorum duces — Graecia deorum officina — Eis 
oriens superi; occidens inferi — Orientalia dii«; occidentalia dsemonibus sacra 
— Idolorum in templis positura — Jupiter Capitolinus— Porphyrii testiraonium 



CAP. X.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 225 

— Rerum in oriente gestarum fama — Deorum acta — Nectar vinum Babylo- 
nicum — Primi idololatrarum dii, ipsi a vero Deo primi apostatae — Retenta 
post linguarum confusionem nominum veri Dei memoria aliqua — Ea idolis as- 
cripta— De pronunciatione nominis Tetragrammati — Sanchuniathonis fabulas 

— 1^?.? '5 ^"l' '!««, '!«— *7^n, 'EXiXiZ/— TN_ 'Itfcv, 'It, tfy—Tto-i*, *£*«— 

Jinn toa, Thoth, Theoth, 610;, Bau — a^s, "E^J — "ps, Earth, etc. 

I. OMNES eos, qui primi in deorum numerum sunt relati, in ori 
ente vixisse, certis argumentis demonstrari potest. Ex ea orbis 
terrarum plaga, statim a confusione linguarum, tribuum et familia- 
rurn ductores, in omnes terrse partes deduxerunt colonias. Isti, tem- 
poris decursu evaserunt ^^L 1 ^K, " viri fama celebres." Quaquaver- 
sum autem iter instituerunt, nulli dubium esse potest, novos greges, 
famam aliquam, licet tenuem et obscuram, magnorum etiam pro- 
genitorum, Noachi scilicet, Semi, Chami, aliorumque retinuisse. 
Hos tanquam generis sui auctores, illos tanquam felices peregrina- 
tionum suorum odqyovs memoria recolentes, cum jam essent in omnem 
superstitionem profusi, paulatim auctis, ut fieri solet, de statu ac ges- 
tis illorum traditionibus, supra communem sortem humani generis, 
nescio quid SeTov, eos habuisse, sibi finxerunt. Cum autem illos in 
terris, ac omnium frequentia vitam traduxisse, scirent, ut arbitraren- 
tur sequum esse senserunt, aut eos e ccelo descendisse ad facinora 
egregia inter homines elaboranda, aut rerum gestarum meritis, in 
ccelos quoquo modo post mortem relates. 

II. Grasci prsecipui deorum fabricatores erant; usque adeo, ut 
Grascia non inepte patria et ofHcina deorum dici soleat, atque ea 
superstitio, quse in eorum cultu religiosa sita est, is est, de quo 
agimus, Hellenismus. Eis oriens superi erant; occidentem vero, 
et quidquid in Boreales mundi plagas vertebatur, vocabant inferos. 
Qui in eas orbis terrarum partes trajecerunt, ad inferos navigasse, 
vel quoquo modo permeasse, existimabant; non aliam ob rationem, 
quam quod deos omnes ex oriente accepissent Amnis Lethe in 
Gallsecia Hispanise est; Avernus in Italia; Cimmerii, Scythse ad pal- 
udem Mseotidem, postea Hunni dicti; atque alii quidam in ipsa 
Italia. Hinc in cultu religiose Sso/£ ra ai/aroX/xa, dat^offi ds ra dvrMa, 
—"partes orientales diis, da3monibus occiduse tribuebantur ;" teste 
Porphyrio de Antro Nympharum Ithacensi apud Homerum. Itaque 
quamvis, uti superius docuimus, antiqua templa soli dicata portas 
sacras australes habuerint, hisce idolis posita loca sacra ingressus 
semper habuere orientales, atque simulacra versus orientein spec- 
tantia, quae ingredientes coluerunt, respicientes occasum. Unicus 
excipiebatur Jupiter Capitolinus, qui ex antiquis temporibus, facie 
versus occidentem spectante positus, e consilio Haruspicum versus est 
erga orientem, consule Cicerone, se ipso teste in Oratione contra 
Catilinam ad Quirites. Hsec nos docet idem Porphyrius: *n$ av 
6%tftov, inquit, ndvruv ruv hpuv ra fisv uyaXfAara xai -rug e/ffodovg tyjvruv 

VOL. XVII. 15 



ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJS. [LIB. III. 

dvaroJ.ag rsrpa^/^svy.g' ruv dl stffiovruv tfpbg dvffiv a 



— " Omnia ferme templa statuas ingressusque versus ortum 
habent; ingredientes autem occasum respiciunt, ubi vultu statuis 
obverso, consistentes, diis honorem cultumque tribuunt." EL super 
stition!, ut adversarentur, versus orientem templa ingredientes, non 
minore, se incurvare, et nescio quid, ado-rare, quibusdam veterum 
Christian or urn in more fuit. 

III. Primi, ideo dii gentium ex hominibus orti, quos (post adorata, 
[per] aliquot secula, cceli sidera) in deorum numerum retulerunt, fa- 
miliarum et tribuum ductores erant, vel qui in oriente claruerunt, vel 
qui ex oriente, sedes novas quaerentibus populis duces fuerunt. Ho- 
rum fama, fabulis mista, paulatim in fidem evasit; et memoria in 
cultum. Itaque, quaecunque de magnorum istorum virorum vita, 
rebus gestis, moribus, bellis, vel fama vel traditione quacunque ac- 
ceperant, vera falsaque, plerumque falsa veris mista ; ac si de coelo 
dilapsa essent, in minimum gesta, actaque relata fuerunt Ipsum 
nectar, deorum potus, vinum erat Babylonicum. Xa/>g/ag sv Ba£u- 
Xwv/ oJvov <pr t ffi ytveaQai rbv xaXovpsvov vexrap, ait Athen. Deipnos. lib. i. ; 
— " Chsereas vinum in Babylone esse, tradit, quod nectar indigenes 
vocant." Inde nectar wo^a ^e?ox, quod quasi v'soxrap dici inepte 
autumat Suidas, 3/A rb v&ov$ voiotv rovg <rivovra$, — " quod juvenes 
facit ipsum bibentes." Et auctor Etymologic! : Nlxra/> rb rZ/v §suv cro/za 
o/ovsi rb (tv/s^ov roug trfvovrag avrb h veorqrt, — "bibentes retinet in ju- 
ventute." Alii alias vocabuli origines Graecas referunt, ineptas omnes, 
cum ex oriente in Grseciam pervenerit cum ipsis diis. Unde Strabo 
prud enter monet, in appellationibus gentium barbararnm Grsecas 
etymologias non esse quserendas. Noachum Saturnum fuisse, Ja- 
num, et Bacchum; Chamum Jovem Haminonem; Japbetum, la- 
petum, et Neptunum; Semum, Plutonem, et Ditem, dudum esfc, 
quod ab aliis ostensum. Horum aliorumque metamorphosin ex 
vulgatissimis fabulis hue referre, nihil opus est. Eorum vero, qui 
postea in ipsa Grascia deorum numerum auxerunt, recentior est 
historia, et notior, quam ut ei insistere debeam. 

IY. In obscuris itaque traditionibus, et fama tenui corruptaque 
virorum celebrium, qui aut genus humanum primi post diluvium re- 
stituerant, aut agmina Babylonica in varias terrarum orbis plagas 
traduxerant, fundamenta posuit Hellenismus. Hos primum admi- 
ratione et laudibus, deinde cultu superstitioso in ccelum extulerunt 
idololatrse, cum eorum plerique turpissimse a Deo vero defectionis 
auctores et antesignani exstiterint. Hinc in oinni ea confusione, quam 
in gentium superstitionem irrepsisse sensim ostendemus, multa 
inveniuntur, in quibus unanimiter conspiraverunt pene omnes. 
Etenim plures de magnis istis variarum stirpium auctoribus tradidit 
posteritati fama. Poatquam itaque inagnos progeiii tores,, homines 



CAP. X.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATPJ2E. 227 

superstitiosi coelo, votis et vana quadam opinione,intulissent, — partim, 
ne ex animis exciderent eorum mernoria et laudes, partim, quo eos 
sensibus prsesentes sisterent, — simulacra ad formam hominis fabricata 
(cum sidera ccelestia colentes columnis et saxis rudibus fuissent con 
tent!), eis posuerunt. Evasit autem, ob rationes supra allatas, catho- 
licus etiam hie simulacrorum cultus. 

V. Porro: post linguarum confusionem, nonnulla veri Dei nomina 
in memoria qualitercunque retinuerunt, hue illuc dispersi turns fa- 
bricatores, filiis et nepotibus accepta relicturi. Isti vero, temporis 
decursu, quid quemve referrent magna ilia et veneranda nomina 
ignari, ea omnia diis istis novis, quos sibi adsciverant, imposuerunt. 
Ita Sanchuniathon, inter Phoenicum progenitores, qui postea in 
deorum numerum relati fuerunt, memorat 'EX/oSi/ sen "T-^icrov, hoc 
est, PriJ; eum- ccelum et terram genuisse scribit: et r IXov qui non- 
nisi ?K est. *tyv. erat Jovis, et Jova, et Jupiter, nomen illud per 
'ISM reddit Sanchuniathon, cum se multa didicisse narret napd 'lepop- 
pdXov row hp'eug SecD rov leuefi. Diodorus vero, lib. i. dicit Deum, cui 
Moses leges suas ascripsit, 'la'w vocatum fuisse; cui concinit oraculum 
apud Macrobium, Saturnal. L: — 



rov vvruv vfctrov 



Quo Satanas incommunicabile nomen aliis idolis ascribere conatur. 
Eusebius in Demonstrat. Evangel, lib. iv.cap.ult., 'Iwtfus dz strtv 'law 
aurvipiai, roir ttirt %sov ffurypiov — " Joshua vero est 'law salus, hoc est 
Dei salutare." Inde verisimile altero illo loco, Eusebium scripsissw 
ex Sanchuniathone 'law non'Isyw. 'laou est apud Clementem Alex- 
andrinum, Strom, v., forsan etiam mendose pro 'law; et 'lawi'a apud 
Origenem, sed corrupte sine dubio. ' Aero rwv 'ECpa/xwv ypayuv, inquit, 
rbv 'law/'a ffap' 'E&patois bvofAa^opsvov, xa.} rw 2aCaw^, xa/ rov 'A6wva/bf, 
xa/ roc 'EXwa/bv ra ds dtfb ruv ypatpw Xripdsvra, ovo^ara gvrwvu^a sffrt 
ro\J xa/ tvlg Qsov' ofttp [Atf (fvvrsvTeg 01 s^poi ©sw, ug xa/ au-ro/ 6/0,0X0- 
youffiy, w'/jQqtiav a>.Xov /AZV iivai rbv 'idu, STZpov dz TOV 2a£aw^, contra 
Celsum, lib. vi. De hsereticis loquitur, qui portentosa figmenta ex 
Ethriicismi lacunis hauserant. Ceterum, utrum nomina ista, unius 
Dei veri epitheta ex scripturis, an traditione antiqua didicerint, res 
eadem est. Ex unoquoque nomine, novum numen exstruitur. Ce 
terum 'Iaw'/a corrupte legitur pro 'law 'id. Mendam primum suspi- 
catus est Keynoldus, de Idololat. lib. ii. cap. iii. Lectionem veram 
restituit Sandfordius, libro primo de Descensu Christi ad Inferos; 
post eum Grotius, ad Matt, xxii., aliique. 

VI. Atque hinc apparet, quod obiter animadvertendum, olim no- 
tam fuisse pronunciationem nominis Tetragrammati. Judsei hodie 
atque a multis seculis earn ignorant; atque ita penitus obliti sunt 
nominis Dei, olim sui. Usque enim adeo ab ipso sunt rejectanei, ut 
ne nomen ejus invocare possint. Id erat, quod turn primum eis pate- 



228 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

fecit, cum totarn gentem in populum peculiarem atque ecclesiam sibi 
adsciverit Exod. iii. Quamvis enim a mundi conditu notum erat 
fidelibus omnibus nomen nta,, tamen Deus nulla pacti sui confirma- 
tione, nullo promisso, illo usus erat, sed nomine ^ ^ tantum. 
Postquam ideo gens ista, popuius Dei et ecclesia esse desiit, omnem 
memoriam istius Dei nominis, quod gratiose patefecit ea fcederis 
pactione, qua illam ascivit in populum peculiarem, ultronee abjecit, 
aut ejus oblivione multata est. 

VII. Deinde, 2$ ^£ fly#, Deus fortis, Altissinras in "HX/ov con- 
versa sunt. *-pK. Adonis erat; Evan et Evius, ab Eheie ortum 
duxerunt; 'EXsXsD ab '^"WL 1 . Vocem illam a^bovng ava^uv&Tv xai 
Gaiuvifyvrss siudaffi, inquit Plutarchus in Theseo, " festinantes et 
ovantes exclamare solent." 'Isp6v, quse vox omnia sacra respicit, ab 'Is 
deduci scribunt, nibil prorsus Grsece significante; neque aliud est 
quam ft. Ab n P7^ «rat o "Adqg, postquam Deus dixisset Adamo, 
reverteris i""?^; 1 "??, hoc est, stg "Adqv. Jupiter Sabasius, a Jehovah 
Sabaoth est. Taedio essem lectori, si omnia, qua3 hujus generis oc- 
currunt, recenserem. 

VIII. Eerum prsecipuarum, quse in mundi creatione rnemorantur 
nomina, hominum, sapientum, regum appellationes fuisse fingit 
Sanchuniathon, atque inde longas inceptat fabulas. Qeoyoviav suam 
non aliunde texit Hesiodus. Ab H? est " Earth/' dea maxima apud 
Anglos, aliosque Germanise populos, ut auctor est Tacitus, Mor. Germ, 
xl. " In commune/' inquit, " ^Erthum, id est, Terram matrem, 
colunt." inn et ina sunt Thoth et Theoth (unde etiam ©eog), et Bau. 
2"$ "EptZog est ; et ex eo verborum ordine, qui habetur Gen. i., ^""PJl 
in^J Dj 1 * 3g3"Wl j multi populi noctem diei prsetulerunt. De Germanis 
Tacitus: " .Nee dierum numeruin sed noctium computant, sic consti- 
tuunt, sic condicunt, nox ducere diem videtur/' Et revera duxit; lux 
enim ex tenebris. Idem mos apud Anglos usque adhuc obtinet. Pro 
hebdomade " seven-night" dicimus, et " fortnight," hoc est, "fourteen 
nights," pro duabus. Et antiqui Britanni etiam, quos nunc Wallos 
vocamus, quibus septimana est " Withos," hoc est, octo noctes ; et 
duae, " Pymthec nos," hoc est, quiridecim noctes, quod Celticse etiam 
originis monumentum est. Idem mos apud antiques Gallos ex eodem 
traditionum fonte promanans, et non, quod Caesar voluit, quia se Dito 
patre prognatos arbitrarentur. Hujusmodi fuere Hellenismi pri- 
inordia, seu confusse istius superstitionis, quaB totum pene invasit 
terrarum orbem. 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJEL- 229 

€APUT XI. 

SEU DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^.— CAP. IX. 

Idololatria Britannica — Yetustissimi insulse incolae ignoti ; atque unde Britannia 
dicta — Gentium nationumque origines obscurse — Ejus obscuritatis causae — 
Quanta in iis indagandis ignoratio — Graecorum et Latinorum ignorantia et 
malitia — Antiquitates Judaicas mendaciis obruerunt veteres — Inde ceteris 
sublesta fides — Ignorationis originum Britannicarum causae peculiares — Situs 
insularis — Sapientum in celandis rebus prseteritis ambitio et astutia — Insulae 
Europeae a posteris Japheti occupatee, Gen. x. 5 — A primo incolatu ad Gee- 
saris in hanc insulam adventum, omnia tenebris involuta — Testimonium 
Caesaris — Interiora insulse Gallis ignotae — Incolas interiores avro%0ovas statuit 
— Tacitus plurimarum gentium colluviem; uterque inepte — Britannos et 
Gallos eMem lingua usos fuisse, eandem gentem fuisse probandi conatus, 
Camdeni et Boxhomii — Filius Japheti natu maximus Gomer — Ab eo Cim- 
bri — Britanni se Komeros aut Cymeros vocant — Gomeri seu Cimbri — "^» 
quid significet — Britanni Cimbri — Aliud nominis Cymro etymon — Camber 
filius Bruti — Inde Cambria — Britannia unde dicta — Variorum originations 
rejectee — Hpuravt'tx — Brytona nympha Cretensis — Britannia in Gallia — Brida- 
nium — Prid Cain — A Bruto Trojano ita dictum plurimi arbitrantur — Ea 
sententia a Camdeno exagitata — Camdeni conjectura — Brith, Tania — Ei ac- 
cedunt viri docti — Contra earn rationes — Bocharti conjectura probabilis- 
sima — Insula hsec Tyriis nota — "ps'ri-a, "barat anac," seu ager stanni dicta — 
Conjecturae defensio, adversus Hornium — Idololatria Britannica — Antistites 
sacrorum Britannicorum, notissimi — Druides unum Deum adorasse scribit 
Origenes — Is Sol — Eosdem cum Gallis Tacitus — Mos preces fundendi, spar- 
sis ad coelum manibus — Andraste, et Andate, Astarte, Luna — Boadicise, ei 
votum nuncupatum — Gallorum apud Caesarem ; a Graecis Massiliensibus ac 
cept! — Britannis ignoti — Antiquissimi Galli simulacris caruerunt — Eorum 
Dii, Teutates, Hesus, et Taranis — Teutates a Diw Taith, dux viae — Sol, ejus 
cultus — Hesus, Wg, et Haud — Taranis, inde Taran tonitru apud Wallos, 
Thunder, Bonder, Thursday — Horum deorum simulacra — Antistites Druides 
— Eorum superstitionis in Galliam et Germaniam provectio — Ortus in Britan 
nia — Druides unde dicti — Druys rex Celtarum — Ei successit Bardus — Drw 
magus — Dru et Trou verax Divinus — Vera etymologia u.xl rev tipuas — Drw 
Britannice, quercus— Superstitionis sedes roborum luci — lidem Saronidae dicti 
ob eandem causam — Bardi qui — Eorum officium — Memoria apud Camlro- 
Britannos, et nomen — Strabo notatus — Druidum habitus peculiaris : in sa- 
cris vestis Candida — Academia et studia — Ad eorum disciplinam adolescentum 
confluxus — Ejus rationes, privilegia, et auctoritas — Docendi in scholis mos ; 
discendi tempus; promotio discentium — Philosophia quam docuerunt — Magia 
— Medicinam qualem exercuerunt — Theologia peculiaris — Praecipuum illius 
dogma: animarum immortalitas: mundi finis — Docuerunt etiam rhetoricam, 
geographiam, astronomiam, philosophiam naturalem, ethicam — Druidum 
inter se ordo — In republica auctoritas — Praetextu religionis, omnibus se im- 
miscuerunt negotiis — Excommunicatio peccantium — Eorum sacra : uvfyuvo- 
Svo-'ia: humanorum hostium duo genera — 'A.\6[u<ro6viria,s mos, ex Diodoro, Cae- 
sare, Strabone, Dione, aliisque — Superstitionem abolendi Romanorum cona 
tus irritus — Liberata Britannia per evangelium — Christianas religionis in 
insula hac primordia — Joseph us Arimathensis — Claudia — Pudens ; cle Lucio 
rege — Inter eum et Eleutherium commercium epistolicum — Auctor historiae 
Beda — In tempore a«signando error — Henricus deErfo.dia — Ado — Episiobe 



2?>0 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

Eleutherianse successus secundum Galfridum et Lelandum — Lucius an apos- 
tolatum suscepit — Prsejudicio cedit Camdenus — Historic falsitas ostenditur 
— Historise Britanniae sub Romanis compendium — Devicta a Claudio — In 
formam provincise redacta ; pene excisa a Paulino Suetonio ; pacata per Ag- 
ricolam — Regium nomen et auctoritas per totam provinciam sublata — Tern- 
pore Commodi Imperatoris nullus in Britannia rex — Non Lucius — Defensio 
historian Baroniana examinatur — Nullus Lucius regnum obtinens, neque 
intra neque extra murum Hadrianum — Lucius iste'quis— Epistola Eleutherii 
ficta. 

I. IDOLOLATRICAM superstitionem in insulas hasce Britannicas, 
post diluvium una cum primis incolis delatam fuisse, tarn cerium 
est, quam incertum, quinam isti primi incolse fuerint, aut unde ipsaB 
insulaB BritanniaB aut BritannicaB dictaB sint. Etenim primas gen 
tium nationumque omnium pene origines ita obscurarunt temporum 
intervalla, rerum humanarum vicissitudines, seculorum antiquissi- 
morum barbaries, atque in iis quaB primis proxirne successerunt 
scriptorum defectus, cum inanium fabulatorum audacia, ut frustra 
plerumque in iis eruendis sudent prsestantissima ingenia. Plurima 
^taque sunt, quaB penitus se ignorare ingenue fatentur viri docti ; 
/)rum vero nonnulla, qua3 se pulchre callere opinantur, vereor ne 
majori revera cum sui et veritatis dispendio ignorent, quam ea, quaB 
se penitus nescire sentiunt; cum longius a veritate deflectere nos 
cogat falsorum pro veris approbatio, quam mera ignoratio veri. In 
plerisque, ultra ea, quaB a Grsecis et Romanis discimus, merae domi- 
nantur conjecture. Qua autem fide, religione, et rerum antiquarum 
peritia, in populorum primordiis referendis, illorum scriptores nomi- 
natissimi versati sint, satis ex eis compertum habemus, quorum nobis 
aliunde certissima est notitia. Nemo ignorat, quibus origines Judai- 
cas mendaciis, uno quasi ore obruere conantur, fabulis scilicet por 
tent osissimis, ex vanis traditionibus concinnatis, vel quas ex proprio 
cerebro finxenint, ut araneaB telaa. Ut eis autem, in rebus incertis, 
quibusque ad metas haBreo animi dubius, fidem adjungam, quos in 
omnibus, quorum mini certa eontigit notitia, splendide, imo prodi- 
.giose mentitos esse sum expertus, baud facile adducor. Britanni- 
carum ideo gentium origines in tenebris latere non est cur miremur ; 
cum omnium pene natiorium primordia, iis solis exceptis, quaB extra 
controversiaB aleam posuit sacra pagina, eadem premat nox caligi- 
nosa. Id autem Britannia, cum paucis aliis, peculiare est; quod ad 
communem calamitatem duplex accesserit incommodum; utrumque 
temporum antiquissimorum tenebris augendis nimis opportunum. 
Cum enim insulares essent, et a reliqui orbis commercio exclusi, 
neque sui nominis memoriam cum aliis communicandi, neque alio- 
rum seu traditiones seu notitias sibi comparandi, facultatem habue- 
runt. Deinde, si tan turn nefas fas sit credere, post cogrntum Hte- 
rarum usum, illi, qui inter eos oculatissimi et sapientes liabebantur, 
qua ipsi in perenni essent admiratione, utque ne quidquam sine 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 231 

eorum opera cognosci a quoquam posset, (quod in animo habuisse 
antiques jurisconsultos ostendit Cicero pro Muraena,) scriptis nibil 
antiquitati committere voluerunt ; cum itaque plurima, si non omnia, 
quae ad origines harum nationum accurate investigandas necessaria 
sunt, oblivione penitus sint deleta, satis mihi erit eorum, quse super- 
sunt, seu verorum, seu verisimillimorum vestigia premere. 

II. Insularum harum incolas a Japheti posteris ortum duxisse, con- 
sentiunt omnes, verbis Spiritus Sancti freti, Gen. x. 5, " Ab istis," 
hoc est, Japheti filiis, " separatee sunt insulae gentium in terris suis, 
singula ad linguam suam, ad familias suas, in gentibus suis." Ab 
hisce verbis, ad tempora Caesariana (quantum seculorum inane) liceat 
illud poetae usurpari, — 

" Quocunque aspicio, nihil est, nisi Pontus et Aer, 
Fluctibus hie tumidus, nubibus ille minax." 

Quse manent veritatis vestigia, conjecturis sunt eruenda. Quamvis 
enim certissimum sit insulas hasce, contra ac sentit doctissimus Cam- 
denus, antiquis Graecis ac Tyriis- cognitas fuisse, nemo tamen reper- 
tus est, qui de iis seculorum memoriaB quidquam mandavit. " Qui 
mortales," inquit Tacitus, " Britanniam initio coluerint, indigenes an 
advecti, ut inter barbaros, parum compertum," Agricol. cap. xi. Qua- 
que in obscuritate res Britannise omnes, sibi hoinini sapientissimo, 
et omnis scientiae orbis terrarum beneficiis instructissimo, in proxima 
Gallia aliquot annos agenti, obvolutae erant, ipse Caesar testatur, lib. 
iv. de Bell. Gall. cap. xx. "Magnq sibi/ J inquit, "usui fore arbitrabatur, 
si modo insulam adiisset, genus hominum perspexisset, loca, portus, 
aditus cognovisset; quae omnia fere Gallis erant incognita. Neque 
enim temere praeter mercatores illo adit quisquain ; neque iis ipsis 
quidquam praeter oram maritimam atque eas regiones,quae sunt contra 
Gallias, notum est/' Is, libro quinto, cap. xii., incolas interiores abo 
rigines seu avro^dovag statuit. "Britanniae pars interior/' inquit, "ab iis 
incolitur, quos natos in insula ipsa, memoria proditum dicunt;" quasi, 
scilicet, homines terra, quasi fungos aut blita, germinasset. Plenius 
Tacitus in Vita Agricolse, cap. xi.: "Ceterum, Britanniam qui mortales 
initio coluerint, indigenae an advecti, ut inter barbaros, parum com- 
pertum. Habitus corporum varii, atque ex eo argumenta. Namque 
rutilae Caledoniam habitantium comae, magni artus, Germanicam ori- 
ginem asseverant. Silurum colorati vultus, et torti plerumque crines, 
et posita contra Hispania, Iberos veteres trajecisse, easque sedes occu- 
passe, fidem faciunt : proximi Gallis et similes sunt: seu durante ori- 
ginis vi, seu, procurrentibus in diversa terris, positio cceli corporibus 
habitum dedit: in universum tamen aestimanti, Gallos vicinum 
solum occupasse, credibile est." Ineptum est, quod insulas hasce a 
gentium vicinarum colluvie habitatas innuat; proprius a vero, quod 
incolas e Gallia trajecisse putet. Dudum enim est, quod doctiorum 
plurimi discesserint in Camdeni sententiam, asserentis Gallos et Bri- 



232 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. II L 

tannos eadem stirpe esse prognatos, atque hos ex Gallia Imc traje- 
cisse. Eandem contendit fuisse utriusque gentis linguam, quamvis 
segre consentiant Csesar et Tacitus, ex variis vocabulis, quse, cum. 
Gallis in usu fuisse antiqui scriptores testentur, adhuc retinent Walli, 
genuine antiquorum Britannorum reliquise. Eandem telam, ope 
Lexici Davisiani nuperrime pertexere aggressus est, in Originibus 
Gallicis Boxhornius. 

III. Diximus e filiis et posteris Japheti insularum Europsearum 
incolas ortum duxisse. Filius autem ejus natu maximus Gomer 
dicebatur. Ab eo Cymbros prognatos esse, plurimi arbitrantur. 
Walli vero, qui soli antiquorum Britannorum posteri germani, Kym- 
roes, hoc est, Gomeros se appellant, nationem suam Cumro, et lin 
guam Cumrax. Hinc contendit Camdenus, antiquos Britannos Cim- 
bros fuisse, atque e proxima Gallia hue trajecisse, cum iidem sint 
Galli, Cimbri, ac Celtas. Adde, quod Gomer, " fmiens," significat, a 
1»j ? " finire ;" quasi ominis aliquid in facparofaffiq fuisset, ac prse- 
dictum ilium terrarum orbis fines occupaturum. Atque hsec quidem 
sunt admodum verisimilia, quseque sum amplexurus, donee quis 
meliora docuerit. Taceri autem non debet, Britannorum plurimos, 
se Kymroes seu Cambros dici, Cambros autem a Cambria, quod 
nomen ei parti insulse impositum, quse Cambro Bruti filio sortito ob- 
tigit, arbitrari. Atque hsec omnia in eodem nos loco, quo invenimus, 
relinquimus; ista contenti retulisse, quibus certiora non suppetunt. 

IV. Base de incolis ipsis. Britannia} nomen antiquissimum est. 
Ejus multse exstant originationes a pluribus excogitatse, falsse plu- 
rimse, si non omnes ; aliquss ridiculse. Eliota, vir nobilis et doctus, 
in dictionario, quod a se auctum edidit Cooperus, Britanniam arbi 
trator, a Gra3co vocabulo lepuravsia dictam esse. Upvravfg Athenis 
rector erat fori; et vpvravsta dignitas ista Prutanica; etiam per 
Kpvravsta, nundinas publicas aliquoties intelligebant. Cum ideo 
insulam hanc rebus ad commeatum opportunis abundare perciperent 
Grseci, wpvruvsfav earn vocarunt; unde nata est Britannia. Sed mul- 
timode peccat haBC conjectura; primo enim insulas hasce Groecis 
antiquissimis non tantum notas reddit, sed et admodum familiares; 
cum Herodotus testetur, se nescisse, unde stannum advectum esset, 
quod non aliunde habuerunt, quam ex his insulis. Deinde quamvis 
ego neutiquam cum Camdeno dicerem, regiones hasce Grsecis, ante 
Csesaris adventum, penitus ignotas fuisse, nullus tamen dubito, quin 
Britannicas dictaa sint, longe antequam Athenienses hue appulisse 
quisquam fingere audeat, cum novitia fuerit eorum ^aXarrox^ar/a. 
Balasus nomen Britannicum arcessit a Brytona nympha Cretensi, 
quaa, quo vitaret Minois vim stuprum inferentis, in aquas prsecipi- 
tem se dedit. Istiusmodi fabulas sexcentas cuivis sciscitanti suppe- 
ditabit Grsecia mendax. Beda, a Britannia in Gallia, quas Armorica 
prius dicta, a Britannis hinc illb trajectis nomen accepit. Omnium 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. 233 

autem stultitiam exsuperat delirium Goropii Becani, qui Britanniam 
dici vult, quasi "Bri-danium,"hoc est, prout ipse interpretatur,"libera 
Dania," cum toto orbe celeberrimum esset nornen Britannicum, ante 
illud Danise aut Danorum notum aut natum. Humfredus Lluddus, 
nomen hoc a Prid et Cain, duabus voculis Britannicis, quse "formam 
candidam" significant, deducit. Ei conjecture nemo est, quod sciam, 
qui suffragatur, quamvis baud seque ac alise, qua3 stipulatores nactse 
sunt, sit absurda. 

Y. Hisce omnibus rejectis, duse restant nominis hujus etymolo 
gise, quse adhuc virorum doctorum suffragiis munitse, stationem suam 
tutantur. Prima ea est, quse historise adventus in hanc insulam 
Bruti, Trojano a sanguine, innititur; abs eo enim insulam Britan 
niam, ac incolas Britannos dictos fuisse, olim creditum erat. Yetus 
est opinio, et quse in publicis aliquot regum hujus insulse actis, men 
tion em obtinuit. Earn autem totam historian! a Camdeno et Eliota 
exagitatam, et loco suo motam, nullo tandem loco numerandam 
censent ex recentioribus plerique. Horum ego in sententiam totis 
animis vadam, turn cum de alia nominis ratione, quidquam explora- 
tum habeam. Secunda est ipsius Camdeni, qui a Brith vocabulo Bri- 
tannico nomen illud fluxisse, asserit. Brith autem, uti ait, "pictum" 
significat; atque a Davisio sane in dictionario redditur "diversicolor" 
seu "maculosus." Ei voci tenninatio Grseca Tania addita, produxit 
" Britanniam/'' Certe Britannos se pingere solitos fuisse, atque inde 
Pictos Romanis dictos fuisse, memorise plurimi prodiderunt. Ipse 
Csesar, lib. v. de Bell. Gall. cap. xiv., narrat, "Omnes Britannos vitro" 
(verbum varie a variis emendatum,per nitro, luteo, glauco,glasto,ultro, 
guasto), "se inficere, quod cseruleum efficit colorem; atque hoc horri- 
diore esse in pugna aspectu." In sententiam itaque hanc Camdeni 
discesserunt plurimi. Georgius Hornius vir doctissimus in prsefa- 
tione suaad "Origines Gallicas" Boxhornii, incolas, quod toto corpore 
picturati essent, cum sua lingua, id est, Cimbriea, Prith (Brith dicere 
voluit) pictum significet, Britannos dictos esse, quasi res extra contro- 
versiam sita esset, intrepide pronunciat. At vero, si summo illi an- 
tiquitatum Britannicarum promicondo absentiri fas sit, fateor me 
conjecturse huio subscribere non posse, idque, ut propter rationes 
alias, ita etiam quod in ea expromenda, sibi ipsi adversatus fuerit, 
vir alioquin magnus, et impense doctus. A quibus enim quseso insu- 
larum harum incolse, J9r^to,a.ZMY/i,seu "picti"dicerentur? a seipsis? 
at ostendit prius Camdenus, quod verissimum est, eos se non aliter 
quam Cymeroes, ac lioguam suam Gymraec aut vocare, aut unquam 
vocasse, indeque illos ex antiquis Cymbris prognatos probat idem vir 
doctus. An a Grsecis ipsis? at insulas hasce ante tempora Csesariana, 
saltern diebus Polybii Megalopolitani, Grsecis ignotissimas fuisse pro 
nunciat, et neque Grsecorum ullos scivisse, qui mortales oras has pos- 
Biderent, picti, an nitide vestiti, contendit. Yellet ideo, Grsecos, cum 



234 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJL [LIB. III. 

conspicerent hujus insulaB incolas corpora sua colore coeruleo infecisse, 
ab iis didictsse, quomodo " pictus" eorum lingua diceretur, eique voca- 
bulo Tania addidisse, unde profluxit Britannia, cum nondum scirent, 
quinam mortales, albi an atri, sedes in ea posuerint. Neque Grsecis 
in sua lingua verba defuerint ad pictos, et gentem pictam exprimen- 
dam, si ab iis arcessenda sit vocis originatio. Cum itaque certum sit, 
Britannos se nunquam Britten seu pictos vocasse, a "Brith" "picto/' 
sed Cymeros constanter, atque insulam hanc Britanniam dictam 
fuisse longe anteqnam Grseci cognoverint qui qualesve mortales 
earn possiderent, cumque absurda videatur nominis compositio, in 
qua terminatio Grseca longe superat fund amentum Cimbricum, ut 
illud prseteream, non mihi usque adeo verum videri, omnes Britan 
nos pictos, aut dictos, aut fuisse (nam quamvis omnes colore cceru- 
leo se infecisse Caesar testetur, non ideo tamen eos pictos fuisse 
dicit, atque notum est, gentem fuisse Caledoniam habitantem, 
quse peculiariter " Picta" dicta erat) non possum negare decollasse 
mihi earn spem omnem, cujus aliquamdiu plenus fui, aliquid certi 
cle origine nominis Britannici, ex hac viri summi conjectura col- 
ligendi. 

VI. Veritati extricandse novam adhibet conjecturam, vir undiqua- 
que doctissimus Sam. BocLartus Geog. Sac. p. ii. cap. xxxix. Post- 
quam enim ostenderit insulas hasce oceano circumdatas Gra3cis notas 
fuisse, atque a plumbo et stanno, quibus sunt fcecundissimaB, Cassi- 
terides dictas, bane etiam Tyriis cognitam, atque ob eandem causam 
*pK~rm, " barat anac/' seu " agrum" aut " terram stanni " appellatam 
fuisse, docet; inde, inter Grsecos et Latinos, nomen Britannia proflux- 
isse videri potest. Longior res est, quam ut ei mihi aliud agenti fas sit 
insistere. Brevi dicamquid sentio ; vel quia ([cum] alise omnes attente 
diu considerate, aut displiceant prorsus, aut placeant minus) conjec 
tura hasc viri summi ipsa novitate commendetur; vel quia veri 
lumen aliquod ex ea maximis in tenebris elucescere mens sentiat, 
earn supra alias omnes mihi arridere fateor. Scio haric nominis Bri 
tannici originationem a viro doctiss. Georgio Hornio, in " Introduc- 
tione ad Geographiam Antiquam," atque " Prsefatione ad Origines 
Gallicanas" Boxhornii, sugillatam et repudiatam esse. Qua ratione? 
ea scilicet, quod Phcenices non nisi sero admodum, idque post gentes 
alias septimo loco aut octavo, inter quas nonnullse Grasca?, ^a>.ar-o- 
xparfav obtinuerint, atque in maria haBC navigaverint. Atque ita 
eadem opera, et etymologiam Britannise rejicit, et fundamentum plu- 
rium aliorum, qua3 mihi e tenebris eruisse conatu heroico, et successu 
miral)ili visus est Bochartus, dejicere et evertere contendit. Nolo 
ego in messem alienam falcem immittere; dicam tan turn, mirum 
mihi videri, quenquam hominem Graecorum fide et auctoritate nixum, 
in animum suum inducere posse ut crederet, Phcenices, qui in ipsam 
Grasciam colonias intulerant, aliquot seculis, antequam Grseci usquam 



CAP. XL] ORTUS ET PROGRESSUS LDOLOLATRLE. 235 

domo pedem retulerint, nonnisi sero, eorum respectu, orbis terrarurn 
maritima perspecta habuisse. 

VII. Quaacunque autem tandem vera sit nonrinis insulse hujus 
origo, quicuuque incolse autiquissimi fuerint, certissimum est, Britan- 
nos idololatrica superstitione penitissime fuisse inquinatos. Ab 
ultima autem antiquitate notiores fuerunt sacrorum Antistites Bri- 
tannici, quorum scilicet disciplina in alias gentes longe lateque se 
diffuderit, quam ipsa numina, quse eorum opera coluerunt Britanni. 
li Druidae seu Druides fuerunt, de quibus posthac agendum. Eos 
" Deum unum colendum docuisse," affirmat Origenes in cap. iv. 
Ezech. Si id verurn sit, ipse unus Sol erat, non Sanctissimus coeli 
ac terra3 Conditor, a cujus cognitione longissime abfuit easva Drui- 
dum superstitio. Ei luna addita, a feminis culta. Inde Dio, Hist. 
lib. Ixii. : 'H Bovvdovixa rqv %£?pat, e$ rov ovpavbv avarefoaca sT^rs, %apiv r& 
001 £%w, w ' Avdpdffrq, xai "rpofftKixahov/Aai cs y\>vr\ yvvar/,a' — " Boadicia 
maim ad coelum erecta, Gratias tibi ago," inquit, " Andraste" (forte 
Astarte) "teque mulier mulierem invoco." Luna autem communiter 
regina coeli, atque apud Britaimos victoriaB largitrix. Quia autem 
sidera ccelestia coluerunt, sublatis ad coelum manibus eos preces 
fudisse narrat Tacitus, in Vita Agric., ut et de Boadicia Dio. Drui- 
dum superstitionem in Britannia ortam fuisse, Caesar affirmat, lib. vi. de 
Bell. Gall. cap. xiii. "Disciplina," inquit, " in Britannia reperta, atque 
inde in Galliam translata esse, existimatur; et nunc qui diligentius 
earn rem cognoscere volunt, plerumque illo, discendi causa, proficis- 
cuntur." Tacitus etiam, quo probet Gallos vicinum solum occupasse, 
addit, " Eorum sacra deprehendas, superstitionurn persuasione." Gal 
los vero Mecurium, Apollinem, Martem, Jovem, et Minervam coluisse, 
refert Ca?sar. Eorum autem et nomina et cultum eos a GraBcis Mas- 
siliensibus accepisse, alibi ostendimus. Ab iis etiam imaginum et 
simulacrorum usum didicerunt; antiquis Gallis, teste Lucano, ig- 
notum. 

• " Simulacraque moesta deorum 

Arte carent, csesisque exstant informia truncis. 
Ipse situs, putrique facit jam robore squalor 
Attonitos." — Lib. iii. v. 412. 

Horum itaque superstitio Britanniam nunquam invasit. Antiquissima 
Gallorum numina, eis cum Biitannis communia, ilia erant, qusa 
memorat idem Lucanus, lib. i. 444: — 

" Et quibus immitis placatur sanguine diro 
Teutates, horrensque feris altaribus Hesus, 
Et Taranis, Scythicsa non mitior, ara, Dianso." 

Teutates a Diw Taith profluxisse, nonnulli censent. Vocabula sunt 
Britannica,"ducem itineris" significantia. Cunctas autem pene gentes 
Babylone dispersas, solem, tanquam itinerum et peregrinationum 
suarum ducem coluisse, superius ostendimus. Moloch Ammonita- 
rum idolum, solem fuisse, consentiunt docti omnes. Ejus sacra 



236 ORTUS ET PROGRESSES IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

enarrabimus in idololatrise Judaicse expositione. Eis nihil pene 
usquam par aut simile in gentium superstitione occurrit, ea prseter, 
quse de Gallis, qni cultum omnem religiosum a Britannis acceperunt, 
memorise a Csesare prodifca sunt, de Bell. Gall. lib. vi. cap. xvi. 
"Immani," inquit, "magnitudine simulacra habent, quorum contexta 
viminibus membra vivis hominibus complent; quibus sticcensis, cir- 
cumventi flamma exanimantur homines/' Teutates itaque Sol. He- 
sus quis fuerit incertum, et ut conjecturarum incertitudinem videas, 
nomen ab flW., hizzus, voce Hebraica, quse "fortem" significat, deducit 
apud Bochartum Gosselinus; Camdenus ab Hand, vocabulo Britan- 
nico, quod Canem denotat. 

VIILTaranis aTarande ducitur,hoe est,"tonitru;" itaWallis dicitur, 
ut Anglis "thonder/' Belgis "donder;" unde "dondersdag," et "thun- 
dersday/'seu "thursday." Numen aliquod aeri prsesidem intelligebant; 
nisi forte a Tarian, quod est clypeus aut scutum, ita dictum putemus. 
Sed mall em a Tar an, quia eum asperrimis victimis placare, mos erat. 

IX. Deos ullos &v&puKopv.iaf eos coluisse, nullum testimonium 
exstat, aut memoria. Varia tamen temporis processu simulacra idolis 
hisce, teste Gilda, posuerunt. " In Britannia/' inquit, " sunt por- 
tenta ipsa diabolica, pene numero ^Egyptiaca vincentia, quorum 
nonnulla lineamenta ad hue deformibus intra vel extra deserta moenia 
solito more rigentia torvis vultibus intuemur." Nee plura de idolis 
Britannorum memorantur, quamvis sine dubio maximum fuerit apud 
eos superstitionis Chaos. Sed notior erat insularum harum super- 
stitio ab administris, quam a diis : de iis ideo agendum. 

X. Sacris Britannicis prsefuerunt Druid es vel Druidse. Eo nomine 
celebres fuerunt per totam undique gentem Celticam, seu Cimbricam. 
Hapa. re KsXro/s xai FaXccra/g rou$ xaXou/Asvous Apvtdag, Diogenes Laert. 
in Operis Procemio. Hominurn ordini et superstition! Britanniam 
originem dedisse, ex Csesare antea docuimus. De vocis etymo inter 
doctos non convenit. Incertissima sunt, quse referuntur de Dryide, 
et successore ejus Bardo, Celtarum regibus, aliaque, quas Balseus 
collegit. Montanus, Dry, magum significare dicit, atque inde 
Druydes, a Grsecis ita dictos fuisse, cum magi fuerint. Vossius a 
Dru, seu Trou, voce Germanica, quse veracem et fidelem, ut Anglica 
true significat, nomen illud profluxisse, arbitratur. Communior, et 
sine dubio verior, vocis originatio ea est, quam primus Plinius tradidit, 
lib. xvi. cap. ult.: "Nihil/' inquit, "habent Druidse visco, et arbore, 
in qua gignatur (si modo sit robur) sacratius. Jam per se roborum 
eligunt lucos: nee ulla sacra sine ea fronde conficiunt,ut inde appellati 
quoque interpretatione Graaca possint Druidse videri." &pus robur est ; 
et Druides farb rrj$ dpuog. Adde quod dru Britannice idem sonat. In 
lucis autem roborum, et quercetis Druides sacra peregisse, agnoscunt 
omnes. " Excisi luci sosvis superstitionibus sacri/' inquit Tacitus, 
Ann. lib. xiv. cap. xxx. Ob eandem etiam causam Saronides dicti. 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 237 



Theologos 'Sapuvftas ovnpafyvffi, ait Diodorus, lib. v. cap. xxxi., a quercu- 
bus scilicet. Unde Callimachus Hymn, in Jovem : — 

T H woXXu; iQvwipSi Sapuvftus typos 'la^v 



" Certe multas superne quercus humidus lao 
Ferebat." 



In quern locum scholiastes, Zapuvidag dpvs ; atque vocis rationem sub- 
jungit. Signum etiam Jovis apud Celtas quercum altissimam fuisse, 
testatur Maximus Tyrius. 

XL Bardi an ex Druidibus fuerint, ad opus peculiare destinati, 
an aliud genus hominum, incertum. Eorum officium celebrat Lu- 
canus, lib. i. 447: — 

" Vos quoque, qui fortes animas, belloque peremptas 
Laudibus in longum vates dimittitis sevum, 
Plurima securi fudistis carmina Bardi." 

Et Marcellinus : " Bardi fortium virorum illustria facta heroicis com 
posite versibus, cum dulcibus Iyra3 modulis cantitarunt/' Atque ante 
eum Diodorus, ut supra ; E/V/ ds, inquit, era/?' avroTg xai cro/Tjra/ pt\uv, 
ou; Bapbovg ovofAdfyuffiv. Similiter etiam Possidonius apud AthenaBum, 
lib. vi., Td ds axovff/Act.ra aurouv ii<siv o/ xaXovfAsvoi Bdpdoi, woiqrot,} ds o5ro/ 
rvy^dvovffiy jAtr oJ5^g kftaivovg Xsycvrts. Sunt etiam ad hue inter Cam- 
bro-Britannos nonnulli carminibus et genealogiis texendis occupati, 
quos bardos vocant. 

XII. Sacrorum inter Celtas Antistites, in tria genera distribuit 
Strabo, lib. iv., Bardos scilicet, Yates, et Druid es. Eectius si duo 
genera vatum dixisset, Bardos et Druides: nam vatibus ea, quaa Drui- 
dis propria erant, assignat. 'Oudrsg ds, inquit, hpoironi xai ^utr/oXo/o/, — 
" Yates sacrificant, et naturam rerum contemplantur, seu decent." 
Sacris enim omnibus Druides praeivisse, ex Cassare ostendimus. 

XIII. Habitu autem peculiar!, quo ad se vulgi venerationem at- 
traherent, Druides usi sunt. Refert Johannes Theophilus, se eum 
in sex lapideis imaginibus deprehendisse expressum. " Erant," 
inquit, " septem pedum singular, nudis pedibus, capita intecta; Grss- 
canico pallio et cucullato, penulaque et barba ad inguina demissa, et 
circa naris fistulas bifurcata; in manibus liber, et baculus Diogeni- 
cus; severa fronte, et tristi supercilio, obstipo capite figentes lumina 
terris." In sacris veste usi sunt Candida, teste Plinio, lib. xvi., cap. 
ult., " Sacerdos Candida veste cultus arborem scandit: falce aurea 
demetit: candido id accipitur sago." Academias studiorum gratia 

in lucis instituerunt. 

- " Nemora alta, remotis 
Incolitis lucis." — Lucanus, lib. i. 453. 

XI Y. In iis, scholas habuerunt studiosa juventute refertissimas; 
" Ad eos," inquit Cassar, ubi supra, cap. xiiL, " magnus adolescentium 
nurnerus disci plina? causa concurrit." Mela etiam, lib. iii. cap. ii., 
" Docent multa nobilissimos gentis, clam et diu vicenis annis." Tot 



253 OBTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

annos in studiis posuisse antequam ad doctoratum essent promoti, 
Caesar testatur. " Nonnulli/' inquit, " annos vicenos in disciplina per 
manent." Studiorum illecebrge, privilegia studiosorum, et summa pro- 
vectorum auctoritas. " Druides," inquit idem Caesar, "a bello abesse 
consueverunt, neque tributa una cum reliquis pendunt; militias vaca- 
tionem, omniumque rerum habent immunitatem. Tantis excitati 
prsemiis, et sua sponte multi in disciplinam conveniunt, et a propin- 
quis parentibusque mittuntur." Auctoritatem statim videbimus. In- 
stitutionis methodum idem narrat: "Magnum numerum versuum edis- 
cere dicuntur : neque fas esse existimant, ea" (sacra) " literis mandare, 
quum in reliquis fere rebus, publlcis privatisque rationibus, Grascis 
utahtur literis. Id mihi," inquit, "duabus de causis instituisse viden- 
tur; quod neque in vulgum disciplinam efferri velint, neque eos, qui 
discant, literis confisos, minus memorise studere; quod fere plerisque 
accidit, ut, praBsidio literarum, diligentiam in perdiscendo, ac memo- 
riam remittant/' CaBsar, ubi supra, cap. xiv. Philosophiam variam 
excoluerunt, et pene omnigeriam. Magiam eis adscribit Plinius, lib. 
xxx. cap. i. : " Sed quid ego/' inquit, " hsec commemorem in arte oce- 
anum quoque transgressa, et ad nature inane provecta? Britannia 
hodieque earn attonita celebrat, tantis ceremoniis, ut dedisse Persis 
videri possit." 

XV. Medici etiam fuere, teste eodem Plinio, lib. xxx. cap. i. : 
"Tiberii Csesaris principatus sustulit Druidas, et hoc genus vatum 
medicorumque." Medicinam autem magiaB mistam eos coluisse, 
idem docet, lib. xvi. cap. xliv. 

XVI. In theologia multa peculiaria docuerunt, nonnulla prasstantia. 
Singulariter ac seorsimab aliis sapuisse notat Lucanus, lib. i. 450: — • 

" Et vos barbaricos ritus, moremque sinistrum 
Sacrorum Druidae, positis repetistis ab armis: 
Soils nosse deos, et coeli numina vobis, 
Aut soils nescire datum." 

Prsecipuum theologisa dogma, animas non interire, neque mundum. 
'ApQdprovg ds heyovffi rag -^v^ag nat rbv xoffftov, inquit Strabo; — "Ani 
mas et mundum immortales statuunt/' Et Csesar, ubi supra, cap. 
xiv., " In primis hoc volunt persuadere, non interire animas ; sed ab 
aliis, post mortem, transire ad alios; atque hoc maxime excitari ad vir- 
tutem putant; metu mortis neglecto." Qua3 Cesaris verba ita egregie 
efifert Lucanus, lib. i. 454 : — 

" Vobis auctoribus Umbra3, 

Non tacitas Erebi sedes, Ditisque profundi 
Pallida regna pctunt ; regit idem spiritus artus 
Orbe alio ; longge, canitis si cognita, vitae 
Mors media est ; certe populi, quos despicit Arctos, 
Felices errore suo, quos ille timorum 
Maximus Laud urgct, leti metus; inde ruendi 
In ferruin mens prona viris, animosque capaces 
Mortis; et igr.avuni redituras parcere \ 7 itas." 



CAP. XL] ORTUS ET PKOGRESSUS IDOLOLATRI.E. 230 

Mundum vero tandem igne et aqua destruendum docuerunt. 'Ecr/- 
x par fas iv <5* xorz xat <xvp xai vdup, ut Strabo ; dubium, an recte mente 
eorum percepta, qui forsan ex antiqua traditione, per aquam mun- 
dum olim destructum, per ignem denuo consumendum docuemnt. 

XVII. Operam etiam dederunt eloquentise et rhetoricse. " Ha- 
bent tamen/' inquit Mela, lib. iii. cap. ii., " et facundiam suam, ma- 
gistrosque sapientias Druides." Et nemini ignotum symbolicum 
Herculis Ogmii simulacrum. 

XVIII. Theologias etiam miscuerunt geographiam et astrono- 
miam. Idem Mela: "Hi terras mundique magnitudinem et for- 
rnam, motus coeli et siderum scire profitentur." Atque ipse Cassar, 
ubi supra, cap. xiv. : " Multa de sideribus atque eorum motu, de 
mundi et terrarum magnitudine, de rerum natura" (philosophia 
iiaturali), " disputant, et juventuti tradunt." Hisce addiderunt ethi- 
cam, teste Diogene, Op. Procem. sect. 6: Ka/ ^a<r/ rw$ &.pvida$ 
fuxr(fj$to$ avotpQiyyopsvovs <pi\offo^<fai } GsQztv $£f>vg } xa/ {Aqdsv /eajcoi 

xai av&pefav aaKtfv — " Aiunt Druidas obscure et per sententias"" (me- 
moriter scilicet ediscendas) " philosophari ; colendos deos ; nil mali 
faciendum, exercendam fortitudinem/' 

XIX Plurimi cum fuerint, eum ordinem inter se coluemnt, ut 
unus reliquis omnibus praBesset papa. " Hoc mortuo/' inquit Caesar, 
ubi supra, cap. xiii.: " si qui ex reliquis excellit dignitate, succedit; 
at si sunt plures pares, sufFragio Druidum allegitur; nonnunquam 
etiam armis de principatu contendunt;" quod et Romas inter Chris- 
tianos factum esse, novimus. 

XX. Qua autem gratia et auctoritate apud populos valuerunt, 
idem nos docet. " Rebus divinis/' inquit, " intersunt, sacrincia pub- 
lica et privata procurant, religiones interpretantur. De omnibus fere 
controversiis publicis privatisque constituunt ; et si quod est admis- 
sum facinus, si casdes facta, si de hsereditate, si de finibus controversia 
est, iidem decernunt, pcenasque constituunt/' Ita rerum alienarum 
satagentes, sub religionis prastextu in res omnes publicas privatasque 
se intmserunt, ipsi interim ab omni officio reipublicas debito immunes, 
imperium suum curantes in alieno. Cum autem munus magistratus 
ordinarie non sustinuerint, atque adeo neque fasces aut secures, aut 
potestatem vitse necisque habuerint, quas ad obedientiam exigendam 
sunt prorsus necessaria, merito quasri potest, quomodo populos in 
officii regionibus se continere, ac sibi in omnibus dicto esse audientes, 
coegerint. Huic itaque incommodo excommunicationis politico- 
religiosse inventione succursum est; atque ita completa auctoritas 
quasdam Cassareo-papalis. " Si quis," idem Caesar, " aut privatus aut 
publicus eorum decreto non stetit, sacrificiis interdicunt. Haac pcena 
apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, ii numero im- 
pioium et sceleratorum habentur; iis omnes decedunt, aditum eorum 
sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione incommodi acci- 



240 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI/E. [LIB. IIT. 

plant; neque iis petentibus jus redditur, neque honos ullus commu- 
nicatur." Aut nullus est, aut nihili, qui non intelligit totum hoc 
iniquitatis mysterium dudum traductum in Christian ismum. 

XXI. Restant sacra, et deoruni cultus. Ea varia fuerunt, et im- 
mania pene omnia. Caesare, post primum in insulam hanc ingres- 
sum, reverse, sen potius fugato, " Britanni diversa sacrificia facientes 
occisioni pecudum indulserunt ; litaverunt ibi quadraginta millia 
bourn, et centum millia ovium, diversorumque generum volatilia, 
quae sub numero non facile cadebant: praeterea triginta millia sil- 
vestrium ferarum cujuscunque generis collectarum." Verba sunt 
Galfridi, lib. i. cap. xxiv. ; hoc est, projectissimae ad quid vis fingen- 
dum audaciae et impudentiae hominia Praecipuum, quod ab aucto- 
ribus fide dignis de sacrifices Druidum memoratur, &vdfuiec6\t(ti» est. 
Duo vero fuerunt hostiarum humanarum inter eos genera; primum 
privatum, cum quis scilicet, vel se vel alium pro alterius salute de- 
voveret. " Qui sunt affecti gravioribus morbis, quique in proeliis 
periculisque versantur, aut pro victimis homines immolant, aut se im- 
molaturos vovent, admin istrisque ad ea sacrificia Druidibus utuntur; 
quod, pro vita hominis, nisi vita hominis reddatur, non posse aliter 
deoiutn immortalium numen placari arbitrantur," ait Caesar, ubi 
supra, cap. xvi. Hasc autem, ut ex Strabone aliisque patet, ejus im- 
molationis forma erat. Admota ad aram hostia, sacerdos vinum, seu 
ubi hoc deerat, alium quendam liquorem fronti ejus inspergebat, 
deinde capillis primoribus manu laeva arreptis, igni libamina affun- 
debat, preces simul seu vota diis peragens, mox ipsa hostia gladio 
feriebatur; ut observat Cluverius. Alterum genus publicum erat, 
nee uti prius observavimus, ei dissimile, quo colebatur in Oriente 
Molocus. " Publiceque," inquit Caesar, ubi supra, " habent insti- 
tuta sacrificia. Alii immani magnitudine simulacra habent, quo 
rum contexta virninibus membra vivis horninibus complent, quibus 
succensis, circumventi flamma exanimantur homines/' Hasc ille de 
Gallis, qui Druidas ipsos, atque totam hanc superstitionem a Bri- 
tannis acceperunt. Similiter Strabo, lib. iv.: "AvOpuffov yap xaregtfsiff- 
JA&VOV waitravrtg et$ vurov fj^a^aipcc, sfjMvrsuovro SK ro\j 6<padafffj,ov } sQvov 
ds OVK avsu Apv'iduv, 7.0.1 aXXa ds avfyusroQufftcijv £/5>j Xsyera/' nut yap XCITS- 
TO^SVOV nvas, 7.0.1 avzffravpovv sv rot's iepo?$, xa/ Karaffxeud^ovrig xoXoff- 
ffbv %cproi>) 7.0,1 j^vXov s/^aXovrsg elg rourov, (Soffxrj/AaTa T.O.I <7ry.vroTa Syptot, 
7.0,1 avOpuKo-js uXoxavrow. Hostiarum pul)licarum, quibus sacrifica- 
bantur homines, praeter illud a Cassare memoratum, hie tria genera 
alia refert; aut enim feriebantur immolandi gladio, aut configeban- 
tur sagittis, aut etiam in cruces acti sunt; atque his addit morem 
ilium homines comburendi in simulacris colossasis inclusos. Aliud 
adhuc mortis genus in sacrificiis hisce usurpatum memorat, Diodorus, 
lib. V. cap. xxxii. Toug xaxovpyc-ue, inquit, xara Ksvrasrqpldot, 



CAP. XI.] ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 241 



y/£oy<r/ Kvpdg ira/Apt'y&Oeigxa'raffzsudfyvTsg' — "Noxios quinquennioserva- 
tos stipitibus adfixos diis sacrificant, cumque aliis primitiis super ingen- 
tes pyras immolant." Igne, itaque, gladio, sagittis, crace, sudibus praa- 
acutis, prout libuit, immolandos sustulerunt. Neque in noxios solum 
scelus hoc perpetratum: " Etiam ad innocentium supplicia descen- 
dunt/'inquit Caasar, ubi supra. Qua immani autem feritate se in sacri- 
ficiis publicis ferebant Britanni, testatur lib. Ixii. Historiarum Dio : To?g 
rs dhtffxopsvoig dvOpuvoig \tsf avruv ovdsv ruv dsivordruv sffriv o n oux sylvzro. 
Ka/ o Si] dsivorarov xa,} Sqpiudsffrarov etrpa^av rag yap yvvafaag rag tvys- 
VBffrdrag, xai gy^gTsffrarag, yvpvag sKpsj^aoav, xa/ Tovg re {taffroiig avrtov 
xai roTg ffro/Aaffi fftpuv Kpofflppaftrov, ovug ug nai zffQio-jffai avroug 
Ka/ {tsra ro\Jro cra<7<raAo/£ o^iffi did ravrog rou c^fLaro 
dvsKHpav xal ravra, irdvra ^vovr'ig rs d^a, Kai Itfr/w/agvo/, xa/ l 
iv rs ro?g aXXo/; ctpuv hpo?,, Kai sv rti r^g ' Avddrqg {tdXiffr 
— hoc est, " Captis autern hominibus omnia gravissima facta 
suut. Id vero et crudetissimum et immamssimum, quod feminas 
nobilissimas et honestissimas, nudas suspenderunt, excisasque mam 
mas earum ad ora ipsarurn adsuerunt, ut eas comedere viderentur. 
Ipsas deinde mulieres palis praaacutis per totum corpus secundum 
loDgitudinem transfixerunt ; faciebant autem haec omnia, rem sacram 
simul peragentes, et epulantes, et petulanter se gerentes, quum aliis 
in templis suis, turn in Andatse praesertim luco." Atque hujusmodi 
Satanae mancipia fuimus Britanni. 

XXII. Ob infanda haac sacrificia omnem Druidum superstition em 
tollere tentarunt Romani Strabo de Gallis, lib. iv. cap. iv. : Tovruv 5* 
fffocutfteii avrovg 'Pu/AaToi, %ai ruv xardrdg ^vffiagxa} (Aavrslag vvivavriug ro?g 
trap r^Tv voftiftoig' — " Romani ab his eos deduxerunt, ac a sacrificiorum 
et divinandi ritibus, qui nostris pugnabant/' Et Suetonius in Claud io, 
cap. xxv. : " Druidarum religionem apud Gallos diroa immanitatis, et 
tantum civibus sub Augusto interdictam, penitus abolevit." Hoc est, 
voluit, in Gallia, sed frustra ; sedes et origo superstitionis, Britan 
nia, intacta. Solum in insula Mona occisi Druides, et excisi luci a 
Suetonio Paulino. Factum narrat Tacitus, Annal. xiv. cap. xxx. : 
" Stabat," inquit, " pro littore diversa acies, densa armis virisque, in- 
tercursantibus feminis, ..... Druidseque circum, preces diras, sub- 
latis ad ccelum manibus, fandentes, novitate aspectus perculere mili- 
tem, ut, quasi haarentibus membris, immobile corpus vulneribus 
praaberent. Dein, cohortationibus ducis, et se ipsi stimulantes, ne 
muliebre et fanaticum agmen pavescerent, inferunt signa, sternuntque 
obvios, et igni suo involvunt. Presidium posthac impositum victis ; 
excisique luci, ssevis superstitionibus sacri: nam cruore captivo ado- 
lere aras, et hominum fibris corisulere deos, fas habebant/' 

XXIII. Impiam vero hanc superstitionem, tandem Deo miserente, 
sensim sustulit religionis Christianaa veritas coolestis. Quamvis 
autem insula hsec "a toto penitus orbe divisa" esset, et a fonte aqua- 

VOL. XVII. 1G 



242 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

rum sanctuarii, quse ad sanandas gentes exierunt, remotissima, Deo 
tamen gratiose illud procurante, statim pene ab ipsis evangelii incu- 
nabulis, delati in earn fuere gratise divine riuntii et prascones. 
Petrum, Simeon Metaphrastes et Menolog.; Paulum, Theodoretus, et 
Sophronius; Simonem Zelotem, Dorotheus ; Aristobulum, cujus me- 
minit in Epistola ad Romanos Paulus, Nicephorus ; Josephum Ari- 
mathensem, pene omnes, prassertim recentiores e nostratibus, BalaBiis, 
Parkerus, Foxus, Camdenus, aliique, evangelium hie prsedicasse 
asserunt ; et de Josepho vix apud ullos dubitatur. Hinc Britanniam, 
fidem Christianam suscepisse memorant antiquissimi scriptores 
Christiani, Tertullianus et Origenes: hie in Comment, ad Ezech. 
cap. iv. ; ille lib. advers. Judseos, cap. vii. Claudiam etiam Rufi- 
nam, feminam Britannam, nobilissimam et eruditissimam, celebrat 
Martialis, lib. xi. Epig. 54 : — 

" Claudia caeruleis cum sit Rufina Britannis 
Edita, cur Latiae pectora plebis habet ? 
Quale decus formae ! Romanam credere matres 
Italides possunt, Atthides esse suam." 

Earn Claudiam illam fuisse, cujus in 2 Tim. iv. 21, Paulus meminit,sen- 
tiunt viri doeti, et tempora conveniunt. Adde, quod earn cum Pu- 
dente sociat, quern etiam idem Martialis celebrat, lib. vii. Epig. 10: — 

" Cogis me calamo manuque nostra 
Emendare mecs, Pudens, libellos. 
! quam me minium probas, amasque, 
Qui vis archetypas habere nugas." 

XXIV. Lucium etiam regem, cujus fertur ad Papam Eleutherium 
epistola, cum ejusdem Eleutherii rescripto, regum omnium primum 
fidem Christianam amplexum esse, plurimi scripserunt; sicut baud 
pauciores Philippum Arabem, primum imperatorem Christianum 
fuisse, retulerint. Verum ut libere agam, et prout ilium decet, cui 
nihil est veritate antiquius, dudum esse, ex quo, si non totius histo 
ric de Lucio isto, at epistolici istius commercii, multorumque alio- 
rum, quaB historic vulgo assuuntur, admodum mihi suspecta fides 
fuerit, ingenue fateor. 

XXV. Historiam, quod sciam, primus memoric tradidit Beda, 
Eccles. Hist. lib. i. cap. iv. Is Lucium ait ad Eleutherium scrip- 
sisse, ann. Chron. 156. Eum sequitur Nauclerus ; Eleutherium 
autem ecclesic Romanse, ante annum Christi 178 non praefuisse, 
ostendit Baronius in Annal. Erratum itaque est in temporis assig 
nations Henri c. de Erfordia, anno 196, Imperatoris Veri, decimo 
nono (qui tot annos neutiquam regnavit) illud factum fuisse, refert. 
Ado, in Chronico tempus rectius disponit, et Eleutherium sub Com- 
modo Imperatore vixisse, et ecclesiam Romanam rexisse, scribit, 
quod verum est ; nam finis tertii anni Eleutherii incidit in imperil 
Commodiani initium. Hoc ergo tempus esto, quo habitum est, si 
unquam, epistolicum istud inter Lucium regem, atque Eleutherium, 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. 243 

commercium. Incepti successum pluribus enarrat Galfridus Monu- 
metensis. " Nee mora," inquit, " concurrentes undique nationum 
populi regis exemplum insequuntur, eodemque lavacro mundati 
coslesti regno restituuntur. Beati ergo doctores (Fugatius scilicet et 
Damianus Roma per Eleutherium missi), cum per totam pene insu- 
lam paganitatem delevissent, templa, quae in honore plurimorum 
deomin fundata fuerant, uni Deo ej usque sanctis dedicaverunt, 
diversisque ordinatorum coetibus repleverunt. Fuerant turic in 
Britannia viginti et octo flamines, et archiflamines tres. Horum 
potestati ceteri judices in insula subjiciebantur. Hos autern ex 
praecepto apostoli idololatriae eripuerunt, et ubi erant flamines, 
episcopos, ubi erant archiflamines, archiepiscopos posuerunt. Sedes 
autem archiflaminum in tribus nobilioribus civitatibus fuerant, Lon- 
doniis videlicet, Eboraco, et in urbe Legionum, quam super Oscam 
fluvium in Glarnorgantia veteres muri et aedificia sitam fuisse, tes- 
tantur. His ergo tribus, evacuata superstition e, octo et viginti 
episcopi subduntur." Haec ille ; qui, quid sit pudere, penitus nes- 
civit. Quam pueriliter autem haec commentus fuerit, statim appa- 
rebit. Neque plures habuit flamines, aut archiflamines superstitio 
Britannica, quam Galfridos Monumetenses. Ceterum haud negem, 
distinctionis istius originem inter sacrorum Christianorum ministros 
eum rite aperuisse, fatente ecclesia Romana, decret. p. pr. distinct. 
xxi. "Inter sacerdotes," inquiunt, "quaedam discretio servata 
est, ut alii appellentur simpliciter sacerdotes, alii archipresby- 
teri, alii chorepiscopi, alii episcopi, alii archiepiscopi seu metro- 
politae, alii primates, alii patriarchs, alii summi pontifices; horum 
discretio a gentilibus maxime introducta est, qui suos flamines, alios 
simpliciter flamines, alios archiflamines, alios protoflamines appella- 
bant." Ha3c, distinctionis auctor, nude et aperte. Modestius, et in- 
tra verecundiae limites, doctior Lelandus. " Superest," inquit, "ut 
insinuem casum, qui tantam e medio tulit superstitionem. Edicto 
cautum Romano, ne usus aut existimatio, in provinciis, religionis 
Druidarum ulla exhiberetur. Barbaras tarn en gentes patrios ritus ab 
ipsis Druidis ante tot secula datos et acceptos mordicus retinuerunt; 
donee Christus Servator optimus maximus, discussis errorum et crassaB 
ignorantiae tenebris, lumen universe, consultore suo spiritu, conspi- 
cuum orbi infunderet. Tune Lucius ille magnus, Britannorum decus 
immortale, spreta Druidarum disciplina, evangelicam lubens doctri- 
nam suis omnibus communem esse voluit. Eluanus ergo et Meduinus 
nobiles Britanni oratores a Lucio ad Eleutherium Romam missi; ac 
Fugatius una cum Damiano a Romano hue remissus, religionem 
nunquam morituram, Deo propitio id volente, solide constituerunt." 
Addunt Bavari quidam, teste BalaBO, Scriptor. Britannic. Centur. i. 
cap. xxix. Lucium hunc apostolatum postea suscepisse, gentem- 
que eorum ad fidem convertisse, atque id sibi laudi ducunt, se a 



244 ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

rege magno fuisse converses; sed reclamant nostrates, affirmantes 
Lucium nunquam ex proprio regno pedem tulisse, sed fato functum 
esse Claudiocestrise, anno regni sui duodecimo. Doctissimus Carn- 
denus (cujus vestigia premifc in Analectis suis Anglo-Britannis Sel- 
denus) communi cedit prsejudicio. Postquam enim eoram temporum 
historiam ex probatissimis quibusque historicis accuratissime con- 
texuisset, atque ante omnium oculos luculenter posuisset, res Britan- 
nicas in eo fuisse statu et conditione a diebus Claudii CaBsaris, qui 
insulam in formam provinciaa redegerat, tit regi tali, qui totam hanc 
insulam ditione teneret, qualis Lucius hie fingitur, locus nullus reli- 
quus esset, ipsam tamen historiam interserendam operi suo pruden- 
ter duxit; quam ipsa, quam exposuit, rerum, temporumque series, 
penitns exigendarn clamat. 

XXVI. Evellere ex animis hominum tantam opinionem, tarn pe- 
nitus insitam, tarn vetustam, non est nostri ingenii, neque propositi. 
Cum autem nullo in loco, multum firmamenti aut virium habeat 
falsitas, si id primum, quod aBquissimum est, a lectoribus obtinuero, 
ut ne quid hue prcejudicati afferant, nullus dubito, quin p/Xa/^a/o/s 
persuasurus sim, me suspicion] s meas, quse neque mihi uni inest, 
causes satis justas habere, im6 gravissimas. 

XXVII. Britanniam, a Julio Csesare, bis pene frustra tentatam, 
ab Augusto et Tiberio neglectam, cujus oceani conchylia in littus 
Gallicum ejecta, maximo exercitu stipatus, triumphavit Caligula, 
civilibus bellis et partium studiis attritam, cum diversis regibus in- 
colaB paruerint, per Aulum Plautium praBtorem aggressus Claudius 
Cassar, in provincia3 formam redegit, et Plautio tradidit regendam. 
Historiam rerum ab eo in insula hac gestarum prolixe referunt, Dio 
et Suetonius. Hujus victoria3 tanta erat iis temporibus gloria, ut 
non tantuin ipsi Claudio nomen Britannici, et splendidissimum 
triumphum decreverit senatus, sed et Plautio ovationem, et Vespa- 
siano, qui belli reliquias prosequutus est, ornamenta triumphalia. 
Neque minus in ejus provincias ad imperium adjectione triumphant 
poeta3. Ita Seneca Tragicus, in Octav. A. i. : — 

" Cui totus paruit orbis 

Ultra oceanum, cuique Britanni 
Terga dedere, ducibus nostris 
Ante ignoti, jurisque sui." 

Quibus mox subjungit: — 

"En ! qui Britannia primus imposuit jugum ; 
Ignota tantis classibus texit freta, 
Interque gentes bai-baras tutus fuit 
Et saeva maria." 

Primus versiculus vulgo legebatur : — 

<4 En! qui ora Tanais primus," etc. 
"En qui Britannis," restituit Scaliger, not. ad Tibull., sed sine dubio 



CAP. XI.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 245 

legendum: "En! qui orae Tamisis primus imposuit jugum;" cum 
primus Tamisim transmiserit Claudius, quod observatum doctissimo 
Camdeno. De eodem Claudio prius cecinerat Ann. Seneca, in Claudii 
Csesaris ' " " ' 



' Ille Britannos 
Ultra noti 
Littora ponti, 
Et cseruleos 
Scuta Brigantas 
Dare Romuleis 



Colla catenis 
Jussit, et ipsum 
Nova Romanae 
Jura securis 
Tremere oceanum. 



Elegantissima etiam sunt epigrammata ilia, quas in Catalectis suis 
protulit magnus ille Scaliger. Eorum nonnulla subtexere placet: — 

" Ausoniis nunquam tellus violata triumphis, 

Icta tuo Caesar fulmine procubuit. 
Oceanusque tuas ultra se prospicit aras: 

Qui finis mundo est, non erit imperio. 
Victa prius nulli jam jam spectata triumpho 

lllibata tuos gens jacet in titulos. 
Fabula visa diu, medioque recondita ponto 

Libera victori jam modo colla dedit. 
Libera non hostem, non passa Britannia regem, 

^Eternum nostro quae procul orbe jacet. 
Felix adversis, et sorte oppressa secunda, 

Communis nobis et tibi Caesar erit. 
Mars Pater, et, gentis nostree tutela, Quirine, 

Et magno positus Caesar uterque Polo ; 
Cernitis ignotos Latia sub lege Britannos : 

Sol citra nostrum flectitur imperium." 

Tumultuantes autem iterum Britannos, ob civilia inter regulos, qui 
Romanum jugum susceperant, dissidia (nam diebus Caesaris, aut 
deinceps, unum regem insulae imperasse somnium est Galfridianum, 
quodque nemo prseter eum somniaret) per proprsetorern P. Ostorium 
idem Claudius compescuit. Bellum istud accurate memoriae prodidit 
Tacitus. Sub Neronis imperio, Boadiciae, reginae Icenorum, injuriis 
et animis, utrisque maximis, excitata tota gens, omnesque in ea populi, 
jugum e cervicibus Romanum depellere, et libertatem avitam recu- 
perare, fortiter et strenue, sed frustra, tentarunt. Finis belli, ad- 
ministrante Suetouio Paulino, gentis qua excidium, qua servitium. 
Mortuo Nerone, dum bello civili Galba, Otho, Vitellius, et Vespasia- 
nus totum pene orbem distractum tenuerunt, eousque sibi animos 
sumpserunt Silures et Ordovici, aliique populi, ut occasionem dede- 
rint ei bello funestissimo, quo Julius Agricola propraetor, Taciti His- 
torici socer, totam insulam in Romanorum potestatem redegit, atque 
jure, legibusque Romanis uti coegit: uno tan turn in aliqua parte 
insulae regulo cum auctoritate precaria relicto, Cogiduno scilicet, ut 
hie etiam instrumentum servitutis regem haberent. Eo bello Gal- 
gacus devictus est, Britannorum ultimus. Parte autem aliqua Boreali 
insulae, ut aspera et infrugifera barbaris relicta, reliquarn in provin- 



246 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. III. 

ciarn plane et plene, ut loquitur Camdenus, redegit Agricola, atque 
earn teste Tacito quietam tutamque tradidit successor!. Sublato regio 
nomine, atque ornni ista regulorum auctoritate, quam antea populi 
venerati sunt, provincia prsesidialis, seu Csesarum, facta est Britan 
nia. Nerva regnante quievit; deficientes nonnullos in ordinem rede- 
gisse Trajanum refert Spartianus. Barbaros, provinciam ex partibus 
insulse borealibus bellis et latrociniis aggredientes, muro per LXXX 
millia passuum erecto coercuit Hadrianus; quod idem Spartianus 
narrat. Nee bellis aut tumultibus immune erat, in insula hac, Anto- 
ninorum, Pii, et Philosophi, regimen ; quae tamen omnia Lollii Urbici, 
et Calphurnii Agricolse virtute compressa mere. Commodo etiam 
imperante, omnia ad tempus in ipsa provincia seditionum erant 
plena; atque barbarse gentes murum transgressse, Romanis, Britan- 
nisque negotium facesserunt plurimum, et aliquoties incolarum, qui 
proximi muro degebant, strages maximas ediderunt. Omnia verb 
adventu Ulpii Marcelli, referente Dione et Lampridio, ita pacata 
fuere, ut ad mortem usque Commodi, ad versus pacem Romanam 
nihil tentatum videatur. Hoc rerum Britaunicarum statu et condi- 
tione, ego, ut ingenue fatear, qusemeaest liebetudo, videre nequeam, 
ubi Lucius ille fuerit, qui totam Lane insulam aniesvQwos, et Dei 
solius vicarius, ut in epistola Eleutherii vocatur, tenuit; nam in Bri 
tannia hac nostra eum non fuisse, nimis est verisimile. Alia plane 
insula videtur, quam ille inter archiepiscopos et episcopos distribuit, ex 
Britannorum procerum consensu; aliud Londinum, aliud Eboracum, 
quibus prsefuit, nam haec nostra Romanorum imperiis subfuerunt. 

XXVIII. Multa adhsec reponit Cardinalis Baronius ad An. Chr. 
183, ubi historiam hanc de Lucio profert et defendit. Primo 
itaque, " nunquam," inquit, " ante hsec tempora tota Britannia potiti 
sunt Romani; sed in ea complures populos indomitos permansisse 
liquet, qui Romanis exercitibus negotium saape facesserent: rursum 
vero eosdem, qui in Britannia populi a Romanis fuerunt debellati, 
saepe ssepius descivisse ac penitus rebellasse, certum est. Nam, ut 
de remotioribus temporibus dicere prsetermittamus, constat quidem 
auctore Juliano Capitolino, sub Marco Aurelio conflatum esse Bri- 
tannicum bellum, sed per Calphurnium Agricolam illuc a Marco 
missum fuisse compressum. Rursum verb post obitum Marci, im 
perante Commodo instauratum, adeo ut Britanni (quod scribit Lam- 
pridius) voluerint contra ipsum alium imperatorem creare, recusantes 
omnino parere Commodo ; sed per duces fuisse sedata omnia idem 
auctor affirmat. Addit insuper ad haec Dio, Britannicum bellum his 
Commodi temporibus fuisse omnium maximum, sed per Ulpium 
Marcellum prorsus exstinctum/' 

XXIX. Mirum est Baronium, hominum doctissimum, et cautum, 
non animadvertisse hsec et aavcrara esse, et ubi veritatem habent, 
jugulum causaB petere, quam in se defendendam suscepit. 'Aff6<rrara 



CAP. XL] x . ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. 247 

sunt; quibus Lncium regnasse inter populos a Romanis indomitos, 
et qui saepe a Romano imperio desciverunt, quique alium imperato- 
rem contra Commodum creare voluerunt, innuit. Nam hi plane 
diversi fuere. Populi enim, qui a Romanis indomiti dicuntur, bar- 
bari fuenmt extra murum, iique soli. Qui adversus Romanes saepius 
rebellarunt, Britanni provinciales erant: quique alium imperatorem 
creare voluerunt, Romani milites praBsidiarii, ita ut plane impossibile 
sit, ut unus idemque his omnibus imperaret. Suo autem se penitus 
jugulat gladio, cum, bellum Britannicum prorsus exstinctum esse 
regnante Commodo per Ulpium Marcellum ex Dione, docet; adeo- 
que totam provinciam potestati Romanorum pacate cessisse. Eo 
enim rerum statu, quod antea ostendimus, impossibile erat, ut Lucius 
in provincia regnum obtineret; neque id quisquam unquam credet, 
qui non nescit, quid sit provincia Romana prsesidialis. Deinde nulli 
scriptores fide digni, neque indigni, quidquam memoriae prodiderunt, 
de istiusmodi a Romano imperio defectione Britannorum, qua ipsi 
regem constituerent, qui totam insulam ditione teneret; qualem, 
cum sui juris essent, et liberi, nunquam habuerunt. Bellum ali- 
quoties, nunc ab uno, deinde ab alio pluribusve, junctis viribus, ad 
versus Romanes excitatum fuisse, ostendimus; quod tamen intra 
breve tempus semper erat exstinctum. Tumultibus istis, exstitisse 
istiusmodi regem, qualem Lucium fingit, non solum mendacissimus 
Galfridus, sed et epistola Eleutheriana, non nisi nimio praejudicio 
obcaecatorum est, opinari. Notum illud Taciti, de Britannorum hisce 
temporibus statu. " Rarus," inquit, " duobus tribusque civitatibus ad 
propulsandum commune periculum conventus ; ita dum singuli pug- 
nant, universi vincuntur," Agric. cap. xii. " Sed in ipsa provincia 
populi semper aliqui fuere indomiti," inquit Baronius, quibus Lucius 
imperare poterat. Sed, quinam quaaso fuere isti indomiti populi ? Mi- 
selli barbari, sedibus propriis pulsi, sine rege, aut lege, lucos et montes, 
et insulae angulos desertissimos incolentes, quibus regem aliquem 
summo imperio praefuisse nulla docet fides historiae; non doceret, si 
revivisceret Galfridus. Adde, quod conjectura haec omni rei sive 
gestse, sive fictse traditioni, obloquitur; supponit enim rudes et indo 
mitos barbaros, fidem ante provinciales recepisse; cui figmento re- 
clamant omnia rerum antiquarum monumenta, omnes historic!, qui 
tempore Lucii, non feros aliquot et agrestes, sed ipsam provinciam 
fidem amplexam esse, scribunt. Hinc est quod Sabellicus dicat, " Bri- 
tanniam omnium provinciarum primam publicitus cum ordinatione 
Christi nomen suscepisse;" reclamat epistola Eleutheriana, qua3 
Lucium totum regnum Britannicum ex Procerum consilio moderan- 
tem producit. Cum ideo haec infirm a prorsus sint, pergit in respon- 
sionibus ad objecta cardinalis. "Tradit," inquit Dio, " Britannos 
murum ilium esse transgresses, qui inter ipsos et Romanorum castra 
positus erat medius. Quibus plane significatur Britanniam sic eo 



2 iS ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI.E. [LIB. III. 

ternpore fuisse divisarn, ut partem illam, quse citra murum esset, 
Romani occuparent, alteram vero, trans murum positam Britanni 
libere possiderent, qui ssepe Romanes, murum ilium egressi, prseliis 
provocarent. Sic igitur quod Lucium regem fuisse BritannisB nihil 
prohibet; quantumvis Romani ex parte insulam detinerent, quin 
ulterius ejus partis, quam Britanni libere possiderent, rex esse potu- 
isset." Sed ovdlv vyieg: primb enim virum doctissimum decepit Dionis 
interpres; non enim scripsit Dio, Britannos esse murum transgresses, 
prout versio habet Latina, seel nationes quasdam insulce, Britannis 
scilicet proprie sic dictis, infestissimas, murum esse transgressas. Tuv 
yap, inquit, Iv r^ v^ffw e&vuv t»$ref £s£»j?tor«v TO refyos' lib. Ixxii. semperque 
eos populos, a Britannis distinguunt scriptores; quamvis dubitari 
non debet, quin multi ex Britannis, seu antiquissimis insulse incolis 
trans muram vitam egerint. In ea ideo insulse parte, quse extra 
munim Hadrianum sita est, Lucium istum regnasse, vult cardinaiis. 
At quotusquisque, quseso, est nostratium, qui novit ubi locorum 
murus iste erectus et ductus esset? ea, qua3 de Lucio, atque reguo 
Britannico dicuntur, regulo, nescio cui, barbaro extramurali con- 
venire credet. Neque in dubium vocatur, utrum Lucius aliquis 
alicubi terrarum ad fidem Christi sit conversus, sed an istiusmodi 
rex, qui regno Britannico sub Deo solo prsefuit, quern in regni ad- 
ministratione instrueret Eleutherius episcopus Romanus, publice 
fidem Christianam sit ampiexus. Ut taceam archiflamines et fla- 
mines Galfridi, quos commentum hoc una cum Londino, et Eboraco, 
ac Legionum urbe, seu Caer leon extra murum Hadrianum ejicit. 
Quis, quaeso, unquam audivit Fugatium et Damianum, provinciam 
Romanam, quse totum pene Anglise regnum et Wai lisa hodiernum 
amplexa est, praetereuntes, se ad barbaros extramurales contulisse ? 
Illud etiam fabulam istam penitissime evertit, quod certissimum sit 
atque notissimum, barbaras gentes illas, quse ultramurales partes 
insulse tenuerunt, non nisi longo post tempore, et postquam Britan 
nia provincialis per aliquot secula publice fidem susceperat Christi 
anam, Christi jugum subiisse, quod ex uno Gilda de excidio Biitan- 
riise satis constat. Tertio ideo in loco, sed obiter, et quasi sibi ipse 
vix fidem adjungeret, adclit cardinalis, " Potuit insuper et Lucius 
aliquis esse regulus, sub Romana ditione in Britannia positus, 
Romanoque imperio parens." Quamvis autem responsum hoc uno 
verbo, quasi eis, quse supra posuerat minime comparandum, expediat, 
certissimum tamen est, omnem historise non tantum fidem et proba- 
bilitatem, sed et colorem deesse, nisi bine arcessatur. Yideamus ideo 
paucis, num hsec etiam cum iis, quoa de Lucio dicuntur, quseque epis- 
tola Eleutheriana de eo proedieat, ullo modo conciliari possint. Primb 
ideo reguli istius, apud probatos historicos, qui res Britannicas scrip- 
serunt, Dionem, Julium Capitolinum, et Lampridium, altissimum est 
silentium; neque quidquam ab eis dicitur, quod regulum ilium in 



CAP. XII. J ORTTJS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 249 

tota provincia, qui auctoritate regia polleret, innuat; imo ita de- 
scribunt eorum temporum statum et conditionem, ut nullum fuisse 
indicent. Deinde Lucium ad Sleuth erium scripsisse, ut leges Ro- 
ma.nas sibi inittendas curaret, asserit Epistola, quod, ut nulli extra- 
muralium, nomini scilicet Romano infensissimi, facerent, ita nemo 
provincialium opus habuit legates Romam mittendi, eas leges accep- 
tas relaturos, quas in tota provincia, a summis viris expositas, et 
administratas conspicerent. Imo longe ante haec tempora Britannos 
legem Romanam apprime calluisse, innuit poeta: etenim, — 

"Gallia causidicos docuit facunda Britannos." 

Neque reguli isti, quos servitutis instrumenta ullibi tolerarunt Ro- 
mani, ea potestate in subditos suos erant, ut penes illorum esset arbi- 
trium, quibus uterentur legibus ; etiam ridiculum est regulum sub 
Romana ditione, quique, ut loquitur cardinalis, "Romano pareret im- 
perio," leges imperiales ab episcopo Romano petiise; quid autem 
hsec ad Lucium Eleutherii, ne dicam Galfridi, qui Dei vicarius, 
illique soli subditus toti praefuit regno Britannico, illudque consilio 
subditorum administrabat. Deinde supposititius iste Eleutherius, 
cujus epistola neutiquam antiquissimorum istorum temporum spiii- 
tum sapit, leges imperatorias damnat et rejicit, tanquam civili regni 
administrationi ineptas; quod verus Eleutherius nee fecisset, neque 
facere ausus fuisset. Ego sane minime negarem, Lucium quendam, 
forsan regio sanguine prognatum, maxima etiam inter Britannos 
auctoritatis, Christianse religion is professionem circa ea tempora sus- 
cepisse, atque pro virili fidem promo visse. Eum autem, in regem 
maximum, et, quia notissimum erat neminem ei in regno successisse, 
cirsKvov mutasse fabulatores, atque Eleutherii, ad eum, quaa dicitur, 
epistolam esse fictitiam, nemo, opinior, negabit, qui ab inveteratis 
praajudiciis avertet animum ad veri cognitionem cogitationemque. 



CAPUT XII. 

SETT DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI^E. — CAP. X. 

Veri Dei notitia — Qui solus cognosci potest. ignotus dicebatur — Urbis Atheniensis 
kurtkttport* notissima — Urbis in idolorum nomina et cultum distributee 
— Gemina apud Judseos superstitio — Ilayof, quid significet — Unum Deum 
naturalem agnoscunt plurimi — Antisthenes, Brachmanes— Sophocles — Me- 
nander — Nuraa? Libri inventi, et combusti — Valerius Soranus — Orpheus — 
Homerus — Prudentius — Nomen e 



I. MEDIIS hisce in tenebris, hacque rerum et religionum omniuin 
confusione, plurimos liquet unius veri Dei ab omnibus diis istis 
fictitiis, quos superstitiose coluerunt, infinite distantis, notitiam ali- 
quam et memoriarn retinuisse. Id docent historicorum pene om- 
niuin et pliilosopliorum scripta. Quotusquisque enim est veterum 



250 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^l. [LIB. III. 

sapientum, qui non celebret naturam aliquam divinam super omnia 
exsistentem, regentem cuncta, conser van tern, et arbitratu suo'dispo- 
nentem ? Cum autem solus hie verus Deus, sui in rebus omnibus 
• exhibeat rb yvwor&v, usque adeo, ut is solum cognosci possit, quia solus 
est, atque penitus ignorari non possit, quia Deus est, tamen, quia eis 
non visum est, hunc solum verum Deum in notitia retinere, is solus 
ayvu<rro$ vocabatur. Unde cum Dei JudaBorum mentio facienda erat, 
solenne erat addere/Qtfr/s tors oZrog eanv, quicunque is tandem est; ut 
est apud Dionem Histor. lib. xxxvi. Et, NJ) rbv ayvuffrov ev'AQfaaig, 
apud Lucianum est in Philopat. Ka) ratra ' A^^ff/v, o£ ayvtiffruv 
faiptiwuv (3u,u,o} i&pvvrau; ut Philostratus in Vita Apollon. lib. vi. cap. 
ii.; — " Et hsec Athenis ubi ignotis diis arse constitute." Qsuv habuit 
inscriptio ; daipovuv reposuit Philostratus, more Py thagoraBorum. Or- 
tus religionis Socrati tribuitur. Is, teste Justino Apol. i., Athe- 
nienses <rpo£ ^soD roD ayvcurfroy avTovs dia, Xo'you tr^rr^iug farfyvuffiv KPOVT- 
P&V&TO, ad " ignoti illius Dei per rationis inquisitionem, cognitionem 
cohortatus est." 

II. Quicquid autem Socrates fecerit, certissimum Paulum, ex Arse 
Epimenidianse inscriptione, qua? inter alios Sew ayvw<rrw dieata est, 
ansam arripuisse, Deum verum praedicandi. Hsecque Athenis erant, 
ubi nihil pene nisi sacrum; cum ipsa urbs 6'X?j j8w^&c, oX?j dD/u>a Ssotg, 
xal avddspa esset, teste Xenophonte, de Repub. Athenien. Totam 
enim civitatem in partes distribuerunt deorum nominibus insigni- 
tas. 1. Kpcvou Hdyog', 2. Ilavo; Ilayog; 3. Hoffeiduvos Ilayog; 4?."Apsio$ 
Udyog; 5. 'Eppov Hdyo$, urbem constituerunt. na/og autem apud 
Grsecos, non pagum latinum, sed saxum significat. Ita autem 
urbis vici dicti sunt, quia unicuique saxum aliquod (hoc est, columna 
seu stela), huic vel illi idolo consecratum, impositum est. Inde ad 
partem aliquam urbis significandum usus vocabuli primo traductus. 
Idem ac Athenis etiam Hierosolymis factum : Jer. xi. 13, "Nam 
pro numero civitatum tuarum sunt dii tui, o Jehuda ! et pro numero 
platearum Hierusalem disposuistis altaria pudendo, altaria ad suffi- 
tum faciendum Bahali." 

III. Sed neque Athenis solum araa ignoto Deo positas: Hpi>$auTp 
ds sffriv ayvusruv Stuv Pcapog, Pausan. in Eliac. Ignotum hunc Deum 
unicum fuisse, aliquoties fassi sunt. " Populares deos multos, na- 
turalem unum/' dixit Antisthenes apud Ciceronem de Natura Deo 
rum, lib. i. cap. xiii., " Magnum illud vivens, atque animam mundi," 
dixerunt Pythagorici. Huic omnes, saltern supremum in ccelis locum 
assignarunt. Ita Apollonium instruunt Brachmanes apud Philostra- 
tum, lib. iii. cap. xi. T^t/ fikv 'yap dq qep&rw xai rs\eiuTdrqv efyav avodor'sov 
§*& ytvtropi rovde rov tyov, ro?$ ds VK sxsivp SsoTg, o/ 1 ra p'sp?) airou xu&p- 
vuat'— " Prima quidem et perfectissima sedes Deo tribuenda, hujm; 
animalis genitori; secunda vero diis, qui ejus partes gubernant." 

IY. Imo eousque rationis sub auspiciis et ductu nonnulli progress! 



CAP. XII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. 251 

sunt, ut hujus unius Dei opificis causa, omnem cultum idololatricum 
abjiciendum arbitrarentur. Egregie Sophocles. Vid. Soph. Frag. :— 

E/V fa.l'i aXtifaiuiffiv, 11$ Iffnv S-tos, etc. ; — 
" Est unus Deus, qui coeli machinara solus condidit, 
Caerulea ponti terga et infrones notos. 
Ac nos miselli pectore errantes vago 
Calamitatum finximus solatium; 
Formas deorum saxeas aut ligneas 
Aurove ductas fusili aut eburneas, 
His dum immolamus, dum stato augustos die 
Reddimus honores, et nos remur pios." 

Et Justinus Apol. ad Imp.: To) ds nut ^ ds?v ^sipuv [epyoi] 
Kpoffxvvsi'v., Mivdv8pw rOJ XO/AIKUJ nai ro/jj ravra ^ffacv, ravra tpp 
" Opera autem manuum hominum, non esse adoranda, Menandro 
comico, et qui eadem dixerunt, suffragamur." 

Y. Probabile etiam est, libros istos Numse Pompilii,— quos sub 
Janiculo inventos an. ab U. 0. DLVI. in comitiis publicis cremari 
jussit senatus, quoniam, eis lectis, juramentum pollicitus est Q. 
Petilius prsetor urbanus, ad religiones dissolvendas illos spectare, — 
unum Deum, euinque sine simulacris colendum docuisse. 

VI. Hunc autem Deum unum, summum Jovem vocandum gen 
tiles sui temporis contendisse, ostendit Lactantius. Inde Valerius 

Soranus : — 

" Jupiter omnipotens, regura, rerumque, deiimque 
Progenitor, genetrixque deum, Deus unus et omnis." 

De eo notissimum est aureum illud Orphei ad Musseum carmen: — 

• Movvov ^l tffopet x,i>ff(Jt.oio avKxref 

ETf i<rr', ulroyiv-hs* 1*0; sxyovu •Tfu.vra. rtruxrcti, 
*Ev 3' KVTOS vriptyiyvirKt' ov$i rif etvrov 
~E.lffopu.il S-VJJT&/V, aurog ^ 7« travra; opccTetr — 

- " Solum, regemque hunc orbis adora : ' 
Unicus est, per se exsistens, qui cuncta creavit, 
Inque his ipse exstat ; nulli e mortalibus unquam 
Lumine conspectus, mortales conspicit omnes." 

Atque iterum: — 

Eif Zivs, tig 'Ai%j?» &s r.Xios tls &.iovvffos t 
Ei; &iog tv vrcivTlffffi'— 

" Jupiter est unus, Pluto unus, Bacchus et unus, 
Unus Sol, Deus unus in omnibus." 

Is est, de quo Virgilius ex Homero solenne illud toties decantat: — 

- " Divum pater atque hominum rex." 
Etiam Serapim esse voluerunt; ut in epigrammate: — 

'Efl"<ra [At tyuv/iwrot S'lav f&iyav citytiirov aiviT 



Nam Serapisest nomen eflrra/^a/tA^arov; atque ita dicebatur teste He- 
sychio; nisi quis nomen Jehovah per Inra vuvfevra, [7 pa/war a] indicari 



252 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. [LIB. III. 

arbitraretur. Recte ideo Tertullianus, Apol. cap. xvii., docet, "Etiam 
cultores idolorum cum in angustiis sunt, oculos ad ccelum [tollere], et 
oblitos deorum, unum Deum naturaliter invocare." Similia habent, 
Justinus de Monarchia Dei, et in Apologiis; Athenagoras in Lega- 
tione; Clemens, Strom, iii.; Arnobius, lib. ii. contra Gentes; Lac- 
tantius, lib. xi. Preparat. Evangel, cap. ix. ; Theodoretus de Curand. 
Graecor. Affect, lib. ii. Egregie in Apotlieosi Prudentius, 268-277:— 

" Consule barbati deliramenta Platonis, 
Consule et hircosos Cynicos, quos somniat, et quos 
Texit Aristoteles torta vertigine nervos ; 
Hos omnes, quainvis anceps labyrinthus et error 
Circumflexus agat, quamvis promittere et ipsi 
Gallinam soleant, aut Gallum, clinicus ut se 
Dignetur praestare Deus morientibus aequum. 
Cum ventum tamen ad normam rationis et artis 
Turbidulos sensus, et litigiosa fragosis 
Argumenta modis, concludunt numen in unum." 

Omnes autem has unius Dei notiones gentium sapientissimos in- 
clusas tenuisse, neque eum cultu et obedientia tanquam Deum 
glorificasse, luculenter ostendit apostolus Epist. ad Rom. cap. i. 



CAPUT XIII. 

SEU DE ORIGTNE ET PROGRESS!! IDOLOLATRI^. — CAP. XT. 

Notionum unius summi Dei corruptio nova et pestifera — Locum ejus occupat 
Jupiter Homericus — Veri Dei contemptus — Ciceronis de Judaeorum religione 
judicium— -Jupiter Cretensis, uhi natus, et mortuus — Papinii et Caliiinachi 
sententia — Sepulcrum Jovis in Greta — Callimachi scholiastes — Jovis manes 
— Summanus — Dis pater, manes qui et quales — Simulacra ad effigiem cor- 
porum ficta — Animae in ccelis et umbrae apud inferos — Sabaismi reliquiae — 
Veri Dei notiones cum Jovis et Soils superstitione confusae — Duodecim dii — 
Origo superstitionis — Aou/xovfuv cultus antiquus, recensque — Convivium ^utif- 
KoiOeov — Deorum turba innominata. 

I. OBSCTIRA ista unius summi Dei notione antiquus generis hu- 
mani hostis abutens, nova et mirinca ludificatione idololatras adortus 
est. Ex diis fictitiis aliquem in locum ejus suffecit. Alios omnes 
ei Altissimo aut assidere, aut famulari finxit. Is Jupiter erat Ho 
mericus, qui de potestate sua in numina inferiora ineptissime glo- 
riatur, J IX/cc5. 0. v. 5-27: — 

KixXtsri ptu, VO.VTIS rt &M, •ffo.ffa.t ri SIKIVM, 
"OQp f,"#a t TU. ftt 3-vp.cs Iv) trry^iffff 
M«T£ rig oSv Sfatta. Sto; <r'oyi, ^.r.TS <ri; 



AiviTr'- o<ppa, rd^ia-Toe. rtXivryiffu ruSt ipyct. 
"Ov ^' «v tyuv u.Ku,vtv0t Siuv i6'iXov~a. vew<ru 



CAP. XIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 253 



ov xttra xotr/tov 

"H ftiv t>.av pi-^tu If TeHpretpov tispo 
TjJXs ^aX', fat fiatiiffrov vwo %d»vo; i<rri 
"Eytftx. fft^ripiifti Ti vvXm x,xi ^ri^Kio; oiiooe 
Toff/rav cvipS* 'A'iotiu, ofov oi/pxvos l<r<r ctwo 
TvutriT tviiP, otrov itf&i B-ieav xdpTtffTOf K 
E< 2' eiyt, fttfii**ftt S-sel, "vac. ifitft feivri 
in* \\ ovpavotttv xpiftciirKvris, 



*AXX' ovx av if>vffoc.ir «| oitpxvcfav 
Z5Jv' t-Varav ftri<rrup', cv$ ti ^ctaX 
*AXA' ore Jn »«' iy&> vr?o$ 

xsv ya/»? IpvffutfA , etury rt 

fjc.iv xtv {'ors<Ta <7tto\ I'tov O 
Aijffaiftyv <ra Vt x aurs f^irr.osx WUYTX yivviry 
lofftrov \yu vripi T' tipi S-tuv, tftpi r dp avfyufuv. 

Hsec ille; quse omnia ex doctrina Stoicorum, Platonis, aliorumque 
ad res naturales frustra conatur accommodare Eustathius. Sed eo 
is Homeri dicta ssepe deducit, quo ipse pertinere nunquam est sus- 
picatus; non aliter, quam quod Donatus facit in explicatione con- 
ciliorum Terentii. Egregie Plato in PhaBdro, " Si quis/' inquit, 
" fabulis poeticis non habens iidem ad convenientem sensum eas 
velit traducere, tanquam rusticana quapiam fretus sapientia, otio 
nimirum magnopere indigebit." Jupiter autem hie cui dominii 
supremi prserogativam, atque, quaa Deo summo propna arbitrati 
sunt, assignarunt, non alius erat a famosissimo illo nebulone Cre- 
tensi, seu ipso potius diabolo, Jovis illius Cretensis traditione larvato. 
Maximus orator ad pontifices pro domo sua, cap. Ivii.. " Te, Capito- 
line, quern propter beneficia populus Romanus Optimum, propter 
vim Maximum nominavit ; teque, Juno regina," etc. Deum Opti 
mum, Maximum, Simulacrum Capitolinum, Junonis Maritum, tur- 
pissima confusione eundem fingit Statius, Thebaid. lib. iv. 782 : — 

- " Quails Berecynthia mater, 
Dum circa parvum jubet exultare Tonantem 
Curetas trepidos." 

II. Itaque quamvis unuin summum numen profiterentur, Deum 
unicum, quornodo se ipsum revelaverat, penitus spreverunt Inde 
religionis Judasorum contemptus, qui soli unius Dei veri notitiam 
habuerunt. Cicero Oratione pro Lu. Flacco testis est locupletissi- 
mus. " Sua cuique civitati religio, Lasli, est/' inquit, cap. xxviii., 
" nostra nobis. Stantibus Hierosolymis" (hoc est, dum sui juris esset 
Judaea, nondum Romanis subjecta, nam urbs neutiquam turn tern- 
poris eversa erat), " pacatisque Juda^is, tamen istorum religio sacro- 
rum a splendore hujus imperil, gravitate nominis nostri, majorum 
institutis, abhorrebat: nunc vero boc magis, quod ilia gens, quid de 
imperio nostro sentiret, ostendit armis; quam cara diis immortalibus 
esset, docuit, quod est victa, quod elocata, quod servata." 



254 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [UB. III. 

III. Hinc de Jove isto suo, quern hominem ex hominibus ortum 
scirent, animi consilium explicare nunquam poterant. Doctissimus 
poeta, qui Tonantem suum parvum fuisse agnoscit, mortuum tamen 
negat, Thebaid. i. 277:— 

" Tamen hie tibi templi 

Gratus honos; placet Ida nocens, mentitaque manes 
Creta tuos." 

Quse ille ex Callimacho hauserat, Hymno in Jovem : — 

Ziu, ff\ ftlv l^aioiffiv Iv ovftffi tya-fft yivi<r6tu, 
Ziv, ff\ iv ' ApxuSiy vo<rif>ov t wcirip, 1'^ivfftx.VTO 
Kpwrts Kit •^{vffTO.i ; xaii yap <ra^av, u eivx, ffi'io 
Kftj'rts irixr'nva.vro, ffu X' ol S-av£f, itrtri yap ethr — 

"Jupiter, te quidem Idaeis in montibus aiunt natum esse; 
Jupiter, te in Arcadia : utrum, pater, mentiti sunt 
Cretenses semper mendaces; etenim sepulcrum, rex, tuum 
Cretenses exstruxerunt ; sed tu non mortuus es, nam semper es." 

Ut Cretenses autem mendacii arguerent in sepulcro Jovis, figmen- 
tuoi non ineptum excogitarunt, cujus meminit in Callimachum 
vetus scholiastes. 'Ev K^r^, inquit, Jcr/ rf rdpy rw M/vwog, 
' Mivvog rov Aibg rdpog' ru %pi>vw de rb rov M/vwog a<njXf/^^t 

ivai A/og ra^og* Jx rourou Xsyovffi Kpqreg rbv rdpov rov A/og* — • 
''In Greta Minois sepulcro titulus inscriptus erat, Minois rov A/og, 
seu filii Jovis sepulcrum; cum autem temporis successu oblitera- 
retur nomen Minois, mansit tan turn Jovis sepulcrum; atque eo 
dixerunt Cretenses, Jovis illud esse sepulcrum/' 

IV. Hoc autem nomine Callimachum ridet in legatione Athena- 
goras, quod, cum genitum ex hominibus Jovem suum crederet, non 
admitteret hominis mortalis sepulcrum. Ineptus etiam erat, cum 
rogaret, utri mentirentur, Arcades an Cretenses, ortum Jovis sibi 
vindicantes, dum tres Joves fuisse doceat Cicero, libro tertio de 
Natura Deorum, quorum duos priores ab sethere et coelo genitos, in 
Arcadia, tertium a Saturno, in Creta, natum fuisse, scribit. An- 
tiochum etiam sophistam, Cretensium ob Jovis sepulcrum causam 
egisse, memorat Philostratus in Vit. Sophistarum, lib. iL, ibidernque 
sepultum probat, ex Ephemero, Lactantius. 

V. Ipse etiam Pluto, non nisi Jovis mortui manes erat; atque 
inde Summanus, hoc est, manium summus dictus. TJnde initium 
carminis devotorii: " Dis pater, sive Jovis manes, sive quo alio no 
mine fas est nominare." Nam rectissime adnotat Salmasius, " Diatriba 
de Mutuo," quorum animae erant coelo receptaB, eorum manes apud 
inferos positos fuisse. Manes enim isti fuere. quasi simulacra cor- 
porum anima carentium, quse Grsecis <rx/a/ et rfdaXa xaptvruv dice- 
bantur; de quibus multa egregie disserit in PraBlectionibus doc- 
tissimus Reynoldus contra Bellarminum, qui contendit t'/dufi.ov esse 
tantum simulacrum rei falsaB, seu nunquam exsistentis. Umbra hjjec 
Lucretio est, "lumine cassus aer/' lib. iv. 369. Sic Herculis simula- 



CAP. XIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 255 

crum, quamvis dudum in deorum numerum relati, apud inferos collo- 
catur ab Homero. Et simulacrum illud Achillis, quod ab inferis 
excitatum est ab Apollonio Mago, sibi a Thessalis tanquam Deo 
cuidam sacra institui reposcebat. Auima ideo umbra non erat. quam 
superne collocarunt; neque corpus, quod in terra deficere viderunt; 
sed simulacrum ita ad corporis effigiem fictum, ut videri possit et 
cognosci ab iis quibus notus erat ille, cujns erat umbra, non autem 
tangi. JEneas apud Virgilium, Mn., ii. 771 : — 

" Quserenti .... 

Infelix simulacrum atque ipsius umbra CreiisjB 
Visa mihi ante oculos, et nota major imago." 

Deiphobi etiam umbram mutilam fuisse, ad corporis instar, quod 
male multaverat Menelaus, ^En. vi. 494: — 

" Atque hie Priamidem laniatum corpore toto 
De'iphobum vidit lacerum crudeliter ora." 

Hunc itaque Jovem, quern natum fuisse confitebantur omnes, sepul- 
tum plurimi, cuj usque manes apud inferos collocabant, in summi 
Dei solium evehere, et omnem conati sunt in eo Unius veri Dei 
notitiam exhaurire. Hinc etiam in gentium cultu, et sacris omni 
bus, mirifica semper erat frustratio, non ilia minor, nee minus ridi- 
cula, quam in duplici Amphitruone, duplicique Sosia, finxit Plautus. 

VI. Neque adhuc fmitur confusionis acervus. Apud omnes pene 
ubivis idololatras, Sabaismus, seu corporum coelestium cultus statio- 
nem, aliquam saltern, si non illam, quam ab initio obtinuerat, fir- 
miter tutatus est. In eo Sol, solus erat, supremus, altissimus, pene 
unicus Deus. Hie etiam Summi Dei locum occupavit. Id antea 
pluribus ostendimus. Hinc nova delusio, nova frustratio orta est, 
quasi ludos facere miseros homunciones caecitate et sceleribus man- 
cipatos antique serpenti fuisset volupe. Veri Dei notiones, Jupiter 
Cretensis, seu Satanas eo idolo larvatus, et Sol, sidus cceleste, optima, 
pessima, in unum idolum confusa fuere. 

VII. Sed ulterius adhuc progressa est misera hsec superstitionis 
idololatricse confusio. Deo vero in ccelis inserviunt, nutum ejus in 
omnibus exspectantes angeli, nobilissimse creaturse. Hujus etiam 
notitias aliquas retinuerunt gentes, ut est apud Orpheum : — 



vcu vrvpowrt 
oitri ftift'/i^t fiporoT; u; <ravTa, 



Sed in hoc etiam lucis divina? radio obtinet illud Judas, ver. 10, 
* Otfa <pv<nxug, us ra aXoya ^wa fcr/Vravra/, Iv rovroig <p8sipovrai. Angelos 
hosce, in nescio quos deos minores, mundi fabricatores, et guberna- 
tores inferiores, summa religione, et cultu divino adorandos et colen- 
dos, mutaverunt. Hisce in Hellenismo deos, quos vocant. majorum 
gentium, qui semper Jovi adstiterunt, hominum deificatorum praa- 
cipuos substituerunt ; Dei loco et angelorum, umbras Jovis, et deorum 
majorum gentium, amplexantes. 



256 OIITUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^E. [LIB. III. 

VIII. Etiam Soli rninora numina, deastros, inserviisse finxerunt. 
Prsecipue ficta duodecim zodiac! signa; inde duodecim deos secundi 
ordinis, ant undecim, cum ipso Jove in Hellenismo etiam adnrise- 
rtmt. Omnes disticho hoc Ennins inclusit : — 

" Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars, 
Mercurius, Jovi, Neptunus, Vulcanus, Apollo." 

Alii duodecim prater ipsutn Jovem, ei scilicet consiliarios et adses- 
sores attributes fuisse dicunt. Ita Seneca: "Secundum quidem 
mittit Jupiter, sed ex consilii sententia ; duodecim enim deos advo- 
cat." Inde consentientes dicebantur, quia in omni sententia, in 
ccelis ferenda, eorum consensus interrogatus. Unde illud Augustin. : 
"Quis ferat, quod neque inter consentientes deos, quos dicunt in 
consilium Jovis adhiberi, neque inter deos, quos selectos vocant, 
felicitas constitute est." Alii undecim praster ipsum Jovem sta- 
tuunt: " Si undecim deos praster se secum ad ducat Jupiter/' Plau- 
tus, Epid. v. 1, 4 : " Duodecim deis, plusquam in coelo est deorum 
immortalium, Mihi nunc auxilio adjutores sunt," ibid. v. 2, 10; quibus 
innuit totidem esse in ccelo. Et Demochares: r n Qsotppatrs, 'Adr,va/o/ 
%ffa.v «XX' ou% 01 dude'/ta Sso/ 01 drtdfyvreg' — " Theophraste, judices 
erant viri Athenienses, non dii duodecim." Hisce omnibus simul arse 
passim erectse, in agro Iliensi: 'ET/ r<£ Aexrti {3ufj,bg ruv dMdexu, Ssuv 
ds/Kwrar xaXoDtf/ ft 'AyojtM/»w»g ifyvpa, Strabo, Geog. lib. xiii. cap. i. 
Atque iterum: EJr' 'A^a/wv X//A^V 6Vou o/ (Suftoi TMV dov&txoe dibiK Et 
Athenis in ipso foro a Pisistrato Tyranno, quod testatur Thucydides, 
Histor. lib. vi. Isti, teste Apollodoro, arbitri adhibiti fuerunt inter 
Neptunum et Minervam, de nomine Athenarum litigantes, coramque 
iis Mars casdis Halirschothii reus, causam capitis dixit in Areopago ; 
hoc est, ad saxum, ab eo judicio postea ita vocatum. Inde ccena 
duftsxd&tog Augusti apud Suetonium, cui tot aderant hospites cultu 
deorum ornati. 

IX. Ortus superstition is ex ^Egypto referente Herodoto, lib. ii. 
cap. iv. : Awdstta ^swv, inquit, scrwvu/A/ag sXgyov crpwroug A/yi/crr/oug vo/^/tfa/, 
xa/ "EXX>jva? -?ra/?a trp'euv dvahaGtfv — " Duodecim deorum nomencla- 
turam dicunt primos ^Egyptios invenisse, atque Grascos ab illis acce- 
pisse." At duodecim dii apud ^Egyptios nihil aliud erant, quam 
totidem signa zodiaci. 

X. Hos inter unum, ut diximus, ceteris omnibus infinite praatu- 
lerunt, reliquos autem ad illius arbitrium se componere finxerunt. 
Unde illud Plauti in Ca'sina, A. ii. Sc. v., v. 23. 

" Unus tibi hie dum propitius sit Jupiter, 
Tu istos minutos deos cave flocci feceris." 

Et Ulysses de Hectore ad Achillem apud Homerum: — 

Ma/vera; lxvu,<yXas v'uruvo; &u, otii n rin 
'Avipx; evoi Stavf — 

" Perf urit iramensum fretus Jove, nee reveretur 
Mortalesve deosve." 



CAP. XIII.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRLE. 257 

Hos ideo munere quodam mediatorio, mortalium vice, apud Deum 
ilium summum functos esse ; arbitrati sunt. Nullum drama frequen- 
tius occurrit apud poetas, quam secundi ordinis deorum precum, ad 
summum ilium pro illis, cum quibus iiscum aliqua intercesserat ne- 
cessitudo. Sic Venus pro Teucris periclitantibus, apud Yirgilium 
Mil. x. 18-20:— 

" pater ! hominum divumque aeterna potestas ! 
Cernis ut insultent Rutuli? Turn usque feratur 
Per medios insignis equos?" 

Qualia sunt ista Pindari Pyth. carm. vi. 23 : — 

•• MaA/o'Ta (x.\v Kpovfiav, 

"BctpVOfKV ffTipOfOLV XlpCCUVUV Tt VffUTOlVlV, 

Qiuv 



Ipsos autem mediatores, mortales, orationibus precibusque, prose- 
quuti sunt; perinde ac hodie etiamnum inter pontificios doupoviuv 
cultus peragitur; de quo consulenda doctissimi Medi, de Posterior um 
Temporum Apostasia, Diatriba. Atque ita Deo et angelis, sole et 
zodiaci signis, Jove Cretensi aliisque demortuis, horrenda superstio- 
nis dementia confusis, omnes de uno notiones, corruptse, vanse, et 
inutiles prorsus redditas sunt. 

XI.. Nihil opus est, ut de cetera deorum turba, quorum origo in- 
certissima, quidquam dicamus. Eos in superos, inferos, et medioxu- 
mos, alibi in magnos, minimos, et patellarios, dispescit Plautus. Su- 
perum plebem, vocat Ovidius, In Ibim, 79 : — 

Vos quoque, plebs Superum, Fauni, Satyrique, Laresque, 
Fluminaque, et Nymphse, Semideumque genus." 

Horum fabulis concinnandis vix ullibi idem senserunt veteres; pro- 
inde Pausanias in Boeotic. Postquam Thebanorum circa deos aliquot 
opinionem recensuerat, addit, Ka/ 'Miya?£xsi s$ avrr,v ov% o^aoXoyoD^/' did- 
<popa xai ra, >,o/cra, wg rb croXu, aXX^Xc/g Xsyovffiv "EXX^i/gj- — " De rebus 
hisce plerumque inter se dissentiunt Gra5ci." Omnes in certas clas 
ses distribuerunt, nonnullos ccelo assignantes qui U7r^oy/?av/o/, Ivovpavio/, 
et Itfovpdvioi dicti, quosdam aeri, qui svaiQzpioi, ivaspioi', alios terra3, 
marique, qui communiter s^/yg/o/, et distincte, sv^ovio^ JvaX/o/, 

inferis alios, qui u-Toyg/o/, p/0oi//o/, vvro^Qovioi, 
dicebantur et ab omciis peculiaribus, et curis; kr/oD^ 
ptioi, %'svioi, Karptoi, ayopaTo^ ewixdpirioi, ffrpdnoi,rpo < 7raioij% i oi, ixiffioi, 
KaQdpffioi, ffurqpzg, afftpdXsioi, tfuXufMv 
etc. Nemo autem pene est, qui nescit, totum 
hoc scenaB ethnicse choragium, in religionem Christianam intulisse 
Papismum. 



VOL, XVIL 17 



258 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRI^. [LIB. III. 

CAPUT XIV. 

SEU DE ORIGINE ET PROGRESSU IDOLOLATRI.E. — CAP. XII. 

Idololatrise in omnem confusionem progressus — Gentium dii peculiares ab ipsis 
adsciti — Plurimorum avroQiiaftos — Alexandri apud Lacedaemonios lx.$kuaig — • 
Fabula de Tiberio Christum in deorum numerum referre volente — In fingen- 
dis simulacris, et diis pingendis, religionis omnis contemptus — JEgyptiorum 
amentia — Poense adversus deos peregrinos legibus constitutse, unius veri Dei 
cultoribus soluin inflictae — Justini Martyris verba vere aurea. 

I. DIXIMUS de iis quos vulgo et communiter, consentientibus 
sufFragiis, per totum peue terrarum orbem religiose venerata est 
idololatrarum turba. Invalescente polytheismo, quseque gens, omnis 
ci vitas, cuncti populi, quoscunque vellent sibi deos asciverunt. Serio, 
joco, publice, privatim, ex traditione veteri, auctoritate prsesenti, 
vanis affectionibus, ubique pullulavit numinum seges amplissima. 
Has novorum deorum origines refert Pausanias, Artie, i. : Qebv, in- 
quit, de ' A/j,<piapaov tfpuroig 'fl/?wcr/o/g xareffrq vofAi^eiv vtfrepov 8s nat -Trdvreg 
*EX>.7jv££ ryrivrar xara\'e£ai de xat aXXovg t%u yevoftsvoug TOTS avOpMtfoug, 01 
$suv "EXX7J0V n/j,ag e^ouffi, roTg de avdxetvrai voXeTg' — " In deorum nu- 
merum Amphiaraum primi omnium Oropii retulerunt, quos reliqui 
Grseci sequuti sunt. Possum etiam alios recensere, quibus, cum homi 
nes antea fuissent, Graeci divinos honores habuerunt, quibusque etiam 
urbes dedicatee sunt/' Passim enim tandem coDsuetudo obtinuit, ut, 
cum quis hominibus placuisset, Deus esset; unicuique enim populo 
jus erat, quemcunque vellent, in deorum numerum referendi. Atque 
hinc non levis controversia publicanos Romanes inter et Grsecos 
oriebatur. Cum enim lege censoria cautum esset, ne deorum im- 
mortalium agri vectigal penderent, strenue negabant publicani 
immortales esse ullos, qui aliquando homines fuissent, teste Marco 
Tullio, lib. iii. de Natura Deorum. 

II. Etiam Alexander, Caligula, Claudius, Domitianus, aliaque 
scelerum monstra, vivi dei censeri voluerunt, securi forsan quod 
mortui forent apud inferos. Insaniam istam eleganter exagitat 
apud Curtium Calisthenes: " Scilicet/' inquit, " ego et tu, Cleo, deos 
facimus? a nobis divinitatis sua3 auctoritatem accepturus est rex? 
potentiam tuam experiri libet; fac aliquem regem, si deum potes 
facere; facilius est imperium dare quam ccelum/' Qu. Curt. lib. viii. 
cap. v. Laced semonibus autem ob negatum jus Deitatis vis intentata, 
donee eo more admissus est, quern legitimum fuisse negaret Cicero, 
qui adeo exagitat dedicationem domus suaa Clodianam. " Quoniam/' 
inquiebant, "Alexander vult deus esse, deus esto." Athenienses etiam 
turn temporis, Demadem oratorem decem talentis multasse, quia, ut 
Alex and rum pro deo agnoscerent, iis persuadere conatus est, tes- 



CAP. XIV.] ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATRIJG. 259 

tatur Athenseus, lib. v., quamvis eosdem postea Demetrio Poliorcetae, 
quantillse Alexandri parti, vivo et prsesenti divinos honores detule- 
runt. Claudii avroQs'/gpog ad tonitru sonitum evanuit; in tentorium 
enim fugiens, " Hie Deus," inquit, " est, non Claudius." 

III. Ex hac inter gentes consuetudine enata est fabula. Tiberium 
tentasse Christum in numerum deorum Komanorum referre, senatu 
vero refragante, proposito destitisse. Istiusmodi fabulas divulgasse, 
utinam nunquam bonis viris in mentem venisset; Deus ne siverit 
quis in posterum eis fidem adhibeat. 

IV. Reges, etiam et imperatores Romani quoscunque vellent, 
in censum deorum retulerunt; ipsi omnes post Julium, aut dii, 
aut hostes a senatu judicati: unde moribundi Vespasiani scomma; 
"Ut puto, Deus fio." Ut autem, qui pro Deo haberetur, ple- 
rumque necesse erat, ut moreretur purpuratus; unde de Diocle* 
tiano Eutropius, " Contigit ei, quod nulli post natos homines, ut 
quum privatus obiisset, inter divos tamen relerretur." Quod tamen 
baud usquequaque verum. Alexander divinos honores Hephae- 
stioui amico deferri jussit, et sacrificari, Curt. lib. x. Et ipse 
Antoninus Caracalla, homiuis monstrum, a Macrino, qui eum occi- 
derat, inter deos relatus est, teste ^Elio Spartiano. De Hadriano 
Antinoum Amasium primum sacrificante, ut extis ejus ad ^avrsiac, 
et payyavtias uteretur, deinde in deorum numerum referente, atque 
ubivis terrarum simulacra ei ponente, horrenda historia est apud 
Dion em Histor. lib. Ixix., quam impietatern pro meritis exagitant 
Clemens in KporptieTiKfi, et Tertullianus in Apologia. Privatis etiam 
quoscunque vellent privatim colere concessum. Testatur Cornelias 
dictum ad Caium Gracchum filium, " Ubi mortua ero, parentabis 
mihi, et invocabis deos manes parentis; eo tempore ne pudeat, 
eorum Deum preces expetere, quos vivos et pryesentes relictos et 
desertos habueris." 

Y. Hie vero omnis religionis, omniumque Deitatis notionum con- 
temptus eousque progressus est, ut ludus demum fuerit turpissima 
quaaque scelera pudendis superstitionibus immiscere. Quibus flagi- 
tiis usi sunt, in fingendis et pingendis deorum simulacris, videat 
Lector apud Plinium, lib. xxxv., cap. ix. x. Nihil pictoribus (de 
quibus inquit Cicero, " Nos deos omnes ea facie novimus, qua pic- 
tores, fictoresque voluerunt/') usitatius erat, quam meretricum sibi 
delectarum imaginibus, Deas pingere; quod fecit Arellius, qui nun 
quam non alicujus feminaB amore flagrabat. Et simulacrum, quod 
in domo Ciceronis, nomine Dece Libertatis, consecrabat Clodius, pro- 
bat ipse in Oratione ad Pontifices pro domo sua, Tanagrseam fuisse 
meretricem. Ita nullibi magis quam in ipsa relrgione, omnem re 
ligionis sensum abjecisse videantur. Victum itaque genus humanum, 
etiam triumphavit serpens antiquus; neque satis habuit devinctos 
sibi ten ere, nisi insuper captivos pro- ludibrio haberet, atque inter se 



260 ORTUS ET PROGRESSUS IDOLOLATPJyE. [LIB. III. 

armis et bello fcede committeret, ineptissimarum superstitionum 
causa. Tale est egregium cascitatis et miseriae humanse sub jugo 
Satanaa laborantis documentum, quod in vicinis, ut ille loquitur, 
Mgypii populis exhibet Satyricus, Sat. xv. v. 33-38. Ta?da belli 
Crocodilus: — 

" Inter finitimos vetus atque antiqua simultas, 

Immortale odiuin, et nunquam sanabile vulnus 

Ardet adhuc Ombos et Tentyra. Summus utrinque 

Inde furor vulgo, quod numina vicinorum 

Odit uterque locus ; cum solos credat habendos 

Esse deos, quos ipse colit." 

Eousque autem pugnam, causa hac susceptam, eontinuasse scribit 
utrumque populum, donee victos victores comederent, ib, 77-83 : — 

" Labitur hie quidam nimia formidine cursum, 
Praecipitans, capiturque : ast ilium in pluilma sectum 
Frusta, ac particulas, ut multis mortuus unus 
Sumceret, totum corrosis ossibus edit 
Victrix turba; nee ardenti decoxit aheno, 
Aut verubus: longurn usque adeo, tardumque putavit 
Exspectare focos, contenta cadavere crudo." 

Fide pene historica poetam hanc incredibilem ^gytiorum feritateni 
retulisse mihi persuadent, cum innatus adhuc et csecus plurimorum 
ob disseusiones circa res nullius pene in religione momenti furor, 
turn nonnullorum fere ejusdem generis facinora, quas ipsi nomine 
tenus Christianis perpetrarunt, adversus innocuos ChristianaB reli- 
glonis professores. 

VI. Verum, utcunque inter se lites et inimicitias exercuerint ido- 
lolatrse, in eo omnes conspirasse videntur, solum verum Deum 
ejusque cultum aspernari. Quamvis ideo lege cautum esset Athenis, 
ne quis ^sva dauptvia veneraretur, atque Romas duodecim tabularum, 
" Ne quis separatim deos haberet, neve novos, neque advenas, nisi 
publice adscitos, privatim col eret," nemo tamen,(uno excepto Socrate, 
cujus erat accusatio, 'Adr/cs? 'Swxpdrqg oug f&ev ?) 'TroX/g vofLi^n ^soyj ou 
^wv, ere pot, ds xaiva dai t u6vta swyovftevos,} religionis \ioJata3 ob alium 
Deum, praster eos, qui publice adsciti fuerunt adoratum, postulatus 
inveniri potest, nisi qui unicum verum Deum veneraretur. Exori- 
ente autem Christianismo maxime eruperunt ista hominum insania, 
et Satanee invidia. CaBcitatem autem istam et rabiem elegantissiine 
imperatoribus philosopliicis exprobrat Justinus antiquissimus scriptor 
Christianus; cujus verbis vere aureis digression! huic finein imponere 
placet. Mo to/, inquit, (&j<fwj&tQ<x 3/' wopa rov X^/oroD* nai fj^/jdlv adixouvrs$ 
tog apapruXo} avaipovpsQa' aX\uv aXXct^oD %ai d'-vdpa GeZopsvuv xai KOTOL- 
Wjg, xui nvg Kai a/Xovpovg, xai xpOKofitihovs, xaJ ruv aXoywv ^ucav ra ToXXa' 
xai cu TOJV avruv UKO KUVTUV r/^w/x-stwv, dXXa aXXwv aXXo^oVs, ug sJvui dffs- 
J3e?$ aXX^Xo/g irdvras, 8/a TO ^ roc, aura ff&Seiv. "Ovzp p6vov 1/xaXs/P 



CAP. XIV.] ORTUS ET PROGRESSTJS IDOLOLATRm. 261 



xviff/xg %at sv ypo(,pa?g ffrepdvovs za,} ^vffiag tp'-pofiev or/ yap ou ra aura, Tap* 
(tic, fj.lv Sso/, Trap' olg ds $»j^/a, crap' o7g d' hptfa, vsvo/Mffftwa sffriv axpiZug SKI- 
ffratfa — "Soli odiis expetimur ob nomen Christ! ; et cum nihil in leges 
committamus tanquam peccatores ad necem rapimur; aliis alibi et 
arbores, et flumina, et mures, et feles, et crocodiles, et rations caren- 
tium animalium multa colentibus. Et quidem non eadem cunctis 
sed alia alibi venerantibus, ita ut in universum impii alii aliis sint, 
quia non eadem colant sacra, Atqui id unicum habetis, quod nobis 
criminis loco objiciatis, non eosdem nos vobiscum deos colere, neque 
mortuis libationes, et nidores adipum, neque signis atque statuis co 
ronas et victimas ofterre ; cum eadem animalia, apud hos quidem 
numina, apud alios feras, apud quosdam hostias esse. certo sciatis." 



LIBER IV. 

/ 

CAPUT I. 

DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. 

Piorum theologorum status et conditio post apostasiam Babylonicam — Abra- 
hamus superstitionibus implicitus ante vocationem, Jos. xxiv. 2 — Fabulae 
Judaicae de Ur Chaldeeorum, et Abrahamo in ignem conjecto — Vocatio Abra 
ham!, quomodo facta, et quando — Theologiae Noachicae ampliatio — Foederis 
divini renovatio — Circumcisionis institutio — Ecclesiae a mundo nova sepa- 
ratio completa. 

I. BABYLONIC^E seu Nimrodicaa apostasise, ortum, progressum, 
eventum exitialem, idololatrige primordia investigantes superiore 
dissertations exposuimus; ita theologiam naturalem ex prsesenti 
nostro institute expedivimus. Ecclesiam apostaticam catholicam 
pene fuisse ex eventu patet. Noachus quidem, cum turris Babylo- 
nica exstrueretur, adhuc erat in vivis ; et superfuit rebellum nepotum 
dispersioni. Accidit enim superba hsec defectio, anno vitse Noaclii 
septingentesimo secundo, cui superfuit annos ducentos quadraginta 
et octo, aut eo circiter; atque adeo Semus multo plures. Eos 
imquam a vero Dei veri cultu defecisse, impium esset suspicaii 
Vivente itaque adhuc Noacbo, multi sine dubio, praasertim ex iis, 
apud quos mansit linguae primaavse peritia, et usus Deo Creatori 
omnium in redemptore promisso adhaeserunt, et in sacro cultu ejus 
perstiterunt. Prout mos est veritatis testibus, in omni apostasia 
catholica, hie illic dispersi, odiohabiti, impiorum persecution! bus ob- 
noxii, vitam in tcrris serumnosam egisse videntur. Rebus itaque 



262 DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. [LIB. IV, 

divinis, atque humanis in hunc statum redactis, cum idololatria indies 
cresceret, et multiplicaretur, cumque impietas et iiequitia hominum 
magis magisque invalescerent, omni spe reformationis ecclesiastics, 
aut ad bonam frugem revocandi humanum genus, abjecta; novam 
ecclesiam, nova theologia instructam, erigere Deus constituit. Hoc 
vero nisi per aliquorum a reliquis separationem visibilem fieri non 
potuit. Factum itaque ilia est in vocatione Abrahami (qua3 Geneseos 
undecimo et duodecimo memoratur), qua proposition istud suum 
Deus absolvit. 

II. Ab -ecclesise autem renovatione in familia Noachi post diluvium, 
per ampliationem theologian AdamicaB postlapsariaB in fcederis ex- 
pressi pactione, usque ad apostasiam et maledictionem Chami, anni 
intercesserunt 40, aut eo circiter. Tarn diu pura, recens post dilu 
vium instaurata ecclesia duravit. Abs ea reformatione, quas in 
ejectione Chami et families ejus, e ccetibus et communione piorum 
facta est, ad defectionem Babylonicam, anni fuere 62. Tarn brevi 
femporis- spatio, horrendum in modum a veri Dei cultu descivit 
ecclesia ista reformata. Inter defectionem autem istam et separa 
tionem Abrahami, inque ejus vocatione nova? ecclesire institutionem, 
anni intercesserunt 324. Omne ideo temporis spatium, quo cultus 
divini, et obedientiaB Deo debits, regula et norma erat theologia 
Noachica, anni fuerunt 426. 

III. Ipsum Abrahamum ante vocationem solennem, BabylonicaB 
defectionis et sceleris contagione aliquatenus contaminaturn fuisse, 
Scriptura refert, Jos. xxiv. 2, " Trans fluvium" (Joshua Israelitas 
alloquitur) " habitaverunt patres vestri primaBvi, Thara pater AbrahaB, 
et pater Nachoris: et servierunt diis alienis." Ipsum Abrahamum 
hie intendi negant JudaBi omnes, superbum et prasfractum genus 
hominum, omnia sibi, et patribus suis secundum carnem ascribere, 
gratiae et misericordiaB divinas nihil, gestiens. Pater num genus ab 
Abrahamo, maternum a Nachore totus iste populus dixit. Non alio 
autem fine Deus hie totius stirpis IsraeliticaB auctores ejus sceleris 
insimulat, quam ut eos quicquid supra ceteros mortales obtinuerint, 
non nisi merse gratia? suse beneficio obtinuisse, ostenderet. Praenovit 
enim quanta superbia dura? cervicis populus, justitiam suam in 
semine promisso, et misericordiam despecturus esset, glorioso patrum 
nomine, et Abrahamidarum titulo, inflatus. Neque hie solum illos 
a vana proprise justitise persuasione retrahere conatur Spiritus Sanc- 
tus. In hunc autem usque diem per totum terrarum orbem dispersi, 
nil nisi patrum merita, et obedientiam, suamque justitiam jactitantes, 
gratiaB evangelicaB, misere pereuntes, obstrepunt. 

IV. Ut vero inanis gloriolse opiniationi colorem aliquem induce- 
rent, fabulam putidissimam de Ur ChaldaBorum, ex qua Deum Ab 
rahamum vocasse, testatur sacra pagina, comment! sunt. Targum 
Jonathan! Ben Uzziel ascriptum in Gen. xi. 28, rem ita nor- 



CAP. I.] DE THEOLOGIA ABBAHAMIC'A. 263 

rat: " Accidit autem, cum projecit Nimrod Abramum in fornacem 
ignis, eo quod non coleret idolum suum, ut non esset potestas igni 
comburendi ipsum ; et ideo dubitatio orta est, Haran dicendo, Si 
vicerit Nimrod, stabo a partibus ejus, sin vero vicerit Abram, ero a 
partibus ejus. Cum autem viderunt omnes populi qui erant ibi non 
dominatum ignem in Abramum, dixerunt apud se, An non Haran, 
frater Abram plenus est divinationibus et anguriis, ipse vero incan- 
tavit ignem, ut non combureret fratrem suum. Statim cecidit ignis 
ex coelis excelsis et consumpsit eum, et mortuus est Haran ante con- 
spectum fratris sui, quando combustus est in terra nativitatis suse in 
fornace ignis, quam fecerunt Chaldagi fratri suo." Ita ille, more suo, 
ineptissimus fabularum consarcinator. Ur ignem interpretatur 
scilicet, quse est vocis significatio, cum sit aperte nomen loci; et 
\^/V ; hoc est, " vivente et superstite adhuc patre, in conspectu 
pains." Cum alii, prout superius dictum est, Haranem ante pat- 
rem mortuum esse in ejus pcenam; eo quod esset imaginum fictor, 
nugentur. Fabulse ansam ab historia Nebuchadnezzaris tres viros 
sanctos in fornacem ignis conjicientis, ob non adoratum idolum 
quod erexerat, quse Dan. iii. exstat, mendaces Judseos arripuisse, nemo 
non videt. 

V. Abrahamum ob negatum idolorum cultum non igne sed exsilio 
a rege Chaldgeorum multatum fuisse, ex traditionibus Sabiorum, 
refert Maimonides Mor. Nebuch. p. iii. cap. xxix., paulo aliter his- 
toriam concinnant Judseorum magistri in Bereshith Rabba, cap. 
xxxviii. Abrahamum scilicet fregisse imagines patris sui, perhibent, 
atque eo nomine ab ipso patre ad regem Nimrod fuisse delatum; a 
quo post varias disputationes in ignem conjectus est, et ab angelo 
exemptus. Injuriam autem sumrnam memorias Tharse, viri, uti 
videtur, pii et sancti, a fabulatoribus factam esse, nullus dubito. 
Ipse Maimonides, libro primo de Siderum Cultu, ob disputationes 
adversus idola, ac simulacris vim illatam, regem ChaldaBorum eum 
occidere voluisse, pluribus enarrat. Et satis antiqua est fabula; 
nam meminit ejus Hieronymus, Qusest. Heb. in Gen. Et ante eum 
longe Josephus, lib. i. Antiquit. cap. vii. : XaXda/wv rz %aj ruv 
MsffOTTorafMTuv Graffiattdvruv tfpbg avrbv, /ASTOIKZ/V dox/ftdtias, xara 
ffiv xai (Soqdziav TOV Qsou rqv Xavavaiav eff%s ynr — " Gum Chaldsei et 
Mesopotamitse cseteri contra ipsum insurgerent, consilium migrandi 
coepit, et voluntate ac favore Dei fretus terram Canaanseam tenuit/' 
Neque sane veri est dissimile, impios idololatras, postquam cognitione 
Dei vera esset instructus, contra ipsum insurrexisse. Contentionem 
vero Abrahse cum patre Thara de fabricatione et cultu simula- 
crorum, antiquorum etiam Christianorum pene nemo non credidit. 
Ita Johan. Antioch. Mai. nugator avsxdoroz, in Bib. Bod. lib. iii.: 
*O dl'A&paafj, sKiyvovs xctt Xoyiffdpevog, on ra dydX/tara, a stfoiei 6 

xai olx 



264 DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. [LIB. IV. 

w£ Sfeoug sv rS> ovpavfi, ysvoftsvovg yr^v xai xovtv xarsyivuffxsv ovv r£ /5/w wa- 
rpi &dppa Xsyuv. 1i vXavag rov$ avQp<jj<7rov<; dia xepdos, ou% g<rr/ yap 
Qsog si /Ay 6 sv ro/£ ovpavo?$ o dqftiovpyqffag ra opu/Atva, raura <ravra* 
XaC&v sxXaffs ra dyd\f^ara cravra nat avz^wpqifsv s% avrov xai 
sJg rqv Msffofforapiav — " Abrahamus vero, cum ad Dei notitiam jam 
pervenisset, secumque reputasset, imagines a Thara patre fabricatas 
hoininum esse defunctorum; ideoque nee eos, pulvis cum sint cinis- 
que, pro diis ccelestibus esse colendos; talibus ipsum verbis incre- 
pare ausus est: ut quid (inquiens) turpis lucri causa mortales in 
errorem ducis. Unus quippe Deus est coelestis, qui ista formavit 
quse videmus omnia, Dictoque citius, imagines confregit omnes, 
patreque derelicto, Mesopotamiam versus ducit Her" 

VI. Quod autem Tharam non tantum factorem, sed et simulacro- 
rum venditorem inducant, prodit se fabula : 'H yap dya\paro-7roiia yj 
dp^aia, ou roDro sVfctrrsv, ovds wspisZav rag iroXsig dirodifto/Asvoi roZg $sov$ } 
aiebat statuario simulacra deorum vendenti, Apollonius apud Phi- 
lostratum, lib. v. cap. vii. : " De diis mercaturam antiqui statuarii 
non faciebant, neque ut eos vendituri urbes ambiebant, eo enim 
modo Hyrcanis et Scythicis servis, non diis uti decet." Sed "i^K, 
ut diximus, nomen loci erat, quicquid ipsa vox significet. 

VII. Fatetur quidem Rambam, Abrahamum usque ad annum 
aetatis quadragesimum octavum cultu idolorum illaqueatum fuisse, 
ilium vero annum setatis agentem omnem cum iis communionem 
abjecisse. Vocatus quidem a Deo est, anno setatis septuagesimo 
quinto, Gen. xii. 4, vel forsan uno anno citius, cum Ur reliquerit 
et in Haran pervenerit. Inter ideo ejus renuntiationem cultus 
idololatrici et vocationem, intercesserunt ad minimum anni viginti 
sex. Quid ita ! Nempe ut sciamus Deum non elegisse aut vocasse 
Abrahamum ex mera sua gratia, sed propter justitiam et obedientiam 
et sui amorem, et anteactse vitse merita. Ita constanter omni ar- 
repta occasione proprise justitise adversus Dei gratiam patrocinium 
suscipiunt isti homunciones. 

VIIL Fateor equidem plerosque veterum a JudaBis deceptos cre- 
didisse, Abrahamum per contemplationem siderum ad veri Dei 
notitiam pervenisse, antequam vocaretur. Fabulam prolixe narrat 
Suidas in voce Abraam ; superbientium Judaeorum somnia sunt haac 
omnia, quae imitantur Arabes, uti videre est apud Abrah. Eccel. 
Hist. Arab. p. 125. 

IX. Non absimili proposito ejusdem pene generis figmentum cu- 
dit Simon Episcopius, Institut. Theol. lib. ii. cap. iv. : " Is Abraha 
mum ante vocationem, vitse integrum et serium probitatis amatorem 
licet, idolorum cultui addictum credibile esse scribit." Quid ni 
qu83so credibile esset? quid inde sequi videatur? " Hujusmodi," 
inquit, " ingenia nori modo capacia sunt, sed et sequacia, simtilque 
lumen aliquod magnum adfulget, quo irradiantur et adficiuntur/' 



CAP. I.] DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. 265 

Nihil ideo opus erat gratia irresistibili Calviriiana ad ingenerandam 
in Abrahamo fid em, aut obsequium. Sed quid, queeso, est rb dov- 
Xeveiv vKofeffsi, si hoc non sit? De probitate et integritate Abra- 
hami ante vocationem in sacra Scriptura ne ypv quidem legimus. 
Tantiim diis alienis serviisse dicitur. Sed contrarium videtur Spi- 
ritus Sancti atque hujus hominis propositum. Ille ubivis Dei gra- 
tiam deprasdicat; hie hominum probitatem et integritatem, gratia 
divina destitutorum ; — ille, quse ad gloriam misericordiae divinas ex- 
altandam faciunt, exponit ; hie, quae ad laudem capacium et sequaci- 
um ingeniorum, exscalpit. Sed is est aliquorum hominum mos ; nihil 
se egisse existimant, nisi multum in opprobrium gratise Dei dixerint. 

X. Ceterum nihii prohibet, quo minus credarnus Abrahamum 
etiam in medio cultus idolorum aliqualem saltern veri Dei notitiam 
retinuisse. Non enim is solus dicitur deos alienos colere, qui ab- 
jecta omni veri numinis reverentia, deos alios in objectum cultus 
sibi adsciscit, sed illi etiam, qui vel alios deos cum ipso conjungere 
quocunque ordine vellent, aut in simulacris et idolis ipsum colere 
sibi visi sint. 

XI. Vocatio autem ista solennis Abrahami, cum per oraculum, 
seu verbum quoddam externum facta sit, ex. emcaci et verticordia 
Spiritus Sancti operatione erat, quod ille, qui tantis in tenebris ja- 
cuit, tantis tentationibus, quantae ex arcta cognatorum et familiarum 
necessitudine, et ex timore longinquae peregrinationis, omni ope 
humana destituto oriri potuissent, expositus, tarn aequo animo et 
libenti, se dicto audientem illico praeberet, et imperio Dei se sub- 
mitteret. Respexit autem vocatio ista turn sanctitatem cordis et 
vitae, in renovatione totius hominis, internam, turn separationem ad 
cultum Dei veri externam; neque enim id solum Abrahamo laudi 
ducitur, quod novato ritu Deum coluerit et solenniter invocaverit, 
sed etiam quod fidelis esset, Dei amicus, quod promissiones acce- 
perit, quod fide justificatus fuerit, ac Dei amator constantissimus 
exstiterit. Deus ideo novam ecclesiam erecturus per separationem 
visibilem a mundo, et omnibus falsae religionis misturis et corrup- 
tionibus, in vera fide, sanctitate et obedientia vocatorum super 
ipsum Messiam promissum, fundamenta ejus posuit. 

XII. Abrahamo in hunc modum ad Dei voluntatem vocato, in 
cultus et vivendi normam, theologiam Noachicam novis revelationi- 
bus explanatam et ampliatam Deus tradidit et commisit. Tanta 
autem voluntatis divinae et mysteriorum gratiae expositio, tamque 
illustris, ea explanatione theologice -postlapsarice edita est, ut pro- 
ventum uberiorem unius revelationis o/xoi>o,a/^ ; donee ille veniret, 
cui omnia erant reposita, vix obtinuerit. Etenim, primo, ei clarior et 
plenior antiqui promissi explicatio data est, illaque variis vicibus re- 
petita, Gee. xii. 3, 7, xiii. 15, 16, xv. 1, 5, 6, xvii. 1, 2, 9, xxii. 1 7, 18. 

XIII. Christus jam " prospicere e fenestris, et prodere se e can- 



266 DE THEOLOGIA ABRAHAMICA. [LIB. IV. 



cellis incepit/' Cant ii 9 ; imo " festinare et assimulare se 
vel hinnulo cervorum super monies aromatum," cap. viii. 14 ; sen 
fidei, amori, etdesiderio electorum seaperte et suaviter manifestare. 
Septies enim ad minimum promissio seminis victricis et beatificantis 
renovatur. Deinde, [secundo], huic promissionis explanation! accessit 
foederis grate, in promissione et stipulatione consistentis, uberior de- 
claratio. Non tantum enim Deus expressam foederis mentionem injicit, 
ubi cum Abrahamo de obedientia agit, uti antea factum cum Noacho, 
sed et expressam fcederationis naturam exponit, promissionem cum 
fidei et universalis et sincerse obedientiae stipulatione conjungens, 
Gen. xviL 1, D'pn nvn ^ T)S?nnn "^ i>8-%— « Ego Deus omnipo- 
tens ; ambula coram facie mea, et esto perfectus." Hanc autem so- 
lennem interventionem, "fcedus" vocat, ver. 7, atque etiam exponit 
quisnam esset illorum verborum sensus, EGO DEUS OMNIPOTENS ; 
nempe, quod illi ita esset, in se, atque omnipotentiam suam, curam 
ejus suscipiens, et ei aBternum per semen promissum bene esset : 
i?2 "'nnn-nx t| nbipn j inquit, CWjil^ ^^ rt^v D ^ *n$ ^^, — " Stabi- 
liam fcedus meum inter me et te in foedus sempiternum, et ero tibi 
Deus." Prasmissa Seminis promissione, omnis gratias fundamento, 
Deus gratiose promittit se ei in semine illo,Deum parcentem, sanctifi- 
cantem, justificantem, servantem gratuito et immutabiliter fore, fidem 
atque novam obedientiam abs eo vicissim postulans. Porro, [tertio], 
in solatium ipsius Abrahami datur qusedam foederis ad ejus faniiliam 
appropriatio, ita ut nemo, nisi ex ea familia, vel vi benedictionis ei 
familias annexae, beatitudinem assequeretur, Gen. xii. 3. lia fide- 
Hum pater constituitur. Quarto, circumcisio in signum foederis in- 
stituitur, Gen. xvii 10, 11. Et quinto, communicatio privilegiorum 
foederis et ecclesia?, cum semine infantili (quod postquam modo 
peculiar! Deo curas esse cceperat, ecclesia nunquam absolute defecit) 
conceditur, Gen. xvii. 7. Nee, ultimo, minima pars theologias Abra-- 
hami erat, quod eum Deus in amicitiam assumpserit, et iteratis 
subinde revelationibus adeo sibi familiarem reddiderit, ut rectus, 
Justus, pius, et in omni divina sapientia, et fidei mysteriis, supra 
quod dici potest, instructissimus evaserit. De hisce verb, cum par- 
ticularia sint, adeoque ad nostrum institutum immediate non perti- 
neant, nunc non est dicendi locus. 

XIV. Ab anno autem mundi 2083, base theologias expositio 
illustris initium coepit ; duravitque annos, teste apostolo, 430, Gal. 
iii. 17. Abrahamus enim promissionem accepit, cum esset natus 
annos 76, seu ineunte eo anno, cum jam ex Charane egressus in 
terram Canaanaaam pervenerat. Abs hoc promisso dato, " Factum 
est post finem quadringentorum triginta annorum, ut eodem ipso die 
egrederentur omnes exercitus Domini de terra ^Egypti," Exod. xii. 
41. Lex autem in monte Sinai, quae theologiae Mosaicas initium 
dedit, tertio mense post exitum ilium ex ^Egypto lata est, cap. xix. 1. 



CAP. I.] DE THEOLOGIA ABKAHAMICA. 267 

Permansit itaque exacte theologise ista oixovopta annos quadringen- 
tos triginta, menses tres; de quo temporis spatio, ejusque epochis 
rite constituendis, consulat lector TJsserii Chron. Sac. cap. viii. ix. 

XV. Vocatus itaque, separatus, et in voluntate Dei instructus, 
beneficio et virtute theologiaB renovatae et ampliataB novam ecclesiam 
in familia sua constituit Abrahamus, et solennem Dei cultum sepa- 
ratim ab omnibus, qui apostaticse ecclesia? superstitionibus contami- 
nati erant, observavit. JEdificavit enim altare Domino inter Bethel 
et Hai, " et invocavit nomen Domini/' Gen. xii. 8. Verba ilia, ^p?l 
nlrp Dtyzi ) eadem sunt cum iis qua3 in enarratione reformationis ec- 
clesias Enoshianse et restitutionis cultus divini usurpantur, Gen. iv. 
26, de quibus, supra, pluribus egimus. Omnem autem cultum Dei 
externum, ipsa etiam sacrificia, sub " nominis Dei invocatione," con- 
tineri fatentur omnes. 

XVI. Sed neque duravit hie ecclesiaa status sine labe insigni, unde 
reformatione opus habuit longe antequam ejus ceconomice finis a Deo 
designatus adesset. Prseterquam enim quod penitus a vera ecclesia 
defecerimt aliquot Abrahamidse, Ishmael scilicet atque Esau cum 
filiis Keturae, etiam in ipsam Jacobi domum, ubi solennis Dei cultus 
peragi solitus, per uxores Syras irrepsit superstitio. Neque enim 
Rachel patris teraphim (de quibus postea) furata fuisset, nisi per- 
versa superstitione aliquatenus teneretur. Inepta enim surit, qua3 
hie fingunt Rabbini, earn scilicet idcirco penates paternos abstulisse, 
ne eos consulens certior fieret de fuga Jacobi; nam teraphim in 
auguriis et vaticinationibus adhibita fuisse videbimus. Quousque 
autem irrepserit, atque se diffuderit, superstitio in sanctissimi patri 
archs domo, incertum At vero ei illam adhaasisse, ex solenni, quam 
iustituit, reformatione apparet. Ea habetur Gen. xxxv. 1-4 : "Edixit 
autem Deus Jacobo, Surge, ascende Bethelem, et conside ibi : et fac 
ibi altare Deo illi ford, qui appamit tibi cum fugeres metu Hesavi 
fratris tui. Quapropter edixit Jacob familise sua3, et omnibus qui 

erant secum, Removete deos alieni populi qui sunt inter vos 

Afferentes itaque dederunt Jacobo omnes deos alieni populi qui 
erant in manu sua, et inaures quas erant in auribus suis; abscon- 
ditque ea Jacob sub ilia quercu qua3 prope Shecemum est" Ad 
reformationem ecclesiaB, ad cultum Dei solennem (in mediis turbis, 
periculis, et migrationibus neglectum nimis), restituendum, vocatum 
se per oraculum intellexit vir sanctissimus. Dei, ideo, dicto obediens 
reformationem aggreditur, atque totam familiam, turn uxores, et 
liberos, turn servos adscititios, pie admonet de opere sibi a Deo man 
date. Videtur autem neque paucos cultu idololatrico fuisse inqui- 
natos, neque unius generis idola in ejus familia locum habuisse. 
De pluribus etenim dicitur, " Eos attulisse deos fictitios atque in 
aures;" hoc est, quae Dei alicujus falsi nomini sacrataa erant. Ea 
autem omnia in terrain condidit, ubi periere sine dubio penates La,- 



268 DE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. IV. 

banici. Atque hsec peculiaris et antea inusitata reformationis insti- 
tuendae ratio; nempe non in personas, sed in res ipsas, falso cultui 
destinatas; illam vero in usum omnium seculorum Deus hie appro- 
bavit. Accidifc autem hgec ecclesise reformatio in domo Jacobsea 
post ejus institutionem in familia Abrahami, annos 190, vitse scilicet 
Jacobi ann. 105, aut eo circiter, 4 vel 5 ann. postquam e Mesopo 
tamia discesserit. 



CAPUT II 

DE THEOLOGIA MOSAICA. 

Ecclesia in vocatione Abrahami fundata et fixa — Visibilitas ecclesise quid sit, 
atque unde — Post vocationem Abrahami status ecclesise usque ad rtfMrfadtty 
— Lingua primseva con^ervata — A felfvhfc<fMft«/Mf labe in yEgypto Abramidai 
haud immunes — Legislatio Sinaica; seu theologiae Mosaicae initium — Pri 
mus ecclesiae status ex lege arbitraria — Theologia sparsim tradita, in unum 
corpus redacta; literis commissa; doctrina ecclesiae completa — Verbi divini 
literis commhsi. certitudo, auctoritas, evidentia — Theologiae Mosaicae duplex 
consideratio — Quo sensu evangelica, quo sensu legalis— Fabula Judaeorum de 
lege orali explosa — Praesentis Judaismi fundamentum triplex. 

I. POSTQUAM Deus ecclesiam suam in mediis periculis, saspius etiam 
in ipso exitii confinio, per tot secula (hie, illic, ubivis gentium, quern, 
quosve vellet, veritatis coelestis luce irradians) sospitasset, placuit ei 
tandem in vocatione Abrahami solenni, superius exposita, illam quasi 
vagam et instabilem firmare et sistere; et per totalem a mundo, qui 
jam plane et aperte in potestate Satanae positus erat, separationem, 
novorumque rituum institutionem, visibilem magis et conspicuam 
reddere. Neque enim visibilitas, uti loquuntur, ecclesias, ex pro- 
fessorum numero sestimanda est. Nam, cum costus populi Dei in 
terris, qui ecclesia est, visibilis dici soleat abs ea pietate, qua3 est 
justorum et injustorum distinctio; fieri potest, imo ssepenumerb fieri 
solet, ut in maxima professorum turba ob neglectam pietatem istam, 
unde solilm conspicua est, pene lateat ecclesia, neque dignosci clare 
possit. Non aliunde vero, quam ex quo ccetus aliquis est ecclesia, 
est etiam visibilis. Quam vis, ideo, in Abrahami vocatione in unam 
pene familiam ecclesia redacta sit; cum tamen luce spirituali, novis 
cultus divini institutionibus, quee separationem ejus a reliquo mundo 
notabilem fecerunt, aucta fuerit et amplificata, illustrior, visibilior, 
et magis gloriosa, quam unquam antea, ab eo tempore emicuit. 

II. Revelationem autem istam, quas Abrahamo facta novas ecclesiaB 
fundamentum erat, superius pro instituti nostri ratione breviter enar- 
ravimus. Ei innixam theologiam, quadringentos et triginta annos, 
obedientias Deo acceptse, fidei et cultus piorum pene omnium regu- 
lam seu canonem exstitisse etiam ostendimus. Quse vero novo huic 
theologorum generi, seu ecclesia3 AbrahamicaB, per aliquot secula 



CAP. II.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 269 

divinitus acciderunt, in libris Geneseos et Exodi, pianissimo sunt 
exposita. Ad obedientiam quidem Deo rite prsestandam, cultum 
ejus assidue celebrandum, et promissis fidendum, novis revelationibus 
subinde incitati et stimulati fuerunt. Variis autem afflictionibus et 
persecutionibus, quibus ex definite Dei consilio erant expositi (ex- 
ercitati magis, quam fracti aut oppressi fuere), cum in omnibus 
angustiis et periculis, inenarrabilia divini favoris et curaB testimonia 
obtinuerint. Promissiones quidem, quas acceperat magnus ille eccle- 
sia3 et familia3 pater Abraliamns, cognitionem voluntatis Dei qua 
erat instructus, cultus ritus omnes, cum KarpoKapadoroLg turn recens 
sibi pra3scriptos, cum posteris communicasse, in Scripturis memoratur, 
Gen. xviii. 18, 19. Ha?c vero omnia, secundum uniuscuj usque men- 
suram, ab iis omnibus, qui ab illo ejus filio, ad quern solum promis- 
siones pertinuerunt, ordine natural: descenderunt, vel, ex Dei volun- 
tate et consilio, iis sese adjunxerunt, observata fuere, donee venirefc 
prasstitutum illud tempus, in quo omnia erant renovanda, atque in 
novam externi cultus formam redigenda. 

III. Linguam Abrahamo usitatam, primorum hominum fuisse, 
ostendimus; ea tandem ab Hebero, Hebraea dicta fuit. Hanc multas 
partes orientis, ubi alias dialecti, Syra praesertim, in usu fuere, per- 
agrantes ejus posted, puram, illibatamque conservarunt. Ex distinc- 
tione, quam inter Labani Syri sermonem atque Jacobi, Scriptura 
notat, id apparet, Gen. xxxi. 47: " Vocavit Laban" (lapidum acervum) 
jVinjy ijj . et Jacob vocavit eum TB?I. M Addit vulgatus interpres, 
" Uterque juxta proprietatem linguae suse." At Labanus, cum fuerit 
ex posteris Heberi, linguam ejus non penitus dedidicisse, probabile 
videtur ex nominibus Hebraicis quaB Jacobi filiis filiaB ejus imposu- 
erunt; Syrd vero tanquam sibi jam magis familiari usus est. In 
^Egypto etiam, ubi per ducentos plus minus annos duram servierunfc 
servitutem, mansit linguaa nativa puritas. De cultu veri Dei hand 
idem dicendum. Totam enim ecclesiam aliquatenus a principiis et 
norma theologiaa hujus Abraham icae defecisse in ^Egypto, testatur 
Spiritus Sanctus. Utramque nmlierem, Aholah et Aholibah, seu 
Israelem et Judam, hoc est, totum Abrahamidarum genus, adulteria 
commisisse in ^Egypto docet propheta Ezechiel, cap. xxiii. 2, 3, ac 
adulteria inde eduxisse, ver. 8, unde Deus conqueritur, quod idola 

gypti non desereret populus iste, capite vicesimo ejusdem pro- 
phetaB, ver. 8. Similiter Joshua diserte affirmat, populi eremitici 
patres non tantum trans fluvium, sed et in ^Egypto etiam deos 
alienos coluisse, cap. xxiv. 14. Atque hinc fuisse, nonnulli arbitran- 
tur, quod Satanas glorianti de universa terra peragrata et sibi sub- 
dita, Deus Jobum tantum habuerit, quern objiceret, Job. L 8, ii. 3. 
Quousque autem progressa est hasc Abrahamidarum defectio, qui- 
busve idolis, quove cultu extraneo se polluerint, plane incertum est. 
An Apidis superstitionem admiserint, postea videbimus. Post id 



270 DE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. IV. 



tempus, non tantum in deserto s^og^o^oi^ffav, stupendo vanitatis et 
caecitatis humange mentis exemplo, sed usque ad captivitatem Baby- 
lonicam, qua statuit Deus pestem illam penitus ab ecclesia averrun- 
care, idololatrise semper addictiores fuisse perhibentur. Sed haec ad 
ecclesiae Mosaicse defectionem pertinent. 

IV. Cum itaque jam tempus adesset, in quo theologiae, per meros 
homines docendae et admin istrandae, quasi manum supremam Deus 
adhibere voluerit. mediatorem et internuntium agente Mose, popu- 
lum hunc electum in desertissimas Arabiae solitudines, a reliquis 
mortalibus omnibus separatum, evocavit: ibidemque leges sapien- 
tissimas, sanctissimasque, ritus sacros innumeros, totamque volun- 
tatem suam, non sine immensa lucis theologicae ampliatione ilium 
edocuit. Haec autem tempora nullus ex lege arbitraria, seu pura 
institutione ecclesiae status praecesserat. Usque adhuc ab orbe con- 
dito, unaquaeque familia, vel separatim, vel cum aliis conjuncta, 
prout ex rerum circumstantiis id agendum judicavit recta ratio, 
cultui Dei institute vacavit. Nee aliter ab ipsis Israelitis factum, 
dum in Egypto hseserunt. Omnes quidem secundum ejusdem theo 
logiae dictamina eundem Deum coluerunt; sed ut coetus alicujus 
ecclesiastic! nexu uniti id agerent, hoc quidem lex naturae, qua sola 
in omnibus non speciali modo revelatis usi sunt, non prsescripsit. 
Cum verb glorias spirituals olim per semen promissum in lucem 
producendse,ut typusseu exemplar conspicuum exstaret, necesse erat, 
totum ilium populum in unum ccetum visibilem, qui cultus ejus 
sedes esset solennior, Deus compegit. Atque haec in celeberrima 
ilia vopodefffq Sinaicd acta fuere. Particularium revelationum capita 
persequi, aut institutiones cultus enarrare, a proposito nostro esset 
alienum. Progressum theologiae in genere investiganti, nonnulla, 
quibus nunc primum aucta est, annotare sufficiat. 

V. Primo ideo, ea doctrina coelestis, seu Dei cognitio, quae a 
jactis mundi fundamentis woXv^epus et variis occasionibus erat reve- 
lata, in unam generalem et stabilem cultus et obedientiae regulam 
quasi compacta est, atque [tovoeidug toti ecclesiae tradita. Deinde, 
cum doctrina haec non nisi per traditionem oralem usque adhuc con- 
servata fuisset, unde partim amissa est penitus, partim ex variarum 
superstition um, falsarumque opinionum mistura inutilis reddita, jam 
ex speciali Dei mandate et ineffabili erga ecclesiam cura, et miseri- 
cordia, fidis literarum monumentis commissa est. Ita curae morta- 
lium erepta est theologia, neque audaciae, caecitati, aut negligentiae 
eorum amplius exposita. Quicquid idcirco de ipsis theologis factum 
sit, theologia abs eo die usque pura sine minima labe aut corrup- 
tione permansit. Porro: priorum revelationum institutionumque 
corpori collecto, et in leges digesto novae insuper revelationes additae 
sunt, qnae Deum colendi, atque ei vivendi regulam in eum modum 
psrfectam reddiderunt, ut nulla nova institutione, aut nova doctrina 



CAP. II.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 271 

opus haberet ecclesia, douec veniret ille in "quo omnes thesauri 
sapientioe et scientiae habitaturi assent." 

VI. Revelationes autem istae mentis- divinae literis commissae, non 
minori evidentia auctorem suum referunt, ac se a Deo esse homi- 
nibus persuadent, quam unaquaeque revelatio immediate alicui facta 
ilium certum reddidit se earn a Deo accepisse. Cum Deo placuerit 
ullos mortalium spiritu suo immediate afflare, aut revelationum divi- 
narum participes facere, quomodo eum cum Adamo, Noacho, Abra- 
hamo egisse ostendimus, eos omnes de voluntate Dei, et quod Deus 
ipsos alloqueretur, certissimos fuisse constat. At peculiaris erat ea 
certitude divina, et persuasio, quam nacti sunt, quibus afflatus illos 
vel revelationes ex Dei jussu communicarunt. Etenim, qui certi 
aliquid habere velit de ea revelatione divina et supernatural!, quae 
sibi immediate a Deo concessa non est, duplici ut inniteretur funda- 
mento oportuit ; ministerio scilicet illius, cum quo Deus illam com- 
municavit immediate, atque ipsius rei revelatse naturae divinae afnni- 
tati, quae ei divinum quid inesse manifesto ostenderet. Sed alio 
longe modo divina persuasio veritatis ccelitus revelatae in mentem 
humanam se insinuat, ubi quis immediate Deum loquentem audit. 
Plerique Dei timentes, ante verbum ejus literis commissum, non 
aliam habuerunt doctrinarum divinitus revelatarum dapdhsictv, quam 
res ipsae paucorum ministerii beneficio, mentibus eorum indiderant. 
Mente autem Dei jam literis consignata, unusquisque mortalium, ad 
quern pervenerit Scriptura, non minus immediate Deum se allo- 
quentem babet, quam si viva voce Deum audiret loquentem, perinde 
ac Adamus, cum vocem Domini se audivisse dixerit. Uti enim 
nulla vox aures hominum verberare potest, nisi mediante aere, in 
qua formatur, neque tamen ob earn rem vocem istam immediate a 
Deo esse, si modo Dei vox revera sit, negari potest ; ita quamvis vox 
Dei scriptis tradatur, atque eo medio Deus utatur, quo homines 
alloquatur, ob earn causam, quo minus illos immediate alloqui di- 
cendus sit, causa nulla est. Sed immediate hoc dicitur fieri, respectu 
ad hominum ministerium ejusmodi, cujus antea mentionem fecimus, 
habito. Manet in verbo divino scripto rb $e?ov illud, quod revela 
tiones immediatas eomitatum, firmissimam et prorsus infallibilem 
ccelestis veritatis persuasionem iis dedit ; ad quos factae sunt. Quam 
sui fid em fecemnt olim Dei oracula immediate concessa, exemplo 
esse potest ipse Abrahamus. Nihil rationis rectas, uno hoc principio 
excepto, quod Deo sit in omnibus absolute obediendum, Abrahamo 
inerat, cui mandatum, quod in Ssocrpocr/w celebratissimo, acceperat 
de filio sacrificando, non adversaretur. Ita tamen certe, indubitate, 
et infallibiliter Deum ipsum ei locutum fuisse oracultim patefecerat, 
ut omni dubitatione et disputatione exclusa, illico se ad mandatum 
divinum exsequendum accinxerit. Neque in verbo scripto aliter se 
res habet. Ipse se in eo ita luculenter revelat, atque auctoritatem 



272 BE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. IV - 

suam Deus, ejus auctor, lit nullo alio testimonio nixa, mens human a 
religiosam in omnibus subjection em ei prsestare teneatur, quod nos 
in peculiari libello fusius demonstravimus. 

VII. Theologiam verb hanc in celebri ilia vopofafflce, revelatam 
firmatamque et libris commissam, alio atque alio modo considerari 
posse, apparet. Si enim doctrinam ipsam, scopum ejus et fidein 
primarium attendamus, nihil omnino sapit piaster primi promissi 
evangelici elucidationem manifestam. Institutionum pars maxima, 
sacrificiorum ritus pene omnes, mediatorem promissum, totum opus 
ejus mediatorium, cum redemptione seterna, sanguine ejus olim 
acquirenda, referunt, indicant et enuntiant. Docendi modus legalis 
dicitur; cum enim omnes cultus institutiones, quas instituit et ex- 
hibet, earn ales fuere, ex solo et liberrimo Dei beneplacito ad tempus 
tantum diopQudti prsestitutum institute, et populo Israelitico im- 
positas, ip?a3 vi sua nullatenus afficere potuerunt divina ilia et sacra 
dcorg^aara, quas praesignabant et in typo monstrabant. Qui 
ideo hac theologia instructi fuere, quamvis externorum rituum 
jugum ex voluntate legislatoris subire tenerentur, promissa tamen 
vitaB seterna? per Messiam in carne exhibendum, bonorumque om 
nium spiritualium sub umbris legalium ceremoniarum delitescentium, 
et intellexerunt, et fide apprehenderunt. Ipse enim Cbristus, 
Mosem ejusque interpretes propbetas, testimonium sibi, atque operi 
suo mediatorio perhibuisse, aflirmat. Apostoli etiam mortem et 
resurrection em ipsius Christi, atque ex iis vitam asternam annun- 
tiantes, niliil aliud se docuisse, quam quod in Mose atque prophetis 
scriptum erat, asseruerunt. De theologiaB hujus corruptione, atque 
theologorum apostasia catholica, postea pluribus nobis agendum 
est; triplicis erroris perniciosissimi nexu praBsentes apostatas teneri 
impraasentiarum annotasse sumciet. Primb enim, ultra et prater 
theologiam illam scrip tis mandatam, de qua paucis egimus, aliam 
quaadam oralem, crypticam, mysticam, scripts illius expositionem 
continentem, plurimaque alia nescio qua? ei superaddita, Deum 
tradidisse fingunt. Atque fabula hsec, cui ubivis reclamat ipsa 
scriptura, prassentis Judaismi fundamentum est. Hujus autem 
legis oralis traditionem, quomodo scilicet facta sit, in DTiy TJD cujus 
auctores circa annum Christi millesimum centesimum vicesimurn 
octavum, initio operis se vixisse ostendunt, cum a vastatione templi 
securidi ad prsesens illud tempus, in quo operi incubuerunt annos 
mille et quinquaginta tres effluxisse doceant, enarrant. yOT, inquit,p 
na fe^ mini nnan^ nun I:DD bp ny }i3;— hoc est, " Jehoshua filius 
Nun, pax super eum, accepit ab eo" (sc. Mose) " tarn legem scrip- 
tarn, quam oralem. Constat, quod Moses preceptor noster sede- 
bat judicans omnes Israel a mane usque ad vesperam, et ea lex, quas 
scripta erat, non habebat unum de omnibus eventibus, qui rioviter 
oriuntur. Postea tarnen super eos tribunes, centuriones, quinqua- 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINE. 273 

genarios, et decuriones posuit, dixitque eis, Audite fratres vestros, et 
udicate eos juste: dixit quoque de se ipso, Et praecepi vobis in tern- 
)ore illo. Certum hoc praeceptum non fuit, nisi ilia lex, quam habe- 
>at in ore. De officio quoque mactationis, et ceremoniis ejus scriptum 

est, Quae praecepi tibi offeres et comedes; docens scilicet, quod posita 

erant de mactatione qusedam praecepta, qua3 non scripta erant in 
ege. Porro Jehoshua tradidit hanc legem senioribus, quum migraret 

ad vitam futuri seculi: seniores, qui dies suos pertraxerunt post 
Tehoshua, tradiderunt earn prophetis, et propheta unus alteri per 
jenerationes, usque ad Haggai, Zachariarn, et Malachiam : prophetae 
radiderunt earn viris magnae synagogae, qui sunt Zerubbabel, filius 
Shaltiel filii Jechoniae regis Jehuda; et qui venerunt cum Zerub- 
>abel, Joshua, Nehemia, Seraias, Arabia, Mardochi, Belshan, Mas 
ter, Bigui, Rehum, et Baana. Hi sunt capita synagogae rnagnae." 
lane vero legem oralem, postea scriptis commisisse Rab. Judam, qui 

ducentos annos post destructum templum secundum vixit, pluribus 
arrat, R.M.B.M. prsefatione Seder Zeraim, quam, cum aliis ejusdem 
Maimonidis opusculis, Arabice et Latine edidit 01. Pocockius. Ea 
ex ita primo in Mishnaioth, deinde in utrumque Talmud, adjectis 

nimirum sapientum ab eo tempore responsis, et explicationibus ex- 
revit. Eandem cantilenam in Pirke Aboth, cap. primo, et nullibi 

non cantillant. In hisce exponendis totus est Galatinus in libro 
)rimo de Arcanis Catholicae Veritatis, qui Martini Raimundi vitul& 

arasse comperitur. Eorum vero, quae circa legem hanc eousque per 
raditionum conservationem confixerant Judasi Talmudici, conside- 

ratio alio in loco nobis occurret. Deinde Judsei legalem ilium do- 
:endi modum, atque cultus carnalis ritus omnes, aaternos et prorsus 
mmutabiles esse debere autumant; cui errori se opponit EpistolaB 

ad Hebraeos auctor, quern Paulum fuisse, alibi ostensuri sumus. 

Per observationem autem istorum rituum atque constitutionum una 
um ea obedientia, quam propriis viribus legi morali praestare pos- 
unt, se justificatos et coram Deo acceptos fore, hariolantur. De 

iiisce vero, cum ad avoffrurias Judaicae narrationem deventum erit, 
luribus, uti diximus, agendum. 



CAPUT III. 

DIGRESSIO I. — DE ORIGINE LITERARUM. 

.nvestigationis originis literarum rationes — Qui usum literarum antediluvianum 
statuunt auctores — Pro ea sententia argumenta — An Adamum literas in- 
venisse probabile sit — Literas a Deo creatas nugantur Judaei et Muhapi^ 
medani — Suidae et Plinii auctoritas — Enochi prophetia — Sethi columnae — 
Kircheri sente»tia — Ad argumenta pro literis antediluvianis responsio — 8en- 
VOL. XVII. 18 



274 DE LITERARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

tentiam earn suspicionem vocat Augustinus — Prophetia Enochi an scripta 
sub Veteri Testamento — Contra usum literarum antediluvianarum argumenta 
— Verbura Dei ante diluvium scriptis non commissum — Literarum inter gentes 
post diluvium fama nulla — De origine literarum apud gentes testimonial — 
Literarum Phoenices inventores primi communiter habiti — Literarum ante 
Mosem nullum certum monumentum aut memoria — Cadmum inter gentes 
primum literas invenisse constans fama — Usum literarum unde Phoenices 
(quorum Cadmus erat) didicerunt — Argumenta Kircheri pro literis ante- 
Sinaiticis examinantur — Mercurius Trismegistus — De libro qui Asclepius dici- 
tur — Liber Bellorum Domini, Num. xxi. 14 — De observationibus astronomicis 
Chaldseorum. 

I. CUM theologia, seu veritatis, quse secundum pietatem est, doc- 
trina, nunc primum literis commissa fuerit, abs opere institute alie- 
num non videtur, usus literarum, aut scribendi originem paucis 
investigare. Locum, fateor, baud magni momenti, omnium homi- 
num conjecturis expositum, satisque dudum plurimorum scriptis 
vexatum aggredimur; sed breves erimus, neque, uti spero, tsedio 
lectori; prsesertim, cum causa baud desit de istiusmodi rerum fonti- 
bus ulterius adhuc inquirendi. Cum enim Deum promissa atque 
mandata plurima hominibus dedisse, ante voftoQ&fflav illam celeberri- 
mam, quarn exposuimus, superius demonstraverimus, atque eorum 
nonnulla fnerint, quae ad totum genus humannm pertinuerunt, cuncta 
vero toti ecclesiae, mediante hoc vel illo administro, data, si modo lite 
rarum usum ante hoc tern pus cognitum fuisse statuerimus, cur eorum 
nulla scriptis mandari voluerit, cum id summo cum omnium bene- 
ficio fieri potuerit, prout ex eventu patet, operse pretium esset in- 
quirere. Imo, non inepte quis hinc conjiceret, literas non antea 
ortum habuisse, quam lex scripta fuerit, easque, quas Deus digito 
suo tabulis lapideis signavit, primas omnium fuisse proprie sic dictas; 
et quoniam in ilia sententia ipse sim, quae in contrarium a viris doctisj c 
afferuntur, paucis examini subjicere visum est. 

II. Sunt, ideo, qui literarum et scribendi usum anted iluvianumjii 
adstruunt. Ei sententiae veri speciem ut imponerent, probationibusjf 
seu potius conjecturis, quas verisimili saltern arbitrantur similes, utun-P 
tur. Primb enim Adamum mundi parentem, longa experientia etp 
rerum usu sapientissimum, posterorum bono sedulo invigilantemJm 
literas etiam, tantum humani generis beneficium invenisse, sequumjsti 
esse ut censeamus judicant. Ita statuit Theod. Bibliander de Ori-jar 
gine Literarum, et Angelus Roccha in descriptione Biblioth. VaticanJdc 
" In semicolumna lateritia," inquit, "Adam est, per pictoriam artemlffl 
satis belle effictus. Supra hujus caput characteres sive literaa antiquij sc 
ores, nunc Hebraicas dictas; ad ejusdem verb Adami pedes inscripticl 
latina, in hanc legitur verborum formam ; ' Adam divinitus ecloctusl 
primus scientiarum et literarum inventor/" Atque hoc verum fuissel 
ipsam rationem persuadere sen tit. Earn vero proferendi tsedio sfflfo 
oneratum noluit. Ejus auctoritate nititur Hermannus Hugo, del in 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINS. 275 

Scribendi Origine, cap. vii. Hisce annumerari possunt, Altissido- 
rensis, Annius Viterbiensis, et Camerarius. Etiam libros quosdam 
Adamum scripsisse de creatione mundi, et de pcenitentia, Judsei affir- 
mant. " Quse librorum miracula," inquit Giraldus de Poet. Dial, i., 
" si non portenta potius, imperitis nostris Christianis quibusdam, 
illudentes Hebrsei narrare consueverunt." Sed quidni Adamum 
ibris usum fuisse audacter dicerent, cum ipsas literas a Deo creatas 
uisse, vespere sabbati affirment, teste Munstero Annot. in Gen. i. 1. 
Duos etiam Alcorani versiculos creatos fuisse bis mille annos ante 
nundum conditum, atque in paradiso Dei manuscriptos nugantur 
Vluhammedani. Suidas in voce Adam, rouroD Tt%v9.i xai ypdfouara. 
ales vero literas intelligat, non ostendit, cum antea in voce Abra- 
lam, dixisset, oSrog efiptv hpa ypawara- per quse verba literas He- 
)raicas significare voluisse videtur. Deinde Plinii sive auctoritate 
ive testimonio utuntur, Nat. Hist., lib. vii. cap. Ivi. " Literas/' 
nquit, "semper arbitror Assyrias fuisse." Et paulo post: " Ex quo 
apparet seternus literarum usus;" hoc est, mundo COJBVUS. Porro, 
^nochi prophetiaB in epistola Judse mentio facta est. Ea quomodo 
etineri potuerit in hominum memoria, nisi scriptis commissa fuerit, 
lifficile est conjicere. Dicunt praBterea, Sethum Adami filium co- 
umnas duas erexisse, lapideam unam, alteram lateritiam, in qui- 
3iis solis siderumque cursus, aliasque observationes naturaa rerum 
oscripsisse eum affirmat Josephus, Antiq. lib. i. cap. ii. Josephi 
^ententise subscribunt Polidor. Virgil, lib. i. cap. vi. ; Lud. Viv. in lib. 
mi.; August, de Civit. Dei, cap. xxxix.; aliique. Denique, ni fallor, 
intea observavimus Maimonidem amrmasse, " Idololatras antedilu- 
rianos libros multos in erroris sui perniciosissimi defensione seripsisse/' 

III. Nemo autem est, qui adeo animose opinionis hujus patro- 
inium unquam, quod sciam, in se suscepit, ac Athanasius Kir- 

cherns, Obelise. Pamph., lib. i. cap. i. pag. 2, 3. Testimoniis autem 
nititur Rabbinicis, noviciis omnibus, plerisque ineptissimis ; imo, ne 
juid causa? deesset, figmento monstrosissimo de creatione literarum 
n paradiso fidem adhibere videtur; saltern Deum librum scripsisse, 
ac Adamo dedisse, extra controversiam poni velit. Josephi testi- 
monium quoque adducit ; sed iis verbis, quse apud eum nullibi ex 
tant ; neque sine dubio exstitere unquam, pag. 7. Chamum impias 
irtes invenisse, quas, quia Noachus noluit permittere ut in arcam in- 
duceret, saxis et laminis ferreis inscripsisse, nullus dubitat. Sed ita 
3st, vir ille doctus, ut vix ullibi in animum induxisse videatur, quid 
scribere deberet, sed quid possit; paratus interea credere, quicquid, 

" Graecia mendax 

Audet in historia." . . . . — Juv. Sat. x. 174. 

IV. Atque ha3C sunt argumenta, quibus, ut sententiam istam de 
.iteris antediluvianis probabilem redd ant, utuntur viri docti. An 
j_juod vellent, eorum ope obtinuerint, restat ut paucis videamus. 



276 DE LITERARTJM ORIGINS. [LIB. IV. 

Adamum literas invenisse, tantum suspicio est, et conjectura, cui, ut 
assentiamur, ratio nulla cogit. Unde Augustinus, Qusest. sup. Exod. 
lib. ii. qu. Ixix. : " Nonnullis videtur a primis ho minibus literas 
ccepisse, et productas esse ad Noe, atque inde ad parentes Abrahse, 
et inde ad populum Israel; sed unde hoc probari possit, ignoro/' 
Qua viri doctissimi ignorantia adhuc laboramus omnes. Post re- 
missum peccatum, "canticum eum Deo dixisse," refert Targurn 
Chald. in Cant. Solom., cap. LI. De scriptione nihil addit auctor, 
quamvis alias nugarum pleiius. Angelus Roccha imaginibus, nescio 
quibus, et picturis noviciis in Bibliotheca Yaticana nititur, ipse autem 
quam ineptus auctor sit, quam nullius judicii, postea videbimus. 
Adamum, vero, artes omnes et scientias non invenisse certum est; 
imo, forte, ne multas quidem excogitavit, cum vitain duxerit sine 
dubio serumnosissimam, et magna erat ejus miseria, quamdiu viveret. 
Plinii auctoritas, in hac causa, nulla esse potest; utpote qui de 
rerum originibus, ultra Grascorum fabulas et conjecturas, nihil sciret, 
atque ideo in omui vera antiquitate infantissimus. Qui vero mun- 
dum seternum fuisse negant, ejus testimonio uti non possunt, non 
debent; cum non aliam ob causam seternitatem literarum finxerit, 
quam quia mundum initio caruisse censeret. 

V. Neque Enoch! prophetic commemoratio conjecture huic fidem 
afferre, aut auctoritatem videtur. Ejusmodi dictorum meraoriam per 
multa secula, et quidni per omnia, conservare, impossible videri 
non debet, iis praBsertim, quorum ad stomachum et palatum satisfa- 
ciunt traditiones ecclesiasticse; apud Druidas, non " fas fuisse sacra 
literis mandare," refert Caesar, lib. vi. de Bell. Gall. cap. xiv. Eandem 
disciph'nam observasse Pythagorseos omnes, et^Egyptiorum theologos, 
notum est; et antea nos ostendimus ex Herodoti lib. ii. Imo La 
ced semonii leges nullas scrip tis cornmiserunt, quod observatum 
Justiniano, J. 2, S. 20. Refert Plutarchus in vita Lycurgi: No>oug 
inquit, yeypappivovg ovx edqitev. Neque tamen concise et laconice 
dicta memorise infixa retinendi spes defuit. Sed traditionibus fidem 
in hac causa asserere non opus est. Prophetiam enim istam Enochi 
vel aypdpug vel syypdput exstitisse, per ea omnia secula, ex quo Jen 
primum prolata est et innotuit, ad Judse usque tempora illumqueJiie 
vel ex traditione, vel ex libris scriptis earn didieisse cur crederemus 
causa nulla est. Qui earn primus literis mandavit, dvo ttvivp 
ayiov <pep6{tsvc$ cum esset, aliunde quam ab ipsius spiritus afflatu illanijtiii 
hausisse credibile non est. Et cur ab oblivione longissima tum 
temporis vendicaretur, causa erat gravissima, Instabat prope te 
pus in quo plenissime implenda erat prophetia ista in ecclesiaBJ 
Judaicse iravuksfyiy,, et horrenda destructione, cujus typus et ex-f 
•emplar in diluvio praacessit; prout, eandem cum Juda telam per- 
texens, docet Petrus, 2 Epist. cap. iii. Antiquissimam ideo judici- 
jorumDeijam turn exsequendorum preedictionem, ad sanctorum fidemj 



CAP. III.] 



DE LITERARUM ORIGINE. 



277 



firmandam repetit, et in memoriam revocat, ipse ejus auctor Spiritus 
Sanctus. Ei autem ad sua iteranda, nee traditionibus, nee libris 
opus est. 

VI. Porro: verum quidem est, Josephum, posteros Sethi (non 
ipsum Sethum) columiias duas erexisse amrmare, cujus narration! 
fidem adhibere nonnullis placet. Quamvis autem nuda ejus aucto- 
ritate, in re sibi minime perspecta, baud vehementer movear, suffi- 
ciat in hac causa, eum literarum mentionem facere negare ; quamvis 
eum in tota ista re " incredibili audacia, aut futili credulitate usum 
fuisse/' confidenter pronunciet Hornius, Introduct. ad Geograph. Vet. 
Hoc autem fieri potuisse, aliis modis absque literarum, proprie sic 
dictarum, usu, ex ^Egyptiis hieroglyphicis palam est. Sed incerta 
haec sunt omnia, quibus ad conjecturam bane stabiliendam, nee 
rationis monumentum aut pondus, neque umbra inest. Neque valere 
debebit Maimonidis testimonium ad versus validissima ista argu- 
menta, quibus probavimus, idololatras antediluvianos nullos fuisse. 

VII. Suspicio, ideo, quorundam de literis Adamicis, aut antedilu- 
vianis, nullo modo probabilis est. Kationes autem, quibus (ultra 
probationum harum infirmitatem), ea omni veri specie, imo et pro- 
babilitatis colore destitui, ostendi potest, non desunt; unam aut 
alteram producere sufficiat. Ea, quam in hujus disputationis initio 
retulimus, ad litem hanc dimirendam satis valida est. A rerum 
principio Deus, in usum eum timentium, promissa multa et mandata, 
quaa fundamenta nullibi habuere, praeterquam in liberrima ejus re- 
velatione, hominibus dederat. Absque promissorum et mandatorum 

n lillorum cognitione, frustra erat omnis ilia naturalis Dei notitia, quam 
ex lege naturae insita, vel rerum creatarum contemplatione obtinere 
'tuerint. Deum autem, qui summe bonus est, voluisse, ut mediis 
mnibus ab ipso concessis, ad vitam aeternam obtinendam necessariis 
5-Juteretur humanum genus, probationum baud eget. Cum autem 
'tppqrug constet, media ilia scriptis optime conservari, et in no- 
itiam hominum pervenire potuisse, neque modus ille promissorum 
;j]j|praeceptorumque divinorum conservandi Deo displicuerit, imo pla- 
uerit maxime, quae ratio idonea reddi potest, cur ante diluvium id 
eri noluerit, vel, ut fieret non praeceperit, si modo usus literarum 
llis |um cognitus esset ? Cum autem nulla vestigia exstent scriptures ali- 
ujus sacrse ex Dei mandate exaratae ante diluvium, literarum usum 
temporis cognitum non fuisse, noli suspicari, cum res certa sit. 
nde Theophylactus: O/ /MV, inquit, irpb rov vopou IxsTvoi Ssfa avbptg, ou 

VIII. Deinde, si in usu communi literae fuissent ante diluvium, 
tque proinde iis omnibus cognitse, qui e clade ilia diluviana erant 

pgJuperstites, qui fieri potuisse censebimus, ut cunctas gentes rei prae- 
ftjllarae et utilissimae in vita humana oblivio extemplo caperet; litera- 
eD i|um autem, earumve usus, memoriam ullam servatam fuisse inter 



278 DE LITEHARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

gentes a Babylonica clade undique dispersis, vei famam (tenuissimarn 
licet), superf uisse, ea quse de illarum prima, hie, illic, inventione passim 
celebrantur, non permittunt ut credamus. Cum autem ese litera- 
rum origines, quse certo investigari possint, non tantum mundo ante- 
diluviano illas abjudicant, sed toti illi temporis seriei, quse inter 
diluvium et vo^oOsffiav intercesserit, eas breviter introspicere licet. 
Quicquid ex veteribus, Herodoto scilicet, Diodoro Siculo, Plinio, 
Tacito, Lucano, aliisque, de literarum origine corradi potest, in 
Dialogo i. de poetis retulit Lilius Giraldus, multa inepta et falsa 
veris miscens. Inter alia, puncta Hebraica Judseos, nescio quos, in- 
venisse, et Mesoroth appellasse fingit, inepte satis; punctationem 
Hebraicam non esse Massora, neque dici, norunt qui nondum sere 
lavantur; ejus syntagma in librum suum transcripsit Hermannus 
Hugo, de Origine et Antiquitate Scribendi. Literarum Phcenicum 
ortum, et primum in Grseciam adventum, ex antiquorum monumeh- 
tis diligenter et erudite exposuit V. D. Sam. Bochartus in 2 da parte 
Geograph. Sac., lib. i. cap. xx.; cujus summss erudition! et diligentise 
vix aliquid addi potest. Idem prsestitit admirabilis vir Josephus 
Scaliger, Animad. in Euseb. Chron. ad an. I(jl7. Angelus Roccha 
in descriptione Bibliothecse Vaticanse, multarum in diversis linguis 
literarum inventores recenset. Omnium autem diligentiam et eru- 
ditionem cum obscurare moliretur, in opere suo magno, cui " Oedipus 
yEgyptiacus" titulum fecit, Athanasius Kircherus (quo an majore <pav- 
ra,ff!a et ostentatione post homines natos opus aliquod literarium in 
lucem prodiit unquam, equidem vehementer dubito) quid prsestiterit, 
eruditi judicabunt. Nos rem totam, ut illuc pervenire possimus, qu 
pertendimus, paucis expediemus. 

IX. De literarum antiquitate, et primse inventionis gloria, conteu 
dunt Assyrii, ^Egyptii, Phcenices, atque ipsi etiam Grseci ; ut Chi 
nensium fabulas taceamus. Literas Assyrias semper fuisse, adeoqu 
seternas, existimasse Pliniurn ante ostendimus. Phcenices a Syris, seuj " 
Assyriis, literas accepisse refert Diodorus Sic. lib. v; ^Egyptios lite-j ' 
rarum usum Mercurium docuisse, Manetho tradidit; referunt Ciceroj 111 
de Nat. Deor. lib. in., et Plutarchus Sympos. ix. Qusest. iii. 'Ep^g, in-J" 
quit, Xs/sra/ ^suv sv Ai-yvvru ypdfruara ffpuros evpsTv. Gr83Cas, nor 
Cecropem Atheniensem invenisse scribunt; ita Tacitus Annal. xi. 
xiv.: "Quidam Cecropem Atheniensem, v el Linum Thebanum, et tem- 
poribus TrojanisPalamedem, Argivum, memorant, sexdecim literaru 
formas ; mox alios, ac pra3cipuum Simonidem, cetera s reperisse/ 
Cecropem autem ^Egypto ortum, atque illinc in Grseciam intuli 
literas, ferunt. Literarum inter Phcenices, ante Cadmum et Phce 
nicem fratrem ejus, memoria nulla exstat. Atque lisdc pene sun 
quas de literarum origine cum aliqua veri specie memorantur. Yide 
amus primo, an earum antiquitas supra Mosis tempora hinc eli 
possit, de aliis postea dicturi. Cecropem, qui et dipufc et 



CAP. III.] DE LITER ARUM ORIGINS. 279 

dicitur, ipsi Mosi cosBvum fuisse censet Euseb. in Chron., Cadmo 
antiquiorem. Is autem Mosem 200 aim. juniorem, quam veteres 
omnes Christiani, etiam et Porphyrius statuunt; quo nomine apucl 
Georgium Syncellum abunde vapulat. 

X. At eum literas invenisse nulla fama est fide digna: quse di- 
cenda restant forsan fabulam redarguent. Quse de Hermete, aut 
Mercuric JEgyptio feruntur, fabulosa esse omnia plurimi arbitrantur. 
Quintum eum Mercurium fuisse Tullius affirmat, tertio de Natura 
Deorum : et ab JEgyptiis, quibus leges literasque tradidit, Thoyth 
appellatum fuisse. Eum autem longo post Mosem tempore vixisse pro- 
bat Augustinus de Civitat. Dei, lib. xviii. cap. xxxix. Quandocunque 
autem vixerit, non alias literas quam hieroglyphicas ^Egyptios docu- 
isse videtur; unde de ejus literis Plutarchus, Sympos. ix. Quasst. in.: 
A/o %a} TO ruv ypafaudruv AJyvffrioi wpurov 'i&tv ypdfiovffiv hoc est, prim83 
loco literag, serpentiphagam illam avem pingunt. Et Kircher., torn. iii. 
Oed. ^Egypt. Dub. ii. p. 47, probat ibin primam fuisse literam apucl 
^Egyptios. Is Mercurius Taautus est, cujus libros accurate recenset, 
Strom at. Sexto, Clemens Alexandrinus. Quos etiam diligenter in- 
quisivisse Sanchuniathonem refert Philo: UoKu ppovrnfrtxZs e%epa- 
ffrsutfs ra Tauvrov, etdug, on ruv v<p' tfXtov yzyovoruv, tfpurog l<sn Taaurlg 
druv ryv wpyffiv snivel) <ra$- — " Magna cura scrutatus est 
Taauti libros, cum sciret eorum, qui sub sole fuerunt primum Ta- 
autum literarum usum reperisse." Taautum vero hunc filium fuisse, 
ait, Misoris, fratris Sydyci; qui Dioscuros genuit; quos paulo ante 
Troica vixisse notum est. Cad mum Graaciaa literas intulisse per- 
vetusta est et constans opinio. Illustre imprimis est Herodoti testimo- 
nium in Terpsichore, cap.lviii. o/ ds Qo/vixeg o5ro/ oi <fuv 
ruv &ffav 01 TspvpaToi, aXXa rg ^oXXcc, oixqffavr&g ravrqv 

Ij rov$ "EXXqvag, xal df) xat ypappara,' oux sovra. 

doxseiv — "Phcenices isti, qui cum Cadmo advenerunt, quorum 
Gephyrei fuere, dum hanc regionem incolunt, cum alias multas doc- 
trinas, turn etiam literas in Graeciam introduxere, qua3 apud Graacos, 
ut mihi videtur, antea non fuerunt." Et paulo post, de iisdem literis 
loqui pergens, sequum erat sffxyayovruv <l>o/i//xwv sg rqv 'EXXdda, Oo/i//- 
a/, — " cum ipsas introduxissent Phcenices, ut Phcenicias 
dicerentur/' Atque ita dicta sunt; seu ®oiviK'/j'ia ty/iara Kdd/tov. 
Yerba sunt Timonis apud Sextum Pyrronium. Et Plutarchus, Sym 
pos. lib. ix. qu. 3: Qotvixsia did Kdd^ov uvoftaffQsvra' — " Propter Cad- 
mum Phoenicia dictas sunt;" nempe literas istaelG, quibus primo 
usi sunt GraBci. Et in Comparat. Aquas et Ignis, sx Qo/vfaqs ypdp- 

Plinius etiam Nat. Hist. lib. vii. cap. Ivi., "Literas in Graaciam 
intulisse e Phcenice Cadmum, sedecim numero," affirmat. Et ex 
Critia Athenaaus: <E>o/wxsg de eSpov ypdppar dXsfyXoya, Deipnos. lib. i. ; 
— " Phcenices invenerunt literas, vocis adjumentum." Cur autem 
dicuntur aXg/Xoa rationes varias reddit Eustathius in 



280 DE LITERARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

Odvss. xiv. : *H ra dh'syovra, #70 w j3o?j0ouvra e/$ Xo'/ov -- "Quibus utimur 
in sermonem, vel quse sermonem adjuvant/' Aut, 3/' &v avortterrai 
rl crXs/w \syeiv, — " quarum ope sermonum fit compendium/' Casau- 
bonus in Athenaeum, lib. i. cap. xxii., literas putat non inepte dici 
posse faefyMyovs, " propter vim orationis in sanandis animi pertur- 
bationibus." Secundum illud: Yu^fo voffovffr,g sJeiv larpoi \6yoi. Tacitus 
etiam Annal. xi. cap. xiv., " Fama est, Cadmum classe Phcenicum 
vectum, rudibus adhuc Grsecorum populis artis ejus" (scribendi 
nempe) "auctorem fuisse." Inter epigrammata quse in Zenonem 
scripta sunt, quse memorat in ejus vita Diogenes, Seg. xxx., est illud 
Zenodoti Stoici, quod sic finitur: — 

E< %l vrtirpit ttiMff*, ri{ o QSovos ; wv xeti o Ka^teaj 



« ( Si patria est Phoenix, quid turn ? nam Cadmus et ipse 
Phoenix, qui Grsecis prima elementa dedit." 

Fam83 assentitur Clem. Strom, lib. i.: Kdd^og <&oivi% %v 6 ruv 
"EXXytiv evpsrfc, wg <pn<th "Efyopos {E<popos ex correctione Lipsii et 
Bocharti) 86ev xal <&oivixq'ia, roc, ypdfAfAara 'Hpodoros xexXqffdai y paper — 
" Cadmus Phcenix erat, et apud Grsecos literarum inventor, ut ait 
Ephoras, unde Herodotus scribit literas Phcenicias dici/' Ita Suidas 
etiam in KaS^oj, ubi Zenodoti epigramma ex Diogene recitat; et 
pomx^/a ypdp/A&ra apud Hesychium. 'Aero ®oivixii$ rJjg 'Axra/wvof, in- 
quit, path Ivofiour6rivai aurcc. Ab ipso autem Cadmo ita fuisse dictas, 
cum Phcenix esset, magis probabile; quamvis Actseon Cadmi nepos 
erat ex filia Autone. Et Lucanus, lib. iii. 220: — 

" Phoenices primi, famse si creditur, ausi 
Mansuram rudibus vocem signare figuris." 

Quibus verbis refert illud Critise apud Athenseum, lib i. : Qofvixsg 5' 
efipov ypdftftara dXe^/Xoya. Alibi autem hieroglyphicum scribendi 
modum in usu fuisse apud ^Egyptios, ante inventum literarum 
usum, idem Lucanus docet, ubi supra, 223 : — 

" Nondum flumineas Memphis contexere biblos 
Noverat : et saxis tantum, volucresque ferseque, 
Sculptaque servabant magicas animalia linguas." 

Curtius etiam, lib. iv. cap. iv.: "Hsec gens" (Phcenicum scilicet) 
" literas prima, aut docuit aut didicit." Et Irenseus, lib. i. cap. xii. : 
" Grseci se a Cadmo sex et decem literas accepisse confitentur, ac 
postea, temporis progressu, nunc aspiratas, mine duplices invenisse ; 
postremum vero omnium Palamedem longas adjecisse tradunt." De 
ullis rerum originibus vix in tota antiquitate constantior fama 
Assentitur etiam huic opinioni Kircher.: sed fnistra vellet Cadmum 
-<Egyptium fuisse; quod nullis pene rationibus, verbis multis con- 
tendit, Oed. ^Egypt., torn, iii., diatrib. iii., prselus. pag. 56, 57. 
Fateor Eusebium ita sensisse, lib. ii. Chron. n. DLXII. : " Phcenix/' 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINS. 281 

inquit, " et Cadmus de Thebis ^Egyptiorum in Syriam profecti, 
apud Tyrum et Sydonem regnaverunt/' Contrarium probant, mores, 
religio, nomina Phoenicia, ab JEgyptiis penitus abhorrentia. 

XL In numero etiam literarum, quas in Grseciam Cadmus intulit, 
non minor est consensus. Sedecim fuere. Ita Tacitus, Plinius, Plu- 
tarchus, et Eusebius Chron. lib. ii. num. 16, 17. Bello Trojano 
Palamedem iis qtiatuor adjecisse, affirmat Plinius; scilicet, 0, S,3>, X; 
et totidem post eum Simonidem Melicum, videl. z, r, Y, n. Apparet 
itaque Cadmeas fuisse A, B, r, A, E, H, I, K, A, M, N, o, n, P, 2, T. 
Plutarchi verba in eundem sensum sunt: Td ds dy vpZira, xat 

uvopaffQsvra, rirpdxn; q rerpa$ yevo/j,'sv7) vapsff^s' xal ruv 
de, IIaXa/6Jjd)}£ rs ffpoTSpog r'srrapa, xai ^ipuvidris aldi$ 

Sympos. lib. ix. problem, iii. Et Irenseus, Adversus 
Marcum Hseret. : "EXX^jvsg ofAoXoyovffiv a<7rb Ka5/xou wpoiTov 'i^ xai ds^a 
KapsiXr,<p&Mi. At si verum sit, Cadmum sedecim literas in Grseciam 
tantum attulisse, non apparet illas, istas fuisse, quse turn Hebraeis erant 
in usu. Ante enim Cadmi tempora lex a Mose scripta est; in qua 
ubivis occurrunt literse viginti et duae; imo in decalogo omnes, una 
Teth excepta, reperiuntur; si ideo iis literis Cadmus usus esset, cur 
non reliquas sex Grascis notas fecisse censeamus. Probabile ideo 
est Phoenices, postquam literarum usum inter Hebrasos perspexissent, 
ad eorum exemplum aliquas, sedecim scilicet, excogitasse. Istas 
Cadmus in Graaciarn intulit. An esedem fuere cum iis, quae Sama- 
ritanas dicuntur, incertum. Alphabetum quidem Samaritanum, non 
nisi sero, viginti duarum literarum numerum recepisse videbimus. 
Figuras etiam, seu cnaracteres, literarum eos mutasse constat. Lite 
rarum itaque memoria ante^setatem Cadmi, apud gentes plane nihil 
est. Phoenices, quorum Cadmus erat, literarum usum a Syris didi- 
cisse auctor est Diodorus Siculus, lib. v. cap. Ixxiv. 2y/?o/ /^b, inquit,- evpe- 
TKI ruv ypapfiaruv siffi, vapa ds rovruv 3>oivixe$ pudovrts, etc. ; — "Syri lite- 
ras invenerunt : ab iis edocti Phoenices/' Hebraaos Syros dictos esse 
nemo ignorat. Literarum autem usum, non figuras, non numerum, 
Phcenices a Syris accepisse, ex iis, quaa de Cadmo attulimus, constat. 
Modi scribendi quidem apud Syros usitati fama aliqua Grseciam 
pervasit, usus, quod apparet, non item. Eum Taapocon vocant; et 
fit sinistrorsum. Ita illud scribendi genus vocari ex sexto Pompeio 
annotat Giraldus. Vocis etymon indagare quidam conati sunt; ni 
fallar, frustra, Ejus memoria aliqua retenta fuisse videtur in eo 
genere, quod jSovffrpopydov vocarunt. De quo Pausanias in Eliacis; 
Isidor. Origin., lib. vi. cap. xiii. ; Suidas in 6 xdrufav vo'/xos; Meursius 
Attic. Lee., lib. i. ; Vossius Gram., lib. i. ; Bochart. Geograph. Sac. pag. 
2, lib. i. cap. xx. ; aliique agunt. Quaanam autem illarum literarum, 
quas primurn Cadmus in Graaciain intulit, illarurave, quibus lones 
primum usi sunt, figuraa fuerint non usquequaque constat. Refert 
Herodotus, Terpsich. cap. lix., seqq., se, apud Thebanos, in Ismenii 



282 DE LITERARUM ORIGINS. {LIB. IV. 

Apollinis templo, literas Cadmeas in tripodibus quibusdam incisas, 
magna ex parte lonicis similes, vidisse. Epigrammatum primum 
fuit:— 

9 AfJt,(^irfvtav p avifaxt viuv 0,71:0 

Aliud:— 



Tertium vero: — 

A. a. oo a, [to.; Tpifoo KVTOV luffxairi 



Laodamantem autem tripodem hunc ante bellum Trojanum dedi- 
casse, contra Josephum, qui Grsecos usum literarum tune temporis 
ignorasse affirmat, nequicquam probare conatur Cl. Vossius, de 
Gram. lib. i. cap. x., cum pene in ipsum illud tempus incident ej us 
regnum. Is enim Eteocleos films erat, Polynicis vero filius ei bello 
interfuit. Epigraphas hasce, literis lonicis priscis, quas Cadmeis 
similes fuisse affirmat Herodotus, reposuit Josephus Scaliger Ani- 
mad. in Euseb. Chron. ad nurner. Euseb. 1617, secundum typos, 
quos, ex columnis in bortis Farnesianis E-omaa, exscripsit ; earuin, in 
primo versiculo, exemplar hoc est: — 

AMnHlTPVON. M. ANETHEKEN. EON. AHO. TELEBOAON. 

XII. Hasce vero antiquissimas fuisse apud Grsecos literarum 
figuras, vix sane credidissem, nisi Plinius docuisset antiquas literas 
lonicas, a veteribus Latin is parum distetisse, lib. vii. cap. Iviii. Et 
Tacitus, Annal. xi., " FormaB literis Latinis, quae veterrimis Grss- 
corum/' 

XIII. Non enim ita abscedunt ab iis, quse in usu continuo fuere, 
ut earum notitia et ratio doctissimos antiquorum fugeret; quod 
tamen de lonicis legimus. De Eretriis enim, qui tempore Darii 
regis in regionem quandam Medorum non procul a Babylonia, cap- 
tivi ducti sunt, ista narrat Philostratus in Vita Apollonii: Tpapovres 
rbv 'EXX^vwv rpotfov, xai rot, ypd/A/Aara 'EXX^vwv fjJtv, d>v>.' puttu roiavru 
idsTv paffr — " Literas Grseco more scribunt/' boc est, dextrorsum, non 
sinistrorsum, ut orientales; "et literse Gieecsd quidem, sed quales se 
nunquam vidisse affirmant." Idem narrat, Graacos, qui Gades inco- 
luerunt, columnis Herculis inscripsisse quasdam, ours A/yucrr/o/f, ovrs 
'Ivdixofs ypd/tpaffiv, ovre 0/0/5 gy^CaXg/i/, — "literis neque ^Egyptiis, neque 
Indicis, neque ab ullo cognitis," lib. v. cap. v. Et tamen eo migrarunt 
Graaci, longe postquam lones literas Cadmeas didicissent. Phcenicias 
fuisse arbitror, a quibus istaa superius positse longissime distant. 

XIV. Cum, ideo, palam sit literarum usum, sensim, et per varios 
gradus, et ex variis occasionibus conatibusque mundo postdiluvian o 
sero admodum innotuisse, utcunque commentum de literis antedi- 
luvianis quibusdam placeat, mihi quidem, hercle, non est verisimile. 

XV. Pergamus ad ea secula, qua3 diluvium proxime secuta sunt, 



CAP. Til.] DE LITERARUM ORIGINE. 283 

ut vestigia, si fieri possit, literaritm ortus ante legem Mosaicarn 
divinitus latam, scriptamque, indagemus. Athanasius Kireherus 
data opera uEgyptios ante Mosis tempora literas habuisse probare 
nititur ; eo autem solo argumento utitur, quod usum literarum edocti 
sint per Mercurium Trismegistum, quern Mose antiquiorem, Abra- 
hamo cosevum, fuisse statuit. Porro, multos eum libros scripsisse, 
eorumque nonnullos superesse etiamnum contendit. Atque ita de- 
mum lite ancipiti decisa, serib multis verbis triumphum agit. Ast 
virurn ilium doctum (cujus an otium aut ingenium magis mirari 
debeam valde dubito), nil nisi crudas conjecturas, plerumque ineptas, 
fabulis prodigiosissimis interpolatas congessisse, pluribus in locis 
spissi operis videtur. Testimonia enim, quibus utitur, ejus generis 
plerumque sunt, qualia nemo eruditus possit in animum suum indu- 
cere recensere, nisi fl-oXuyvwov'as ostentandae gratia. Imo, putidissima 
sunt hominum indoctorum figmenta, quorum nemo ex veteribus 
non nugator meminit. In iis autem, quae paulo melioris notaa vi- 
dentur, aetatis aut scriptionis Hermeticse ne 7^6. Quid, quod ipse 
Athanasius alibi concedat Mercurium hunc literis hieroglyphicis 
Bolum usum fuisse? Cum enim in mentionem incidisset multorum 
millium librorum Mercurio huic adscriptorum, addit continue : 
" Nolim tamen quenquam hoc loco existimare, Trismegistum in- 
tegra volumina triginta sex millia scripsisse, sed per ejusmodi libros 
intelligi proprie certa qu&dam systemata hieroglyphica, quibus 
varias artes et scientias indigitabat/' Sed et librum, qui adhuc 
exstat, Asclepium dictum, eidem Mercurio ascribit, vendicatque, et 
negat ab hsereticis antiquis, quod putant nonnulli, confectum; 
atque isti argumento digressionem peculiarem dicat. Plane, ubi 
earn legi, hominis misertus sum. Neque enim mortalmm quisquam 
operam et studium inutiliter magis locare unquam potuit. Qui 
centones istos ex &acris Scripturis, et Platonicorum philosophorum 
scriptis evidentissime consarcinatos, per Mercurium ilium Trisme 
gistum Mose antiquiorem scriptos esse, in animum inducere potest, 
is quidem, uti mihi videtur, non tantum facilem admodum assensum 
naaniis putidissimis ridiculisque paratus est prasbere, sed et hoc 
apud se fixum, ratumque habere, oculos scilicet in sole nunquam 
aperire, ne lux invito illucesceret. Sed figmenta rhapsodi illius por- 
tentosissima deperit Kircherus; etiam horrendam istam blasphe- 
miam, qua Deum ob filii generationem apgsvoOrihvv vocat. Atque 
ut libere dicam, horrenda plane sunt, et scandali plena, quae in 
obeliscorum et hieroglyphicorum expositione de numine triformi, 
aliisque blaterat. Idem tamen fatetur "se minime negare posse ? 
multos libros olim circumlatos fuisse supposititios." Antiquorum 
enim nonnullos ei fraudi concinnandaB studuisse notissimum est. 
Id DOS ex Platone superius demonstravimus. De libro autem isto, 
Mercurio falso ascripto, consulat lector Casaubon. Exer. ci., ad 



.284 DE LITER ARUM ORIGINS. [LIB. IV. 

Apparat. Annal. sec. ja. ad num. 18, et discat, quam inepte plurima 
finxerit impudentissimus impostor. Multos quidern viros prudentia 
celebres, antiquitus sub Mercurii nomine claros fuisse, memorant 
Cicero, Plutarchus, aliique. Ex iis unum quern Thoyth seu Thouth 
aut Touth appellabant, ^Egyptios literas docuisse ante ostendimus. 
Eum ante Mosis tempora vixisse, atque literas proprie sic dictas in- 
venisse, testimonium fide dignum nullum exstat. Et procul omni 
dubio, si a prima antiquitate usum literarum cognitum habuissent, 
non ita desipuissent, ut perplexo, obscuro, et inutili animi sensus 
indicandi modo per hieroglyphica perpetuo uti voluissent. Zoroas- 
trem etiam Mose antiquiorem fuisse, et nescio quos libros scripsisse, 
aliqui narrant. Sed bene est, quod Porphyrius in Vita Plotini affir- 
met, se multis argumentis ostendisse, librum Zoroastris nomini 
inscriptum adulterinum et recentem esse. 

XVI. Nugis ideo hisce omissis, videamus quae serib in hac causa 
dici solent. Duo sunt, quae cum specie aliqua probabilitatis profe- 
runt antiquitatis literarum patron i. Unum est, quod ipse Moses 
meminit " libri Bellorum Domini/' scilicet ante ea tempora scripti, 
Num. xxi. 14. Verba sunt: njrp hbnfe napa notf £-^> ;— " Idcirco 
dicitur in libro Bellorum Domini:" quibus librum scriptum fuisse 
antea ostendit. Sed "^D n0 n tan turn " librum," sed etiam " enar- 
rationem" quamcunque significat. "ISO proprie est " recensere" 
aut "numerare;" "scribere," non nisi per accidens. Ita Gen. v. 1, 
" <l ?9 nj., "Haec est enarratio," scilicet " generationum Adami;" neque 
in libro aliqui d scriptum, sed enarratione quadam dictum, asseritur. 
Ita nomen antiquum urbis Debir fuisse dicitur "^P"^" 1 !?, "Kiriath- 
sepher," Judic. i. 11. Addit Vulgatus, "Id est, civitas literarum;" 
ex Grseca scilicet ruv LXX. versione, quae habet v6Xi$ ypawaruv. 
Et eadem urbs dicta fuit nap-nnp, Joshuse xv. 49, "Kiriath-sanna;" 
hoc est, urbs doctrinae. Per 12D ideo doctrina seu historia in- 
telligitur; docet enim historia; praesertim ea, quae est de factis 
Domini. Deinde ^PK, non quod dictum, sed aliquid dicendum 
denotat, librum Judicum intendi putant Hebraei; ego hunc ipsum 
Numerorum librum intelligi, puto. " Dicetur," inquit Moses; 
hoc est, "ex libro Bellorum Domini," celebre erit, et in ore ho- 
minum. 

XVII. Alterum in hac causa argumentum est; quo etiam utitur 
Cl. Vossius de Arte Gramm. cap. ix. lib. i. Quod Simplicius, Com 
ment, xlvi. in Aristot. lib. i., De Ccelo, asserat " observations astro- 
nomicas, quas Callisthenes e Babylone Aristotelis jussu miserat, fuisse 
annorum mille nongentorum trium, quas refert Porphyrius," uti 
quidam addit, "ad Alexandri Macedonis tempora servatas fuisse;" 
quod quidem non admodum erat difficile, si Callisthenes eas e Baby- 
lone miserit. Sed vixit Simplicius post inissionem istam Callistheni- 
anam annos mille aut eo circiter. 



CAP. III.] DE LITERARUM ORIGINE. 285 

XVIII. Quam facile autem sit in annorum recensione labi, praa- 
sertim cum nulla exstant rei gestse monumenta fida, omnes novimus. 
Neque Siraplicius sententiam propriam exponit, sed, quse alicubi 
scripsit Porphyrius, refert; "missas fuere/' inquit, " observationes 
astronomicae, dg nva$ biyytl'Tai 6 Hoppvpto<; ^iXiuv sruv sJvai xai svvea- 
xofftuv rpiuv ft's^pt TUV fflovuv ' AXs'^dvdpov TOV Maxs^Jvog tfw£o,a£i/a£* — Quas 
Porphyrius mille nongentorum et trium annorum fuisse, et usque 
ad Alexandri Macedonis tempora servatas, narrat." Quo in opere 
ista narravit Porphyrius incertum, cum in ro% tufypevois verba ilia 
nullibi reperiantur. Berosus eas observationes tantum annorum 480, 
hoc est anno 13 Antiochi Soteris, cui ilia historica sua obtulit, fuisse 
affirmat. Epigonus 720 fuisse docuit, teste Plinio, lib. vii. cap. 
Ivi. Observationum autem 470 millium annorum, apud Babylonios, 
et Caucasi habitatores meminit Marcus Tullius lib. ii. de Divinatione, 
cap. xlvi.; nihil ex hisce rumoribus certi elici posse, certum est. 
Deinde observationum astronomicarum memoria per alias artes, sine 
literis continuari potest ; postquam literarum usus repertus est, ea, 
quse antea hominum memoria, traditionibus, et Meroglyphicis ab 
interitu conservabantur, iis sunt commissa. Epigenes, aut Epigonus 
apud Plinium observationes Babyloniorum coctilibus lateribus in- 
scriptas fuisse, docet. Quomodo id factum, narrat vetus auctor ano- 
nymus, de divina sapientia secundum ^Egyptios. "Sapientes," inquit, 
"Babylonii et ^Egyptii mentis acumine ad ilia supremi mundi abdita 
penetrantes, animorum conceptus (sicut ipsi oculati testes sumus), in 
lapidibus per signa describebant. Idemque in omnibus artibns et 
scientiis faciebant. Deinde lapides, in quibus ilia erant descripta, 
in templis collocabant, et quasi paginas perlegendas exhibebant, 
talesque librorurn loco illis erant in usu." Addit praeterea Clar. 
Vossius, aitque, nisi ante " legem datam literaa fuissent, cui rei 
lex tabulis seneis Dei ipsius manibus fuisset scripta?" ^Eneis, pro 
lapideis, <rpdXf&& pv?i/j,ovix<jv est. Sed et facilis responsio ; id enim a 
Deo factum, ut et legis suse perenni conservationi, et Mosis, adeoque 
totius populi in literarum usu instructioni consuleret Quamvis ideo 
in re non majoris momenti nolim cum quoquam aliter sentiente con- 
tentionis serram ducere, neminem tamen adhuc, aut rationibus aut 
testimoniis fide dignis, usum literarum proprie sic dictarum vo^ofefficf, 
Mosaica antiquiorem demonstrate, non dubito affirmare, ita ut plane 
acquiescam in sententia Eupolemi antiquissimi historiographi apud 
Grsecos, cujus verba refert Clemens Alexandrinus Stromat. lib. i. 
Tov Mwu'tfJj, inquit, (pqff/ Kpurov ffopbv yzvsffdai xai 
<rapado\jvar xai vapa 'lo^^a/wv <t>o/v/xag 

— hoc est, " Mosem aiunt, primum sapientem fuisse, 
eumque primum Judseos literas docuisse, eas vero Phcenices a Ju- 
daais accepisse, a Phcenicibus Grascos/' 



286 BE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

DIGKESSIO II. 
DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. 

De literis sett characteribus antiquis Hebrseorum; quibus lex ab ipso Deo scrlpta 
est ; atque ad ejus scriptionis normam libri oranes Veteris Testament!. 

I. EXSTAT adhuc, atque olim ab ultima antiquitate Christiana 
exstitit Pentateuchus Mosaicus, literis istis, quse vulgb Samaritanse 
dicuntur, exaratus; lingua vero Hebraea est. Ejus meminerunt Ori- 
genes et Hieronymus. An eorum alteruter ipsum librum, seu ejus 
exemplar ullum, unquam viderit, incertum. 2yAA.oy*j ista, quam 
veritatis HebraicaB et translationum GraBcanicarum, magnis studiis, 
magnis sumptibus dedit, ediditque Origenes, in tota veteri ecclesia 
monumentum literarium nullum erat celebrius. Si Pentateuchum 
istum Samaritanum vidisset unquam, aut (si viderit) loco aliquo aut 
pretio habendum esse duxisset, locum sine dubio insignem, aliquem 
saltern, in opere isto flroXufyuXXjjry ei assignasset, quod tamen abs eo 
factum non est. 

II. Hieronymus textum Samaritanum totidem literis exaratum 
esse, quot Hebraicus, affirmat ; id autem cum apertissime falsum sit, 
vir ille doctissimus non nisi ex rumoribus, et aliorum informatione, 
de eo pronuntiasse videtur. Etiam illorum uterque scribit, literam 
Tau apud Samaritanos cruci similem esse. Hieron. in Ezech. cap. 
ix. : " Ut ad nostra veniamus : antiquis Hebrasorum literis, quibus 
hodie usque utuntur Samaritani, extrema Thau, crucis habet simili- 
tudinem/' In ea etiam sententia fuere Tertullianus et Augustinus. 
Sed literaB Tau nulla omnino apud Ezechielem mentio ; ineptissime- 
que et non sine stupore asinino, de signo crucis frontibus hominum 
figendo, ex hoc loco nonnulli nugantur. Verba sunt V? ^^\ ; quaB 
recte reddunt nostrates, " And set a mark/' — " Signabis signo/' 
Nam verba intransitiva nomine homogeneo gaudere apud HebraBos, 
pueri norunt. Falsum autem literam ultimam in alphabeto Sama- 
ritano ffravpouty esse. Iste autem ejus literaB character, qui in 
alphabeto, quern ex Yaticana Bibliotheca produxit Schickardus in 
Bechinath Happerush, sine dubio fictitius est. Fateor quidem in 
nummis quibusdam figuram crucis non dissimilem, loco n apparere; 
de nummis, verb, apud Hieronymum nihil; neque mala ista merx 
adhuc in pretio ulla erat. Viros, ideo, illos doctissimos Pentateuchum 
istum Samaritanum, ilium saltern, qui etiamnum superest, unquam 
vidisse probabile non est. Ex eorum, vero, testimonio Samaritanos 
turn temporis qui erant, Pentateuchum habuisse Mosaicum, lingua 
quidem HebraBa, charactere,. abs eo qui Judaais in usu erat diverse, 
scriptum, satis liquet. Samaritse, is populus erant, quern rex Assyria 
Shalmaneser diebus Ezechiae regis Judse, annos centum et triginta 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. 287 

aut eo circiter, ante captivitatem Babylonicam, in Samariam, aliasque 
urbes a decem tribubus, quas captivas duxerat, olim habitatas, tra- 
duxit. Oriundum e Babele, Cutha, Hava, Chamatha, et Sepliar- 
vaim ostendit sacra Scriptura, 2 Reg. xvii. 24: a Cutha, postea 
Cuthsei dicti sunt. Chaldsei, ideo, et Syri fuere, quod ex locorum, 
urbium, regionumque nominibus, e quibus ortum duxerunt, liquet. 
Illos in primo suo in terram Canaan adventu, ut lingua vernacula, 
hoc est Syro-chaldsea, ita literis etiam Chaldaicis usos fuisse, nemini, 
puto, dubium esse potest. Literarum usum abs ea antiquitate 
Chaldseis innotuisse, ut nonnulli literas Assyrias seternas fuisse sta- 
tuerint, ex Plinio antea ostensum. Scribendi itaque artificium, 
idque Chaldaice, gentibus istis in Samariam traductis notum erat, et 
familiare. Sedes, ideo, Israeliticas coloni Babylonici, et Syri, propria 
lingua, avitis moribus utentes, occuparunt. De idolis, quse primo 
Dei loco, deinde cum Deo, coluerunt, videl. Succoth Benoth, Nergal, 
Aschima, Adrammelech, et Anammelech, consulat lector eruditis- 
simum Seldeni de Diis Syris Syntagma. 

III. Populus itaque hie abjectisvsimus, variarum gentium collu- 
vies, et pene nihili, solitudines inhabitantes, sine lege aut rege, 
Judseis obnoxii, ad captivitatem usque Babylonicam mansit ignobi- 
lis et obscurus. Yexati autem leonibus, divinitus, ob terram sanctam 
contra prsecepta Noachica, seu jus naturale idolis pollutam, in eos 
immissis, cum Judsei finitimi, quos solos inter viguit veri Dei cultus, 
iiscum commune nihil habere voluerunt, sacerdotem Jeroboamicum, 
qui morem Deum colendi, ab Israelitis scilicet idololatris observa- 
tum, eos doceret, a rege Shalmaneser sibi mittendum cura-runt. Ei 
nomen fuisse Dustai scribunt Rabbini. Ita enim loquuntur: :rnmD 
min D"i»^ ^D 1 * p '•Knon '•in D^nin^ n^; — ^hocest, " Sennacherib misit 
Cuthseis Rabbi Dusthai filium Jamsei ad docendum eos legem." 
Ineptissime suo more; Rabbiuum nescio quem fingentes, niulta 
secula ante natum nomen Rabbinicum, eumque a Sennacheribo mis- 
sum, ad quem negotium hoc nihil pertinet. Portentosa admodum 
verba sunt, et somniantium deliriis simillima, quse Epiphanius in 
hanc rem refert, tantaque incuria, ne quid gravius dicam, scripta, ut 
sacram historian! consuluisse dignatus haud videatur. Etenim primo 
narrat, " Gentes Assyrias missas esse in Judseam per Nabuchodono- 
sorem, ex rogatu seniorum, qui diebus Jeconiae in captivitatem ab- 
ducti sunt;" tot monstra pene quot verba. Deinde, " Ezram missuni 
esse, dicit, Babylone ad erudiendos Samaritas in lege Domini/' Me™ 
ro\j v6 t uov, inquit, 'Effdpav nva hpsa avoffr'st.^ovtfi Kaidsvrw rov vopou a-xb 
BaCuXwvog, vpbg rb wctidtijffai rovg sv r^ 2a//,a/>£/a XO^f^fVftt( ' Afffvptovs J 
neque in tota historia narranda vel semel evigilat. Deinde Samaritas 
dici vult, quasi custodes: ' Eppvivevovraii, inquit, '^a/j.apsTra.t fuXaxsc, fa& 
rb sv ra^s/ ^uXaxwv rfrap/^a/ iy rr^ yr), % d<zb rov <pv7^aKa.$ auroOj f/'i/a/ 

s 5/araggwg- — " Interpretantur Samaritas 



288 BE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. [LIB. IV. 

custodes; quod ii quondam in ilia terra custodes collocati sunt; 
sive, quod a Mose constituti erant, ut legem custodirent." Quse quam- 
vis sint absurdissima, Dionysius tamen Petavius, Animadvers. in 
Epiphan. affirraat pene omnes Grsecos et Latinos otiosam illam 
vocis interpretationem amplecti: et sane diserte ei in etymo hoc 
prseivit in Chronicis Eusebitis; nisi verba ipsa, "quod lingua latina 
exprimitur custodes," addita sint a Hieronymo, prout suspicantur 
Scaliger, et Petavius. Is autem sacerdos quicunque tandem fuerit, 
de veri Dei cultu nequaquam sollicitus, qui non nisi Hierosolymis 
solenniter peragi debuerit, impium istum Deum colendi morem, 
qui apud Israelitas ante captivitatem invaluerat, novas gentes edo- 
cuit. In religion em, ideo, Israeliticam eo modo admissi fuere Sa- 
maritse, quo in Christian ismum per Jesuitas, aliosque emissaries 
Romanenses Americani; etenim ut negotium conversionis com- 
pendifacerent, idola, quse prius habuerunt, prsesertim penates seu 
lares domesticos, quos Zemas vocarunt, sanctorum titulis nomi- 
nibusque insignitos, colendi et adorandi facultatem iis concesserunt. 
Sed quid ego de Jesuitis audacibus totius religionis Jesu Christi cor- 
ruptoribus, qui ampliando regno pontificio unice student, loquar, 
ciim non nisi ex Gentilismo tota ista cseremoniarum seges, quse ubi- 
vis inter Christianos pullulat, et ethnica superstition e, succreverit. 

IV. An legem Dei scriptam cum hisce Samaritis communicant 
sacerdos iste, incertum est. Nulla ejus rei exstant testimonia, monu- 
menta nulla. Rebus autem Judseorum protritis et in ruinam ver- 
gentibus, credibile est CuthaBOS hosce capita paulatim extulisse; 
atque postea, cum captivi abducti sunt Judsei, vacuas eorum sedes 
occupasse. An ullatenus in religione Judaica, et Dei cognitione 
profecerint, an earn penitus abjecerint, incertum. Verum quidem 
est, cum reduci populo Judaico, spe participation! s privilegiorum, 
quae iis reges Persarum concesserant, carnali illecti, adjungere se 
voluerint, affirmant se Deo sacrificasse a diebus Esarhaddonis, qui in 
regionem Samariticam illos traduxerat ; vel " non alteri sacrificasse/' 
Ezras iv. 2. Nam scriptura *6 habet, *f? keri. Mendacibus vero hy- 
pocritis temporis opportunitates captantibus, ad carnalia sua com- 
moda promovenda, fidem nullam adhibuit populus Dei. Rejecti 
ideo a primis istis ecclesise Judaicse reformatoribus, totiusque populi 
reducis suffragiis, ansam diasensionis inter pontifices orta3 captantes, 
vani hominis ob scelera fugati ope et suasu, tempi urn sibi in monte 
Gerizim ad illius instar, quod Hierosolymis Judseos moliri con- 
spexerant, sedificarunt. Eos autem ipsum montem finxisse, atque 
Gerizim falso vocasse, qui revera is non erat, amrrnat Hieronymus, 
et etiam Epiphanius. Uterque Gerizim juxta Hiericlium situm esse 
contendit, procul satis a Neapoli: eadem in sententia est Mercator; 
contra quos tarnen disputat Masius, Comment, ad viii. Josh. Quo 
autem religionis sensu abs eo tempore tenebantur, ostendunt eorum 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBRJEORUM. 289 

temporum historise. Etenim demus, Judseorum vulgum mentitum 
esse, cum affirment, illos in summitate templi, quod condebant, ima- 
ginem columbse posuisse, quam colerent; quin verissima sint, quse 
ex monumentis fide dignis profert Josephus, dubitandi causa nulla 
est. Cum, ideo, Antiochus variis afnictionibus ecclesiam vexaret, 
Samaritas, ne quid mali sibi etiam illinc oriretur suspicantes, palam, 
literis ad regcm datis, omni veri Dei cultui renuntiasie, auctor iste 
fide dignissimus probat, 'A/^a/oX. lib. xii. cap. vii. 

V. An usum Pentateuchi sub id tempus receperant, ego quidem 
veliementer dubito. Cum, enim, scirent impium istum tyrannum, 
nihil aBque odio habuisse ac sacras literas, quas omni studio ex homi- 
num manibus extorquere, et flammis consumere enitebatur, cum- 
que eo animo fuerint, ut templum suum Jovi Grasco dedicandum 
sponte obtulerint, quid ni legem ipsam comburendam tradidissent, 
quo utique se a Judaici criminis omni participatione procul abfuisse, 
luculenter demonstrare potuerint? Sed contrarium persuadere vi- 
dentur corruptiones, quse in eorum Pentateucho etiamnum exstant, 
quas, dum ad hue staret templum, quod in monte Gerizim exstruxe- 
rant, id est ante Hyrcani pontificis Judaici regnum, qui templum 
istud evertit, soloque sequavit, factas fuisse probabile est. Ea autem, 
qua fide versati sunt in ea religione, quam ingratiis susceperant lucu 
lenter demonstrant. Post homines natos, nihil unquam a mortalium 
scelestissimis tanta cum nequitia et audacia impia, in religione ulla 
vera falsa ve, quam sibi colendam statuerint, tentatum aut perpe- 
tratum est, quanta isti impurissimi nebulones in corrumpendis sacris 
codicibus usi sunt. Minora ilia scelera, nominis Sichem in textum 
intrudendi, et Gerizim loco roD Ebal substituendi, quo errori suo pa- 
trocinarentur, mittamus. Illud specta modo, quod decem Dei man- 
datis alterum addiderunt, nempe scelus proprium. Duobus in locis 
decalogus enarratur, Exod. xx., quando primum lex data erat, ac 
Deuteron. v., quando solenniter repetitur; utrobique prasceptum 
illud suum Dei mandatis assuerant; neque Pentateuchi eorum ex 
emplar ullum superest, in quo fraus impiissima non exstet. Verba 
prout in Bibliis Jaianis et Londinensibus exhibentur ita se habent: 
Cum autem introduxerit te Dominus Deus tuus in terrain Ca- 
naanseorum ad quam vadis possidendam, eriges tibi duos lap ides 
magnos, et oblines eos calce, scribesque super lapides istos omnia 
verba legis hujus. Postquam enim transiveris Jordan em statues 
lapides istos, quos ego prsecipio vobis hodie in monte Gerizim, et 
sedificabis ibi altare Domino Deo tuo; altare lapideum; non levabis 
super eos ferrum. Ex lapidibus informibus aadificabis altare istud 
Domino Deo tuo, et sacrificabis pacifica, et comedes ibi, et laBtaberis 
coram Domino Deo tuo in monte isto, ultra Jordanem, post occasum 
solis in terra Canaanaai habitants in planitie, e regione Gilgal juxta 
quercum More versus Sichem." Verba hsec, quibus totum scelus 
VOL. XVIL 19 



290 DE LFr^RIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

suum confirmare student, Deum ipsum in monte Horeb cum lege 
ipsa pronuntiasse fingunt audaces impostores. Dositheum notissi- 
mum Judaicas religionis corruptorem, eis Pentateuchum a se inter- 
polatum primum tradidisse arbitrator Usserius, Chron. Sac. cap. vii. 
Audacis vero istius hominis imposturaa in textu corrumpendo ibidem 
specimen edit. Hinc inquam satis apparet, quo animo in sacris 
versati sint, atque quid de Pentateucho illorum censendum sit, ubi- 
cunque a textu Hebraico discedere comperietur. 

VI. At verb circa tempora reditus ecclesias ex Babylone, et templi 
cultusque divini instauratione, mirabile quid et plane insolitum, 
eujus simile aut par nulla antiquiorum temporum memoria, nulla 
rerum gestarum monumenta memorant, accidisse affirmant non- 
nulli viri doctissimi. Etenim utrumque populum, Judaicum scilicet, 
et Cuthaeum, quasi conspiratione facta, literas antiquas, a longo tern- 
pore antecessoribus suis sibique notas et familiares, abjecisse, atque 
alterutrum, alterius, Judseos scilicet Chaldaicas, Cuthseos seu Chal- 
dasoe, Judaicas, suscepisse arbitrantur. Hoc vero quid rei sit paucis 
videbimus. Literas istas, quse vulgo Samaritanaa dicuntur, veteres 
et primaavas fuisse Hebraeorum literas docent; iis digito Dei lex 
exarata, iis totum Yetus Testamentum ex illorum sententia scriptum 
erat. Hasce unice inter totam gentem usque ad captivitatem Ba- 
bylonicam in usu fuisse, prseterque eas nullas iidem affirmant. Sama 
ritan os Assyrios fuisse, atque scripturam Assyriacam calluisse, antea 
ostendimus. Ejus usum pene quotidianum apud reges Assyriaa et 
Babyioniaa, quorum sub imperium, ditionemque fuerunt, illos ha- 
buisse, nemo dubitare potest. Istas vero literas illos abdicasse, atque 
earum loco Hebrasas suscepisse ferunt. Lingua quidem eorum 
Syro-chaldasa erat, pro temporis ratione mixta; earn illos retinuisse 
dubium non est. Tantum literas proprias, patrias, pulchras, faciles, 
sibi probe cognitas, deseruisse, atque deformes istas, hiulcas, per- 
plexas Hebrseorum, quibus nunc utuntur, verba nulla, nisi quas ipsi 
vix aut ne vix quidem intelligererit, exhibentes, suscepisse perhi- 
bentur. Judasi autem, uti dicitur, idem fecere. Nam duas tribus 
postquam in captivitate annos aliquot, alii plures, pauciores alii 
durassent, proprias linguas oblitas faisse, iidem auctores tradunt. 
Earn ob causam populus redux, quamvis scripturam in linguam 
illam, quam dedidicisse fertur, transferri non curaret, tamen literas, 
quibus exarata erat ab initio, quasque genti toti ab ipsis ejus incuna- 
bulis ofatfai fuere, et unicae, abjicere, atque vel novas excogitare, 
aut Assyrias suscipere statuisse dicitur. Cui fini aut bono, id ei 
in mentem veniret, eqnidem non apparet; neque quid commodi inde 
exspectare ecclesia potuerit. Cum lingua literis expressa, eadem pror- 
sus permanserit, ex hac literarum permutatione ut quid boni oriretur, 
impossibile videtur. Neque enim rnultum ad linguaa cujuscunque 
peritiam adipiscendam facit, characterum, quibus scribitur, cognitio. 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. 291 

VII. Cum, itaque, abs hujus sententiae auetoribus diversissime 
sentiam, non abs re propositg, alienum fore judicavi, si rationes et 
auctoritates, quibus ea nititur, paucis discuterem, atque ea etiam 
proponerem, qua3 me contrariam tenere faciunt ; idque nihilo secius 
faciendum constitui, quamvis ob earn causam, inter alia, petulantis- 
simae linguae conviciis nuper agitatus. 

VIII. Sententia doctoram virorum in hac materia quaenam revera 
sit exposuimus : ei assertiones quasdam praestruunt, qua3 baud magis 
placent. Illae itaque primo in loco sunt considerandae. Primo 
icleo affirmant: " Judaeos durante captivitate linguae propriae, et 
literarum oblitos fuisse ; " atque inde necessitatem aliquam mutationis 
characterum antiquorum inductain fuisse, credi volunt, Sed mihi 
hoc quidern non verisimile videtur; multo minus fundamentum 
dubiae et incertissimse opinionis exaedificandae satis firmum. Ab 
excidio ternpli, urbisque, ad initium regni Cyri, quo rediit populi 
pars maxima, anni fluxerunt quinquaginta ant eo circiter. Istud 
temporis spatium plurimos supervixisse et probabile in se est, et 
sacra pagina testatur. Eosdem enim homines primi conflagrationem, 
et secundi templi fundamenta vidisse, docet. Tantum autem popu- 
lum, eorumve plurimos, imo eosdem ipsos homines, infra unius 
setatis spatium linguae suae vernaculae, quam etiam prae ceteris om 
nibus sanctam censuerint, oblitos fuisse, non est admodum credibile. 

IX. Deinde; durante ea captivitate, captivorum plerique in iis- 
dem urbibus simul habitabant. Id Deo ita gratiose disponente fac- 
tum est, quo paratiores ad reditum essent, atque interea sibi invicem 
solatio. Magnam plebis multitudinem, plurimosque populi seniores, 
eo loci habitasse, ubi propheta Ezechiel ministerio suo functus est, 
ex tota prophetiaa serie apparet. Neque gentibus illis, inter quas 
dispersi vixerunt, unquam se immiscuerunt ; in sacris nulla, in civi- 
libus paucissima habuerunt iiscum communia. Corruptionis aut 
mutationis linguae causae omnes procul abfuere. In aliarum na- 
tionum " visceribus solus habitavit populus iste, neque iis annume- 
ratus est/' Nuptias nullas cum Chaldaeis contrahebant, affinitates 
nullas; praeterea librorum sacrorum exemplaria sine dubio plurima 
secum asportaverant; iis usus est Daniel propheta, cap. ix. 2. Ea 
omnia charactere antique et usitato Hebraeorum scripta fuisse, nemo 
negat. Libros alios, ullos, alia lingua, aliis literarum picturis exa- 
ratos, vidisse, habuisse, legisse, non apparet, probari non potest. 
Artes Chaldaicas didicisse illis nefas erat. Etiam cum Judaeis in 
aliis orbis partibus per literas commercium habuisse et credibile est, 
et epistola ad ipsos Jeremiae prophetae indicat. In iis nisi lingua, 
vernacula, literisque antiquisusi fuissent, invicem se tulissent. Porro 
inter captivos, sacerdotes multi, ac Levitaa fuere. Hi ad populum 
in cognitione Dei, ex sacra Scripttira instruendum operam dabant 
Id nisi legls lectione atque expositione fieri. non potuit. Iis docto- 



292 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

ribus, sacns omnibus, quibus illis extra terras sanctse limites uti fas 
erat, peragendis incubuerunt. Atque hoc linguae vernaculas reti- 
nendas medium erat efficacissimum. Etiam ex Dei jussu, et pro- 
missis, stabilem spem reditus semper foverunt, atque captivitatis 
finem avida exspectatione continue devorabant. Ob earn causam, 
patriam linguam, literas, mores nisi eos studiose retinuisse censeamus, 
vix homines fuisse arbitrabimur. Cui bono igitur eorum linguam 
vel literas addiscerent, quos exitio externo devotos scirent, et a quo 
rum consortio liberationem quotidie exspectarent ? 

X. Porro : Prophetas per omne illud temporis spatium, quo cap- 
tivi detinebantur, iis Deus gratiose indulsit. Daniel reditui super- 
fuit. Isti autem et lingua Hebrasa ministerio suo functi sunt, et 
literis usi sunt Hebraicis. Partium aliquarum prophetias Danielis, 
linguam quod attinet, ratio peculiaris est. Eas etiam vero literis 
Hebraicis exaratas fuisse, nemo dubitat. Dum autern prophetarum 
horum autographa non solum exstabant, sed pene uda mere e mani- 
bus scriptorum, opioari Ezram, iis rejectis, alio charactere prophetias 
istas descripsisse, pene insanire esse mihi videtur. 

XL Prastenditur autem per omnem Assyrian! disperses vixisse 
Judasos, atque proinde linguam Assyriorum seu Chaldasorum ita di- 
dicisse ut proprias essent obliti, atque inde evenisse dicunt, quod cum 
lex publice post populi reditum plebi promiscuas recitaretur, Levitas 
necesse habuerint verba perlecta Chaldaice interpretari, ut populus 
sensum eorurn perciperet; uti constat ex Nehemias viii. 8. Hinc 
etiam consuetudinem manasse quidam scribunt legendi et scribendi 
legem per versus Hebrasos et Chaldasos alternatim ; ita ut recitato, 
vel scripto textus versiculo, statim adjungeretur ejus Targum. Quo- 
modo scripta legis exemplaria adhuc nonnulla exstant. Res: Antea 
ostendimus, quod etiam ex historia reducum Judeeorum plenissime 
constat, eos, quibus in patriam redeundi Deus animum et facultatem 
concessit, non admodum disperses sed in coloniis numerosissimis una 
vixisse. Reditus historiam perpendenti, quas ii. et viii. capit. Ezras 
habetur, id manifestum erit. Legis expositionem per Levitas istis 
verbis narrat Spiritus Sanctus, Nehem. viii. 7, 8: "Levitas docebant 
populum legem, populo manente in statione sua; legebant enim 
librum ilium legem Dei explanate, et exponendo sensum, dabant 
intelligentiam per scripturam ipsam." Qui per expositionem hanc 
sensus legis verborum in linguam Chaldaicam translationem, quam 
Targum vocant Rabbini, intelligere velit, procul omni dubio nemo 
est, nisi qui cum Rabbinis ineptire mallet, quam veritatem apertam 
amplecti. Officium suum in populo docendo Levitas sedulo curasse, 
narrat vir sanctus. Illos, muneri populum in lege instruendi per 
ejus expositionem assiduam, sensus narrationem et prasdicationem, 
Deus pra?fecerat. Quod ante captivitatem munere mandato fim- 
gentes facere soliti mere, illud etiam tune sub ecclesiaa reformatione 



CAP. III.] BE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. 293 

ista solenni fecisse, testatur sacra historia; legem scilicet publice 
legebant, sensum narrabant, atque populum ejus intelligentia in- 
struebant; quae est manifestissima solennis pra3dicationis verbi de- 
scriptio. Denique aperte docet scriptura populum re ducem lingua 
pure Judaica Jocutum fuisse ; atque idcirco in eos, qui ex mixtura 
impia cum vicinis populis vitium etiam linguae contraxerant succen- 
suit vehementer Nehemias, cap. ult. 23-25: "Etiam diebus illis," in- 
quit, "vidi Jehudaeos consociasse sibi foeminas Ashdodaeas: et filios 
eorum ex parte loqui Ashdodaee, neque scientes loqui Jehudaice, sed 
ex lingua cujusque populi sui. Ideo contendi cum eis, maledicens eis; 
et percutiens," etc. Cur tantopere excandesceret vir sanctus, quod 
non scirent pure Judaice loqui, sed misto sermone, adeoque barbaro 
usi sint, si totus populus eodem loquendi imperitise vitio laboraverit, 
causa sane nulla erat. Pentateuch! istius Hebraeo-chaldaici exemplar 
in Bibliotheca Bodleiana inter Cl. Seldeni libros habetur; ipsis- 
simum, ni fallar, quod in sententiae hujus de corruptione linguae 
Judaeorum reducum confirmationem trahitur. Illam vero roD Tar- 
gum dispositionem ad consuetudinem istam, primo textum legendi, 
deinde paraphrasin Chaldaicam praetensam referre ineptissimum 
foret. Etenim scriptus est iste codex, quo an antiquioris ejus generis 
vestigia ullibi exstent, nondum audivi, mille annos ad minimum post- 
quam lingua Syro-chaldaea in usu ullo apud populum Judaicum esse 
desierit. 

XII. Porro: notissimum est colonias diutissime linguam suam 
incorruptam servare posse, si modo ejusdem labii hominum multi 
tude magna in eodem loco aBtatem degat ; neque nuptiis aut com- 
merciis curn aliis populis se immisceat. Exemplo sint Anglo- Saxones 
in Hibernia. Quandringenti pene anni ad nostrum seculum fluxe- 
runt, ex quo Anglorurn baud magna manus in Hiberniam delata, 
Wexfordiae sedes posuerit, atque ibi exacte adeo linguam retinuerit 
vernaculam, ut Camdenus non dubitet affirmare, Anglum si linguam 
suam patriam rite discere et intelligere velit, Wexfordia,m se con- 
ferre debere. Vanum ideo est, quod primo in loco in causa hac pras- 
tenditur; Judseos scilicet proprise linguae fuisse oblitos; cui tamen 
oblivioni, ex literarum mutatione, ipsa lingua retenta, stulte et in- 
cassum subsidium petiissent. 

XIII. Deinde literas istas, quae quadratae dicuntur, antiquas As- 
syrias seu Chaldaeas fuisse supponunt literarnm Judaicarum psra- 
Stteus defensores; sed, quo, quaeso, argumento ducti, quibus testi- 
moniis freti id affirmant; quae ratio suadet, ut credamus? nulla 
exstant, nulla unquam post hominum memoriam exstitere scripta 
Chaldaeorum, aut Assyriorum; nemo est antiquorum, qui ulla a se 
lecta aut etiam visa affirm et ; unde igitur discere possimus, quibus 
literarum figuris usi fuere? Targumim quidem ea lingua scripta 
Bimt, literis vero, quse inter JIH.IOBOS communi in usu fuere a diebus 



294 BE LITERIS ANTIQUIS HEBK^EORUM. [LIB. IV. 

Ezrse. Neque hoc asserunt veteres sententiae hujus promicondi. 
" Ezram literas Hebraeas mut&sse," scribit Eusebius ; Assyriacis usum 
fuisse, non docet. " Alias invenit," inquit Hieronymus ; de Clial- 
daicis silet. " Novas excogitavit," ita Beda. Judaei, qui in senten- 
tiam mutationis literarum propendunt, harum literarum exemplar, 
ex scriptione Angelica in pariete, quae V. Danielis memoratur de- 
sumptum esse, nugantur. Johannes Potken Coloniensis, qui primus 
Europaeorum j3£thiopice aliquid edidit, linguarn et literas Chaldaicas 
fuisse arbitratus est, ut apparet ex epistola editioni Psalmorum prse- 
missa. 

XIV. Futile verb plane est, quod dicunt, non sine Dei provi- 
dentia factum esse, ut sacrae Scripturae literis Chaldaicis exararentur, 
cum Chaldaeorum imperium se per totum orientern longe lateque 
diffuderit, atque inde veritas largius patefieri potuerit. Futile, in- 
quam, hoc est, idque non uno nomine. Nam, quid, -quaeso, fructus 
aut compendii linguam Hebraeam ignorantibus inde accedere poterat, 
quod literis Chaldaicis libri sacri scripti essent? Anne enim in ad- 
discenda lingua quidquam inde compendifieri potest, quod charactere 
noto scripta sit, et non alio, qui unius horulae spatio perfectissime 
capi ac teneri possit? Cum lingua, quae sola veritatem coelestem 
amplexa est, eadem permanserit, procul omni dubio ad promoven- 
dam illius veritatis cognitionem, mutatio ista literarum nihilomnirio 
emolument! attulit. Deinde imperium Chaldaeorum penitus erat 
subversum, et Chaldaei ad internecionem caesi, cum prodigiosa haec 
ptrapoppuffie facta esse fingitur. Medos, Persasve, penes quos tune 
temporis in oriente erat rerum summa, iisdem cum Chaldaeis vel 
characteribus, vel lingua usos fuisse non liquet. Quid ergo ad pro- 
movendam veritatem, ob imperium Chaldaeorum facere potuerint 
nudae literae Chaldaicae, turn cum imperium istud plane esse de- 
sierat? 

XY. Quoniam autem inter conjecturas incertissimas versamur, 
ausim ego quovis pignore certare, si arbiter dari possit, literas Sama- 
ritanas antiquas Chaldaicas fuisse. Imo neque improbabile est, illas 
in aliquo usu fuisse inter Israelites ante captivitatem decem tribuum. 
Etenim Judaeorum nonnullos linguam Syro-chaldaeam seu Assyriam 
intellexisse, ipsi testati sunt. " Alloquere/' inquiunt servi Hezekiaa, 
" servos tuos Syriace, intelligimus enim/' 2 Reg. xviii. 26; et Assyrii 
etiam JL^daice intelligebant, uti ex eodem loco constat. Prout autem 
utriusque populi lingua, alterutri, aut saltern aliquibus in populo 
alterutro nota erat, quidni etiam judicemus, Assyriorum literas in 
aliquo, etiam apud Judaeos, usu fuisse, quibus postea Samaritani 
unice usi sunt, cum illis patriae fueririt. 

XVL Judaeos odio Samaritarum mutationem hanc literarum fe- 
cisse, ne aliquid scilicet in cultu Dei iiscum commune haberent, non- 
nulli affirmant; et quidni etiam ob earn causam Pentateuchum 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBIkEORUM. 1295 

Mosaicum, quern Samaritae amplexi sunt, abjicerent? Verum qui- 
dem est, Judseos odio immortali prosecutes fuisse Cuthaeos, ab ipsis 
vicissim hostium capitaliurn loco habitos: sempiterni hujus dissidii, 
turn, cum de reformatione ecclesiae Judaicaa agemus, rationes nar- 
randse sunt. Etiam non negarem, earn esse pravi istius habitus 
rationem, ut qui eo penitus sint imbuti, nibil pensi habeant, quid 
sibi ipsis cedat incommode, dummodo illos, quibuscum inimicitias 
exercent, prosternant, et opprimant. At vero Judaaos eo insania3 
per odium suum adactos fuisse, ut nullo hostium incommode aut 
praejudicio, literas suas antiquas, ab ipso Deo datas, et a divinis om 
nibus scriptoribus consecratas, missas facerent, aliis nescio quibus 
ascitis in earum locum, vel noviter fictis et excogitatis, vel a gente 
omnium superstitiosissima mutuatis, prorsus est incredibile. Li- 
tem contestatam. cum Judaeis, Samaritanos de privilegiis sacris et 
ecclesiasticis habuisse notum est; aequumne est, ut censeamus Ju- 
daeos odio isti suo tantopere indulsisse, ut Samaritanis tantam gloria- 
tionis materiam concederent, quanta in eo sita esse videtur, quod 
isti soli retinerent literas Dei ipsius manu, atque Mosis, exaratas; 
Judsei autem noviciis nescio quibus profanis uterentur? non ita sane 
etiamnum iiscum, quibus succenset, agere solet gens ista pervica- 
cissima. 

XVII. Atque haec sunt fundamenta generalia, quae sententiae suae 
de literarum mutatione Ezraitica prsestruunt viri docti; qua3 omnia 
incerta, si non aperte falsa esse, ostendimus. Neque enim aut ratio 
aut occasio aut causa ulla probabilis ptTaQsaeus 3/a£o?jroy assignari 
potest. 

XVIII. At factum fuisse probabunt viri docti, quamvis rationes 
nullae fuerint cur fieret. Argumenta autem, quibus utuntur, testi- 
monia sunt, et alia rerum monumenta; eorum prascipua, ut videa- 
mus utrum paria sint sententise huic paradoxas fidei astruendsa, bre- 
viter perpendam. 

XIX. Testimoniorum, quibus utuntur, alia e Juda?is, ex Chris- 
tianorum aliquorum scriptis alia, desumpta sunt. Judaicorum pal- 
marium est ex Talmud. Tract. Sanhed. cap. ii. sec. 3 : fcOBIT 1O "i£tf 

tnpn pe6i nnj; srm br&k nnin njn^j n^nnn *apiy no xD^n^i 

nni^K nnan xiTy '•D-a nni> rurwi 
ma nwsvnr6 in^ni enpn pe6i 

mon 11 ; — id est, " Dixit Mar Zutra etiam et Mar Ukiba. 
Initio data est lex Israelitis, scriptura Hebraica et lingua sancta: 
deinde data est illis tempore EzraB, scriptura Assyriaca et lingua 
Syra : peculiariter autem elegerunt sibi scripturam Assyriacam et 
linguarn sanctam. Scriptura vero Hebraica et lingua Syriaca re- 
lieta est idiotis; qui sunt illi idiots? ait Rab. Chasda, Cuthaei 
sunt" sive Samaritani. Qui in notioribus aperte falsus est et men- 
dax, non nisi sublestaB fidei in dubiis et incertis haberi debet. 



296 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IT. 

Aperte autem falsissima sunt eorum plurima, quge hie a Zntra et 
Ukiba memorantur. Quid enim ; an Scriptura sacra data est die- 
bus Ezrae lingua Syro-chaldsea? falsissimum; cum minuta3 partes 
qusedam unius aut alterius libri ea dialecto scriptse sint, quas in ea 
lingua retinuerint. ProphetaB isti, qui Ezrse coaavi fuere, Zacbarias, 
Haggai, Malachias, ne verbum quidem in scriptis suis Chaldaice pro- 
tulerunt. Targum autem nullum, nisi Ion go post tempore scriptum 
erat. Falsissimum deinde Scripturam sacram relictam fuisse Sama- 
ritis literis Hebra'icis, lingua vero Assyriaca. Pentateuchus, qui iis 
traditus esse dicitur, Hebraicus est, non Chaldaicus, quod omnes 
norunt. 

XX. Cum, ideo, falsissima sint reliqua omnia, quaa asserunt Rabbini 
isti Amorsei, quidni etiam, quaB de literarum mutatione blaterant, 
falsa etiam censenda sint? Respondent JudaBi Talmudici, ea verba 
Rabbinorum in Talmude, ac propterea omnia ea loca, quibus litera 
rum Assyriacarum mentio fit, longe aliter interpretanda esse, quam 
vulgo accipiuntur. Afnrmant enim, scripturam hanc Assyriacam 
illam ipsam fuisse, qua tabulaB legis scriptaB fuere, ac proinde totum 
Vetus Testamentum. Ita Ben Israel ad cap. i. Tract. Talmud. Megilla, 
"Ha3C scriptura/' inquit, " qua nos scribimus hodie libros legis et 
omnem rem sacram, et qua3 vocatur scriptura Assuri, ea ipsa est, 
qua3 fuit in tabulis testimonii et libro legis, qui repositus fuit in 
latere arcaB Domini." Deinde rationem reddunt, cur Assuri dicta 
sit; Ribbi in Talmud. Tract. Sanhed. cap. ii.: nniPK HD^ Nlp3 HD^ 
nrm ni^l^D^ , cur vocatur " assuri," quia " meussuritb, seu beati- 
ficata est in scriptione." Alii alias rationes hujus vocis reddunt ; sed 
de eorum digladiationibus ego nolo quicquam pronunciare, cum sint 
mendacissimi nugatores, praasertim antiquiores ad unum omnes. 
Consukt lector Joseph, de Voysin, Praafat. ad Pugi. Fid. pag. 86, 87; 
Hottinger. de Nummis Heb. p. 122, 123; Buxtorf. Dissertat. de 
Literar. Heb. Antiquitate. 

XXI. Plurima exstant in ipso opere Talmudico testimonia, magis- 
tris antiquioribus ascripta, quam quaB in contrariam sententiam 
adferuntur, quse aperte, directe, et constanter affirmant, literas quad- 
ratas, quibus hodie utuntur JudaBi et Christtani, antiquas fuisse 
Hebrseorum literas, quibus lex, ac tota Scriptura sacra exarata est. 
Non opus est, ut ea, vel eorum ulla hue transcriberem, cum, meo qui 
dem judicio, quse ab iis dicuntur, parum vel nihil omnino conferant 
ad litem hanc dirimendam. Ilia vero in tanto numero (numerus 
enim sunt, et praeterea nihil) collegit Clariss. Buxtorfius, ut non 
vereatur Thesin suam hisce verbis finire : " Hoc luce meridian a cla- 
rius ostendisse nos putamus, HebraBorum, qua veterum, qua recen- 
tium, majorem et meliorem partem, contra quam alii nobis hactenus 
persuadere voluerunt, pro literarum Hebraicarum antiquitate stare 
ac militare." 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^OEUM. 297 

XXII. Sed majoris moment! videntur, quae apud veteres Christia- 
nos nonnullos occurrunt: atque ideo ilia etiam sunt breviter percur- 
renda. Eusebius autem, Hieronymus, et Beda, in causa hac sententiam 
ferre putantur. Atque ex Eusebio verba haec proferuntur, Olym 
piad. 180 an. 2: "Fuit Esdras eruditissimus legis divine scriba et 
clarus omnium Judaeorum magister : affirmaturque divinas Scripturas 
memoriter condidisse, ut et Samaritanis non immiscerentur, literas 
Judaicas commut&sse." At multimode peccat oratiohsec Euse^'ana: 
neque sententise prsedictae asserendse ullo modo par est. Etenim 
primb, rumoribus nescio quibus innititur: " affirmatur," inquit, a qui- 
bus autem, quandove " affirmaretur" non docet : neque an ipse rumori 
huic fidem adhibeat ullam. Deinde, mendacii apertissimi reum auo 
torem, rumorem scilicet, laudat. Hie nempe Ezram scripturas 
amissas memoriter restituisse affirmavit, quo blasphemo figmento, 
nihil unquam ineptius aut a veritate abhorrentius fingi poterat. Cum 
autem testis ullus in meridacio Cubans deprehenditur, ut ex sequo et 
bono fides ei in universum detraheretur justuin est. Porro, neque 
isti, nescio qui, Ezram literarum Chaldaicarum usum introduxisse 
affirmarunt; sed tantum literas antiquas mutasse, quod forsan ad 
punctorum inventionem referri possit. Hujus autem famge, Judseos, 
vel ipsos Samaritanos auctores fuisse constat ; quantum autem iis in 
historia deferendum sit, notissimum est. 

XXIII. Quse ex Hieronymo in prsefatione ad libros Kegum citan- 
tur, ita se habent. " Viginti," inquit, " et duas esse literas apud 
Hebrseos, Syrorum quoque lingua et Chaldseorum testatur; qusB 
Hebrsese magna ex parte affinis est ; nam et ipsi viginti duo habent 
elementa, eodem sono, sed diversis cbaracteribus; Samaritani etiam 
Pentateuchum Mosis totidem literis scriptitant, figuris et apicibus 
tantum discrepantes. Certumque est Ezram scribam legisque doc- 
torem post captam Hierosolymam et instaurationem templi sub 
Zorobabel, alias literas reperisse, quibus nunc utimur; cum ad illud 
usque tempus iidem Samaritanorum et Hebra3orum cbaracteres fu- 
erint." Ha3c ille. Ain' vero Hieronyme, cerium esse Ezram literas 
a Deo datas abrogasse, aliasque in earum locum substituisse ? cer- 
tum in omnium prophetarum scripta, etiam nonnulla recens edita, 
manus intulisse ? at unde, quseso, hoc cerium ? vel quibus indiciis 
illud probabile esse sciamus? deinde, qusenam illse, quseso, alia3 literse, 
quas eum reperisse cerium esse dicis ? Chaldaicse ? negas id quidem 
cum Chaldseos totidem habere, atque hisce affines esse dicis? an 
novas excogitasse velis ? quo auctore, quave auctoritate illud suspi- 
cari possit nondum constat. Ain' etiam Samaritanos Pentateuchum 
habuisse, totidem literis scriptum, quot Hebraicus? at id quidem 
aperte falsum est; si eum turn temporis habuerint, cujus exemplaria 
aliquot ad nos pervenerunt ; quicquid autem cerium sit, in tota hac 
narratiuncula, credulo Hieronymo mendaces Judssos aliquoties im- 



298 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IV. 

posuisse certissimum est. Deinde scire velim quinam sint isti apices, 
quibus prseter et ultra figuras, Samaritanorum literas abs Hebraicis 
discrepare dicit. Literse, quao totis figuris discrepant, quomodo 
apicibus etiam differre dici possint, ego non intelligo. Apices litera- 
rum Ezram reperisse non nego, sed per apices istos puncta vocalia 
intendi verissimum esse sentio. Triplicis, ideo, alphabeti hie memi- 
nisse Hieronymus videtur, ex literis viginti et duabus constantis; 
Syro-chalda3i, Judaici cum apicibus seu punctis ab Ezra adjectis, et 
alius Judaici quod retinuerunt Samaritani, quod in cornmuni usu 
apud Judasos fuisse ante Ezram certum esse dicit : atque ita Euse- 
bianum affirmatur, intra breve temporis spatium in illud certum est 
Hieronymianum excrevit: quod apud Bedam in certissimum evasit, 
qui diserte Ezram novas literas excogitasse affirmat : eousque autem 
eundo incertus primum iste rumor crevit, uti fieri assolet, ut vix 
apud eruditos aliquos hominis nomine dignus censeatur, qui ei fidem 
adhibere non est paratus: ut, asinos eos forsan putaret Tacitus, qui 
Judaaos effigiem asini adorasse negarent, postquam adeo cultus ejus 
fama percrebuerat, ut nemo non probatissimorum historicorum illud 
memoriaB commisisset. Sed cur non seque semihomines censendi 
essent, qui negarent Ezram scripturas penitus omissas denuo resti- 
tuisse, causa nulla fingi potest. Restitution! enim Scripturarum 
amissarum longe plures antiquorum testimonium perhibent quam 
literarum permutationi. Irenseus apud Euseb. lib. v. cap. viii. : " Cum 
Scripture, dum populi Israelitici captivi sub Nabuchodonosore tene- 
bantur, penitus interiissent, Deus Esdram sacerdotem ex tribu Levi 
divino Spiritus sui afflatu incitavit, ut cum libros omnium propheta- 
rum, qui antegressi fuissent, de integro conscriberet, turn legem a 
Moyse promulgatam populo de integro restitueret." Ita Eusebius, 
" Affirmatur divinas scripturas memoriter condidisse." Tertullianus 
de Habit. Mulier., cap. iii. : " Hierosolymis Babylonica expugnatione 
deletis, omne instrumentum Judaicse literaturse per Esdram constat 
restauratum." Et Basilius Epist. ad Chilonem : " Hie campus, in quo 
secessu facto, Esdras omnes divinos libros ex mandato Dei emctavit." 
Similia habet Theodoretus, Prsefatione in Psalmos. Etiam ante hos 
Clemens Alex. Strom, lib. i.: "Esdras Levites, qui factus fuerat 
sacerdos, prophetavit omnes veteres scripturas rursus renovans/' Et 
pene nemo non antiquorum in eadem est sententia; cum tamen pu- 
tidissimum hoc delirium, expresso scripture testimonio adversetur, 
Ezra, cap. viii., ac plane figmentum est blasphemum. 

XXIV. Ut aliquid, ideo, momenti aut ponderis ad litem hanc diri- 
mendam testimonia ista habere censerentur, causa nulla est. Tes- 
tium horum antiquissimus Eusebius vixit annos 800 post mortem 
EzraB, cui facinus hoc tribuitur. Eorum seculorum nonnulla celebria 
fecerunt insignes calamitates, quse maximam rerum praateritarum 
igriorantiam intulerunt. Judasi autem postquam aliqua de suis evul- 



CAP. III.] BE LITERIS ANTIQUIS HEBILEORUM. 299 

gare cceperunt, post diuturnam miseriam, totum orbem fabulis im- 
pudentissimis impleverunt. Ex eorum lacunis depromptse sunt hse 
nugaB. Prgeterea testibus hisce neutiquam inter se convenit. Quse 
sunt falsissima affirmant omnes; nullam temporum historiam, tradi- 
tionem catholicam nullam, aut famam consentientem, producunt aut 
urgent; sed tenebrionum quorundam rumorem afferunt, cui auctori- 
tatem tribuere cordati hominis non est. Rabbini, ideo, causse pond us ; 
iique neque antiquissimi, neque sapientissimi de grege isto: plures 
doctiores reclamant, quique in ea sunt sententia, quod novarum 
literarum usum Ezra induxerit, eas divinitus excogitatas fuisse, atque 
ita in usum sacrum consecratas, more rabbinico, hoc est, audacter et 
mendacissime, fingunt. Qui plus velit responsionum adeat Picum 
Mirand. Epist. ad Amicum Ignot.; Buxtorfmm, Thes. de Literar. Heb. 
Antiq. ; Josepbum de Voysin, Prgefat. ad Pug. Fid. ; Kircher. Oed. 
-^Egypt. torn. ii. cap. ii. 

XXV. Sed negotium boc nequaquam expedivimus; qui mutationis 
literarum Ezraiticse patrocinium susceperunt, firmissimum causas 
presidium in nummis antiquis Hebrseorum ponunt. Eorum pluri- 
mos effossos esse in locis circa Hierusalem, et ubi olim urbs ilia 
stetit, affirmant. Atque hi pene omnes literas Samaritanas iDScrip- 
tas habent. Paucissimi quidem sunt, in quibus literse quadrataB ap 
parent; sed ii novicii sunt, post reditum populi ex captivitate cusi; 
illi alteri antiqui. Hie ftsradtascog Ezraiticse patroni serio trium 
phant, atque in eos omnes, quibus adversa sententia arridet, quasi 
stupidi essent, pervicaces, prsefracto ingenio praediti, et qui veritati 
cedere nescirent, debacchantur. Sed minis terreri, aut conviciis 
dejici abs ea sententia, quam non nisi serio omnium, qua3 ad ejus 
explanationem faciunt, examine prsemisso quis amplexus est, non est 
hominis veritatem amantis. Spero itaque me sine ullorum offensione 
testimonium hoc sub exam en iterum revocare posse: praBsertim cum 
ex aliorum indagatione dudum est, qubd criminis falsi merito sus- 
pectum habeatur. 

Nonnulla hie supponunt viri docti : — 

1. Nummos, qui a nonnullis producuntur, veros esse, et genuinos 
antiquorum regum JudaBorum, stante adhuc templo primo, cusos vel 
fusos ; atque hie fraudem nullam latere aut subesse. 

2. Nummos, quibus insculptaB sunt literas Samaritanse, cusos fuisse, 
sub templo primo, eos vero, quibus adherent literaB quadrataB, sub 
secundo omnes; certum enim esse, ex hisce scilicet nummis, literas 
Samaritanas solum in usu fuisse, ante populi reditum ex captivitate. 

3. Unicum tantum fuisse literarum genus inter Israelitas ante 
captivitatem Babylonicam, quod omni usui, cum sacro turn pro- 
phano destinatum erat; ita ut, quo charactere usi sunt in nummis 
cudendis, eo, neque alio ullo, in omni scriptura usi fuerint. 

At vero omnia haBC dubia sunt et incerta; quaedam aperte falsa, 



300 #E LITERIS ANTIQUIS HEBi^^ORUM. [LIB. IV. 

oirmi testimonio et probabilitate destituta, prout ex eorum examine 
patebit. 

XXVI. Nummos ex argento et sere conflatos, characteribus Sa- 
maritanis, aut certe iis non absimilibus, quas vulgb ita vocantur, 
aliquibus in peculio esse, notum est. Illos ex antiquis nuramis 
return Judaa fuisse viri docti arbitrantur ; atque ex iis aliquot scrip- 
tis effioiarunt. Novem exhibet Kircherus ex Villalpando aliisque ; 
Hottingerus nonnullos. Quidam etiam. habentur in Bibliotheca 
Bodleiana; qui Cl. Seldeni fuerant. Ipse quidem Seldenus, cum 
librum doctissimum de "jure gentium apud Hebrseos ediderit/' 
duas tresve effigies, ex aliorum libris mutuatas exhibuit, nondum 
nummorum ullorum ipse possessor factus, quorum postea quosdam 
obtinuit, curiosus antiquarum rerum, literarumque, monumentorum 
indagator. Eorum hie tibi lector l-trwa exhibere putavi, sed sunt 
qu0e impediunt. Istiusmodi ideo numismata exstare, literis seu cha- 
racteribus, quos Samaritanos vocant, variegata, libentes confitemur. 
Quantum auctoritatis habere debeant, restat ut proximo loco despi- 
ciamus. Multos in nummis cudendis, ac venditandis, imposturas 
exereuisse, qui ubivis occurrunt fictitii, neminem, qui non amotcO 
mentis sit, dubitare permittunt. Haud alias forsan, in tota re anti- 
quaria, qua tamen plurimis volupe est homines axaxovg ludos facere, 
deceptio. Quidam lucrifaciendi causa, quid am nefaria hominum 
credulorum decipiendi prurigine titillati, imposture huic faciendie 
operam dederunt. Innumera adhuc exstant istiusmodi vapa^apuy- 
para impostorum figmenta. In Numismatis Ptolemasi Evergetis 
hictituluslegitur: nTOAEMAIOT OTSKHNOS ETEPFETOT. Item 
alius in nummis AuX»jrjj£ dicitur, alius AaOvpog] $>{jffxuv autem A&XTJ- 
rfc et A&6vpo$ ridicula fuere improperia, invitis imposita. Non sani 
hominis est credere, reges superbissimos opprobria sua nummis 
aeternitati consecrasse. Mirum, ni alicubi exstet Tiberii numisma 
cum inscriptione, CALDII BIBERII MERONIS. 

XXVII. Recte itaque Cardinalis Baronius, ad ann. Christ. 824, 
n. 113. " Prodierunt/' inquit, " hoc nostro seculo, dixerimne impos- 
tores; qui obductum crassa rubigine numisma sereum nanciscuntur, 
formas et literas, quas volunt solerti fingunt industria turpis lucri 
gratia; non sine magno rei antiquarise prsejudicio." Antiquum 
autem satis est, et notissimum decipiendi artificium, subterranea 
inventa fingere. Eo artificio, cum Virgines Sabinas in potestatem 
suam redigere vellet, usus est Romulus. A/e8o'0jj, inquit, in Vita 
ejus Plntarchus, Xo^oj W auroD crpwrov ug ^iou nvog avtvpqxoi (3u/j,bv ucri 
yqg KtxpvfA/jjSvov uvo^a^ov ds rov %sov Kwi/tfov* — <c Divulgavit Dei cujus- 
piarn defossam se sub terra aram reperisse, Consum Deum voca- 
bant/' Inde in proverbium abiit inter Romanes, " Lapidem e 
sepulchro venerari pro Deo;" quo utitur Cicero pro Plancio, et alibi. 
Ita Martinus Polonus Chronic, ad ann. Christ. 104, ait Romse corpus 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBILEOBUM. SOI 

gigantis cnjusdam erutum fuisse, cujus altitude excederet altitudi- 
nem murorum ; quod Pallantis corpus fuisse, quern occiderit Turnus 
affirmat; id enim apparere ex epitaphio quod inscriptum erat, — 

" Filius Evandri Pallas, quern lancea Turni 
Militis occidit, more suo jacet hie." 

Quod nescio an compositum fuerit a matre ipsius Evandri, ut loqui 
tur Phavorinus apud Gellium. 

XXVIII. Inter innumera fraudis hujus, quaa ubivis exstant non 
vestigia quidem, sed expressa testimonia, fabulam illam operosissi- 
mam de Prospero Fesulano, quam sub titulo Antiquitatum Hetru- 
ria3 edidit Curtius Inghiramius, reponendam censeo. Ex eo uno 
autem discat lector, quantum operis, studii, sumptus irapendere 
parati sunt, quibus in animo est fallacias tendere, atque alios in 
fraudem impellere. Globulos quidem, quos memorat, inque iis his- 
torias, rerumque figuras, quas edidit virum generosum reperisse, 
equidem non negarem. Neque enim quenquam hominum adeo 
perdite sceleratum et nequam fuisse, ut primo longam fabulam 
alios decipiendi causa fingeret, et pertexeret, deinde se non finxisse 
juraret, sequum est ut suspicemur. At vero to turn opus, viri neque 
otio, neque ingenio, neque doctrina indigentis figmentum et lusum 
fuisse, qui globulos istos in terra recondidit, nolo suspicari, cum res 
manifesta sit. Innumera sunt, quse imposturam produnt, nam ut 
in tarn longa fabula, tarn sibi constans, ita circumstantiarum memor 
esset, ut ubique rb vpurov observaret, pene erat impossibile. Cum 
Phseacibus autem se rem habiturum hariolatus est, cum ilium, quern 
bellum Catilinarium consumpsit, tot annos ante Christum natum, 
mentionem expressam illius crucifixionis fecisse fingit. Etenim 
primo globulo, quern uti reliquos scarith appellat, hasc verba in- 
scripta erant: " Thesaurum invenisti, locum signa et abi; anno a 
rege Judasorum nuntiato M.DC.XXIV.," crucifixo M.DC.XCI. Nugoe! 
Judseorum regem ullum crucifixum iri, nee angelis ullis, nee da3- 
moni, neque homini prsenosse concessum. Discat hinc lector, quan 
tum sit in rebus hisce inane, et quo usque progressa sit in fingendis 
rerum antiquarum falsis imaginibus quorundam hominum ingeniosa, 
sed et nequissima vanitas, quot ibi ex murorum ruderibus, arborum 
radicibus, speluncarum imis, sigillomm et subscriptionum signa et 
sHrvira, eruta narrantur? omnes nummi Hebraici, qui ullibi exstare 
noscuntur signorum numerum, qua3 illius libri una pagina exhibet, 
non sequant ; et tamen ea abs uno homine conficta videntur omnia. 

XXIX. Hujus nota3 erat factum illud Alexandri, quod memorat 
in ejus Vita Plutarchus; cum enim ad Gangem pervenisset, et non 
potuerit militum consensum obtinere, ut flumen transiret, ad gloriam 
et famam apud posteros multa faciens, grandiora arma et equorum 
prassepia, et frsena majoris ponderis, quam unquam in usu fuerunt, 



302 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR.EORUM. [LIB. IV. 

fabricatus est, et abscondit, nempe ut poster! ea inventuri existima- 
rent milites Alexandri, quorum ilia essent arma, et equos, quorum 
ilia essent prsesepia et frena, multo excessisse vulgarem hominum et 
equorum mensuram. 

XXX. Postquam autem orientalibus subolere coepit, quo in pretio 
apud Europseos essent rerarn vetustarum monumenta, nullum non 
moverunt lapidem, quo iis prsestigiis illuderent, et fucum facerent. 
Dum enim oriens a Christianis teneretur, numismata ulla Hebraica 
ibi effossa fuisse non apparet. Nisi res esset notissima, nemo pene 
crederet, inveniri adhuc Christiairum nomen profitentes, qui longin- 
quas peregrinationes, et periculosissimas susciperent, ad ea visenda, 
colendaque, quorum aspectum tactumque Muhammedani, quinudius 
tertius ea finxerunt, magno pretio vendunt. Narravit non ita pri- 
dem mihi vir clarissimus testis auroVrjjg, omni exceptione major, se 
in partibus orientalibus vidisse mitram et baculum pastorale Saricti 
Andrese, vel Jacobi (nam uter erat non bene memini), quse magna 
cum religione a plurimis Christianis visebantur, qui pro tanto bene- 
ficio piano cuidam Muhammedano, penes quern erant, grates et sti- 
pem persolvere necesse habuerunt. Cum vero is, nescio qua occa- 
sione illuc delatus fuerit, ubi thesaurus hie reservatus erat, mitram 
paulo diligentius inspiciens, illico intexta ei verba Arabica, quibus 
solennem suam professionem de uno yero Deo, illiusque propheta 
Muhammede, exprirnunt Mussulmanni, uti dici amant, perspexit; et 
statim non sine detestatione fraudis impia3, atque credulorum homi 
num misericordia discessit. Hujus generis plurima refert Abraham 
Ecceliensis in Histor. Arab. cap. vii. et viii., etiam et Kircherus 
Obelise. Pamphil. lib. i. cap. ii. p. 10, 11, qui tamen ineptissimaB 
credulitatis palmam cunctis praeripere gestit. Ita ex eo tempore, 
quo percrebuit opinio Americanorum aliquot ex Israelites oriundos 
fuisse, statim cippi et lapides sepulchrales inventi sunt literis He- 
braicis, etiam Samaritanis (quia de earum antiquitate jam divulgata 
esset sententia), multis in locis in iis orbis partibus, insculpti. Adeo 
autem ingeniose nequam in hac, uti in omnibus aliis malis artibus, 
unde spes aliqua lucri eftulgere videatur, sunt Judsei orientales, qui 
fucosaB hujus mercis soli sunt negotiatores, ut vir doctus, qui partes 
istas peragravit, testatus sit, Judseum a se minimum antiquum, uti 
videbatur, accepisse, et proximo die una cum eo, quern acceperat 
attulisse alium ei adeo similem, ut plane is nesciret, uter suus esset. 
Si vera etiam sint, qua3 refert Kircherus, Oed. class, ii. torn. i. cap. 
ii. sect, ii., litem hanc diriment, sine dubio; sin in falsi crimine cu- 
bantia deprehendi possint, fraudi huic tenebris obductse in lucem 
proferendaB inservient. Refert autem ea fide Thomas Obicini No- 
variensis, fratris e familia Franciscana, quem ille nimiis laudibus 
ornat; is ideo Thomas inter alia rara antiquitatis monumenta ex 
orients allata, ex ipso Monte Horeb epigraphen quandam literis 



CAP. III.] 



DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. 



SOS 



Hebraicis, lapidi ad radices mentis posito exaratam, descriptam in 
Europam secum tulit. Lapidem autem istum, inscriptionis inter 
pretation! Kircherianae applaudens, illud ipsum altare, quod in 
Monte Horeb exstruxit Moses fuisse, assent Checaudus quid am, p. 
119, ipse etiam in iis partibus multum diuque versatus. Ipsam 
autem inscriptionem eo tempore, quo Israelite ex ^Egypto reduces 
in desertis Arabicis commorati sunt, rupi insculptam fuisse non dubi- 
tat Kircherus. Ejus autem hoc est 




XXXI. Atque hse fuere, uti videtur, antiques literae Hebraicae, 
quibus Moses et populus Eremeticus, usi fuerunt. Si vero haec vera 
sint, quin frustra sit omnis ulterioris disquisitionis in lite hac deci- 
denda labor, nemo, opinor, negabit. Nam sine dubio, literae hae, si 
literae dicendae sint, neque Hebraeae sunt, neque Samaritanae. Ex 
iis autem verba haec elicit Kircherus, TDn* 1 Kn»i>y w , — "Deus virginem 
concipere faciet/' Phrasi aavo ei baud congruenti, quod ostendit 
Hottingerus Prasf. ad Cip. Hebr. Nam ex deformibus istis lineolis 
quidvis fingendi aequali cum probabilitate potestatem habuit. Sed 
quin tota ilia Scriptura, cum iis aliis ejusdem generis, quamm ibi 
loci meminit Kircherus, figmentum fuerit Thomas istius Obicini, 
nullus dubito; aut saltern callidi Muhammedani, cum viderent 
hominem undique corradentem, quas in Europam secum transpor- 
taret, credulo fratri imposuerint. Neque improbabile est symbolum 
solenne Muhammeticum iis figuris aanigmatice proponi. Ex hisce 
autem apparet, quantum fidei etiam nummis, qui ex iis locis affer- 
untur, adhibendum sit. 

XXXII. Qui primi mutationis EzraiticaB mentionem fecerunt, 
atque literarum Samaritanarum antiquitatem astruxerunt, nummos 
hosce penitus tacent; eorum nulli inventi sunt, donee passim inva- 
luerat fama literas istas Samariticas antiquissimas fuisse. Itaque 
fraudi mendacium suppetias tulit. Ut numismata vetusta esse cre- 
derentur, literas, quae vetustissimse habebantur, primo iis impressaa 



304 BE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IV 

sunt, deinde literas istas vetustissimas esse, inde probatur, quia 
nummis vetustissimis insculptse. Ita postquam ex Vulgati inter- 
pretis lapsu creditum esset, faciern Mosis e Monte Sinai descend en tis 
cornutam fuisse, illico cusi nummi sunt cum effigie Mosis cornuta. 

XXXIII. Sunt etiam nonnulli literis Samaritanis inscripti, in 
quibus Tau crucis figuram exhibet. At istius literse figuram, cruci 
similem, in usu apud Samaritanos nunquam fuisse multa sunt quae 
persuadent. Eorum fictioni occasionem dedit sine dubio Origenis 
et Hieronymi hallucinatio. 

XXXIV. Exstant enim numismata nominibus Dei Cabbalisticis 
variegata, characteribus Samaritanis expressa. Ilia vero non nisi 
longo, post destructum templum secundum, tempore ficta fuisse, 
nemo non novit. Etiam sunt, quibus nomen Jesu, qui et Salvator 
dicitur, literis Samaritanis inscribitur. Hisce vero omnibus fraudem 
subesse, nemo dubitat. Et quis, quaeso, fidem faciet, quicquid 
horum nummorum reliquum est, ex eadem imposturarum officina 
non prodiisse. 

XXXY. Sed etiam characterem istum, qui Samaritanus dicitur, 
Judaeis ante templi primi eversionem notum fuisse, atque in aliquo 
usu concedi potest. Judaeos olim duplici literarum genere usos 
fuisse, constans est ipsorum omnium sententia. Id plurimis allatis 
testimoniis fuse ostendit Buxtorfius. Ex veteribus Christianis in 
eadem sententia erat Irenseus, lib. vii. cap. xll Literarum enim 
sacerdotalium, ab iis, quae in usu communi fuerunt, discrepantium 
mentionem facit. Unde auctor Targum id lib. Hesterse affirmat, 
Judaeos in diebus Purim volumen legis legisse, *&roy DBT) IlTDlM , 
"juxta scripturam cbaracteris Hebraeorum," Estb. ix. 27; aperte 
indicans suo judicio legem, alio quoque charactere prseter sacrum 
ilium antiquum Hebraeorum exaratum fuisse, illo nempe quern Li- 
bonaeum vocant. 

XXXVI. Alias etiam gentes etindem morem usurpasse, negari non 
potest. Triplici quidem scribendi genere ^Egyptios usos fuisse, testis 
est Clemens Alexandrinus, Stromat. v. Abrfaa, inquit, 8e oi vaf Atywr- 
rtoig tfaidsvofizvci, vrpurov f/,sv ffavruv rqv A/yu-Trrtuv ypawAdruv /AtOodov 
rqv svtfroXo'ypapixqv xaXovfAevqv. Asvrspav ds hparr/.qv, f 
c'i J£pGypa{A{taT£7$, vff-drqv ds xai reXsuraioiV hpoyXvpr/.fiv, %s q 
ftsv sffn dta TUV vpuruv sroi^siuv xvpio^oyixr}, i] ds eufAZoXixq. Idem de 
^Ethiopibus narrat Heliodorus lib. iv. : 'ETSXS/O/ATJI/ rfo raiviuv ypap- 
(Ladv AtQiotfixolg, oi driporixoTs, aXXa j8a<r/X/xo?j, iffriypevw a di) ro?f 
Atyuvriuv ispaTixo?$ xaXov^svoig ufAoiovvrar — " Fasciam perlegi literis 
^Ethiopicis, non vulgaribus, sed regiis notatam, quae ^Egyptiis sacris 
cognominatis sunt similes." Ita Diogenes Laertius in Vita Democriti, 
Segm. 49, postquam catalogum librorum, quos is scripserat, ex Thra- 
Syllo recensuisset, addit: Tarroutf/ &s nvs$ %ar /5/ax IK ruv vvroftvvifJt,dru9 
*rx.i ravra\ rb Tie pi ruv sv BaCouXaw hpuv ypaftpdruv. Tlspt ruv sv Msput) 



CAP. III.] DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. 305 

hpuv ypapfioiruv — "Sunt qui seorsum commentariis ista constituant; 
de sacris literis in Babylone, et de sacris literis in Meroe." Du 
plex ideo literarum genus apud Babylon ios et Meroenses in usu 
erat. Etiam de Grascis Theodoretus, in Genes, quses. 61 : 'EC rate, 
vao/£ '/dtoi nvz$ Tjtfai/ ^cupaxr^psg ypafi/Aaruv, ov$ hpanxoiig 
" In templis Grsecanicis quidam sunt peculiares lite 
rarum characteres, quos sacros appellant." Nulla itaque gens fuit, 
cui literas notae essent, quse uno characterum genere in omnes usus 
conterita erat. Judaaos vero omnia sacra sua palam habuisse, ideo- 
que alio, quam qui in usu communi fuerit, charactere opus non 
habuisse, quidam affirmant. Nam ea, inquiunt, sola ratio erat, cur 
alias gentes literas quasdam crypticas invenerint, ne sacra scilicet 
iis scripta in vulgus emanarent. Sed illam solam rationem fuisse 
ejus moris probare nemo potest. Alise causaB esse poterant. De- 
inde, quamvis Judsei populares suos omnes omnium sacrorum cog- 
nitione instruere tenerentur, tamen, ne in gentes profanas effiue- 
rent quse apud eos sacra fuerunt, illis erat religio. Inde rerum 
Judaicarum, quaB ad religionem spectant, inter omnes gentes tanta 
ignorantia, Imo, qui Ezram novum scribendi genus excogitasse 
arbitrantur, id eum fecisse, ne quid commune in sacris cum vici- 
nis Samaritanis Judsei haberent, affirmant. Haud ideo absimile 
veri videri potest, Judaaos alio characterum genere usos fuisse, isto 
quod cum gentibus commercio habuerunt, abs illo, quod sacris codi- 
cibus describendis consecratum erat. 

XXXVII. Fieri etiam potest, ut profano isto literarum genere in 
sculpturis, incisionibus, toreumatis, caslaturis, aurigraphiis atque id 
genus aliis, uterentur. Istiusmodi usibus idonese videntur liters 
Samaritans, cum aliorum omnium respectu deformes sint et praster- 
naturales. Cum vero id ego alibi dixissem, nescio qui tumultus a 
viro docto excitati sunt, de literis naturalibus et praBternaturalibus,' 
atque istiusmodi nugis, quas, ab atra bile effusas, pudet referre. 
Scriptioni ineptas et inidoneas volui; atque proinde arbitrarium 

usui, quem diximus peculiariter destinatum. Ita Schickard. 
in Bechin. Happerusc. pag. 82. "Hiulca," inquit, " deformis, aspera, 
Hjoperosa, et exaratu difficilis, adeoque fictitia est. w Similia habet 
j I Fullerus Miscellan. Sac. lib. iv. cap. iv. 

XXXVIII. Characterem vero hunc Samaritanum ilium ipsum 
esse, quem Judaai, nwn^ vocant, plurimi arbitrantur. De voca- 

/nbuli istius sensu. et etymo, inter viros doctos dissensio est; etiam 
is quam ob causam character Samaritanus ita diceretur. Morinus a 
ii| pi deducit; inde p^ ; id sculptrum, seu scalprum, aut cesium esse 
lijdicit, atque Libonasa pro re incisa seu sculpta sumit. In ilium 
•a- 1! ideo usum repertus videtur. Etiam apud Rabbinos magnarum lite- 
•mrara mentio est, quibus, uti aiunt, in amuletis veteres usi sunt. 
fjlstas Libonaaas fuisse affirmat Rabbi Salomon: " Literae," inquit, 
VOL. XVII. 20 



306 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. [LIB. IV. 

"magnge sunt, quales sunt illse, quibus scribunt in amuletis, et 
postium petasis." Verba refer t Rab. Azarias, Meor Enaiim, pag. 1 71. 
Totam rem luculenter exponit Fullerus loco supra citato, cujus verba 
ideo hie reponenda duxi. " Ut scriptse," inquit, " Samaritanorum 
liters esedem omnino sint atque siclis inclusse, non tamen necesse 
est, has solas, prseterea nullas, veteribus fuisse usitatas. Quasi vero 
uni genti unum duntaxat literarum genus semper in usu fuisse 
oporteat; id quod vel ipsa experientia facile redarguat apud omnes, 
credo, gentes maxime humaniores. Certe apud nostrates charac- 
teres archivorum proprios multum a vulgaribus discrepare, videmus. 
lino, multiplicem literarum speciem Arabibus familiarem sciunt 
periti, haud parum inter se discrepantium. Sed obscuriora sunt 
ista forsan, neque admodum nota studiosis. Illustrissimam autem 
vetustissimamque ^Egyptiorum rempublicam quis ignorat ? quid ? an 
uno tantum characterum genere satis instructam fuisse arbitrabimur ; 
hieroglyphicos eorum characteres summam, ac prope admirandam, a 
communibus et vulgatis habuisse dissimilitudinem certo certius opi- 
nor. Et quisnam illud acriter pugnabit, ut sapientissima Hebrse- 
orum gens uni tantummodo literarum formaB, quasi in servitutem 
perpetub addicta, adjudicetur? non dubitamus igitur pro duobus illis 
praBcipuis rerum ac negotiorum diversis generibus, sacrorum videlicet 
et civilium, duplicem ad minimum literarum figuram antiquis He- 
brseis fuisse consuetam. Quod idem, meo quidem animo, res ipsa 
illico docere queat; quippe alteram genus scripta Juda3orum monu- 
menta ad hodiernum diem affatim exstantia luculenter demonstrant, 
alterum Samaritanorum libri et numismata ab interitu vendicant." 
Hsec ille. 

XXXIX. Exstant etiam numismata literis quadratis insignita. At 
ista, inquiunt, " antiqua non sunt/' Quid ita? Quia scilicet " literis 
antiquis non inscribuntur." Istas vero alias literas antiquas esse, 
unde apparet ? Inde, inquiunt, quod " eas antiquis Hebrasorum 
nummis sculptas videmus." Eidicule prorsus; nummi literas Sama- 
ritanas antiquas esse, probant; atque vicissim Iitera3 istse nummos 
antiquos esse testantur. Sed cusa sunt, inquiunt, ha3C posterioris 
generis numismata sub ternplo secundo; qui, inquam, aut unde id 
constet ? nempe quia literis Assyriacis insignita sunt, quse ante id 
tempus in usu non fuerunt. Atque hie etiam peti rb Iv a^ palam 
est. Sed neque desunt rationes, quaB conjecturas hasce vanitatis 
arguant. Si enim cusum fuerit id genus nummorum, cui inscribun- 
tur literaB quadratas sub templo secundo; unde, quseso, evenire cen- 
seamus, ut tarn raro ex eo genere ficti, ex altero, quod solum stante 
templo primo cusum aut percussum est, frequenter satis inveniantur, 
ita, ut non vereatur vir doctus affirmare, eos quotidie effodi ? Po- 
pulus, qui tempore excidii secundi templi vixit, eo, qui cum primo 
periit, plurimis calamitatibus per aliquot ante secula protrito, et pene 



CAP. III.] BE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. SO 7 

consumpto, multo ditior erat, atque plus nummorum babuit in pe- 
culio. Refert etiam historicus, omne genus homines, instante vasta- 
tione Romana, totam, quam habuerunt pecunias vim, in locis subter- 
raneis abscondidisse. In templi, praeterea, atque urbis instauratione 
credibile est, murorum et asdificiorum omnium ruinas et rudera, per 
novas incolas ruspata satis fuisse. Deinde urbem ante navuXsdpiav 
decretoriam annos quadringentos inbabitavit gens avarissima, quae 
nummos quaerendi gratia in ipsa terras viscera penetrare non dubi- 
taret. Mirum ideo meritb cuiquam videri possit, tantum eorum 
nummorum, qui ante captivitatem Babylonicam fusi aut cusi fuerunt, 
numerum inveniri, cum isti alteri, qui stante templo secundo per- 
cussi fuisse dicuntur, adeo sint infrequentes. 

XL. Porro, testatur Schickardus se vidisse nurnmum antiquum 
Hierosolymis effossum, regno Hebrseorum adhuc integro procusum, 
literis vulgaribus quadratis insignitum, ex una parte Solomonis 
effigiem, et altera templi r&irov exbibentem. Negat Villa! pandus 
nummum istum genuinum esse ; Kircherus affirmat cum Schickardo. 
Alii Villalpandum sequi necesse babent ; etenim concesso nummo 
isto esse genuino, illico corrueret tota ea sententia, cujus propug- 
nandse gratia adeo animose dimicant. Neque tamen sine ratione 

faiv bane exercere videri vellent. Aiunt enim Judseis illicitum 
fuisse, sine mandate speciali animalis cujuscunque effigiem vel ima- 
ginem fingere aut pingere; atque proinde nummum, qui vultum 
hominis exhibeat pro genuino non esse agnoscendum, cum illis illi 
citum fuerit istiusmodi effigies cudere. Sed cur quaBso "animalis/' 
dicunt? prasceptum ad omnem omnium, qua3 sunt "in ccelo aut terra, 
aut aquis similitudinem," se extendit, sive animalia sint, sive non. 
Et tamen cuncta numismata Hebraica, quas ubivis exstant, istiusmodi 
rerum effigies exbibent. Urna et Virga Aaronis res in terra exis- 
tentes fuere, non minus quam ipse Solomon. In idololatriam autem 
prolapsi rr^v do^av ro\> a<pddf>rov ©soy non tantum h o{j,oib>fj,ari tixovcg 
<p8a,proij avQpuKw, sed et rerum etiam inanimatarum mutaverunt. 
Si quid igitur virium buic ratiocinationi inesset, seque summoveret 
omnes monetas, ac istam vultu Solomonis effigiatam. Neque sane 
omnino improbabile est, Hebrasos veteres siclos nullos figuris aut lite- 
rarum inscriptionibus variegatos aut insignitos confecisse. Id enim 
tantum contendimus, ut omnes nummi hac ratione non obstante 
eodem loco et pretio habeantur. Veruntamen absolute illicitum fuisse 
Judseis quamcunque effigiem fingere, modb ad cultum religiosum re- 
spectum nullum baberet,nondum probatur. Cum enim ab imaginibua 
lege probibitis maxime abhorruerant, nummis tamen Romanis cum 
imagine Csesarea protuberante cusis usi sunt; atque etiamnum per 
totum orbem regum imagines nummis effigiatas tantum non adorant. 
Cum quidem Pilatus rag irporop&s Kaiffapog in templum intulisset, po- 
pulus teste Josepbo tumultuari coapit. At eundem populum ejusmodi 



SOS DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^ORUM. [LIB. IV. 



et il%6va$ in nummis amplexum fuisse novimus. Eas vrporofide 
Arabes adhuc ^HD seu methalias vocant; unde natum nomen meda- 
liarum jam vulgo receptum; et forsan nostrum "medal." Et auctor 
Targum in Estheram affirmat, " Mordochaeum indutum fuisse veste 
purpurea depictas habente omnis generis alites et volucres coeli." 

XLI. Sicque etiam olim Philistaeorum imagunculas, in arcae reditu 
sibi oblatas non rejecerunt. Nisi, ideo, qui literarum Hebraicarum 
mutationis patrocinium susceperunt, eo sint in nummos antiques 
imperio, ut in quoscunque velint falsi sententiam ferant pro arbitrio, 
aliosque ad testimonium dandum admittant, de argumento hoc num- 
mario plane actum est. Qui vero ob frigidas hasce conjectiunculas 
animum suum inducere potest, ut credat prodigiosam mutationem 
superius memoratam factam fuisse, id quidem sine me rivali faciet; 
neque enim cuiquam imponerem necessitatem credendi quod nolit, 
aut non credendi quod velit, dummodo mihi meo arbitratu in hisce 
uti liceat. 

XLI I. Kestat, ut rationes, quae pro literarum Hebraicarum anti- 
quitate militant, paucis recenseamus. Plurimis autem, auibus insis- 
tere solent viri docti, e quorum scriptis peti possint, prseterrnissis, 
earum, quae apud me plurimum valent, capita notasse sufficiat. 

XLIII Primo igitur, ipsa possessio, de qua per testimonia et con- 
jecturas superius allata dejici nequeant, literarum harum antiqui- 
tati argumento est. Si loco cedere parati simus ob imbelles istius- 
modi adversariorum quorumcunque tandem insultus, nullibi tuti, 
stabiles, firmi manebimus. Literse quadratae, casque solas apud 
ecclesiam in sacris Scripturis exarandis, pene mille annos ex omnium 
consensu in usu fuere, antequam mortalium ullus, Judaeus aut 
Christianus illas ad causam dicendam in jus vocavit. ^Equumne 
censebitur, ut tot annorum, imb seculorum, praescriptioni paucorum 
veterum nudae affirmationes, recentium crudae conjecturae, prasjudi- 
carent? Quis, quaeso, dixit, scripsit, memoriae prodidit, sexcentos 
minimum post Ezrae mortem annos, eum literas a Deo datas, a pro- 
phetis omnibus usurpatas abjecisse, exemplaria antiqua sacris istis 
literis exarata repudiasse, Samaritanis ablegasse, novas excogitasse, 
aut gentis idololatricae, maledictae, nuperrime ob ecclesiam oppres- 
sam devastatae et excisae in usum sacrum induxisse? Si cui quidem 
ilium ita verbum Dei tractasse suspicari libeat, eum ego prohibere 
non possum, cum suspicio in uniuscujusque potestate sita sit; mihi 
Milesias fabulas narrare, cum suspiciones istas promunt, videntur. 

XLIV. Secundo, superius ostendimus, causam justam, legitimam, 
necessariam, imb aut occasionem leviculam, mutationis hujus prodi- 
giosas revera nullam fuisse. Neque enim linguae suae propriae in 
captivitate obliti fuerunt Judaei, neque, si obliti fuissent, ullo modo 
ei incommode, quo premebantur, mutatione ista occursum fuisset. 
Ast nonnisi post obitiim Ezrae atque prophetarum omnium, a linguse 



CAR III.] DE LITEFJS ANT1QUIS HEBB^ORUM. 309 

primsevse puritate populus iste deficere incepit; idque non ex obli- 
vione, quae eos durante captivitate cepisse dieitur, sed ex barbarie, 
et Syriasmo, quern iis cum vicinis gentibus commercium perfricuit. 
Cum enim, paulo ante tempora Machabaica, Syiiaci imperil dominatu 
et potentia opprimerentur, hue illuc dispersi nihil sacrum aut integ- 
rum in republica aut religion e retinerent, etiam linguag corruptelam 
admiserunt; hoc vero nihil ad Ezrse tempora, qui literas antiquas 
possessione sua amovisse dicitur. 

XLV. Neque, tertib, istiusmodi mutatio, si vera potius quam mira 
loqui vellemus, possibilis censenda erit. Multa Judseorum millia, 
e sacerdotibus et nobilibus plurimi, in partibus orientalibus dura- 
bant, neque Hierosolymas redierunt unquam. Illos sacrse Scripturse 
exemplaria apud se retinuisse negare, eorum est, qui moris gentis, 
pariter ac omnis veteris historise sunt ignari. Ea omnia exemplaria 
charactere illo descripta fuisse, qui in usu antique fuerat, necesse est 
ut concedant etiam qui, mutationem per Ezram factam fuisse, fin- 
gunt. Jam vero populum reducem antiquas literas ad Samaritanos 
ablegasse, novis excogitatis, aut Assyriacis in eorum locum usumque 
adscitis, turn cum major pars totius populi sedibus suis orientalibus 
hserens literas istas antiquas usurparet et retineret, nemo, uti arbi- 
tror, nisi prsejudiciis occupatus, facile credet. Judseorum autem in- 
numera millia in oriente, seu Babylone et regionibus Assyriacis ad- 
jacentibus durasse, testis est locupletissimus Josephus: intra aliquot 
annos in tantam multitudinem excreverunt, ut ingentia bella move- 
rent, qus9 post multa prselia, quibus victoriam reportaverunt, vix tan 
dem totis viribus imperii Parthici sedata et supressa fuerunt. Hoc 
autem argumento codices sacros nunquam corruptos fuisse validis- 
sime probat auctor Sepher Ikharim, lib. viii. cap. xxii. : " Quum," in- 
quit, "ascendit Ezras e Babylonia, non ascenderant cum eo nisi pauci; 
magnates vero Israel, sapientes et nobiles omnes manserunt in Ba 
bylonia. Quse cum ita sint, cum ibi remansissent omnes magnates 
et legis periti, non poterat Ezras mutare quidquam in lege; alioqui 
non fuisset lex ejus consona legi aliorum omnium qui in Babylonia 
reman serant, et qui versabantur in civitatibus Samarise, et in terra 
Assyrise, aliisque locis, qui cum Ezra ascendere noluerunt." ^Eque 
autem militat ratio hsec, quse sane est validissima, adversus literarum 
mutationem, ac librorum corruptionem. Quid etiam factum fuisset, 
cum innumeris istis codicibus, qui literis antiquis exarati, per totum 
pene orbem dispersi fuere, nemo adhuc ostendit. Postquam quidera 
Ezra puncta vocalia excogitasset, et textui inseruisset, nianserunt 
nihilominus exemplaria innumera per totum orientem, quibus in- 
scripta non fuerunt; idque ob alias rationes, ita ob hanc etiam, quod 
scilicet res brevis temporis, imo unius setatis aut seculi non erat, 
divinum illud svpr^a cum omnibus ubivis gentium Judasis communi- 
care. Plurimi, ideo, antiquis sine punctis exemplaribus usi, alia ex 



310 DE LITERIS ANTIQUIS HEBR^EORUM. [LIB. IV. 

iis descripta posteris eodem modo, quo ab antecessoribus suis sua 
acceperant, transraiserunt. Atque ita per omnia secula sine punctis 
exarati codices plurimi ssmper superstates fuere. At vero sententia 
hac virorum doctorum concessa, rejectione hac omnium literarum 
antiquarum facta, novarumque substitutione intra paucos forsan dies 
absoluta, illico per totum orbem quicquid uspiam esset Judseorum 
in earn ita consensisse, censendum est, ut nullum vestigium, fama, 
monumentum, vel rumor superfuerit eorum exemplarium, quae sola 
ante habuerunt, quasque in partibus aliquibus Scripturae recens ab 
ipsis Spiritus Sancti amaiiuensibus accepissent. Abs eo tempore, 
quo mutatio hgec literarum facta fmgitur, ad absolutum Talmud Ba- 
bylonicum circa annum Christi 500 aut 600, plurimae fu6re Judae- 
orum coloniae, synagogae, scholae,successione nunquam interrupta con- 
tinuatae, quibus Samaritani, quorum causa innovatio haec facta fuisse 
praetenditur, vix noti fuere ; nedum iiscum quidquam communitatis 
habuerunt, aut abs illorum commercio, ne superstitionis contagione 
afficerentur, timuerunt. Prodigii instar esset, neminem ex tot milli- 
bus antiqua scripturarum exemplaria, quorum characteres primo ab 
ipso Deo in ecclesise illorum fundatione, deinde a prophetis continua 
successione ad ea tempora, quibus eorum nonnulli vixerant, sacris 
usibus consecrati fuere, describenda curasse. Quocunque tandem 
tempore puncta excogitata fuerint, planum est, plurima omni seculo 
exemplaria conservata et descripta fuisse, quibus non intersererentur. 
At uti fert adversariorum sententia, adscitis semel in usum literis 
novis, veteres statim e finibus ecclesise penitus exterminataa fuerunt ; 
"credat Apella!" 

XLYI. Quarto ; innumera exstant veterum Judaaorum testimonia, 
quibus contra figmentum mutationis literarum Ezraiticae sententiam 
ferunt. Eorum satis, si quid testimoniorum in hac causa satis cen- 
seri possit, dudum produxit Cl. Buxtorfius, ad quern lectorem re- 
mittimus. 

XLVII. Ultimo; pleraque, quae de Samaritis istis dicuntur, quae- 
que opinioni de literarum mutatione substruuntur, prorsus sunt 
incertissima. Quando primum legem Mosaicam receperint, incer- 
tum; corrupisse certissimum. An cultum Dei serio admiserint 
unquam, incertum; ei palam renuntiasse, certissimum. An aliqui 
ex ea gentium colluvie, quae erant, adhuc supersint, incertum ; vel 
an ex multis seculis superfuerint; nam qui illorum delirianunc am- 
plectuntur, ortu et sanguine Judaei sunt plerique, si non omnes, ob 
superstitionem pravam Samaritae dicti, prout ex Benjamini Itiner- 
ario patet. Primum cum istis, qui ita vulgo dicuntur commercium 
nobilissimo Scaligero debemus. Is primus ad eos scripsit, et Perescio 
ut in orientem mitteret ad Pentateuchi eorum exemplar obtinendum 
auctor erat, ut in Yita Peirescii refert Gassendus, p. 157. 

XLVIII. Quid ea missione praestitum sit idem auctor ostendit, 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 311 

pag. 327. Diem suum obiisse Scaligerum, antequam ad maims 
ejus Pentateuch! exemplar ullum perlatum fuerit, idem narrat. 
Alphabetum quidem ante acceperat, atque fragmenta quasdam de 
anni temporumqae compute. Abs eo tempore semihomines pro- 
nunciati sunt omnes, qui non crederent, literas eorum, quarum 
figurasipse pene solus in tota Europa haberet, antiquissimas Hebraeas 
fuisse. Ita enim se comparaverat vir ille summus, ut neminem ne 
in leviculis quidem a se dissentire absque conviciis pateretur. Ben- 
jaminus Tudelensis in Itinerario suo affirmat, Samaritas istos, qui 
eo tempore, cum is orientem peragraret, vixerunt, tribus literis, scili 
cet ynn caruisse; quod nullo mod o fieri potuisse, si antiquis Hebrae- 
orum literis uterentur, omnes nqrunt; cum r%g n saltern mentio 
specialis facta sit. Mentitum quidem Benjaminum fuisse, multi 
amrmant. Fateor ego Judaeum eum fuisse, atque, ideo, in gentis 
suae rebus et conditionibus enarrandis merito suspectum. Sed 
mendacem fuisse, atque in ipsa hac narratione mentitum dicere 
baud sumcit, nisi convicii inferendi causa gravis praesto sit. In- 
quiunt ergo, omnia exemplaria Pentateuch i, quae in Europam allata 
sunt, probant eum audacter et imperite mentitum fuisse. At vero 
omnia ilia exemplaria multo sunt aetate Benjamini recentiora. Quae 
et quot sint docet Morinus in Opusc. Samarit. et Hottingerus Smeg. 
Oriental, lib. iii. part. ii. cap. iv., aliique. Eorum nullum est, quod 
annis abhinc trecentis exstitit. Cum, ideo, nefariam in corrumpendo 
sacro textu illorum hominum audaciam ostendimus, quis nobis fidem 
faciet, illos', pro libitu, quicquid vellent in literis suis innovates non 
fuisse? Neque tamen haec ideo a me dicuntur, quasi fidem Benja- 
mino adhibere statutum esset; quamvis sciam, ilium haud minoris 
auctoritatis apud doctos esse debere, quam illorum ulli, qui inter 
Judaeos mutationi literarum Ezraiticae, de qua egimus, testimonium 
perhibuerunt. 

XLIX. Yereor autem ne diutius quam par est, hisce minutiis 
immoratus sim; quod sane, haudquaquam fecissem, nisi conspicerem, 
sententiam hanc de mutatis antiquis literis Hebraicis,, locum prima- 
rium obtinere inter perniciosas istas opiniones, quas docti quidam 
viri in praejudicium Veritatis Hebraicae fovent, atque data opera 
propugnant. 



CAPUT IV. 

DE THEOLOGIA MOSAICA. 

Legislationis Sinaiticse fama — Ante earn leges nullibi publice sancitae ; nedum 
scriptae — Mosem antiquissimum legislatorem agno-cunt Gentiles — Legura 
origines Deo ascriptae — Zaleucus inter gentes primus leges scriptis commisit 
— Ejus aetas — Mosaieae theologiae fundamenta — Frimum; Revelatio divina 



SI 2 DE THEOLOGIA MOSAIC A. [LIB. IV. 

unica norma cultus religiosi — Cultus Dei arbitrio hominum nunquam per- 
niissus _ Primi istius fundamenti explicatio, et confirmatio — Nulla doctrina 
infallibiliter vera censenda, nisi quas et quatenus immediate a Deo revela- 
tur _ Omnia Dei instituta summa animi submissione observanda — JNihil non 
institutum Deo in cultu suo gratum — Fundamentum hoc poena transgres- 
sorum stabilitum — Secundum ; Justificatio ex inera gratia — Ejus panes — 
Miseries naturalis agnitio — Omnia privilegia gratuito peccatoribus indignis 
concessa — Virium spiritualium destitutio — Reconciliatio per sacrificalem pec- 
catorum expiationem — Sacrificiorum brutorum animalium in eum finem 
oivtotytheiot, — Verum summum pontificem omnia peccata in sua persona latu- 
runi — Tertium; Cultuin ceremonialem non fore absolute seternum — Ter 
minus ei praestitutus — Omnibus Christus expositus — Ecclesiae Judaicse gloria, 
sanctitas, fides — Ministerium propheticum. 



I. CELEBERRIM.E vo^ofeffiag Mosaicse, quam paucis enarravimus, 
famam, in totum pene orbem mature transgressam esse, decent 
omnis rerum antiquarum memoria, et originuin legum monumenta. 
Literarum quidem usum ante id tempus populis cognitum fuisse, 
non desunt qui affirmant Quse me imped iunt, quo minus idem 
cum eis sentiam, alibi sunt exposita. At nemo est, quod sciarn, qui 
docuerit, leges inter humanum genus scriptas fuisse, hisce Dei an- 
teriores. Imo meraB conjecture sunt, qua3 afferuntur ad probandum 
scriptionem ullam earn anteivisse, quam exaravit ipse Deus in tabu- 
lis lapideis. Neque, ut pergamus viam institutam, statas ullas leges 
quamvis aypatpovg, ultra rectaB rationis dictamina, populos ad sui 
regimen constituisse ante seculum Mosaicum, idoneo ullo testimonio 
confirmatur. Principiis istis rerum, gentium, nationumque, eorum 
arbitria, penes quos erat imperium, lex erant publicaa societatis. 
Ut commune illud aequum bonumque, quod naturaB humanas eon- 
gruum est, atque consuetudines antiquas, et rationis utilitatisque 
principia, quibus fretns populus in corpus coalescit, sancte obser- 
varent, ab iis vicissim exspectabatur. SanctissimaB vero vopoQsffiois 
hujus famam latissime se fusuram praBdixerat Spiritus Sanctus, 
Deut. iv. 5, 6, " Vide, docui vos statuta et judicia, quemadmodum 
mihi prascepit Jehova Deus meus. Observabitis ergo atque facietis; 
nam haBC est sapientia vestra et prudentia vestra ante oculos popu- 
lorum, qui audientes omnia statuta ista, dicent, Tantum populus 
iste maximus populus sapiens est et prudens." Audita scilicet hac 
legislatione, legumque harum asquitate percepta, se ipsos stultitiaB 
et temeritatis arguent, quod eousque vagi et instabiles vixerint, fera- 
rum pene in modum, legibus soluti. Qui ideo populorum bono 
invigilabant, hoc Dei in gentem illam eollatum beneficium sedulo 
apud suos exprimere et imitari conati sunt : agnoscunt enim GraB- 
corum sapientissimi, Mosem fuisse omnium primum legislatorem. Ita 
Diodorus Sicul. Bib. lib. i. cap. xciv.: Msra yap rqv vaXatav rov xar 
(Bicv xarddraffiv, rr^v {AvdoXoyoufAsvTjv y&yovsvai swi rt §suv xat rw 
v, -rg/tfct/ pafft syypd'TTTOig voftoic ffpurov xpqffaffflai ra <7r\q8i>! xai (3iow rbv 
v, oivdpa xai ri\ -^V^T) /^syav Kat rfc /3/o» /Havurarov 



CAP. IV. j DE THEOLOGIA MOSAICA. 313 

" Secundum veterem, quae in Mgy-pto fuit, vitae institutionem, quaa 
sub diis et heroibus fuisse fabulose perhibetur, multitudini primum, 
ut scriptis legibus uteretur et viveret, persuasisse ferunt Mosem ; vi- 
rum et animi magnitudine et vitse commoditate commendatissimum. 

II. Omnejus, ac potestatem, unius pluriumve in alios, ab ipso 
Deo originem suam ducere, perspectum semper habuerunt sapientes. 
Cum enim in Deo omnis potestas %«#' v^spo^v sita sit, rectissime 
arbitrati sunt, neminem nisi per eum illius participem rite fieri 
posse ; atque proinde, ut ejus numine leges populorum societati im- 
ponerentur asquum censebant. Veritatem autem istam in vopofofftq 
hac Mosaica consignatam aut viderant aut audiverant. Hinc cele- 
berrimi inter gentes legumlatores, Zaleucus, Lycurgus, Minos, Numa, 
se leges, quibus populos astringere in animo habuerunt, a diis, 
nescio quibus, liic scilicet in nemore Aricino ab jEgeria, ille in 
Antro Cretensi a Jove, iste Delphis ab Apolline : primus a Minerva, 
accepisse constanter finxerunt. Neque enim alio figmenta ilia 
ortum suum acceptum ferunt, quam ad celeberrimsa hujus legisla- 
tionis Israeliticse famam. 

III. Qui autem primus inter gentes leges scripsit Zaleucus erat 
Locrensis, qui vixit vel paulo ante, vel circa, captivitatern Babyloni- 
cam. Strabo de Locrensibus: Hpuroi Ss vopois syypaxroTg 

eifff. Et Marcianus Heracleotes: — 



x&7vrat Aoxpai 
TOVTOVS B« "fffurovs Qet 



Etenim inter leges Lycurgi erat, ne scriberentur. 

IV. Reverto ad propositum. Mosaicse theologiae, cujus revela- 
tionem exposuimus, generalia qusedam fuere capita, sen principia 
sanctissima, quibus tan quam immotis fundamentis, doctrina ccelestis, 
et omnis cultus divini institutiones innitebantur. Ea breviter sunt 
percurrenda. 

V. " Revelationem divinam, unicum esse fundamentum, solam 
normam, regulam unicam omnis cultus religiosi, qui Deo gratus sit 
aut acceptus, primum locum occupat in hac theologia/' 

VI. Veritas hsec, si quse alia in religione, maxim e cognitu neces- 
saria, jam tandem memoriae asternse consecratur, fidis literarum 
divinarum monumentis tradita. Deus quidem neutiquam a jactis 
mundi fundamentis concessit, ut hominum arbitrium cultni suo 
modum daret aut mensuram. Verum eximium hoc veraB theologiaa 
fundamentum, usque ad legislation em hanc Mosaicam, multa caligine 
erat circumseptum. Multa pra3terea, in Dei conniventia, absque 
increpatione publica praeterita sunt, ei haudquaquam grata Jam 
vero tandem principii hujus clare revelati observatio religiosa pars 



31 4 DE THEOLOGIA MOSAIC A. [LIB. IV. 

Celebris evasit cultus divini. In eo autem tria hsec insunt, quorum 
in libris Vet. Test, frequens est memoria. 

VII. Primo enim docet principium istud theologicum, nullas doc- 
trinas de Deo aut cultu ejus, eas solas praster quas ipse revelaverat, 
infallibilis aut indubise veritatis in religione esse censendas: Dent. 
iv. 2, " Ne addite ad verbum illud, quod ego prascipio vobis ;" et 
cap. xii. 32. Ilia sola veritas salutaris est et vivifica, quse scripta, 
Ea doceri debet, exponi debet, augeri a quopiam non item. 

VIII. Porro: eadem veritas docet omnia et singula a Deo in cultu 
suo instituta, utcunque rationi absona, difficilia, inutilia videri pote- 
rint, ob supremam illius auctoritatem, qui ea instituit, sanxit, summa 
esse cum religione et animi submissione observanda et colenda. 
Etenim institutionum Judaicarum plurimaB fuere arbitrariaa, e solo 
legislatoris beneplacito promanantes, atque afiroxparof/acjurelatse; to- 
tumque earum corpus fyybv duffZdffraxrov fuisse testatur Petrus, Actor. 
xv. 10, cui opponitur Christianorum harpsia Xo//x£ Unam ob Dei 
voluntatem prasceptivam, ea omnia erant religiose observanda. Hisce 
nihil omnino in cultu Dei addendum, primi istius fundamenti est, 
quod restat. Atque base omnia secundo Decalogi prsecepto sunt 
sancita. 

IX. Cum autem proni sint superbi homunciones proprii cordis 
figmenta speciosis pra3textibus delinita, tiopiag praasertim sv l^«Xo- 
Spijffxsiq %al ravstvoppoffvvri positaB, in cultum religiosum inferre, quod 
omnium seculorum experientia testatur, ut hanc theologiaa novaa 
partem inviolabilem prorsus et sacram in posterum prsestaret, earn 
horrenda illorum, qui primi ab ejus imperio defecerunt, poena Deus 
firmavit et stabilivit. Postquam enim ipse ignem e ccelo in altare, 
Spiritus Sancti typum et emblema dimiserat; et filii summi sacer- 
dotis, ad mentem ejus non advertentes, igne alieno in sacris usi essent, 
illico quod nomen Dei non rite sanctificassent, ipsi igne sunt ab- 
sumpti. Atque hoc primum est in theologiaa ampliatione hac 
Mosaica, veritatis divinaa fundamentum, quod aeternitati solenniter 
consecratur. 

X. " Justitiam, coram Deo acceptationem, a peccatis liberationem, 
salutem denique seternam, non nisi ex mera gratia, per semen pro- 
missum esse exspectanda, proximo in loco indicavit base theologia." 
Promittitur nempe pacis, Deum inter atque homines, internuncius, 
qui per sui sacrificium seternum nacturus esset redemptionem, et 
peccatores Deo reconciliaturus. Ei in solidum ascribendam esse 
omnem apud Deum gratiam docuit. Salutare itaque illud theo- 
logia? supernatural is, seu peccatorum Deo reconciliandorum funda 
mentum, quod primi promissi datione, deinde fcederis cum Noacho 
renovatione, obscurius paulo erat editum, Abrahamo vero clarius 
expositum, nunc palam et aperte explicatur. In eo autem conti- 
nentur eximia hsec novas theologiae dogmata. 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA MOSAICA. 315 

XI. 1. " Theologos istos, qui veritatis liujus coelestis luce mine do- 
mati fuere, in se quid em miserrimos fuisse peccatores, perditos, male- 
dictos, iras non minus quam alii, filios, neque eis meliores, quos in 
hac gratise sua> patefactione Deo prasterire placuerit." Hoc quicquid 
est miseriaa spiritualis novos hosce theologos Deus solenniter agnos- 
cere et confiteri adegit, quo acrior et firmior ejus sensus in corda et 
conscientias eorum penetraret : Deut. xxvi. 5, " Protestaberis dicens 
coram Jehova Deo tuo, Syrus miser erat pater meus." 

XII. 2. " Privilegia spiritualia, qusecunque vel ipsi vel eorum pro- 
genitores obtinuerunt, beneficia insuper singularia, quorum erant 
facti participes, omnia ex mera Dei gratia, absque ullo operum aut 
officiorum eorum intuitu, eis contigisse." Insignis prse aliis in eum 
finem locus est, qui habetur, Deut. ix. 4-6; cui addi possunt, cap. 
vii. 6-9, et x. 15. 

XIII. 3. " Quamvis Deus inenarrabile verbi sui beneficium apud 
eos collocasset, se tamen usque adeo viribus spiritualibus fuisse desti 
tutes, ut nisi ipse gratia sua efficaci et verticordia adhaec eis sub- 
venire dignaretur, nequicquam eo se usuros, quod quidem ad Deo 
placendum, et salutem a3ternam obtinendam attinet," Deut. xxix. 4, 
xxx. 6. 

XIV. 4. " Reconciliationem, peccatorum expiationem, et remis- 
sionem, per sacrificium sanguineum procurari debere." Id nulla non 
instituta docuere; solenne praasertim illud sacrificii die expiationis 
quotannis offerendi, Levit. xvi. ; inde illud apostoli, Heb. ix. 22, 

Iv a'i'/Aari <rrdvrce, xadapf^srcti Kara rbv vopov, xai %upig ajjuarsx- 
ov yivsrai oipstfig. 

XV. 5. " NuJla animalium brutorum sacrificia per se idonea aut 
paria fuisse tollendo peccato, ita ut perfecte ab eorum reatu liber 
evaderet, qui per ea ad Deum accedere, atque favorem ejus exspec- 
tare velit." Ideoque ea omnia in hunc finem instituta fuisse, ut 
prsestantius aliud sacrificium pra3figurarent. Hinc ideo evenit, quod 
cum theologi veri sacrificiorum horum usus cognitionem amisissent, 
fidemque adeo in Messiam venturum decoxisserit, nullibi securi aut 
a conscientiaB stimulis, legisque exsecrationis sensu liberi, in horren- 
dam idololatriam sint prolapsi, Mic. vi. 6-8. 

XVI. 6. " Summum pontificem in persona sua totius populi pec- 
cata laturum omnia/' Exod. xxviii. 38. Atque haec secundo illo 
fundamento contenta fuere. 

XVII. Tertii fundameuti loco docuit haec theologia: "Omnes 
hasce cultus religiosi institutiones, utcunque prsecellentes et gloria 
plenas, quorum beneficii qui forent participes, eximium, et ultra ali- 
orum sortem, honorem assequerentur, ad praastitutuin tempus tantum 
duraturas, atque certam habuisse periodum prsescriptam, ultra quam 
nemini eis adhaarere fas esset." Nempe venturum ilium tandem, cui 
omnia erant reposita, legislatoris auctoritate instructum, qui Dei vol- 



S16 DE THEOLOGIA MOSAICA. [LIB. V. 

untatem perfectissime annunciaret, cujus verbo sub poena extermi- 
nationis ex populo Dei, dicto obedientes esse omnes tenerentur, 
Dent, xviii. 16-19. 

XVIII. Horum principiorum luce et ope, magnum illud funda- 
mentum lapis angularis, Jesus Christus, semen Adse promissum atque 
Abrabse, locum suum occupavit in ecclesia ista Israelitica. Atque 
hinc emanavit gloria ecclesise illius et dignitas, Deo insuper earn 
no vis beneficiis auctam et cumulatam reddente, qua typus illustrior, 
gloriae prgecellentioris, et magis spiritualiter administrandi regni 
Christi, evaderet, 2 Cor. iii. Negari equidem baud potest, mul- 
tos theologorum, prse nimio amore et admiratione carnalis istius 
glorise, quad cultum ceremonialem comitata est, impeditos fuisse, ne 
in finem abolendorum prospicerent. At vero fideles omnes, exinde 
desiderio eis fruendi, quse per totum illud sanctissimum choragium 
prsefigurabantur, flagravisse, seque certum est. Verum singulare 
illud, quod ecclesiam istam doctrina, quam paucis exposuimus, im- 
butam, institutamque, gloriosam et Deo charam reddidit, sanctitas 
ilia erat, seu salutaris cum ipso Deo communio, quam membra ejus 
plurima coluerunt. Multorum quidem fides et obedientia a Spiritu 
Sancto memorise asternse consecrantur, ut nobis documento essent et 
consolationi. Plurimi autem alii fuere quorum nomina, nobis ignota, 
in libro vitse scrip ta sunt, qui hujus tbeologise luce et ductu freti, in 
omni sancta obedientia coram Deo juge ambulabant, pacis interna) 
et consolationum Spiritus Sancti plenissimi. 

XIX. Postquam autem Deus in ipsa ecclesise hujusfundatione per 
revelationes legislatori factas principia ista theologica, quas recensui- 
mus, fidei ejus concredidisset, quo melius ab oblivione vindicarentur, 
et efficacius inculcarentur rebelli populo, quovis pene seculo ultra 
ordinarium sacerdotum et Levitarum mimsterium, prophetas extra 
ordinem excitavit, qui partim viva voce, partim scriptis SeoMeLttrois 
principia ista elucidarent, et populum, ut ad eorum normam cultum 
religiosum et vitam instituerent, exbortarentur. Qua enim verbo 
Dei honorem suum, adeoque Deo ipsi auctoritatem sartam tectam 
conservarent, qua justitiam et remissionem peccatorum per Christum 
venturum prsedicarent, et ecclesiam glorise spiritualis per Messiam 
introducendaa spe et exspectatione sustentarent, operam suam omnem 
prout ex scriptis eorum patet, navarunt prophetse, 



CAP. L] THEOLOGLE MOSAIC JE CORRUPTIO 317 

LIBER V. 

DE THEOLOGLE MOSAKLE CORRUPTIONE ET REPARATIONS 
SOLENNI; DEQUE EJUS ABOLITIONS. 

CAPUT I. 

Ecclesiae ante et post reformationem duratio — Ecclesiarum reformatarum status 
— Ecclesise Judaicae defectio duplex— Prima partialis — Ejus natura — Primi 
fundament! theologies Mosaicae abnegatio — Cultus superstitiosus inde emanans 
— Is duplex, respectu object! cultus, et mediorum. 

I. CULTUS hujus Mosaic!, quamvis seternus non esset futurus, per- 
manens tamen et magis erat stabilis, quam per eum ruv vpoeep^ofitvuy 
ad Deum conditio. Quemadmodurn enim omnes alios a jactis naundi 

undamentis, temporis decursu, a primseva institutione divina, et 
neologise principiis, quibus instruct! erant, defecisse comperimus ; 
ta gentem hanc novam theologorum videbimus se implicasse ejus- 
lem iiscum sceleris communione. Judaicse autem ecclesiae theo- 
ogia hac utentis duplex erat defectio ; partialis, gratia Dei instau- 
ratione resarcienda; et finalis, quam scilicet exceptura erat ultima 
>oena in gentis iravufaQpicp. Cum autem ea ecclesia in duas paries 
>lim divisa esset, ista, quse decem tribus amplexa est, ilia altera, quse 
cultus Dei solennis sedem ab ipso Deo prsescriptam sortita est, citius 
n utramque [defectionem] irruit, adeoque ruinam perpetuam. 

II. A veritate autem divina, tribus istis fundamentis theologicis 
quse superius exposuimus exhibita, defectione aliquali, initium sui 
^osuit ecclesise Judaicse apostasia. Et accessit, uti fieri solet, morum 
corruptio. Ubicunque enim se contemptus veritatis divinse scelere 
aomines astringunt, illico se praebent aliorum omnium criminum 
etiam affines. Necessum enim est, ut pessum eant hominum mores, 
ubi spreta jacet omnis veras obedientise norma et fundamentum. 

III. Apostasise partialis nomine recenseo, errores omnes, super- 
stitiones, idololatrias, aliaque scelera, quorum a prima institutione 
variis temporibus usque ad captivitatem Babylonicam conscius erat 
populus Judaicus. Ab institutione autem Sinaica in captivitatem 
istam impleverat ea ecclesia annum septimum supra millesimum; 
instaurata vero a populo reduce intra annum sexcentesimum inter- 
necione deleta est. Ita plerumque est, ut cum nulla reformatio ec- 
clesiastica ^wroruirov perfecte expresserit, ita nulla unquam ecclesia 
in statu reformato originarise constitutionis durationem sequavisse 
invenietur. Vereor, ne exemplo esse possint in Europa ecclesijB 
reformatae. Eas ecclesiarum apostolicarum perfectionem nunquam 
fuisse assequutas confitemur, et dolemus omnes ; rebus enim terrenis 
plurimis impeditae, se ex earum laqueis hactenus vix feliciter ex- 



318 THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. [LIB. V. 

pedire potuerunt Multa ideo sunt, quas metum mini incutiunt, ne 
in tantum temporis spatium, ea sanctitate et puritate, quas gratiose 
adeptse fuerunt, ornatse continuarentur, quantum permensse sunt 
ecclesise istae primse, quas taraen defecisse novimus. Ejus metus 
causas, rationesque forsan alibi explicabimus. Illud, quod diximus, 
constat; gentium nationumque negotiis et conditionibus politicis 
mistae, seculi mores, corruptelas, sordes procul satis a se amandare 
nunquam potuerunt. Inde jam jam quibusdam in locis non ita 
pridem veritate divina illustratis, eo confusionis deventum est, ut vix 
restet facies aliqua ecclesiae evangelicse ; eis vero, quibus, Deo grati 
ose ita disponente, aetatem sub crucis disciplina agere contigit, exitio 
pene dudum fuere magnates, nobilium et heroicorum parentum filii 
nepotesque degeneres, qui honoribus et opibus seculi avidissime in- 
hiantes, turpissirna a veritatis divinae professione defectione, plurimos 
secum asternum perire coegerunt. Vereor, ne nimisvere dicam: — 

" jEtas parentum, pejor avis, tulit 
Nos nequiores, mox daturos 
Progeniem vitisiorem." — Hor. Od. iii. 6, 46. 

IV. Sed e diverticulo. Respexit defectio ha3c partialis tria ista 
fundamenta theologice Mosaicce supra memorata. Primum docuit 
omnimodam sacrarum Scripturarum plenitudinem et perfectionem. 
Id aliquoties vel oblivioni dederunt, vel reputarunt nihili. Ex eo 
scelere manavit omnis infamis ille cultus superstitiosus et arbitrarius, 
toties eo nomine a Spiritu Sancto gravissime increpatus. Hinc enim 
fas sibi et licitum arbitrati sunt, ea excogitare, qu« ad cultum Dei 
promovendum ipsi vanissime censerent facere; quasi scilicet ad illo- 
rum arbitrium et libidinem fingenda esset Dei gloria. Eadem in- 
sania furit adhuc Christianus orbis. Huic autem errori perniciosissimo 
evellendo adliibuit Deus ministerium extraordinarium prophetarum. 
Utque fundamento isti cultus sui, quod nequiter convellebant, im- 
mota sua constaret auctoritas, quamvis non defuerint, uti nobis forsan 
videantur, graviora quas in populum diceret idololatricum, ea tamen 
pra3cipue eos premit impietatis aggravatione, quod ilia in cultu 
religiose observarent, "quas ipse non prasceperat, neque in cor ejus 
ascenderant," Jer. vii. 31, xix. 4, 5. 

V. Bifariam autem a principio isto theologico defecerunt apos 
tate; primo scilicet respectu objecti cultus, deinde mediorum. Ete- 
nim, ut id primo loco dicam, deos alienos praeter Deum verum, cum 
eo, sine eo, post eum sibi colendos adsciverunt. Omnis autem ido- 
lorum seu deorum alienorum cultus, vel tacitam vel expressam habet 
Dei veri abnegationem conjunctam. Utcunque enim nomen ejus 
obtendant idololatrse, ille non vult esse ex deorum numero. Cum, 
autem, prsecipua pars defectionis initialis horum theologorum in 
cultus hujus extranei scelere constiterit, non abs institute nostro 



CAP. II.] THEOLOGIES MOSAICS CORRUPTIO. 319 

videatur alienum, si idola ipsa, quse Dei vivi loco coluit populus 
superstitionibus ad miraculum usque obnoxius, paucis recenseamj 
postquam nonnulla dixerim, quae sunt necessario praemittenda. 



CAPUT II. 

Omnium gentium idola Israelitis culta — Geographise antiquse Israeliticse brevia- 
rium — Qusenam gentes illis notse fuere — Chaldaea — Mesopotamia — ^.gyptus 
— Arabia — Phoanicia — Syria — Canaansea — Idola earum gentium — Cultus su- 
perstitiosi modi et media. 

I. S^PISSIME Deus per prophetas conqueritur, populum suum om 
nium ubivis gentium deos, se posthabito, nefarie coluisse. Id autem 
de gentibus, iis cognitis, intelligi debere constat ; et ipse sensum suum 
ita exponit Spiritus Sanctus, 2 Reg. xvii. 15 : " Sectati sunt/' inquit, 
"gentes circutnstantes ipsos." Quaenam ista3 fuerint, et quousque 
se extenderit antiquissima geographia sacra, in antecessum summatim 
exprimere placet. Oriundus erat Abraham ex Ur Chaldaeorum. 
Chaldaea a septentrione habet Mesopotamiam Eupbratem attingen- 
tem, ab oriente Susianum ad Tigrim; a meridie sinum Persicum, 
et ab occasu Arabiam desertam. Nulla regio erat, quam notiorem 
habuerunt, praesertim cum caput esset imperil Assyriaci. 

II. E Chaldaea, flumine Deo jubente trajecto, in Aram Naharaim, 
seu Mesopotamiam concessit idem Abrahamus. Kegio a situ inter 
fmvios celeberrimos notissima, atque multas ob causas Israelitis fami- 
liaris. Inde olim uxores Jacobus duxerat ; atque proinde gens ista 
populi stirps altera, ad cujus etiam confinia extenderunt se quondam 
imperii Davidici pomceria. ^gyptum Mitsraim appellarunt ; a 
Chami filio, qui terram istam statim a dispersione Babylonica occu- 
pavit. Earn illos ignorare non sivit longa, dum gens conderetur, 
servitus, neque postea imperii vicinitas, aut commercium. 

III. Arabiam generatim Ereb appellarunt; Desertam Kedar, 
Felicem Seba, Petrseam Aram Soba. In ea Ammonitas, Moabte, 
Midianitas, Idumasi, a communi stirpium origine, ceterique incolaa a 
viciriitate, et bellis, quae adversus eos gesserunt, probe iis cognitaB 
fuerurit. Mare Mediterraneum illis erat mare magnum; mare occi- 
dentale, et quicquid terrarum ultra illud situm erat, Tharsim voca- 
bant, quamvis LXX. varie earn vocem reddant, et norninatim Esa. 
xxiii. 1, Kapxy&uv. 

IV. In terra Canaansea gentium omnium, turn, quse ab ipsis bello 
aut subactae aut deletas fuerunt, turn, qua3 cladi isti superstites suo 
jure usaa sunt, cognitio iis perfainiliaris. Phceniciam inde totara 
cum ea Syria? parte, quae Arabias est contermina, quaeque Coble dici- 
tur, quam ab Arabia Petraea vix distinxerunt, iis innotuisse ex sacris 



320 THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

constat historiis. Persas sen Elamitas non nisi sero cognoverunt, 
idque obscure admodum. Cum, autem, gentium commercium iis in- 
terdictum fuerit, neque navigatione uterentur, nisi parce admodum 
et uno aut altero seculo, reliquas orbis terrarum regiones eis fuisse 
incognitas, mirum non est; sicut et ipsi plurimis ignoti. Indiam 
forsan Orientalem, nomine Ophiris, totam Europam Cethim, Grasciam 
Phobel, Joniam Javan, Media Madai, Lydia Lud, Africam Put, 
^Ethiopian! Lud, Hispaniam Cepharad, Galliam Sarphath, indigita- 
bant. At regionum harum omnium ad eos pervenit tenuis tan turn et 
obscura fama, ita ut illos penitus latuerit, quibus earum populi moribus 
vixerint, quosque deos coluerint. Hellenismi, itaque, seu superstitionis 
EuropeaB ignari, orientalium gentium deos, seu idola, ut noverunt, 
ita sibi adoranda et colenda elegemnt. Etenim Chaldaai eis Solis 
cultus auctores fuere ; Teraphim devenerunt e Mesopotamia; ^Egypto 
debuerunt Vitulos. In Scelus Belphehorium ducti erant Moabitarum 
et Midianitarum consiliis. Molech erat idolum Ammonitarum. 
Tyrii Baalis cultum multiformem eos docuerunt; cum Philistseis 
Beelzebub honore religioso prosecuti sunt; Astartes, seu reginse cceli 
sacra, Syrorum dolis illaqueati didicerunt; diis Damascenis innomi- 
natis sacrificavit rex Achaz ; et cum Persis aliisve Thammuz lugere 
cceperunt. Atque haec verum sensum locorum plurimorum apud 
prophetas, Jeremiam prsesertim, Hoseam, Amosum, et Ezechielem, 
quibus Deus conqueritur populum suum cum omnibus nationibus 
adulterio spirituali se polluisse, in lucem efferunt 

V. Porro: ritus omnes superstitiosos, quibus gentes istaa in idolo- 
rum cultu usse fuerunt, utcunque ridiculi, pudendi, spurci, abomi- 
nandi supra quod dici aut fingi potest, iis ipsis idolis famulantes, 
usurparunt. Soli equos sacrificabant cum Chaldaeis et Persis; Vitu- 
lum Eremeticum saltationibus coluerunt et comessationibus, prorsus 
ut ^Egyptii Apim. Ammonitas et Tyrios in filiorum filiarumque 
immolatione imitati sunt. Libationes Syriacas Astartse factas, vino 
et placentis quas obtulerunt regince coeli, expresserunt. Verbo dicam ; 
nil tarn ineptum aut ridiculum, nil tarn infandum aut scelestum, nil 
tarn obsccenum aut stercoreum ab ineptissimis et maledictis idolola- 
tris usquam excogitatum erat, seu verius a tenebrarum principe eis 
suggestum, quin illud nra3tulerint cultui Dei vivi sanctissimo castis- 
simoque. 



CAPUT III. 

Dii falsi quomodo appellative vocantur in Scripturis — ^W?. '• Bh ^. & — Apud LXX. 



?» unde— Respectu efficaciee, B^» ' n ^P T ? ! D T? _ Effec- 
tuum in conscientias superstitiosorum, ^H • o^s : inn : trVan _ Materiae 
V.? : 1?? *"&§ ! *i?? TX? : 3 7J ^'? : — Formse extern^, &&x, X??— Materise et 



CAP. III.] THEOLOGY MOSAICS CORKUPTIO. 321 



formae aspectabilis, ^?? '• ^z? T''S — Dei veri et populi foederati, 
BV T!3!S . : "~~ "!?X?— Cultorum, "--;" "^ ="v'-x : =Ts;rrr -H'-»— Rationum pecu- 
liarium, ="'fj :=V T ? 5=^ »^— Reatfis idololatrici, n^?— Per contemp- 
turn — a^nVa omnium rationes indicantur. 

I. IDOLA, seu deos falsos Vetus Testamentum aliquoties commu- 
niter seu appellative exprimit; est et ubi eos propriis nominibus 
singulatim distinguit Communiter autem ob varias rationes varie 
vocantur. Ejus varietatis libet specimen subjicere. 

II. Primo, secundum rei veritatem dicuntur D ^*}^ *&, "dii, qui non 
sunt dii:" 2 Chron. xiii. 9, "Qui venit ad se consecranduin, erit 
sacerdos &>)7$ K?" " non diis;" hoc est, diis falsis, qui nihil minus 
sunt, quam Deus. Et Cfl$fc & DfciS*: Jer. ii. 11, " Num mutavit 
gens &$$ & n ?ni &&£" "deos et ipsi non dii;" seu deos, qui non 
sunt dii. Eadem verba repetuntur, cap. xvi. 20, " Numquid homo 
faciet sibi deos, et ipsi non dii." Hi sunt isti Xeyo/aew 3so/ de 
quibus apostolus, 1 Cor. viii. 5. Qui scilicet a multis nefarie dii 
dicuntur, sed non sunt ; hoc est, non sunt, uti alibi loquitur, GaL iv. 8, 
py<re/ SW, sed tantum xaT-a do^av et putative. 

III. Deinde, respectu efficaciaB et eventus varie vocantur; ut, 
bv^g: Lev. xxvl 1, " Non facietis vobis W?Yg.- Yicies aut eo circi- 
ter occurrit istud vocabulum idolis applicatum. LXX. varie ver- 
tunt. Loco prsedicto per ^g/^oro/?jra, manufacta: "Dii hominum 
manibus fabrefacti," Esa. ii. 8 ; /S^Xu/^arcc, abominationes, aut 
abominanda. Ac eodem modo Ezech. xxx. 13; Lev. xix. 4, g/£uXa; 
et Hab. ii. 18, «73wXa xw^a, — " idola," et "idola muta." Etiam 
Ps. xcvii. 7, /Xucrra, seu " sculptilia," Esa xix. 3, Seo/ habent, et «/aX- 
/*«ra, — "dii et simulacra;" Ps. xcvi. 5, 8a/,aov/a, "daBmonia;" Jer. 
xiv. 14, oiuviffpaTa, seu "auguria;" Zech. xi. 17, pdraia, " vana." 
Quo loco solo vocabuli sensum reddunt. ?' 1 ?.^ autem dici potest quasi 

^, non Deus; quicquid sit, Deus non est. At rectius deducitur 
ab '??, vanum, "res nihili;" quale revera idolum est. Inde apos 
tolus, 1 Cor. viii. 4, o/da/xev on ou5ev c/duXov h xoV/xw- — "Novimus 
idolum nihil esse in mundo;" hoc est, virtute aut efficacia, nihil om- 
nino posse. Inde &YYK dicti dii falsi; hoc est, vani, nihili. Atque 
apostolus omnes deos gentium yuara/a vocat; hoc est, D Yr% Act. 
xiv. 1 5. Nostrates ubique pene verbum hoc vertunt, " idols." 

IV. Eodem respectu D^iK dicuntur: Esa. Ixvi. 3, "Ut benedicens 
1JK." Nostrates, " As he that blesseth an idol." LXX., f nc /3Xatf- 

j/xog. Deo enim maledicit, qui benedicit idolo. Idem verbum, 
Hos. vi. 8 ; Amos i. 5. Hieronymus idolum vertit. Ipsa vox pro- 
prie mendacium significat, et laborem cum fatigatione; iniquitatem 
etiam et vanitatem; qua3 omnia quasi conspirant in idolorum cultu. 
Ipsa enim mendacia sunt, hoc est falsa dicunt, cum cultores suos, vel 
potius ipsi se, vana spe ludant ; quique se in cultu ullo superstitioso 
fatigant, vanitatem prater et miseriam, nihil omnino suut reportaturi. 

VOL. XVIL 21 



322 THEOLOGI-E MOSAIOE COEKUPTIO. [LIB. V. 



Y. Ob easdem rationes, respectu scilicet efficacise et eventus, 
"mendaces" aut " mendacia," dicuntur: Esa. xliv. 20, " Nonne 
~\\W" (LXX, *l>6v8os) " in manu mea?" Id est idolum, quod niihi 
instar mendacii erit, nequidquam eorum praBstans, qua3 promittere 
videtur. Hos. vii. 1, " Operati sunt *ty&" — mendacium; Hieron., 
" idolum/' 

VI. Atque hinc etiam &n®, "mortui," dicuntur: Ps. cvi. 28, "Ad- 
juncti sunt Baal-peor, et comederunt sacrificia D ™." Sacrificia 
mortuorum, est genitivus objecti: sacrificia quse mortuis offereban- 
tur ; hoc est, diis, qui auxilium prsebere nulli possunt, sed sunt plane 
quasi res mortua, vana, et inutilis, e qua aliquid auxilii aut solatii 
exspectare non nisi extreme est dementise. Itaque in oppositione ad 
omnes deos gentium, Paulus dicit signanter se sperasse Iwl ®B& %uvri, 
1 Tim. iv. 10. 

VII. Tertio, respectu effectuum quos in conscientias et mentes 
superstitiosorum habet cultus a Deo vero non institutus, atque even 
tus finalis omnis idololatria?, varie etiam vocantur. 

VIII. Eo respectu dicuntur &?*£, "dolores" et "molestise;" summa 
enim solicitudine in cultu arbitrario occupati; prseter summos dolores 
et anxietates nihil assequuntur deurituifAoves: 2 Sam. v. 21, "Et Phi- 
listsei reliquerunt ibi Dn^V^" "dolores suos." LXX., ro-jg §eovs,"deos." 
Nostrates, " their images/' 1 Sam. xxxi. 9, "Annuntiarunt in domo 
&OW : ," " of their idols." LXX., TO/& i/SciXo/s avruv. Et pluribus 
aliis in locis vertunt per g/3wXa, aliquando per yXycrra, ut Esa. xlvi. 1, Ps. 
cvi. 36. Etenim 3XV significat etiam " formare" vel " complanare;" 
ut Job. x. 8, " Manus tua3 ^^, figurarunt/' vel formaverunt, "me." 
Atque ita a complanatione et formatione simulacra &?*% dici posse 
videntur; atque idcirco per yXucrrcc reddi. Ita enim sculptas sancto 
rum imagines apud Christianos appellant rabbini. Sed vocis origo est 
3-?SJ, imo ipsa vox est quse usurpatur; hoc est, "dolor" et "tristitia:" 
nihil enim simulacra prseter laborem et dolorem, seu conscientia? 
anxietatem summam, cum irse divinse sensu adferunt cultoribus suis. 

IX. Ob eandem rationem ^TV dicuntur; hoc est, " tormina:" Esa. 
xlv. 16, "Abierunt cum pudore artifices ^T¥." Jun., " Fabri imagi- 
num." Nostrates, " The makers of idols." Vulgat., " Fabricatores 
errorum." LXX, 'Eyxa/v/^g^s <7rp6$ [*t vqffoi, — " Innovamini ad me 
insulae;" prorsus extra oleas. Eos sequitur Arabs. Omittunt autem, 
quse sunt in textu, atque ea addunt, qua3 nullatenus indicantur. 
Verbum proprie significat " parturientium tormina." Eorum simili- 
bus hominum conscientias afficere et affligere superstitionem testatur 
propheta, Mic. vi. 7. 

X. Eodem etiam respectu vocantur inh; hoc est, " indigestum 
quid et confusum," etiam desolatio, vastatio, solitude. Omnis enim 
cultus religiosus extra ordinationem divinam institutus, hominum 
conscientias, quas excolere et confirmare deberet, vastat, et confun- 



CAP. III.] THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. 323 



dit. 1 Sam. xii. 21, " Et ne declinate post V5, qusB non proderunt 
neque erunt; quia nan Vffi" LXX., oMlv ehi, "nihil sunt." 9$? 
etiam dici aliqui arbitrantur, Num. xxiii. 21. 

XL Ejusdern effectus causa, et respectu eventus etiam nominan- 
tur Q Y?i|, "vanitates:" Jer. xiv. 22, viii. 19, x. 8, " Nunquid sunt 
?0?, in vanitatibus gentium pluvise?" LXX., MJ? l<rr/i/ Iv sidu>- 
£ rwv J0v3v U6r/£wv; Vid. Deut. xxxii. 21. 

XII. Respectu materise objectorum cultus immediatorum, varie 
etiam nuncupantur. Inde et per contemptum nominantur YV., seu 
" lignum:" Hos. iv. 12, "Populus meus postulat frjff, a ligno suo;" et 
er. x. 8. Quicquid falso sibi imaginentur idololatrse, dii sui lignum 
unt, et prseterea nihil. Etiam ££ *$$, " dii lapidis," seu lapidei : 
Deut. iv. 28, " Servietis diis |?KJ H>." Etiam *}D3 TOg, "dii argenti," 
eu argentei; et ^nj ^n'PK, "dii ami," seu aurei: hoc est, ex argento 
el auro compositi et conflati, Exod. xx. 23. Et unus vitulus Aaro- 
nicus vocatur 3nt *$$, " dii auri," Exod. xxxii. 31. 

XIIL A forma etiam externa varie appellantur. Frequentissime 
|l( Prf, "imagines, similitudines :" Num. xxxiiL 52, " Perdetis ^fV 
UjbDD/' LXX., i/dwXa ^wvgura. Et similiter, 2 Chron. xxiii. 1 7. Nos- 
rates ubivis, " images." Ad formam etiam refertur ^99 j frequenter 
•ccurrit cum ??B, quse vox proprie sculptile significat: Deut. iv. 16, 
: Ne forte corrumpamini, et faciatis vobis ^DS ? sculptile, 
maginem ullius similitudinis/' seu idoli. LXX., 
atfav SIXMO,. 

XIV. Materiae et formse respectu dicuntur &Y*9?, "sculptilia; 
mini est imago aut simulacrum dedolatum e lapide, ligno, vel qua- 
mnque alia materia, Exod. xx. 4 ; Lev. xxvi. 1 ; Jud. xviii. 1 7 ; Esa. 

xlii. 1 7. Varie vocem hanc vertunt LXX. : TXu^ra, Lev. xxvi. 1 ; 

Deut. iv. 16; hoc est, sculptilia. Eodem etiam sensu, yXu/^ara, 

sculpturse," Esa. xlv. 20; g/5wXa, Exod. xx. 4; 2 Chron. xxxiii. 22. 

Etiam d/aX/o-ara, seu " simulacra," Esa. xxi. 9; et shoves, " imagines," 

Esa. xl. 19, 20; et -re^/Sw^/o/, "altarium septa," 2 Chron. xxxiv. 3. 

S"ostrates constanter, " graven images." Eo nomine rabbini plerum- 

que vocant imagines, quas Christiani quidam faciunt, ut adorent. 

; n d e ppSi Chaldaice est profanare, seu profanum reddere ; nam ay«X- 

aroiroil'as nil profanius. 

XV. Hinc etiam nuncupantur HDDD > il7X ) « dii fusionis," aut 
usiles, "molten gods:" Exod. xxxiv. 17, "Non facies tibi deos fusiles," 
( molten gods." Et est, quae omnia haec continet, descriptio, Deut. 
v. 28, ffjfi? S T : nc^ D^K _" Dii opus manuum hominis." 

XVI. Dei veri respectu et populi sui foederati nuncupantur &^<N 
™, " dii alii," Exod. xx. 3. Qui, quia verus iste Deus non sunt, 

revera dii non sunt; quales populus iste foederatus admittere non 
iebuerat. Et eodem sensu ^ir\ yy?H t " dii alieni," seu externi, et 
[Deut. xxxii. 16,] pluribus in locis. 



324 THEOLOGIZE MOSAICS CORIUJPTIO. [LIB. V. 



XVII. Denominatione a cultoribus accepta vocantur 

Deut. xiii. 8, — " Dii populorum;" a Deo vero ejusque foedere et 
cultu rejectorum. Ob quam etiam causam, Jehosh. xxiv. 14, dicuntur, 
IJjn "Qyn VpK ? — "Dii transfluviales;" quos Chaldsei scilicet venerati 
sunt. 

XVIII. A rationibus peculiaribus, seu usu peculiar! imaginario, 
nonnulla nomina sortita sunt idola. 

XIX. Ejus generis est^?n : "JSTonstabuntluciet ^iV'Esa.xxvii. 
9. LXX, e/SwXo. Nostrat., " images." Et Lev. xxvi. 30, " Dissipabo 
excelsa vestra, et succidarn ^$NjTM£'" LXX, T« g 

VJAUV. Et Esa. xvii. 8, "Non respiciet ^?nn." LXX, 
" abominationes." Ita dicta videntur a n ?D, seu sole, qui a Dh seu 
calore eo nomine vocatur. Unde nostrates, quotiescunque ver- 
bum hoc occurrit, addunt in margine, "sun images," quamvis et 
alia vocis originatio reddi possit; et aliquoties simpliciter significet 
" simulacra." 

XX. Ejusdem generis est E^lri. Vocis etymon ignoratur. Fal- 
luntur qui a n ?3 deducunt. Gentilitia videtur, seu peregrina. Plura 
de ea dicemus in nominibus idolorum propriis. LXX. saspius ipsam 
vocem retinent, ut Jud. xvii. 5, xviii. 14, 17; 1 Sam. xv. 23. Ali- 
quando vertunt per g75wXa, ut Gen. xxxi. 19, 34, 35; et xsvo- 
rapia, seu " vana simulacra," ut 1 Sam. xix. 13. Etiam yXusrra, seu 
" sculptilia," Ezech. xxi. 21 ; et d?rop0£yyo'am/, seu " loquentes," Zech. 
x. 2, ob rationes mox exponendas. Nostrates vel "teraphim" retinent, 
ut Hos. iii. 4, vel reddunt per " images;" voce "teraphim" ubivis in 
margine notata. 

XXI. Etiam et P^Nrrttf% " novi dii:" Jud. v. 8, "Elegit 
populus novos deos," terrse fungos, qui nudius tertius neutiquam ex- 
stiterunt. Vid. cap. x. 14. 

XXII. Deinde, ab idololatriso natura et merito, idola frequenter 
dicuntur t^Vi?^, "abominationes:" 2 Reg. xxiii.24, "Expurgavit Josi 
omnia idola tt^TPTJ r\$\ } " " e t omnes abominationes." LXX, ^c<ro 
§fa/Aara, "detestationes;" res detestabiles, exsecrabiles. 1 Eeg. xi. 5, 7 
Milcom dicitur ¥$® Ammonitarum ; et Chemosh, ¥$& Moabitarum 
et Molec, Y$!& filiorum Ammon. LXX. ubivis rfduhov. Vid. Ezecli. xx. 
7, 8; Zech. ix. 7; Jer. iv. 1, xxxii. 34; Esa. Ixvi. 3. 

XXIII. Denique, per summum contemptum Wyw| dicuntur; hoc 
est, " sordes, stercora, volutabra : " Ezech. xxii. 3, " Fecit adversum 
se DWa^ ad polluendum se," deos stercoreos. Lev. xxvi. 30; Deut 
xxix. 16; ^5 " stercus" est; Job. xx. 7; Ezech. iv. 12, 15. Inde dil< 
gentium nomen inditum, cum honestius haud mereantur. 

XXIV. Hisce prsemissis pergamus jam ad omnia ilia idola eo or 
dine, quo in sacris literis memorantur recensenda, quse ante captivi- 
tatem Babylonicam coluit, aut totus populus, aut talis saltern popul 
pars, cujus defectio toti justissime imputaretur. 



CAP. IV. I THEOLOGLE MOSAICS COERUPTIO. 325 



CAPUT IY. 

Primus deus extraneus, Israelitis cultus, Baal-peor seu Baal-phegor — Is idolum 
Moabiticum — In ejus cultu Israelitis a Midianitis Balaamo instructore in- 
sidiae structae — Pehor nomen unde — ^ iy ? — Baal-peor an Priapus — Obscoena, 
qua3 vulgo dicuntur in hujus idoli cultu adhibita — Sacrificia mortuorum — 
Mons Moabiticus Pehor dictus — Baal inde Pehorius. 

I. PmMUS deus extraneus, cujus cultu se polluit populus ex 
Mgypto redux, erat Baal-pehor. Is primum memoratur Num. 
xxv. 3, " Copulavit se Israel Baal-pehori." Item Ps. cvi. 28, " Copu- 
laverunt se etiam Baal-pehor, et comederunt sacrificia mortuorum/' 
Et Hos. ix. 10, " Yenerunt ad Baal-pehorem, et separarunt se pu- 
dendo." Simpliciter etiam Pehor dicitur, Num. xxv. 18, "Machi- 
nati sunt contra vos in negotio Pehoris;" et Jehosh. xxii. 17, "Non- 
dum purificavimus nos ipsos ab iniquitate Pehoris." 

II. Idolum autem erat Baal-pehor Moabiticum. Ei tamen una 
cum Moabitis sacra fecerunt Midianitse. Illorum enim insidiis ad- 
versus Israelitas ei sacrificantes usi sunt: isti autem Balaamo in 
structore, Num. xxxi. 15, 16 ; et in Novo Testamento, illecebrse 
ad scortandum, dicuntur " doctrina Balaam," Apoc. ii. 14. Quibus 

enociniis et ratiocinationibus Midianitides in fraudem et scelus 
utriusque adulterii illexerunt Israelitas, refert Josephus, Antiq. lib. 
iv. cap. vi. 

III. Quale idolum fuerit, plurimum ambigitur. Forsan per con- 
temptum nomen hoc Midianitarum seu Moabitarum abomination! a 
Spiritu Sancto inditum erat ; cum aliter diceretur cultoribus. Nam 
Pehor obsccenum quid et sordidum significare plurimi aiunt; voca- 
bulum enim est incertissimse originis. "iy§ "aperire" significat; 
etiam "carnes comesas egerere," Chaldaice ; "nudare" etiam et "rete- 
gere." Hinc vocis originem deducit Bucerus in Ps. cvi. : cujus etymi 
meminit in eundem locum Calvinus ; sed illud amplecti non audet. 
Rabbini eo vocabulo potissimum utuntur, ubi hujus idoli mentionem 
faciunt : "rtya tjD *)zb loxy ")jna ; — " Retegens se coram Baal-pehor/' 
Tractat. Sanhed. fol. 60. 

IY. Yeterum plerique Baal-pehorem Priapum fuisse crediderunt: 
ita Hieronymus, in Hos. ix., et contra Jovin. lib. i. cap. xxxii. ; non 
aliam puto ob causam, quam quia Midianitse Israelitas ad stupra 
illectos, hujus idoli sacris eodem tempore contaminarunt. Sed non- 
dum natus Priapus; Lampsacenus scilicet Ponticus, qui ob flagitia 
patria pulsus, in deorum postea numerum relatus est, ob rationes 
quas referre pudet. Etiam stupra ista ad idoli sacra non pertinue- 
runt ; cum in ipsis castris Israelites nonnullos in se facinus illud 
admisisse, probat Zimri et Cosbi notissima tvffratte. 

Y. A significatione autem vocis " 1 ^^ ; et figmento de Priapo ei ad- 



326 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIQ. [LIB. V. 

dito, ansam arripiunt nonnulli in explicandis hujus idoli mysteriis, 
istiusmodi obscoena proferendi, quae animis verecundis et auribus 
grata esse non possunt; atque aliis ingeri non debent. Consulatur, 
si cui libet, 01. Voss. de Origin. Idol., lib. ii. cap. i, Uno verbo ita 
Hebrsei : T> p^ttl DjntDn ^ VJs!> pjmSB> Tiya K"ip3. Sed etiamaliae 
rationes reddi possint cur idolum nomen sortiretur a "W? , aperire. 
Forsan ita dictum erat ab immenso oris hiatu, quo sculpebatur; 
vel ut Isidorus, quod alii oribus patulis et hiantibus simulacrum in- 
tuebantur, Sed probabile nimis est, quod, ut Christianis idolum 
hoc Priapum fuisse cogitandi ansam prasbuerint stupra Israel- 
itica, ita ex vocis significatione occasionem arripuerint Judaei, omnia 
spurca et obsccena ad cultum ejus referendi. 

VI. Adorationi hujus idoli adjungitur esus sacrificiorum mortuo- 
rum, Ps. cvi. Sacra diis manibus celebrata nonnulli intelligunt. 
Sed nondum adoleverat ea superstitio, imo vix nata. Idola omnia 
respectu efficacise et virtutis mortua esse, et dici, superius ostendimus. 
Ex iis Baal-peor hie unus erat ; ex sacrifices ei oblatis comedentes, 
Deo vivo relicto comederunt sacrificia mortuorum. 

VII. Nondum ideo constat, quis Deus fuerit iste Baal-pehor. 
De Baale postea videbimus; difficultatem omnem parit additamen- 
tum Pehor. Ex eo variae, quas retulimus, conjectures enatae sunt. 
At Pehor erat mons Moabiticus ; Num. xxiii. 28, " Duxit Balac 
Balaamum in verticem Pehoris/' In eo monte sedes sacra exstructa 
erat, quas Beth-pehoris dicebatur. Deut. xxxiv. 6, Moses sepultus 
dicitur "in valle in terra Moabitarum, e regione Beth-pehoris;" hoc 
est, montis in quo sedes sacra exstructa. Ipsum itaque idolum sim- 
pliciter Baal dictum erat; atque ita vocatur absolute, Num. xxii. 
41, " Deduxit Balac Balaamum ad excelsa Baalis." Baal itaque 
loco, quo colebatur inter Moabitas, Baal-pehor dicebatur : ita Jupiter 
Capitolinus et Olympius dictus; et Virgo Hallensis aut Lauretana. 
Atque hanc rationem cognominis adfert Suidas in BsXplywf BssX, 
inquit, 6 Xp6vos, ®syup de o roVog h £ sri/taro. Et Theodoretus in 
Ps. cvi. Qui autem Pehor a loco cultus absolute dictus est, ut Capi 
tolinus, Olympius, sine indice roD Baal ; etiam Baal dicitur, sine ad- 
jectione Pehor. Baal-pehor ideo est Baal in monte Pehor cultus. 
Valeant igitur eruditse sordes, quas hue congerunt viri docti. Baal 
solus relictus est, de quo capite proximo nonnulla augurabimur. 



CAPUT V. 

Cultus Baalis, Jud. ii. 11 — Ejus cultus progressus, regnante Achabo — Pro- 
gramma Jehovse ejuratorium an portis Samarise affixum — a "^ numero 
multitudinis — Baal an nomen pluribus idolis commune — Omne simulacrum 
Baalis, Baal dictum — Tfi BctotA — Baal-zebub — Baal unde ita dictus — Proprium 



CAP. V.] THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. 327 

idoli nomen apud idololatras quale — -Dominus muscae, nominis ratio — Apollo 
^piyOtvg, Jupiter Mvaypos — Templum Hierosolymitanum a muscis neuti- 
quara infestum — BEe?i£e€oi;A dsemoniorum princeps — Quare ita dicitur — ^ 
'•' stercus" — BssTura^j/ Tyrius — a ?T:p~'?r , "dominus coeli" — Baal-berith, "do- 
minus fioederis" — Berytus urbs Phoenicea — Omnes unus Baal. 

I. PROXIMUM in defectione Israelitica locum occupat ipse Baal, 
absolute ita dictus; idolum toto oriente celeberrimum. Priraum 
ejus meminit Spiritus Sanctus, Jud. ii. 11, " Dereliquerunt in Je- 
hovam, et servierunt ipsi Baal." Hujus idoli superstitione per tern- 
porum intervalla polluit se populus usque ad captivitatem Babylo- 
nicam. Regnante Achabo, qui uxorem Phoenissam in idololatriam 
istam insanientem duxerat, eousque progressa est, ut Deo Israelis 
putidum idolum inter decem tribus palam prselatum erat. Imo vix 
ullus superfuit perspicacissimo Ellas cognitus, qui atroci eo flagitio 
vacaret. Quippe invisibile ei erat residuum illud septem millium, 
ob persecutionis Jezebeliticse furorem latitans, quod Deus sibi serva- 
verat. Achabum programma portis urbis Samariae, Jehovse ejurato- 
rium, affixisse narrant Rabbini. Sed id Judaicum est ; hoc est, 
nugatorium et fabulosum: nam et ipsa Jezebel acerrima cultus 
Baalitici propugnatrix, summum et Achabiticge familise fatale scelus 
meditata, Nabothum sustulit, legis wpotpdffsi utens, de non blasphe- 
mando nomen Jehovse. 

II. Jud. ii. 11, vocatur &vV2, numero multitudinis, et ssepe 
alibi. Hinc nommlli arbitrantur, Baal non esse idoli alicujus no- 
men proprium, sed appellativum, et omnes deos Syria3 denotare. 
Imo omnia gentium simulacra, cum sint domini et magistri eorum, 
qui eis serviunt (quse est nominis notatio) Baalim dici asserunt 
Hebrasi: DiTniljA pn^D DH^, — " Cultorum domini sunt" Non ideo 
unius idoli impiam venerationem, sed superstitionem omnem et 
cultum arbitrarium, quo quis aliis prseter unicum Deum verum 
in conscientiam suam dominationem concedit, sub Baalis nomine 
exagitare censendi sunt prophetae. 

III. Sed Jud. x. 6, DyS?f , Baalim nominatim recensentur, et 
distincte a diis Syrise, Sidonis, Moabitarum, Ammonitarum, et 
Philistseorum. Etiam versu decimo tertio capitis istius, ubi prima 
hnjus idoli mentio facta est, singulariter id nomen enunciatur cer- 
tum aliquod idolum designans. 

IV. Rectius ideo Baalim dici a simulacrorum multitudine ei idolo 
erectorum. Omne enim simulacrum Baalis, erat Baal. Inde Baalim 
f uere, quamvis is, quern respexerunt omnia, unus erat ; et Baalim et 
Baal indiscriminatim usurpantur. Irno eatenus semper ipsa simu 
lacra seu imagines in Baalitico cultu respexit Spiritus Sanctus, ut 
Paulus nomen Baalis genere feminino usurpet, quo scilicet rqv rixova 
ejus denotaret, Rom. xi. 4. 

V. Idem etiam erat Baal-zebub, deus Ekron, urbis Phceniceee ad 



328 THEOLOGIZE MOSAIOE CORRUPTTO. [LIB. V. 

littus maris prope Azotum. Cum oraculis divinis omnibus des- 
tituti essent Israeli! se, ad eum misit rex Achazias sciscitatum an 
a morbo convalesceret, 2 "Reg. i. 2. De ratione additamenti "zebub," 
ut de illo Pehor, varia3 sunt doctorum conjecture. Muscam denotat. 
Forsan in idololatrarum opprobrium sxifarov additum est, ut sit 
Deus, qui muscas curaret ; vel qui ne muscas abigere potuerit. Alio 
nomine apud Philistasos fuisse appellatum idolum, censet Scaliger; 
scilicet BViap^i^ quod est, " sacrificiorum dominus." Inde per 
contemptum levi mutatione MT ?JD factum. Communiter ob mus- 
carum multitudinem, quse sacrificiorum sanguine allectse, in idoli 
templum confluxerunt, ita dictum esse arbitrantur ; nonnulli tamen, 
quod amoliri putaretur perniciosissimas et letales muscas, qii88 
incolas agri Ekronitici ad littus maris infestabant. Rationem no- 
minis in venire se potuisse apud Hebraeos, negat Munsterus. At non 
infrequentia apud gentes istiusmodi sviQera. Sic Apollo inter Phry- 
gios "Spivdevs dictus, sive murum. Et apud alios Hercules Kopvuwiw, 
et Jupiter Mua/^os. Consentiunt Judsei, neque res est improba- 
bilis, templum Hierosolymitanum speciali beneficio divino muscis 
fuisse liberatum; quamvis quotidie tantus sacrificiorum numerus 
casderetur. Non veri ideo dissimile est, earum infestationem idolis 
et idololatris esse exprobratam. 

VI. JN omen au tern hoc in BfiX^iCoiXmutatum, "dsemoniorum prin- 
cipi" in Novo Testamento legimus tributum. Cum enim gentium 
dii daemonia essent, quse variis sub prsetextibus se eis adoranda in 
idolis alio fine consecratis prsebuerunt, in aperto ratio est, cur eorum 
principi assignaretur idoli istius nomen, quod in praecipua erat ubivis 
veneratione. Mf vero in «l mutatum ad majorem idololatrarum 
ignominiam. Nam Zebel "-stercus" est; quo nomine deos gentium 
vocatos esse, superius ostendimus in EW3. Vox ideo ista sonat, 
" Baal stercoreus;" nam ut a Zebul, " habitaculum," duceretur, ratio 
nulla reddi potest. 

VII. Apud Tyrios, e quibus prodiit omnis cultus hie Baaliticus, 
BssXtfa/^v dictum erat hoc idolum, teste Sanchuniathone; hoc est, 
"cceli dominus." Ita Augustinus, Qusest. lib. vii. qu. 16: " Baal/' 
inquit, " Punici videntur dicere ' dominum ;' unde Baal-samen, quasi 
' dominum cceli' intelliguntur dicere. Samen quippe apud eos cceli 
appellantur." Hoc est, DW'^l, " ccelorum dominus/' seu Zsug ovpd- 
viog. In hisce omnibus nominibus ideo non aliud habemus idolum, 
prseter unum Baal em. 

VIII. Jud. viii. 33, ix. 4, Sichemitarum numen dicitur Baal- 
berith ; hoc est, " dominus fcederis." Israelitas Deum deserentes fcedus 
cum Baale iniisse, ut esset eis in Deum, arbitrati sunt LXX. inter 
preter Ita verba vertunt: "EQqxav zavroTg r$ BaaX diaOfaqv rov 
tfvai avroT$ tig %£ov. Et Hieronymus: " Percusserat cum Baal 
foedus, ut esset eis in Deum." Similiter interpres Chaldaicus habet 



CAP. VI.] THEOLOGIZE MOSAICS COREUPT10. 329 

D^p ^$2. Sed capitis noni versus quartus evincit, idolum dictum 
fuisse Baal-berith ; atque ibi vocem istam retinent senes. Conjiciurit 
ideo alii, hunc deum fuisse Berytiorum seu incolarum urbis Phoe- 
mcesd vicinse Beryti nuncupate, e quibus cultuin ejus didicerunt 
Israelita3. 

IX. At omnes hi dii, uti dictum est, unus tan turn erant Baal, 
cujus nomini ex variis occasionibus varia adjecta sunt epitheta. 



CAPUT VI. 

Cultus Baaliticus — Cultus religiosus duplex — Moralis, institutus — Hujus locum 
apud superstitiosos arbitrarius occupat — Uiroque Baal cultus — Fides et spes in 
eo positae — Nominis ejus invocatio solennis — Jurare per nomen Baalis — Genu- 
flexio ; adoratio ; oscula — Baalis sedes — Ejus exstruendae occasio — Altaria — 
Imagines — Luci naturales; artificiales — Eorum conficiendorum occasio — Sa- 
cerdotes, cultores Baalis qui — Servi, sacerdotes, prophetse — Chemarim ; unde 
dicti — Vestes sacerdotales — Summus sacerdos — Sacrificia — Oleum, mustum, 
frumentum, suffitus — Juvenci, in eum finem saginati — 'AvOpa'x-odvffia — Baal 
quis — Non nomen appellativum — Sol— Solus deus apud Phoenices — Sacrificia 
Baali — Soli — Solis Kohvuvvpia. — An Israelitse solera in Baale intelligerent. 



I. RESTAT, ut paucis ostendamus, quemadmodum Baalem hunc in 
terra sancta venerarentur apostataB Israelite; deinde, quis ipse fuerit, 
cujus causa bellum indixerunt Deo patrio. Cultus omnis divinus vel 
moralis est aut naturalis, vel ad Dei beneplacitum ab ipso institutus; 
hujus inter apostatas locum occupat arbitrarius. Id nos docet in 
exemplo Jeroboami Spiritus Sanctus, 1 Reg. xii. 31-33, in sacris 
peragendis fecit, " prout commentus erat animo suo." Vide 2 Chron. 
xiii. 9. Utrumque Deo ereptum Baali tribuerunt desertores. 

II. Cultum moralem fides, spes, amor, et in omnibus religiosa 
animaa subjectio absolvunt. Eas animaB affectiones exprimunt in- 
vocationes, seu preces, vota, et numinis quasi prasentis et omnia 
videntis et regentis contestationes sacraB et solennes. Etiam simpli- 
citer et pene naturaliter se exserunt in genuflexionibus, corporis 
prostrationibus, adorationibus, aliisque similibus externis sensus 
animi indiciis. His autem omnibus Baali honorem religiosum per- 
solverunt idololatraB. 

III. Fidem et spem in eo collocasse testatum fecerunt per nominis 
ejus invocationem solennem: 1 Reg. xviii. 26, Wtt Dgfr Wip", — 
" Invocaverunt in nomine Baal/' dicendo scilicet, "Baal, exaudi nos/' 
Atque eum pro Deo illos elegisse ostendit Elias, optione ista quam 
populo permisit, utrum sequerentur, Jehovam an Baalern, ver. 21. 
Deinde per nomen ejus jurdrunt, quo eum Deum prsesentissimum, 
xapdioyvuffrqv omniumque actionum moderatorem summum statu- 
erunt : Jer. xii. 1 6, " Docuerunt populum meum jurare in Baal/' 



330 THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. [LIB. V, 

aut per nomen Baalis. Hisce genuflexionem, seu corporis prostra- 
tionem cum osculis addiderunt: 1 Reg. xvi. 31, " Servivit Baal, 
^7 infill ? et incurvavit se ei." Inde Deus residuum se timentium a 
desertoribus distinguit; quod "genua non curvaverint, neque oscula 
dederint Baali," 1 Keg. xix. 18. 

IV. In cultu arbitrario, quem idolo prsebuerunt, imaginem quan- 
dam totius cultus, divinitus instituti, designasse videntur, atque in- 
super plurima addiderunt, vel a seipsis excogitata, vel mutuata a 
finitimis Baaliticis. Templa seu aades sacras ei exstruxerunt : 1 Keg. 
xvi. 32, "^dem Baali exstraxit Achabus in Samaria/' Earum 
sedium ubivis mentio occurrit; quae tandem cum omni choragio et 
suppellectile superstitioso a Jehu dirutse erant, et in latrinas dispo- 
sitse, 2 Keg. x. 27. Qui autem templum primus ei exstruxit, Acha 
bus iste fuit. Lucis et altaribus contend fuere antiquiores idolola- 
tra3, quod apparet ex historia reformationis Gideonese, Jud. vi. 28. 
Postquam autem Dei jussu templum ei paraverat Solomon, proxima 
accepta occasione, antiquus Dei asmulus et simia, asdem sacram sibi 
etiam ponendam curavit. 

Y. In asde ista, altaria ad sacrificia offerenda ei dicarunt: 1 Keg. 
xvi. 32, " Statuit altare Baali isti in sede ilia Baalis/'' Plura fuisse 
in eadem sede ostenditur, 2 Chron. xxiii. 17; et cum altaribus 
imagines, 2 Reg. iii. 2 ; 2 Chron. xxiii. 1 7. In quam autem formam 
imagines hasce compegerint plane incertum est. 

VI. Ad idololatriae paraturam pertinuerunt etiam luci. Horum duo 
genera fuere; naturales scilicet erant nonnulli ex arboribus consitis, 
quibus, longe lateque per totum terrarurn orbem, in sacris suis usi sunt 
idololatrse; talis erat lucus iste, quem excidit Gideon, Jud. vi. 28, 
qualesque in excelsis plantare mos erat. Fuere etiam artificiales 
luci, seu naturalium imagines et similitudines fictse; quse sedibus 
sacris intulerunt, et in cultu religioso aliquo modo usi sunt. Talis 
ille lucus erat, quem e domo Dei extraxit et combussit rex Josias, 
2 Keg. xxiii. 6. Quod hie vocatur simpliciter n l^^, "lucus/' cap. 
xxi. 7, dicitur n^n ^D3 ? sculptile, seu "imago luci/' Mihi quidem 
videtur, ut quemadmodum exstructo templo Hierosolymitano taber- 
naculum, quo antea in cultu divino celebrando usi essent, in illud 
intulerunt, 1 Keg. viii. 4, similiter idololatras, postquam sedem Baali 
exstrui curaverant, quia ipsos lucos, quibus eum a longo tempore 
venerari assueverant, in earn inferre non potuerunt, intulisse eorum 
imagines, seu species fictas, pictasve. 

VII. Ad cultum autem Baaliticum procurandum magnam com- 
pararunt sacerdotum turbam. Quinquageni supra octingentos me- 
morantur, 1 Keg. xviii. 19. Horum 450 in sede Baalis Samaritica 
sacra peregerunt, reliqui oppidatim et vicatim in lucis. Hi com- 
muniter dicebantur ^3H ^ly j " servientes Baali," seu servi aut cul 
tures Baalis, 2 Keg. x. 21. In tria autem genera distributi fuerunt: 



CAP. VI.] THEOLOGIZE MOSAICS COKRUPTIO. 331 



vel enim erant Wlty , proprie sic dicti, qui operas serviles tractarunt, 
ad superiorum nutum et arbitrium se componentes ; vel E^iP, seu 
" sacerdotes," quibus mandata est sacrificia factitandi cura; vel BW^, 
seu " prophetse," quorum erat officium, populum doctrinis, principes 
autem prsedictionibus, decipere. Vide 2 Reg. x. 19. 

VIII. Hi omnes peculiar! nomine t^l&s dicti sunt: Zeph. i. 4, 
" Succidam ^l^n DBH1K, nomen Chemarim;" hoc est, ipsos Chema- 
rim, seu sacerdotes Baalis, cujus immediate ante mentionem fecerat. 
Idem verburn usurpatur, 2 Reg. xxiii. 5, Hos. x. 5, eodem sensu. 
Et ^9^, Chal., vertitur a Buxtorfio, " Sacrificulus, sacerdos gentilis, 
idololatricus hierophanta, idolorum sacrificulus et minister." Neque 
ullibi sacro textu alio in sensu usurpatur; et ubicunque IiP idolorum 
sacerdotibus tribuitur, Chaldseus reddit per fcODia, ut Jud. xvii. 5. 
A Syro autem paraphraste nomen bis terve in bono sensu pro Dei 
sacerdotibus accipitur. Et Epistola ad Heb. ii. 1 7, ipse Christus ab 
eo dicitur K < ?JJ^ 3 1*1. Baalis sacerdotes ita dictos ab atra seu pullata 
veste, qua induti esse solebant, plurimi sentiunt ; sed ^P? etiam " in- 
calescere" et " flagrare" significat. Quidni igitur statuamus, eos ita 
dictos fuisse ab officio immanissimo, quo in ustione infantum functi 
sunt, et quod alteram etiam vocis significationem complectitur, quod 
in eo opere oris nigredinem contraherent. In sacris vero suis, veste 
usos fuisse peculiari, innuit historia Jehu, 2 Reg. x. 22. 

Eis omnibus unus ceu sacerdos summus pra3fuit. Ei Matthani 
nomen erat, tempore, quo cultus divini reformationem procurabat 
Jehoiada, 2 Reg. xi. 18. 

Idolo huic omne genus sacrificia obtulerunt. Oleum, mustum, 
et frumentum, eos Baali dedisse, per prophetam Deus conqueritur, 
Hos. ii. 8. Ex iis primas fuisse idolorum oblationes alibi ostendi- 
mus. Suffitum ei fecisse, aliquoties testatur Jeremias, cap. vii. 9, 
xi. 13, 17. Et juvencos obtulisse, 1 Reg. xviii. 26. Eorum non- 
nullos in eum finem per aliquot annos saginatos fuisse, ut speciosiores 
caderent victims, docent Hebrsei ad Jud. vi. 25, 26. His addi- 
derunt &v6puiro6v<riav, Jer. xix. 5, xxxii. 35, de quo scelere plura 
dicemus capite sequenti. 

IX. Videamus jam paucis, quisnam ille fuit, quern tanto apparatu 
venerarentur. Quidam Baal nomen appellativum esse censent, 
quodvis idolum denotans, cui delatus est cultus superstitiosus. Sed 
commentum illud clarissime refellunt verba ista Elise : 1 Reg. xviii. 
21, "Si Jehova Deus est, sequimini eum: sin autem Baal, eum se- 
quimini." Quemadmodum enim Jehova proprium nomen erat Dei 
Israelis, ita Baal falsi illius Dei, quern coluerunt idololatrse. Dicam 
quis fuerit uno verbo; nempe Sol. Ostendimus Phcenices cul- 
tum hunc Baaliticum illos docuisse. Apud eos autem Sol, p6vos 
ovpavov ^&6g, et /SggXtfa/Ajjv, seu " dominus cceli." Sol enim Baal, seu 
" dominus" dictus est, ab eo dominio, quod in lucem, adeoque eos 



382 THEOLOGIZE MOSAICS COERUPTIO. [LIB. V. 

omnes obtinere visus est. Is creaturarum primus pro Deo habitus. 
Neque obstat, quod 2 Reg. xxiii. 5, dicuntur sacrificia obtulisse 
Baali, Soli ; et Limce ; quasi Baal a Sole alius esset ; nam cum nulla 
sit inter Baalem et Sol em in Hebraao distinctionis nota, Solis nomen 
poni potest egjj/jjr/xwg, quasi dixisset, Baali, hoc est, Soli. W$¥? ?9i£s 
neque multiplicatio nominum semper indicat rerum discrimen. 
Eadem enim idola sub variis nominibus fuerunt adorata. Solis 
Kohvuwpia superius ostendimus. Cumautem stultus iste populus et 
contumax, omnium gentium idola sibi colenda adsciverat, fieri non 
potuit, quin eadem idola variis sub nominibus ac variis ritibus vene- 
rarentur. Nolo autem afnrmare, Israelitas in Baale semper expresse 
solem intellexisse, cum in animis tantum habuerint, earum gentium 
deos colere, quas rebus prosperis, et ad voluntatem fluentibus, uti 
conspicerent. Ob earn rationem impius iste Achazius sacrificavit 
diis Damascenis, quos hostibus suis adversus se opem tulisse suspi- 
catus est. 



CAPUT VII. 

Molec, abominatio filiorum Amraon— Idem Molec, Moloch, Milcham — LXX. 
"Apx,ay — Cultus et locus ei destinatus — Cultus,traductio per ignem — Ejus duo 
genera — Vivicomburium et februatio — Sententia Vossii, et Maimonidis, de 
purgatione, rejicitur — Vivicomburium infantum Phoenicibus usitatum — Mos 
et ritus sacrificii infandi — Mos varie traditus— Imago Moleci et Saturni — 
De lustratione per duos ignes — Temporum decursu mitius illud cruciatuum 
genus obtinuit — Inidatio idololatrica per varios cruciatuum gradus — Super- 
sthionis immanissimee origo — Locus cultui destinatus vallis filii Hinnom — 
Locus amoenissimus unde dictus vallis Hinnom — Teevv*, a ^7 ** — Quas ob 
rationes nomen istud usurpatur ad designandum locum damnatorum — Tophet 
unde dictum — De verbis Jobi, cap. xvii. 6 — Locum et poenas damnatorum 
vox denotat — Molec idem ac Baal-peor, hoc est Sol — Saturnus Sol — Adram- 
melech et Anammelech — Cultus Solaris — Equorum dedicatio et adoratio. 

I. BAALI in sacra historia proximum locum Molec occupat. Is 
dicitur " abominatio filiorum Ammon," 1 Reg. xi. 7. Quern scilicet 
Baalem seu dominum vocabant Tyrii, is Ammonitis, Molec, sen 
rex dicebatur. Neque quidquam interest utrum regem aliquem 
dicas, an dominum. Dicitur etiam Moloch, Amos v. 26 ; et Mil 
cham, terminatione et sensu vocis parumper immutatis, 1 Reg. xi. 
S3; et etiam Malcham, Zeph. i. 5. LXX. vertunt Lev. xviii./'A^wi/, 
quse est vox media inter regem et dominum quemlibet. Idoli hujus 
a cultu teterrimo notissimi, prima mentio occurrit Lev. xviii. 21. 
De eo duo prascipue celebrantur; cultus; et locus ei destinatus. 
Cultus erat, " traductio seminis per ignem/' Lev. xviii. 21 ; Deut. 
xviii. 10 ; 2 Reg. xvi. 3, xxiii. 10. Ejus duo genera fuere, — vivicombu- 
rium, et februa. Hsec solum in hujus idoli sacris peragendis inteJ- 
ligenda contendit Yossius. In ea quoque sententia est Rambain, 



CAP. VII.] THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. 333 

de Idololatria, cap. vi. sect. 4, 5. " De semine tuo" inquit, " ne des 
ad traducendum Molocho. Quomodo id fiebat? Accenso igne 
magno, acceperunt partem sui seminis" (hoc est, filium aliquera vel 
filiam) " quam sacerdotibus igni servientibus tradebant. At sacer- 
dotes ubi filium accepissent, eum patri restituebant, quo ipse ex 
sententia sua eum per ignem traduceret. Igitur pater filium, per- 
missu sacerdotum per ignem agebat. Pedibus autem jubebat trans- 
ire donee flammae quicquid erat emensus foret. Non enim Molocho 
eum comburebant; sed cultus ille tantum in transitu consistebat." 
Sed reclamant apertissima Scripturse testimonia. Locus, prout dic- 
turi sumus, Moleci cultui destinatus, erat " vailis filii Hinnom/" 
In ea vero rex Achaz, " filios suos igne combussit," 2 Chron. 
xxviii. 3. Alios idem fecisse testatur Jeremias, cap. vii. 31, 32, qui 
proinde vallem istam " vallern occisionis" vocat. Et cremationem 
Molecianam ita interpretatur psaltes, Ps. cvi. 37, 38, "Sacrificaverunt 
filios suos, filiasque suas dsemonibus, et effuderunt sanguinem in- 
noxium, sanguinem filiorum suorum, filiarumque suarum, quos 
sacrificabaut." Yivicomburium plane indicat. Inde eadem vox 
immolare etiam significat, quae traducere. Atque in ea sententia e 
Judseis etiam sunt Moses Gerundensis et Isaacus Abarbanel. 

II. Superstitionem hanc Molecianam a Phcenicibus Israelitas 
accepisse nemo dubitat. Eos alibi ostendimus filios suos sacrificasse 
Saturno. Ita de Poenis Ennius: — 

"Pceni sunt soliti sos sacrificare puellos." 
Quern versiculum Ennianum ita effert Silius Italicus :— • 

" Mos fuit in populis, quos condidit ad vena Dido, 
Poscere C39de deos veniam, ac flagrantibus aris, 
Infandum dictu ! parvos imponere natos." 

Et Sophocles in Androm. v. 3 : — 

yeip Ifn ra~ft fiap£eipois l\povtu 



Et Plato in Minoe : 'H/^/i> i^kv ou vopos larh avQpuxovg §vei 
KapXydoviot ds Svovfft u$ offiov <Ji/ xa/ VO/AI{AOV auro/j, xal ravrcx, svioi UVTUV 
xai rov$ avruv uhTg ru Kpovy, us 7cu$ xai ffv aKqxoag. Similiter avdpu- 
vroQvafav Phceniciam pene nemo non veterum memorat. Eorum 
exemplo sceleri isti operam dederunt Israelite. 

III. Ritus et morem infandi hujus sacrificii narrant Rabbini. 
" Fuit," inquiunt, " Molech imago concava habens septem conclavia; 
unum aperiebant similse offerendae ; aliud turturibus; tertium ovi; 
quartum arieti; quintum vitulo; sextum bovi. Qui vero volebat 
offerre filium, huic aperiebatur septimum cubiculum. Et facies 
hujus idoli erat ut facies vituli, manus plane dispositaB ad recipien- 
dum ab astantibus: et saltabant interim, quo puer in idolo succenso 
igne cremabatur; percutientes tympana, ne pueri ejulatus audiretur " 
Ex iis etiam Lyra: "Moloch/' inquit, " ut Ebrsei dicunt, idolum erat 



334 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

cupreum ad formam hominis factum, interius concavum. Et in ilia 
concavitate fiebat ignis, quousque idolum esset quasi ignitum, et 
tune ponebatur puer inter manus idoli. Et sacerdos tympana pul- 
sans tantum sonitum faciebat, quod vox pueri morientis audiri non 
poterat, ne parentes compaterentur, sed magis crederent animam 
acceptam a diis in quiete et sine dolore." Alii aliter : "Incendebant," 
inquiunt, " Chemarim ignem magnum, et accipiebat eorum aliquis 
partem seminis a patre, et tradebat earn aliis Chemarim ; et illi rur- 
sum reddebant nlium patri suo, postquam ipsis traditus esset, ut 
traduceret eum per ignem eorum potestate. Atque pater filii ipse 
erat. qui traducebat nlium suum vel filiam suam per ignem accen- 
sum potestate Chemarim, transireque eum faciebat ab uno latere 
ad aliud per mediam flammam, donee combureretur puer." Tradi- 
tionem istam pueri ro?g Chemarim, intelligi putant verbis illis prse- 
cepti, "Non dabis," aut, "Non trades de semine tuo ;" et traductionem, 
per transitum istum exponunt; nee tamen negant, eum tandem 
necatum et crematum fuisse. Statuam autem asneam Carthagine 
Saturno dicatam, cui ignis ad homines vivos comburendos suberat, 
narrat Diodorus : et morem similem inter Druidas obtinuisse, supe- 
rius docuimus. 

IV. Quse item de februis seu lustratione per ignes dicuntur, 
locum hie etiam habere possunt. Forsan enim temporis decursu, ad 
mitius istud genus cruciatuum descenderint idololatrse, prout alibi 
etiam caBdium horrendarum pertaasi, pro vivis hominibus hominum 
simulacra obtulerunt. Istiusmodi etiam KaQapit/tov initiationi ido- 
lolatricse praamiserunt. Nemo enim rite consecrari aliquorum ido- 
lorum sacris potuit, nisi transiret per multos suppliciorum gradus; 
horum unus erat per ignem trajectio, qua non leviter combusti et 
vulnerati erant initiandi. Ita Greg. Naz. Orat. i. cont. Julian.: 
Ovx av eig MiQpav duvvjffaro rig rg?ig^i/a/, si /&% dia r/vuv fiaQfluv wap&.Quv 
ruv xohdtituv dsi^y savrbv o<nov xal dvaQrr — "MithraB sacris initiari nemo 
potest, nisi per aliquot suppliciorum gradus sacrum se et impassi- 
bilem ostenderet." Et Nonnus: "Primum levioribus suppliciis, deinde 
atrocioribus affi ciuntur ; atque ita post decursa omnia tormenta ipsius 
sacris imbuuntur, igne quippe et aqua atque hujusmodi supplicio 
rum generibus excruciantur." De ritibus etiam iisdem Virgilius, 
Mu. xi. 785:— 

" Saiicti custos Soractis Apollo, 

Quern primi colimus, cui pineus ardor acervo 
Pascitur, et medium freti pietate per ignem 
Cultores multa premimus vestigia pruna." 

De quibus videndus Plinius, lib. vii. cap. ii. Atque hsec etiam imi- 
tatos fuisse Israelitas haud improbabile. 

V. Causas tanti sceleris exponit propheta: Mic. vi. 6, 7, "Qua- 
nam re veniam ante Dominum, et incurvabo me Deo excelso? ve- 



CAP. VII.] THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. 335 

niamne ante eum holocaustis, cum vitulis anniculis? An accepta 
habeat Dominus millia arietum, myriades torrentium olei? an darem 
primogenitum meum pro defectione mea, fructum ventris mese pro 
peccato animsB mese?" Letales conscientise morsus miseros hypocritas 
veri sacrificii, quod solum peccati conscientiam tollit, ignaros, in in- 
saniam istam adegerunt. 

VI. Locus idoli hujus cultui destinatus, erat vallis filii Hinnom. 
" Locus erat/' inquit Adrichomius, " in suburbanis Hierusalem (con 
tra orientem sub monte ascensionis juxta Piscinam fullonis) ut 
Tempe amcenissimus, fontibus Siloe ac fluxu torrentis Cedron irri- 
guus; viridariis et hortis consitus, totusque nemorosus ac deliciis 
plenus." Ita est, nam cum omnia alia idola lucos et fana sua in ipsa 
urbe habuerint, sedes Molocho dicatse extra muros urbis exstructse 
erant. Nomine illo vocabatur, antequam Israelite terram Canaanseam 
ingressi essent; nam in divisione terrse prima, diserte nominatur 
"vallis filii Hinnom/' et " vallis Hinnom/'' Josh. xv. 8, neque aliunde 
quserenda vocis origo. Nam sunt, qui deducunt a D3H, "rugivit, 
ejulavit," quasi a rugitu, quern filii idololatrarum ibi immolati emi- 
serant, ita diceretur; sed uti diximus, locus a possessore ita dictus 
erat, longe antequam eo scelere pollueretur. Ex &3n K^ , " valle 
Hinnom/' facta est uno verbo Teewa; etiam unica dictione habemus 
p^l, " Geliinnom/' Josh, xviii. 1 6. [?] Ob multas causas ccepit postea 
locus damnatorum ita vocari ; id a veteribus ita factum esse negat 
Hieronymus. Nempe Chaldseus paraphrastes Hieronymo incognitus ; 
qui ssepissime eo vocabulo pro loco damnatorum utitur ; ut Esa. xxxiii. 
14, atque alibi. Dictione T'sswa Dominum nostrum, Matt. v. 29, 30, 
et x. 28, eo sensu usum esse constat. Cum enim locus iste primo 
per miserorum infantum vivicomburium ; deinde exercitus Assyriaci 
sub Sennacheribo leavutefyiav, atque summam per Josiam mortuorum 
ossium injectione pollutionem, horribilis et abominandus redderetur, 
tot sceleribus et suppliciis horrendis cumulatus, idoneus visus est, 
qui improbis in memoriam revocaret horrendas istas et sempiternas 
pcenas, quas, tempore praestituto, de iis omnibus Deus sumpturus est. 
Illatis autem cadaveribus totam vallem ita polluit Josias, 2 Reg. 
xxiii. 10, ut non videatur usui superstitioso postea unquam fuisse 
separata. 

VII. In ea valle locus peculiaris erat Tophet; forsan omne illud 
spatium ea vox denotat, quod erat intra sacrorum septum : 2 Reg. 
xxiii. 10, " Polluit Tophet in valle filiorum Hinnom." Et Hieron. 
vii. 31, " Excelsa Tophet in valle filii Hinnom." Tophet ita dictum 
esse a f]n , " tympanum/' plerique statuunt ; nempe percutiebatur 
tympanum, dum puer vivus esset in igneo idoli conclavi, ne ejulatus, 
quos inter flammas ederet, impia parentum commoverent viscera. 
Forerius in Esa. xxx. 33, ait flSfr prodigium significare, atque locum 
inde ita dictum fuisse, quoniam horribile erat spectaculum. Et in 



336 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

sententise suse confirmationem adducit Jobi verba, cap. xvii. 6, " Sta- 
tuit me parabolam populorum, njflK ^ t| -3?? ^? n< ! •" Yerba ilia sane 
varie vertunt interpretes. Arias Montan. : " Et ignis Gehennse 
antea ero/' Junius: "Tympanotribarum ante materia ero." Vulgat., 
" Exemplum sum coram eis." LXX., TsXw; 8& avro?g avefyv, — " Ri- 
sus illis deveni." Chaldaeus: VIK 1*j£ f£ DJnjI, — " Et ab interiori 
GehenDse ero." Nostrates: "And aforetime I was as a tabret;" vel 
potius, " Afore them/' ut notant in margine. Queritur sine dubio 
vir sanctus se opprobrium, ludibriurn et fabulam factum esse homi- 
nibus nihili, cui scilicet tanquam tympano illuderent, vel quern 
pulsarent ut tympanum. Cum autem vox ilia nriari apud Esaiam 
prophetam, cap. xxx. 33, pro inferno sumatur, vel ad poenas seternas 
figurandas adhibeatur, eandem hie loci significationem obtinere arbi- 
trati sunt interpretes. Ceterum nihil obstat, quo minus tympanum 
hie denotet, potius quam prodigium aut portentum, quod voluit vir 
doctus. Verum locum et pcenas damnatorum apud Esaiam describi 
nemini dubium esse potest, qui paulo attentius ignem ilium, olim 
regi prseparatum, cum eo conferat, quern Dominus noster praspara- 
tum fuisse diabolo et angelis ejus docet. 

VIII. Quisnam esset, quern cultu hoc nefario venerati sunt, non 
adeo certa res est. Eundem cum Baale fuisse, probare videtur idem 
cultus; nam et Baali filios sacrificabant, idque in valle Hinnom, 
Jer. vii. 31. Deinde Amosus Molochum in deserto populum colu- 
isse affirmat, cap. v. 26, at prseter Baal-pehorem idolum ullum eos 
ibi coluisse in eorum temporum historia non memoratur. Moloc 
ideo idem ac Baal-peor et Baal, hoc est, Sol. Saturnum sacrificia 
indicare nonnulli arbitrantur; ipsum vero Saturnum Tyrium, Solem 
fuisse, pluribus ostendit 01. Vossius. 

IX. Neque ab hoc Molocho alii fuerunt Adrammelech et Anamme- 
lech, quibus habitatores Sepharvaim filios suos igne combusserunt, 
2 Reg. xvii. 31. Adrammelech est ^? ^™, seu "rex magnificus " 
et Anammelech ^? fij£, seu "regis responsio/' a quo scilicet responsa 
oracularia petierunt. 

X. In his ideo utcunque latenter, Solem venerati sunt. Omni 
vero tandem larva deposita, ipsum palam et ex professo divinis 
honoribus prosecuti sunt. Equos et currus Soli posuisse reges Je- 
hudse, narrat sacra historia, 2 Reg. xxiii. 11. Per omnem orientem 
sacri erant Soli equi. Id docet Xenophon, KvpovaiB., lib. viii. et 
Anab. lib. iv. ; Pausanias etiam in Laconic. Eis quadrigas additas 
fuisse ostendit decimo ^Ethiopicorum Heliodorus. Yidentur hi equi 
fuisse instar veredorum, quibus cursores equestres utebantur, qui 
quotidie solem salutabant jussu regis; vel forsan etiam ipse rex ac 
principes solem adoraturi eis insidebant. Utrum currus veri fuerint, 
an cnrruum imagines, incertum est. At certum ultra hanc equorum 
dedicationem, eos directe et immediate solem adorasse : Ezech. 



?. VIII.] 



THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. 



337 



riii. 16, "Adorabant solem versus orientem." Ilium antiquissimum 
fuisse cultum solarem, alibi docuimus. 



CAPUT VIII. 

Astaroth — Dea Sidoniorum — Hebrseis Deus dicta — Philisthsels culta — Ejus nomi- 
nis oppidum — Ovium simulacra — Luci Astaroth—™"^ et n ^'f? — Astarte 
— Atergatis — Derceto — De Regina Gatide ; et olrsp Txn^os — Piscium absti- 
nentia; superstitionis ortus — Simulacrum Astartis quale — Regina coeli — 
Luna — Dea coelestis ovpavia — Sol cceli dominus — Luna regina — Gad et 
Meni, Esa. Ixv. 11 — Gad, quis — Sententia Hieron^mi — Coeli exercitus — Dii 
Damasceni — Maachse terriculamentum — Alia. 

I. RESTAT, ut de Astaroth agarnus, paucisque aliis diis innomi- 
natis, qui supersunt. Astaroth dicitur PtfTy V}%, 1 Reg. xi. 5, 33. 
Deus Sidoniorum, pro dea; cum Hebrasi vocem nullam habeant, 
quse genere feminino numen enunciet. Ea primo memoratur Jud. 
ii. 13, atque iterum cap. x. 6; 1 Sam. vii. 3. Non tantum Sidoniis 
sed et Philisthseis, adeoque omnibus littus maris incolentibus adora- 
tum fuisse hoc idolum, ostendit 1 Sam. xxxi. 10. 

II. Erat etiam hujus nominis oppidum, Deut. i. 4, Josh. ix. 10, 
quod ab idoli hujus cultu cognomen duxisse, nemini dubium esse 
potest ; vicissim idolis sa3pissime nomina imposita fuere a locis, qui- 
bus cultus superstitiosus eis praBberetur. 

III. Judasi communiter statuunt, Astaroth esse idoloram simulacra 
in similitudinem ovium formata. FHJ'W enim " femellam ovis" 
denotare aiunt. Alii a multitudine sacrificiorum, ex,ovibus et pecu- 
dibus, idolum nomen sortitum esse volunt, 1 Sam. vii. 4. LXX. 
vertunt finntpy per aX^ 'AerapM, "lucos Astaroth;" aliam, cum ea 



ejusdem pene soni, dictionem conjungens; nam 

sigriificabat. Inde idolum hoc in lucis adoratum fuisse, nonnulli 

arbitrantur. 

IV. Aliis nominibus idolum hoc etiam dictum est, Astarte, dea 
Syra nominatissirna, et Atergatis, et Derceto; ea omnia ab illo altero 
fluxisse constat. Vana enim sunt qua3 ex Antipatro Stoico de dea 
hac producit Athenaeus Deipnos. lib. viii., et cur Atergatis diceretur. 
Gatim reginam quandam fingit, quas edictum promulgavit, ne quis 
arsp Tdndog, hoc est, " praster Gatidem"pisces ederet. Inde, inquit, 
apud imperitum vulgus prodiit nomen Atergatis, inepte; et Gra3- 
corum more in investigandis nominum deorum originibus: Atergatim 
enim vocem corruptam esse ab rnh^y nemo non videt. 

V. Inde vero prodiit conjectura ineptissima, quod ejus cultus pars 
erat piscium abstinentia ; ejus etiam apud Syros causam non minus 
ineptam assignat apud Hyginum in poetico astronomico Diogenes 
Erythrseus. "Is," inquit, " scribit quodam tempore Venerem cum 

VOL. XVII. 22 



338 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

Cupidine filio in Syriam ad flumen Euphratem venisse, et eodem 
loco repente Typhona giganta apparuisse; Venerem autem cum 
filio in flumen se projecisse, et ibi figuram pisciurn forma mutasse, 
quo facto periculo esse liberatos. Itaque postea Syros, qui his locis 
sunt proximi, destitisse pisces esitare, quod vereantur eos capere, 
ne simili causa, aut deorum praBsidia impugnare videantur, aut eos 
capere." Istis nihil stultius. Simulacrum idoli plurimi aiunt a 
femoribus ad pedes usque extremes figura piscis fictum fuisse, reli- 
qua parte corporis femina erat. Incerta figurse origo; sed earn pis- 
cium religioni ansam prsebuisse pene certum. Veneri statuam fuisse 
dicit Nicetus in Gregorium. Ego nullus dubito, quin eadem fuerit 
cum " regina cceli" toties JeremiaB memorata. Ea luna erat, qua3 aliis 
et Venus et Diana, et Juno Lucina; ob -TroXuw^tt/av, et sacrificiorum 
multitudinem rnnipy dicta. Deam Syram, quse Astarte, luriam esse 
se existimare affirmat Lucianus. Lunam inter astra dominantem 
eo nomine notari consentit Hieronymus, in Jer. cap. vii. 
Ita earn describit poeta: — 

" Micat inter omnes 

Julium sidus, velut inter ignes 

Luna minores."< — Hor. Car. lib. i. Od. xii. 46. 

Et Epod. xv. 1 :— 

" Nox erat, et coelo fulgebat luna sereno 
Inter minora sidera." 

Hoc est, regina cceli. Cum SyriaB Astarte conjungit Tertullianus, 
Apol. cap. xxiv., AfricaB ccelestem. Per coelestem, seu ofyaw'av, 
Venus vulgo intellecta, quemadmodum ex Luciano constat. Sed 
Venus ista non nisi luna, quod alias ostensum. Non desunt autem, 
qui solern reginam cceli fuisse arbitrantur. Nam W®W aliquando 
feminini generis esse probant exempla; HTJ vero, quaB vox lunam 
denotat, ut ilia altera solem, nunquam. Unde Chaldaais Deus 
Lunus dictus. Sed vix crederem, obtinuisse rationem istam gram- 
maticalem, sed potius uti solem &fiVr?yz t seu "dominum cceli/' etiam 
regem dixerunt, ita nomine " reginse cceli " lunam notare voluerint. 

VI. Philastrius HaBres. xv. affirmat, JudaBos fortunam coluisse, 
quse regina cceli in Africa nuncupatur. Respicit sine dubio ad locum,; 
ilium Esaise, cap. Ixv. 11, in ^I9PP ^ BNM^DDn; |H^' n^ D^'yn. Quse 
verba varie vertunt interpretes. LXX. 13, datftwov vertunt; et 
rvyr\\ 'EroipdfyvTfs r& bat^avi^ rpdire^av, xai wXTipovvres ry ruyji 
— " Parantes daBmoni mensam et implentes fortunaB potionem." Et 
in versione Latina textus GraBci, qui apud Hieronymum exstat, for- 
tuna rSj 1? respondet; duipoviov vero r& ^. Vulgatus non N"p sed 1| 
fortunam vertit; et Meni pro particula tantum usurpat: "Qui ponitis 
fortunse mensam et libatis super earn." Atque ita etiam Symmachus 
teste Hieronymo; et " absque me/' reddit. Junius vim vocum refert, 
ita enim vertit, " Qui instruitis turmss illi mensam, quique impletis 
numeris illis libamen." 13 enim turmam significat; et ^ a 



CAP. IX.] THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. 339 

numerare, enata esse videtur. .Eum sequuntur nostrates : " That 
prepare a table for that troop, and that furnish the. drink-offering 
unto that number;'' in marginem autem rejiciunt Gad et Meni. 
Arias Montanus: "Parantes Jovi niensam, et implentes Meni liba- 
men." In tanta varietate, non facile est dicere quid maxime arri- 
det. Reginam coeli hie non intelligi, certum; mnlta de stella Jovis, 
de Mercuric, de stellarum constellatione, de bona fortuna, de horo 
scope, ascendente planeta propitio, feliciter posito, de idolis Edom- 
seorum, aliisque, incertis omnibus, in hunc locum congerunt viri 
eruditi. Quamvis autem ex omni parte haud faciant satis, fateor 
tamen animo maxime respondere, quse olim in locum annotavit doc- 
tissimus Hieronymus. " Est/' inquit, " in cunctis urbibus et maxime 
in ^Egypto, et in Alexandria idololatri^ vetus consuetudo, ut ultima 
die anni, et mensis eorum qui extremus est, ponant mensam re- 
fertam varii generis epulis, et poculum mulso mistum, vel praeteriti 
anni vel futuri fertilitatem auspicantes. Hoe autem faciebant et 
Israelite omnium simulacrorum portenta venerantes." 

VII. Cum sole et luna adoraverunt etiam totum cceli exercitum, 
hoc est, stellas omnes. Chemosh, 1 Reg. xi. 33, eundem cum Bel- 
phehore fuisse scribit Hieronymus, in Esa. xv. Verius cum Moleco, 
ut videre est Jud. xi. 24. 

VIII. Restant dii innominati. Inter eos occurrant dii Damasceni, 
quibus rex Achaz sacrificavit, 2 Chron. xxviii. 23, et altare struxit 
in ipsa Dei domo, 2 Reg. xvu 11-13. Maacha, avia regis Asa, quse 
mater ejus dicitur, idolum peculiare colendum in luco proposuit, 2 
Chron. xv. 16, " n$BD rnf*6 fecit/' Vulgatus, "Simulacrum Priapi." 
Alii, "statuam horrendam." ' Agrdpriiv, LXX. Vocabulum, " terrieu- 
lamentum," seu terrorem, significat. Inde Castalio " Panem" vertit, 
qui in lucis, terrorem hominibus incutere solitus. Inane potius ter- 
riculamentum Spiritum Sanctum innuere arbitror. 

IX. Quae de Ob et lideoni dicuntur aliisque tyyaffrpifAvMae gene- 
ribus, atque de chiromantia, augurio, geomantia, sortilegio, Pythiis, 
et pnestigiatoribus, ad institutum nostrum non pertinent. Sufficiat 
praecipua, si non omnia ista idola paucis perstrinxisse, quse scelere 
nefario, relicto Deo vero, apostatse superstitiose coluerunt. 



CAPUT IX, 

Vitulus Aaronicus — Ejus conficiendi occasio — Non Deum summum sed internun- 
tium postulavit populus — Vitulum Deum esse non credebant — Metonymicc 
ita dictus — An factus ad instar Apidis ^Egyptiacse — Aurese amisssc Apidis 
imaginesr— Figura vituli maris — Apis bos femina — Vituli Jeroboamici cur 
juvencae dicti — Non alius Deus prseter Jehovam in vitulo cultus — Exosa Deo 
superstitio — Mendacia gentilium de adoratione capitis asini, Hierosolymis — 



540 THEOLOGIZE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

Figmenti occasio et color — Locus Taciti notatus — Vitulum in pulverem com- 
minutura in aquam di^persit Moses — An in similitudinem submersionis Apidis 
— Aaron a Judaeis purgatusinepte; aMoncseio falsb — Verum crimen Aaronis. 

I. SEQUUNTUR ea, quse in modo mediisque cultus religiosi deli- 
querunt, cultum arbitrarium instituti loco substituentes. Atque hie 
primum occurrit vitulus Aaronicus, Exod. xxxii. 1—5. Absente per 
dies aliquot in monte Mose, populus carnalis visibilis signi prsesentias 
divinae sibi promissse avidus, et nondum cultu toto coetui communi 
institutus, ad conflandum in eos fines vitulum aureum, Aaronem ade- 
gerunt. " Age," inquiunt, " fac nobis deos, qui anteant nobis ; jam 
enim Mosche viro illo, qui eduxit nos e terra ^Egypti, quid factum 
sit ignoramus/' Deos scilicet petierunt, non qui Jehovse, sed qui 
Mosis vices, per quos Deum consulerent, obirent. Nam, quod Aaroni 
liodie fingendum committebant, vix possibile erat, ut crederent, die 
.crastino in veruni numen evasurum. Dei autem nomen simulacris 
metonymice tribuere, iis etiam solenne, qui neutiquam crederent 
simulacra ipsa deos esse. Visibile ideo prsesentise divinas signum, 
ipsi sibi fingere et fabricare aggressi sunt. 

II. Aaronem quidam arbitrantur vitulum hune finxisse in simili 
tudinem Apidis .ZEgyptiacse ; vel potius imaginis aureae, quam in 
memoriam amissse aut defunctse Apidis consecrare soliti sunt sacer- 
dotes. Ipsum etiam animal, praestantissimum semper habitum ob 
labores unde terras fructus percipimus, in animo habere potuit. Sane 
Sciiptura innuere videtur, vitulum istum maris vituli simulacrum 
fuisse; nam Ps. cvi. 20, nomini, quo significatur, annectitur partici- 
pium generis masculini /3$ 1V^. ^Egyptios autem boves feminas 
Isidi consecrasse, mares sacdficasse docet Herodotus in Euterpe. Nee 
obstat, quod propbeta Hoseas, vitulos Jeroboamicos ad instar vituli 
hujus eremitici fictos, ™|? vocet, cap. x. 5, quam vocetn, cum sit 
generis feminini per da.udXsis, hoc est juvencas, reddunt LXX. ; cum 
in contemptum eos ita vocet propheta, prout rectissime in locum 
annotat Hieronymus. Magnum etiam fuisse simulacrum Scriptura 
innuit, cum Israelitas " gloriam suam mutasse in formam bovis 
eomedentis herbam/' docet, Ps. cvi. 20. At aliquid est, quod ob 
hujus vituli erectionem, " Eos corde -reverses fuisse in ^Egyptum," 
affirmet Stephanus, Act. vii. 39, ubi scilicet istiusmodi viderant simu 
lacra. 

III. Populum alium Deum prseter Jehovam in vitulo colere in 
animo non habuisse, patet ex rei gestae historia. Superius ostendi- 
mus, eos non Deum summum Jehovse loco, sed intern untium Mosis 
loco, postul&sse; conspecto autem vitulo dixerunt: " Hi dii tui, Israel, 
qui eduxerunt te e terra ^Egypti. Quod videns Aaron, exstruxit altare 
coram eo; proclamavitque dicendo, Festum Jehovas eras esto." a Dii 
tui;" hoc est, Deus tuus; nam vitulus unicus erat, et uni consecra- 
tus. Ita Neh. ix. 18, "Cum fecissent sibi vitulum fusilem, dixerunt, 



CAP. IX.] THEOLOGLE MOSAIC^ COERUPTIO. 341 

Hie Deus tuus qui eduxit te ex ^Egypto ;" hoc est, Dei tui simu 
lacrum; seu praesentiae ejus in medio tui, signum visibile. Vecors 
sane et rebellis populus fuerit; at eos usque adeo desipuisse, ut cre- 
derent, vitulum novicium, quern nudius tertius fecerant in deserto, 
eos eduxisse ex ^Egypto, nemo arbitrari potest, nisi qui non tantum 
eos unum vitulum conflasse, sed omnes in vitulos etiam mutatos 
fuisse sentiat. Deinde populo ad consecrandum vitulum aecersito, 
proclamavit Aaron " Festum Jehovae." " Cras," inquit, " festum 
Jehovse esto;" hoc est, coram simulacro hoc tripudiantes celebra- 
bimus Jehovam. Ei est festum institutum ; non vitulo, non Apidi, 
non Osiridi aut Isidi. Certum ideo Israelitas eremiticos non alium 
Deum praster Jehovam colere statuisse. Id argumentum doctissime 
olim in libris de idololatria, et prelection, in Lib. Apoc. prosecutus 
est, seculi sui decus, Johannes Rainoldus. 

IV. Quanto se scelere cultus hujus arbitrarii excogitatione, populus 
obstrinxerit, quamque Deo exosa fuerit ea superstitio, ex horribili 
eventu citissime patuit. Latius ista enarrandi nunc non est locus; 
ex verbis autem illis, Exod. xxxii. 34, " Quo die visitaturus sum, uti- 
que visitaturus sum adversus eos peccatum hoc," in proverbium abiit 
inter Judaaos, " Nullam pcenam irrogari Israeli, in qua non sit uncia 
vituli." 

V. Etiam hujus sceleris occasion e, turpissima inter gentes alias in 
famise labe, et perenni, aspersus erat totus populus. Non enim ali- 
unde quam ab idololatria hac vitulina, ansam arripuerunt nonnulli 
celebratissimum istud cudendi figmentum, de capite aureo asini in 
templo Hierosolymitano adorato. Utcunque enim putidissimum esset 
mendacium, at omni tamen colore destitutes fuisse fabulatores, non 
sinit nos arbitrari stultitia hasc, seuquae stultitiam omnem exsupera- 
vit insania. Verba Taciti Hist. V. cap. iv. sunt : " Effigiem animalis, 
quo monstrante errorem sitimque depulerant, penetrali sacravere." 
Prius dixerat illud animal asinum fuisse. Id autem conciso et 
presso dicendi genere hie loci assecutus esse videtur vir egregius, 
qubd nemo unquam post homines natos plura mendaeia verbis pan- 
cioribus protulerit. At enim negari non potest, umbram quandam 
veraa historiae, et rei gestaa, quamvis obscurissime per mendaciorum 
horum ambages conspici posse. Siti, viarumque errore, populum. 
aliquoties pressum solitudine vastissima, et gravatum fuisse, docet 
sacra historia. Viaa ducem, atque aquas importune flagitasse novi- 
mus; in asinorum incidisse gregem, qui aquatum irent, iisque pra3- 
monstratoribns usum, fabula est anilis. At ver6 vitulum ilium 
aureum eo animo conflasse, ut illo signo Dei praasentia visibili quasi 
oraculo in angustiis uterentur, cuj usque auspiciis iter pergerent, ex 
rei gestaa narratione patet. Etiam Ion go post tern pore, sedibus fixi 
Canaaniticis, non alio quam illo, eremitico exemplo ducti, penetrali- 
bus quibusdam eandem effigiem sacraverunt, Dane scilicet et Bethele ; 



342 THEOLOGLE MOSAICS CORRUPTIO. [LIB. V. 

mira rerum omnium confusione, vitulum aureum gentiles, in vivum 
asinum, miraculum eductionis e petra aquarum, in fontem seu rivum 
ope asinorum repertum, Danem et Bethelem in Hierosolymas trans- 
formarunt. Ne autem mendaciis istis Gentilium continuandis ansam 
ullam praberet Josephus diligentissimus alias antiquitatum et rerum 
gestarum gentis suae narrator, historian! hanc de aureo vitulo Aaro- 
nico alto pressit silentio. Targum autem Uzzielis, de hoc scelere : 
" Exiifc fama eorum mala inter populos terras, et acquisiverunt sibi 
nomen malum per generationes suas." 

VI. Yitulum hunc in pulverem comminutum, " dispersit Moses in 
aquarum superficiem, et jussit bibere populum," Exod. xxxii. 20. 
Ex eo Mosis facto conjiciunt Seldenus et Grotius, eum allusisse ad 
submersionem Apidis ^EgyptiacaB ; praBstituto enim tempore Apidem 
in Nilo solenniter submerserunt. Sed submersio ista Apidis pars 
erat cultus idololatrici, eaque longe superstitiosissima. Earn Mosem 
imitatum fuisse, prassertim facto illo, quo pcenam summa cum igno- 
minia idololatris irrogavit, et in se est incredibile, et historic sacras 
plane adversatur. 

VII. Judasorum magistri ex verbis istis Aaronis, Exod. xxxii. 24, 
" Aurum in ignem conjeci, et prodiit hie vitulus," quo ipsum a 
crimine expedirent, fingunt eum massam auri eo animo in ignem 
conjecisse, ut Israelitas iis ornamentis, qua3 stolide in idololatriam 
essent profusuri, spoliaret; magorum autem opera, quorum nonnulli 
ex ea fuerunt colluvie ^Egyptiaca, quas cum populo in desertum as- 
cendit, vitulum prodiisse. Ben Uzziel Satanam, in medium aurum 
illapsum, earn produxisse formam ; quas sane vix conveniunt cum iis, 
quse de facto Aaronis memorat historia sacra, ver. 4, nempe " eum 
aurum ex manu populi acceptum, formasse ca3lo, et fecisse ex eo 
vitulum fusilem." Criminis etiam omnis suspicionem ab eo amoliri 
conatur Franciscus Moncasius libro isto, cui nomen imposuit " Aaroni 
purgato/' Dissertationibus autem istis, ne quid gravius dicam, ad 
ingenii ostentationem comparatis, multa audacter comminiscitur et 
temerarie, quse miror mortalium ulli, cui sanum esset sinciput, in 
men tern unquam venire potuisse. Fingit, Aaronem summum turn 
temporis fuisse pontificem, fingit, vituli similitudinem vidisse in 
monte, turn cum Deus expresse dixerit, neminem ullam vidisse simi 
litudinem, fingit, eum vitulum formasse, ad instar cherubinorum, 
quos postea Moses Dei jussu erexit; obliviscitur, Deum severe inter- 
dixisse, ne imaginem ullam formarent; Spiritui autem Sancto in os 
plurima contradicit, aliaque multa profert, qua3 referre piget. Quam- 
vis autem alium deum prseter Jehovam populo colendum in vitulo 
Aaron non proposuerit, in eo autem crimine manifesto se illumque 
astrinxit, quod Dei injussu cultus arbitrarii in signo visibili viam 
modumque excogitaverit. 



CAP. X.] THEOLOGIZE MOSAIOE CORRUPTIO. 343 



CAPUT X. 

Vituli Jeroboamici — Eorum conficiendorum occasio — Rationes impulsivse, usus — 
Teraphim quales imagines et quomodo confectse — Nfxytytayrf/a Michese 
teraphim — Ephod Gideonis — JEneus serpens — Decem tribuum captivitas. 

I. AD in star vituli Aaronici longo post tempore duo alii vituli 
aurei a Jeroboamo sunt erecti. Hue enim refero superstitionis Je- 
roboamicse ortum et occasionem. Nimis coacta sunt, quse de Josepho 
quidam referunt. In ejus memoriam vitulum olim in JSgypto dica- 
tum fuisse aiunt; quod sane incertissimum. Deinde Jeroboamum 
Ephraimitam e stirpe Josephaaa, quo populum in suse familias vene- 
ratione retineret, hanc figuram elegisse, quam in sacris dicaret. Sed 
hsec dura nimis et coacta, uti diximus, videntur. Placet magis vituli 
Aaronici memoriam, hisce aliis conficiendis occasionem prasbuisse. 
Quanta enim in venerattone apud populum istum antiqua patrum 
suorum facinora, recte an secus facta, fuerint, testantur quse de aeneo 
serpente itidem eremitico, atque Gideonis ephod, aliaque memoran- 
tur. Horum autem vitulorum historiam refert Spiritus Sanctus, 
1 Keg. xii. 28-32. Consilii ineundi rationes Jeroboamicas latius 
exponuntur, 2 Chron. xiii. 6-9. Tota tribus Levi, atque piorum 
Israelitarum plurimi, Dei institutis adhaarentes, relictis avitis sedibus 
concesserunt in partes tribuum Jehudaa et Benjaminis; nam ut irent 
in ditionem Judaicam redirentque, quoties vellent, sine dubio iis 
liberum non erat. More enim eorum, qui rerum potiuntur, prae- 
sertim ubi coeunt regni novitas, et regnandi libido, omnem religionis 
praetextum in malam partem trahentium, eos, qui Hierosolymas 
adirent Deum colendi gratia, deficiendi a jugo suo consilium tuto 
inire potuisse, judicavit iste Jeroboamus; ac proinde earn iis omnem 
ademit libertatem. Quid quod ter quotannis omnes mares ex 
lege tenerentur se coram Domino ad templum sistere, cui praecepto 
si dicto essent audientes, necesse esset, ut toties subditis omnibus 
rex destitueretur, qui omnes in hostis sui infestissimi essent potestate. 
Begnum nullum, cui is mos erat, duraturum conjecit. Quid ergo 
ageret? an palam a Jehova ej usque cultu deficeret, populumque 
in idem scelus pertraheret? Id quidem probabile est, hominem 
nefarium, qui divina omnia humanaque ambitiorii suae postposuit, 
conaturum fuisse, si spes esset, populum, apud quern recens et preca- 
rium imperium obtinuerat, eo impietatis adigendi. In animum ideo 
revocat vitulum istum Aaronicum, ac eo modo, quern designaverat 
Aaron, Jehovam coli potuisse populo persuadet: 1 Eeg. xii. 28, 
" Inito consilio rex fecit duos vitulos aureos, et edixit Israelitis, Satis 
vobis ut non ascendatis Hieruschalama: ecce dii tui, o Israel, qui 
eduxerunt te e terra jEgypti." lisdem verbis utitur, quibus in sui 
vituli dedicatione Aaron. Jehovam autem in vitulis istis, quos non 
Deo ipsi, sed cultui Hierosolymitano opposuerunt, Jeroboamum et 



844 THEOLOGIZE MOSAICLE CORRUPTIO. [LIB. V. 

populum coluisse palam est. Sublato itaque postea per Jehu cultu 
Baalitico, hoc est, solari; huic tamen, Deum in vitulis adorandi, usque 
ad ultimam et seternam captivitatem, pertinaciter adhsesit decem 
tribuum populus. 

II. Hujus generis fuerunt r& B^nn. Primum inter Judseos me- 
morantur, Jucl. xvii. 5. Nonnulla de iis diximus in theologioe 
AbrahamicaB enarratione, ad Gen. xxxi. 19. Quid fuerint, nondum 
constat. "Imagines ad certum stellarum positum factaB, cum figuris," 
ait Grotius. Humana vero figura imagunculas factas fuisse, indicat 
historia Michalis filia3 Saulis, qua3, ut nuntios patris ad Davidem occi- 
dendum missos falleret, teraphim in lecto ejus posuit, quorum specie 
et figura decepti, ipsum Davidem a3grotantem se conspexisse arbi- 
trantur, 1 Sam. xix. 13. In speciem oris humani imagines factas 
fuisse scribit in Lib. Rad. R. D. K. Modum fingendi refert Elias in 
Thisbe. "Mactabant," inquit, " hominem primogenitum, cujus caput 
torquendo prescind ebant. Caput vero abscissum sale condiebant; 
scribebantque super laminam auream nomen spiritus immundi, atque 
ita incendentes candelas coram eo adorabant." Per mortuos vatici- 
natio, antiquis familiaris. Ut per viscera ejus deos consuleret, cata- 
mitum suum Antinoum occidit Imperator Hadrianus, deinde retulit 
deorum in numerum. Accensionis candelarum coram imaginibus 
mos apud nonnullos adhuc durat. Teraphim etiam in usu fuisse ad 
vaticinia elicienda, docet historia sacra : Zech. x. 2, " Teraphim 
locuta sunt vanitatem;" Ezech. xxi. 21, " Consuluit teraphim/' Eo 
autem modo, quern describit Elias, consecrata fuisse apud JudaBos, 
Judaicum est figmentum; neque enim ii in eorum usu alium deum 
prseter Jehovam colere, in animis habuerunt. Genus tan turn erant 
simulacrorum parvulorum, et portatu facilium, larium instar et pena- 
tum domesticorum. Argentum itaque illud, ex quo conflata fuere 
ista Micha3 idola, affirmat mater ejus, se " Jehova3 consecrasse ad 
facienda teraphim," Jud. xvii. 3. Valde etiam Michasse ammum 
oblectabat, quod Levitam sacerdotem obtinuisset, ver. 10, cui perinde 
iuisset, ex qua familia esset sacerdos suus oriundus, nisi statuisset 
Jehovam venerari, vid. ver. 13. Teraphim ista comitabatur ephod; 
hoc est, " amiculum sacerdotale linteum." Ea durasse ad captivita 
tem narrat auctor Lib. Jud. xviii. 30. Post captivitatem sine eis 
victuros Israel itas prsedixit, Hos. iii. 4 ; neque enim iis assentior, qui 
veri et falsi cultus ibi mentionem a propheta juxta fieri arbitran- 
tur. Ephod, inquiunt, Domino ; teraphim idolis. Sed utraque fuere 
superstitionis paratura ; neque enim Israelitis licitus magis erat usus 
ephodi, quam ruv teraphim. 

III. Hue etiam pertinet ephod Gideonis, Jud. viii. 27. De 
forma vestis, nihil opus est dicere, cum ea in libro Exodi pluribus 
describatur. Amiculum erat inauratum: primo victoriaB (wwdavvov, 
deinde mutatum in usum superstitiosum. Ephod ewsxdoxixus suim 



CAP. XI.] ECCLESLE JUDAIOE EEFORMATIO EZRAITICA. 345 

arbitratur Augustinus ; atque Gideonem omnia vestimenta pontifi 
calia confecisse, quo cultum Dei in civitatem suam Hophram per- 
traheret. Bono forsan zelo, sed eventu pessimo. Nam hsec Dei 
injussu instituebat; ipsum tamen Deum penitus non deseruerunt 
Gideonitae. 

IV. Omnibus nota sunt, qua3 attinent ad serpentem aeneum ere- 
miticum. In finem evangelicum primo erectum, deinde in usum 
superstitiosum translatum, summo cum contemptu fregit et abjecit 
rex pius Ezecliias. 

V. Atque haec fuere, si non omnia, saltern praacipua idola, cultus- 
que falsi media et instrumenta, quibus populus iste in idololatriam 
profligatissmius, in apostasia hac initiatus, rejecto primo theologia3 
Mosaicas fundamento se polluit et contaminavit. Foeda idololatri- 
arum harum colluvie volutantem, et insanabilem, ecclesiam decem 
tribuum, 2 Chron. xxxvi. 16, in captivitatem aeternam, sine spe aut 
promissione reditus, abduci Deus procuravit. De ecclesia Judaica 
pauca adhuc dicenda restant. 



CAPUT XL 

Defections ecclesiae Judaicse progressus, et eventus. 

I. PRIMUM theologiaB MosaicaB fundamentum, cultus arbitrarii et 
idololatrici introductione, repudiasse apostatas pluribus ostendimus; 
restat, ut paucis doceam, eos etiam aspernatos esse alia ilia ejusdem 
veritatis principia, quse parern cum illo primo locum in ista tbeo- 
logia occupasse, similiter ostensum est. Justificationem gratuitam 
et salutem aeternam Messiae meritis obtinendam et mediatione, do- 
cuit etiam ista theologia. Temporis decursu invaluit de justitia per 
opera legis, et ceremonialium rituum observationem error perniciosis- 
simus. Hac opinione inflatus contumax populus et sui plenus, 
magnifice in omnibus et ubivis se extulit, quasi solus dignus, quem 
Deus curaret. Etiam tandem spreta obedientia morali atque in 
vitia profusi, in unis sacrificiis et ritibus externis spem omnem col- 
locarunt. Erroribus his perniciosissimis obviam ivit Deus ministerio 
prophetarum. Sed nee eo a prava propriae justitias opinatione, eujus 
fermento saepissime turgent, qui ab omni justitia sunt remotissimi, 
dejecti fuere; sed ea demum defectionis hujus initialis pars magna 
fuit. 

II. Messige promissum, qui una cum justitia et pace seterna, novos 
cultus divini ritus institueret, abolitis istis Mosaicis ; qui ad tempus 
directione praestitutum impositi fuerunt, tertium constituit theologiae 
Judaicae fundamentum. - Absolutam ceremoniarum a&ternitatem 
somniare incipientes, hujus etiam principii curam abjecerunt. 



346 EGOLESS JUDAIC^ REFORM ATIO EZRAITICA. [LIB. V. 

III. Hsec erat defectio ilia partialis ecclesise Judaic83, quam sep- 
tuaginta annorum captivitate corrigere, Deo summa uteriti lenitate 
et misericordia placuit. Postquam enim se a sceleratis istis moribus 
et erroribus per ministerium propheticum populus divelli passus non 
est, atque insuper omni injustitia, libidine, rapinis, stupris, homi- 
cidiis et oppressionibus esset cumulatus, in earn conditionem redacta 
est ecclesia, ut partim ob constitutionem nationalem, partim quia 
multo maxima pars populi in defectionem consenserat, prorsus im- 
possibilis evasit ecclesia per bonorum separationem reformatio. 
Placuit ideo Deo ^ero/x^cv'av inferre catholicam, ut omnia, qua3 ad 
theologiaa Mosaicas observantiam pertinent, ab ipsis quasi fundamen- 
tis denuo ordiri posset populus in terram patriam redux. 

IV. Hunc itaque finem horrendum nacta est partialis ista ecclesiai 
Judaicas apostasia; urbe ipsa, et templo, totius cultus solennis sede 
unica, ferro et ignis vastatis et solo aaquatis, populus residuus in cap- 
tivitatem est abactus, cultus celebrandi totali facta intercisione. 

Y. Nondum vero Deus amorem suum omnem erga populum istum 
expleverat, nondum curam et spem omnem istius ecclesiaB abjecerat; 
aliam periclitationem, quod de animabus individuis somniant rab- 
bini, earn subire voluit. 



CAPUT XII. 

Captivitatis Babylonicae ad reformationem ecclesiae necessitas — Reformationis 
Ezraiticae capita — Synagoga magna restaurata — Ejus origo; opus — Festum 
tabernaculorum restitutum Deo gratum — Reformationis ecclesiasticse regula 
unica — Hohvyaplois repudiatio — Textus biblici accuratio — Punctorum He- 
braicorum origo. 

I. OMNEM curarn ecclesias in captivitatem deportatas Deum non 
abjecisse, et ex eventu patuit, et ipse piis per promissa sua fidem 
fecerat. Quin imo patri clementissimo pro maximis sceleribus brevis 
ilia psToixqaJa satis erat pcenarum. Alius erat ea durante, longe 
alius populi istius status, quam nunc est ejusdern populi separatis- 
sime a Deo disjuncti. Neque enim turn temporis aut verbo scripto, 
aut Spiritu Sancto, aut ministerio prophetico, aut spe reditus certis- 
sima destitutus erat. Veruin uti diximus, impossibile erat, ut ec 
clesia ista ad bonam frugem recuperaretur, sine totali observationum 
solennium intercisione. Cum enim templum sanctum esset, urbs 
sancta, totaque terra, sacerdotes ex una certa familia oriundi omnes, 
administrationes sacra3 ad locum unum alligatas, maxima parte sa- 
cerdotum populique corrupta et in defectione apostatica pertinaciter 
haBrente, transmigrate ex ecclesiaB sedibus catholica, reformationi 
necessarib prasstruenda erat. Exacto autem captivitatis tempore 
prsestituto, populum reducem sub auspiciis piorum principum, 



CAP. XII.] ECCLESLE JUDAICLE REFORMATIO EZRAITICA. 



347 



acerdotum, et prophetarum, absolutissimam ecclesise reformation em, 
normam theologies Mosaicae molitum foisse, testantur libri Ezras 
t Nehemiae, historic!; Ha,ggaei, Zecharise, et Malachiae, prophetic!. 

II. Reformationis autem istius, quam a primario ejus auctore 
zraiticam vocabimus, sex fuere partes solenniores, vid., — 1. Templi 

nstauratio ; 2. Magnae synagogse institutio ; 3. Diligentissima exem- 
larium librorum sacrorum consideratio ; 4. Verbi Dei praedicatio 
dula; 5. Solennis Cuthaeorum excommunicatio ; 6. A mixto po- 
>ulo separatio. 

III. Quae ad tempi! instaurationem pertinent, cum ab aliis ob diffi- 
Itates quasdam chronologicas plus satis sint vexata, neque ad insti- 

utum nostrum proprie pertineant, praeterire visum est. 

IV. Secundam partem reformationis Ezraiticae, statuimus syna- 
•ogae magnae, quae celebri fama inter Judaeos memoratur, institutio- 
em. r&nan noia ^:N , seu " viri magni synagogas/' reformatorum 

istorum usitatissima periphrasis est. Qui de ea plura scire velit, praater 
udasos, consulat Martin. Raymund. Pag. Fid. part, ii.cap. iv. ; Petrum 
alatin. Arcan. lib. iv. cap. vi.; Bodin. de Repub. lib. vi. cap. viii.; 
ron. Annal. T. i. A.C. xxxi. 10, 11, xxxiii. 19; Lorin. ad Numer. 
i. 16; Casaubon. Exercit. xiii. 5; Cappell. Vindic. pro Casaub. lib. 
ii. cap. ii. ; Cunse de Repub. Heb. ; Constant. TEmper. in Titu. Mid- 
oth. cap. v. sec. 3. 

Y. Synedrium septuaginta-unius-virale a Mose institution erat in 
eserto, quod comparate ad minores judicum concessus magnum 
mmuniter vocant. Illud nonnulli affirmant soli seculo eremitico 
nserviisse, neque durasse in terra Canaanaaa constitutis judicibus ant 
egibus; quos egregie falli docet Seldenus, synedriorum horum vin- 
ex acerrimus; qui tamen non negat, ea multoties intermissa fuisse. 
yriedrium hoc primo in loco restituit populus redux. Sunt, fateor, 
uibus ad stomachum non facit pars hasc eminentissima reformationis 
iticse; quaaque de ea dicuntur pro figmentis habent Judaicis; 
ipsi interea credere parati, quicquid Talmud mendax audet in tra- 
itionibus fingendis, modo in opinionum, quas fovent, commodum 
dat. Ast uti diximus, synodi hujus septuaginta-unius-viralis origo 
acra erat, ab expresso Dei mandate prodiens. Magnos autem viros 
illos et prophetas e captivitate reduces, in lege Dei instructissimos, 
reformationis omnimodaa zelo flagrantes, coetum istum, absque quo 
neque ordinem conservare potuerunt, neque auctoritatem, non restau- 
rasse, qui somniant, me rivalem non sunt habituri. Neque enim aliis 
in rebus ofBcio suo ita defuisse deprehenduntur, ut in hoc summoo 
utilitatis, et ad populi regimen necessitatis institute, negligentes eos 
fuisse suspicaremur. 

VI. Porro: ccetus iste reformatorum, non a membrorum ejus 
numero, qui precise erat determinatus, sed ob personarum dignita 
tem, quae eum constituerunt, " synagoga magna" xar s^o^v dictus 



348 ECCLESLE JUDAIOE REFORMATIO EZRAITICA. [LIB. V. 



est. Etenim confessorum plurimi, viri erant Sg&'cmuo'ro/, prophetse, 
et Spiritus Sancti amanuenses. Istiusmodi conventum a diebus 
Mosis, ecclesia ista nunquam viderat; nulli ideo mirum videri debet, 
si ea in sacram praxim reduxerit, quan a Deo instituta ab ipsis pene 
ecclesian primordiis spreta et neglecta jacuerant; atque si divina fre- 
tus auctoritate, nonnulla constituent circa ipsam Scripturam sacram 
in omnium fidelium in finem usque mundi usum et commodum. 
Ecclesise reformatio proxime accedit ad institutionem ejus primam. 
Necesse ideo erat, ut omnes isti prophetse et viri divini quasi unus 
essent Moses; magnum enim iis opus et arduum incubuit, quo 
multarum generationum ruinse erant reparandan. Summan autem 
diligentise, in omnibus ad normam theologian Mosaican examussim 
restaurandis, specimen, uno aut altero documento addere placet. 

VII. Primum esto festi tabernaculorum restitutio, Neb. viii. 14, 
16-18, " Cum invenissent scriptum in lege prsecepisse Jehovam per 
Mosem, ut considerent Israelite in tabemaculis in festo eorum mense 
septimo ..... Egressi populus .... fecerunt sibi tabernacula, quis- 
que in tecto suo, aut in atriis suis, ac in atriis domus Dei, etiam in 
platea portas aquarum. Sic cum fecissent tota congregatio ilia re 
duces a captivitate tabernacula, et considerent in ipsis tabemaculis: 
cum ita non fecissent filii Israelis, inde a temporibus Jehoshuan filii 
Nun, usque in diem istum, erat lantitia valde magna" Hoc est, 
quamvis festum septimi mensis observaverant, non tamen in taber- 
naculis consederant, a diebus Jehosbuan. Sed quid opus, inquies, 
fuerit institutum antiquatum, quod Samuel propheta, David rex, et 
Josias reformatorum ante captivitatem maximus omiserant, in usum 
revocare? Annon ultra tempora Davidica, quibus maxime floruit 
cultus divini observatio religiosa, in reformations respicere, merae 
erat et nimian curiositatis? At non ita Deo visum. Ut enim illud 
eorum officium sibi gratum et acceptum testaretur, illico per pro- 
phetam non tantum festum illud magnopere laudibus effert; sed 
in super ejus nomine cultum evangelii spiritualem introducendum 
celebrat, Zech. xiv. 16-19, nempe ut inde discerent pii reformatores, 
quanti esset apud Deum pretii omissis aliis omnibus considerationi- 
bus ad normam theologian Mosaics in opere suo severe et accurate 
attendere. 

VIII. Cum gentilibus etiam afcfurov pifyv, a diebus Solomonis vix 
sancte vitatam, e finibus ecclesian synagogam istam exterminasse mox 
ostendemus, sed et altius ascendemnt. Etenim consuetudini anti- 
quissimaB, a Deo vero nunquam approbate, plures uxores ducendi, 
atque ob causas leviculas eas dimittendi, quas legitimis tabulis sibi 
junxerant, quan apud totam gentem an ap^aiuv obtinuerat, se oppo- 
suerunt viri spiritu prophetian instructi, Mai. ii. 14-16, "Jehovah 
testificatus est inter te et uxorem adolescentian tuan, contra quam tu 
perfide agis: cum sit socia tua, et uxor fcederata tibi. Nam nonne 



CAP. XII.] EGOLESS JUDAIC^ REFORMATIO EZRAITICA. 349 

unam effecit, quamvis residuum spiritus penes ipsum esset ? Quid 

autem unam ? Qusesiturum semen Dei Sibi odio esse dismis- 

sionem, ait Jehovah Israelis/' Illustre adversus polygamiam testi- 
monium, quale alibi in toto Veteri Testamentp ante captivitatem non 
exstitit. Fateor, ambigua esse verba priora, ver. 15, '"TO ^C 1 ?"^, 
quas varie reddunt interpretes: " Nonne unus fecit?" "Nonne fecit 
unum?" Ka/ ou/c &M.OS eiroiqffs ; "Et non alius fecit/' "in^ enim cum 
sit generis masculini, feminam denotare non posse videtur. Sed 
vocem femininam ab ea derivatam non habet. Nam J">n? non es t a b 
, qua? JTiriK pareret, sed ab *$, ut docet R. D. K. in Michlol. 
Nil minim ideo si TJK genere feminine aliquando usurpetur, prout 
vi ejus acceptionis neutraliter significat, Zech. xi. 7, verba etiam se- 
quentia non alium sensum admittunt. De uno Abrahamo nescio 
quid nugatur Targum Jonathanis. Sed verba manifesto interpre- 
tanda sunt, aut de unica femina initio creata, prout eorum sensum 
jeddere videtur ipse auctor et Scripturas interpres optimus, Dominus 
noster Jesus Christus; aut de consilio unici Dei, unum marem 
unamque feminam matrimonio legitimo jungendi. 

IX. Verba etiam, quibus de repudiis agit propheta, ambiguitate 
omni non carent, ver. 16: n j n< I ^P^ ^^ ^F" 1 ?- Hieronym. " Cum 
odio habueris earn dimitte, dicit Dominus/' Antiqua versio Angli- 
cana, " If he hate her, let him put her away;" quam lectionem in 
margine retinet tralatio regia, quaa tamen in alium plane sensum 
verba interpretatur, " The LORD saith that he hateth putting away," 
ad mentem Spiritus Sancti. Cum enim verba elliptice ponantur, is 
sensus, qui sine supplementis arbitrariis proximus est ut fundant, est 
amplectendus. Absolute ideo ponitur rw ; et Deus se istud rb mittere 
odio habere testatur. 

X In hunc modum jacta sunt prima reformationis ecclesiae Ju- 
daicse ex captivitate reducis, iundainenta. Ipsissirnas Dei institu- 
tiones originarias, utcunque per tot secula antiquatas et oblivioni 
traditas, summa fide et diligentia indagantes, iis sanctissime adhse- 
serunt. 

XL Sacrse Scripturse accurationem proximo in loco memoravi- 
mus. Is maximus ecclesise thesaurus, cui sub Dei cura, spiritusque 
administratione exsistentiam suam in tenis debet. Hsec totius refor 
mationis lex unica; quae ideo primo in loco accuranda. Exemplaria 
antiqua summa fide servata apud se Ezram et socios propheticos 
habuisse, nemo juste ambigere potest. Eis correctissime describendis, 
atque meudis ex aliis, quse durante dispersione irrepere potuisse non 
est impossibile, tollendis, operam summam navarunt. Omnium col- 
lationi ascribunt nonnulli initium 1^31 ^p. In toto autem opere 
usi sunt prsesentissimo Dei afrlatu et ductu. Literas vero antiquas, 
quibus a prophetis, ad eorum exemplar, quse Deus ipse primus ex- 
aravit, verbum sacrum scripserant Spiritus Sancti amanuenses, Ezram 



350 DE PUNCTATIONIS HEBRAICLE OBJGINE. [LIB. V. 

mutare, nee voluisse, nee debnisse, nee potuisse, nee opus habuisse, 
ante probavimus. Est et aliud figmentum, quod apud magnos ali 
quot viros, secius quam oportuit, fidem adeptum est; totam scilicet 
sacram Scripturam amissam, ab Ezra memoriter restauratam et 
scriptis commissam. Mendacium ineptissimum, simul et blasphemia ! 
Deus ne sirit, ut quis in posterum curse, providentiaB, et amori ejus 
in ecclesiam istud convicium faciat ! 

XII. Ad textus biblici accurationem Ezraiticam punctationis 
Hebraicse inventionem pertinere, viri doctissimi arbitrantur. Illo- 
rum sententias eatenus accedo, ut earn maxirae probabilem censeam. 
Postquam enim in ecclesia Judaica desierit ministerium propheti- 
cum, alios quoscunque opus illud suscepisse cogitare est religio. Sive 
ideo ipsis literis vocales coaBvas fuisse dicamus, sive ab Ezra excogi- 
tatas, perinde est, cum divinam eis originem utraque sententia as- 
cribat. Sunt autem, qui totam punctationem Hebraicam, sZpqpa 
esse statuunt rabbinicum post-Talmudicum. Quid autem in causa 
hac sentiam, cum instituti ratio id exigat. posse me sine cujusquam 
hie vel alibi offensione proferre spes est; quamvis baud ita ex hae 
parte prospere successit alius conatus, quo glocitantem ab ovo ex- 
cluso gallinam inscius absterrui. 



DIGRESSIO. 

De punctationis Hebraicae origine. 

I. EzRAM atque collegas ejus, synagogaa magna3 assessores, dum 
sacras Scripturas accurarent, punctationem Hebraicam invenisse, 
cum ante tempus istud solis viginti duabus literis consonantibus in 
scribendo uterentur Judaei, virorum magnorum sententia est. Ego 
quidem illorum opinioni refragari nolo, qui vocales literis coaBvas 
fuisse statuunt, neque in ea pertinaciter persistere; cum illi etiam 
qui punctorum originem Ezras ascribendam ducunt, plane divinam 
fuisse asserant. Nemini ideo post Ezrse tempora punctationem 
Hebraicam, qua mine Dei beneficio utimur, assignaridam esse, ea 
sententia est, cujus patrocinium digressione hac suscipimus; seu quod 
eodem recidit, ortum illam habuisse divinum et infallibilem. Sunt 
enim nonnulli, qui rabbinos quosdam post-Talmudicos earn excogi- 
tasse arbitrantur; nee arbitrantur modo, sed et aliter sentientes con- 
tumeliis excipiendos ducunt. Illprum autem sententiam, quo minus 
examini subjiciam, haud terret immanis, qua utuntur, confidentia. 
Etenim iras, et verba sesquipedalia, quoe quasi veritatis causam 
agentes, animis fastidio et nimia sui opinione elatis, aut studii par- 
tium fermento inflatis, obtendunt nonnulli, qui spernere, aut saltern 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBRAKLE ORIGINE. 351 

negligere non didicit, exulceratis hisce temporibus veritatis defen- 
dendaB spem omnem et curam abjicere necesse habebit. 

II. Cum primum sane in hoc sententiarum divortium a viris doc- 
tis itum esset, perpauxilli momenti visum est, utcunque lis dirime- 
retur. Elias Levita pene solus est, qui in sententiam de novitate 
punctationis propendit inter JudaBos. Is vero, cum partem legis 
oralis, quam umbram, aut nubem deperit gens superstitiosissima, 
illam semper fuisse statuerit, a rabbinis tantum scriptis mandatam, 
de divina ejus auctoritate securus est. Etiam forsan ei perinde 
erat, utrum a Deo ipso, an a magistris, qui tantum non Dei locum 
occupant, profecta censeatur. Christianorum qui sententiam istam 
primi amplexi sunt, quae ex ea mala ortum ducerent, cogitation ibus 
suis providere non poterant. Postquam autem in temerandis sacris 
Scripturis nonnullorum audacia toleranda esse desierit, atque indies 
progrediatur, ne dx/vjjrou niliil tandem aut sacrum in sacris relinqua- 
tur, eorum omnium, qui debita verbi divini reverentia tenentur, 
omnes HebraicaB veritatis apices sanctissime tueri, interesse videtur. 
Etenim ex uno hoc, de punctorum Hebraicorum inventione rabbinica 
et arbitraria, errore, mala plurima in ecclesiam Dei, veritati sanc- 
tissimaB perniciem minitantia se effudisse videmus. Hinc singula 
verba sacraB Scripturge, seorsim ab omni cum aliis connexione, tan- 
quam totidem, opinor, signa hieroglyphica, considerari et expend! 
debere, quidam affirmant; Scripturas sacras in ista punctorum dis- 
positione seu fixatione, qua nunc utimur, a JudaBis esse corruptas, 
alii; hos inter est Bellarminus, de Verb. Dei, lib. ii. cap. ii. Textus 
Hebraici sensum sine punctorum ope a nobis percipi non posse, con- 
tendit Johannis Morinus; atque ideo cum puncta incertorum homi- 
num studio in omnibus fallibili, in nonnullis aperte falso, ortum 
suum debeant, textum ilium Hebraicum regulam et normam fidei 
esse non posse, Exerc. lib. i. cap. ii. lit corrigatur ideo ad exemplar 
vulgataa versionis Latinae, optat Gregorius de Valentia, torn. i. dis- 
put. v. qusest. 3. Eu^^a istud rabbinicum, non usque adeo perfec- 
tum esse, quin melius fieri possit, alius, quern honoris causa, atque 
ob rationes alias, non nomino. Punctationem a quopiam mutari 
posse pro libitu suo, modo commodior sensus verborum per istam 
mutationem eliciatur, alius censet. Addit Cappellus, discrimina plu 
rima inter textum Hebraicum et versiones antiquas, Grsecam pra3- 
sertim TM LXX., hinc ortum duxisse, quod ilia facta sit ante 
punctorum inventionem, ac proinde secuta sit lectionem istam, quaB 
tune in usu fuit, a qua in sua punctatione multoties recesserunt 
MasorethaB. Vereor autem, ne hac data porta, a curiosis et pruri- 
entibus hujus seculi ingeniis, praBsertim si audacisB accesserit dili- 
gentia, majora adhuc opinionum portenta exspectari possint. Quem- 
admodum inter viros doctos lis base non ita pridem agitata fuerit, 
Buxtorfium praBsertim et Cappellum, neminem latet, qui hsec nosse 



352 DE PUNCTATIONIS HEBRAIC^ ORIGINE. [LIB. V. 

curat. Quse a nonnullis aliis nuper dicta sunt, ab iis mutuata sunt 
pene omriia. Irao quosdam rabbinorum testimony's pro pnnctorum 
novitate nequaquani adeo stipatos incessisse, nisi Clarissimi Buxtorfii 
eousque arassent vitulo, ut quse ille sibi objiciendo protulisset, in 
usum simm convertissent, compertum satis habeo. 

III. Biennium jam est, -et quod excurrit, ex quo ego lingua nos- 
tra vernacula, super hac qusestione de punctorum origin e nonnulla 
scripsi, et edidi. Ea ita non nemo excepit, prout ilium decet, qui 
ad honorem suum pertinere sentit, maximum aliorum pra3 se ferre 
contemptum. Corniculam istam coloribus nudare, quibus fretus nil 
non sibi arrogat, facile esset, si ea res jam ageretur. Sed id prassens 
institutum nostrum non patitur. Neque permitteret, in molem 
inexspectatam crescens quod pras manibus opus est, ut omnia, qua3 
ad quaBstionem hanc enodandam, litemque decidendam spectant, 
quod ab initio statui, hie loci persequar. Rationum ideo momenta, 
quibus nixus in sententia de origine divina punctationis Hebraicce 
adhuc persevero, paucis perstringens, atque objectiones prsecipuas, 
quibus earn oppugnare nonnulli contendunt, examini subjiciens, ad 
ea, quse de reformatione Ezraitica dicenda restant, pertendam. 

IV. Primo ideo ab usu catholico, et possessione argumentamur. 
Tanti thesauri possessio non facile est deserenda. Tota Dei ec- 
clesia punctationem hanc scripturarum Veteris Testamenti habet in 
peculio. Magnum in eo beneficium situm esse non negabunt sen- 
tentiaB nostrae adversarii. Exemplaris ullius punctatione antiquioris 
null ibi gentium exstat monumentum. Nulla ergo adversus posses- 
sionem afferri potest prsescriptio legitima. ConjecturaB sunt, quic- 
quid ex parte ad versa dicitur. Verum quidem est, plurima esse 
exemplaria, atque etiam ab ornni retro antiquitate olim exstitisse sine 
punctis exarata. Nullum vero exstare ei tempori coaBvum, quo novi- 
tatis punctorum patroni ilia inventa esse fingunt, ipsi, opinor, con- 
fitebuntur. Legitima ideo est possessio, et a vetustate rite inducta 
prasscriptio. Est inter Seldeni libros, qui nunc in Bibliotheca Bod- 
leiana asservantur, Pentateuchus antiquissimus duobus voluminibus 
pulcherrime descriptus ; versibus autem Hebraice et Chaldaice alter 
nating ita ut textui ubivis adhsereat Targum. Ad primum libri 
aspectum statim deprehendi, puncta vocalia addita fuisse et inserta 
longe post literarum scriptionem. Testantur id scribendi modus, et 
atramenti color. At vero codicem istum nonnisi aliquot secula post 
fictam rabbinorum punctationis inventionem exaratum fuisse, plu- 
rimis indiciis ostendi potest Quamvis autem arguinentum hoc per 
se non sit satis validum ad totam litem hanc dirimendam, si tamen 
gravissima rationum momenta in contrarium non proferantur; virium 
abunde satis ad objectiones depellendas, habere reperietur. Nugas 
grammaticales, unius aut alterius vetusti scriptoris de punctis silen- 
tiurn, argutationes sopliisticas, conjecturas incertissimas, atque id 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBRAIC^ ORIGINS. 353 

genus alia, ad Dei ecclesiam ex possessione liac ejiciendam sufficere, 
qui concedet, is facilis est, si quid ego judico, in causa non sua. 
Argumenta ideo, quse ad evertendam punctorum originem divinam 
proferri solent, sequali libra, nee hue nee illuc propendente, cum iis, 
quse pro ea militant, non sunt ponderanda ; ciim ex hac parte etiam 
pendeat possessionis hujus momentum, quod prius loco moveri debet, 
quam rationes adversse, pari passu incedere censeantur. In rebus 
autem aliis pauci sunt, qui tanta socordia et riegligentia laborant, 
ut facile se ita circumscribi patiantur, et ex bonis hsereditariis ex- 
pelli. Agat quisque quod volet; ego sane non nisi invitus, et ra 
tion ibus oppressus, de hac possessione cedam. 

Y. 2. Ipsius rei natura !|- ovpavov non ej avfyuvuv earn esse lucu- 
lenter ostendit. ©s/ov n ubivis spirat. Ab initio ad finem usque 
iibrorum sanctorum, sui similis, sibi constans, ubique sincere et in- 
aJlibiliter sen sum literarum determinans, Spiritns Sancti mentem 
iidicat et enunciat, ha?c punctatio. *Ev<rraaiv unam in contrarium, 
quse alicujus sit momenti, asternum non reddent c/ e? havriac,. In 
obscurissimis, et mysteria profundissima occultantibus, prophetiis, in 
quibus intelligendis Judsei omnes talpis sunt cseciores, atque ab ad- 
ventu Domini nostri Jesu Christi semper fuerunt, maxime hoc elucet. 
Nollent, spero, viri graves et docti, lucem illam, quam locis sacraa 
Scripturse innumeris affert punctatio, incertissimanim conjecturarum 
pretio vendere, nisi adesset. a^irpia a.v8o\x%$. Accentus autem quos- 
dam superfluos esse et inutiles, scheva mutum frustra ssepe addi, et 
multiplicari sine causa, atque istiusmodi XewroXoy/af, quas in gram- 
maticce reformatione ad hypothesin suam innuit Cappellus, adeo 
frivolas sunt et ineptas, ut mirer, viros doctos iis insistere, et in ani- 
mum suum unquam inducere potuisse. Uniuscujusque apicis in 
sacris Scripturis rationem se rite tenere, puto, non dicent viri docti: 
certe qui mihi dixerunt, scriptis scilicet et libris editis, apices quos- 
dam in punctatione Hebraica prorsus inutiles esse, et accentus super 
fluos, scio; at quis illis idem dixerit nescio; neque in tanta causa 
fid em et auctoritatem tricis grammaticalibus, et audacibus prsetumi- 
dorum hominum conjecturis, adjungere animus est. Dicunt alii, 
punctationem Hebraicam non usque adeo opus perfectum esse, quin 
corrigi, emendari, et perfectius reddi possit. Eos autem cur sui opi- 
nione elatos nimis, aut quo alios fastidiosius contemnant scientes, 
volentesque se magnincentius, quam pro meritis gerere, judicem, 
causaB non una3 sunt. Age vero; si viri sint, et placet, vires tentent. 
Illico videbimus, quantum " distant aara lupinis." Illi, illiusque sapi- 
entiaB, qui punctationem edidit, si se ruperint, nunquam sequabunt. 
Per instantias agant, aut non proderit vana verba effimdere, quorum 
est croXOs vofios evQa KKI ev6a. Quisquis serio opus hoc perpenderit, 
perfectum, 'divinum, absolutissimum illud inveniet, aliorum operum 
Dei simile, quibus addi nihil potest, nihil detrahi. Emendanti aut 

VOL. xvn. 23 



354< DE PUNCTATIONIS HEBRAIOE ORIGINE. [LIB. V. 



corrigenti dicam, *lp1fl-{>K HOn^O -»bT ? [Job. xl. 32.] Neque sane ego 
satis mirari possum, quid doctis hominibus in mentem venerit, isti- 
usmodi opus, cui in quoquam emendando impar semper fuerit, atque 
etiamnum est tola doctorum natio, indoctis quibusdam nebulonibus, 
subsidiis omnibus cum spiritualibus, turn scientise secularis, desti- 
tutis, ascribere. 

VI. 3. In qusestione hac, qua? de facto est, ipsorum Judaaorum 
testimonia non minimi sunt momenti. Omnes hie idem sentiunt; 
punctationis scilicet origin em fuisse divinam. Ipse Elias Levita, qui 
pene solus inter suos sonorum apertorum per apiculos designationem 
Masorethis Tiberiensibus post-Talmudicis ascribere ausus est ; earn 
tamen legis oralis a Deo ipso in Monte Sinai traditae partem fuisse, 
neque minus sancte et illibate conservatam, quam si a primo ortu 
scriptis commissa fuisset, ubivis contendit. Sed scriptionem istam 
Mosi aut Ezraa constanter assignant, eorum plurimi, et doctissimi. 
Qui id testimoniis evictum videre velit, adeat CL Buxtorfii disserta- 
tionem doctissimam de punctationis Hebraicaa origine, et Josephum 
de Voysin in prasfatione sua eruditissima ad Pugionem Fidei Mar 
tini Raymundi. Cum autem ego alibi dixissem, rabbinorum testi 
monia in hac causa multum valere, eos ideo ipsi punctationi in- 
veniendaa idoneos censeri debere, regestum est. At iniquissima3 com- 
parationis istius fatuitas ipsa se prodit. Etenim rem divinitus factam 
fuisse aliqui testari possunt, saltern neque se, neque patres suos illam 
fecisse, qui revera rei ipsi faciendas omnino impares sunt et inepti. 
Sed ut HebraBorum testimoniis illudant, contentionem non esse 
dicunt de vocalium sonis, sed de signis tantiim. Hebraaos enim eos- 
dem semper vocalium sonos, quibus etiamnum utuntur, habuisse, 
atque ita linguam istam nunquam vocalibus fuisse destitutam, agnos- 
cunt. Discriminis hujus observationem ad litem hanc totam diri- 
mendam, tanti momenti esse, non ita pridem nonnemo arbitratus 
est, ut effrenato animo in me invaserit, quod controversiam hanc 
enarrans, illius nullam rationem habendam duxerim. Ast ego in 
quasstione versari, utrum Hebraei omnes ad tempus usque Masore- 
tharum Tiberiensium penitus essent muti, suspicari non potui. Si 
enim vocalium sonis destituti fuerint, muti etiam fuere, neque unum 
verbum perfectum eloqui potuerunt unquam. Per literas enim ipsas 
sine vocalium sonis apertis, nihil profari posse, norunt " qui nondum 
sere lavantur." Eo ideo sensu linguam Hebraeam vocales habuisse, 
non tantum prius quam cuiquam in mentem venerit illas notis vel 
figuris exprimere, sed etiam ante vel unicarn literam consonantem 
scrip tarn aut exaratam, qui rationibus, et argumentis probare con- 
tenderit, causa opus habet sine dubio, qua facile " licet esse disertum." 
Interea punctorum, non sonorum investigamus originem. Sed quo- 
niam causaa suas interesse judicant novitatis punctorum patroni, ut 
discrimen illud inter sonos et figuras vocalium in hujus quasstionis 



CAP. XII.] BE PUNCTATIONIS HEBRAIOE ORIGINE. 355 

agitatione diligenter perpendatur, age concedamus, Hebrseos ante 
punctorum inventionem mutos non fuisse, sed ceterorum hominum 
more locutos. Illinc autem, quid in causse suaB subsidium exsculpere 
possint, adhue nobis exspectandum. 

VII. 4 Utilitatem summam, si non absolutam necessitatem punc 
torum atque aecentuum, ad textum sacrum rite intelligendum, quo- 
niam alibi exposuerim, nolo hie pluribus narrare. Omnium, judicio, 
qui lingua Hebraica in sacrarum literarum studio unquam usi sunt 
serio, ista permitto. Egregium testimonium ex libro Bahir in hunc 
finem profert B. Bechai, sec. r6ep; Exod. xiii. 17, KMin&O MYTipj |W 
puan K3i;a "m WIDE^D n wi Kmian ;— hoc est, " Sunt puncta cum 
literis legis Mosis qualis est anima vitas in corpore humano." Si 
autem lux ilia ccelestis, quaB ex fixatione et restrictione sensus ver- 
borum, quibus utitur Spiritus Sanctus, veritati feneratur, ingenii 
et arbitrii humani effectus esse censeatur, quanta mala inde illico 
oritura sunt, quaeque fidei praejudicia, nemo facile conjicere potest. 
Couatus aliquorum, quos egessit ista suppositio, ingrata admodum 
est memoria. Hinc textus Hebraici incertitudinem et obscurita- 
tem, per versiones correctionem instituendam, etiam et conjecturas, 
si modo quis modeste iis uti velit, ipsorum nimirum judicio, qui 
ut, in eonjecturis doctis concinnandis, artifices peritos se ostentent, 
omnem Dei hominumque reverentiam abjicere parati sunt, sine 
horrore et indignatione justissima, eonjecturis dubiis, incertis, imo 
ineptissimis nixos, nonnullos jactantes, vidimus. Pejora etiam ad- 
huc nos pertimescere cogunt prurientia et ambitiosa hujus seculi 
ingenia. Amoveantur puncta vocalia, accentus distinctivi omnes, 
nudse literse, sen potius ita nudataB maneant, nulla per librum ullum 
distirictione adhibita, unoquoque vocabulo puncto aliquo prout sit 
apud Samaritanos, aut saltern imaginario, a reliquis diviso, quanta 
malorum ilias, quanta scandala et pericula ecclesiam inundarent, illico 
pateret. Quia autem omnia ista ita amoveri et abjici possint, imo forsan 
et debeant, si incertorum hominum, rabbinorum Judaicorum supy/un, 
sit tota punctatio, ratio nulla, qua3 alicujus moment! sit, afferri potest. 

Aiunt verb, literas istas VIH quas matres lectionis appellant, atque 
n, ante punctorum inventionem, vel vocales fuisse, vel vocalium 
loco usurpatas, quarum beneficio omnibus incommodis istis, qua3 
vocalium absentiam comitari videntur, facile lectores mederi po- 
tuerint; puncta etiam per Masorethas Tiberienses non ad arbi- 
trium seu pro libitu apposita fuisse, atque ideo illorum auctoritate 
punctationem non niti. Ast ego primum libenter scirem, utrum 
eaB solum literse, quas matres lectionis appellant, quae nunc in sacro 
textu apparent, in eum finem usurpatas fuerint, an etiam additae et 
insertaa aliis in locis omnibus, in quibus vocis sonus earum prassen- 
tiam exigit. Si eas solum usurpatas olim fuisse dicent, quas etiam- 
num textui adhasrent, iisque in locis, vocibusque, in quibus persistunt, 



256 DE PUNCTATIONIS HEBRAIC^ ORIGINS. L LI3. v - 

luce raeridiana clarius est, illas vices vocalium supplere non potuisse, 
neque defectum earum compensare; cum innumeraB voces sint, in 
quibus neutiquam appareant, neque aliquoties, ubi adsunt, recte 
pronunciation! inserviunt, si modo present! punctationi fides ulla 
adhibenda sit; necesse enim esset, ut unica K omnes pene sonos 
apertos per se redderet, quod quam ridiculum esset imaginari nemo 
non videt. Sin vero dicent, olim in textu multiplicatas fuisse istas 
vocal es, atque ad soni vocum normam ubivis scriptas, et e.g., ^J^ 
scriptum fuisse "1K3&O, scire velim, quinam illi fuere, qui ausi fuerunt 
tot literarum millia a Deo ipso et prophetis in sacris Scripturis exa- 
rata, evellere et abjicere, vel quando id factum fuisse suspicemur? 
Ut Judseis audax hoc facinus adscriberemus non patitur illorum aut 
religio, aut superstitio. Eorundem hominum non est, quoties una- 
quaaque litera in totis bibliis usurpetur sancte in rmmerato habere, 
et tot millia sponte abjicere. Plagaa ideo, quam, veritatis luci et 
Scripturarum perspicuitati infligit de novitate punctorum sententia 
novicia, figmentum hoc mederi non vult. Originem autem literarum 
harum vocalium ope Hebraicum textum characteribus Grascis ex- 
pressisse, quod etiam pnetenditur, nullis aut rationibus aut testi- 
moniis evincitur. Nudis afnrmationibus, suspicionibus, conjecturis in 
tanta causa locus ut ullus assigrietur, baud asquum est. Ex usu Judas- 
orum, vel ex punctis ipsis lingua? HebraicaB pronunciationem discere 
potuit ; ita ut ad textum Hebraicum characteribus Grascis repraBsen- 
tandum fictitio ipso subsidio et imperfectissimo nihil opus habuerit. 
Deinde Masorethas Tiberienses non ad arbitrium propriuin Scrip- 
turas punctasse, quse responsionis supra positae pars altera est, 
Judsei futili de lege orali traditione freti, cum aliqua verecundia 
et specie probabilitatis praatendere possunt, alii non item, qui scilicet 
oralem istam legem superstitiosorum hominuni figmentum esse ag- 
noscunt. Est tamen, qui in defensione novitatis punctorum, vicies 
neque sine contumeliis in contrasentientes asserit, Masorethas istos 
Scripturam punctasse secundum lectionem usitatam, qua3 mentem 
Spiritus Sancti rite exhibuit, et non ad propriuin arbitrium ; videa- 
nius ergo, quid hie rationis sanas subsit, quod cuiquam persuadeat, 
Masoretharum istam fictam punctationem pretio ullo habendam esse. 
" Bibliis/' inquiunt, " puncta afExerunt Masorethse secundum lec 
tionem turn temporis receptain et usitatam." Apud quos verb, 
inquam, lectio ilia recepta erat, qua3 punctorum affixionis norma 
constituitur? Scilicet apud illos ipsos Masorethas. Eo enim tern- 
pore, quo facinus hoc factum fuisse aiunt, an Christian! ulli fuerint, 
qui textum Hebraicum intellexerint, incertum est. Masorethse ergo 
Biblia punctarunt secundum lectionem inter ipsos receptam. Ea 
spes est. Quamvis pessimos eos nebulones fuisse, si qui fuerint, et 
quidvis pro libitu fingendi audacia perpetuo utentes, alibi ostendi- 
mus ; esto vero, quod in hoc incepto expedivit iis esse probos. 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBRAICLE ORIGINE, 357 

Quid turn porro, " genuinum Spiritus Sancti sensum lectio ea ac- 
cepta exhibuit, cui in punctis affingendis attendebant." Istius vero 
sensus qui quaeso judices erant et arbitri? Ipsi sine dubio Masore- 
thae. Itaque Masorethae non pro arbitrio suo sed sectmdum lectionem 
inter eosreceptam, et sensum, quern optimum et verumjudicaverunt, 
punctaaffixerunt; id ego si negarem, quo modo quaeso evinceret ad- 
versarius? an eos fide bona in aliis rebus versatos ostendet? non faciet 
unquam; an testes adducet? nullos habet; neminem autem unquam 
ab historico exegisse juramentum, docet nos Seneca. Agamus ideo 
ex aequo et bono, et concedamus, quod probari non potest. At vero 
ista invicem non repugnant: proprio judicio in discernenda lectione 
vera, et sensus Spiritus Sancti investigatione uti potuerint, cum tamen 
nullam formam aut normam punctationis habuerint, atque ita judices 
arbitrarii esse operis, quod instituerunt; nisi nemo quidquam agere 
pro arbitrio censendus sit, nisi agat perverse. Aliud quidem esse 
judicium rigidum, aliud arbitrium affirmat Marcus Tullius in ora- 
tione pro Roscio. At nusquam leges judices arbitrarios constituis- 
sent, si necesse esset, ut qui statuat quidquam pro arbitrio, illud 
statuat sine judicio. Nos sane cum aliquid aliorum arbitrio permit- 
timus, non id volumus, ut in sententia ferenda de nobis rebusque 
nostris animis propriis indulgeant, nulla aequi aut recti cura adhibita. 
Cum itaque ego Masorethas puncta Bibliis pro arbitrio affixisse 
dixerim, nihil aliud intellexi, neque intelligere potui, quam id opens 
eos confecisse propriis j udiciis utentes, confiden tesque. Scientia ideo, 
peritia, judicium et integritas rabbinorum Tiberiensium, quae omnia 
vitiosa nuce baud emerem, secundum hanc sententiam, unicum fun- 
damentum sunt praesentis lectionis codicum omnium Hebraicorum. 
Nemo enim est mortalium, qui usum exemplarium, quae etiamnum 
sine punctis exarantur, didicit, nisi ope punctorum. Sed traditione, 
inquis, non proprio judicio freti, lectionem a patribus acceptam 
exhibuerunt in ista sua punctatione; verum quam fidi fuerint tradi- 
tionum custodes, quam periti ineptissimarum fabularum, imb blas- 
phemiarum horrendarum sub nomine traditionum antiquissimarum 
consarcinatores et venditores, quasi id sibi laudi duxissent, omnia 
veritatis vestigia evertisse funditus, nolo hie pluribus dicere, cum 
res sit manifesta et postea dicetur. Istius ideo traditionis, cum ipsi, 
si non promicondi, tamen custodes et conservatores propria auctori- 
tate constituti essent, nondum liberamur, quo minus uni istorum 
nebulonum fidei in lectione totius textus Hebraici nobis innitendum 
sit. Dicunt vero porro, veram textus lectionem non tarn traditione 
orali conservatam fuisse, postquam lingua ista vernacula esse desiit, 
qmitn ipsa textus scriptione, quae semper integra mansit. Sed et 
hoc etiam mihi mirum videtur; neque enim faciles explicatus ad- 
rnittit, quomodo vera scriptioni praeservari lectio possit, per scriptum 
illud, quod legi non potest. Libenter enim scirem, cum literae sine 



358 DE PUNCTATIONIS HEBRAIC^ ORIGINS. [LIB. V. 

apertorum sonorum seu vocalium usu effari non possint, atque quid- 
vis significent pro ejus qui sonos istos adjungit libitu, quomodo ex 
iis depend eat vocalium discrimen, et usus legitimus. Sed istis 
diutius insistere non placet; ne in istiusmodi disputatores itemm 
inciderem, qui consequentias perniciosas, quas inveheret inventio 
punctorum rabbinica, cujus patrocinium susceperunt, iis imputanda 
ducerent, qui de divino illorum ortu sunt securi. 

VIII. 5. Porro: sententiae de origine punctorum antiqua et sacra 
vires accedunt, et auctoritas, ex incertitudine et fluctuatione auctorum 
sententise contrarise in ortu illorum assignando. Ezram puncta in- 
venisse nolunt; quis ideo operis auctor? quando, ubi terrarum vixit? 
in quern finem opus suscepit? cujus jussu, suasu, aut auctoritate? 
Quern, quos habuit operis spyodiuxrag, arbitros, ju dices; quid de sus- 
cepto et absolute opere, censuerint aut statuerint ii, quorum maxime 
interfuit, ut examussim perageretur? omnia ista eos ignorare aut 
ipsi profitentur palam, aut est probatu facile. Commune dicitur 
opus fuisse Masoretharum Tiberiensium. Nempe sic dixit Elias 
Levita. Seculo post Christum natum quinto absolution fuisse, ali- 
qui statuunt, sexto alii, septimo aut octavo Morinus. Quid autem 
si dicerern, Masorethas istos Tiberienses nullos fuisse ; atque hujus 
sententias auctores, quo fingerent, puncta a Masorethis istis fuisse 
excogitata, finxisse prius ipsos Masoretbas? An ex probata ulla 
historia, ex rerum praBteritarum monumentis, me falsi convincerent? 
sat scio, eos non posse. Fateor quidem, circa annum 350, cum 
Hieronymus in Faustina esset, Judasos scholam obscuram et in- 
gloriam habuisse in urbe Tiberiadis. An eo loci duraverint, ad 
tempus cui necesse habent opus hoc imaginarium assignare ejus fic- 
tores et fabri, incertum est, etiam improbabile. Ea enim erat gentis 
turn temporis conditio, ut nullibi inter E/omani imperil fines, quod 
toties caadibus, dissidiis, et bellis concusserant, magno aliquo in 
numero diu tuto consistere potuerint. Eo etiam ipso in loco, quo 
opus hoc confecisse dicuntur, non longe ante magna clade affecti 
sunt a Gallo, Constantii Imperatoris legato. Abs illo tempore, an 
schola3 ullius MasorethicaB vestigium Tiberiade hasserit, protinus est 
incertum. Porro: omnia quorum inter Judseos scientia, aut doc- 
trina unquam ulla fuit, in oriente circa Babylonem, ubi sedes quietas 
magis occupaverant, diligentius turn temporis exculta fuerunt, quam 
in Palaastina. Cum per seculum jam unum et alterum aeque pene 
ac pisces muti fuissent rabbini occidentals, ex oriente prodiit mag 
num illud et consummatissimum fabularum et nugarum opus Tal- 
mudicum, quod Babylonicum vocatur Paucos, obscures, ignobiles, 
nullius nominis aut pretii homunciones, aliis ejusdem professionis 
insciis viris celebribus, et inconsultis, tantum opus suscepisse et per- 
fecisse, eorum est credere, qui iis omnibus, qua3 in causas commodum 
cedant, fidem adhibendam facilem habent, et in procinctu. Porro: 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBRAIC^ OEIGINE. 359 

qui scripta ulla Judaica vel a limine salutavit, scit, Judaeos omnes 
esse, atque a rejectione final! semper fuisse insolentissimos rerum a 
se, suisque, uti sibi videtur praeclare gestamm praecones. Tantum 
in arena hac sibi semper caverunt, ne vera tacite praeterirent, ut falsa, 
ficta, inaudita, ubivis promant mentientes impudentissime. Jam 
vero inventi hujus divinissimi, cui par nihil unquam aut aequale ea 
gens extulit, altissimum inter ipsos per aliquot secula est silentium. 
Post mille annos tandem prodiit quidem Elias, qui opus hoc Maso- 
rethas quosdam Tiberienses excogitasse suspicatur. Nemon' erat, qui 
divini istius artificii ortum inter inventores ipsos scriptis antiquitati 
committere potuerit, praesertim cum tanta esset ejus gloria et utilitas, 
ut nullibi terrarum, Christianus aut Judaeus, doctus aut indoctus 
repertus sit, qui usui, aut perfection! ejus in parte aliqua, aut in 
toto, aut in minimo apice contradicere, vel voluerit, vel ausus sit? 
an credibile est, tanti conatus, prospero exultantis successu, famam 
apud gentem traditionum omnium etiam de rebus futilibus et nihili 
retinentissimam, intra brevis sevi spatium penitus interiisse? Fateor, 
me tanturn credulitatis in peculio non habere, unde istiusmodi con- 
jecturarum portentis fid em adhiberem. 

IX. Punctationem Bibliorum praestantissimum inventum fuisse, 
nemo, opinor, negabit. Plane dicendum, nil oriturum alias, nil 
ortum tale. Immortale berieficium in ejus usu accepit ecclesia. 
Viri docti sunt, qui statuunt, earn ad veram sacrarum literarum in- 
telligentiam absolute prorsus et indispensabiliter esse necessariam. 
" Sine punctis," in quit Marcus Mann, in prsefatione sua ad Lexic. 
Hebr., "nulla certa doctrina de hac lingua tradi potest; cum omnia 
possunt diversimode legi, uti futura sit major confusio unicse hujus 
linguae, quam ilia Babylonis." Et Rudolpbus Cevallerius, de E/udi- 
mentis Lingua3 Heb. cap. iv. : " Quod superest de vocalium et accen- 
tuum antiquitate eorum sententiae subscribo, qui linguam Hebraeam 
tanquam omnium aliarum ap'/sTuvov absolutissimum, plane ab ini- 
tio scriptam fuisse confirmarit; quandoquidem qui contra sentiunfc, 
non modo auctoritatem sacrae Scripturae dubium efficiunt, sed radi- 
citus meo quidem judicio convellunt, quod absque vocalibus et dis- 
tinctionurn notis nihil certi firmique habeat." In eadem sententia 
est Franciscus Junius, Animadvers. in lib. ii. cap. ii. ; Bellarmini de 
Verbo Dei; ubi ex Johanne Isaaco, ex Judseo Christiano, " eum, qui 
Scripturas sine punctis legere aggreditur, equo ap/aX/i/wr^ comparat " 
Non dicam, quae de Jovinianis literis Hieronymus, post alium quen 
dam de Plautinis; "has praeter Sibyllam leget nemo;" possum 
autem illud poetae usurpare, doxog S' JT/ -ratr/ rtrvnrai ; ita undi- 
quaque in nudis literis se offerunt difficultates. Et notatu digna 
sunt, quae habet Engelbertus Engles in praefatione sua ad lexicon 
Valentin! Schindleri. " Sunt/' in quit, " multi doctissimi clarissi- 
mique viri, qui ideo quod quidam Judaeorum rabbini longe post 22 



360 DE PUNCTATIONIS HEBRAICLE ORIGINE. [LIB. V. 

alphabet! literas, puncta ab hominibus inventa esse asserunt, uno 
eodemque tempore cum consonantibus Hebrseorum vocales non ex- 
stitisse existimant; verum loca Scripturae e multis pauca modo enu- 
merata, si attentius considerentur, perspicimm evadet, puncta una 
cum 22 literis aut orta esse, aut Scripturam olim ceraa instar, nunc 
in hanc partem, nunc in illam fuisse flexibilem. Et si puncta ab 
hominibus sunt inventa, sequitur necessario, Scripturam hoc nostro 
tempore auctoritatem habere non divinam sed humanam." Inde illud 
Aben-Ezra3, in Statera Lingua? Sancta?, DWBH jn *?y 1JW ETVS b 
vta yoBTi K? £ ratfn *6; — hoc est, " Quascunque expositio non fuerit 
juxta rationem accentuum, ne acquiescito ei, neque audias earn." 
Similia habet aliis in ]ocis; addam tantum qua3 habet Com. in 
Exod. xx. 1 : Knni>D3 niDBoi* ^ni nio^a on DW^ITI jm nitan DPI roBi:o ; 
— " Scito dictiones esse quasi corpora, et accentus quasi animas ; 
corpus autem est animas quasi vestimentum." 

X. Idem sentit theologorum, qui in hac palaastra exercitati sunt, 
pars longe maxima, Concedunt quidem libenter pontificiorum non- 
nulli, textum Hebraicum semota punctatione, aut non omnino, aut 
vix et imperfecte admodum intelligi posse. Deinde magnorum quo- 
rundam virorum, qui in scriptis suis obiter et aliud agentes, omnibus, 
qua3 ad cansam hanc spectant, neutiquam pensitatis, sententiam in 
ea pra3cipites nimis tulerunt, concessiones in rem suam audacissime 
rapientes, mirum quanta audacia sacram veritatem Hebraicam tri 
umph ent, tanquam inutilem et vix aut ne vix quidem intelligibilem. 
Imo non desunt, qui illis, qui divinam punctationis originem nrmis- 
sime credunt, eo quod ex illoram senteiitia, qui ortum illius rab- 
binicum statuunt, earn posse, etiam et forsan debere e medio tolli 
asserant, dicam grandem impingunt, quasi in sacras Scripturas in- 
juriis, et id molientibus, unde multum textus perspicuitati decederet. 
Eadem ratione Socinianus quispiam me Christum cultu religioso 
adorandum esse negare dixerit, quia negem, eum ita adorandum 
esse, nisi esset summus ille et unicus Deus, cum ipse persuasissimum 
habeat, eum Deum ilium summum non esse. In hoc igitur omnes 
viros doctos suffragatores habemus; tanti scilicet ad verum et genu- 
inum sacras ScripturaB sensum percipiendum momenti esse punc- 
torum vocalium, et accentuum usum, ut iis remotis, omnia pene 
mira confusione turbata, incerta sint futura. Verum quidem est, 
eos qui veram textus lectionem ope punctationis sunt assecuti; 
atque notitiam ejus sensus, quern verba punctata, et loca accentibus 
distincta effundunt, retinent, aliorum mecliorum ope in studio Scrip- 
turarum multum proficere posse. Supponamus vero ; puncta ista 
excogitata nunquam fuisse, sensum et intellectum omnem, quern 
eorum beneficio e sacris Scripturis hausim.us ullo modo, vel imme 
diate, vel mediantibus aliorum studiis et laboribus abjiciamus peni- 
tus; nudas literas accedamus praaconceptarum sententiarum vacui; 



CAP. XII.] DE PTJNCTATIONIS HEBRAICLE ORIGINS. 361 

illico videbimus, in quantas difficultates, incertitudines, et tenebras 
simus conjecti. Cum enim uniuscujusque arbitrium, pronunciationis 
vocum, lectionis sententiarum, pausarum et distinctionum omnium 
norma constitutum fuerit, quis prohibebit quin in lites inextricabiles 
et perniciosas statim incident tota doctorum natio. 'Egaywiwi/ illud 
verbum Deiunicum erit t u%\ov epidos. An axiv^rov quidquam et indu- 
bitatum in eo relinquerent superba et luxuriantia ingenia, scientiaB 
opinione pertumida, aut de doctrinae fam& laborantia, plane incer- 
tum; imo potius nihil tale relictura, pene certissimum. Punctatione 
hac nituntur omnia ilia media, quibus in lingua ista addiscenda uti- 
mur, etiam profectus in solida illius cognitione adjumenta plurima. 
Istis omnibus (non hac aut ilia conjugatione prout Cappello placet, 
cum omnium eadem sit ratio) abjectis, sine quorum ope et beneficio 
ne Judaai ipsi, qui toti sunt in linguae hujus studio, aliquid certi, cui 
inniterentur, haberent, litibus asternis non tarn lata fenestra, quam 
porta decumana certissime aperietur. Quisquamne enim pene est 
hominum paulo doctiorum, qui non verecundaretur, quemque igna- 
via3 suse non taederet, si nihil novi excogitare possit, quod, se judice 
et teste, conduceret ad veram et genuinam sacrse Scripturse lectionem 
emendandam, et sententiarum distinctiones rite figendas et consti- 
tuendas? Neminem autem illico inventum iri censebimus, qui, ut se 
artificem illo praestantiorem, aut in conjecturis doctis concinnandis 
peritum magis ostentet, molimen ejus dejiceret? Hospes sit oportet 
in omni re literaria, criticd praBsertim, qui aliter sentit. Sed nihil 
opus est, inquiunt, ut prsesens lectio aut punctatio in quoquam 
mutetur. Ast, inquam ego, ut opus aliquod ita sacrum habeatur, 
ut illud in quoquam mutare, aut quidquam in eo novare nemini jus 
sit, illud necesse est, ut ei accidat vel ab operis ipsius praastantia, vel 
insuper a summa et inviolabili auctoris auctoritate. Ubi sola prse- 
stantia et ratio operis prsetenditur, 83quum est, ut praestantia et ratio 
ilia accurate et diligenter perpendantur, unde constet baud frustra 
obtendi. Institute autem examine, ea, quse rationi rectos minus 
congruere videntur, abjicere, examinatori integrum est et liberum. 
Quo minus autem in hac causa ita fieri debeat, nihil est, quod vetat. 
Commentum hoc punctationis prsestantissimum quidem esse dicunt, 
atque idcirco non facile in quoquam rejiciendum. Bene habet; sed 
libero examini ob prsestantiam non eximitur; nihil minus; imo ubi 
per mutationem illius lectio examinatoribus judicibus verier, aut 
sensus commodior elici potest, cum per meritum tantum examini 
subjectum locum suum tueatur, non modo licita sed etiam necessaria 
erit ista mutatio. Ha3C vero de omnibus sententiis, imb de uno- 
quoque vocabulo dici debere, palam est. Age igitur vires tentenfc, 
totam vim ^oga<rr/x^i/ hie exhauriant critici, conferant hue annotatio- 
num plaustra, condant novas lectiones, sensus novos; abiit — periit— 
naveni ascendit — fidissimus iste veritatis sacra3 ciistos, recepta3 scilicet 



362 BE PUNCTATTONIS HEBRAIC^ ORIGINS. [LIB. V. 

lectioms reverentia. Multa, fateor, a novitatis punctorum patronis 
proferuntur, in solutione argument! ab impossibilitate linguam istam 
(iiscendi, et sensum Scripturae pluribus in locis genuinum assequendi, 
semoto punctationis beneficio, ductum. Johannes Morinus rem ita se 
vere habere fatetur, ac impossibilem plane linguae hujus cognitionem 
accuratam ; illosque ridet, qui Masorethas punctatione sua rectam lin 
guae pronuntiationem observasse arbitrantur. Yerum est, linguam 
Hebraeam vocibus, ad alias linguas comparatam, paucissimis contineri. 
Ast illinc baud facilis, aut disci expedita redditur. Etenim quamvis 
voces seu dictiones paucae sint, multae tamen sunt ejusdem significa- 
tionis ; et nulla pene est, quae non plures admittat ; plurimse, multas. 
Esedem literae varias, saepe diversas plane signification es exbibent. Ill 
notum est. n»^, "Salomo" est, et " perfecta," et "retributio," et " ves- 
timentum." Innumera istiusmodi exempla peti possint ex quolibet lin 
guae hujus vocabulario, et concordantiis. Dum sane vernacula esset, et 
ab innumera hominum turba quotidie prolata, non difficile admodum 
erat, uniuscujusque vocis vim rite percipere, et usu retinere. Cum 
autem in usu communi esse desierit, et nemo homo esset, cui patria 
erat et vernacula, totaque in uno libro asservaretur, ut recta ejus pro- 
nunciatio con tinuaretur, nisi ex textus libri ipsius consideratione, plane 
est impossibile. Graecam linguam accentibus olim caruisse, nonnulli 
urgent; et tamen intellectui satis expositam. Sed qui accentus 
Graecos cum punctis et accentibus Hebraicis conferendos statuit, is 
neque -horum, neque illorum usum aut munus in alterutra lingua, 
satis percipere videtur. Lingua Graeca illam habet amplitudinem, 
ut omnia pene in ea redundent. Deinde tanta est in ea regularis 
vocum variatio, atque ex se invicem in constructione dependentia, ut 
accentus parum aut nihil ad orationis intelligentiam conducant. 
Paucissima sunt verba, quag in temporibus quibusdam, literis iisdem 
constantia, per accentus sensibus distinguuntur. In Hebraea omnia 
aliter se habent; minima est vocum variatio; dependentia in orationis 
serie rara et abrupta ; ellipses frequentissimae, vocum ambiguitas pene 
infmita. Et tamen in ipsis Graecis, ubi vox vere ob defectum accentus, 
quod non saepe accidit, dubiae est significationis, labi baud est difficile. 
Exemplum sit magni Hieronymi Kapopafia. Scripsit Eusebius in 
Chron. ad n. M.CCCaXXVI. : EHIMENIAH2 TA2 A0HNA2 KA- 
0AIPEI. Vertit Hieronymus, "Epimenides Athenas subvertit," pro 
"lustrat;^ cum dubium est, utrum xaQouptt'Si'n xadaipei legendum esset; 
sed res nota est ex historia; non enim subvertit, sed sacrificiis lus- 
travit terram Atticam Epimenides. Etiam, quod nonnulli putant, 
ipsum Aristotelem fugit verus sensus dicti proverbialis, cujus meminitj 
3 Nicom. cap. V., Ovdsis ZKUV irovqpbe, ovd' axojv fAaxap. Cum per irovq- 
p6$ improbum intelligat, accentu in ultima, cum sine dubio tfovqpov 
accentu in prima, hoc est aerumnosum et laboriosum intelligat di- 
verbium. Nam KOVTJPOS et (Aanap rite opponuntur; -rov^pos et 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBKAICLE OKIGINE. 363 



neutiquam. Eadem est ratio, eadem etiam significatio vocis 
quae improbum, et ^o^%og quae eum, qui aerumnosam vitam agit, 
significat, utraque vox fAo^porarof reddit; unde quaestio ista ex 
ambiguo apud Athenaeum Deipnos. octavo, Stratonico proposita : 
T/i/g£ g/V/V 01 {Mx&qpoTaroi ruv h Ha/ApvlJa, cum Pamphyliorum et 
misera esset vita, et latrociniis infamis. Imo maximos viros ali- 
quoties verborum sensu deceptos fuisse, ubi vox ambigua nullo 
accentu distincto occurrit, quamvis attenta totius ffepioxys considera- 
tio sensum unum praecise exigere videatur, exemplo sit ipse Marcus 
Tullius, post homines natos Greece et Latine doctissimus. Is Tuscu- 
lanarum primo, cap. xlii., verba Leonidae ad Lacones contra Xerxem ita 
pugnaturos, ut crederent, se sine dubio morituros in praelio, ita refert, 
" Pergite animo forti, fortasse apud inferos ccenabimus." 'Apiff-ov est 
prandium; significat etiam bello optimum seu fortissimurn; ab &pqg 
diductum. Diodorus autem Siculus lib. xi. cap. ix. ait, Leonidam eis 
prsecepisse ra%su$ apiSro<7ro{sTff&oc,r dixit, 'Apiffrarsl vel, 'ApcroTo/s/rs <ra- 
%sws! hoc est, "Propere prandete/' Hunc sensum avndsffeug ratio exi- 
git; scilicet "ccenaturi apud inferos/' Ad oppositionem autem Cicero 
non attendens, et fyusrav accipiens quasi diceretur [ut apierefaiv] ab 
apt <frog, quod virum fortem significat, transtulit, "Animo forti pergite." 
Sunt ad manum hardens alia3, sed male instituta comparatio non 
permittet me diutius iis insistere. Dices fortean auctoritati etiam 
eatenus niti punctationem, ut nefas sit penitus earn abjicere. Ab 
auctoribus autem, nee aliunde, omnem habet auctoritatem. Ut illuc 
ideo, quo pertendimus, veniamus, quinam juxta illorum sententiam, 
qui punctationis originem divinam oppugnant, ejus fuerint auctores, 
paucis considerabimus. 

XI. Qui ab Ezra Biblia punctata fuisse negant, uti antea dixt- 
mus, id operis uno ore assignant Masorethis quibusdam seu rabbinis 
Judaicis Tiberiensibus. In tempore designando contrarias tenent 
sententias. Post absolutum utrumque opus Talmudicum, quod 
huic punctorum svpfoan prsevium statuunt, Masorethas aliquos 
Tiberiade vixisse conjiciunt; idoneo enim ullo argumento aut testi- 
monio probare non possunt. Scholam quidem eo loci aliquot ante 
seculis Judasos habuisse, fatemur, desertam vero et desolatam turn 
cum Talmud Babylonicum confectum est, fuisse dicimus. Demus 
vero, quoniam id nimis vellent viri docti, rabbinos aliquot Judaicos, 
plures paucioresve turn temporis Tiberiade vixisse; qui qualesve 
fuerint, quidque illorum doctrinse, judicio, integritati, ascribendum 
sit, nihil injuriose de fama illorum detrahentes, despiciamus. 

XII, Nolo ego hie ea repetere, quaa alibi scripsi de JudaBorum 
post templi secundi et finalem gentis a Deo rejectionem statu, con- 
ditione, et obduratione horrenda. Prsesenti institute satisfaciamus 
ea subjiciendo, qua3 cum omnibus nota sint, a nemine negari possunt 
Maximum olim Judaeorum privilegium fuisse, on !*v0ri£0»|tfttii ra XO//OE 



364 DE PUNCTATIONIS HEBRAIOE ORIGINE. [LIB. V. 



ro£ ©soi?, narrat apostolus ad Rom. iii. 2. Illo autem jamdudum exci- 
derant; neque enim eorum curse, aut fidei, Verbum ullatenus amplius 
est commissum. Etenim fcedere divino patribus eorum verbum 
erat concreditum, Esa. lix. 21, illo cum per infidelitatem excidissent, 
atque Dei populus et ecclesia esse desiissent, ipsius verbi non nisi 
nialse fidei possessores esse cceperunt. Cum jure ad usum verbi 
legitimo, Spiritum Sanctum etiam amiserunt penitus, eodem scilicet 
foedere promissum. Quid autem in, vel circa Dei verbum ab illis, 
quibus nullo modo est concreditum, atque Spiritu destitutis, exspec- 
tari debeat facile esset ostendere, nisi isti horrendo essent exemplo. 
Illotis manibus, conscientia et mente impuris ad sanctissimum Dei 
verbum accedentes, omnia sacra foede contaminant ipsi ab omnibus 
COntaminati; etenim ^f^iatf/j^svoig KO.I aKiffroig ovdzv xadapbv aXXa //£- 
{Aiavrat avruv xai 6 vovg xaf q 6Wsi&n&$ ; uti de illis ipsis loquitur 
apostolus ad Titum, cap. i. 15. Deinde eatenus a vero Spiritus Sancti 
in verbo sensu percipiendo abfuerunt, ut toti veritati, quae in libris 
istis, quos manibus quotidie terebant, unice continetur, obstinate, 
pnefracte, et pertinaeissime se opposuerint. Quicquid in tota Scrip- 
tura ad Dei gloriam, quicquid ad propriam ipsorum salutem pertinet, 
id omne iis maximo odio fuit et abominationi. Imo a tempore 
Eabbi JehudaB Principis, qui Mishnam composuit, et deinceps, novam 
quandam religionem superstitiosissime coluerunt, abs ilia patribus 
pnescripta, seu theologia Mosaica plane alienam; Christiana3, cui 
ilia altera famulata est, e diametro oppositam. Etenim horribili 
Dei malediction e, ob repudiatum et occisum Filium suum sanctissi 
mum, mundi Servatorem, continue pressi, novis sceleribus a nexu 
ejus et pcena nequicquam se expedire sategerunt; stupidi interea, 
bonarum artmm omnium, et scientiarum, historiaa omnis, omnium- 
que in vita humana utilium supra fidem omnem ignarissimi. Maxi- 
mos eorum magistros genus hominum fuisse ineptum, futile, delirum, 
magicum, idololatricum, superstitiosum, indoctum, pravum, docet 
utrumque Talmud; in portentosis autem fabulis excogitandis ita 
occupatum, ut pariter in arenam descendisse videantur mentiendi 
certamine invicem se superaturi. Qui ab istiusmodi homuncionibus 
propudiosissimis, vanis, stultis, mendacibus, maledictis, atque Deo 
exosis, punctationem Biblicam prodiisse, atque illico ab omnibus 
Judseis et Christianis sine ullo examine prasvio, aut hsesitatione 
quacunque, in norm am lectionis omnis, cum privates turn publics, 
etiam et expositionum et interpretationum omnium, receptam et 
adhibitam sibi persuaserit, credulitatem stiam sine me rivali solus 
est habiturus. 

XIII Scio quidem, viros doctissimos, argumentis aliis, atque plu- 
ribus in hac causa usos esse; mihi quse apud me ejus sunt momenti, 
ut abs ea sententia, quas eorum auctoritate munita est, discedere 
non possim, nolim, breviter indicasse sufficiat. Habent etiam viri 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBRAIOE ORIGINE. 365 

docti, qui originis punctationis rabbinicae patrocinium suscepe- 
runt, quas sententiae suae obtendunt rationes, quae considerandae re- 
stant. 

XIV. Primo autem in loco magnorum aliquot virorum nomina, 
quibus potior est sententia, quae punctorum novitatem astruit, recen- 
sent. Centum vero aut eo circiter ab hinc annis, impossibile fuisset 
cuiquam hoc argumento uti. Yix seculum est, ex quo percrebuit 
audax haec conjectura; neque tantum stabilitatis habet, quin minor! 
ternporis spatio spes est ut evanescat. Quamvis autem is sim, quo 
nemo doctorum hominum nominibus libentius assurget, quo minus 
tamen Lie loci in argumento, quod abs aliquorum testimonio sumitur, 
multum desudem, causas non unae sunt. Cum enim haud minora 
nomina, nee tenuiori in re literaria fama viri celebres [minime] desint, 
quos istis facillimum esset opponere, nullam ex istiusmodi non tarn 
testimoniorum, quam hominum conflictu, litis hujus decisionem sequi 
posse, prudens lector judicabit. Praeterea viros doctos non ea dili- 
gentia, quae par est, in auctoribus citandis semper uti comperior. 
Exemplo sint, qui Valentinum Schindlerum laudant, quasi sententise 
de inventione punctorum rabbinica astipularetur ; qui in voce ^2& 
ostendit, se judicasse ea etiam Ezraa seculo fuisse antiquiora. Aliqui 
dubitant; alii obiter et aliud agentes litem hanc transigunt; qui 
data opera sententiae istius defensionem susceperunt, oppido pauci 
sunt. Eorum vero nonnullos, qui merito suo magni nominis in 
theologia et ecclesia Dei fuere, dum viverent, atque adhuc sunt 
apud non ingratos posteros, si prospicere potuissent, in quern finem 
quidam verbis eorum uterentur, non nisi accurate pensitatis ra- 
tionum momentis quidquam in causa hac pronunciaturos fuisse 
arbitror. 

XY. Secundo, dicunt, "Antiquas literas Hebrasas Samaritanas 
fuisse; Samaritas autem puncta vocalia nunquam habuisse; ideoque 
neque veteres Hebrseos." Resp. Nisi viris doctis ad sententiam 
suam confirmandam argumenta deessent, incertissimis istiusmodi 
conjecturis haud dubio non niterentur. Literas antiquas Hebrseas 
eas ipsas fuisse, quae etiamnum in usu sunt inter Judaaos, superius 
probavimus. Etiam incertum plane, an Samaritae olim in scribendo 
punctis vocalibus usi sunt. Usos fuisse affirmat Postellus. Neque 
est, cur quisquam miretur, excellentis istius artificii usum et peritiam, 
stultum populum istum amisisse. Porro : esto, quod Ezra literas 
antiquas repudiaverit, novis vel excogitatis, vel aliunde mutuatis; 
qua quaeso inde ratione sequi videatur, eum novarurn istarum lite- 
rarum inductione, puncta etiam non invenisse? Sed quoniam 
argumentum hoc ipsi tandem, qui eo prius usi surit, tanquam im- 
belle et inutile abjecerint, causa nulla est, cur illud ulterius per- 
sequerer. 

XVI. Tertio, dicunt, "Judasos in synagogis librum legis sine 



366 DE PUNCTATIONIS HEBRAIC^ OEIGINE. [LIB. V. 

punctis scriptum, quern tantum non adorant, sed Mosis autographum 
reprsesentare affirmant, asservare ; Israelitas etiam in China inveniri, 
in quorum libris antiquissimis puncta non apparent, cum eorum 
nonnulli sexcentis ab hinc annis scripti fuerint ; unde constare aiunt, 
non Mosen aut Ezram, sed rabbinos post-Talmudicos punctationis 
Hebraic® artificium excogitasse." R. Argumentum hoc quam levis, 
imo nullius sit in hac causa momenti, alibi ostendimus. Kespon- 
sionum capita hie tan turn transigemus. Dicimus ideo primo ; praxim 
istam Judceorum catholicam esse, seu toti genti in omnibus ubivis 
synagogis communem, nullo idoneo testimonio probari; nostraautem 
nihil refert, quid pauci Juda3i occidentales in synagogis suis faciant; 
cum nos penitus lateat plurimorum praxis. Secundo, neque anti- 
quam esse quisquam adhuc ostendit; consuetudinum illarum syna- 
gogicarum plerseque superstitiosse et idololatricas, plurimse novicia? 
sunt, post-Talmudicce omnes. Tertio, ipsi Judaai, saltern eorum 
plurimi doctissimique constanter negant se praxi ista docere velle, 
Biblia antiqua punctata non fuisse, cum ipsi adhsereant sententioe 
de punctationis totius divina origine. Quarto, liber iste synago- 
gicus quam vis puncta non habeat, habet tamen 1TD1 "Hp, quae non 
magis a Mose fuisse, quam ipsa puncta concedent, qui utuntur hoc 
argumento. Aut vero non probat codex, seu mos potius quorundam 
JudaBorum, puncta non esse literis coaeva, aut probat l^HDI np textui 
ita esse. Quinto, dicunt, qui in rem suam praxin hanc Judseorum 
synagogicam audacissime arripiunt, rabbinos ob duplicern causam 
puncta excogitasse; primo scilicet, ut lectio textus sacri redderetur 
magis expedita; atque aliis asque ac sibi facilis; deinde ut nonnulli, 
qui minus docti essent, eorum ope textum Biblicum legerent in syna 
gogis; ipsi ideo concedunt, codices punctatos olim in synagogis legi 
solitos. Imb certissimum est, antiquitus Judaaos 'EXX>ji//^oi/rag versione 
legis Graaca in synagogis usos fuisse; ita ut ex moderna hac nonnul- 
lorum consuetudine nihil certi colligi possit. Sexto, consuetudinis 
hujus rationes alias reddunt ipsi Judsei; earum nonnullas nos alibi 
ex AzariaB Imre Bina, cap. lix. } recensuimus. Qui vero regulas istas 
viginti et unam perpendet, quas in describendo codice, qui in sacris 
synagogicis usurpandus est, necessario observandas esse statuunt ma- 
gistri, facile perspiciet, eos non sine causa codicem non punctatum 
usurpare, curn plane impossibilis sit regularum istarum omnium in 
punctis describendis accurata observatio. Praacipua autem si non 
unica consuetudinis hujus ratio in eo consistere videtur, ne quis 
scilicet in synagogis publice legem legere praasumat, donee usque 
adeo peritus sit, ut omnia puncta cum vocalia turn accentualia, 
exacte observare possit in codicum lectione, quibus non exarantur. 
Nam librum istum recitantes, non solum omnia puncta vocalia dili- 
gentissime pronunciando distinguunt, sed unumquodque etiam voca- 
bulum ad accentuum modulationem cantillant. Alia etiam ratio, 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBRAICLE ORIGINE. 367 

forsan omnium verissima, quam et nos alibi indieavimus, hujus con- 
suetudinis, colligi potest ex eo, quod verissime pronunciat Johannes 
Morinus, Grammat. Samaritan, cap. xxv. " Scriptura," inquit, " ejus- 
modi longe pluribus sensibus obnoxia est, quam quae dictiones cum 
suis vocalibus describit, atque ideo mysticis interpretationibus, quae 
ex sola traditione xarponapadoru disci possunt, alia longe fertilior." 
Denique ; esto quod per librum hunc Mosis avrtypapov se referre 
velle dicant; quod eorum nonnulli fingurit ad unius vocis instar, 
absque ulla verborum distinctione exaratum fuisse ; at Ezram Biblia 
non punctasse, inde nullo modo sequitur, nihil ideo omniiio ad litem 
hanc dirimendam confert ista Judaeorum praxis. 

XVII. Quarto, adducunt testimonium Eliae Levitae, qui circa 
annum 1520 in Germania vixit. Is non tantum aperte affirmat, 
Masorethas Tiberienses post-Talmudicos puncta invenisse, sed pluri- 
bus argumentis id probare satagit. Quid quseso deinde? " ergo sen- 
tentia ista verissima est/' Quid ita ? ob quam enim causam majons 
apud nos auctoritatis esse debeat unus Elias, quam alii plurimi, aetate 
illo longe priores, doctrina baud minus celebres ? facile esset illius 
testimonium non tantum numero, sed et pondere aiiorum obruere. 
Sed ratio, inquiunt, non deest, cur unius Eliae potior debeat esse 
auctoritas, quam aiiorum omnium ejusdem professionis magistrorum 
contrasentientium. Quaenam autem ilia ? Judaei, inquiunt, semper 
gestiunt ea omnia sibi suisque ascribere, qua3 in gentis honorem ulla- 
tenus cedant. In eum finem impudentissime nullibi non mentiun- 
tur. Istis ideo in propria causa loquentibus fides nulla est adhibenda. 
Ast vero cum Elias earn sententiam amplectatur, qu33 antiquitati 
atque adeo punctorum honori multum deroget, non nisi veritatis vi 
coactus in earn discessisse putandus est. Sed longe aliter se res 
habet. Post natum nomen rabbinicum nihil unquam aut ab istis, 
aut a tota gente factum est, quod cum prseclaro hoc invento com- 
parari possit. Quid quaeso magnificentius fingi poterat in gentis 
honorem, quam eorum nonnullos ea fuisse sapientia et sensus Scrip- 
turarum peritia instructos, ut potuerint, ea vero sanctitate et fideli- 
tate, ut voluerint punctationem Biblicam, opus omnium consensu 
consummatissimum et utilissimum, quod post homines natos in lucem 
prodiit unquam, invenire, et proferre? ausim dicere, adversaries 
omnes divinae originis punctorum libentissime concessuros, totam 
gentem Judaicam, ex eo die, quo a Deo rejecti fuerunt, nihil unquam 
aut suscepisse, aut perfecisse, quod cum illorum inventione confe- 
rendum sit. Non negarem, magistrorum nonnullos, postquam philo- 
sophiae peripateticae, a Saracenis in lucem et usum hominum recupe- 
ratae, operam dederunt, ineptire desiisse, atque ea scripsisse, quae 
aliquo cum fructu legi possint. Antiquiores autem omnes Mishnicos 
Talmudicosque nihil praeter deliria, somnia, fucos, mendacia, consar- 
cinasse, consentiunt docti omnes, et res ipsa testatur. Punctationem 



S68 DE PUNCTATIONIS HEBRAICLE ORIGINE. [LIB. V. 

summo cum judicio, conscientia, veritatis amore et cognitione sacris 
literis affixam esse, nemo est, quod sciam, qui negat. Nihil ergo est, 
quod in gentis totius, in magistrorum Tiberiensium honorem seque 
cedat, nihil quod aeque Christianos omnes rabbinis in servitutem 
manciparet, ac figmentum istud Elianum, de inventione punctationis 
rabbinica. Et sane admodum probabile est, non aliam ob causam 
in earn sententiam delatum fuisse Eliam, quam quia probe intelli- 
geret, ea semel admissa et stabilita, omnes sacrarum literarum studi- 
osos necesse habere agnoscere, se immortali beneficio rabbinis istis 
Tiberiensibus devinctos esse. 

XVIII. Addunt praaterea testimonium Aben-EzraB, cujus major 
est antiquitas et auctoritas. Is vero comment, in Exod. xxv. [31] ha3C 
verba habet, " Yidi in libris, quos examinarunt sapientes Tiberiadis, 
de quibus jurarent quidam ex senioribus eorum, quod ter diligenter 
considerarunt omnem dictionem, omnem punctationem, et unam- 
quamque vocem plenam et defectivam, et ecce scriptum erat jod in 
dictione i" 1 ^^, sed non sic inveni in libris Hispanias et Gallise, nee 
in ultramarinis." Facile perspicient lectores, eos testimoniorum 
penuria admodum laborare, qui istiusmodi producunt, quse tantum 
absunt, ut sententiae, quam assertam vellent, suppetias ferant, ut 
plane confirment contrariam. Dicunt, fateor, "Tiberienses codices 
istos examinasse, ut scirent, utrum punctatio exacte responderet 
verse pronunciationi." Apud ipsum auctorem autem nihil tale oc- 
currit. Tantum affirmat, eos codices istos examinasse, ut scirent 
scilicet, utrum exacte scriberentur. Neque quasstio, quam agitat, 
de puncto aliquo erat, sed de litera ^'orf, quam voci n ^^ inesse de- 
bere ex accurate codicum istorum examine apparere docet. Istorum 
ideo codicum (quo clariiis de auctoritate eorum constet, quos ipse 
viderat, quibus jod in voce ista exarata invenitur), scriptorum aliquos 
jurasse, se omnem vocem, omnem dictionem, totamque punctationem 
diligenter examinasse, dicit; ad normam scilicet antiquorum istorum 
exemplarium, quas penes se habuerunt; neque magis hinc sequitur, 
eos puncta excogitasse, quam ipsas literas, cum omnem vocem, dic 
tionem omnem, hoc est, literas omnes, non minus quam punctationem, 
examini subjecerint. Nihil aliud ideo de senioribus istis Tiberiensi 
bus refert K. A. E. quam eos jurasse, se codicum istorum scriptionem 
(quorum unum ipse viderat) literis et punctis constantem diligen- 
tissinie examinasse 

XIX. Quinto, utriusque Talmudis de punctis silentium quidam 
urgent; non ita Cl. Vossius, qui mentionem illorum nullam in Mishna 
fieri contendit ; esse factam in utroque Talmude fatetur. Duo autem 
in hoc argumento suppcnuntur ; primo utrumque Talmud de punctis 
penitus silere, nam si in uno ullo loco ullibi memorentur, illico 
evanescet tota vis hujus testimonii; deinde a silentio Talmudum 
necessario sequi, punctorum usum tune tempoiis incognitum fuisse. 



CAP. XII.] DE PUNCTATIONIS HEBRAIOE ORIGINS. 369 

XX. Primo ideo negant viri docti, mentionem ullam punctorum 
iu toto opere Talmudico fieri. Cum vero nimis probabile sit, eorum 
aliquot, qui argumento hoc utuntur, neutiquam ita diligenter in- 
gentia ilia volumina perlegisse, ut tuto possint pronunciare, ea 
omnia de punctis penitus silere, loca nonnulla indicant, in quibus, 
si tune temporis nota aut in usu fuissent, fieri non potuit, ipsis judi- 
cibus, quin memorarentur. R. Quamvis ego neutiquam concederem, 
puncta nondum fuisse excogitata, si maxime avavn^rug constaret, 
eorum mentionem nullam fieri in opere Talmudico, cum certissi- 
mum sit, plurima esse ad linguae Hebrase doctrinam pertinentia, 
quorum in eo altissimum est silentium, ita ut totum hoc argumen- 
tum sine minimo veritatis dispendio aut praBJudicio praterire possim ; 
tamen cum non desint ex utroque Talmude desumpta testimonia, 
quaB punctationem turn, cum opera ilia edita fuerunt, cognitam 
fuisse evincunt, ipsa luce clarius est, argumentum hoc admodum 
imbelle esse, et nullarum plane virium. Nihil opus est, ut ea loca 
hue transferam, qua? eruditissimus Buxtorfius in Tiberiade sua pro- 
duxit, quasque doctissimus ejus films solide vindicavit ab exceptioni- 
bus Cappellianis. Consulat lector ea, quse Rabbi Azarias in Imre 
Bina, 59 collegit, ex Talm. Hierus. Megill. cap. iv., et Talm. Babylo. 
Megil. i., fol. 3, et in Nedarim, fol. 37. 

XXI. At porro urgent, nullam punctorum mentionem fieri turn, 
cum evidenter necessaria fuisse t, si modo turn temporis punctandi 
artificium excogitatum fuisset ; cum enim verborurn illorum in et 
etiam TJ2 quse diversa plane significant pro diversitate vocalium 
qua3 literis affigi, vel cum iis pronunciari possint, sensus varios 
distinguere vellent, de punctis vocalibus nihil plane dicunt Talmu- 
dici doctores, sed ipsa vocabula iterum repetentes ostendunt, se dis- 
crimen pronunciatione significasse, quod scriptis notare non potu- 
erunt. Quam facile enim iis fuisset indicasse, verbum hoc cum 
kamets, aut cum tsere, aut cum Mem, aut hirich scriptum aut 
pronunciatum, hoc aut illud significare, si modo puncta ista iis cog- 
nita fuissent ? Resp. Puncta vocalia nominibus artificialibus, olim 
distincta non fuisse, concedimus. A grammaticis pro arbitrio illis 
imposita fuere, longo post tempore ; ita etiam in aliis linguis factum 
est. Masorethse tsere saBpissime kamets vocant absolute ; aliquando 
kamets katon, iis nominibus nondum distinctis. Segol etiam ab iis 
dicitur patach katon, et kibbuts, schurek. Aperti soni, quos deno- 
tant iis, prima nomina fuere. Quamvis ideo vocales nominibus istis, 
quibus eas distinxit invicem grammaticorum serior aBtas, indigitare 
forsan non potuerint doctores Talmudici, nihil tamen impedit, quo 
minus illorum figuras exarare nosse, censendi sint. Deinde, qui 
probari potest, Talmud sine punctis scriptum fuisse? Juda)i con- 



stanter 
punctatum 



asserunt, Mishnam utroque Talmude antiquiorem, antiquitus 
um fuisse, quamvis ex multis seculis codices isti nullibi ap- 



VOL. XVII. 



370 BE PUNCTATIONIS HEBRAIC^ ORIGINE. [LIB. V. 

paruerunt; donee itemm nuperrime accuratum est Amstelodami 
Omnis autem hujus argument! vis ex eo pendet, quod punctis in 
scribendo turn temporis non uterentur; quod est sv apx/). Porro 
earn esse orationis seriem iis in locis, quibus de vocularum istarum 
vario sensu agitur, ut ad discrimen assignandum nihil opus sit punc- 
torum adjectione, ostendit dudum CL Buxtorfius. 

XXII. Sexto, Ex vocalium et accentuum numero, qui operosus 
et inutilis esse dicitur, contra punctationis antiquitatem argumentum 
elicit Cappellus. Yocales quatuordecim sunt; earum multse, aliquae 
saltern inutiles esse dicuntur; cum non sint totidem soni distincti 
in loquela humana. Deinde accentuum plurium nullam rationem 
reddi posse aiunt; cum nihil omnino significent, nihil distinguant, 
intelligentiam nullam exhibeant, neque in discendo linguam, aut 
legendo, ulli subsidio sint aut adjumento. Videntur ideo utriusque 
generis puncta, cum vocalia turn accentualia svpqptt fuisse rabbini- 
cum, neque illud ad rem ipsam, cui inservit, satis accommodum. 
Non desunt autem, qui ex vocalium numeri et discriminis conside- 
ratione, medio plane contrario, eundem finem se assequi posse 
putant. Adeo enim, inquiunt, exacte et accurate omnes sonos 
apertos seu vocales puncta ista exhibent, ut inventum artificiose 
magis excogitatum videantur, quam ut primis literarum inventori- 
bus, quibus cura3 erat necessaria tantum exprimere, ascribi debeat. 
Ita aliquibus arbitris, superflua sunt et inutilia ; aliis, accurate sonis 
vocalibus aptata; neutris, ob rationes plane contrarias, divina. Sed 
utriusque objectiunculaB facilis est solutio. Qui accuratissimam per- 
fectionem in punctatione hac agnoscunt, illam ordine divino movere, 
justam causam sine dubio nullam habent. Quo perfectius suo genere 
quidquam est, eo divinius censeri debet. Hebrseam autem linguam 
omnium linguarum antiquissimam et perfectissimam, tanquam 
aliarum normam ab ipso Deo, virisque divinis spiritu prophetico 
instructis, editam esse, non sine causis gravissimis arbitrantur viri 
doctissimi. Non autem negarem, rationi huic vim inesse, nisi per- 
fectissimae sapientise, atque omnia simul comprehendenti, ortum 
punctorum assignaremus. Eorum autem, qui vocalium accentuum- 
que plures inutiles esse causantur, plane futilis est oratio, et superba. 
Qui quasso doctorculi isti fidem nobis facient unquam, ea omnia in 
sacris literis, quorum rationem isti non tenent, esse inutilia? hoccine 
est rem serio agere? hoccine argumentari? " multorum accentuum 
rationem, usum, utilitatem nos non intelligimus ; ergo superflui sunt, 
et a rabbinis pro arbitrio excogitati." Facile quidem essetquamcunque 
litem eo modo transigere. An vero ex nostra ignorantia et inscitia 
de verbo Dei statuere debeamus? Idne tandem a3quum censebitur? 
ego sane mallem ei fidem adjungere, qui se nihil, quam qui se 
omnia scire profiteretur. Quid si unus aliquis, nobis ignotissimus, 
per accentum u]lum ; in perceptione sensus vel minutissimse voculse 



CAP. XII.] DE PUNCTATTONIS HEBRAIC^ ORIGINS. 371 

in sacris literis adjutus fuerit, vel in legendo eo modo, quern Deus 
approbavit, dum viguerunt instituta ecclesiae Judaieae carnalia, di- 
rectus ; an eum nos homunciones, quibus, inter innumera alia, usus 
iste ignoratur, inutilem judicabimus? Procul dubio, nisi ob alias 
rationes apud se antea statuissent viri docti, punctationem divinae 
originis non fuisse, audaci ista cavillatione, in hac causa uti non 
sustinuissent. " Judaeos quidem neminem hodie putare exsistere, cui 
absoluta constet accentuum ratio/' scribit Sebastianus Munsterus, 
epistola praefixa ad Commentar. R. D. Kimchi in Amosum. Elias 
quidem Levita, in epistola Hebraica ad eundem Munsterum testatur, 
se librum de ratione accentuum scripsisse, qui Romae periit. Si 
editum fuisset scriptum illud, forsan haberent docti et modesti viri, 
id, cujus scientiag eos nequaquam poeniteret. 

XXIII. Septimo, Hieronymum etiam puncta nesciisse conten- 
dunt, cum, uti aiunt, nullibi eorum mentionem ullam fecerit. Il 
ium autem virum doctissimum, uti videtur, omnia quae sciret, sive 
id agendi occasionem ullam habuerit, sive non habuerit, scriptis 
commisisse arbitrantur; in qua quidem sententia, mihi iiscum con- 
sentire baud licet. Deinde ostendant vellem, quam rationem habu 
erit Hieronymus narrandi, Hebrseos in lingua sua scribenda, non 
tantum literis sed vocalibus etiam usos esse, cum id omnes alias 
gentes, ei notae, fecerint. Nemo est antiquorum historiographorum, 
qui plura et certiora de rebus Garth aginiensium memoriae prodidit, 
quam Polybius Megalopolitanus. Ostendit autem passim, non tan 
tum se linguam Punicam intellexisse, sed et legisse illorum hypomne- 
mata. Cum enim libro historian tertio accurate docuisset, quibus copiis 
Annibal Italiam ingressus est, affirmat, se ea omnia, qua3 retulit, 
collegisse aeneis tabulis, ab ipso Annibale descriptis. Et tamen iste 
Polybius nullibi historiarum meminit inusitati generis scribendi, a 
dextra ad sinistram, quo usi sunt Poeni, quod tamen ipse ignorare 
non potuit. Parum itaque subsidii sententiae huic a silentio Hiero- 
nymi exspectandum est. Certum enim est, ilium potuisse puncta scire, 
nee in scriptis meminisse; certum est, ea esse potuisse, atque ilium 
latuisse, cum multa exemplaria semper fuerint absque illis descripta; 
certum etiam est, Hieronymum paucissimorum exemplarium copiam 
obtinuisse, magistris autem uno duobusve usum; ut neutiquam 
minim videri debeat, si codicem punctatum nunquam vidisset; 
grammaticae autem nullae fuere ; neque quisquam turn temporis 
excoluerat illius linguae artificium. Ejus ideo silentio niti, non est 
argumentis, aut sententiis, sed incertissimis conjecturis contendere 
adversus veritatem. Sed neque desunt testimonia ex operibus Hie- 
ronymi desumpta, quae aperte indicant, ipsum et vidisse, et cogno- 
visse utriusque generis puncta. Alibi locum ilium ad Evagrium 
retuli, " Literis vocalibus in medio perraro utuntur Hebrsei." Eadem 
verba in eundem sensum citant Rab. Azar. in Imre Bina, cap. lix. 



372 DE PUNCTATIONIS HEBRAIOE ORIGINE, [LIB. V 

Simeon de Muis, Defens. Yeritat. Hebraic., Joseplius de Yoysin, Prse- 

fat. ad Pug. Fid. respondent, Hieronymum '•IS literas vocal es vocasse ; 

cum in aliis linguis id officium praastent. Equidem ' et 1 vocales 

sunt, cum scilicet puncta adjecta habeant; quamvis saepissime con- 

sonantium vices subeant aliter quam fit in lingua Grasca. K vocalem 

unquam fuisse nondum probatur ; diverse etiam sono frequenter pro- 

fatur abs eo, quem, si vocalis esset, effunderet. Nudge ergo literae 

ista3 non sunt vocales quas indicat Hieronymus. Deiride Exposit. 

cap. iii. Jonae hsec verba habet, " Satis miror, cur ita translatum sit, 

cum in Hebraeo nee literarum, nee syllabarum, nee aecentuum, nee 

verbi sit ulla commumtas." Nescio an quis apertius aecentuum 

mentionem facere possit; quos tamen ante puncta vocalia in usu 

fuisse nemo dicet. Sic in Gen. xix. 33, ad vocem fil-^P?, " Appun- 

gunt," inquit, " desuper, quasi incredibile esset quemquam coire 

riescientem," punctationem irregularem observans. Et in Ezech. 

xxvii. : " Frequenter Hebraea nomina pro diversitate aecentuum et 

mutatione literarum vocaliumque, quae vel inaxime apud illos habent 

proprietates suas, varie interpretantur." Et epistola ad Paulam et 

Eustochium seu Praefat. in Esaiam affirmat, prophetiam istam " apud 

Hebraeos scribi per cola et commata." Quaest. Heb. in Gen. xlvii. 31 : 

<; Et in hoc loco inquiunt quidam frustra simulant adorasse Jacob 

summitatem sceptri Josephi, quod videlicet honorans filium potes- 

tatem ejus adoravit; cum in Hebraso multo aliter legatur, Et adora- 

vit," inquit, " Israel ad caput lectuli." fi^p verbum est de quo 

quaestio oritur. Novit Hieronymus, apostolum verbum illud reddi- 

disse per pa£do$. Si non ita punctatum fuerit, ut revera " lectum" 

reddi deberet, quomodo quseso aususfuisset dicere, "in Hebraeo aliter 

legi/' cum sine punctis aliter non legatur? debuitne Hieronymus 

Nicodemo suo auscultare contra translationem ab ipso apostolo usur- 

patam, aut loci sensum abs eo redditum, et audaciter pronunciare "in 

Hebraeo aliter legi?" quod, nisi concedimus ilium puncta scivisse, 

falsissimum est. Satis ideo constat, Hieronymum puncta vocalia et 

accentus novisse, eorumque mentionem apertiorem fecisse, quam abs 

illo exspectanda erat, qui alias occasiones ea memorandi non habuerit. 

At Hieronymum, nonnulli inquiunt, ex usu communi discere potuisse 

verbum istud '"^p e o modo ibi loci pronunciandum, ut " lectum" 

significet. Sed de verbi pronunciatione apud Hieroaymum, nihil; 

quomodo legebatur in Hebraao, hoc est, ab omni lectore textum in- 

spiciente, ostendit; et quis quaeso communis iste usus fuit, quem 

sequi fingitur? uno ut diximus alterove magistro usus est. Ilium 

verb obscuri magistri susurration em apostoli auctoritate praetulisse, 

non est credibile; prsesertim cum orationis series utrumque sensum 

admittat; certissimum enim est, Jacobum Deum adorasse sumrni- 

tati baculi innixum. 

XXIY. Ultimo in loco, linguarum, ArabicaB et Syrse, cum Hebra3a 



CAP. XII. J DE PUNCTATIONIS HEBRAICLE ORIGINE. 373 

cognationem praetendunt nonnulli: ese vero, inquiunt, nuperrime 
punctationem admiserunt, eadem autem cum istis Hebraaae lingua 
conditio antiquitus fuisse videtur. R. Quo tempore primo literarum 
usum, quo punctorum obtinuerunt, Arabes et Syri, plane est in- 
certum. Characterem antiquum Arabicum ante secula exolevisse 
ostendit Clar. Golius Praefat. ad Sur. 31 Alcorani. Quas alias in ea 
lingua mutationes temporum rerumque omnium vicissitudines in- 
duxerint, plane nescimus. Forsan puncta etiam in desuetudinem 
abierunt, in usum communem per Saracenos iterum revocata. Re- 
vera quando primum puncta vocalia in usu apud Arabes et Syros 
esse cceperunt, nullum exstat testimonium fide dignum. Esto etiam, 
quod omnes istse linguae orientales ab initio punctis vocalibus caru- 
erint; nihil id impedit, quo minus Ezra ilia in sacrae linguae usu ad- 
jecisse censeatur? 

XXY. Atque haec sunt praecipua argumentorum capita, quibus 
viri docti se probasse putant, punctationem Hebraicam svp^a fuisse 
rabbinorum post-Talmudicorum ; quibus, qui se ex tanti thesauri 
possessione dejici patientur, me comitem neutiquam sunt habituri, 

XXYI. Ab ea cura etiam, quam circa sacras Scrip turas Ezra ad- 
hibuit, profectam notissimam istam in sacris Bibliis variationem, 
qua3 sub nomine Keri et Kethib venit, multi arbitrantur. Haud 
placet hie repetere, quae de natura et numero variantium istarum 
lectionum alibi scripsimus. Sunt qui primis Spiritus Sancti amanu- 
ensibus varietatem hanc ascribunt ; horum aliqui mysterium ei sub- 
esse putant; ambiguitatem rfa h\> m causam ejus fuisse alii. Sunt 
qui ra$ Kerioth notas esse Masoreticas asseverant, partim lectiones 
varias e diversis codicibus collectas, partim correctiones textus cri- 
ticas ; haec illorum opinio est, qui parum pensi habent, quid censeatur 
de codicis Hebraici puritate, quern Masorethicum vocant, quasi hie 
distinctionis nota opus esset, aut alius unquam codex Biblicus in 
usu hominum iuisset. Perlectis multorum virorum doctorum sen- 
tentiis et argumentis, aquam hie mihi hsarere fateor; libet tamen 
addere, quas habet Isaacus Abarbanel super hac re, in praefatione ad 
Hieremiam prophetam. Rejecta aliorum sententia minus commoda, 
addit: "Verum res vere sic se habere mihi videtur; Ezram cum 
viris synagogas magnse comperisse libros perfectos et integros, prout 
erant scripti: priusquam verb punctationem institueret et accentus 
et distinctionem versuum, attendit ad lectionem : et si quid ipsi occur- 
reret alienuin a natura sive proprietate linguae, et a grammaticse 
regulis, secum ipse reputavit, id ob alterutram e duabus causis con- 
tigisse. Primo, quod scriba in his heteroclitis spectavit aliquod e 
inysteriis legis secundum dignitatem prophetiae ejus, et profundi- 
tatem sapientiae ejus, ideoque non ausus est conari delere quidquam 
e libris divinis ; intellexit enim, sic singulari sapientia libros illos esse 
conscriptos, nee sine causa scriptas esse literas defectivas et redun- 



374 DE EEFORMATIONE EZRAITTCA. [LIB. V. 

clantes et ejusmodi peregrinas dictiones, qnamobrem reliquit eas in 
textu, prout revera erant scripta; in margine vero posuit Keri sive 
expositionem hujusce scripturae exoticae secundum proprietatem lin 
guae, et juxta simplicem sensum Fieri etiam potest, ut Ezras 

putaverit, in Scriptura sacra exstare literas et dictiones heteroclite 
scriptas sine ulla alia causa, nisi quia, qui illas proferebat, non recte, 
ut oportet, illas expresserat, sive ob imperitiam linguae Hebraicae, 
sive ob imperitiam orthographic ; .... ideoque oportuit exponi 
veram dictionis scripturam et lectionem secundum grammatic83 
regulas. Haec est ratio Keri, quam in margine posuit scriba sanctus, 
veritus injicere manus in verba auctorum inspiratione Spiritus Sancti 
loquentium/' 



CAPUT XIII. 

Reformationis ecclesise Ezraiticae partes reliquse — Solennis verbi divini prsedicationis 
instauratio, Neh. viii. 1, 8 — Ejus ante captivitatem neglectus — Jehosaphati 
in ejus restauratione conatus, 2 Chron. xvii. 7-9 — Principes sacerdotibus et 
Levitis in eo opere adjunct! — Primorum ecclesiarum Christianarum reforma- 
torum, in eo diligentia et successus — Judaeorum nugae ; aliorumque — Cuthae- 
orum excommunicatio, Ezrae iv. 2, 3 — Ab impuris mixturis populi separatio. 

I PERGIMUS in reformatione ecclesiae e captivitate reducis. Sum- 
mam in praedicatione verbi divini, qua populus redux, qui diu in 
tenebris Babylonicis jacuerat, in cognitione Dei, atque officio suo rite 
peragendo instrueretur, diligentiam, tertio in loco, reform atoribus 
hisce assignavimus. Incepti ejus vere divini exstat historia Neh. 
viii. 1, 8, " Congregati sunt populus totus ; . . . . legebant enim 
librum ilium, legem Dei explanate, et exponendo sensum dabant 
intelligentiam per scripturam istam." Spretum et neglectum erat 
omcium istud populi instruendi per conciones sacras et solennes verbi 
Dei expositiones, durante priore defectione, quatenus scilicet ad 
sacerdotum et Levitarum curam ordinariam pertinuit. Extraordi- 
naria prophetarum verbi prsedicatio ita divina3 erat procurationis, ut 
eo nomine, neque laudanda neque increpanda esset ecclesia. Ut 
" labia sacerdotum scientiam conservarent/' Deus constituerat, Mai. 
ii. 7. Ab iis legem Dei, hoc est, mentis Dei in lege expositae sensum 
petere, populi erat omcium. Sacerdotes idcirco ob operis hujus 
neglectum severe Deus increpat, Hos. iv. 6. Levitis etiam populi 
instruendi munus incubuit, Deut. xxxiii. 10. Jehosaphato ideo 
ecclesiam ad voluntatem Dei reformare instituenti, nihil antiquius 
erat cura verbi illius per totam ecclesiam prsedicationis; cum autem 
sacerdotes et Levitae vel ob numeri paucitatem, vel quod illorum 
plurimi foedae ipsi legis divinae ignorantiae scelere implicarentur, 
muneri essent impares, ex jure communi illis adjunxit viros alios 
principes et magnates, quibus cordi erat ecclesiae reformatio, 2 



CAP. XIII.] ECCLESLE JUDAIC^ DEFECTIO ULTIMA. 375 

Chron. xvii. 7-9. Hujus enim muneris administrationis neglectus, 
defectionis ecclesiastics rsxpypiov est certissimum; accuratio vero, 
reformationis pars baud ultima. Piis ideo reformatoribus hujus 
officii ratio habita est quam diligentissime. Ei etiam operi non 
sine successu admirabili incubuerunt, quibus Deo uti placuit in 
ecclesiis suis a mysticse Babylonis servitute diuturna recuperandis. 

II. Arbitrantur recentiores Judsei, parapbrasim Chaldaicam verbis 
illis, quse ex Nebemiab protulimus, indicari. Ei, sive sententias 
accedunt, seu delirio se affines prsebent e Cbristianis nonnulli, post- 
qnara in opinione alia baud minus absurda statuerint douteveiv U-TTO- 
Ssrfg/. At nos, lingusB Hebraicse usum et peritiam e populo non- 
dum interiisse, quod vellent, superius ostendimus. Porro; express© 
dicitur, concionatores hosce Ezraiticos prius librum legis "explanate 
legisse," deinde " sensus expositione, scilicet intelligentiam" dedisse. 
Cui, quseso, fini serviret ista explanata lectio, si plebs neutiquam 
intellexisset ipsum verborum sonum? Solennis ideo erat instituti 
divini de praedicatione verbi assidua restitutio, quse memoratur. Se- 
quitur Cutbseorum excommunicatio, seu rejectio potius. Historia 
exstat Ezrse iv. 2, 3: "Arcesserunt ad Zerubbabelem, et ad primores 
populi, et dixerunt eis, JEdificemus vobiscum : nam sicut vos requisi- 
turi sumus Deum vestrum ; non enim alteri sacrificamus inde a diebus 
Esar-haddonis regis Assyrise, qui deduxit nos buc. Dixit vero eis 
Zerubbabel, et Josbua, cum reliquis primoribus paternarum familia- 
rum Israelis, Non est vestrum nobiscum sedificare domum Deo nostro, 
sed nos, qui una sumus sedificabimus Jehova3 Deo Israelis/' Non erat 
in cultu divino participatio, sed regum Persicorum gratia, qua tune 
favente utebantur Judsei, quam ambierunt hypocrite. Si enirn animo 
sincere qusesiissent se Deo Israelis adjungere, rejiciendi non erant. 
Sed alia plane res erat, prout ex eventu patuit; neque quidquam 
aliud religionem prsetendentes in animis babuerunt, quam quod in 
simili casu, ante tot secula Sicbemitse, Gen. xxxiv. 23. 

III. Samaritanorum rejectioni accessit ab impuris mixturis cum 
populis profanis separatio. Ea prolixe narratur, Ezrse capitibus nono 
et decimo, Nebemise vero ultimo. Atque ita demum absoluta erat 
haGoqros ilia ecclesise reformatio, et tbeologiso Mosaicse in pristinum 
locum, bonorem usum, et dignitatem restitutio. 



CAPUT XIV. 

Judaicse ecclesiae apostasia finalis — Ejus occasiones generales — Populus Gentilibus 
mistus — Philosophise ingressus — Mala exeavariaenata — Disputationes, rixae — 
Sectae — Linguae sanctse oblivio, plebis oppressio et ignorantia — Doctorum am- 
bitio et csecitas— Morum corruptio — Scripturarum versiones. 

I. GHATIAM Dei in ecclesise restauratione secuta est, temporis pro- 
cessu, bominum ingratorum defectio, eamque casus et ruina borri- 



S76 ECCLESLE JUDAIOE DEFECTIO ULTIMA. [LIB. V. 

bills. TJt earn etiam paucis exponamus, postulat instituti nostri 
ratio. Ministerio prophetico fundata nova ecclesia, eo durante, 
quamvis baud omni culpa vacans, puritatem tamen retinuit Deo 
misericordi gratam. Eo sublato, tota ecclesiaB moles sensim vergit 
in ruin am. Quaa earn in salebras compegerunt, e quibus emergere 
nunquam potuit, brevi indicabimus, deinde defectionis ejus totalis 
naturam. 

II. A tempore reform ationis absolute, populus tyrannide et oppres- 
sionibus regum Syria3 et Egypti oppressus, variisque calamitatibus 
hue illuc undique dispersus etiam alienigenas in terra sancta ferre 
coactus, plurimoruni malorum contagione illico erat affectus. lis 
seculis, eristicam istam philosophiam inanibus vitilitigationibus sti- 
patam, quam non ita pridem parturiebant, obstetricantibus Macedo- 
num armis, longe lateque per totum orientem in lucem produxerunt 
Graaci. Earn etiam imbiberunt JudaBorum doctores. Dum staret 
templum Solomonis, atque in eo sincere et debito cultu Deum caste 
adorarent, piis omnibus penitus incognita erat ea philosophia. Ante 
enim captivitatem Babylonicam, rei literarise, aut exoticarum scientki- 
rum nulla occurrit apud gentem istam mentio ; unis exceptis matlie- 
maticis, quas a Chaldasis aceeptas, in usus idololatricos pervertisse 
videntur. Prona quippe est in superbiam et diiffidouftoviav omnis 
bumana sapientia, prsesertim abi menti insidet in veritatis obsequium 
non subactas. Grsecanica autem ista philosophia sensim in ecclesiam 
introducta, non tantum in magnum malum, sed in purioris theologia3 
perniciem, citissime evasit. Hinc etenim illi, quorum religio in 
sola fide et observantia mandatorurn Dei constitit, scholas erigere, 
illarum plane absimiles, quibus prasfuerunt antiqui prophetas, dispu- 
tationes infinitas instituere, nodos nectere, et in sectas dissilire coepe- 
runt, non aliter, quam philosophiaB istius causa factum esse inter 
Graacos, novimus. Non magis Platonis, non Aristotelis, non Zenonis 
nomina apud Graacos turbarum disputatricium insignia fuere, quam 
Shammai, Hillelis, aliorumque apud Judasos. Academicos, Peri- 
pateticos, Stoicos, aamulati sunt Pharisasi, Sadducssi, Esseni: eo 
autem horum, quam illorum disputandi pruritus perniciosior exstitit, 
qubd non de lana caprina, seu figmentis, quse de propriis cerebris, 
ut araneaB telas texerunt, ut illi, sed de religione, de cultu Dei, de 
Scripturarum sensu, quse oninia sacra et adoranda, rixas inierunt. 

III. Deinde linguas sanctas populus ex magna parte erat oblitus. 
Is secundus erat misturas cum Gentilibus fructus. Qui in dispersio- 
nibus, Graace, qui in avitis sedibus vixerunt, Syriace locuti sunt. Ita 
plebs paulatim in summam legis Dei ignorantiam adducta, cum vix 
linguam intelligent, in qua sola scripta erat. Ea ignorantia freti, 
doctorculi cristas erigere, sibi nil non arrogare, quasi soli saperent, 
populum despicere, eorumque fidei dominari, titulos magistrales sibi 
sumere, invicem contendere, omni timoris Dei studio abjecto, non- 



CAP. XIV. J DE VERSIONS SCRIPTURARUM LXX. 377 

nulli dubitarunt. Longum nimis esset sectarum origines, discrimtna, 
opiniones, scelera, praetextus, hie loci persequi. Cum inter nota 
versari, et ab aliis occupata, ob rationem operis necesse habeam, 
eorum tautiim capita breviter perstringere placet. Sufficiat ideo 
plebis ignorantiam, doctorum superbiam, vanitatem, caacitatem, cum 
ilia, litera ipsa, hi Spiritu essent destituti, inter causas defectionis 
catholicaa summatim annumerasse. 

IV Adde, quod, postquam per aliquod tempus Hasmonasi rerum 
potiti essent, Seoxparfy divinitus instituta abjecta, in regimine politico 
palam ad mores ritusque Graaeanicos defecerunt. Graaca mere no- 
mina, Hyrcanus, Alexander, Aristobulus, Antigonus, eoruin, qui more 
Macedonico populo imperitabant. Atque inde etiam non minima 
mala orta sunt. Cum itaque desierit in ecclesia ministerium pro- 
pheticum, populus autem, profanis cum Gentilibus misturis expositus, 
linguaa sua3 pene esset oblitus, atque doctores, in varias sectas philo- 
sophorum more dissilientes proprio tan turn honori consulerent, et 
nemo esset, qui flagitiorum segetes indies succrescentiurn exscinderet, 
omnia palam in ultimam properabant ruinam. Prius autem, quani 
fatal is hujus defectionis capita recenseam, necesse est, ut de version- 
ibus sacraa Scripturaa, quaa circa haac tempora, cum populus linguaa 
sanctaa peritiam amiserat, ortum habuisse plurimi arbitrantur, non- 
nulla dicamus, ea digressionibus brevissimis expediri posse spes est. 



DIGRESSIO n. 

De versione Graeca sacrarum Scripturarum LXX. seniorum. 

I. DE versione Scripturarum Grasca ruv LXX. quas huic temporis 
intervallo, dum in proclive esset ad defectionem catholicarn ecclesia 
Judaica, communiter assignatur, necesse habeo ea dicere, quaa olim 
Protagoras, referente Laertio, lib. ix. 51, de diis gentium. 

inquit, cix 'tyjA sidsvai, ti$ ug siffiv, i"iS u$ oux g/V/V coXXa yap ra 
tiftsvai, r\ rt a^XoV^j, xa/ I3p(x,^vg uv 6 jBicg rov aydptowj. Omnia enim, 
quoa de versione ilia vulgo dicuntur, adeo sunt incerta, tot tantaaque 
circa ea sunt opinionum digladiationes, ut iis omnibus accurate ex- 
aminandis, vix vitas spatium sufficeret ; ita quod ille olim dixerit, in- 
certos multos, rem hanc certare, vidimus. 

II. Versionem aliquam hisce temporibus Scripturarum per LXXIL 
viros factam fuisse, plurimi consentiunt; nee desunt tamen, qui om- 
nem de ea historiam tanquam malam mercem, et fabulam mere 
Judaicam repudiant. Tempori Ptolemasi Lagi opus illud assignant 
Irenaaus et Clemens Alexandrinus; Philadelphi, notissimus historia3 
pater Aristaaas apud Josephum, et ipse Josephus; Philometoris non- 
nulli. Philadelphum misisse ad Herodem Judaeorum regem, ut 
interpretes istos ad se mitteret, auctor est Justinus ApoL IL Qua3 in 



378 DE VERSIONE SCRIPTURARUM LXX. [LIB. V. 

summo viro avi6ropq<sia, seu irapopafia %povix6», probat eum rumori- 
bus, qui de versione ista vulgo jactabantur, fidem prsebuisse nimis 
facilem. Consilii libros legis Judaicse obtinendi Philadelpho auctorem 
fuisse Demetrium Phalereum plerique scribunt; at Demetrii istius 
opera Philadelphum in re literaria paranda nunquam usum fuisse 
alii arbitrantur; magno enim eum apud regem istum odio fuisse, 
atque proinde initio ejus regni ex morsu aspidis diem obiisse prope 
Diospolim scribit Laertius. Neque huic testimonio aliter occurrere 
potuit Cl. Yossius, quam asserendo, Philadelphum, regnante patre, 
Bibliothecam suam instituisse, contra communem fidem veterum 
omnium ; cum tamen nee ita nodo sufficiat cuneus ; nam longe ante 
patris sui obitum capitali odio Demetrium prosequutus est Phila- 
delphus. Porro, sex ex omni tribu missos esse a pontifice summo 
Judaeorum ad Philadelphum, ad opus illud conficiendum plurimi 
pene audent jurare; sunt autem, qui tantum numerum hominum 
doctorum ex quaque tribu turn Hierosolymis vixisse, nee juratis 
credent. Quidam illos non tarn interpretes, quam vates fuisse vo- 
lunt; inter quos aliquando fuit Augustinus, de Civit. Dei, lib. xviii. 
cap. xliii., quod Hieronymo nemo unquam persuaserit. In LXXII. 
cellas distributes, unumquemque totum opus separatim confecisse, 
ita ut in nullo verbo reddendo dissentirent affirmat Justinus; fig- 
mentum suaviter ridet Hieronymus, historise post Justinum fidem 
adhibent Serarius, aliique; cum Hieronymo plures derogant. Totam 
versionem LXXII. diebus absolutam fuisse nonnulli scribunt; hor- 
rendam istam festinationem alii repudiant. Sunt, qui, Pentateuchum 
solum eos transtulisse, scribunt, ut Aristseas, Josephus, Philo, et 
Talmudici doctores pene omnes; totam Yeteris Testamenti scriptu- 
ram Espieres, Morinus, Neotericorum plurimi. Judseos eo opere 
plurimum gavisos esse, nonnulli statuunt; alii ob inceptum angariam 1 
solenniter instituisse, ipsumque opus exsecrasse: versionem suamLXX. 
non ex Hebraica veritate, sed ex Targum Chaldaico confecisse asserit 
Philo, cui assentiunt rabbinorum nonnulli; ex codice Hebrseo sine 
punctis exarato Cappellus, et qui ei in controversia de punctis nihil non 
debent. Codicem aureis literis si non exaratum, at ornatum honoris 
causa ad Philadelphum misisse, aiunt quidam, summum pontificem ; 
plerique rabbinorum illiusmodi codicem profanum esse, neque ulli 
usui aptum clamant. Quidam summa linguarum peritia instructos 
interpretes, summaque fide in opere adornando usos esse affirmant; 
sensum sponte ob varias rationes multis in locis corrupisse alii ; fide 
aut intelligentia caruisse, Munsterus et Ximenius. Sane mira sunt, 
qua3 de versione hac scribit Hieronymus ad Augustinum. Et ad 
Paulam et Eustochium, prsefat. in Esa, noluisse interpretes fidei susa 
sacramenta perspicue ethnicis prodere, diserte afiirmat. Yersionem 
Grsecam, quae adhuc sub eorum nomine exstat, illam ipsam esse, 

1 Angaries, jejunia quatuor temporum. Martini! Lexicon Philologicum. — ED. 



CAP. XIV.] DE VERSIONE SCRIPTUEARUM LXX. 379 

quam illi olim elaborarunt, conjiciunt plurimi; antiquam illam 
dudum periisse contendit Drusius, nee solus. Si supersit, pessime 
pluribus in locis, post Hieronymum, corruptam esse concedunt plu 
rimi, inter quos est Bellarminus ; puram illibatamque prasservatam 
asseverat Morinus. Totam traditionem de versione ista fabulam 
Judaicam, ut ante diximus, nonnulli rentur. Earn concinnandi an- 
sam ex Exod. xxiv. 7, 11, arripuisse fabulatores, statuit Heinsius in 
Aristarcho, cap. x. " Dictum est/" inquit, " Mosem, Aaronem, et 
LXX. seniores ascendisse ad Deum, et quod in principes filiorum 
Israel non misit manum suam ; pro quibus ultimis verbis Hellenists 
habent, Ka/ ruv IffikiKruv rou 'iffpaqX dizpwvriffsv ovdz tig, et electorum 
Israel non dissonuit neque unus. Hinc baud dubio historia de Pto- 
lemseo et illis LXX. senioribus . . . hinc famosse illas scense, quas beatus 
Hieronymus explodit, hinc inventum illud, neminem in tanto nurnero 
in exprimendis sacris dissensisse." Placuisset forsan iis, qui non ig 
norant, quam periti sint ex leviculis occasionibus portentissimorum 
mendaciorum conficiendorum artifices Judasi, viri doctissimi conjec- 
tura, nisi eum grammaticum fuisse et vanum hominem, ridendum 
ob arrogantiam, postquam in vivis esse desiit, pronuntiasset recentior 
Aristarchus. Opiniones hasce diversas, aliasve circa versionem hanc 
digladiationes, examini hie loci subjicere abs opere institute esset 
alienum. Cum autem in illud tempus, de quo agimus, communiter 
referatur, nihil, quod sciam, impedit, quo minus, quid de ea sentiam, 
breviter dicerem. 

III. Versionem legis seu Pentateuchi Mosaicse in linguam Graecam 
factam esse circa tempora PtolemaBi Philadelphi, evincunt plu- 
rimorum testimonia et Celebris traditio. Probabile est, a JudaBis 
Alexandrinis id operis susceptum esse, in eorum gratiam, qui in ea 
dispersione lingua Grseca utebantur, neque Hebraice essent docti. 
An Targum aliquod, quod aliqui volunt, turn temporis exstiterit, 
plane est incertum. Maxima sane pars populi dialecto turn tem 
poris usa est Syro-chaldaaa. Fuerunt igitur forsan inter eos, qui 
in opere hoc scripturas transferendi in linguam vernaculam, praai- 
verunt Hellenistis. Sed, quse de eo dicuntur, sunt conjecturse 
mera3, cum nulla istiusmodi laboris supersint vestigia. Pentateucho 
temporis decursu accessit scripturartim Veteris Testament! quod 
reliquum est. Totum opus ab iisdem auctoribus non prodiisse, 
et fatentur plurimi, et exstant indicia certa. Ad eundem modum 
absolutum fuisse opus Targumicum, statim videbimus. A quibus- 
cunque autem prodiit, illud patet, susceptum et absolutum opus 
fuisse, cum ecclesia Judaica jam prseceps rueret in exitium; atque 
inde conjici potest, quanti esset faciendaista versio, si adhuc exstaret 
integra et incorrupta. At quicquid est quod primse istius Alexan 
drine versionis reliquum est, varie corruptum et interpolatum fuisse 
diebus Hieronymi ipse passim ostendit. Bene esset, si ex eo tern- 



380 DE VERSIONS SCRIPTURARUM LXX. [LIB. Y. 

pore nihil mali passa fuisset vulgata, quoe tune exstabat, Grseca versio. 
Unde unde illud factum sit, negari non potest, earn jam sexcentis in 
locis abs Hebraica veritate dissentire, atque ssepius verba dare, quibus 
subest nullus sensus tolerabilis, in quibus exponendis, quam frustra 
sint interpretes, non opus est dicere ; res ipsa patet, Sunt tamen, 
qui, Servatorem nostrum ea versione usum fuisse, atque ita ecclesicc 
commendasse, affirmant; prorsus uti sacrificulus quidam scripsit, 
eum Missas cantitare solitum. De Novi Testament! scriptoribus 
majori cum probabilitatis specie id affiraiari posse videtur. Multa 
enim loca Veteris Testament! in eorum scriptis recitantur iisdem 
verbis, quse etiamnum exstant in versione GrsBca; quamvis ssepissime 
ab Hebraicis in nonnullis discrepare videantur. Discrepantiam 
istam verborum tantuin esse, non etiam sensus ostenderunt plurimi; 
nonnulli etiam apostolos textum Hebraicum revera sequutos esse, 
ubi vulgo versioni Graacse adhaesisse videntur. Maxime arridet illo- 
rum sententia, qui Spiritum Sanctum totius Scripture auctorem 
pro arbitrio suo mentem propriam exponentem, testimonia ex Vetere 
in Novurn Testamentum, quae ipsi placuerunt verbis utens, tra- 
duxisse affirmant; Grsecae autem versionis exscriptores Christianos, 
sensim ea ipsa verba, ei inseruisse. 

IV. Haud desunt argumenta validissima, quibus nituntur sen- 
tentiae hujus auctores. TJnicum hie loci mihi iridicare sufficiet, 
quod nescio an a quoquam hactenus sit observatum. Notum est, 
testimouia nonnulla obscurius paulo in Novo Testamento esse pro- 
lata, ita ut non cuivis facile statim sit discernere, e quo loco Yeteris 
sint desumpta. Eorum aliquot certum est, quosdam Grseco textui 
inseruisse iis in locis, ubi antea nullum eorum erat vestigium, atque 
e quibus neque desumpta fuerunt, neque sumi poterant. Exemplo 
sint ea verba, quae citat apostolus Epist. ad Heb. cap. i. 6, K«/ vpot- 
xvMlffarutav avr& irdvrsg ayys^oi &tou. Cum, unde apostolus base verba 
mutuatus esset, quidam non scirent, inserenda duxerunt Deutero- 
nomii cap. xxxii. 43, itaque post ista verba, Evppdvfyre ovpavot dpa 
avru, addiderunt, xal rtpotfxvv/iffdrutfav aiirw vdvrsz ayyz'koi 0coD; quo 
rum verborum in textu Hebraico neque vola est, neque vestigium ; 
nihil, quod iis inserendis ansam ullam prseberet ; ut autem locum 
interpolatum esse intelligamus, immediate post verborum istorum 
mtrusionem violentam, repetunt illud tv^av^jjra, ut ita legitime pro- 
cederet orationis Mosaicas sensus. Apostolum autem verba ista ex 
eo loco non protulisse, praeterquam, quod in eo non sint verba Spi- 
ritus Sancti, cujus nomine ea profert, manifestum facit praefatio; 
quam testimonio ei prsemittit. "Orav, inquit, tlaayayy rov Kpur6-o-/.o* 
sis rw oixovpzvqv. Xsys/; in ista autem ^spio^ Mosaica de inductione 
primogeniti in mundum, verba nulla sunt, cujus enarratio directus 
est Spiritus Sancti scopus in Ps. xcvii., in quo revera testimoniurn illud 
dictum est. 



CAP. XIV.] TARGUMIM ORIGO. 381 

V. Unicum locum addam, eumque notissimum ex verbis illis 
Mosis, Gen. xlvii. 31, n ®^ ^^H? **&*. WMfa, ostendit apostolus Ja- 
cobum Deum adorasse virga? seu baculi summitati innixum ; scilicet 
fide validum, quamvis pene moribundum. Irrepserunt in textum 
GraBCum verba ilia apostolica, Kal Kpoffwvvrifcv SKI r^ cixpw r%g pd£&ov 

roD, quasi scilicet ita transtulisset verba ilia Mosis apostolus; Grsa- 
cos enim interpretes primitus "^P eo loci per pdGfov non extulisse, 
vel inde evidenter satis constat, quod earn voculam eadem historia 
de eadem persona et re ssepius iteratam, constanter reddunt per 

ivqv, seu lectulum, uti videre est, cap. xlviii. 2, etc., cap. xlix. S3, 
sed de hisce, Deo dante, alias. 



DIGRESSIO III. 

De origin e ray Targumim seu paraphrasium Chaldaicarum. 

I. HuiC temporis intervallo, cum ecclesia Jtidaica jam rueret ad 
mteritum, paraphrasium Chaldaicarum, seu ruv DWin, saltern par- 
tium aliquot illarum, plurimi ortum assign ant. An plures olim 
fuerint in earn linguam sacra? Scripturse versiones, quam quas super- 
sunt, incertum fecerunt, qua3 de versione Grseca ruv LXX. e para- 
phrasi Chaldaica facta dixerunt veterum nonnulli. Integram in totam 
Scripturam, abs uno homine, pluribusve, eodem tempore aut seculo 
elaboratam nunquam exstitisse confitentur docti omnes, JudaBi et 
Christiani. Superest etiamnum in legem seu Pentateuchum Mosis 
Targum triplex. Horurn unum Onkelosi; aliud Jonathanis Ben 
Uzzielis nomine insignitur ; tertium, nescio quam ob causam, Hiero- 
solymitanum dicitur. Illud, quod in libros historicos et prophetas 
exstat, nomen pra3 se fert ejusdem, vel alius Jonathanis. Josepho 
cuidam lusco vel ca3co, quisquis fuerit, tribuitur illud in Psalmorum, 
Jobi, et Proverbiorum libros. Incerti plane auctoris sunt, quae in 
Estheram, Canticum Solomonis, E-utham, Threnos, et Ecclesiasten, 
sub Targumim nomine exstant commentationes fabulosa? et aniles. 
Ezra? et Danielis libri Targum nunquam habuerunt, cum essent ab 
initio partim Chaldaice scripti. Meminit quidem Targum Danielis 
Elias Levita, praBfatione sua ad Methurgamim ; sed per Targum 
eum eo loci ipsum Chaldaismum, non paraphrasim antiquam intel- 
ligere, probat orationis series; atque idcirco grammaticam Chaldai- 
cam institui optat, ad normam Targum Danielis. Superesse Targum 
in libros Chronicorum, non ita pridem indicavit Eavius; cujus ex 
emplar tandem nactus V. D. Samuel Clericus, Academiae Oxoniensis 
Architypographus (vir ob multiplicem erudition em meliori sorte dig- 
nissimus) illud propediem est editurus; atque ita absoluta erit in 
omnes libros Veteris Testament! paraphrasium catena. 



382 TAKGUMIM OEIGO. [LIB. V. 

II. Quae de tempore, quo Targumim haec elaborata sunt, dicuntur 
apud auctores omnia sunt incertissima. Silent Josephus, Origenes, 
Hieronymus istiusmodi monunientorum literariorum indagatores so- 
lertissimi. Veteribus notum fuisse Targum aliquod sub nomine codicis 
Syriaci, arbitratus est Sixtus Senensis. Is tandem editus (si revera 
editus), opus Christianum se esse prodit, a paraphrasibus istis Chal- 
daicis Judaeorum satis diversum. Sunt qui suspicantur Jonatha- 
nem istum nlium Uzzielis, ob nominis itfodwa/tfav eundem fuisse cum 
Theodotione, notissimo Scripturarum interprete, cujus nulli non 
veterum meminerunt. At nemo est, qui memorat, proselytum istum 
Ponticum Scripturas Chaldaice interpretatum esse ; cum Graeca illius 
translatio esset notissima. Paraphrasium ideo harum omnium ignari 
videntur veteres Christiani. Non nulli itaque arbitrantur, eas omnes 
non tantum post urbis et templi excidium, sed et aetatem Hieronymi 
scriptas fuisse. Ilium enim iis- in locis vitam egisse notum est, 
quibus impossibile videtur, ut eum penitus laterent nomina et facto, 
horum Pelopidarum. Odium, quod Christianis cum Judaeis inter- 
cessit, unde neuter populus alterius res gestas celebrare dignatus est, 
silentii hujus a quibusdam causa prsetenditur. In utroque sane vul- 
gus ita animatum fuisse, credibile est. At quid hoc ad Josephum 
Jtidaeorum doctissimum, qui res gestas omnes gentis suae, ira3 et 
studii adversus Christianos causas procul habens, diligentissime ex- 
posuit, versionis etiam Graecae narrationem texentem satis longam et 
honorificam? Quid ad Hieronymum omnium non tantum librorum, 
sed et traditionum Hebraicarum indagatorem curiosissimum? Cur 
isti paraphrasium harum mentionem nullam fecerint, causa alia esse 
oportet. Sed nolo argumento huic mordicus adhaerere. Certum 
est, Hieronymum omnes libros, omnia monumenta literaria, quae suo 
sevo exstiterunt, non vidisse; neque enim tantae rei sufficit aut in- 
genii humani imbecillitas, aut vitas hujus bre vitas. Neque credibile 
est, eum omnia, quae vidit aut cognovit, in scripta retulisse. Etiam 
superius ostendimus, argumentum a veterum quorundam scriptorum 
silentio ductum, vetustati librorum aut literarum fidei abrogandse 
idoneum non esse. Consulat lector, Petrum Galatin. Arcan. Cathol. 
lib i. cap. iii. pag. 7-9 ; Martin. Kaymund. Pug. Fid. lib. i. ; Guliel. 
Schickard. Bechin. Happerusc. pag. 37; Buxtorf. de Origine Punctor. 
pag. 127; Josephum de Yoysin, Prsefat. ad Pug. Fid.; Coccejum, in 
Sanhed., pag. 226; Buxtorf. Abbreviat., pag. 120; Morin. Pra3fat. ad 
Biblia Graec. ; Hoornbeek. Prasfat. ad Controvers. Judaic. ; Hottinger. 
Philolog. Sac. Lib. s. i. cap. iii. i. pag. 259 ; Rivet. Isagog. ad Sac. Scrip, 
pag. 119 

III. De cunctis paucis seorsim agam. Inter Targumistas omnes, 
si operis dignitatem spectes, primas omnium doctorum consensu de- 
betur Onkeloso. Nescio, an in eadem sententia sint Judaei, qui 
figmentis et mendaciis tantopere delectantur, quorum apud hunc, 



CAP. XIV.] TARGUMIM OUTGO. 383 

quam ceteros, minor est copia. Quo seculo autem is vixerit, quisve 
fuerit, nondum constat. Nonnulli arbitrantur, eum proselytum 
fuisse, vixisse autem diebus Hillelis et Shammai ; hoc est, centum ad 
minimum annis ante urbis excidium. Ei conjecturse subscribit Rabbi 
Azarias in Imre Bina, et auctor libri, Zohar Col. 131 : IJTTiK K?\ 
iwn&n ny min nta M>rTi W^ Dli>pJ&6 rvi?; — "Non," inquit, "docuerunt 
Onkelum Shammai et Hillel, verbum legis, donee circumcisus est." 
Alii proselytum etiam, sed Sororium Titi Imperatoris; atque adeo 
vixisse ipso excidii tempore. Ita auctor Jukasin, p. 52. Quam opi- 
nionem expresse rejicit Azarias in Imre Bina, non alio argumento 
fretus, quam seculi, quo ilium vixisse ex traditione quorundam magis- 
trorum affirmaverat. Suspicantur quidam ob nominis similitudinem, 
Onkelosum hunc Aquilam ilium fuisse, qui teste Hieronymo secundis 
conatibus sacras Scripturas in Grsecam linguam xar' axpi&iav trans- 
tulit. Alii tradunt etiam, quendam Aquilam circa ea tempora 
vixisse inter Judseos celebrem, quern Onkelosum hunc fuisse putant. 
Nihil ideo cum certi reliquum sit de tempore, quo vixerit, cuivis pro 
arbitratu suo quidvis opinari licet. Ejus autem Targum, quisquis 
fuerit, inter paraphrases Chaldaicas, quae exstant, pene solum legi 
digna est Nam et textui adhseret, verba ssepissime, sensum Spiri- 
tus Sancti plerumque reddens, neque in pbdovg ypaudsig, quod reli- 
quis omnibus solenne, data opera vagatur. Ea sola ratione ductus, 
patppaarqv hunc vixisse ante excidium urbis, conjicio; abs eo 
enim tempore ad unum omnes Spiritu Sancto penitus destituti 
pueriliter et ridicule nugati sunt. Quo in loco aut pretio opus fuerit 
apud antiquiores Judseos, plane ignoratur; posteriorum nonnullos 
magni fecisse testatur codicis illius consarcinatio, quo per versiculos 
alternatim exarantur ipse textus Hebraicus, et paraphrasis hsec Onke- 
losi ; at publice in synagogis lectum unquam fuisse, Judsei negant ; 
neque, cur id fieret, ratio ulla suppetit, cum ab ultima dispersione 
plebs Judaica linguse Chaldaicas penitissime esset ignara. Transla- 
tionem autem hanc incerti auctoris, incertse originis, ullius pretii aut 
auctoritatis esse, ubi ab Hebraica veritate differt, non nisi insauien- 
tium est arbitrari. 

IV. Qui prophetas (Daniele excepto) atque historicos libros in 
linguam Chaldaicam vertit, Jonathan Ben Uzziel dicitur. Exstat 
etiam, quod superius notavimus, eidem nomini adscriptum totius 
legis Targum. De tempore, quo vixit, non minus incerta sunt om- 
nia quse proferuntur, quam quae de Onkeloso retulimus. Hillelis 
ilium fuisse discipulum, Judaaorum plurimi affirmant. Ei enim et 
Shammai, utpote famosissimis sectarum magistris, omnia quorum 
ortum ignorant, ascribere gestiunt. Fingunt etiam, miracula circa 
inchoatum et absolutum opus hoc coelitus edita fuisse. Initium enim 
operis scribunt terraB motum accepisse, et ^p ro in auctorem ob 
temeratas scripturas horribiliter intonantem ; progressum, approba- 



384 TARGUMIM ORIGO. [LIB. V. 

tionem, igne coelitus delapso ad muscas, quae in Pergamenam, cui 
scripsit forte fortuna errantes inciderent, consumendas; atque abso 
lution, laudes summas, non illarum absimiles, quibus imago Christ! 
Thomam ornata est, postquam primam secundse absolvisset, clamans, 
"Recte de me scripsisti Thoma;" an credant incertum. Eundem 
Jonathanem, qui Targum in prophetas scripsit, legem etiam irapa- 
<ppa(sri%ug vertisse conteridit Galatinus, lib. i. cap. iii. Refert etiam, 
se turn temporis istius versionis exemplar vidisse, quod non nisi in- 
tegrum post seculum publici juris factum est. Et quod certissimo 
argumento est, ilium bona fide, quse viderat, retulisse, verba initia- 
lia istius paraphraseos recitat, prout nunc exstant in exemplaribus 
impressis. Rarissimi enim olim fuere Targum Jonathanis codices, 
neque inter ipsos Judseos ultra unum aut binos in provincia ulla 
inveniri potuerunt, teste Elia Levita in prsefatione Methurgamim. 
Rabbi etiam Azarias in Imre Bina, cap. ix., eundem Jonathanem, 
translationem Pentateuchi atque prophetarum confecisse, affirmat. 
Qui in alia sunt sententia, eo prsecipue argumento nituntur, quod 
certissimis indiciis constet, paraphrasten istum legis vixisse non tan- 
turn post excidium urbis, sed etiam confectum opus Talmudicum, 
cujus mentionem expresse facit, in Exod. xxvi. 2, cum ille alter pro- 
pheticus scilicet ante adventum Christi vixerit, imo, ut aliqui volunt, 
paulo post reditum populi e captivitate Babylonica. Sed quo ratio- 
num momento Jonathanem istum propheticum iis temporibus, quce 
reditum e Babylonia interfuerunt et excidium urbis vixisse probant, 
unde omnis vis argumenti pendet, nondum constat. Judaaorum tes- 
timomum, quod nulla facti ex circumstantiis evidentia comitatur, 
probationi non sufncit. Sunt etiam ex rabbinis prater Azariam, 
qui cum Galatino utrumqueopus ejusdem auctoris prolem esse asse- 
runt. Ego litem hanc meam facere nolo. Quod cum ulla ration is 
specie, Jonatbanos hosce diversos fuisse, suadet, illud solum est, quod 
Targumista iste propheticus non usque adeo ineptiat ac ille Penta 
teuchi fcedissimus contaminator. Quid de toto opere sentiendum sit, 
paucis ostendam. In libris historicis reddendis modestus est. Tex- 
turn quidem raro ad verbum refert ; non tamen ad libitum ubivis 
vagatur. Est autem etiam in istis, ubi ita pueriliter et Talmudice 
nugatur, ut vix credere possim, taotsB audaciae et inscitise homuncio- 
nem ante absolutam ecclesise istius apostasiam scripturis exponendis 
manum unquam admovisse. Deliramenta nugacissima hue referre 
piget. Periculum lector faciat in cap. v. Judicum ; nos nihil hie finx- 
isse comperiet. Ad eundem plane modum in prophetiis Esaise, Jere- 
miae, et Ezechielis transferendis se ubivis gerit. Ubi loci alicujus 
sensus abstrusior paulo et reconditus magis videtur, praesertim si de 
Messise persona, gratia, aut officio quidquam exhibeat (quamvis 
nomen Messiaa libenter retineat, etiam aliquoties interserat, ubi in 
textu non occurrit) eum pravis excogitatis allegoriis, ad carnales et 



CAP. XV.] ECCLESLE JUDAKLE APOSTASIA FINALIS. 385 

legales sensus audacter et perdite, hoc est, Judaice torquet. Exemplo 
sit caput liii. Esaiaa; ex quo intelligat lector, quemadmodum se, ac 
verba Spiritus Sancti torqueant ca3ci Judasi, ut ex carnificina ista 
rabbinica infidelitatis se extricent. In prophetas reliquos, quasi nihil 
aliud apud se statutum babuisset, quam perpetuo a vero verborum 
sensu aberrare, effreni licentia ubivis perversissimas allegorias com- 
m'miscitur. Germanaa veritatis enarrationes 

"Apparent rarse nantes in gurgite vasto." 

Y. Restat expositio legis, quam mendaciorum plaustrum vere dicas. 
Plura etenim figmentorum monstra in ipso Alcorano Muhammetico 
non inveniri, quam in parapbrasin istam coacervavit impurus men 
daciorum artifex, baud vereor affirmare. Vix quid quam est putidis- 
simarum naaniarum apud ineptissimos Talmudistas, quod in cento- 
nem suum non retulit, insignitae audaciaa impostor. Indignus plane 
est liber iste stercoreus, qui locum ullum, inter legis expositiones, 
enarrationes, aut Targumim occupet. Atque baec omnia de illo 
altero, Hierosolymitano communiter nuncupate, dicta velim. 

VI. Josepbus etiam iste, qui parapbrasin in Hagiograpba scrip- 
sisse dicitur, vere ccecus erat. Si quis audacise, caacitatis, impudentiaa, 
inscitiaa, mendaciloquii Judaici specimen babere optat, bunc auctorem 
adeat. Totus liber Esteraa a capite ad calcem mendaciis impuden- 
tissimis et fabulis ridiculis conspurcatur. Canticum Solomonis 
ineptiis Talmudicis ubivis scatet ; et ipsum Talmud nominatim com- 
mendatur cap. v. 10, neque sanctius agitur in Ecclesiaste. Parapbrasis 
in Jobum baud dubio cento est, e plurium conatibus conflatus, neque 
caret deliriis rabbinicis. Psalmorum liber atque Proverbia Solomonis 
impuri bominis contaminationes minus senserunt. Haud tamen 
dicerem, Targumim borum nullum plane usum esse, cum ea, quae de 
Deo in Scripturis &v&fmirovadvt dicuntur, caute exprimant, neque 
loca, quae ad Messiam pertinent, prout recentiorum JudaBorum mos 
est, ad alios torqueant (occurrit enim plusquam quinquagies apud 
Targumistas nomen MessiaB, observante Elia in Methurgam.), quam- 
vis sensum eorum misere corrumpant; et qui fabulas Judaicas cog- 
noscere velit, ex iis discere licet. 



CAPUT XV. 

Apostasiae ecclesise Judaicse finalis occasiones alise — Prophetise cessatio — Occasio- 
num summa — Apostasies gradus — Theologiae Mosaicee fundamentum primum 
— Apostatarum ab illo defectio — Traditionum origo — Et sectarum — Legis 
oralis fundamentum — Ortus et natura legis oralis — Post excidium urbis nata 
— Observationes Judaicse in ecclesiae evangelicse institutione non continuatse. 

I. CUM jam festinaret plenitudo temporis,qua magnus ille propheta, 
a jactis mundi fundamentis ecclesiae promissus, in carne exbibendus 
VOL. XVII. 25 



386 ECCLESLE JUDAIC^E APOSTASIA FINALIS. [LIB. V. 

esset, Deusqne populum ad legem Mosis attendere, donee ille veni- 
ret, severe jusserit, eoque verbo revelationibus Veteris Testament! 
supremam quasi manum imposuerat, Mai. iv. 4-6, penitus cessavit 
per aliquot secula ministerium istud propheticum et extraordinarium, 
quo Deus ab ipsis ecclesise istius primordiis in ejus reformatiorie 
varie usus est. A morte Malachias ad prsedicationem Joharmis ere- 
miticam (qui non iccirco missus est, ut ecclesiam istam ex apostasia3 
ruina, in quam Deo volente turn festinavit, recuperaret, sed ut viam 
sterneret magno nova3 ecclesias cedificatori), per annos 400, nemo 
extra ordinem a Deo delegatus est, qui populum in omne scelus pro- 
el ivem, ad bonam frugem revocaret. Cum itaque ecclesia esset 
prophetia destituta, theologia Mosaica gentilium philosophia c*or- 
rupta, plebs gentibus mista, lingua sanctaB oblita, doctoribus Spiri- 
tum Sanctum repudiantibus innixa, in mores et vitia seculi effusa, a 
principiis et fundamentis theologise Mosaicse omnibus sensim catho- 
lice deficiens, in ultimam ruinam prolapsa est. Ejus ideo apostasia3 
vestigia proximo in loco breviter sunt perstringenda. 

II. Primum theologiae Mosaics fundamentum in sacrarum Scrip- 
turarum avrapxefq positum erat. Id nos pluribus superius osten- 
dimus. Postquam enim verbum suum literis Deus consign averat, 
illud unicum omnis fidei, obedientise, et cultus religiosi normam et 
regulam esse voluit; ne quid autem sub quocunque praatextu ei ad- 
deretur, severe ecclesise seu theologis omnibus interdixit. Atque 
principium hoc theologicum aliorum omnium basis est et sepimen- 
tum. Hoc primo in loco irritum fecerant apostatarum antesignani. 
Nihil erat in impiorum Pharisasorum doctrina aut moribus, quod 
severius perstrinxit Dominus noster Jesus Christus; docetque innu- 
mera eos figmenta sub nomine et prastextu " traditionum seniorum/' 
hoc est, magistrorum, qui primi a puro Dei verbo discedere ausi 
sunt, in cultum Dei et religionis observantiam intulisse. Probabile 
est, statim a prophetarum discessu nonnullos, qui sibi sapere visi 
sunt, expositiones consuetudinum legalium, et institutionum Mosai- 
carum prsetendentes, novas cultus ceremonias, et praBcepta nova 
theologica populo obtrusisse. Ea fenestra aperta, et dato exercendi 
se vanis doctorculorum ingeniis campo amplissimo, alii aliorum ves 
tigia prementes, sensim arbitraria institutionum et rituum in tan- 
tarn multitudinem copia excrevit, ut eorum observantia totam pene 
religionem occupaverit. Cum enim semel quis mandati divini limites 
sibi transiliendos statuerit, nihil est, quod impediat, quo minus in 
immensum vagetur. Qua3 autem invenerunt unius seculi magistri, 
sequentis, traditiones vocabant. Eae ; postquam in gratia et auctori- 
tate apud populum, hominum figmenta Dei institutes prasferre para- 
tissimum, esse coeperunt, quicquid nove excogitatum a quopiam erat, 
sub eo nomine credulse plebis, et legis divinas ignarae, observantias im- 
positum est. Cum vero huic operi plurimi variis in locis incubuis- 



CAP. XV.] ECCLESLE JUDAIOE APOSTASIA FINALIS. 387 



sent, orta tandem est inter magistrorum praecepta et supy/tara, quae 
traditiones vocabant, non tanttim discrepantia et diversitas, sed 
(neque aliter fieri potuit) repugnantia etiam et contrarietas. Tanta 
etiam erat novarum fabularum multitude, ut baud facile esset cuivis 
eas ita percipere et comprebendere, ut idoneus esset ad populum in 
illarum religion e et observantia instruendum. Hinc scholae erectae, 
non antiquarum illarum, in quibus prophetarum filii, Dei cultui et 
sacrartnn literarum studio vacabant, aemulae, sed iDarum potius, 
quas ad disputationes et rixas pbilosophicas perennandas instituerant 
Graeci. Hse autem nihil aliud erant, quam circa ineptissimas anti- 
quas traditiones digladiationum confusio, novarum officinae. Ut 
quisque autem magister scholae prsefectus Celebris evasit, quorum 
antiquissimi, qui memorantur, fuere Shammai et Hillel, ejus statim 
placita, dicta, dogmata tanquam §e6irvev<ira essent, religiose discipuli 
atque populus coluerunt. Ex diversitate etiam traditionum erat, 
quod in varias sectas dissiluerit doctorum turba. Earum antiquis- 
simae tres istae notissimae fuere, Pharisaeorum scilicet, Sadducaeorum, 
et Essenorum; quibus quartam addidit diebus afl-o/fapJfc Judas 
Galilaeus, teste Josepho, quintam vero Herodiani acephali. Saddu- 
caeorum atbeismus ex unius magistri dicto perperam intellecto pro- 
manasse dicitur. Ciim enim is maximi erga Deum ipsum amoris 
praetextu, neminem cum intuitu mercedis aeternse obedientiam prae- 
stare debere pronunciasset, ilium resurrectionem et vitam aeternam 
negasse, stolidos discipulos, in verba magistri jurare paratos, arbi 
trates esse ferunt. Ita auctor Tzemacb David in Chron. sub templo 
secundo ad 44b'0 : ^113 lytD Dfll VH DWtMK *TD^1 DH^^ Din^ni pnif 

n»xi D^ID npi5 n^D ^ :nn n« Dn»8^on onnw vnn ta n»x^ non Dm 
^ij? *6 iioj xb tinvb px^ enT'sn n»x mn mn nnni nnx, — " Tzadoc," 
in quit, " et Bajetbosus fuerunt duo discipuli Antigoni, et errarunt 
circa dicta magistri sui, quatenus dixerat, ne sitis tanquam servi 
ministrantes domino spe mercedis recipiendae; Unus ait ad socium 
suum, ' En magister in explicatione sua docuit, non esse homini 
mercedem neque poenam ;' qua accepta occasione eos a fide defecisse, 
narrant." Eo autem tendebant omnes istae traditiones, ut aut prae- 
ceptis Dei omnis auctoritas plane et directe abrogaretur, aut saltern 
ut ita inter pretarentur, ut nemo ad earn obedientiam praestandam, 
quam Deus exegit, illorum imperio teneretur, quod eodem redit; 
ipsorum autem magistrorum mandata arbitraria accuratissime sub 
poena mortis aeternae observarentur. Ubicunque autem viget iste 
Pharisaismus, quo excogitatis deliramentis et pravis interpretation!- 
bus, virtus, efficacia, et perfectio mandatorum Dei enervantur, prae- 
scripta autem hominum arbitraria sub quocunque tandem praetextu 
severe injunguntur, ibi abs omni vera theologia, viget et dominatur 
apostasia. Non opus autem est, ut pluribus ostendam, ecclesiam 
Judaicam ante adventum Domini nostri Jesu Christi veneno hoc 



S88 ECCLESI.E JUDAIC^ APOSTASIA FINALIS. [LIB. V. 

tinctam et corruptam fuisse; cum id ubivis historia evangelica ante 
omnium oculos ponat. In errore hoc perniciosissimo initium sui 
posuit ecclesise illius apostasia horrenda et finalis. Atque hoc fun- 
damentum erat legis istius oralis, quse in apostatarum religione a 
multis jam retro seculis utramque fecit paginam. Postquam enim in 
immensum excrevisset traditionum farrago, eaque unice csecis apos- 
tatis spiritu Dei destitutis esset in deliciis, cumque origo earum, uti fit 
in longa rerum armorumque serie, ignoraretur, exorti sunt novi ma- 
gistri, qui eas omnes ipsi Moysi acceptas tulerunt. Longam fabulam, 
uti potero, compendifaciam. Summatim earn recitant in Tractatu 
Pirke Aboth. cap. i. : D'Opn B^pT^ JflW) ywi> mD£1 ^DD mm fop rTO 
rfoTin no:^ With rrnD» DWUI DWu!*; — hoc est, "Moses accepit legem 
e Monte Sinai, et tradidit earn Josuah; Josuah senioribus; seniores 
prophetis; prophetse tradiderunt earn viris magnse synagogse/' In- 
telligunt autem H2 ijOJP mm, seu legem oralem. Plenius totam fabu 
lam enarrat Rabbi Moses Maimonides in prasfatione Jad Chazachah : 
p«n nirni? nx i? runw nowp wj i^n^an '•^DI nwJ? b wn 11 ^ ni^DJi fe 
minn nx rwyk nivoni n^n^a nt mv»ni anan^ min it min mvDni minm 
na 5>yn^ min nxipjn KTI it m^m nixon ^ i>y; — hoc est, " Praecepta 
quaB Mosi tradita sunt in Sinai ea omnia data sunt cum expositione 
sua juxta illud, Dabo ibi tibi tabulas lapideas, et legem et man- 
datum; legem, scilicet, legem scriptam, et mandatum, id est, ex- 
positionem ejus. Injunxit autem Deus nobis legem observandum 
secundum mandatum; mandatum autem est lex oralis." Addit vero, 
" Totam legem manu sua descripsit Moses magister noster, prius- 
quam moreretur ; et singulis tribubus librum commisit. Unamque 
reposuit in area pro testimonio; juxta illud, Sumite librum legis 
istius, et ponite eum e latere areas fcederis Domini Dei nostri, et sit 
sibi contra te in testem. Mandatum autem sive expositionem non 
scripsit Moses, sed imperavit earn senioribus et Jehosluife, aliisque 
omnibus Israelitis juxta illud, Omne verbum quod ego praecipio 
vobis, illud custodietis, ut faciatis. Ideoque vocatur lex oralis. 
Eamque legem oralem, quamvis non fuerit scripta, totam in consis- 
torio suo docuit Moses magister noster septuaginta seniores. Eleazar, 
Phinehas, et Josuah, tres illi acceperunt earn a Mose, Josuah itaque 
discipulo suo tradidit." Atque sic deinceps longo ordine recenset illo- 
rum nomina, qui a diebus Josuah usque ad Rabbi Jehuda principem, 
legem hanc oralem a prasdecessoribus suis acceptam, aliis tradide 
runt; atque tandem addit, nvJB^n ^ inn tnipn l^m ; — "Rabbi noster 
sanctus" (hoc est, Rabbi Jehuda) " composuit Mishnaioth." Hoc 
nempe est, quod vellet; traditiones istas futiles, ineptas, absurdas, 
quas in Mishnaioth compegit iste Rabbi Jehuda, legem fuisse illam 
oralem, legis scriptse expositoriam, quam in Monte Sinai Mosem a 
Deo accepisse fabulantur. 

III. Operosam hanc fabulam commentum esse rabbinicum ; ab 



i 



CAP. XV.] ECCLESI^E JUDAIOE APOSTASIA FINALIS. 389 

aliis dudum ostensum est. Ea vero totius prsesentis Judaism! fun- 
damentum est. Paucissimis enim exceptis, quos Karseos vocant et 
exsecrantur, totius gentis religio, figmento Iiuic a multis seculis niti- 
tur. Cum autem legis hujus oralis nullibi in sacris literis mentio 
facta sit ; cum nullibi ad earn amandentur legis Dei studiosi, ad ver- 
bum scriptum ubivis ; cumque, quidquid a Deo Moses audiverit, scri- 
bere jussus sit, atque scripserit, Exod. xxiv. 3, 4; cumque in nullum 
alium finem inserviat hsec lex oralis, quam ut legis scripts, quam 
perfectissimam et absolutissimam Deus ubivis pronunciat, defectus 
suppleat, apparet, prassentern Judaismum diversum quid plane esse, 
abs ea religione, quam Vetus Testamentum instituit, exigitque. 

IV. Quamvis autem figmentum hoc portentosissimum produxerit 
ea traditionum doctrina, quam perstrinximus, quseque apostasise ec- 
clesiaa Judaicaa totalis initium erat, tamen ante templi et urbis 
excidium, totiusque adeo ecclesise et populi a Deo repudiationem 
excogitatum fuisse, nullis rationum momentis, aut testimoniis fide 
dignis, a quopiam probatum est. Philo, Josephus, Syrachides, legis 
hujus oralis mentionem nullam faciunt, traditionum plurimam. Si 
turn temporis excogitata fuisset, nedum pro theologias et cultus Dei 
fundamento venditata, procul omni dubio earn non tacuissent. Porro 
Servator noster, qui hypocritas multorum scelerum et superstitionum 
severe redargmt, prsesertim traditiones in cultus Dei et obedientia3 
normam inferendi audacia3, figmentum hoc perniciosissimum nun- 
quam prsetermisisset silentio. Nondurn ideo serpens iste exclusus 
erat ovo, qui jam alatus volat prester. Legem ideo hanc inter apos- 
tasiss hujus gradus non numeramus; cum illius potius finis fuerit et 
terminus. 

V. Innumera quidem figmenta superstitiosissima, et consuetudines 
pravas, traditionum nomine insignitas, in ecclesiam, Dei defectionis 
duces et antesignanos, sectarum magistros, invexisse, iisque totum 
cultum divinum corrupisse, et evangelica historia luculeriter docet, 
et nos antea probavimus, sunt autem viri docti, qui, Dominum nos 
trum sanctissimum, consuetudines et irpd£eif nonnullas Judaicas 
circa cultum Dei, et religionis sacra, in ecclesije suae institutione 
usurpasse, arbitrantur. Sunt, qui non verentur asserere, ipsam ora- 
tionem dominicam, quam omnium precum nostrarum normam et 
exemplar praascripsit, e receptissimis inter Juda3os forraulis desump- 
tam. Mosaicis quidem institutionibus Christum finem imposuisse, 
fatenjiur. At vero observationes aliquas, quas Judaeorum doctores 
sponte sua in usurn induxerant, auctoritate sua munitas, ecclesiaa 
evangelicsa religiose colendas commisisse docent. Cum autem opinio 
haec mihi horrenda satis, et in ipsum Dominum nostrum sanctissi 
mum contumeliosa videatur, priusquam in ultimas ecclesias hujus de 
fectionis expositione progrediamur, examini cam subjicere placet. 



390 DE RITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSERVATIS. [LIB. V. 



DIORESSIO IV. 

Aft consuetudines, preces, aut observationes ullas Judaicas in ecclesiis eyangelicis 
retinendas, instikrerit Dominus noster Jesus Christus. 

I. ExSTRUCTO templo secundo, sublato prophetarum ministerio, 
aliorumque virorum divinitus irispiratorum, quibus demaudata erat 
ecclesiae ad normam theologige Mosaics instaurandee provincia, se- 
quentiurn seculorum doctores, qui drfdtxaXoi rou Iffpafa censeri volu- 
erunt, Job. iii. 10, de ipsa fide, cultusque divini observantia et 
ceremoniis diversissime sensisse, hominem neminem esse arbitror, cui 
sit ignotuin. In primis autem surdas aures prsebentes sanctissimo 
isti Dei prsecepto, ad quod animum unice attendere, donee ille veni- 
ret, qui omnem veritatem expositurus esset, in ipsa canonis Yeteris 
Testamenti obsignatione severe admoniti sunt, nempe, ut legi Mosis 
se in disciplinam traderent; in novis ritibus excogitandis, et tradi- 
tionibus aypdpoig interpolandis toti fuerunt. Cessante itaque pro- 
phetia, intrante philosopbia, Spiritus Sancti auxilio in postremis ha- 
bito, tota ecclesia pravis superstitionibus corrupta, sensim in ruinam 
tetendit. Eorum, quas in cultu religiose, quseque in Scripturarum 
interpretation e prave doctores statuerunt, quoque prsetextu in iis 
populo imponendis usi sunt, nonnulla refert historia evangelica. 
Postquam autem magistri quidam celebres, quorum nomina, apud 
plebem se totam fidei praaceptorum concedentem, sacra erant et 
venerabilia, ritum aliquem in religione observandum indicassent, aut 
hunc illumve esse mandati aut institutionis divinae cujuscunque sen- 
sum, eoruin successores, quibus in animo erat eadem frui auctoritate 
apud posteros, quasi instituta ista novicia e% ovpxvov essent et non 
Jg avdpfaruv, summa ilia observantia colenda docuerunt Hinc quod 
superius annotavimus, in immensum brevi excrevit traditionum 
farrago. Ita nihil quidquam pene tandem sanum aut incorruptum 
in tota religione relictum. Illud etiam mali temporis successu ad 
cumulum accessit, ut quid esset institutionis divinaa, quid antiques 
observantiaB, quid inventionis nuperse, impossibile plane esset populo 
tenebris involute scire aut distinguere. Cum in hoc statu et condi- 
tione sacra ornnia apud Judseos essent, docti nonnulli viri arbitrantur, 
Dominum nostrum Jesum Christum ecclesiam evangelicam institu- 
entem, et pro infinita sua sapientia cultum Dei in ea dispone»tem, 
ritus nonnullos varpo-apadorovg, quos isti turn temporis in cultu Dei 
religiose observarunt, adeoque pene omnes eos, quos instituit, in usurn 
suum (ita loquuntur) transtulisse, suaque auctoritate confirmatos, 
discipulis ad consummationem seculi colendos tradidisse. Addunt 
prseterea, orationein illam sanctissimam, omnium precum nostrarum 
normam et exemplar absolutissimum (non enirn prsecepit Christus 



CAP. XV.] DE RITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSERVATIS. 391 

verba recitari, quod nee legimus apostolos fecisse, inquit Grotins 
Annotat. in Matt. vi. 9) quam discipulos suos edocuit, ex usitatissi- 
mis inter Judseos formulis eum composuisse. Hsec vero ita se habere 
iis argumento est, quod apud Judseorum magistros, in utroque prse- 
sertim Talmude, ritus isti olhn observati memorantur, quos etiamnum 
ex auctoritate Domini nostri Jesu Christi observamus Christiani 1 
atque far us exstant oratioois dominicse petitiones, plurimos saltern, 
si non omnes. Neque enim ista ita indicantur, quasi turn demum 
nata aut inter Judseos recepta, cum opus Talmudicum confectum 
fuerit ; sed astruitur eorum antiquitas et observantia, magistrorum et 
doctorum auctoritate, qui longe ante excidium urbis vixerunt; et 
quod argument! caput est, partem fuisse aiunt legis istius oralis, 
quam per manus traditam, R Jehuda Hakkadosh in Mishnaioth 
retulit. Cum autem doctorum hanc virorum opinionem mihi neuti- 
quam ad stomachum aut palatum facere, imo, cum, me ab ea vehe- 
menter dissentire, negare non possim, ob earn praacipue rationem, 
quod cum dubia tantum sit, imo falsa, bonori Domini nostri Jesu 
Christi in ilia vix, aut ne vix quidem consultum satis videatur; 
quamvis res mese, publicasque, jam non tantum festinare cogunt, sed 
et ruere in conclusionem operis, silentio earn prseterire non placet; 
primo ideo de tota sententia generaliter again, deinde evgrdteis, quas 
ad sententiae istius confirmationem quidam adducunt, seorsim exa- 
mini subjiciam. 

II. Videamus ergo primo, quse in causa hac viris doctis concedi 
possint; deinde qusenam sint, quae saltern, donee aliis rationum mo- 
mentis, quam quibus in argumento hoc hactenus usi sunt, aut testi- 
moniis fide dignis confirmentur, admittere non possum. Coneedo 
ideo primo, dicta aliqua, imo multa, qua3 in scriptis evangelicis ha- 
bentur, apud rabbinos Talmudicos reperiri posse, aut saltern illorum 
simillima. Idem in particulari dici potest de orationis dominicaa 
petitionibus nonnullis. Sed et istis etiam gemina in sapientum eth- 
nicorum scriptis inveniri, ad utriusque fcederis Scripturas annotarunt 
viri docti. 

III. Porro : conceditur, eosdem rabbinos docere, ritus quosdam in 
usu fuisse inter Judseos, iis, quos discipulis suis in cultu Dei obser- 
vandos praascripsit Dominus Jesus, baud absimiles. Eos postea con- 
siderabimus. 

IV. Concedimus etiam tertio in loco, doctores Mishnicos et Ge- 
maristas non dicta ilia proferre, non ritualium istorum mentionem 
facere, quasi turn demum nota et edita fuissent, neque propria auc 
toritate sola nixos ilia in usu fuisse ante excidium urbis affirmare, 
sed doctores ipsos, qui longe ante ea tempora vixerunt, unumquem- 
que seculi sui sensum, aut etiam legis oralis, exponentem inducere. 

V. Ulterius etiam conceditur, dicta qua3dam proverbialia, quoa 
genti turn temporis in usu communi fuere, Dominum nostrum ea, 



392 DE RITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSERVATIS. [LIB. V. 

quam habuit cum plebe, conversatione usurpatum esse, ac proinde 
in scripta evangelica esse relata. Ejus generis fuere, "Medice, cura te 
ipsum ;" " Habenti dabitur ;" " Primus erit ultimus, et ultimus primus ;" 
" Qui aurem habet ad audiendum, audiat;" atque id genus alia. Ut 
autem quseque gens dictorum proverbialium admodum tenax est, ita 
Judaeos ista atque similia memoria per multa secula tenuisse, et in 
scripta retulisse fatemur. 

VI. HOBC, inquam, concedimus libenter; illud itaque consideran- 
dum restat, an ultra ea, quse concessimus, quidquam conficiant viro- 
rum doctorum probationes. Atqui ex his litem hanc decerni non 
posse, certum est. Nondum enim constat, ritus istos, de quibus 
quaBstio est, revera ecclesise Judaicse ante urbis excidium in usu 
fuisse ; aut diebus conversationis Jesu Christi in terris populo isti 
cognitos. Ut ideo veritas patefiat, nonnulla prgemittemus, quas totius 
controversies explicatum facilem redditura sunt. 

VII. Primo ideo dicimus, Legem istam oralem, quam traditio- 
num omnium et rituum aypatpuv fontem et originem communiter 
statuunt doctores Talmudici, horrendum esse figmenturn, merum 
mendacium, in theologise Mosaica3 perniciem totalem populique Ju- 
daici exitium seternum, nefarie excogitatum. Etenim legis istius in 
tota sacra Scriptura non major mentio facta est, quam Alcoran i 
Muhammetici. Severe autem exsecrantur et exterminationi devo- 
ventur, qui istiusmodi additamenta, ex quibus magnam partem con- 
stitit ista lex, verbo Dei assuere ausi fuerint. Tota autem ista gens 
infidelis, et prsefracti ingenii, per terrarum orbem superstes et dis- 
persa, ex justissimi Dei judicio sui obdurationem, et pertinaciam in 
infidelitate horrendam, figmento isti satanico debet. Illius enim 
prsetextu a .verbo Dei abducti, atque inveteratis carnalium traditio- 
num prsejudiciis fascinati, nihil ultra ineptissimas fabulas aut sapiunt, 
aut sapere volunt. Atque hoc, spero, erit in confesso. 

VIII. Secundo, Rituum et ceremoniarum quse apud Talmudicos 
doctores memorantur, qua3 in lege non expresse institunntur, duo 
genera sunt. Aut enim tantum pertinent ad modum cultus instituti 
celebrandi, additamentis nonnullis adhibitis, e verborum Scripturse 
expositionibus arbitrariis quovis modo elicitis, aut etiam ipsi ritus 
novi sunt, et ab omnibus institutis divinis plane diversi. Alterutrius 
generis memoriam ullam, monumentum ullum, volam aut vestigium, 
ante reditum populi e captivitate Babylonica, aut florente ecclesia 
ista sub prophetarum primorumque reformatorum ductu aut regimine, 
exstare, aut exstitisse unquam, nemo probavit hactenus, nemo proba- 
bit in posterum. Ortum suum debent omnia ei temporis intervallo, 
quo prseceps in ultimam et fatalem apostasiam et ruinam tetendit 
ista ecclesia; aut ei, in qua ecclesia esse desiit. 

IX. Tertio, Negamus Dominum nostrum institutum ullum pure 
Mosaicurn auctoritate sua munivisse. Omnia abrogasse, aiunt omnes. 



CAP. XV.] DE RITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSEEVATIS. 393 

Eorum, quae in natura rerum fundatur, alia ratio est. Cum enim 
ad tempus diopdw<xu$ ritus omnes Mosaici instituti fuerint, Heb. ix. 
10, atque umbram tantum habuerint ^iXXoVwi/ ayaduv, ovx aMv rr>v 
stxova ruv vpayparuv, cap. x. 1, neque locum suum tutari poterant, 
cum id, cujus praenotioni inserviebant, introductum esset, neque 
denuo recuperandi erant ex morte ilia, cui olim destinabantur. 

X. Quarto, Constat apertissime ex tota historia evangelica, Domi- 
num nostrum Jesum Christum, quamdiu institutionibus Mosaicis 
subjectus, minister circumcisionis vixerit, traditiones omnes «/pa- 
<povg, quas intulerant magistri veteres, recentioresve, sine exceptione 
constantissime rejecisse, et condemnasse summa cum detestatione. 
Sive illae pravis Scripturae interpretationibus, sive observationibus et 
ritibus curiosis constiterunt, omnes absque discrimine, non sine 
sevens eorum, qui populo eas observandi auctores erant, increpatio- 
nibus, repudiabat. Incredibile ideo nimis videtur, eum ex illis ipsis 
observationibus, ritus in usum suum, ut nonnulli loqui amant, arri- 



XI. Quinto, Esse nonnulla rectae rationis dictamina, adeoque ab 
ipso naturae auctore optimo, sapientissimoque profecta, quae cultui 
divine in omni ecclesiae statu inservire apta nata sunt, fatentur 
omnes. Haec inter cunctos homines, qui rationis regimine ullatenus 
se submittunt, locum aliquem obtinent. Ilia itaque Dominus noster 
non " in rem suam arripuit," sed ne deinceps a fatiscente et obscuro 
lumine naturali observantia eorum penderet, auctoritate sua firmavit, 
atque inter instituta sua sanctissima retulit. Si autem horum ulla 
apud Judaeos in usu fuerunt, non tamen idcirco statim ab iis Christus 
ilia accepisse, dicendus esset, cum non magis ad Judaeos, quam ad 
totum humanum genus pertineant. 

XII. Sexto, Certum est, Judaeorum plurimos, si non pene omnes, 
qui in Christum crediderunt ante templi eversionem et urbis ex- 
cidium finale, inque eo finem ultimum institutionibus Mosaicis im- 
positum, illas religiose observasse; plerasque saltern, atque coluisse 
secundum instituta legis. Etenim ipsi apostoli, cum scirent ex 
prsemonitione Christi, templum ipsum cum tota ilia cultus ratione, 
qua instructum erat brevi aeternum abolendum fuisse, diem illam 
patientiae dominicae praestolantes, a cultu Mosaico non abhorruerunt. 
Cum itaque duraret in Dei tolerantia, usque ad excidium urbis et 
templi, ecclesia Judaica, qui in Christum crediderunt, nisi vi pulsi 
aut fugati, a Judaeorum synagogis, aut cultu synagogico nullibi ter- 
rarum recesserunt. Etenim iis in locis, quibus Judaei increduli palam 
in fideles saevire ob fidei professionem et cultum religiosum Christo 
exhibitum inceperunt, horrendum illud Dei judicium, quod in evan- 
gelii hostes esset quantocius exerciturus, illis denunciantes (vid. 2 
Epist. Pet. iii. 3-11) segreges coetus statuerunt. Ecclesiam vero 
Judaicam stante adhuc templo, durasse, neque penitus a Deo rejec- 



394 DE RITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSERVATIS. [LIB. V. 

tarn fuisse, docet Paulus apostolus in tola epistola sua ad Hebrseos. 
Pontificatum enim summum, adeoque omnem cultum Mosaicum 
abolendum quidem extemplo, sed nondum abolitum introducit. 
Inde ecclesias status, qualis futurus esset penitus e medio sublato 
cultu omni typico, mundus ei futurus dicitur. Etiam parum ad- 
huc esse affirmat, donee Mosaica ista rudimenta morte Christ! con- 
cussa amoverentur, ut stabilirentur regni Christi ra p$ ffatevopsva. 
Neque obstat, quod apostoli et presbyteri totaque ecclesia Hieroso- 
lymitana longe ante ex mente Spiritus Sancti statuissent, discipulos 
e gentibus non teneri lege Mosis, Act. xvi. ; nam ipsi longo post tern- 
pore ostendunt Judseos fideles omnes ejus observationi adhaBsisse, 
Act. xxi. 21, 22. Pluribus etiam in locis indiscriminatim agebant 
Judaei fideles, atque isti, qui Christo nondum nomina dederant. 
Jacobum itaque justum plurimos annosHierosolymis degentem, atque 
ob sanctitatem eximiam et minime fucatam toti populo notissimum, 
quoniam cultum Dei in templo frequentaverit sedulo, Christian um 
fuisse neutiquam suspicati sunt primores urbis, uti refert Eusebius, 
Histor. Eccles. lib. ii. cap. xxxiii. Imb ad tempus Adriani usque, 
perinixtionem hanc alicubi durasse scribit Grotius. 

XIII. Septimo, Cum jam ad ultimam patientise divinaa periodum 
ecclesia ista pervenisset, atque ubivis pervivaces et prasfracti evan- 
gelii hostes tandem facti, persecutiones in Christi discipulos excita- 
rent Judasi, et adventum ejus solenniter prsedictum et denunciatum, 
ad vindictam de illorum infidelitate et malitia sumendam, sannis 
exciperent, plurimi ex gente ista, qui antea Christo nomen dederant, 
ad Judaismum defectionem meditati sunt; prout apparet ex epistola 
Pauli ad Hebrseos. Destructo autem templo, atque excisa gente, 
magna pars illorum, qui ad illud usque tempus cum nominis Christi 
professione, ritus et ceremonias Mosaicas observaverant, inter religi- 
ones, quas simul nemo amplius colere potuit, misere cespitans, partim 
in Juda3orum castra iterum se recepit, partim novam religionem ex 
utraque conflatam, revera utramque non corrumpentem tantum, sed 
et evertentem penitus, excogitavit. Horum erant Ebionita?, et, si 
Hieronymo fides, Chiliasta3; qui omnes, successu temporis abjecto 
quern aliquamdiu frustra gesserant in titulo, in censum Judaicum 
abierunt. Prout autem in Christianismum istum, quern amplexi 
fuerunt, ritus Judaicos inferre eos tentasse omnes norunt ; ita 
Christianos, in Judaismum deficientes, nonnullos reportasse, plus- 
quam credibile est. TenebraB vero, quibus turn temporis res Juda3- 
orum involute fuerunt, impediunt, quo minus perspecta habeamus, 
quse in illorum claustris et latibulis agitabantur. 

XIV. Octavo, Rehqui JudaBi (hoc est, quicquid gentis cladi 
Flavians erat superstes) ab omni ccetu solenni Mosaico depulsi et 
fugati, hue illuc palantes vagati sunt, quid agerent, quo ritu Deum 
colerent, ubi pedem figerent incertissimi. Sanhedrin, seu scholam 



CAP. XV.] DE RITIBTJS JUDAICIS A CHRISTO OBSERVATIS. 395 

potius, aut digladiationum ineptissimarum latibulum, hie, illic eos 
constituisse, alii ostenderant. Sed tota ea historia conjecturis nititur, 
et rabbinorum testimoniis, omnibus conjecturis incertioribus. Adriano 
Romanorum imperium tenente, opera et astutia insignis nebulonis, 
quern Bar-Cochebam vocant, decepti, et scelerum stimulis, seu potius 
rnaledictione divina acti, undique in Juda3am et Galilaeam advo- 
lantes, bellum excitarunt adversus Romanes utrique parti satis 
funestum. Victi verb tandem, et clade, ilia sola minore, qua in ex- 
cidio urbis et templi demessi fuerunt, affecti, necdum indignationem 
justissimam qua Deus totam gentem ubivis terrarum prosequutus 
est intelligentes, viribus tamen et animis fracti, partim fugati, partim 
capitis poena, nisi fugerent, denunciata e tota Judaea ad unum omnes 
exsulare jussi sunt. Quid ab eo tempore et proximo post seculo in 
latibulis praestiterunt, caliginosa nocte premitur. Erupit tandem 
famosissimus ille Rabbi Jehuda, Hakkadosh scilicet, ejus snpersti- 
tionis, cujus scelere etiamnum adhuc Deo hominibusque graves 
ubique terrarum tenentur, auctor et princeps. Is novae isti religioni 
Judaicae conficiendse, quae innumeris aucta superstitionibus apud 
totam gentem obtinet, manum admovit. Etenim scholae pralatus, 
cum observasset, quanta incertitudine omnia, quae ad cultum religi- 
osum et observantiam pertinerent,nuctuarentur,exantiquis tradition- 
ibus, novis figmentis, observationibus, quse turn temporis inter plures 
in usu fu^re, undique discerptis et corrasis, corpus quoddam seu sys- 
tema constitutionum religiosarum, et civilium seu forensicarum com- 
posuit, quod Mishnaioth appellant. In librum ilium, rabbinorum 
expositiones, disputationes, jurgia, fabulae, Talmud utrumque confi- 
ciunt. Postquam enim Rabbi Jehuda signum extulerat, undique 
statim ad illud concursum est. Quicquid uspiam impuri homunci- 
ones et indocti corradere ex anilibus traditionibus, dictis sacrae 
Scripturse misere et blaspheme distortis, gentilium, et Christianorum 
ritibus et consuetudinibus, legi Mosaicae non expresse adversis, quod 
in rem suam ullatenus cedere cogeretur, potuerunt, hue tanquam 
in fabularum, mendaciorum et superstitionis omnis lernam contu- 
lemnt. Uti enim Muhammetes Alcoranum suum ex traditionibus 
Judaicis, historia evangelica pessime interpolate, ritibus ethnicis, 
propriisque figmentis consarcinavit, ita etiamrabbini isti opus suum 
Talmudicum confecerunt. Hisce ita praemissis, quse omnia a<5/«- 
/3x/jra esse comperientur, cum ex historiis et rerum praeteritarum 
inonumentis fide digmssimis sint deprompta, quid in causa proposita 
sentiam, paucis tradam. Sententia ideo nostra est, instituta ista 
evangelica, quorum mentio ulla facta est, aut in Mishna, aut in Tal- 
mudibus, aliisve Judaeorum magistris, adeoque pericopas omnes pure 
evangelicas, quae in eorum ullis exstant, Judaeos partim ex ipso evan- 
gelio, partim ex apostatarum Judaeorum praxi, atque traditionibus, 
quae ex ccetibus Judaeo-Christianis emanarunt, partim ex ore vulgi, 



396 DE EITIBUS JUDAICIS A CHETSTO OBSEHVATIS. [LIB. V. 

quo cum vixerunt, nee aliunde hausisse. Hsec, inquam, sententia, 
ilia altera, quse periculose admodum Dominum nostrum Jesum 
Christum sanctissimas suas institutiones ex Judaism! laeurris mutua- 
tum asserit, probabilior videtur ; imo verissimam earn esse existimo, 
nullisque exceptionibus, quibus pondus inest aut momentum, exposi- 
tam. Cum enim cseci et pervicaces apostatae, religionem avitam, 
cultum Dei et patriam amisissent (nam qui religionem Talmudicam, 
seu praasentem Judaismum, earn esse, quas in lege et prophetis en- 
arratur, putat, is hisce in rebus hospes est) Spiritu Dei penitissime 
destituti, omni ope in id incubuerint, ut ex traditionibus et rumori- 
bus incertissimis, novam Dei colendi rationem, novos cultus ritus ex- 
cogitarent, et erigerent, causa sane nulla est, cur cuiquam mirum 
videri debeat, illos nonnulla, qua3 apud Christianos Judaizantes in 
usu fuere, aut saltern illorum simillima, in rem suam arripuisse. 
Longius etiam aberit admiratio omnis, si sentiamus, novaB supersti- 
tionis consarcinatorum nonnullos Christianos apostatas fuisse, quod 
sane neque incredibile est, neque improbabile. Inde enim est, quod 
historian evangelicse vestigia plurima in Alcorano supersint, quod 
auctori ejus scilicet adfuerit Sergius quidam monachus Nestorianus, 
qui a Christianismo deficiens, in partem operis receptus est. 

XY. Sed adverse sententias momentum perpendamus. Quo, 
qiiseso, auctore certo sciamus, eas precum formulas, quas jam apud 
Judaeos exstant, eosve ritus, qui in lege non diserte prascipiuntur, in 
usu fuisse ante excidium urbis? Judsei, inquiunt, ab ipso Mose ope 
legis oralis, se ista recepisse, constanter amrmant. At legem istam 
oralem impudentissimum esse figmentum, cujus ante finalem apos- 
tasiam populi, et gentis excidium, neque vestigium, neque memoria 
ulla exstat, antea probavimus. Qua3 vero legi isti orali ortum suum 
debent, lege ea antiquiora esse non poterant. Sed dicunt, stata pre^ 
cum tempora Judseoshabuisse; fateor, Actor, iii. 1, memorat Lucas, 
rr,v £pav rrj$ vpoffsvxys rqv evvdr^v. Ea tempora quotidiaria tria 
fuisse, docet Maimonides in Mishn. lib. ii. Tract, de Orat. et Benedict. 
Sacerdotum, cap. i., sed lege instituta fuisse negat " Casterum," 
inquit, " neque numerus precum, neque obligatio ad hanc vel illam 
precem, nee tempus certum aut definitum precum est de lege." Ita 
quotidie trinas orationes habuerunt, quarum prima n^n^, seu matu- 
tina, secunda nn^o, mincha, tertia JT'in^, vespertina dicebatur. Tria 
ista tempora antiques nonnullos Christianos, "salva, plane indifferenti^ 
semper, et ubique, et omni tempore orandi," prout ipse loquitur, ob- 
servasse, nos docet Tertullianus de Jejuniis. Quid vero deinde; ergo 
precum formulas etiam prsescriptas habuere: at unde id constabit? 
refert quid em Maimonides, Gamalielem, cujus seculum et tempus 
vitse nota3 sunt ex historia sacra, orationem composuisse pro extir- 
patione ruv D^^, seu hsereticorum, hoc est, Christianorura ; quod 
quam bene quadrat consilio, quod ei ascribit Lucas Actor, v. 38, 



CAP. XV.] DE EITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSEEVATIS. 397 

baud facile intelligi potest. Preces ideo praBscriptas Judseos habu- 
isse humanitus excogitatas ante excidium urbis, probationis neque 
species, neque color est. At Samaritani, inquiunt, librum precum 
ab ipso Mose scriptum, ad eos transmissum, prseservatum fuisse in 
manibus summorum sacerdotum Garizenorum, usque ad pontifica- 
tum cujusdam Adriani, affirmant. Credat Apella; sed nemo vult; 
Judsei enim omnes impudentissimum hoc mendacium uno ore detes- 
tantur. Hi sunt, qui mandatum undecimum finxerunt, dignissimi, 
qui formulas precum Mosaicas fingerent. Si istiusmodi liber exsti- 
tisset unquam, ejus memoriam inter Samaritanos solum, coloniam 
Assyriacam, impiam, Deo et ecclesise exosam superfuisse credere, 
"insani esse hominis, non sanus juret Orestes/' Fateor quidem, 
plerosque Judseorum sentire, post Esdras tempora, quando scilicet 
cessante prophetia, per Spiritus et verbi divini contempt um in 
apostasiam finalem declinaverit ista ecclesia, populum formulis qui- 
busdam precum in cultu synagogico, atque etiam illo templi usum 
fuisse; at doctpres Mishnicos, aut Talmudicos, aut sequentium 
seculorum magistros ullos, certo scivisse, quasnam istse formulae 
fuerint, vel earum memoriaB quidquam retinuisse, probari non potest. 
Istas enim liturgias, quse nunc in usu sunt inter Judseos, ecclesiam 
istam in cultu Dei usurpasse, stultum et nefas est suspicari. De 
ritibus idem dicendum. Ante impostorem istum Rabbi Jebuda, 
lingua Hebrasa scriptor Judaicus nullus exatat; neque Gra3ca, 
prseter Philonem, Josephum, et Jesum Syrachidem. De rebus 
hisce apud illos altissimum silentium. Quis autem mihi fidem 
faciet, istum Rabbi Jehuda vel sequaces ejus non mentitos esse, 
cum innuarit, lios vel illos ritus in usu fuisse ante urbis exci 
dium, cum sciam, eos in multi majoris momenti rebus et historiis 
impudentissime mentiri? Patres etiam ipsorum, illis meliores, si 
unquam exstiterint Adami posteri, quibus meliores esse potuerint, 
multa inepte et superstitiose finxisse, ipsa veritate teste, docemur. 
In ipsis autem mentiendi finis, scopus, terminus nullus, ita ubivis 
data opera videntur sibi invicem in mendaciis horrendis excogitan- 
dis palmam prasripere contendere. Exemplis baud opus est; sciunt, 
qui nondum a3re lavantur. Sed in rebus suis propriis iis credendum 
esse aiunt viri docti; quare, inquam? cum nullibi magis, quam in 
rebus propriis nugatores et mendaces esse deprehendantur? Sed 
audiamus virum doctissimum causam rabbiriorum propriis verbis 
agentem, de Jure Gen. apud Hebr. lib. ii. cap. ii. " Si cm," inquit, 
" hie dubium forsan occurrat, utrum corpori et scrip toribus Talmu- 
dicis hujusmodi in rebus, quatenus historicaB sunt, id est, quatenus in 
eis pro jure qualicunque Ebrseis veteribus recognito atque usitato 
traduntur, fides sit habenda, eo scilicet, quod corpus illud, quo jam 
habetur contextum, scriptoresque illi cseteri seculorum sunt templi 
urbisque excidio recentiorurn, is forsan etiam dubitabit de Justiniani 



398 DE EITIBUS JUDAICIS A CHBISTO OBSERVATIS. [LIB. V. 

seu Triboniani fide, dum Modestini, Papiniani, Florentini, Alpheni, 
Proculi, Celsi, ejusmodi aliorum, qui trecentis aut circiter sunt 
Justiniano annis vetustiores, sententias atque scita juris alibi non 
reperta, nedum quando leges duodecim tabularum, quas plurimis 
etiam hisce seculis antevertunt, in digestis alibive enarrat memo- 
ratve;" quibus similia subjungens tandem concludit, "Rationem 
dubitandi sive in jure, sive in theologia, sive in historia, sive uspiam 
alibi ex hac sola causa (rebus caeteris, quse circumstant fidei neuti- 
quam refragantibus) admittere, nihil aliud est, quam universaB ferme 
antiquitati, ipsique historicaB rerum veritati perperam nimis et moro- 
sius reluctari." 

XYI. Nemo est, quod sciam, qui plura aut speciosa magis protulit 
ad fidem rumoribus istis Talmudicis, de quibus agimus, concilian- 
dam. Similia etiam babet vir nobilissimus Josephus Scaliger. 
Videamus ergo paucis, utriim, quod intendit, consequutus sit Y. 
Cla, Si quidem parili ista ratione, quse de rabbinis et antiquis juris- 
consultis proponit, procederent, legitima esset base argumentatio. 
Sed alia plane res est. Certissimum est, auctorum istorum libros, 
quorum dicta, placita, responsa in jure civili a posterioribus reci- 
tantur, aliquando exstitisse, imo turn temporis, cum ex iis laudataB 
istaB yvw/xa/ exscriptse fuere ; aut etiam ex authenticis hypomnematis, 
et curiarum regestis, commentariis et rationibus publicis desumptaB 
sunt. Doctores autem Mishnici et Talmudici ne fingunt quidem, 
antecessores suos unquam quidquam tale scripsisse, quale iis ubivis 
ascribunt. Decursis a morte illorum aliquot annorum centuriis, in- 
certis nescio quibus rumoribus, et tradition ibus vanis nixi, magistros 
quosvis pro libitu in scenam inducunt, quos haBC vel ilia, dicere 
aut dixisse, non tarn referunt, quam aperte fingunt. Si libri ante- 
Misbnici ulli exstarent, aut forsan exstitissent unquam, si monumentis 
rerum ullis, quse unquam in natura rerum locum occupassent, nite- 
rentur, si iiltra ipsorum fidem et auctoritatem quidquam afferri po- 
tuerit, quod ea, quaB memorant, se ita habuisse revera conjecturaB 
fundandaB par esset aut idoneum; si rerum Judaicarum per aliquot 
secula status aut conditio, eos dicta et facta antecessorum suorum 
ante urbis excidium fideli memoria recoluisse suspicioni locum u 11 urn 
relinqueret, vim aliquam justaB ratiocination is babere videretur insti- 
tuta comparatio. Verum multo aliter, uti diximus, omnia hie se 
habent. Deinde fidem inter testium immane quantum distat ! Aliter 
catuli longe olent, aliter sues. Iis, quorum veracitas in pluribus 
mihi perspecta est, nolo ob suspiciones aut meras conjecturas fidem 
detrahere. Illis vero se ad credendum mancipari, quos novit in 
pluribus, imo pene in omnibus aperte esse impostores mendacissimos, 
vix hominis est, ne dicam ejus, qui veritatem amat. Antiqui isti 
jurisconsult!, quos memorat Seldenus, viri graves fuere, docti, probi, 
et toto orbe celeberrimi; nihil dixerunt, scripserunt, nihil aliis assig- 



CAP. XV.] DE RITIBUS JUDAICIS A CHR1STO OBSERVATIS. 399 

narunt, nisi palam, aperte, et in luce hominum, ubi si quid secus, 
quam oportuit justitiae et veritatis observatores sanctissimos, scrip- 
sissent, a toto pene terrarum orbe falsi insimularentur. Magistri 
nostri Talmudici caeci, improbi, indocti, in mentem reprobam a Deo 
traditi fuerunt, qui, ut recte observat Josephus Scaliger de Emendat. 
Temper, lib. vii., consulto videntur " ignorationem omnium bonarum 
rerum profited.;" Halophantae, Aretologi, meras affanias in tenebris, 
et latibulis effutientes, quibus ut quidquam magnum parvumve cre- 
dainus, ratio nulla reddi potest. Haec autem in genere dixisse 
sufficiat; qua3 momenti alicujus erunt, in particularium considera- 
tione expendenda venient. 

XVII. Intueamur instantias particulars, quibus sententiam suam 
obtinere contendunt viri docti. Sunt nonnulli, quos honoris causa 
non nomino; qui non tantum more magistrorum inter Judaeos re- 
ceptissimo precum formulam discipulis suis Dominum nostrum 
Jesum Christum praescripsisse asserunt, sed etiam verba ilia et 
petitiones, ex quibus sanctissimam suam oration em composuit, ex 
formulis inter eos usitatissimis desumpsisse. Videamus itaque, quibus 
demum rationum momentis, quibusve testimoniis fide dignis id pro- 
bare satagunt, nam mihi sane vix satis honesta videtur oratio. Ro- 
garunt, inquiunt, discipuli Christum, ut is eos orare doceret, sicut 
Johannes discipulos suos docuisset. Johannes vero, uti addunt, 
morem inter Judseos usitatum, quo doctores discipulis precum for 
mulas ediscendas tradiderunt, secutus est. Sed omnia hsec ineertis- 
sima esse, et non tantum tenui sed nullo plane tibicine fulta, esecus 
pene perspiciat. Fateor, Deum solennes nonnullas benedictionum 
formulas praescripsisse sacerdotibus Aaronicis; ad illarum etiam 
instar rabbinos Talmudicos alias excogitasse; an primo octodecim 
ad numerum ossium in hominis dorso, prout nugantur, nescio ; si 
eo respexerint illarum primi inventores, eos non nisi more solito 
ineptiisse, scio. In centum supra octodecim, ob ratiunculas futiles, 
quas commemorare piget, tandem excreverunt. Omnem magistrum 
celebrem discipulos suos precum formulas docuisse, et incredibile est, 
et testimoniis caret. Johannem magistrorum illorum exemplum, 
quos inscitiae, hypocriseos, superstitionis palam et constanter redar- 
guit, secutum fuisse, audacter nimis asseritur. Johannem, multo 
magis ipsum Dei filium, cum caecis Judaeorum doctoribus in ordinem 
cogere, mihi religio est. Ut Dei nomen religiose invocetur, naturae 
vox est, et cultus naturalis pars eximia. Qui alios ideo in cognitione 
et cultu Dei instruendos suspicit, eos orare, seu preces ei fundere, 
docere necesse habet. Hoc inter discipulos praestitit Johannes, 
quibus adminiculis et auxiliis usus, incertum; docuisse eos orare 
certissimum; atque ita pro quibus turn temporis praecipue orare 
deberent. Dominus noster Jesus Christus, qui tempore praestituto, 
secundum promissum novi fcederis Spiritum Sanctum in discipulos 



400 BE RITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSERVATTS. [LIB. V. 



suos tfhovdag profusurus erat, infirmitates illorum in precibus fun- 
dendis sublevaturum, omnium, quse unquam ejus ope essent rogaturi, 
quasi in antecessum summam sanctissimam exposuit. Nam uti 
Spiritus gratis nihil in nobis agit, nisi secundum normam verbi, ita 
ne ulli Spiritu freti se decipiant, in omnibus officiis, quibus ejus ope 
et auxilio prsestandis idonei efficiuntur, eidem verbo attendere de- 
bent. Libet subjicereannotationem Grotii in Luc. xi. 1, A/'da£ov 55 ( aaj 
wpoffsvxsffdai, — " Doce nos compendium rerum orandarum. Neque 
enim eo tempore syllabis adstringebantur. Sic et a Johanne credibile 
est, propositam summam precum ad pcenitentiam pertinentium : 
quomodo hcec Christi oratio continet regnum coeleste. Hinc brevi- 
arium totius evangelii Tertulliano dicitur, Cypriano codestis doctrince 
compendium" Haac Grotius. In eadem sententia est Cornelius a 
Lapide in Matt. vi. 9. " Tradit," inquit, " hie Christus Christianis 
modum orandi, non tamen prascipit, ut liisce omnino verbis oremus, 
sed tantum docet res, qua3 a Deo petenda? sunt, et quo ordine, 
qualique verborum brevitate petendaB sint." Atque ad Luc. xi. 2, 
notat ex Jansenio, Christum in hac oratione synopsin totius doctrine 
Christiana? proposuisse ; ideoque MatthaBum illam per prolepsim seu 
anticipationem, sermoni Domini in monte, quern initio praBdicationis 
habuit, adjunxisse. Vehementer enim falHtur, quisquis arbitratur, 
Christum bis eandem precum formulam discipulos suos docuisse. 
Dominum autem nostrum formulas inter JudaBos usitatas levi muta- 
tione facta in rem suam accommodasse, uti aliqui loqui amant, nimis 
audax est assertio. Yana sunt, et nugaB, Talmudicorum rabbinorum 
deliria et somnia, quibus, ad figmento huic fidem astruendam, non- 
nulli utuntur. Nescio quis Longus nostras laudat in causa hac 
Josephum Albo Ikkar, quasi Ikkar esset nomen viri qui librum 
scripsit, cui titulum fecit D'npy "1DD. Sed magnis exemplis in 
hisce erratur. Ipse Baronius, ad an. 34, num. 134, simili errore, 
eventu contrario, nomen libri cuiusdam rabbinici putavit fuisse 
Alphes; quod nomen erat ipsius scriptoris; dicitur scilicet, Dzbx n. 
Ei autem addit Jacobum Turim; cum R-abbi iste Jacobus scripsit 
librum, D'niB WiK, " Arba Turim/' — hoc est, quatuor ordinum ; 
quod idem est, inquit Casaubonus, ac si quis laudaret inter auctores, 
Tullium de Natura, quia Marcus Tullius libros scripsit de natura 
deorum. 

XVIII. Emanavit sine dubio absolutissimum illud oratiomim 
omnium exemplar, atque communionis nostraB cum Deo colendas ex- 
actissimum compendium in Juda^orum ypffiMutfyvrw notitiam, qui a 
fidei professione tandem penitus deficientes, usum tamen nonnullo- 
rum, qua3 inter Christianos didicerunt, in ritus Mosaicos non incurren- 
tium, retinuerunt. Ab iis nee aliunde prodiit fama ista tenuissima, 
petitionum orationis Dominicas, quam rabl)ini Talmudici habuisse 
videntur. 



CAP. XV.] DE RITIBUS JUDAICI3 A CHRISTO OBSERVATIS. 

XIX. Porro : baptismi ritum ab eo, qui turn temporis in usu erat 
apud Judseos, Christum mutuasse, multis probare conatur amplissi- 
mus Seldenus de Syned. Yet. Heb. lib. i. Alii idem agunt. Apud 
Judaeos duo fuerunt proselytorum genera. Primum, n^nn +ft t sen 
"proselytidomicilii;" et pis nj, seu " prose! yti justitiae," secundum. 
Proselyti justitise omnium privilegiorum ecclesiasticorum participes 
fuere, et plane in censum populi Dei veniebant. Horum erat 
Ebedmelech, Jer. xxxix. 16-18. Hos omnes in admissione sua in 
statum istum non tantum circumcisos, sed et baptizatos fuisse, viri 
docti decent; atque confidenter affirmant, nunquam proselytum 
justitise factum fuisse, quanturnvis circumcideretur, nisi irjsuper bap- 
tismo tinctus esset. At vero, ut quis omnium privilegiorum ecclesioa 
istius particeps fieret, sola circumcisione opus fuisse, expressa sacrae 
Scriptura3 testimonia docent. Ita enim se lex habet, Exod. xii. 48, 
t( Si peregrinabitur apud te peregrinus, qui facere voluerit pascha 
Jehovae, circumciditor ei omnis mas, turn demum accedito ad 
faciendum ipsum, et esto sicut ipse indigena terrae; et nullus prse- 
putiatus vescitor illo." De baptismo rabbinico, ouds yfi. At ex 
alia institutione legali hunc proselytorum baptismum ortum duxisse, 
arbitrantur. Eadem, inquiunt, lex erat proselytorum et indigenarum, 
Exod. xii. 49; Num. xv. 15; hoc est, eadem lege ad eadem officia 
praestanda seque tenebantur. At baptizati, inquiunt, fuere Judasi 
omnes. Unde, inquam, id apparet? Ex cap. xix. 10 Exod. Ante 
dationem legis edixit Jehova Mosi, dixitque, " Ito ad istum populum, 
ut sanctifices eos hodie et eras, et lavent vestimenta sua." Toto 
autem populo ad mandatum hoc divinum solenniter baptizato, non. 
opus erat, ut ritus iste in illo iteraretur. Proselyti autem, quo 
populo conformes redderentur, ritum istum suscipere necesse habu- 
erunt. Sed ea lavatio vestium erat. Per vestes, inquiunt, to turn 
corpus intelligitur. Id unde constat? magistri ita docent. Yerum, ut 
iis credamus adversus expressa Scripturae testimonia, ratio nulla est. 
Ipsum Seldenum audiamus, de Syned. Yet. Heb. lib. i. cap. vii. p. 65. 
" Frequentissimum," inquit, " esse apud Talmudicos morum suorura 
superinductorum atque in legis sacra3, uti aiunt, sepem seu muni- 
mentum humanitus receptorum rationes e sacri sermonis contextu 
aliquo verbisque, non velut ex institute, sed exemplo, aut analogic!, 
aliqua, petere, nemo eis paulo assuetior ignorat. Idque saape ita fit, 
ut audacius multo, quam par est, verba ipsa in ejusmodi morum 
confirmationem, in longe alium proeter genuinum periochaB sacra? 
seusum distorqueantur/' Id vero ab iis factum esse in loci hujus 
distorsione, nolo suspicari, cum res ipsa pateat. Porro: lavatio 
ha3C vestium unicas illi occasioni, praasentise scilicet divinaa peculiar! 
in legislatione reverentise exhibendoe, inserviebat, neque ad statum 
Dei cultum pertinuit. TJt corporum baptismi necessitas, stato tt 
solenni in ornne sevuni ritu, ex uuica vestium lavatione, eaque caii^aj 

VOL. XViL ^0' 



402 DE EITIBUS JUDAICIS A CHRISTO OBSERVATIS. [LIB. V. 

in geternum nunquam recurrent! innixa, emanaret, cujus etiam ob- 
servationis in toto Yeteri Testamento nulla exstat memoria, vestigium 
nullum, quaeque nullo mandato divino, institutione aut directione 
munitur, omnino improbabile videtur. 

XX. Lavationes etiam inter gentes sacris initiandis in more 
fuisse, concede. Inde ortum duxit, templa intrantes aqua benedicta 
aspergendi inter pontificios ceremonia. Ita Yirgilius, Mn. ii. 71 7: — 

" Tu, genitor, cape sacra manu, patriosque penates. 
Me, bello e tanto digressum et caede recenti, 
Attrectare nefas ; donee me fluinine vivo 
Abluero." 

Et Mn. vl 229 : — 

' Idem ter socios pura circumtulit unda, 
Spargens rore levi, et ramo felicis olivse." 

Circumtulit autem idem est ac purgavit; nam februa circumfere- 
bantur; discrimen inter aspersionem et ablutionem docet Macro- 
bins, Satur. lib. iii. cap. i. Ritus hujus meminit Lucianus in 
Menippo, seu Necromantia, 7. Hspi, inquit, ps<ta$ vvxrag \*} rbv 
tfora,{6fjv ayayuv exddfipe re j&e } xai air&fia^s, xai vtpiTi'yviffs daft}, jcai 
Kaf aXXo/g wXeioffiv — " Media nocte ad Tigridem me fluvium ducens 
purgavit simul atque abstersit, faceque lustravit, ac squilla, turn pluri- 
bus itidem aliis." Et videantur, quse habet Plinius, lib. xxxvi. cap. iv. 
Timarchides de Asterio, qui manibus impuris Jo vis aram attigit, 
atque ob earn causam fulmine percusso: — 

" Illotis manibus libans Jovis attigit aram ; 
Quo pater hunc ussit flagrantis fulminis igne. 
Egregie purum fas est contingere sacra." 

Fieri quoque solebat triplex purgatio; nempe, aqua, sulphure, atque 
igne. Unde Ovidius: — 

"Terque senem flamma, ter aqua, ter sulphure lustra." 

XXI. Lavationes autem omnes, quas in sacris adhibuerunt ethnici, 
e Scripturis nostris per daemonum xaxo^X/ay ortum duxisse, affirmat 
Justinus Martyr Apol. ii., atque etiam morem deponendi calceos, 
cum fana aut templa intraverint, a dicto Dei ad Mosen, cum ad 
rubum ardentem accesserit; quod sane baud veri absimile videtur. 

XXII. Sed procul ha3C a baptismi ritu sacro. Femina proselyta 
circumcidi nequibat. In ejus ideo admissione, si ullibi, baptismi 
ratio habenda erat: ast ubi ceremoniaB illius admissionis et in popu- 
lum Dei insitionis recensentur, baptismi nulla mentio est, Deut. 
xxi. 10—13. At vero Paulus diserte affirmat, totum "populum bap- 
tizatum fuisse Mosi in nube, et in mari." Fateor; in transitu maiis 
Deus populum instruction! Mosaicse solenniter dedicavit. Mira- 
culosum autem istum pavrrfpov Judasos unquam imitates fuisse, aut 
exprimere debuisse, falsum est. Ritus ideo baptismatis in Yeteri 
Testamento institutio nullibi memoraiur, exemplum nullum exstat; 



CAP. XV.] -DE RITIBUS JUDAICIS A CHRTSTO OBSERYATIS. 403 

neqtie durante ecclesia Judaica in admissione proselytorum unquam 
usurpatus est; apud Philonem, Joseph urn, Jesum Sirachidem, ejus 
mentio nulla occurrit ; neque in historia evangelica. Sententia ideo 
ista rabbinica de baptizandis proselytis, ortum suum Tannerseis seu 
doctoribus ante-Mishnicis, post urbis excidium, debet. Eo se a 
Samaritanis distinguere voluisse arbitratur doctissimus Schickardus 
de Jure Eeg. apud Hebr. cap. v. page 127. "Ad differentiate," in- 
quit, " Samaritanorum addiderunt baptismum quendam;" quod pro- 
bat ex Raf. Alphes, et ipso Talrnude. Ego potius censeo, ex Johannis 
baptismo, qui tota in gente Celebris erat, cuique initiata est magna 
pars populi, ritum hunc ante tempus illud incognitum, doctores Tan- 
nera?os mutuatos esse. Kferesis quidem inter Judasos meminit 
Justinus in Dialogo cum Tryphone, quam "Bairrufruv vocat; ritu 
autem eo utentes proprie dictos Judseos esse, negat. Auctor autem 
Quasst. et Respons. ad Orthodoxos, hanc sibi quaBstionem proponit, 
vel ab aliis propositam repetit: E/ rb 'ludwou (3d<7rri(f t u,a ^ Kara rh 
r\v ucfTTfp ouv ours i]v, <7rug ovx r t v tfapa rov VO/AOV %al Kwg virb ruv 

s^drj, tug de ov irapdvofAOi 01 vvrb rov VO/AOV ovrsg, xai rb 
rbv vopov ds^d/xsvoi [SdvrHfpa', Cui respondit, To {3d<7rrfff>jt,a r&D ' 
vpooifAtov TJV rou tvayysXiov rr^g y^dpiTog, dib xai b<7rlp rov VO/AOV qv. Omni 
ideo probabilitate caret sententia ista doctorum quorundam virorum 
de translatione ritus ba^ptismalis Judaici, qui revera eo tempore 
nullus erat, in usum discipulorum suorura per Dominum Jesum 
facienda. 

XXTII. De eucharistid eadem plane dicenda sunt. Sanctissi- 
mum istud Domini nostri institutum, cum omnibus circumstantiis> 
quas ad ejus celebrationem solennem pertinent, e ritibus Judaicis, 
quorum in sacra Scriptura nullibi mentio occurrit, desumptum esse 
arbitrantur. Ritus autem istos ante gentis excidiurh finale in usu 
uspiam fuisse, idoneo ullo testimonio nondum probatum vidimus. 
Quoniam autem alii pensum hoc feliciter satis absolverint, actum hie 
agere in tanta nostra festinatione, qua continue urgemur, non placet. 

XXIV. Excommunicationis ecclesiasticaB peculiaris est ratio. In- 
stitutorum evangelicorum nonnulla, fundamenta sua in ipsa rerum 
natura seu rectaa rationis placitis habere, an tea ostendimus. Prius 
ilia ad homines, qua tales sunt, pertinent, quam ad Christianos. 
Eorum autem, quse rationis dictamini sunt consentanea, varius sem 
per erat inter gentes usus, prout lumini naturali plus minusve 
homines se in disciplinam dederint. Horum est excommunicatio. 
Delinquentis enim adversus officia, jura et regulas communitatis, 
cujus pars est, a privilegiis communitatis exclusionem, exigit ratio 
recta. Hujus juris praxi inter veteres, apud bonos auctores, nihil 
frequentius occurrit. Eum morem Judaeos observasse, ipsi decent. 
Utrum instituti ullius divini virtute, an ex jure communi id fece- 
rint, nunc non disputamus. Istiusmodi consuetudinem apud ethnicos 



404 DE RITIBUS JUDAICIS A CHPJSTO OBSERVATIS. [LIB. V. 

invaluisse, inter plurimos alios testis est Caius Caesar, lib. vi. de Bel]. 
Gall. cap. xiii. " Si quis," inquit, " aut privatus, aut publicus, eorum" 
(hoc est, Druid um) " decreto non stetit, sacrifices interdicunt. Haec 
pcena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, ii numero 
impiorum ac sceleratorum habentur; iis omnes decedunt, aditum 
eorum sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione incommodi 
accipiant: neque iis petentibus jus redditur, neque honos ullus 
communicatur." Hinc morem liunc a gentibus ad Christianos ema- 
nasse, quidam non verentur a:ffirmare. An quidquam magis in vete- 
rurn Christianorum opprobrium fingi potuerit, vehementer dubito. 
A Judasis ad Christianos pervenisse, plurimorum sententia est. An 
in ecclesia Judaica divinitus instituta fuerit excommunicatio ecclesi- 
astica, an ejus exempla ulla stantibus adhuc urbe et templo exstent, 
litem meam facere nolo. Rabbini Mishnici et GemaristaB frequenter 
ejus meminerunt. Dominum nostrum ritus hujus usum a Judseis 
aut gentibus accepisse, falsum est. Ut homines Concordes vitam ad 
normam aliquam omnibus communem instituentes in communita- 
tibus degant, jubet ratio. Quemcunque finem sibi propositum aut 
objectum habeant sacrum an civilem, eadem lex est. Ut ii omnes, 
qui juribus et privilegiis cujuscunque societatis uti, frui, gaudere 
vellent, nexum illius, unde societas est, teneant, ej usque regulis se 
submittant, itidem sequum est. Aliter sarta tecta communitas con- 
servari nequit, nee perennari. Parere nolenti parata est a societatis 
privilegiis et commercio exclusio: id etiam ratio recta jubet. Hsec 
omnia ad naturam, qua homines sumus, pertinent. Humanum genus 
rationis hsec dictamina, qua3 aliquot annorum millia ante natum no- 
men rabbinicum excoluerat, ab ipsis rabbinis didicisse, arbitrari insa- 
nientium est. Quantumvis autem axiomata ista in ipsa rerum ration e 
fundata sint, cum tamen Dominus noster Jesus Christus nihil om- 
nino in ecclesia sua religiose coli voluerit, nisi ex ipsius auctoritate, 
quoniam ejus caput, rex, et legislator unicus sit, illorum ad ccetuum 
evangelicorurn usum appropriationem et applicationem, institute suo 
munivit; atque proinde, quamvis principia ista seu xvpiou do%o:l 
adhuc naturales sint, cum, quod semel natura3 rational! congruit, 
impossibile prorsus sit ut ei non semper conveniret, illorum tamen 
applicatio ad sacra ilia, qii83 ex pura Christ! institutione pendent, 
mere est evangelica. Postquam itaque apostolus probasset ex ipsa 
naturee lege, atque gentium, nee non institutionum Mosaicarum 
sequitate, mercedem evangelii dispensatoribus pro opere suo debitain 
esse, addit continue, " sic etiam Dominus noster instituit," 1 Epist 
ad Cor. ix. 14 



CAP. XVI.] ECCLESLE JUDAIOE DEFECTTO FINALIS. 405 



CAPUT XVI. 

Theologise Mosaicse secundum fundamentum — Justificatio peccatoris coram Deo 
gratuita — Abs eo ecclesiee Judaicse defectio — De Abrahamo patre inania 
gloriatio — Naturalis miseriae agnitio abjecta — Judaeorum morientium votum 
impium — Tertium fundamentum — De adventu et auctoritate Messise — Abs 
illo defectio pessima — De mutatione et abolitione cultus Mosaici digressio — 
Heb. vii. 12-15 — Cultus Mosaicus omnis sacerdotio Aaronico irmixus — Ejus 
mutatio praedicta — Earn sequitur cultus a.<$a.viap6s— Messias Pontifex sum- 
mus — Ps. ex. 4 — "itP» quid — Leges Mosaics mutation! obnoxiaB — Judaicse 
ecclesiaB fmalis defectio et destructio. 

I. AD secundum theologige Mosaicse fundamentum progredimur. 
Justificatio hominis peccatoris coram Deo gratiosa illud constituit. 
Partes ejus praecipuas superius exposuimus. Abs eo ecclesiam Judai- 
cam defecisse penitus, ipsum evangelium luculenter ostendit. Cum 
enim primo ex sensu intimo et profundo miseriae naturalis, atque 
conditionis in mundo hoc abjectissimo semper palam profiteri debu- 
erint, " Syrum periturum illis patrem fuisse," aliaque in eum sensum 
plurima, nimia sui opinione elati, ore superbo, quamcunque nacti 
occasionem, intonabant solenne illud, " Abraham pater noster est." 
Ea inani gloriatione se abs omni miseriae naturalis convictione muni- 
verunt. Hinc, initio ministerii sui praBparatorii, Johannes Baptista 
prsejudicio isti occurrere necesse habuit, Matt. iii. 9. M^, inquit, 
dofyrs hsystv sv sauroT$' Harspa, sjgbf&fl rbv ' A&padft. Sed emendation! 
obstitit pervicax superbia. Vana enim istius privilegii opinatione 
inflati, ipsi veritati, Domino Jesu scilicet, ad resipiscentiam vocanti, 
ubivis audacter et praefracte se opposuerunt. " Syri perituri" nulla 
mentio ; " semen AbrahaB, filios Abraha3," ideoque sanctos, justos, 
atque Deo gratos nunquam non se jactitabant. Ejusdem erroris 
perniciosissimi nexu quovis seculo plurimi tenentur, qui religionis 
dwd/j,ei et evip-yeiq destituti, externorum privilegiorum opinione, et 
ceremoniarum pompa inani, adversus veritatis lumen et conscientijB 
morsus se munire satagunt. 

II. Secundo, electionem Dei gratuitam, atque electorum ad obe- 
dientiam Deo rite prsestandam Afavapiav propriam, docuit istud 
theologiae Mosaicae fundamentum. Verum nulli veritatis divinas 
particulas majoribus animis se opposuit apostatarum turba. Vix 
quidquam erat, quod Deum iis gratuito largitum fuisse, crederent. 
Se autem liberos esse, jugum servitutis nunquam subiise, sed viribus 
ad obedientiam Deo praastandam idoneis naturaliter instructos, con- 
stanter gloriati sunt. Gravissima itaque injuria se affectos esse 
clamitabant, cum inter caecos, morbidos, sontes, qui medico aut veni£ 
opus haberent, se recenseri suspicarentur. Isti autem errori alius 
est comes individuus. Qui enim se viribus ad obedientiam Deo rite 
proestandam naturaliter instructos esse arbitrantur, externis observa- 



406 ECCLESLE JUDAIC^E DEFECTIO FINALIS. [LIB. V. 

tionibus et operibus earn absolvi statuunt. Quique maximam aut 
praBcipuam partem obedientiaB et cultus divini, operibus et ritibus 
externis consistere putant, iis indubium est, se ei praBstandaB pares 
esse et idoneos. Utriusque nexu ad versus hujus fundament! doc- 
trinam tenebantur apostataB. 

IIL Tertio, reconciliationem, peccatorum remissionem, cum Deo 
pacem, justitiam aBternam per Messiam obtinendam usque adeo prae- 
fracte repudiabant, ut palam profess! sint, neminem, nisi ex operibus 
legis justificari posse; adeoque legis justitiam, quam nunquam as- 
sequi potuerant, obstinate prosecuti sunk Spiritualem e mundo, 
morte, inferno, peccato redemptionem et liberationem, neque cura- 
bant, neque exspectabant. De istis enim apud veros et genuinos 
scriptor.es Judaicos altissimum silentium. Totam peccatorum ex- 
piationem partim sacrificiis legalibus, partim propriis meritis et per- 
pessionibus assignarunt; uti etiamnum moribund! clamant, T)1D Tin 
Tnuy ^ by mso ; — " Sit mors mea expiatio cunctarum transgres- 
sionum mearum." Omriia haBC adeo nota sunt ex historia evange- 
lica, ut nihil opus sit, iis probandis insistere. Ita palam defecit 
ecclesia ista a secundo Mosaicse theologias fundamento, de liominis 
peccatoris coram Deo justificatione. 

IV. Tertium restat; id adventum et officium Messice exposuit. 
Messiam, Dei filium, ecclesise Dominum, maximum prophetam, ea 
auctoritate et imperio a Deo Patre instruendum docuit ista theologia, 
ut illi jus fasque esset novos cultus, ceremonias, veteribus abolitis, 
instituere. Ei in omnibus dicto obedientes esse tenebantur theo- 
logi omnes Mosaici, sub aBternas exterminationis poena. At postquam 
per tot annorum centurias adventum ejus expetiissent, defectione 
jam graves, usque adeo infensos se ei veritati prasbuerunt, ut non 
aliam magis ob causam, quam quod finem ilium ritibus antiquis im- 
positurum suspicarentur, ipsum Messiam morte crudelissima sustu- 
lerunt. Abs eo tempore, in hunc usque diem, legem ceremonialem 
absolute fore aBternam, neque mutation! ulli obnoxiam in primarium 
theologia? apostaticaB fundamentum evasit. Quo autem proximius 
fini prasstituto appropinquaverint statuta ista carnalia; ac festinave- 
rit magis *aipo$ diopMtsug, eo majori insania et pervicacia propugna- 
verunt eorum arpetyav d/xgraSX^rov. Errorem hunc perniciosissimum 
pluribus argumentis ex ipsorum principiis deductis, ante omnium 
oculos ponit apostolus in Epistola ad Hebraaos. Cum autem in 
prassentis Judaism! capite primario versemur, non abs opere institute 
alienum erit, illorum unum hie expendere. Illud volo, quod apos 
tolus capite septimo, versibus 12—15, atque alibi persequitur. 
r/^s/a/£i/>3g, inquit, r^.g hpwffjvyjG, £% dvdyxr,g %at VC/AOU ftzraOsffig 
'E^' ov 'yap X'sysrai raD-ra, puXjff trtpag fjjzr'i6^rr^v, dp' YJ<; ovbtig 
TU> Svffiaffrrjpiw' ^podr^ov yap on si? 'lovda avar'zra'}.X£v o 
ovdev <fft>t hvdunit Mwffqg sXdXqfc. Ka/ <x 



CAP. XVI.] ECCLESI^E JUDAIC^ DEFECTIO FINALIS. 407 



sffriv, et Kara, rr^v 6 ( ao/or?jra MeX^/tfsSsx avisrarai hpsv$ srepog. 
ApostolicaB autem hujus ratiocinationis haBC summa est. Tota lex 
ceremonialis, omnes cultus solennis et institutorum Mosaicorum ad- 
ministrationes, nitebantur sacerdotio summo. In hoc uno cardine 
tota lex semper versata est. Ob hanc causam in mediis calamita- 
tibus, exitiis et ruinis publicis, Deus familiam Aaronicam seu sacer- 
dotalem eatenus sospitavit, ut nunquam ex ea deesset, qui secundum 
legis praBscriptum fungeretur sacerdotio. Ipse enim severe inter- 
dixerat, ne quis, qui non esset ex semine Aaronis naturali, munus 
illud subire auderet in seculum usque, Num. xvi. 40. Porro, legi 
isti auctoritatem conciliavit, in illos qui administrationibus sacer- 
dotalibus ingerere se ausi essent, horrenda constituens exempla; ut 
in Levitas, Num. xviii. 7, et Uzziam regem, 2 Chron. xxvi. 18-21. 
Ea ideo cultui legali cum sacerdotio societas erat, ut utrique idem 
fatum immineret; ita ut mutato sacerdotio fieri non potuerit, quin 
inutationem 'etiam pateretur cultus legalis. PraBterea Deus cul 
tui suo solenni peragendo designavit locum peculiarem. Extra 
ilium nulla sacra, quaB toti ecclesiaB communia, quseque unitatem 
ejus exprimerent, peragi, nulla3 oblationes aut sacrificia offerri 
potuerunt. Mons MoriaB in urbe Hierosolymitana is locus erat. 
Verum his ita institutis, ipse Deus tempus affore prasnunciat, quo 
suscitaturus esset alium sacerdotem, ex alia familia et tribu, adeo- 
que ordine alio. Messiam enim, ex tribu Juda regem, pontificem 
etiam seu sacerdotem summum futurum prsesignavit. Deo autem 
pontificem neque ex semine, neque ex ordine Aaronico constituente, 
necesse est, ut extemplo difnuerent et evanescerent instituta ista 
omnia Mosaica, quorum administratio sacerdotio isti Aaronico unice 
innitebatur. Hsec omnia, inquit apostolus, ubivis HebraBis non pos- 
sunt non esse notissima. Messiam ex tribu Juda oriundum creditis 
omnes. Hoc, inquit, manifestum est. Deum autem nihil unquam 
dixisse de sacerdotio, quod scilicet cultum Mosaicum curaret, in 
tribu JudaB excitando, figendove, quoque confitemini. Restat ideo 
tantum, ut probem, Messiam futurum sacerdotem summum. Id 
constat ex verbis Psaltis dvavnpp^rug, Ps. ex. 4, Bn|! N7I nin 1 " JJ3£>3 
P^sfe W?T^ cto$ inb-nnN;— « J ura vit Jehovah et non poenitebit, 
tu sacerdos in seculum secundum ordinem Melchisedech." Psalmum 
istum propheticum esse, atque Messiam respicere, nulli turn temporis 
dubitabant Judaei. Assentiuntur TargumistaB; neque it inficias vete- 
rum magistrorum quisquam. Cum etiam Dominus noster Jesus 
Christus scribarum et PharisaBorum ignorantiam fcedam, per quaBS- 
tionem ex psalmo hoc de persona MessiaB desumptam, in solem tra- 
duxerat coram omni populo, quamvis pudore circtimfusi, non tamen 
ausi sunt negare, Messiam eum esse, quern ibi loci David es Domi- 
num vocavit. Is vero non tantum sacerdos futurus dicitur, sed quo 
innotescat ineffabilis illius sacerdotis pryjrogativa, Deus solenniter 



408 ECCLESI^ JUDAIC^E DEFECTIO FINALIS. [LIB. VI. 

jurat, quod immutabiliter in secula sacerdotio sit functurus. At hie 
miserrimo subterfugio utuntur hodierni apostatse. ID' 3 , inquiunt, non 
tan turn sacerdotem significat, sed et principem; libentissime vero se 
admittere, Messiam fore principem. Et hoc sane eipvpa rabbinis 
est dignissimum ; quia frivolum plane et nugatorium. Melchisedech 
rex Salem dicitur, et fl v? ^? I^P ; hoccine est princeps an sacerdos Dei 
altissimi ? Cur, quaeso, eum principem esse diceret, cum dixisset 
regem, cum ID 3 nunquam principem denotet, nisi qui sit rege 
minor et inferior? Deinde sacerdotis erat, non principis, aliis Dei 
nomine benedicere; quod 1^3 hie fecisse legitur, Gen. xiv. 18. Neque 
ordinis peculiaris princeps erat Melchisedech, sed sacerdos. Neque, 
uti diximus, Cohenim, cum ad statum civil em vox ilia transfertur, 
reges unquam significat, seu eos qui summa potestate prasditi sunt, 
sed eos tantum qui in secundis tertiisve consistunt ; qualem virum 
principem Messiam suum futurum Judaei nolunt admittere. 

V. Porro : Messias non regni Melchisedechiani sed Davidici haeres 
constitutus est; atque in Davide regalis ejus ofncii typus erat praeci- 
puus, cum is in ecclesia regnaret, Ps. ii., ille alter inter gentes. 
Necesse ideo erat, ut Messiaa adventum exciperet constitutionum 
Mosaicarum fj,srd@sai<; et a<pavi<f/Ao$. Ex antedictis etiam accedit argu- 
mento non leve momentum. Urbs Hierosolymitana omnis cultus 
solermis sedes Dei jussu constituta est. Id non diffitentur apostatse. 
Adveniente vero Messia ^C 1 ^ ubivis locorum per totum terrarum 
orbem Deo oblatum fore, praedixit prophetarum ultimus, Mai. i. 11. 
Et ne quid deesset veritati huic astruendse, quse Judaismo praesen- 
tissimum exitium affert, praenunciat Deus, se diebus Messise sacer- 
dotes et Levitas ex ipsis gentilibus sibi assumpturum, Isa. Ixvi. 21. 
Atqui hoc non magis cum Judaismo consistere potest, quam lux 
cum tenebris. Perspicaciores Judasorum vi veritatis coacti tandem 
manus dant. Auctor Sepher Ikharim non tantum expresse affirmat 
legem mutabilem, sed etiam respondet ad arguraenta, quibus in 
libro de fundamentis legis, earn aeternam esse, probare conatur Mai- 
monides. Postquam enim rationes K M. B. M. recitaverat, addit lib. 
iii. cap. xiiL: n:n^n vbw a^inD urx^ X^DJ nyin nr y*w i^xa^ s^« 
nv6«n n*Virl; — " Si quis/' inquit, " hujusmodi rationes attentius con- 
sideret, inveniet eas non convincere, legem divinam esse immuta- 
bilem;" atque sigillatim ad eas respondet. Et cap. xx. expresse 
docet, Messiam prophetam fore Mose majorem, quique instituta ejus 
mutandi jus sit habiturus. Similia docet R. Moses Nachmanidea 
in Deut., sect. D^IM. Haac vero obiter et ug lv irapoSw. 

VI. Haac ilia erat ecclesiaa Judaicaa fatalis apostasia, ab omnibus 
Mosaicae theologias principiis et fundamentis palam deficientis. De- 
fectionem comitata est ultima morum corruptio. Rejecta veritatis 
coelestis efficacia, quaa sola hominum. sceleribus metam modumque 
constituere potis est, totus pene pcpulus in omne scelus projectis- 



CAP. I] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 409 

simus, et flagitiis perclitus, ultimam sibi acceleravit ruinam. Repu- 
cliato autem et nefarie sublato Dei Filio, anima et vita theologise 
Mosaicse, sine cujus salutari et vivifico influxu corpus ea erat inutile, 
— seu cadaver potius, ei non absimile (forsan id ipsum) circa quod 
Michael! cum diabolo lis intercessit, — cum theologorum neminem 
amplius ad Deum perducere possit, nee nomine theologise digna 
videtur. Est etenim, prout earn recte definit Anton. Hnlsius in 
prsefatione sua ad librum de Messia, theologia Judaica, " doctrina 
ab hominibus in Talmud e tradita, constitutionum forensium et ec- 
clesiasticarum in politia Judaica olim observatarum, et denuo in e& 
per Messiam restaurata, ut Judaei beate in mundo vivant, observan- 
darum seriem comprehendens;" quae, quam procul absit a natura 
et fine omnis veraB theologise, quivis facile judicet. 

VII. Ex duplici autem causa erat, quod non nisi aliquot annorum 
mora interposita post MessiaB promissi repudiation em, mundus hie 
theologorum apostaticus igne, cui olim destinabatur, sit abolitus. 
Etenirn primo ipsi apostatae avaKoXoyvroi reddendi erant. Necesse 
ideo erat, teste ubivis Paulo, ut iis non tantum in tota Judsea, sed 
per omnes inter gentes dtaaKopag, priusquam exitio ineluctabili gens 
deleretur, annuntiaretur evangelium. Deinde in populo adhuc 
latuit residuum illud electionis per gratiam evocandum, antequam 
ei superveniret r, Ipyrt tj$ r&\o$. Ob has, inquam, rationes con- 
tinuata est in tolerantia aut longanirnitate Dei ecclesia ista per 
annos aliquot, postquam manum ultimam fatali defection! admo- 
vissent apostatas. De excidio hoc consulat lector historiographum 
nominatissimum avrovrviv, Praafat. ad lib. de Bell. Judaic., et lib. 
vi. cap. ix. 12, 26, lib. vii. cap. ix. 11, 12, 15, 16, 24, 28. Non 
homines narrat, sed monstra; non cladem memorat aut gentis ex- 
cidium, sed miseriarum omnium, quas unquam pertulit humanum 
genus, abyssum inexhaustam. Atque hunc finem habuit ecclesia 
apostatica Judaica, postquam a reformatione Ezraitica annos 527. 
Deus earn multa longanimitate tolerasset. 



LIBER VI. 

DE THEOLOGIA EVANGELICA PROPRIE SIC DICTA. 



CAPUT I. 

Operis snscepti momentum et difficultas — Quorundam avdct^eiot notata — Theo 
logise evangelicse auctor ; unigenitus Dei Filius— Adventus ejus tempus — 
Plenitudo temporis quce — Cultus idololatrici *>tpy, et philosophise ; humane 
etiam dominationis— Omnium instaurationis exspectatio — "Plenitudo tem 
poris " a Deo destinata— " Dies ultimi " qui ; ecclesia} Judaicae. 
I. AD finem operis properamus, nondum tamen propositum asse- 

cuti Theologiam Christianam ex professo et data opera primb et 



tJUUU 



410 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

pene unice enarrandam suscepimus. Nee doctrina evangelica, sed 
is mentis nostrse habitus, quo earn amplectimur, inita ratione operis, 
maxime nobis obversabatur ante oculos. In hunc ideo locum re- 
jecimus, quaa theologian subjectum proprium respiciunt, ad omnem 
quamvis peccatorum theologiam aaque pertinentia. Non alium 
autem in hoc coelestis sapientiaB studio apicem mihi assequutus vi- 
deor, quam quod, cum hisce de rebus disseram aut loquar, me misere 
balbutire sentiam. Etenim in iis, quse IK ^povg tantiim percipimus, 
versamur, et quorum totam scientiam nemo haurire potest, nisi cui 
Deo apstiug frui licuerit, 1 ad Cor. xiii. 12. Neque est, cur tenui- 
tatis nostras aut etiam ignorantiaB verecundia nos commoveri diffite- 
remur, cum putantem se hie quidquam (perfecte) scire, nescire omnia 
pronunciet apostolus ejusdem epistolse, cap. viii. 2. Ea sane est 
nonnullorum, juvenum praesertim, qui nomen suum theologiaa de- 
disse profitentur, avQadzia, ut, quamvis doctrinae evangelicae scientia 
ex tribus vel quatuor libris vix inediocriter sint instruct!, tamen eo 
se gerunt supercilio, quasi aut soli saperent, aut nomen haud ince- 
lebre inter sapientissimos se mereri arbitrarentur. Imo bene esset, 
si tibi tantum Suffeni, non alios etiam magno suo malo despicerent, 
qui ea sapientia revera imbuuntur, quam ineptissime se assecutos 
esse sfloriantur. Vere olim dictum a Seneca: " Puto, multos ad 

o * 

sapientiam pervenire potuisse, nisi putassent se pervenisse." Sed 
v'eoi travra etd'svai O'/OVTGU xai liiayjupi^avrai, teste Aristotele; quo animi 
affectu nihil est, quod quemquam imparatiorem reddat ad studium 
theologian Olirn dictum, dicendum adhuc, "proveniunt oratores 
novi, stulti, adolescentuli : " de quibus Judas ver. 10, "O<ra psv ovx 
' offa d& (pvffixug, ug ra u\oya £wa, lir/trrayra/, sv rolj- 
Si quid philosophice de natura rerum cognoscunt, 
fastu illico intumescentes, quaa maxima animse corruptio, aspernantur, 
qua3 non norunt evangelii mysteria. Faxit Deus, ut tandem intel- 
ligant studiosi, aliam plane rem hie agi, quam in philosophorum 
scholis; alio mentis affectu, alia ingenii et cordis dispositione hie 
opus esse, quam quibus humanarum scientiarum encyclopasdiam 
aggredi solent. Hue autem ego, si quid consilii conferam, quod 
Deo in piorum commodum bene vertere gratiose placuerit, voti et 
in toto hoc opere propositi compos, hinc etiam habebo inter alia 
plurima, quod gratiaa divinaa imputem. Sed nunc ad propositum 
revertamur. 

II. E versa funditus ecclesia Judaica, theologia pure Mosaica, cui 
innixa erat, eatenus vim suam amisit, ut neminem amplius ad Deum 
possit perducere. Supremam itaque manum sui revelationi Deus 
jam erat impositurus. Ecclesia variis sub ohovo^ias spiritualis gra- 
dibus educata, adulta jam in statum suo genere perfectum, et im- 
mutabilem erat transferenda. Operi huic sanctissimo sapientissi- 
moque perficiendo, Filius Dei unigenitus, ab asterno destinatus, 



OAR I.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 411 

promissus autem a jactis mundi fundamentis, temporis plenitudine 
missus est. Id nos signanter docet apostolus ad Heb. i. 1, 2 : noXu- 
, inquit, xai <n"oXvrp6<7rwg KaXai 6 Qebg XaXjjtfag rote, vurpdffw kv ToTg 
, sff sff^druv ruv y]/^spojv rovruv IXaXTjrfgy qftTv kv u'lSJ' qui ideo, 
xai ap^spsug opoXoyiag Ji/tZv, dicitur, cap. iii. 1 ; atque etiam, 
KO,} r&z/urfc rqg viersug, cap. xii. 2. Quae vero ad personam 
Jesu Christ! Qsavfyuvov interriuntii Dei maximi spectant, neque 
hujus operis sunt, et alibi nos fusius enarravimus. Auctor ideo 
theologiae evangelicaB immediatus est ipse Jesus Christus, Filius 
Dei unigenitus. Concessimus quid em superitis, omnem peccatorum 
theologiam aliquo sensu dici posse evangelicam. Etiam ejus ut- 
cunque administratse auctor primarius erat ipse Dei Filius. Spiritu 
Christ! pepopevoi of &y 101 ©eoO aLvfyuvoi eum exposuerunt, 1 Pet. i. 11, 
et 2 Pet. i. 21. Is erat, qui aliquoties sub humana specie se patri- 
bus pra3sentem exhibuit; atque idem angelus qui cum ecclesia erat 
in deserto, Actor, vii. 38. At peculiaris administrationis respectu, 
ea solum theologia evangelica dicitur, quam ipse Dei Filius in per 
sona sua, e sinu Patris egrediens, exposuit. Is ergo hujus theologia3 
auctor singularis; unde Labet, quod, ut sit perfectissima, ita ultima 
Dei revelatio. Recte Tertullianus, " Nobis curiositate opus non est 
post Jesum Christum, nee inquisitione post evangelium: cum cre- 
dimus, nihil desideramus ultra credere; hoc enim prius credimus, 
non esse, quod ultra credere debemus." — Prsescript. advers. Haeres. 

III. Tempus adventus Domini nostri Jesu Christi, adeoque reve- 
lationis theologise evangelicse, considerandum venit. Nolo autem 
ego chronologicas difficultates sollicitare, nolo annorum, dierum, 
horarum rationes ad calculos vocare; cum, ut libere dicam, nondum 
sciam, quid cuiquam commodi hactenus accesserit ex difficillimis et 
intricatissimis chronologorum litibus. Mihi quidem placet illud 
Plutarchi in Sol one, qui, ut ostenderet, se nolle colloquio Solonis 
cum Croeso fidem detrahere, idcirco, quod nonnulli eum aetate Croesi 
vixisse negarent, ait, Ou /ao/ doxu trpoqfftrtcu, ^povixoTg ridi 

xavoffiv, 01 g /tvpiot diop&ouvrsg a^pi ffq/Aepov, £/» ovdzv avroT$ 
dvvavrai Karaffrriffai rag avrihoytag- — " Historiam istam, lion possum 
in animum inducere, ut repudiem ob chronicas quasdam, quas vo- 
cant, regulas, quas sexcenti corrigentes nihil hactenus constrtuere 
certi, in quo consentiant inter se de pugnantibus, valuere." Sunt 
autem, quse de tempore illo dicuntur, quse ad theologiam pertinent. 
Dicitur enim Christus venisse in " plenitudine temporis," Epist. ad 
Gal. iv. 4 ; dicitur etiam venisse in " ultimis diebus," Epist. ad Heb. 
i. 1 ; videndum ideo, sub qua ratione duaa istse temporis designationes 
idem tempus precise denotent. 

IV. Primus locus ita se habet, "Ors yXde rb *\wupa rou %p6vov, 
s^a^cr^.iv o ®&bg rbv v'ibv abrou. Plenitude autem temporis duplici 
respectu dicitur • ad ea scilicet, qua3 tempore mensurantur, et mundi 



412 BE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

Imjus atZivag, et determinationem divinam. Utroque respectu videbi- 
mus, Christum venisse in plenitudine temporis. 

V. Primo, mundus ipse, atque in eo, quaa ad o/'xoi/o/^/av divinse 
patientise ullatenus spectarunt, -/rX^^aa suum obtinuerunt. Ilia 
ad quatuor capita referri possunt. Primas tenuit deorum cultus. 
Quid esset in dst&daipovlq, sen falsorum deorum cultu impio, jam 
tandem plene expertus est terrarum orbis. Pervenerat ad glorise, 
splendoris, efficacias, et Catholicism! fastigium idololatria. Quemad- 
modum per inenarrabilem temporum annorumque seriem sensim 
prorepserit, superius exposuimus. Ex initiis pravis, stultis, futilibus 
in tantam jam gloriam excreverat, ut nihil unquam periturum, glo- 
riosius, sublimius, praastantius, aut viderat orbis, aut unquam est 
visurus. Quid solatii, subsidii, aut prasmii ex ea superstitione, cujus 
in servitium libens se astrinxerat humanum genus, reportaturum 
erat, satis jam habuit perspectum; quod utique non habuisset, si 
Christo citius misso, Deus citius homines vocasset ad resipiscentiam. 
Abs eo die, in quo ineffabili missionis Christi beneficio mundum de- 
vinxit, nihil plane glorias, ornatui, ceremoniis, hoc est, fl-X^w^ar/ 
idololatriaB accessit. Hanc partem plenitudinis temporis enarrat 
Paulus Actor, xiv. 15, 16, xvii. 30. 

VI. Secundo, pervenerat conatus iste, quern pluribus antea de- 
scripsimus, restaurandi per philosophiam theologiam naturalem, ad 
limites sibi a rerum natura, ingenioque humano constitutes. Eo 
tempore perfectionem suam, quatenus res imperfectissima, incertissi- 
maque, perfecta dici possit, humana sapientia assecuta est. Nihil 
naturae universi intimius, nihil sublimius, nihil utilius unquam habuit 
philosophia, neque ornate magis unquam est, qnam turn temporis, 
exposita. Id honoris sibi postulant consociata GraBCorum, Latin o- 
rumque ingenia. Hunc autem philosophies progressum et ax^y 
temporis plenitudinem respexisse nos docet apostolus, 1 Cor. i. 21. 
'EirtidJi y&p, inquit, sv TTI ffopiq rov 0?oD odx 'iyvw 6 Koff^og dice 7r\c, ffopfag 
rbv Qsbv } sudoxriffiv 6 ®tlg dta rr\g pupiug rov xqpv'/fAtt.TOS ffZiffxt roO; cr/tf- 
rs-jovras- hoc est, cum in sapientissima Dei rerum dispositione et 
patientia perspectum satis esset, quid possit ista sapientia philoso- 
phica, quo tenderet, quidve abs ea exspectandum foret, placuit Deo ad 
salutem credentium evangelium per Filium suum annnnciare. 

VII. Tertib, secularis potentise sen humani imperii gloria in fasti 
gium supremum se erexerat. Ad quod plurimi a seculo Nimrodico 
frustra viam affectaverunt, Eomani factum dederant. Omnis ter- 
rena gloria, quidquid rerum pereuntium penetralia et recessus praa- 
bere possunt, quidquid ex humana, rerumque pene omnium natura 
mancipata et in servitutem redacta, extorquere potuerunt ambitio, 
luxuria, avaritia, curiositas, sapientia denique hominum in unain 
urbem quasi compacta et congesta, omnium oculis et consideration! 
fuere exposita. Quid esset imperium et dominatio, quid vis, virtus, 



CAP. I.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 413 

robur, potentia humana, quid divitiae, seculi typhus omnis, quid 
vita3 luxuria, quo assurgerent aedificia, quo descenderent fodinarum 
cuniculi, exhibuit orbis ista Jcr/ro^jj. Abs eo tempore continua 
eventuum successuumque serie diminuta est ea gloria, et nescio quid 
quotidie rerum summse et splendor! decessit. Eo temporis pleni- 
tudine facile perspicerent non plane stupidi, et vitiis, totis pectoribus 
praepediti, quid ex rebus omnibus creatis exspectandum ibret, cum 
ipsi rerum Domini non minus avaritia, invidia, ambitione, et libidine 
exarserint, quam si summa rerum omnium inopia laborassent. 

VIII. Quarto, regis maximi adventus, temporum felicium et pacis 
seternae initii, omnium instaurationis introitus, et primordiorum, 
mentes hominum mira et inusitata exspectatio occupaverat. Judaei 
quotidie regis Messiae iKKpuvslav expetebant simul exspectabantque ; 
Gentiles aurei seculi reditum. Famam autem percrebuisse ori- 
entem (ut aliqui), rerum naturam (ut alii), regem maximum illico 
producturam, constans et consentiens est laudatissimorum historico- 
rum testimonium. Cum itaque ad ultirnum virium, superstitione et 
sapientia, dominatione et luxu, vitiis et virtutibus, exercuisset se genus 
human um, hoc est, plenitudine temporis, Deus Filium suum pacem 
annunciantem iis, qui prope, iisque, qui procul erant, gratiose misit. 

IX. Secundo, aderat plenitudo temporis a Deo olim destinata. 
Christum vpoiyvue/t'svov vpb xaraCoXfo xoV/Aou fuisse testatur Petrus, 
1 Epist. i. 20. Yenturum, secundiim vrpfyvuffiv istam seu destinatio- 
nem seternam, a jactis mundi fundamentis promiserat Deus per 
prophetas, Lucse i. 70. Hinc 6 sp^6/j,svog dictus. Is sensus quaes- 
tionis Johanniticse, Matt. xi. 3, 20 tl 6 spxo/tevos', et ab Adamo usque 
expetitus: D^n~;53 rnDn ? Hag. ii. 7. Praistituto itaque tempore, 
hoc est, cum adesset tempus promissis implendis destinatum, in 
carne manifestus factus est Dei Filius; advenisse temporis pleni- 
tudinem, quo Messias mittendus erat, ipsi Judoei negare non audent; 
missum vero prsyfracte negant. Quid ita ? nernpe Deum peccatis 
ipsorum iratum ejus adventum hucusque distulisse, aiunt. Nos 
quidem fatemur, illorurn scelera maxima et gravissima fuisse; earn 
autem infidelitatem, quse illos e censu populi Dei ejecit, ipsam Dei 
fidelitatem irritam facere potuisse, aut fecisse, pernegamus. 

X. Certum ideo est, Christum venisse in plenitudine temporis. 
Restat itaque, ut videamus, quomodo advenerit etiam in fine dierum. 
Nam plenitudo temporis, et dierum finis vix videntur idem tempus, 
eosdemque dies denotare. Quam vis autem tot secula effluxerint ab 
ejus adventu, atque incertissimum, quamdiu adhuc mundus hie in 
patientia Dei sit duraturus, vel quaenam sit seculi mora, ut loquitur 
Tertullianus, certissimum tamen est, Christum ultimis in diebus 
venisse. Id testatur apostolus, Heb. i. 1-3, 'ET ss-^druv ruv qpspuv. 
Tempus autem aliquod, " dies ultimi" dici potest absolute, vel cum 
aliquo respectu. Cur tanta annorum, imo seculorum series, quanta 



414 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

ab incarnatione Christ! hue usque effluxerit, atque ad consumma- 
tionem omnium absolvenda restat, dies ultimi absolute diceretur, 
ratio nulla reddi potest. Quidam arbitrantur, dies istos ultimos dici, 
respectu habito ad dispensation em voluntatis divinse, cujus scilicet 
nunc ultima revelatio facta est. Totum itaque tempus prsedicationis 
evangelicse, ab incarnatione aut resurrectione Christi, ad consumma- 
tionem seculi, illis arbitris, dies ultimi dicendum est. Sed nullo tes- 
timonio, nulla, quod sciam, ratione probabili nititur ista sententia. 
Tempus illud mundus novus est, " mundus venturus," non " ultimi 
dies/' aut " ultima hora." Dicitur ideo tempus adventus Christi 
dies ultimi, respectu ecclesiae Judaicse. Ilia jam eyyvg erat afpavufftov. 
Exitus autem ecclesise Judaicae incidit in temporis plenitudinem. 
Ideo affirmat apostolus loco memorato, Deum in Filio allocutum esse 
populum Judaicum !</ h^druv ruv foepuv rourwr istis scilicet, qui 
tune erant in transitu, necdum finitis, sed illico finiendis. Etenim 
in tota ilia Epistola ad HebraBOS supponit apostolus, ecclesiam Judai- 
cam turn temporis exstitisse, cultumque .ejus solennem in tolerantia 
Dei eatenus Deo placuisse, ut nemo ex illius observatione deterior 
fieret, aut Deo gratus aut acceptus minus. Gentes quidem a jugo 
ceremoniarum Mosaicarum liberaB pronunciataB sunt, Actor, xv. At 
fideles JudaBOS longo post tempore totum cultuin solennem Mosai- 
cum religiose observasse, antea ex Actor, xxi. 20—22, 26, docuimus. 
Nonnulli etiam codices antiqui legunt, IT' Iff^drov TUV rj/tspuv rovruv 
hoc est, in dierum istorum extremitate, quo ecclesise Judaica3 status, 
quse jam quasi inter sacrum et saxurn posita, in extremis stetit, 
aperte satis indicatur. 

XL Porro, de officio Christi ministerial!, seu munere apostolico, 
quo, dum in terris esset, functus est, eo loci agitur, ubi in diebus 
ultimis missus dicitur. Id vero " ad perditas oves domus Israelis'' 
unice pertinuit, Matt. xv. 24. Unde etiam " minister circumcisio- 
nis" dictus est, Rom. xv. 8. Filius scilicet et hseres in eandem 
vineam mittendus erat, e qua servi repulsam passi sunt, Matt, xxi. 
Venisse autem eum ad istam ecclesiam in ultimis ejus diebus, cum 
tantum non esset perdita, norunt omnes, 

XII. Etiam verba ilia, sir Itydruv ruv vjftspuv, vaticinia ista Yeteris 
Testament! referunt, quas expresse denotant JudaicaB ecclesias tem- 
pora ultima. Expositurus Jacobus, qnse posteris suis usque ad Messias 
adventum acciderent, ita vaticinium suum orditur, Gen. xlix. 1, "In- 
dicabo vobis qua3 accident &W<1 ^IH^ ;" quaB verba seniores reddunt, 
t<if sa%druv ruv jipep&v. Similiter Num. xxiv. 14, ubi de eodem 
ternpore iisdem verbis utitur Spiritus Sanctus, lie sg^drov ruv foe put, 
prout multi codices locum apostolicum exhibent. Christus, itaque, 
theologiaB evangelicae auctor, in "plenitudine temporis" et in "ultimis 
diebus" venit; quoniam ultimi dies ecclesiaa JudaicaB in plenitudinem 
dierum inciderint. 



CAP. II.] DE THEOLOGIA EV ANGELICA. 415 



CAPUT II. 

Theologise evangelicae auctor Christus; cognitione voluntatis divinae perfectissime 
instructus — Scientiae perfectissimse Christ! inediatorLs fundamentum, Job. 
i. 18 — Modus, plenitude, perfectio absolutissima — Revelatio voluntatis divinse 
ei scientise conformis — Theologia evangelica — Ejus principia. 



} ciytoi, inquit apostolus, xXyffsus sTovpavtov 
rbv affoffroXov %ai ap^ispsa TY^C, o[j J o\o i yiag r,{j,Z>v XpiGrbv 'iqffoZv, ad 
Heb. cap. iii. 1. Id nos paucis egimus capite superiore. Restat, 
ut illam ipsam o/AoXoy/av nostram, sen doctrinam evaDgelicam accu 
rate perpendamus. Christum e siau Patris missum, perfectissime 
Dei voluntatis cognitione instructum fuisse, ita ut nihil omnino novi 
iis relictum sit e veritatis fonte hauriendum, qui post regern venturi 
essent, Eccles. ii. 12, inter se conveniunt Christian! pene omnes. Ipse 
quidem 6 Xoyog, asternum Dei Verbum, innnitam rerum omnium sci- 
entiam, totius essentise et voluntatis divinas intelligentiam absolutis- 
simam habet sibi congenitam, hoc est, una cum vKoGracu divina a 
Patre sibi ab asterno communicatam. Qua vero ecclesise Caput, 
Mediator, et rvj$ opoXoyias fi/tuv avoffrohog a Patre delegatus exstitit, 
ea tantum novit (ilia scilicet in natura, qua ipse totum munus me- 
diatorium peregit), qua3 ei a Patre data et revelata sunt. Hinc, 
quaadam se nescivisse amrmavit, Marc. xiii. 32, nihil autem cog- 
novisse ea praster, quae Pater ipsi revelasset, Job. v. 30, vii. 16, 
17. Durat etiam post gloriosam ejus ad dextram Patris exalta- 
tionem eadem oixovofAia. Unde testatur, se 'AToxaXu-v)//»' illam so- 
lennem, quam non Spiritus inflatu solum, sed viva voce e coelis 
edidit, se a Patre accepisse, Apoc. i. 1. Fingunt Sociniani, ilium 
tempore jejunii eremitici in coelum raptum, in consilio Dei de 
munere sibi delegate rite obeundo instructum fuisse. Figmentum 
prodigiosum e lacunis Alcorani Muhammedici haustum, quod Vin- 
diciis nostris Evan gel icis 1 explosimus. Cognitionis ejus voluntatis 
divina?, qua3 erat in Christo Jesu, fundamentum Baptistes exponit, 
Job. i. 18, si modo ea verba sint Baptists, quod negat Chrysostomus 
OL» roD vpodpo/Aov sffri ro ffifta, inquit, dX>.« roD &so\j' cujuscunque fue- 
rint, ista sunt. Qsov, inquit, wfais tupum v&Kort, ne ipse Moses qui 
dem, per quem lex data est, ver. 17, C O ^oj/oyf^s vibg o &v t<£ KOV xoXcrov 
(hoc est, sv rp xoXwy), roD <7rarpb$, SKS?VO$ i^qyqffaro. Cum enim sit 
6 vib$ ©sou povoyevfo, atque adeo ejusdem cum Patre essentise, ipsius 
essentiaB divinse, atque adeo omnis veritatis in ea latentis cognitionem 
et comprehensionem infinite perfectissimam habet. Is ideo solus 
idoneus ad Deum exponendum perfecte, cum is solus Deum viderit. 
Deinde, cum in sinu Patris fuerit, omnium consiliorum et arcanorum 
ejus erat conscius; ad enarrationem autem voluntatis divinas sibi 
1 Vid. operum auctoris, hujus edit. vol. xii. — ED. 



41 6 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VT. 

commissam rite absolvendam, Spiritu Sancto donatus est, O\JK h. 
p'trpov, Job. iii. 34, cumulatissime enim Deus Spiritum illi citra 
mensuram admensus est, atque cum eo immensum quoddam dono- 
rum spiritualium mare, sapientise praesertim et intelligentise in timore 
Domini, Esa. xi. 2, 3. Ita ut in eo essent iravrts o/ Sqtaupol rSjg topiae 
xai r?jg yvutfwz avoxpvpoi, ad Col. ii. 3. Quidquid erat in mente 
divina ab seterno absconditum, quod ad gloriam Dei illustrandam, 
regnum erigendum, cultum instituendum, ecclesiam colligendam, 
electos vocandos, instruendos, consolandos, quidquid denique ad 
bominum obedientiam Deo praastandam pertinet, illius omnis cog- 
nitione a Deo Patre perfectissime instructus, ejus voluntatis ad ho 
mines internuncius exstitit. In bac itaque sententia acquiescunt 
omnes; et Christum scilicet, quatenus r%g o,uoXoy/'a£ ^uv awocroXog 
perfectissime exploratum habuisse omne Dei consilium de cultu suo 
atque obedientia nostra ; cum ceteri omnes divinse voluntatis expo- 
sitores, etiam ipse celeberrimus legislator, partis tantum illius ali- 
cujus, ei scilicet, cui servierunt, dispensation! famulantis, parttcipes 
facti fuerint. Nil tarn profunde latuit in aBterna mentis abyssis, 
quod non perfecte scrutaverit; nihil tarn minutum, quod Deo un- 
quam in cultu suo gratum aut acceptum est, quod sapient issimum 
illius pectus latuit, fugitve. 

II. Porro : Sanctissimum hunc theologias nostras auctorem, totum 
illud Dei consilium, cujus cognitionem perfectissime est adeptus, cum 
discipulis suis, qui doctrinam ejus in omnes gentes propagaturi essent, 
partim viva voce, partim per Spiritum, quern dono a Patre post as- 
censionem accepit, communicasse, testatur sacra Scriptura, atque 
consentiunt Christiani. Cum enim fidelis esset, in tota domo Dei, 
Patri ilium constituenti, Heb. iii. 2, idque non solum tanquam ejus 
in opere mediatorio servus fidelis, Esa. xlii. 1, sed etiam tanquam 
Filius unigenitus, Heb. iii. 6, qui omnium esset haares, cujus esset 
ipsa domus, quam unice dilexit, Eph. v. 25, 26, amore, cui nihil 
unquam par erat aut asquale, Rom. v. 6-8, irnpossibile plane erat, 
ut non perfecte exponeret in ejus commodum et salutem, qua3 eo 
fine a Patre acceperat. Revelatio autem base voluntatis divinse, a 
Patre Christo data, atque ab illo per Spiritum Sanctum cum apos- 
tolis suis aliisque in usum totius ecclesise communicata, theologia est 
ista evangelica, prout in abstracto sumpta doctrinam divinam denotat, 
quam sumus enarraturi. 

III. Hisce pra3inissis, theologias hujus principia, quae ei ohsfa sunt, 
seu a/no, xvpta, paucis recensebimus. 

1. Horum primum est, "Neminem propriis viribus, aut suopte 
ingenio fretum, externis quibuscunque mediis in subsidiurn adhibitis, 
finium salutarium respectu, in quos mentem humanam dirigit, theo- 
logiam hanc percipere aut rite intelligere posse/' Atque in hoc pri 
mum ab omnibus aliis scientiis natura ejus dissita esi Prout enim 



CAP. II.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 417 

diserte pronunciat apostolus, " Animalem hominem non esse capa- 
cem eorum quse sunt Spiritus Dei, nee posse ea intelligere, quia 
spiritualiter dijudicantur/' 1 ad Cor. ii. 14. Ita ipse Dominus Jesus 
docet, "Neminem ad eum venire posse, nisi traxerit eum Pater," 
Job. vi. 44. TJbivis etiam ostendit theologia hsec, homines extra 
cognitionem Christi mortuos esse in peccatis, csecos, insipientes, stu- 
pidos, ita ut doctrinam hanc coelestem capere aut salutariter intelli 
gere nequeant; qua3 nos alibi fusius exposuimus. 

2. Secundo, " Iterum nasci eum oportere docet, seu spiritualiter 
renatum esse, qui doctrinam istam, quam exhibet, salutariter aut 
utiliter cognoscere velit, hoc est, in eum finem, cui ab auctore sanc- 
tissimo destinatur." Atque hie immane quantum distat ab omni 
humana sapientia. Sint etenim homines omni literarum genere 
excultissimi, ad supremum humani ingenii captum, intendant mentis 
nervos omnes et aculeos, nihil intentatum relinquant, nisi tamen 
renati fuerint, impossibile est, ut doctrina hac salutariter imbuan- 
tur: "Nisi enim quis renatus sit," inquit Dominus noster, "non 
potest videre regnum Dei/' Joh. iii. 3. Kegnum autem Dei exponit 
liasc theologia. De hoc vero principio postea pluribus agendum. 

3. Deinde, tertio, " Neminem renasci nisi virtute Spiritus Sancti, 
cujus efficaci operatione e morte spirituali ad vitam traducuntur, 
quotquot ex Deo nati sunt/' Joh. iii. 5, 6, i. 13; Tit. iii. 5. 

4. Ac proinde quarto, " Spiritum ilium Sanctum solum quenquam 
in salutarem hujus theologias perceptionem posse introducere; seu 
intellectum cuiquam largiri, quo doctrina evangel ica salutariter intel- 
ligatur, Joh. xvL 13; 1 Joh. ii. 20; 1 Cor. ii. 10-16; 2 Cor. iv. 6; 
atque ejus proinde opem et auxilium propriis viribus diffisos, assi- 
duis precibus expetere eos omnes, qui theologise huic operam dant, 
oportere/' Luc. xi. 13; Jac. L 5; Eph. i. 17, 18. 

5. Quinto, " Cultum Dei virtute hujus theologige institutum spiri- 
tualem esse, cujusque gloria in hominum oculos minime incurrat, 
aut carriali cujusquarn intellectui sit exposita/' 2 Cor. iii. 6-10, et 
Joh. iv. 21-24. 

6. Denique, "Omnes Dei in Christo cultores, secundiim theo- 
Iogia3 hujus normam, ejus virtute a mundo separari, ac proinde abs 
eo, ob istam causam, et quod Spiritum Sanctum recepermt, cujus 
iste capax non est, odio habitos semper atque habendos/' 2 Cor. vi. 
14-18; Joh. xv. 18, 19, xiv. 16, 17; Gal. i. 4, etc. Kupiae ver6 
istas 3ogag ipsam hanc theologiam pluribus urgentem postea vide- 
bimus. 



VOL. XTII. 



418 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 



CAPUT III. 

Theologia evangelica, quid — Ejus cognitionis varii gradus, et modi — Modus primus 
— Relatio intellectus mere naturalis ad doctrinam supernaturalem — Non est 
theologia proprie sic dicta — Quo sensu et quousque veritates spirituales, sine 
speciali ope Spiritus Sancti, percipi et intelligi possint — Propositiones veri- 
tatis coelestis in methodos digestae, producunt philosophiam Christianam — 
Linguarum et scientiarum cognitionis, in veritate divina addiscenda, usus — 
Scientia rerum divinarum, qua3 sine speciali ope Spiritus Sancti comparatur, 
qualis — Theologia evangelica non est — Eorum. qui ea imbuuntur, probatio. 

I. OSTENDIMUS theologiam evangelicam doctrinam esse in evan- 
gelio per Christum revelatam. Ejus doctrinse cognitio theologia est, 
quatentis subjectum occupat. Ea autem cum aliis scientiis id com 
mune habet, quod pro subjectorum, quibus inest, discrimine, medio- 
rumque, per qua3 communicatur, varietate, varios gradus admittat 
Sed insuper etiam habet varios modos doctrinam objectam perci- 
piendi vi principiorum capite superior! expositorum, quod ei est sin- 
gulare. Horum primus in ea ratione consistit, quam ad doctrinam 
spiritualem et supernaturalem intellectus mere naturalis, seu hominis 
in statu naturae habere potest ; in ea, quam speciali ope et virtute 
Spiritus Sancti excitatus et elevatus, seu hominis renati obtinet, 
alius. Horum autem uterque varios gradus admittit. Nos modum 
ilium percipiendi seu intelligendi doctrinam evangelicam, qua3 com- 
munionis omnis cum Deo obtinendaB norma est, quern mens humana 
sine speciali Spiritus Sancti ope aut gratia adipisci potest, quern 
theologiam proprie dictam constituere negamus, primo in loco paucis 
expediemus. 

II. Evangelium doctrina est de Deo Patre, Filio, et Spiritu Sancto 
ejusque cultu, nostraque obedientia ei debita. Doctrina ista, sua 
natura hominum conscientias stimulat ad obedientiam istam pra3- 
standam, Tit. i. 1, ii. 11, 12. Insuper animas ad exspectationem 
fruitionis Dei excitat. De hisce vero omnibus, vera sententia in 
propositionibus, quarum sensus rationi humane pervius est, imo 
obvius, continetur. Neque enim propositionum claritate ulli scien 
tiarum humanarum cedit doctrina hsec coelestis; imo hac ex parte 
inter omnes alias scientias longissime eminet. " Perspicue" scripta 
est doctrina, ut " percurrat lecturus earn/' Hab. ii. 2. Verbum 
suum dedit Deus, " prasceptum prsecepto, praeceptum pijsecepto, de- 
lineatio delineationi, delineatio delineation!, pauculum hie, pauculum 
illic," Esa. xxviii. 10; Heb. v. 13, 14. Propositiones itaque istse, 
quaa res maximi momenti, seu prascipua hujus theologia capita con 
tinent, partim ab ipsorum verborum, quibus uti placuit Spiritui 
Sancto, summa, atque ad res, de quibus agit, enarrandas aptitudine 
singulari, partim a frequentissima ipsarum rerum inculcatione, adeo 
clarse sunt, atque omnium oculis exposita3 ; ut neminem pene eorum 



CAP. III.] DE THEOLOGIA EVANGELICA, 419 

sensus genuinus lateat, nisi maximis prsejudiciis impeditum. Con- 
cedimus ideo, omnem hominem, ration e et intellectu pra3ditum, 
eorumque usus compotem, pro ingenii sui modulo, industries gradu, 
medioruraque externorum, quibus in veritate addiscenda utitur, 
efficacia, posse, sine Spiritus Sancti ope salutari, verum propo- 
sitionum istarum sensum eruere, sententiam percipere et tenere. 
Ineptissime itaque garriunt sophistaB, qui sententiam nostram de 
spiritual! rerum in evangelio revelatarum natura, atque mentis hu- 
manse nativa caBcitate, unde nemo eas nisi virtute salutari Spiritus 
Sancti fretus spiritualiter percipere possit, huic alteri de perspicui- 
tate et claritate propositionum, quibus in sacris Scripturis doctrina 
vera et salutaris continetur, adversari clamitant. 

III. Porro : concedimus, praBcipua hujus theologise, seu doctrinaB 
evangelicse capita, qua? scilicet ad Dei cultum, nostramque obedien- 
tiam prom oven dam maxime pertinent, in ordinem, seriem, et metho- 
dum, secundum artium et scientiarum philosophicarum regulas digeri 
et cogi posse. Cum enim inter res ipsas in evangelio traditas qua> 
dam sit realis et mutua dependentia, quin earum ad invicem relatio 
ordine quodam, et quasi rt^vixus exponatur, nihil est, quod obstat. 
Symbola, confessiones fidei, catecheses, loci communes, atque id 
genus veritatum evangelicarum dispositiones methodicaa aliaB, ei 
operi inserviunt. Doctrina autem eo modo digesta et compacta, 
nihil omnino habet, quod superet captum aut intellectum hominum 
mere rationalem. Non de rebus ipsis loquor, sed propositionibus, 
qua3 sunt rerum signa. DoctrinaB autem evangelicse, eo modo tra- 
ditaB et expositse, notitia aut comprehensio mere naturalis, est philo- 
sophia quaBdam Christiana; quaB sapientiaB omni GraecanicaB, seu mere 
humanas plurimis prasit parasangis. Cum enim omnis cognitio sit 
perfectio quaadam intellectualis, ea, quaa maxime certa est, atque 
circa maximum et supremurn objectum versatur, aliis omnibus anti- 
stat. Ejus autem generis est philosophia hasc Christiana, ad omnem 
ethnicorum hominum sapientiam sive scientiam collata. Nam et 
objecta infinite distantia ab omnibus philosophic naturalis objectis 
proponit, atque regula verum a falso discriminate nititur prorsus 
infallibili, cum ilia altera miser^, cornmunium conceptuum incerti- 
tudine fluctuetur. 

IV. Brevi indicatur^ sub uno aspectu res ha3c tota poni potest. 
Omnis divina veritas est in Scripturis per Dominum nostrum Jesum 
Christum revelata. Ea doctrina theologia est ev angelica, in ab- 
stracto considerata. Ilia vero in propositionibus, quarum sensus 
rationi humane est expositus, continetur. Propositiones istaB cum 
conclusionibus legitime ex iis elicitis, seu earum sensus verbis aliis, 
et terminis philosophicis admistus, in systema disciplinare compingi 
possunt et solent. Linguae, quibus omnis veritas tradita est a Spi- 
ritu Sancto, Hebrasa sunt et GraBca. Illarum inde linguarum cog- 



420 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

nitio, omnibus utilis, aliquibus sub Dei providentia necessaria. Ad 
ilia etiam, quse Scripture sacrse cum aliis libris communia habent, 
rite intelligenda, utile est, ut ad earum studium accedens, iis scien- 
tiis, quse sensuum rationaliurn per verba congrua exposition! inser- 
viunt, sit instructus. Ilia vero pauca sunt, nee magni momenti, 
neque ad veram sapientiam spiritualem multum conferentia. Omnes 
verse ratiocinationis modi ad logicam pertinent; etiam sophisticse 
detectio. Summa autem ratiocinatione in sacra Scriptura Spiritus 
Sanctus utitur. Ea ubi ad regulas dialecticas reduci non potest, 
evenit aut ob defectum artis ipsius, prout vulgo docetur, vel quia 
deficit ingenium humanum vias modosque verse ratiocinationis in- 
vestigans. Loquitur etiam secundum usitatas in iis linguis dicendi 
formas, quas in artem grammaticam compegerunt viri docti. Rhe 
torics eadem est ratio. Hisce ita dispositis, dicimus, quemque 
hominem rationis compotem, sine ulla speciali, seu salutari, Spiritus 
Sancti ope aut auxilio, ingenii acumine naturali, atque istiusmodi 
mentis dotibus, quas olim Deus ethnicis largitus est, fretum, ordi- 
nariis adhibitis mediis, inter quaa eminet linguarum et artium com- 
munium cognitio, scientiam theologicam sibi comparare posse, seu 
habitum intellectualem, quo sensum doctrinse theologicse proposi- 
tionibus expositse percipiat, de ea subtiliter discurrat, copiose earn 
enarret, fideique quos vocant articulos explicet, confirmet, defendat, 
eodemque plane modo erga veritatem divinam afFectum esse posse, 
quo in iis eruditus, erga scientias mathematicas est affectus. 

V. At vero scientiam hanc theologiam esse Christianam proprie 
dictam, negamus; quique ea solum instructi sunt, quamvis ad sum- 
mum subtilitatis acumen et fastigium ascendant, philosophos Chris- 
tianos censemus, non theologos evangelicos. Non temere autem 
nos hsec pronunciasse, fusius posthac ostendemus in verse theologise 
descriptione. Sufficiat hie, quasi in transitu, nonnulla rationum 
capita, quibus scientiam quam exposuimus theologiam non esse pro- 
bamus, atque argumenta, quibus, qui ea solum sunt instructi, Spiritu 
vero sanctificante destituti, se non esse theologos, ostendunt, innuere. 

VI. Yera theologia ea est divinse mentis et voluntatis cognitio, 
quam Deus ipse requirit. Vid. Ps. cxix. 27; Jer. xxii. 15, 16; Joh. 
xvii. 3; 1 Joh. ii. 3, 4, et iv. 7. Ea autem cognitio, quam sui atque 
voluntatis suse Deus requirit, Deo placet, 1 Chron. xxviii. 9; Hos. 
vi. 6. Is etiam, qui ea instructus est, illi gratus est et acceptus, Jer. 
xxiv. 7. At talis non est ea scientia, quam descripsimus, ubi sola 
est. Neque enim aut ipsa Deo grata est, aut quemquam Deo gra- 
tum reddit. " Qui enim in carne sunt, Deo placere non possunt," 
Rom. viii. 8. Vid. 1 Cor. xiii. 2. Deinde cognitio ista sui, quam 
Deus exigit, ipse promittit, Jer. xxxi. 33, 34 ; Joh. vi. 45. At neuti- 
quam promittitur in feed ere gratise disciplinaris ista veritatis ccelestis 
scientia, neque ejus virtute cum horninibus communicatur. Ea enim 



CAP. 1II.J DE THEOLOGIA EVANGELICA 421 

a salutari Spiritus Sancti operatione proficiscitur, 1 Job. ii. 20, 27; 
Eph. i. 17, 18. Secundo, qui vera theologia imbutus est, "is lux 
est in Domino," Eph. v. 8 ; vocatus scilicet " e tenebris in lucera 
admirabilem," 1 Pet. ii. 9; Epb. iv. 21-24 At non obstante ilia 
altera scientia, is, cui inest, csecus est, 2 Pet. i. 9, et e<rxori<f{jt,evoe rfi 
diavota, Eph. iv. 18, atque ei vera sapient ia divina stultitia est, 1 
Cor. ii. 14, 15. Porro: nullum finem vera3 theologise e\ angelicas 
ista scientia assequitur. Neminem enim Deo in Ghristo conformem 
reddidit, neminem ad Deo obediendum idoneum et potentem; ne- 
mini communionem cum Deo Patre aut Filio parat ; neminem ad Dei 
fruitionem perducet unquam. Earn autem seientiam, quse tenebras 
naturales vitiosas ab intellectu neutiquam dispellit, quse neminem 
lucem in Domino, Deo gratum aut Christo conformem reddit, quse 
in Dei communionem amicitiamque neminem dirigit, aut ducit, quse 
neque vita seterna est, neque vitam seternam sibi nexu individuo 
conjunctam habet, cognitionem illam Dei esse, quam ipse requirit in 
evangelio, nemo opinor, qui se Christianum profitetur, affirmare 
ausus erit. 

VII. Quid quod plurimi scientia hac instructi, se non esse theo- 
logos evangelicos, propriis indiciis se produnt? Etenim ut internam 
et spiritualem obedientiam evangelicam, seu 6<r/&Y?jra rrjs u\vQtia$ 
taceam, qua cum nihil prorsus conjunctum habent, ipsa externa 
virtutis et pietatis opera rarissime est ut diligenter curent. Ubi 
sane accedit ad seientiam istam, qua ssepissime inflantur, convictio 
legalis, vi et efficacia Spiritus cordi impressa, in servilem mentis 
statum redacti et terroris divini formidine percussi, plurima officia 
religionis aliqua animi affectione praestare coriantur. At convictio 
ista ad seientiam illam baud pertinet, neque ex ea emanat; cum 
plurimi nexu et virtute ejus teneantur, qui rerum divinarum cogni- 
tione mediocriter tantum sunt instructi, multique scientia ista ex- 
cultissimi, ab ejus efficacia plane liberam vitam agant. Amota 
autem eorum consideratione, quse ex scientia ista oriuntur, neque 
earn necessari6 corisequuntur, illam ad vitas sanctimoniarn ne tan- 
tillum conducere, neminem ambigere sinunt plurimorum ea instruc- 
torum mores, et conversatio nomine Christiano indignissima. Porro: 
cum -V^K^/XO/ sint, neque Spiritum habeant, ille ipse Spiritus atque 
dona ipsius vere evangelica despicatui iis sunt et deridiculo; etiam 
ad versus Sanctissimum Christi Spiritum in iis omnibus, quibus se- 
cundum promissum novi fcederis gratiose eum largitus est, perpetuas 
excercent inimicitias. Cum enim philosophiaB illius, qua instructi 
sunt, pars aliqua sit, omnia bona evangelica uni Spiritui Saucto 
accepta ferenda esse, ilium palam, directe et apertis verbis contem- 
nere saapius verecundantur : at operationes ejus salutares omnes, 
atque privilegia ista ccelestia, quorum per ilium fideles participes 
fiunt, petulantibus perstringere facetiis iis solenne est; im6 nun- 



422 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

quam sibi magis sunt Stiffen!, aut profanis quibusdam irrisoribus in 
deliciis, quam ciim se scite et jocose Spiritum Dei piis inliabitantern 
exagitare putant. Deinde ; cum nulla dona regni Christi acceperint, 
quemcunque tandem locum in ecclesiis occupant, aut nihil omnino, 
aut parum certe conferunt ad sedificationem corporis in charitate. 
Quamvis enim in iis, qua3 cum aliis scientiis communia habet theo- 
logia Christiana, seu doctrinis evangelicis philosophia permistis, dis- 
putatores acerrimi et ignei, indagatores subtiles evadant, sintque 
librorum saepenumero helluones maximi, cum tamen ad populum 
in evangelii mysteriis instruendum accedunt, toti frigent, et phale- 
ratas ultra oratiunculas, evangelicarum instructionum et exhorta- 
tionum loco plebi Christianas obtrusas, nihil est, quod sapiunt, aut 
agunt, munere ministerial! specie tenus fungentes. Egregia sunt, 
quae habet Hieronymus ad Paulinum, cap. v. " Taceo," inquit, " de 
mei similibus, qui si forte ad Scripturas sanctas post seculares literas 
venerint, et sermone composite aures populi mulseririt, quicquid 
dixerint, hoc legem Dei putant, nee scire dignantur, quid prophetae, 
quid apostoli senserint, sed ad suum sensum incongrua aptant testi- 
monia; puerilia sunt haec circulatorum ludo similia, docere quod ig 
nores, imo, ut cum stomacho loquar, ne hoc quidem scire, quod 
nescias." 



CAPUT IV. 

Theologise evangelicse subjectum proprium — Hominum omnium in duo genera 
distributio ; renatorum et irregenitorum — Soli renati theologi Christiani — 
Quo sensu a moralis philosophise auditu juvenes arcent philosophi — Solos 
renatos theologos evangelicos proprie dici probatur — Auctoritas apostoli, 
1 Cor. ii. 14 — Ipsius Christi, Job. iii. 3, viii. 47, i. 13, v. 37 — Non-re- 
natorum eftvtetftlti spirituals — De csecitate et morte spiritual! — Theologies 
evangelicae solus auctor Spiritus Sanctus, solus earn docet — Illo destituti 
omnes non renati, earn discere non possunt — Theologise finis primus ; Deo 
conformitas — Eum finem nemo non-renatus assequitur — Communio cum Deo, 
verae theologise finis secundus — Dei fruitio, tertius — Horum nullum assequi 
tur non-renatorum theologia. 

I. DE theologia evangelica in concreto; vel prout subjectum aut 
mentes hominum occupat, hie agimus. Quinam ideo, qualesve sint, 
qui ea instruuntur, primo in loco dicemus. 

II. Omnes homines, qui hie coram Deo, omnium judice, rectcre, 
remuneratore vitam agunt, — cum id ipsum, nempe quod coram Deo 
vivant, respectum habeat ad prassens eorum officium et finem ulti- 
mum, — sunt vel renati vel irregeniti. Status renascentise spiritualis 
multoties meminit sacra Scriptura. De unoquoque ideo homine 
affirmari potest vel negari, eum esse renatum. Qui ad eum statum 
neque pertinent absolute, neque non pertinent, nulli sunt. Hue 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 423 

illuc, ejus respectu, propendere vel dependere quidam videntur. At 
absolute, quod aiunt, loquendo, omnem hominem vel renatum esse, 
vel non esse renatum, fatentur omnes, quibus notum est et placet 
evangelium. Huic innituntur, omnes alise, apud sacros scriptores, 
in pios et impios, sapientes et stultos, fideles et infideles, sanctos et 
impuros, justos et injustos, human! generis distributiones. Cuncti 
enim renati utcunque peccatis, quse gratiae novi fcederis ambitum 
non excedunt, sint obnoxii, eoque aliquoties, hujus vel illius facti 
particularis respectu, eorum nonnulli gravissime peccent, quantum 
autem ad statum spiritualem, in quo coram Deo ambulant, eique 
vivunt, pii sunt, sapientes, fideles, sancti, justi, atque ita a Spiritu 
Sancto dicuntur; impii vero stulti, infideles, impuri, injusti, quam- 
vis officiis divinis humanisque nonnullis incumbant, irregeniti ad 
unum omnes; nam " qui in carne sunt, Deo placere non possunt." 
Et denominatio statum, non factum hoc illudve, sequitur. Solos 
autem renatos theologise hujus evangelicse capaces et participes esse 
asserimus ; aliis omnibus, qui se ei operam dare prse se ferunt, ad 
classem philosophico-theologicam ablegatis. Quge antea diximus 
veritati huic suffragantur : rem totam ante oculos omnium ponet 
orationis progressus. Ipsam thesin hie paucis confirmare sufficiat. 

III. Et quidem si Aristoteli licuerit, juniores, pravis affectionibus 
obnoxios et mancipatos, eatenus a finibus philosophise suaa moralis 
amovere et ejicere, ut ne auditores quidem ejus idoneos eos statue- 
rit ; quanto magis licebit homini Christiano, eos, quos non tantum 
vitiis et peccatis obnoxios, sed et in iis demortuos noverit, a vera 
theologia evangelica extraneos pronunciare. Etenim ego juvenes 
quam plurimos ebriosos, furiosos, intemperantes, libidine languidos, 
et marcidos novi, qui moralem doctrinam Aristotelis tanquam ungues 
callerent, atque abstrusioribus ejus captibus quotidie subtiliter dispu- 
tare solerent. Istiusrnodi nebulones, vitiis madentes, nihilo plus 
philosophorum, quam bonorum hominum, hoc est, ne micam quidem 
habere, non tantum Aristoteles, sed et unanimi consensu, totus an- 
tiquorum sapientum chorus pronunciaret. Eo saltern jure utamur 
Christiani; neque eos, quosistis coram Deo nihilo melioresesse credi- 
mus, ob disciplinarem doctrinarum aliquot evangelicarum scientiam, 
inter theologos Christianos et genuinos Domini Jesu discipulos re- 
censeri patiamur. Imo in tantum absunt veterum nonnulli, quo 
istiusmodi homines pro theologis habeant, ut eos nomine Christiano 
plane indignos pronuncient. Ita Justinus Apolog. ad Imp. : O/ 1 d' 
&v (*n evpfaxuvTai fiiovvrsg ug edidags (scilicet, Christus) yntfifyetiitiu M 
cvrsg Xpiffriavoi, xav \s i yugiv 8ia yXwrr>jg ra rov Xpiffrov diddyftara' oD 
•yap rovg povov Xsyoi/rag, aXXa rovg ra tpya ffparrovrag, ffudrjfftffdat spy 
xoXafyffOai dz rovg ovx dxo\ovQug roTg diddy/Aaffiv aCrou (SiouvTag, Xtyoftsvovs 
ds powv xpianavovg, xal vp vpuv &%iov,w— " At enim, qui non ita 
vivere comperiuntur, sicut Christus docuit, certum id documentum 



424 DE THEOLOGTA EVANGELTCA. [LIB. Vt 

est, non esse Christianos, quamvis doctrinam Christ! lingua profitean- 
tur; non enim profitentes tan turn, sed operibus simul professionem 
confiraiantes salvatum iri dicit. Ceterum eos, qui minus consenta- 
neam praeceptis ejus agunt vitam, quantumvis Christian! dicuntur, 
a vobis quoque puniri rogamus." ( 

IV. Non autem hie fit itidem ac in aliis controversiis, ubi e duo- 
bus vel tribus locis veritas difficulter elicitur; totum pene evange- 
lium in hac causa testis est; nee nisi detestandae confusion!, quam 
in ecclesiam veritatis hujus ignoratio intulit, adversa opinio ortum 
suum debet. Prolixus essem, et lectori tasdio, si omnia, imo vel 
plurima, aut magni rnomenti testimonia, qua3 in s,acra Scriptura ex- 
stant, veritati huic astipulantia, hue congererem. Satis erit argu- 
mentorum fontes designare. Ita ideo faru$ apostolus, 1 Cor. ii. 14, 
Tir£//to£ avdpuvog ov ft's^trai ra rov Tlvtuftaros rov 0goD. Yv%txb$ uvOpu- 
KO$, is est, qui renatus non est; ra rov trvsv/Aaros, quae ille ov ds^rai, 
sunt omnia ea qnse ad sapientiam evangelicam pertinent, doc- 
trina prassertim de cruce; hoc est, ea theologia de qua agimus. 
Sensum rov ov dt%srai proximis verbis enarrat apostolus. Ou dvvarai, 
inquit, yvuvai, — non potest ea scire; nemo autem eorum scientiam 
habet, quaa non potest scire. ' Aduvapias istius rationem subjungit. 
Mupfa, inquit, aurcS l<rr/, et cr^y/Aar/xwg avaxpfosrai, is autem nihil spi- 
ritualiter dijudicat. Rem ipsam non percipit, quoniam ei sunt 
stultitia; neque modum, quo solo rite percipi possunt, assequitur 
Eum autem qui res spirituales neque intelligit, neque intelligere 
potest, cui stultitia sunt; quarumque non est capax, non esse theo- 
logum evangelicum mihi quid em videtur. Si qui sunt, qui aliter 
sentire se putant, non erit contentiosa nostra pagina; nam revera 
aliter sentiunt, quarn se sentire putant, aut evangelic non credunt. 

V. In testimonio hoc ferendo discipulo et apostolo suo prseivit 
ipse omnium nostrum Magister et Dominus Jesus Christus: Job. 
iii. 3, 'Eav (Li) rig, inquit, ysvvriQy avtoQsv, ou dvvarat !5&Tv rfy (SaffiXsiav ra\j 
0£oD. To videre idem esse, ac rb scire aut intelligere, nemo negabit: 
is usus est " verborum sensus" in sacra Scriptura frequentissimus. 
Per regnum Dei se mysteria regni ccelorum, hoc est, evangelii doc 
trinam intendere, aliquoties ostendit Dominus Jesus ; ut Matt. 
xiii. 11; Marc. iv. 11; Luc. viii. 10. Eo itaque arbitro, qui renatus 
non est, doctrinam evangelicam nequaquam intelligere potest. Ite- 
rum Pharisseos incredulos increpans: Joh. viii. 47, 'O &v £•/. rov Qsov 
ra pq/Aara rov Qtov axovsr bia rcvro v^s?g ovx axovsre, on s% rov Qsou 
OVK sffrs. Ex Deo esse est, "ex Deo natum esse/' Joh. i. 13. Qui 
eo modo ex Deo non est, " verba Dei audire non potest/' Non est 
eorum auditor idoneus, cum spiritualem eorum sapientiam neque 
intelligat, neque iis dicto est obediens. Quemadmodum eosdem 
Pharisaeos, opinione summae in audiendo et exponendo verbum Dei 
solertiae inflates, "neque vocem Dei audivisse/' neque tJdog ejus 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA EVANGELIC A. 425 

vidisse unquam affirmat, Joh. v. 37; " audiendo" enim "non au- 
diverunt," neque " videndo viderunt," quoniam eorum quse audive- 
rant viderantque, nihil rite intelligerent. Qui vero istiusmodi ho 
mines, scribas instructos ad regnum ccelorum, a Deo doctos, aut 
genuinos Christi discipulos (quales sunt omnes theologi evangelici) 
arbitrantur, ferent, spero, eos, qui juxta cum Christo aliter sentiunt. 
Alia testimonia coacervare post expressa verba Domini nostri opus 
non est. 

VI. Porro: ea de non-renatis omnibus ex una parte, deque hujus 
theologise communicatione ex altera dicuntur, qua3 illos ab omni 
cum ista communione procul arcent; clamant scilicet, 

'EXK; IXKS offn; uXtrfog. 

" Ca3ci" sunt, 2 Pet. i. 9 ; Esa. xlii. 7; Luc. iv. 18; atque " tenebrse," 
Joh. i. 5; 1 Pet. ii. 9; Actor, xxvi. 18; Eph. v. 8; " mentes habent 
obtenebratas," Eph. iv. 18; " in tenebris ambulant/' 1 Joh. i. 6; et 
"teriebras amant," Joh. iii. 19; " mortui" sunt, Eph. ii. 5; Deo in- 
imici, Rom. viii. 7; " qui neque subjiciuntur legi Dei, neque subjici 
possunt." Doctrina autem haec evangelica " lux " est, Matt. iv. 16; 
1 Pet. ii. 9; Hos. vi. 5; Joh. xi. 9; Ps. xliii. 3; et lucem prsebet omni 
bus earn recipientibus, Ps. xix. 8, 9 ; Joh. i. 5 ; Ps. xxxvi. 9 ; 2 Pet. 
i. 19; Joh. xii. 35, 36. Etiam "vita" est, Joh, vi. 33; Phil. ii. 16; 
et vitam dat earn intelligentibus, Joh. xvii. 3, 25. Communicatur 
autem hsec doctrina per "oculorum apertionem," Esa. xlii. 7; Actor, 
xxvi. 18; "mentis renovationem/' Rom. xii. 2; Eph. iv. 23; "trans- 
lationem e tenebris in lucem," 1 Pet. ii. 9 ; Eph. v. 8 ; " resuscitatio- 
nem e mortuis," Eph. v. 14; potentissimam " irradiationem lucis 
spiritualis," qua Deus tenebras amovet, non minore potentise sua3 
exsertione, quam qua olim in ipsa rerum omnium creations usus est, 
cum lucem e tenebris effulgere jusserit, 2 Cor. iv. 6. Gaecos videre, 
tenebras lucere, mortuos vivere, non vulgari opus est sophistica, pro- 
bare. Etiam Deum eorum oculos aperuisse, eos in lucem suam 
mirificam transtulisse, e mortuis resuscitasse, in mentes illorum 
splenduisse ad praBbendum notitiam glorias suse, de quibus ipse 
palam testatur, se non ita iiscum egisse, non nisi doctorum angeli- 
corum, et sophistarum seraphicorum est asserere. At dicent forsan, 
hsec omnia dicta esse metaphorice; nam revera et proprie loquendo 
irregeniti non sunt caeci aut mortui, neque doctrina lux est, sed 
metaphorice tantum. Ast, ex quo se magis proprie de rebus divinis 
loqui posse, quam Deus ipse arbitrati sunt stulti homunciones, nihil 
pene sani aut integri in religione Christiana relictum est; sed pura, 
coelestis, spiritualis, vivifica doctrina evangelica, in secularem et dis- 
ciplinarem scientiam versa, omnem pene pessundedit veritatem, pie- 
tatem atque fidem. Atque in ista opinione fucre olim doctisshni 
Pharissei, qui pauperculum homuncionem, oculis naturalibus captum, 
csecum fuisse fassi sunt; se vero ca3cos esse, cum revera omnibus 



426 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

talpis essent cseciores, admittere noluerunt. Esto vero, quod horum 
verborum nonnulla a rebus naturalibus in usus spirituals transfer- 
antur; verum enim vero si non eadem esset ratio inter csecitatem et 
lucem spiritualem, mortem atque vitam, quge inter csecitatem et 
lucem naturalem, mortem etiam ac vitam naturalem intercedit, 
eorum verborum usu non nos doceret, sed falleret et deciperet Spiri- 
tus Sanctus, qui tamen non magis nos decipit, quam a nobis decipi 
potest. Sed disputationibus hie locus nullus superest iis, apud quos 
fidem obtinuit evangelium; qui quidem, vereor, ne sint oppido 
pauci: Tig yap [Atroyyi dixaioffvvr) xa/ dvo////a; rig ds xoivuvia <purt vphg 
6x.6ro£ ; rig ds 6v/A<pu)V7)(fig Xp/rfrp wpbg BsX/a^ ; q rig ftspjg viffrti {Asru 
aviar ov; 2 Cor. vi. 14-] 6. Prseterea theologia evangelica per Spiri- 
tum -Sanctum eumque solum docetur: To Uvsv/^a rb dyiov, i 

d^si yrdvra, Jok xiv. 26. Unde omnes filii ecclesiaa 
i, Esa. liv. 13; Joh. vi. 45. Is unctio est quse omnia docet: 
s%sre avb rov ayiov, nal o'/dare rtdvra, 1 Job. ii. 20. Tb 
v/tag <rep} vdvruv, ver. 27. Neque officio a quoquam 
turbari potest. Hoc etiam planissimk docet apostolus, 1 Cor. ii. 
6—13. Verba ista apostoli, cum de generali natura theologise initio 
operis egimus, breviter enarravimus. Locum lector consulat. 1 Doc- 
trinam evangelicam <rop/av Qtov sv fAvffrqpiw esse docet; abs omni 
humana sive scientia sive sapientia toto genere discrepantem ; earn 
autem sine speciali Spiritus Sancti ope percipi posse negat. Ipsum 
vero Spiritum fidelium mentes sapientia ista illustrare affirm at. At 
qui renati non sunt, Spiritum non habent: Tn^/xo/, TLvsv^cc ^ s^ovrsg, 
Jud. 19. Mundus sunt, qui Spiritum non recipit, neque recipere 
potest: Joh. xiv. 17, To HVSV/AO, rr\g dhqQsiag, o o xoffj&og ou bbvarou XaCs/y, 
or/ ou SeupsT avrbj ovds yivuffxet avrb. Neque unctionis participes sunt. 
Mirum ideo quomodo sapientia hac imbui possint ; cum Spiritum, 
qui solus earn largitur, neque habearit, neque quidquam cum eo com 
mune habere velint. Egregie Justinus in Dialogo cum Tryphone : 
E/' ovv rig /j,q pera {teydXrig ^dpirog rqg vapa ©sou XctCo/ voqffcu rd eJpT}- 
xaJ yzyevri/Azva vnb ruv wpopqruv, ovdzv avrov ovqfftt rb rag pfazig doxsn 
i/, % rd ygysj/Tj/Agva — " Nisi quis ex prolixa Dei gratia intellectum 
ceperit dictorum et factorum prophetarum, nihil ei proderit, quod 
voces et facta eorum referre possit/' 

VII. Ex considerations demum finis omnis verse theologize eadem 
veritas elucescit. Per theologiam naturalem primigeniam, seu §so r y- 
vufftav efApvrov, ante peccati ingressum hominem Deo similem aut con 
form em, et ad obedientiam ei rite praestandam habilem et idoneum 
factum fuisse, satis abunde demonstravimus. Yera3 autem theolo- 
gias finis ex eo disci potest, qnem ipse Deus initio ei dedit, univitque 
inseparabiliter. Naturali theologia? evangelica succenturiata est. Ea 
etiam nisi perperam vices suas peragere dicenda sit, subjectum Deo 
1 Lib. i, c&p. ii. p. 32.— ED. 



CAP. IV.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 427 

conforme reddit, atque ad voluntatem ejus faciendam paratum. De- 
fectum nullum ei ex hac parte adhserere, ostendemus postea. Novi- 
mus itaque, irregenitos plurimos ea rerum spiritualium notitia, quam 
antea descripsimus, pollere plurirnum; verum, illos Deo conform es 
ejus virtute fieri, pernegamus, atque proinde ea, qua instruuntur 
scientia, theologia non est. Sine fide enim impossible est, ut quis 
Deo placeat, Heb. xi. 6, atque id omne, quod in cultu Dei ipsi prse- 
stant, plane nihil est, Job. xv. 5. Opera etiam eorum " splendida 
esse peccata," celebre est antiquorum dictum, e multis locis sacrss 
Bcripturas haustum. Stimulat quid em conscientias non-renatorum 
ad Deo obediendum, quam de ipso atque voluntate ejus cognitionem 
habent. Etiam naturale conscientiaB lumen incendit, auget, igni- 
culos fervoris legalis ei addit, peccati sensum acuit, atque judicii 
futuri prsejudicia plurima in imis pectoribus excitat, fovetque; at 
vero, cum mentem baud renovet, cor durum non auferat, tenebras 
naturales non dispellat, neque mortis umbras evanescere cogat, ani- 
mam ipsam Deo conformern non reddit, neque vires spirituales ad 
obedientiam Deo recte praBstandam largitur; atque proinde verse 
theologise nomen baud assequitur. Qui non liber est, non sui do- 
minus, qui non omne bonum posuerit in iis, qua3 sunt in potestate 
nostra sita, pbilosopbum esse negaret Epictetus. Absit autem, ut 
Christiani, eum tbeologum esse, qui Christi discipulus non est, aut 
Christi discipulum, qui nibil eorum aut facit aut facere potest, qua3 
Christus prsecepit, agnosceremus ; Christo ad unum omnes inimici 
sunt, atque ab eo inimicorum loco habentur. Eorumque plurimi 
ssepenumero eo apertius, quo sunt doctiores, Spiritum Christi ludi- 
brio habent et despicatui. Egregii utique theologi evangelici ! anti- 
quorum libros volvant, helluentur, disputent acerrime, exsangues 
scholasticos in sanguinem et succum vertant, criticos devorent omnes, 
scripturiant, concionentur; tantumtamen abest, ut theologi habendi 
sint, ut ne proprie et directe ad ecclesiam Christi pertineant. 

VIII. Deinde communio sanctissima suavissimaque cum Deo 
colenda, quse initialis est hominis beatitas, finis alius est theologise. 
Ea in statu integritatis, primigenise theologise beneficio, primus 
homo usus est. Ut peccatores iterum communionem cum Deo 
Sanctissimo assequerentur, instituta ab ipso est hsec nova theologia. 
Illud antea fuse probavimus. Nisi ideo, qui spiritualem cum Deo 
per Christum xwvuviav adeptus sit, nemo homo ista theologia est in- 
structus. Utrum autem non-renati ulli communionem cum Deo 
spiritualem habeant, inter renatos, quod sciam, nulla est controversia. 

IX. Denique veraB theologiaa finis ultimus est laus glorias gratise 
Dei in salute seterna theologorum celebranda; seu ipsa Dei fruitio 
ad laudem gratiaa per Jesum Christum. Si lumen illud, quod pro- 
prium habent irregeniti, in finem hunc salutariter eos dirigere potest, 
ita ut tandem ejus beneficio ilium reapse assequantur, theologos eos 



428 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

esse nemo negabit; sin minus, ad quemvis alium doctorum homi- 
num ordinem sunt ablegandi. Politicorum praeceptorum perceptio 
non est civilis prudentia, neque statim bonus civis est, qui Platonis 
libros de Republica et Legibus, aut Ciceronis, accurate evolvit; neque 
theologus Christianus, qui superficiariam notionem atque terminorum 
notitiam, nihil discipuli Christi aut veri theologi prseter habet ; imo 
turpiter in se incurrunt istiusmodi homunciones, atque in illud phi- 
losophi: si yap, inquit, {&% o/^oXoy/iffsi o Xoyog r& qQe 

pQsyysffQat, £<tnsp o avXog, Philostrat. in Vit. Crit. 



CAPUT V. 

Renati qui — Baptizati quo sensu renati — Ob quas rationes veteribus ita dicti — 
Pontificiorum errores notati — Yere renati nunquam finaliter deficiunt — 
Omnes baptizati, non vere renati — Non omnis vitse reformatio, regeneratio 
— Opus commune Spiritus Sancti in non-renatis quale — Ministrorum verbi 
officium — Renatorum descriptio — Omnes homines in peccatis mortui — Quo- 
rundam superbia notata — Non-renatorum conditio miserrima — Regenera 
tion is natura generalis et nomina — Auctor Deus ipse, per Spiritum — Ejus 
gradus— Miserrimi status agnitio — Somnia divinitus immissa ad hominum 
instructionem, Job. xxxiii. 15, 16 — Opera providentiae, verbum prsedicatum, 
ejusdem finis media — A primo hoc verbi effectu resiliunt plurimi — Opus legis 
in conversione peccatoris — Et evangelii — Regenerationis natura et ordo — 
Spiritus Sancti in regenerandis peccatoribus processus varius. 

I. SUPERIORS disputatione privilegio atque possessioni renatorum 
sepimentum posuimus, ne a quopiam fieret alieni inuncatio. At 
vero quinam sint isti renati, non omnium eadem est sententia. Ex 
vepreto festinabimus. Qui aqua baptism ali tinguntur, nonnullis 
sunt renati omnes. Baptismus quidem evangelicus irahiyyevseia; 
spiritualis symbolum est. Aliquo ideo sensu omnes baptizati renati 
dici posse videntur; multos renasci palam est. Ex ambiguo vocis 
usn in veterum plurimorum scriptis, non minima confusio orta est. 
Baptizatos omnes ubivis pene regenitos pronunciant. Cum enim et 
illorum officium esset renasci, et per renovatioriis egot&oXtyviav ejus 
symbolum essent consequuti, quo minus ita communiter dicerentur, 
causa nulla erat. Longe enim alius tune temporis in continue evan 
gelii progressu, et prolatatione quotidiana, quam nunc dierum est, 
erat harum rerum status. Maxima pars hominum, quorum in eccle- 
sia avoypapr) facta est, non nisi post publicam verse fidei professionem, 
sincerse resipiscentias confessionem, ac va\iyysvsff!ag pollicitationem 
ad baptismum admissa est. Ita Justinus Martyr Apol. ii., inter 
alios fidelium ad baptismum admissionem exponit. "Oaoi, inquit, av 
xai Kiartvuffiy aX^drj ravra TO, vtp' YI^OJV didaffxr'i&tva xce/ 
dvvaaQai v<7ruf%vZivrai } tvyttfQai rs xai O.JTSJV v 



CAP. V.] DE TIIEOLOGIA EVANGELICA. 429 



sirsira ayovrui u<p' qfAoov svQa vdup effTi, nod rponov 
, ov xai ^s?g avroi avsy&vvqQ'rifAzv, avayswuvrar — " Quicunque 
persuasi fuerint et crediderint vera esse, quse a nobis traduntur et 
dicuntur, ac vivere se ita posse receperunt, orare jejunantes, et petere 
a Deo priorum peccatorum remission em docentur, nobis cum illis 
una orantibus et jejunantibus; deinde eo adducuntur a nobis, ubi 
aqua est,," etc. 

II. Nunc vero ubivis pene terrarum infantes baptizamur omnes. 
Proinde omnium baptismatis participum non eadem prorsus est ratio. 
Ob solennem istam regenerationis professionem, quam sinceram vere- 
que evangel icam fuisse, probata inter bonos per aliquod tempus,— 
aliquando plurium annorum spatium, — conversatio, in prseceptorum 
evangelicorum observatione accurata posita, ostendit, in baptismi 
susceptione factam, atque eo symbolo, secundum mentem Christ! 
confirmatam, in renatorum censum plerique baptizati admissi sunt. 
Inde fideles sancti, illuminati dicti. Ut quis necessario nasceretur 
virtute administrations baptismalis, seu ex opere, ut lo- 
quuntur, operato, serius invaluit perniciosa opinatio. Errorem autem 
istum periculosum admodum, quam vis antiquum, aliis atque aliis, ne 
perplueret, obtegerunt recentiores apostatse. Eorum ope, ab Lisce 
initiis ad necessitatem baptismi exterioris absolutam, et obstetrices 
ministras, ad infantum Limbum deventum est. Sed isti Spiritum 
dum uni alligatum eontendunt, amiserunt omnes. Non ita veteres; 
in quorum tamen scriptis ea confusio saepissime occurrit, cui illorum 
assignatio, quse renatis solum nar aXqQsiav competunt, iis, qui xara 
tantum renati fuere, originem suam debet. Non uno in loco 
a3quivocationern tollit Augustinus, docetque, plurimos a nobis Dei 
filios dici ob regenerationis sacramentum, qui re vera ex Deo nati non 
sunt. Ast inde etiam circa apostasiam sanctorum seu renatorum 
non minor erratic. Earn nihil usi circuitione ubivis pene admittunt. 
Et qui sane ab iis aliter fieri potuit, quibus solenne erat, omnes ad 
aquam baptismalem admissos, renatos, sanctos, et fideles vocare. 
Veros autem Dei filios, Christo unites, Spiritus promissionis parti- 
cipes, nunquam finaliter deficere posse, aut Satanoe cedere in posses- 
sionem, eosdem docere, ostendimus in praBfatione ad librum nos 
trum, de Perse verantia Sanctorum. 1 

III. An ideo baptizati, hoc est, qui rite, et ad mentem Cliristi 
sacramenti initiationis participes facti sunt, ejus solius beneficio, 
aliquo sensu, scilicet sacramento tenus, renati dici possint, nolo litem 
rneam facere. Omnes vero baptizatos, eo quod sint baptizati, nisi 
insuper accesserit ea Spiritus Sancti efficax in corda eorum operatic, 
quam mox sumus exposituri, reapse salutariter renatos esse, perne- 
gamus. Imo quemquarn externas administrationis vi renasci, adeo- 
que omnes, qui ejus participes fiunt, aut Deum peremptorie astringi 
1 Hujus editionis, vol. xi. — ED. 



430 BE THEOLOGIA. EVANGELICA. [LIB. VI. 

ad gratis vivificantis communicationem per sacrament! dispensa- 
tionem, illorum videtur esse sententia, quibus absconditum est evan- 
gelium. Neque sane dogma perniciosius, aut quod peccatorum 
animis praesentius venenum propinaret, facile excogitaret ipse men- 
daciorum pater. Dum enim miseri homines mortui peccatis sibi 
adblandiuntur quod in baptismo renati fuerint, atque in utramque 
aurem otiose dormiant, necessitatem absolutam et indispensabilem 
spiritualis totius hominis renovationis susque deque habentes, statum 
suum miserrimum agnoscere, et ad gratiam Christi vivificantem 
confugere negligunt, atque ita perniciosissima securitate sopiti, aeter- 
num pereunt. Hie vero, ut ubivis, misere fluctuantur pontificii. 
Baptizatos omnes, ex opere operate, uti aiunt, renatos esse arbitran- 
tur. An vero etiam sancti sunt? vix concedent; quid enim fiet de 
canonizatione ista, qua, quoscunque libitum est, in numerum divo- 
rum refert pontifex? At sensu evangelico omnes renati sancti sunt; 
minime inquiunt? quare? miracula non edunt; at miraculorum 
operationem regenerationis aut sanctitatis evangelicse esse rtx/tqpiov, 
nemo, nisi qui et hanc et illain, totumque adeo evangelium penitus 
ignorat, affirmabit unquam. 

IV. Neminem itaque mera externi ritus susceptio efficit renatum. 
Ei si accesserit frugi vita3 institutio, morum in melius commutatio, 
vitiorum, quae scandalum pariunt ejuratio, verae fidei seu doctrinas 
orthodoxaB professio, institutorum Christi inter partes, quas quis 
sequitur, observatio, is saltern, cui hsec adsunt, multorum suffragio 
renatus habebitur. Ubi sane haec non sunt, ibi non est regeneratio; 
nam " qui ex Deo natus est, is opera Dei facit." At omnia haec esse 
posse, ubi regeneratio non est, concedet, qui quid sit " renasci," a 
Deo doctus est. Ut enim fides, quae sola est sine bonis operibus, 
neminem unquam coram Deo justificabit; ita bona opera, quae sine 
fide fiunt, neminem unquam justificatum esse probabunt. Istius- 
modi vitae anteactae reformatio, et ad bonam frugem reductio, fre- 
quentissima erat apud antiquorum philosophorum scholas. Sic 
Pythagoras, sic Socrates, sic Plato, Aristoteles, Zeno, Cleanthes, 
Epictetus, Apollonius plurimos vitiorum spurcitie squallentes, ad 
virtutis tramitem reduxerunt. Inter eos autem, qui verbo Dei 
quoquo modo utuntur, quotidianae sunt istiusmodi morum correc- 
tiones, ubi nulla est cordis novi creatio, aut mentis renovatio salu- 
taris. Harum etiam mutationum, vitiorum respectu, quibus renun- 
ciant, atque obedientiae, quam amplectuntur peccatores, varii sunt 
gradus, eorumque variae causae. Eas omnes hie recensere, nimis 
esset longum. Datur enim efficax Spiritus Christi per verbum in 
corda hominum non-renatorum operatic, quae regeneratio non est. 
Mentes eorum imprimis lumine irradiat evangelico. Hinc pwr/<r%a/ 
dicuntur, Heb. vi. 4. Hoc est, dono aliquo speciali intellectum 
eorum acuit, eique aciem tribuit peculiarem, ad intelligendum volun- 



CAP. V.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 43 L 

atern Dei in Scripturis revelatam. Hujus luminis virtute consci- 

mtias eorum ad officium suum naturale sedulo peragendum, irritat, 

timulatque; atque sensu peccati, et ob ea commissa, dolore et 

)cenitentia quadam afficit; corda pungit, verberat, vitiis secure in- 

dormire non sinit, insuper dulcedine verbi, lenique aliquo coelestium 

et gaudiorum futurorum gustu et prsesagitione evanida allicit, ita, ut 

n multis riant verbo Dei dicto audientes : etiam in servitutem eos 

^edigit, mortis et gehennaB metum eis incutiens; inde illi angi, tor- 

queri, horrescere, votis se ad obedientiam praBstandam alligare, justi- 

,iam legis sequi, officia praBscripta facere, aliquoties superstitionibus 

)ravis se dedere, omnique modo sollicite liberationem petere. Hasc 

o, atque hujusmodi alia, fidi apud nos Dei ministri fuse ad po- 
nilum enarrant, testimoniis atque exemplis stabiliunt, et plebem 
Christianam sedulo monent, ne se umbra aut larva regeneration is 
decipi patiantur. Ea vero hie loci ulterius prosequi ad operis insti- 
tuti rationem non pertinet. 

V. Dicamus ideo paucis, proximo in loco, secundum mensnram 
aros quod accepimus, et lumen illud quantulumcunque, quod 
jx lumine suo nobis Deus gratiose largiri dignatus erit, quinam sint 
renati isti, quos solos divinas hujus sapientias capaces esse asserimus. 
Omnes homines in statu peccati nasci, — hoc est, et justitia natural! 
destitutes, et nature corrupts vitio infectos, adeoque peccati pcenaB 
obnoxios, qua3 est ira Dei sempiterna, — aperte testatur Spiritus 
Sanctus. Illius testimoniis evidentissimis, frigidissimarum distincti- 
uncularum fuco freti, nonnulli refragantur; sed ingrate et inepte. 
Quos ideo eousque tenet caecus sui amor, — ex proprii cordis adversus 
Deum status spiritualis, naturae legis Dei, et gratis evangelicse pro- 
fundissima ignorantia oriundus, — ut negent se, aut vitii naturalis 
labe pollutes, aut adwapias spiritualis, imo et pravitatis laqueis 
usque adeo teneri, ut nihil boni intelligere, aut velle, aut percipere 
possint, plane hie negligendos esse duximus. Vereor autem, ne 
" quia dicunt, se videre, maneat eorum peccatum ; " atque ob pecca- 
tum justissima Dei ira tempore constituto patefacienda, Job. iii. 36, 
ix. 41. Hypothesi isti de statu omnium hominum naturali miser- 
rimo, innititur omnis theologia evangelica; neque sine illius agni- 
tione, et sensu gravissimo aut intelligi potest aut observari. Quid 
enim ; num sanis opus est medico, — justis resipiscentia, — puris sancti- 
ficatione, — vivis Spiritu vivificante, — innocentibus satisfactione, — 
videntibus collyrio, — ad obedientiam debitam praastandain a se ipsis 
idoneis, salutari Dei gratia vorticordia, atque efficaci potentia, — 
amicis Dei reconciliatione, — aut benedictis, ut a maledictione libera- 
rentur? Legi nuperrime istiusmodi disputatores, quorum plane 
misertum est. Ne sinas, Domine Jesu, pro infinita tua misericordia, 
me, peccatorum npurov maximumque, vel momenti studium in eo 
ponere, quo probem, me paucioribus nominibus tibi devinctum esse, 



432 DE THEOLOGIA EVAXGELICA. [LIB. VI. 

quam revera sim, aut quam ut essem mihi vita animaque optabilius 
est! Quales autem sint in statu naturae omnes homines ex eis ra- 
tionibus, quibus irregenitos theologies hnjus incapaces esse, superius 
probavimus, intelligi potest. Mortui sunt, casci, stupidi, Dei osores 
et inimici prasfracti, omnis salutaris gratias et lucis inanes, Satan as 
mancipia, in omne vitium proclives, et a bono omni spiritual! 
maxim e alieni. In hoc autem statu quantum vis illorum plurimi 
ipsi sibi summopere placeant, atque sint in deliciis, Deo tamen pla- 
cere nolunt, non possunt. Hoc regnum est Satanas, hgec potestas 
tenebrarum, unde in regnum Christi gloriosum et admirabilem 
lucem sunt transferendi, quotquot ex Dei gratia sunt regenerandi. 
Ea translatio est regeneratio; quas nova creatio etiam, aut nova 
creatura, renovatio, resurrectio e mortuis, oculorum apertio, cordis 
circu'mcisio, vivificatio, varie scilicet, prout aut Deum operis aucto- 
rem, aut hominem ejusdem subjectum respicit, indigitatur. Operis 
auctor ipse Deus. Inde iterum nasci, et a Deo genitum esse, idem 
sunt. Opus autem hoc suum Deus perficit per Spiritum et verbum : 
'Ai/aygyswTj/Asi/o/ oyx ex tiftopag (pQaprqs, dXXa atpddprou, di& Xoyou tyvrog 
©sou, 1 Pet. i. 23 ; hoc est, A/a Xour^oD iraXi'yyzvsciias, xai 
TLvtv>j,aroc, aylov, Tit. iii. 5j itaque oux J^ a't^aruv, ovds 
ffapxbs, 06^2 IK SgXjj/^arog avdpbg, aXX' sx 0soD, regenerantur peccatores, 
Joh. i. 13. 

VI. Duas autem sunt quasi partes conditionis istius miserrimse, et 
status, in quo nascimur omnes. Est enim in eo miseria ob peccatum 
admissum, adeoque omnem cum Deo communionem amissam ; estque 
ad bonum omne spirituale adwapia totalis, ex amissione principii 
practici, — ad bene et spiritualiter operandum quas Dei sunt idonei, 
— nata, quam nexu individuo comitatur ad omne malum propensio 
habitualis. Hinc totus homo miseria et peccatum, prseterea nihil. 
Duplici huic malo duplex remedium Deus destinans, ex duplici ope- 
ratione efficaci duplex efTectum producit; malorum istorum utrique 
oppositum. Id qui sit ostendemus. Miseriam naturalem nescire, 
miseries naturalis pars est. Ex ea ignorantia superbia oritur, et 
p/Xaur/o. Se in optimo statu et conditione, saltern non pessimo, 
vel jam esse, vel esse posse, aut futurum esse, quandoque volet, ipsi 
sibi somnians naturaliter persuadet omnis peccator; aut hose omnia 
pro nihilo reputat. Hie si quis forte, ut saspius fit, etiam eis in locis, 
ubi evangelicaa prasdicationi libertas indulta est, de quibus solum 
procedit prassens disputatio, nactus sit doctorem sui similem, qui 
disciplinari aliqu^, rerurn theologicarum scientia inflatus, se pro novi 
testamenti ministro venditat, revera Spiritu Christi atque adeo salu- 
tari omni voluntatis Dei et mysterii evangelici Iniyvufci destitutus, 
is hominis animum ita demulcebit, atque spe salutis seternae in eo, 
quo hseret statu, obtinendas ablata in fraudem illiciet, ut omni salu 
taris renovationis eura abjecta, non tantum in utramque aurem 



CAP. V.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 433 

securus dormiet, sed et in alios ferocire, qui salubriora consilia e Dei 
verbo suggerentes eum ad meliorem frugem reducere vellent, non 
dubitabit. Hinc doctoribus nonnullis et discipulis eorum in ipsa hac 
luce evangelii regeneratio pene est ludibrio. Atqui peccatorem re- 
generandum hie primum Deus sistit. Ad serium sui, statusque in 
quo coram Deo omnium Rectore et Judice justissimo vivit, sensum, 
animam peccatricem per verbum suum provocat. Hinc prima Dei 
notitia judicio practico insidet, non sine horrore mortis et poena3 
seternaB metu. Res autem non parvas molis est, hominem in peccatis 
mortuum, sui plenum, vitiis mancipatum, aBternitatis securum 
eousque expergefacere, ut serium, in ordine ad judieium ultimum, 
sui examen institueret. In inodis autem mediisque, quibus in ef- 
fectu hoc producendo utitur, prodit se liberrima Dei voluntas, et 
infinita sapientia. Ante verbum scriptis exaratum solenne ei erat 
justitiaa ac terroris sui testimonia infigere per somnia divinitus im- 
rnissa. Id nos docet apud Jobum vir sanctus, cap. xxxiii. 15—17, 
" Per somnium, visionis noctis, in cadendo soporem super homines, 
per dormitationes super cubile; tune revelabit aurem hominum, et 
in vinculo suo obsignabit, ad revocandum hominem ab opere, et ut 
superbiam a viro tegat, ut prohibeat animam ejus a fovea," Inde 
Hoinericum illud, — 

Ka< yap <r* ova.p IK A/a? Iffrtv. — Iliad, i. 63. 

Eratque peculiare somniorum genus, quaB antiqui oveipovg 
vocabant. O/ && ro/oDro/, inquit Eustathius in Iliad. A., 

roD ovsifov KXqffiv u$ TO ov, qroi rb a>.«j0e$, etyovrsf nai X'syovres' Bib xai 
ri Q ro/oDrog ovsipog shsyero, dia rb ovap (pafvetv. 

VII. Eundem effectum opera providentiffl externa, quibus Deus 
aut benignitatem et misericordiam, aut judicia et iram suam exse- 
quitur, producunt. Ita loco pradicto vir sanctus, ver. 19-23, " Corri- 
pitur in dolore super cubile suum, et multitude ossium ejus in dolore, 
et vita ejus abominatur panem, et anima ejus cibum desiderabilem. 
Consumetur caro ejus, ut non videatur ; et constringentur ossa ejus non 
videbuntur; et appropinquat foveas anima ejus, et vita ejus destruc- 
toribus. Tune/' etc. Psaltes etiam, Ps. Ixxviii. 33, 34, "Consumpsit in 
vanitate dies eorum, et annos eorum in terrore. Cum occidit eos, 
quasrebant eum." Similia habet propheta, Esa xxvi. 10, 11. Hu- 
jusmodi enim providentiaB divinas dispensationes eousque hominum 
peccatorum animos ssepius afficiunt, quamvis " a3s habeant, et triplex 
circa pracordia f err urn," nequeant se continere, quin serio coram 
Deo contremiscant, atque exhorrescant judieium futurum. Ple- 
rumque autem verbi Dei prasdicati hoc opus est et effectum. ^ Ita 
nos docet apostolus, 1 Cor. xiv. 24, 25, et propheta, Hos. vi. 5. 
Eandem vim aut energiam verbi praBdicationem comitari quotidie 
videbimus. 

VOL. XVII. " 8 



434 BE THEOLOGIA EVANGELIC A. [LIB. VI. 

VIII. Peccatori curas hasce sub pectore versanti, inter intimas 
cordis ratiocinationes, utrum Deum habeat inimicum necne, acris 
oritur suspicio. " Malum et acerbum quod in Deum peccaverit," 
jam tandem intelligere incipit, Jer. ii. 19. Plurimorum ideo pecca- 
torum diuturna forsan oblivione obrutorum memoriam redintegrans, 
occultis conscientiae morsibus, et molestis cogitationibus implicatur. 
" Quid feci," inquit, " quid facio, aut denuo sum facturus, quo me 
vertam nescio? Quid si Deum iratum experirer, atque ita in poenas 
inciderem aeternas? Quid si spes istae, quibus hactenus animum 
segrotum lactavi, decolarent, et fallaces esse deprehenderentur? 
Alia baud dubio mibi vitae ratio ineunda est, nisi mallem perire." 
Haec, inquam, atque hujusmodi verbi divini virtute quasi attoniti 
imis pectoribus versant peccatores. Eorum autem, qui propriae con- 
ditionis sensu ita varie tanguntur, multi, caecitatis innatae res spiri- 
tuales in proprio earum lumine et splendore adhuc videri prohibentis, 
concupiscentiae carnalis, rerum terrarum cupiditatis, tentationum 
satanicarum, vi, hominumque malorum consortio, victi denub resi- 
liunt, et in priorem incidunt avaiffdqgiav. Hinc illorum ad bonam 
frugem recuperatio difncilis, ac finis saepenumerb principio pejor, 
Jer. viii. 9. 

IX. Haec vero Spiritus Dei adversiis potestatem tenebrarum in 
cordibus peccatorum prima quasi velitatio est; in destruendis Sa- 
tanae operibus, cum ad fortem armatum ligandum ipse fortior se 
accingitj primum quasi tentamen. Succedunt hisce validiores, et 
magis efficaces spirit ualis potentiae egressus. Vagas et in stabiles 
ratiocinationes, quibus se ad examen sui aliquale peragendum excitat 
cogitabunda anima, adhuc tantum ostendimus. Tales solent esse 
primarum admonitionum fructus, quasi expergiscentium motus in- 
certi. Sunt aliae "sagittae" Christi "acutae/' Ps. xlv. 5, 6, quas ita 
cordibus peccatorum infigit, ut eas quantumvis vellent, excutere ne- 
queant. Hisce usus conscientias et mentes hominum sensu peccati, 
mortis metu, atque horribili futuri judicii praejudicio, pungit, vul- 
nerat, terret. Vid. Actor, xxiv. 25. Etenim naturam, reatum, 
turpitudinem peccati apud intimos animae recessus denudans, quin- 
etiam multitudinem peccatorum, quorum ipse sibi conscius peccator, 
atque innumeras peccatorum circumstantias reatum cumulantes ei in 
mentem revocans, pcenam mortis ei denunciat, spem evasionis om- 
nem praecidit, atque eum se undique miserrimum ac periturum illico 
sentire cogit. Jam vero quicquid horridum, tremendum, luctuosum, 
natura humana concipere potest, id ante oculos peccatori continue 
obversatur: Heb. ii. 15, OoCy ^avd-ov dia vavr^g rou tfiv svo^oi qtfav 
3ouXe/aj. Hoc autem verbi aut doctrinae legis speciale effectum 
est: E/om. vii. 7, T9}c a/j,<x,pr}av ovx tyvuv, si py bia vfaov cognitio enim 
peccati per legem est ; istiusmodi scilicet, unde convictio, seu sensus 
peccati practicus, oritur; quo Deus rete suum peccatoribus injiciens, 



CAP. V.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 435 

descendere eos cogit tanquam coeli volucres, Hos. vii. 1 2. Postquam 
enim animam peccatricem naturam et reatum peccati sui serib per- 
pendere vi verbi sui potenti et efficaci quasi coegerit, atque ei intel- 
lectiim prasbuerit, quo in legis speculo pravitatem illius et meritum 
contemplari possit, quod "legis adventui" ascribit apostolus, Rom. 
vii. 9, atque conscientiam ad officium suum sedulo faciendum ex- 
pergefecerit ; dolore legali, metu, mcestitia, anxietate, aliisque affec- 
tibus naturam humanam affligentibus, — iis saepenumero majoribus, 
pro quibus exprimendis nomina suppetunt, — ipsa cordis penetralia ita 
afficit, ut summa nunquam vacet molestia, Actor, ii. 37, Kargvuyjjtfav 
r?j Kapdfcc. " Quid nunc agam," inquit peccator, " in statu miserrimo 
a seipso inexpectato deprehensus? discrucior animi; in pectore con- 
silii nihil quicquam consistit. Deum, quem mihi facilem propiti- 
uinque somniatus sum, hostem infensissimum experior; legem etiam, 
cujus antehac nullam habui rationem, non tantum sanctam, puram- 
que, sed et igneam potentemque, cujus transgressiones omnes non 
nisi morte expiandaB sunt, eaque asterna; horror, tenebrse, dolores 
inferni me circumdant, excruciant, dilacerant/' Ita apostolus ad B-onu 
vii. 9, 'Eyw 8s s^uv %w^/V vopov vor'f iXdofofJJg ds rjjg. IvroX^j, ^ apupria, 
avsfyttv, syw ds air'sQavov. Yivum meipsum, sanum, justum, Deo gra- 
tum censui, sed adventu legis periit spes ilia et excisa est. Hinc 
liberationis oritur desiderium, et eventus sollicita exspectatio, de- 
sperationi, quam spei propior, Actor, ii. 37, T/ To/^o/^fi*; cap. xvi. 30, 
T/ pe de? Kortfv 'im <iut)u ; Hie iterum preces ex imo pectore, lachrymae 
et suspiria, officia divina et humana sedulo peracta, justitiam enim 
coram Deo quovis rnodo obtinendam statuunt, Rom. ix. 31. Neque 
tamen cum hucusque deventum est, opus conversionis ad Deum 
semper ad umbilicum perducitur. Multi enim voluptatum illece- 
bris iterum illaqueati, totum hoc, quicquid sit operis divini initium, 
pectoribus excutientes, in vitiorum volutabrum iterum redeunt, 
seternum perituri, 2 Pet. ii. 20, 21. Nonnullis placet justitia u$ e% 
^uv vopov, Rom. ix. 32, atque dum hanc sistere satagunt (quod na- 
turaB vitiatae crimen et stultitia, in dogma apud plurimos abiit eccle- 
siasticum) non se submittunt justitias Dei, Rom. x. 3. Medios itaque 
inter ccelum attingendi conatus, eosque ssepe acerrimos, aliquoties 
horrendos et crudeles, Mich. vi. 6, 7, ad inferos properant. Etenim 
currant licet ad morsus, et pungentes conscientise stimulos, extra 
solis justitiaa vias currentibus perire necesse est. Eorum, quos Deus 
ad salutarem Christi cognitionem efficaciter et gratiose perducere 
velit, alia est ratio. Primo enim sententiam legis adversus se latam, 
non tantum actualium peccatorum, sed et totius conditionis et status 
naturalis respectu justissimam et sequissimam, ut agnoscant et con- 
fiteantur, per Spiritum suum efficit in cordibus eorum potenter ope- 
rantem, Rom. vii. 12, 13, deinde etiam Deum ipsum legis auctorem 
ut justificent, Rom, iii. 20, os vero sibi occludant reatus sensu, ver 



436 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

19. Omnia igitur a liberrima Dei gratia et beneplacito exspectanda 
edocti, ab ejus voluntate toti dependere satagunt, neque malorum 
remedia, quse anhelant, turbate aut impatienter quserere, Hab. ii. 
2-4. Ea animi consternatio, ea spiritus dejectio, is cordis metus et 
tremor, ea oris confusio, vultus ille pudor, ea in se ipsis desperatio, 
quibus omnibus tantum non obruuntur, non nisi humilem et sub- 
missam de se sententise divinse exspectationem permittunt, Luc. 
xviii. 13; Ps. cxxx. Hoc tan turn fixum statutumque habereviden- 
tur, si Deo eos occidere libuerit, se tamen eum neutiquam desertu- 
ros. Jarnque indies magis magisque liberationem, gratam miseri- 
cordiam, justitiam, coram Deo acceptationem anhekt, peccatorum 
onere laborans, gemens, fatiscens anima. Spiritus ideo Sanctus a 
Christo promissus, ut peccatoribus in mentem revocet et suggerat, 
qua3 ad consolation em spiritualem pertinent, Joh. xiv. 26. Verbum 
aliquod evangelicum cordi peccatoris labascentis secreto et efficaciter 
insinuare identidem incipit; quale quidem illud est, Ps. cxxx. 4, 
" Tecum est condonatio ipsa, Domine, ut vereare." Beclamat equi- 
dem illico conscientia peccatoris, et etiam lex ipsa; utraque eum de 
condonatione aut venia quidquam sperare prohibet; nihil tale apud 
Deum quemquam peccatorum inventurum, fortiter et continue voci- 
ferat. Fieri non potest, inquiunt ? ut tantus peccator a Deo sanctis- 
simo, justissimoque veniam consequaris; morere ergo, prout lex 
jubet: " Stipendium enim peccati mors est/' Rom. vi. 23. Hie vero, 
ciim ad incitas iterum peccator redactus videtur, is ipse Spiritus, qui 
usque adhuc legi et conscientia3 ipsius adversus ipsum suppetias 
tulit, atque efficaces et potentes eas reddidit ad durum cor ejus et 
prasfractum conterendum, omnemque propriaB justitia3 opinionem 
excutiendam, MKU$ Kara-TroQy ex parte stat altera, atque adversus con- 
scientiaa accusationes et morsus, legis sententiam, et SatanaB tenta- 
tiones, ipsum jam pene labascentem, imo ssepe victum et manus 
dantem, variis submissis spei et patientise fulcris, firmat, sustentat, 
stabilit. Cum enim non, statim ac ad misericordiam divinam se 
recipere conantur sensu peccatorum atque irse divinas onusti, favore 
et gratia se amplecti sentiunt peccatores, sed a Deo potius ut indig- 
nos procul amandari; ne astu Satanse, — repulsam istam, quarn me- 
tuunt, sed sine causa, in rem suam avidissime arripientis, — in des- 
perationis barathrum prascipitarentur, Spiritus Sanctus sensim et 
imperceptibiliter, per varia media, subsidia generalia administrat. 
Hie vero proclamationes, Esa. Iv. 1, Joh. vii. 37; declarationes, Joh. 
iii. 16, Ps. cxxx. 4; exhortationes, Actor, ii. 38; invitationes, Matt, 
xi. 28, 29, Apoc. xxii. 1 7 ; et promissiones evangelicse locum habent. 
Eis omnibus in peccatoris "e potestate tenebrarum in admirabilem 
Christi lucem" translatione utitur Spiritus Sanctus. Tandem autem 
idem Spiritus Christum ipsum longe forsan ante prasdicatum, sed ob 
csecitatem mentis, duritiem cordis, amorem peccati aut justitise pro- 



CAP. V.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 437 

prise, neglectum, saltern non qua decet animi submissione in pretio 
habitum, in promissionibus evangelii ante oculos peccatoribus hisce 
observari facit. Ilium ipsum autera, postquam miseri, perditi, de- 
fessi, maledicti, quasi " ex orbis terrarum extremitatibus," Esa. xlv. 
22, in altum sublatum conspiciunt, propitiationemque positam esse 
in illius sanguine, ad declarandam Dei justitiam in remissione pec- 
catorum, Rom. iii. 24, 25 ; eaque maledictionem factum fuisse, ut 
benedictio Abrahami fidelis veniret in credentes, Gal. iii. 13, 14; 
atque Deum in illo placatum, mundumque sibi reconciliantem vi- 
dent, agnoscunt, eum solum expetunt, eoque ad eum, prout olim 
mortis rei ad urbes refugii proprie confugiunt. Ilium justitiaB Dei 
ob peccata sua maxima, omnia, abunde satisfecisse, atque in san 
guine proprio aeternam nactum esse redemptionem credunt, Heb. 
ix. 12; atque ita a Deo factum esse justitiam et redemptionem om 
nibus in eum credentibus, 1 Cor. i. 30. Hinc pudor, amor, sui dis- 
plicentia, humiliatio, propriaB justife renunciatio, resipiscentia ori- 
untur; Christo autem per fidem accepto unice, etiam amandum et 
colendum eum recipiunt, ei fidunt, eique se docendos, regendos, 
sanctificandos, corrigendos, salvandos, totos deducunt. 

X. Interea autem temporis, dum ha3c Deum inter et animam 
peccatricem per verbum transiguntur, ipse pro infinita sua miseri- 
cordia in Jesu Christo, quando et quomodo vult, modo plane ineffa- 
bili sed potenti et efficaci per Spiritum suum sanctissimum, animam 
prius in peccatis mortuam nova vita spirituali donat, cordeque novo, 
csecos ei oculos aperit, atque in earn totam mirifice splendescit ad 
prasbendum lucem gloriae sua3 in facie Jesu Christi. Hinc totus 
homo nova creatura efficitur, habilisque et idoneus ad Deo rite 
obediendum, secundtim novi fosderis normam, Jer. xxxii. 39 ; Ezech. 
xi. 19, xxxvL 26; Actor, xxvi. 18; Rom. viiL 2, 11; 2 Cor. iv. 6; Eph. 
ii. 2-5, iv. 23, 24; 2 Cor. v. 17. Peccator autem, in hunc modum 
per Dei gratiam, ad vitam reductus et renatus, viribus spiritualibus 
seu habitu gratias infuso instructus, secundum ejus voluntatem, qui 
omnia operatur in omnibus, Christo jam per Spiritum inhabitantem 
tmitus, se obedientiae evangelicse et bonis operibus, ad quae sedulo 
praestanda in Christo creatus est, dat consecratque, Joh. xiv. 16, 17; 
Rom. vi. 2, 6; Eph. ii. 10; Tit. ii. 11, 12; 1 Joh. iii. 3. " Atque ita 
qui natus est ex Spiritu, spiritus est," Joh. iii. 6. Sed haec non 
eodem modo se in omnibus regenerandis habent. Multa etiam sunt 
in admirando hoc opere, quorum modum nescimus; plurima qua3 
sentimus, quae eloqui non possumus : " Ventus flat ubicunque libi 
tum est ; ita etiam est qui ex Spiritu natus est" Hunc citius, ilium 
serins e novi et spiritualis partus angustiis liberat idem Spiritus. 
Unum acri dolore tundit, pungit, premit, alium mitius tractat, prout 
ei visum est; Sed de hisce satis. 



438 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 



CAPUT VI. 



Theologia donorum spiritualium o-y^Ao*oj — Dona extraordinaria vel ordinaria— 
Ordinaria ministerio peculiaria vel communia — Donorum omnium largitor 
Christus, Ps. Ixviii. 19; Actor, ii. 33; Eph. iv. 8 — ^i^ et accipere et dare 
significat — Christus donorum spiritualium auctor per Spiritum, Job. vii. 39 ; 
Actor, xix. 2 ; Job. xvi. 14 ; 1 Cor. xii. 11 — Theologia donum spirituale esse 
probatur, Matt. xiii. 11 ; Jac. i. 5, 17 ; 1 Job. v. 20 ; 1 Cor. xii. 8 ; 1 Cor. 
i. 5 ; Rom. vi. 17; Eph. i. 17-20 — ~K»ptffft,»Tav spiritualium natura et incre- 
mentum — Theologise evangelicse fundamentum, lumen salutare — Ejus per 
dona superaddita progressus — Theologise natura specialis — Ea docenda nobis, 
quse docet S. S. — Theologise Trohvuvvplct,; ejus opposita — Definitio — Sapientia 
est, Deut. iv. 6; 1 Cor. ii. 7; 2 Tim. iii. 15; Dan. xii. 3: Ps.xix. 8, 9 ; Deut. iv. 
6; Ps. cxix. 98, 99; Prov. viii., ix.; Col. i. 9, iii. 16 — Ejus modi communicandi 
— Objectum immediatum — Effectum primarium — Mentem Christo reddit 
conformem, aliud^Scientia voluntatis Dei in S. S. revelatse — Ea scientia 
qualis — Novus intellectus — Pietatis praxis, Job. xxviii. 12-23, vel Job. vii. 
17, viii. 31, 32 ; Col. i. 9, 10 ; 2 Pet. i. 8, 9— Dissertations totius divct.xtq)a.- 
^.otiaaris — Coronis. 

I. SUBJECTUM theologia3 evangelicse, mentem hominis per Spiritum 
Sanctum renatam esse, definimus. Ipsam jam adeamus theologiam. 
Ea autem ^dpiff/j^a est orv&vpar/xov, seu potius donorum spiritua 
lium c^TXoxjj. Cum autem dona ista spiritualia vel extraordinaria 
sint vel ordinaria, de hisce solum agendum. Atque ilia quid em dvvd- 
fjw$ seu potential quaedam spirituales mentis sunt, a Spiritu Sancto 
ei inditse, quibus ad rerum spiritualium perceptionem et comprehen- 
sionem atque in usus et fines spirituales applicationem habilis et 
idonea redditur. Eorum vero donorum, quorum in scripturis sacris 
inentio facta est, ob varies respectus variosque usus, varia est distribu- 
tio. Illam, cum ad scopum nostrum non directe pertineat, missam 
hie faciamus. Id tantum annotasse sufficiat, illorum quaBdam modo 
speciali officium ministerii evangelici (cujus fundamentum sunt, Eph. 
iv. 8, 1 1 ; 1 Cor. xii. 7) spectare, alia omnibus fidelibus, cuique pro 
gradu et mensura sua, communia esse. Potestas dona hsec confe- 
rendi exaltationis Domini nostri Jesu Christi ad dextram Patris 
fructus est et comes; hsereditatis ipsius regalis pars eminentissima. 
Ita psaltes: Ps. Ixviii. 19, " Ascendisti in altitudinem, captivitatem 
captivam duxisti: D !K|L rtofitt F)nj?£," — "accepisti dona in homine." 
Quern locum interpretatur Petrus, Actor, ii. 33, Ty di^ia ovv 1 
•/£, rqv re sirayyzXiav TO\J ay'iou Tl\?fbflt,aro{ XaCwv napa rov 

rouro o vvv i)[Lt7$ fiXsirerz %ai a/tovsre. ToDro erat dona ilia lingua- 
rum et prophetias, quorum visu et auditu attoniti fuere Judasi. Non 
quidem donorum ipsorum a Christo acceptorum meminit expresse, 
sed Spiritus promissi, qui ea in omnibus immediate operatur. Paulus 
verba repetit, Eph. iv. 8, 'AcaCag ei$ v-^og fxjuaXurtvffsv atyy 
xa/ UUM do/tara rc?$ av0pwvoi$. Eecedit autem ab usitatissima vocis 



CAP. VI.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 439 

n&J sigmficatione, ut rem ipsam planius exponat. Miror, locum 
hunc in antiqua versione Grseca, quae LXX. senioribus ascribitur, 
prseteriisse eos, qui id sibi negotii dari putabant, ut testimonia ex 
Veteri Testamento in Novo citata, eis verbis, quibus usi sunt scrip- 
tores §s6irvev<froi in earn insererent; adhuc enim legitur dopara g'XaSg, 
non idaxe Mpara, ut apud apostolum. Cseterum ng? aliquoties dare 
significat, saltern accipere cum animo et' proposito dandi: Hos. xiv. 
3, 2iLrnp_l : ; — "Accipe bonum;" hoc est, "Da nobis gratiam;" vel ut 
nostrates sensum reddunt, " Receive us graciously ; " hoc est, " Gratiam 
et favorem nobis largitor." Exod. xxv. 2, " Loquere ad filios Israel 
nijnn "innj^. ,"— " ut accipiant mihi oblationem," hoc est, " dent/' 
Inde " verbum accipiendi dare significat ciim accipiunt aliunde, ut 
dent/' inquiunt Hebrseorum magistri. Sensum ideo verborum accu 
rate retulit Paulus, adeoque verba ipsa transtulit. Christus spiri- 
tualia omnia dona a Patre accepit, ut hominibus daret; Christus 
ideo donorum omnium spiritualium auctor. Collationis autem hujus 
Spiritus auctoritate post ascensionem conspicue est instructus. Inde 
illud evangelists) : Ou^w %v Hvsv^a dyiov, on 6 'Iqaovg ovdstfu I5o|jatf07j, 
Joh. vii. 39; — " Nondum erat Spiritus Sanctus, quia Jesus riondum 
erat glorificatus ;" hoc est, nondum eo modo, de quo loquitur, datus 
et effusus. Atque hsec erat discipulorum Johannis ignorantia, me- 
morata Act. xix. 2: 'AXX', inquiunt, ovds el Hvtvpa, ayiov sartv, ^mlca^v. 
Eductos in ecclesise Judaica3 sinu, baptismo Johannes initiates, igno- 
rasse, an Spiritus Sanctus revera esset, necne, noli suspicari ; Spiritum 
cognoverunt, tantiim de donis ejus extraordinariis nihil quidquam 
audiverant. Dona autem hsec ordinaria Christ! nomine et loco, 
Joh. xvi. 14, cui vicariam, ut loquitur Tertullianus, operam navat, 
quibusvis liberrime distribuit xaQ&s (SovXerat Spiritus Sanctus, 1 Cor. 
xii. 11. 'Export/; ds didorai q <f>avtfU(fif rov Hvsv^aTQ^ <fffb$ rb 
ver. 7. 

II. Donorum horum, uti diximus, theologia qusedam est 
in qua, ut in justitia virtutes, omnia insunt: Matt. xiii. 11, VT^ft dsdo- 
rai yvumi TO, /AUffrypicx, rfa (3affi\£ia$ ruv ovpavuv hoc est, vobis datur 
theologos esse -evangelicos. Jac. i. 5, E/ ds ns V/LUV Xs/Vsra/ tfop/a?, 
a/Vg/rw napa rov didovrog Qsov. Earn sapientiam theologiam esse 
ostendimus, et adhuc probabimus. De qua iterum, ver. 17, Ilacra 
doffig uyadq, xat tfav dupi>}{j,a rsXstov avadsv sdr/, xaraSafvov avb rou Tlctrpbg 
ruv (puiTM. 1 Joh. V. 20, Oidapey, on 6 T<b$ rov Qsov yxsi, Ka.i fcduxsv 
jj/^/v didvoiav, 'iva yivu<fxoj/j,ev rbv aXqOtvov. " Scire autem ilium verum," 
theologia est, aut fateor, me penitus ignorare, quid sit : 1 Cor. xii. 8, 
T H/ ftsv dia roD HvevftxTog didorai Xo'yo? tro^/as* 1 Cor. i. 5; Rom. vi. 17. 
Totam rem ante oculos point apostolus, ad Eph. i. 1 7-20. " Deum," 
inquit, "precor,"Ii/a dyq vpTv nvsu/xa <rop/ag xa/ dcroxaXu^e 
auroD' irttpunff/Aevovg rovg otpdatyLOUf Tr t g diavoius vpuv, etf rb ttdsvcti 
rig fffnv n gXcr/g r^g xX/jtfgwg airoD. xa/ r/g 6 fl-Xcuros rij$ 



440 BE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 



avrou ev ro?g ayioig, xat ri rb utfgpCaXXoi/ /t'sysdos r5j£ dvvdfLsug aurov tig 
j}/*ag, rov$ fiffrsvovras" TJtinam quibus in tenebris versantur, ex ver- 
bis hisce apostoli, nonnulli discere vellent aut possent. 

III. Theologia itaque hsec nostra x&purpa, est vrvevpanxov, 1 Cor. 
ii. 7-9. Cum autem omnia in omnibus operetur omnipotens ille 
Dei Spiritus, ut inter donum hoc atque ea, quse plurima hominibus 
mere ^u^/xo/^ in TISUS varies distribuit, discrimen statuamus, a Christo 
mediatore profectum et datum esse ostendimus. TJnctio hsec ab 
illo Sancto est, 1 Job. ii. 20. 

IV. Horum autem donorum est ea ratio, ut immediate in men- 
tibus homintim ab ipso Spiritu Sancto creentur, atque proinde a 
nemine, proprio marte, utcunque rationis usu polleat, obtineri pos- 
sint ; ut scite olim vir doctus de anima rationali, " Infundendo 
creantur, et creando infunduntur:" at graduum et incrementorum 
sunt capacia. Horum respectu, mediorum istorum, quse ad ea au- 
genda Deus instituit, usus assiduus, non tantum est adprime utilis, 
,sed et absolute necessarius. Exemplo sit theologia hsec de qua agi- 
mus. Sit itaque principium, fundamentum, et radix illius, in qua 
omnis natura et vis ejus prolifica continetur, lumen illud salutare, 
quo mens peccatoris apta et idonea redditur, ad intelligendum ea, 
quse sunt Spiritus Dei Kvevparixus. Lumen hoc nemo mortalium 
propriis viribus, vel communis cujuscunque adjutorii beneficio, sibi 
acquirere potest. Deus, qui in prima rerum omnium creatione 
lucem e tenebris exire jussit, non minore potentise suse infinitse ex- 
ercitio et egressu efficaci mentes nostras lumine hoc sanctissimo 
irradiat, 2 Cor. iv. 6. Postquam autem lumine salutari mens homi- 
nis instructa est, secundum mensuram et naturam aliorum donorum, 
vel ei superadditorum, vel una cum eo communicatorum, et medio 
rum aliorum efficaciam, et ipsum lumen indies augetur, atque mens 
clare magis magisque objecta spiritualia percipit et discernit. Atque 
hinc discamus, quisnam sit verus diligentise, studiorum, et scientia- 
rum in addiscenda theologia usus. Quantum lumini spiritual! 
promovendo inserviunt, tantundem, neque quidquam amplius, hie 
usus habent. 

V. Sed naturam specialem theologise jam tandem proprius intue- 
amur. Hie vero statutum est, quantum licet Spiritus Sancti due- 
turn sequi, atque iis verbis uti, quse docet 57 &vu6ev <rop/a. Ciim 
enim pro maxime comperto habeam, sacram scripturam modo plane 
diverso ab omnibus avdpairivvie ffopfag, sen philosophise communiter 
receptse, regulis, hunc mentis renatse habitum spiritualem exponere ; 
illiusque expositionis sensum, ndelium intellectui longe magis esse 
expositum atque perspicuum, quam sint accuratse, spinosse et arti- 
ficiosse philosophantium finitiones; neque ilium unquam probe, rite 
et salutariter mentem Spiritus Sancti assequuturum, qui dicta ejus 
ad Lesbiam notionum tebtimoniorumque pbilosophicorum regulam 



CAP. VI.] DE THEOLOGIA EV ANGELICA. 441 

exascianda trahet, ejus [Scripturse] vestigiis insistere, ejus verbis 
uti, de sensu eorum philosophico securus constitui. 

VI. Primo ideo consideranda venit ejus croXuwv^/a. Pluribus 
enim nominibus per Spiritum Sanctum theologia indigitatur. Et- 
enim et " sapientia" dicitur, et " prudentia/' et " scientia/' et " habi 
tus ad discretionem boni et mail/' et " doctrina/' et " lumen/' et 
" intellectus/' et " sermo inhabitans/' et " sensus/' et " agnitio veri- 
tatis," et " Dei timor." Horum plurima diversa apud philosophos 
significare nemo dubitat; palam etiam est eorum nonnulla de null a 
scientia proprie dicta dici posse. Hisce autem non tantum object! 
scibilis ignorationem opponit Spiritus Sanctus, sed " caBcitatem " 
etiam, " stultitiam/' " vanitatem," et " tenebras mentis/' imo et 
" cordis pravitatem," " peccati amorem," et " mundi hujus amici- 
tiam." Dices forsan, quamvis omnia haec in general i theologize 
descriptione adhiberi possint, tamen si accurate et proprie loqui 
velimus, sub uno aliquo habitu earn comprehendi comperiamus. 
Equidem denominationem aliquam singularem, quse caeteris gene- 
ralior, lucem rei ipsius majorem intellectui offert, in natura ejus 
enarranda usurpari posse non negarem; dummodo id neutiquam fiat 
cum ca3terarum rejectione, aut ut ipsa ad sensus philosophicos detor- 
queatur. Nam procul omni dubio, si scientia sit, eaque vel specu- 
lativa vel practica proprie dicta, sapientia non est secundum dogmata 
philosophorum. Et si sapientia sit, prudentia non est; s'g/f ad dis- 
cernendum bonum et malum non est ; intellectus non est; qua3 tamen 
omriia earn esse, novimus; frustra enim erimus, si in hisce nos accu 
rate magis philosophari posse, quam edocti sumus a Spiritu Sancto, 
arbitremur. 

VII. Theologia ideo evangelica, est " donum spirituale mentibus 
hominum fidelium, seu per gratiam Dei renatorum, a Spiritu Sancto 
nomine Christi inditum, quo sapientes, prudentes, et intelligentes 
fiunt, in agnitione mysterii pietatis, seu Dei atque voluntatis ipsius 
in Christo per evangelium revelatas; totam animam veritati agnte 
conformem reddens, et ad vitam a3ternam sapientem, eosque ad obe- 
dientiam et cultum Deo in Christo debitum secundum unicam verbi 
normam per Spiritum Sanctum prasstandum dirigens, ut tandem 
Deo sternum fruantur." 

VIII. Hominis renati mentem theologia hujus subjectum pro- 
prium esse, superius probavimus. Ostendimus etiam, earn donum 
esse Spiritus Sancti vice Christi apud homines fungentis. Dono 
isti peculiare est, quo fideles sapientes reddat in mysterio evangelii, 
seu Christi, in quo omnes scientiaB et sapientiaB thesauri sunt ab- 
sconditi. Theologiam ideo sapientiam spiritualem primo in loco 
esse dicimus, ita earn vocat Scriptura : Deut. iv. 6, ^^ D ? J ?^ ) ?C I ^ ; 
— "Hsec sapientia vestra et intelligent vestra" (seu prudentia) 
" est." 1 Cor. ii. 7, 2op/ax XaXo^sv sv pvtrnpiy — " Sapientiam loqui- 



442 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

mur in mysterio." Et qui ea instructus est, sapiens dicitur, 2 
Tim. in. 15, "Didicisti hpct, ypd/A/J,ara f ra dwdf^sva ffs ffopiffai" — " sapi- 
entem te reddere;" et intelligens; unde By^fP," Dan. xii. 3. Et 
fidele dicitur Dei verbum, VlB ^P" 1 ?™?, « sapieiitem efficiens sim- 
plicem," et &?$ HVKB , "illuminans oculos," Ps. xix. 8, 9. Earn ob 
rationem populus Dei, 1^31. DDrrDJ^ « populus sapiens et prudens," 
dicitur, Deut. iv. 6. Ps. cxix. 98, T$y» ^oann, inquit Davides; 
— " Sapientem facies me praaceptis talk" Ver. 99, WOT ^?"kp, 
— " Prse omnibus docentibus me intelligens sum/' Ob hanc, inter 
alias, causam Christus ipse sapientia dicitur, quia nempe solus 
homines sapientia hac instituit, Prov. viii. ix. Hocque est, quod 
intelligit apostolus in solenni illo, quod pro sanctis Colossensibus 
voto nuncupat: Cap. i. 9, Ou veavfatQa, v<xzp l^uv vrpoff*v%$jyiVM, xat 
a/rov/Asvoi, 'iva (rXfjfw^ijri rqv sKiyvuffiv rov SgX^/Aarog auroD sv ffdari ffotpiq 
xai ffuvsffsi vrvevftuTixy. Atque iterum, cap. iii. 16, 'O Xoyog rou Xptarov 
SVOIKSITU sv v/tTv irXowritof? sv waffy tiotpiq. 

IX. Modus autem communicationis huic sapientise peculiaris, earn 
ab omni sapientia seculari, et scientia systematica seu disciplinari 
plurimu.m distare probat. 'H/^g/g vow Xp/tfroD s^o^ev, inquit apos 
tolus, 1 Cor. ii. 16; hoc est, novimus, intelligimus. Qui id vero; 
nempe, inquit, ver. 12, Ou rb KV&V/J.O, roD X^O/AOU IXaCoyUgv, nempe spi- 
ritum mundanse sapientise auctorem; dXXa rb Uvevpa rb sx rot ©sou, 
'iva eJdu/Asv ra v<7?b rov ©eoD ^apiffdivroc, r^jfiv. Non nisi per Spiritiun 
Sanctum gratiose nobis indultum sapientiam hanc assequimur, Joh. 
xvi. 13. Is autem modo plane admirando effectum hoc in nobis 
producit. Ita nos docet idem apostolus: 2 Cor. iv. 6, "Or/ 6 Qzbg o 

sx, ffnorovs (pug Xa^-^a/, og sXafA-^sv sv raTg xapdiaig TI/AOJV <7rpbg 
rijg yvuffzug rqg d6^r,g rov Qsov sv vrpoau-Tru) 'iqffoij Xpiffrov, etc. 
Non alia hujus luminis salutaris productionis ratio est, quam olim 
lucis erat e mediis tenebris in primo rerum omnium conditu. Scientia 
autem, quaa efficitur, est " glorias Dei, in facie Jesu Christi." Ea 
enim efficacis irradiationis divinas rnentes nostras illuminantis fructus 
est. Atque iterum idem apostolus, Eph. i. 17, 18, "Det vobis Deus 
wvivfAa ffotpfag %a} avoxaXv^sug sv efnyvuitfsi avrov (hoc est, Christi) 
trepurifffAsvoug rovg opdaXfAovg rijg diavoiug V/AOJV." Nam a Patre hoc 
donurn est per Christum. Datur autem spiritus sapieDtiaa et reve- 
lationis; qui scilicet per revelationem mysterii evangelii sapientes nos 
reddit, non nuda yvucei, sed !ff/yvw<Tg/ etiam, seu agnitione Christi. 
Nihil hie humanum, nihil quod avfyuvhw copiav ullo modo sapit. 

X. In hunc modum, sapientes, pruderites, intelligentes fiunt renati, 
per communicationem spiritus sapientiaa et revelationis, quern mun- 
dus recipere non potest. 

XI. Hujus autem sapientias objectum immediatum, quamvis in 
superioribus manifesto satis indicatum, paucis etiam seorsim expe- 
diamus. Illud generaliter sacra Scriptura vocat vdvra: 1 Joh. ii. 20, 



CAP. VI.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 443 



%pig/j(,a £%srs UKO ro\j ayiov, xal o'/dare voivra' et ver. 27, 

u t ua$ vip} vdvruv hoc est, qua3 ad Dei cultum, nostram obe- 
dientiam, consolationem, et salutem sunt necessaria, Etiam vaffav 
7TiV fo.jiQfiav, Job. xvi. 13. Omnem scilicet istam veritatem, quge 
pertinet ad regnum Christi spirituale. 

XII. Ita sacris Christi initiantur fideles. "Datur" enim eis 
"nosse mysteria regni ccelorum," Marc. iv. 11. Hysteria seculis an- 
tiquis non revelata, Kom. xvi. 25. AaXovpsv, inquit apostolus, oopiav sv 
luffryptu, 1 Cor. ii. 7; Eph. iii. 9. Et Col. ii. 2, 3, "Ut confirmamini 
in charitate, xal sis -Trdvra vXourov r5j£ <r\?ipo<popia$ rq$ ffvv'sffsus, sl$ Ivi- 
yvtoGtv rov /AVffrqpiov roD ©soD xa/ Harpb$ xaj roD X^/tfroD* sv £ tiff} ftavrsg 
o'f ^ffavpoi ryjg tio<pias xai rSjg yvcotfcw^ airoxpvpoi" Fundamentum tfvvsffig 
est, seu intelligentia spiritualis. Ea per gratiam Dei adjimctam sibi 
habet irXyipopopiav, haacque parit sirfyvuffiv seu veritatis agDitionem 
practicam; quse quidem veritas mysterium est Dei, et Patris, et Filii, 
— hoc est, Dei se nobis Patrem in Filio revelantis : hue enim perduci- 
mur per Christi cognitionem, in quo omnes thesauri sapientiaB et 
scientise sunt absconditi ; prout fuse ostendimus in libro nostro de 
" Sanctorum cum Deo Patre, Filio, et Spiritu Sancto Communione." 1 
Hsec, inquam, doctrina fwarypitofajt objectum est theologise evange- 
Iica3 /SiUTarov, nempe ilia ra (Sdfy rov 0€oy, quas, ut nobis revelet, 
scrutatur Spiritus, 1 Cor. ii. 10. 

XII. Per sapientiam autem hanc, qua mens renata cognitione 
evangelic! mysterii illustrator, totus homo veritati ccelesti conformis 
redditur. Hie primus et maxime proprius effectus est hujus theo 
logian Per earn prius amissa per peccatum Dei imago renovatur 
denuo. Naturalem theologian! seu sptpurov, materialiter, uti aiunt, 
consideratam fuisse illam Dei imaginem, ad quam primus homo 
conditus est, libro primo ostendimus. Earn absolverunt Dei cognitio, 
cum prompte ei vivendi juxta istius cognitionis normam facultate. 
Istius imaginis Dei per peccatum obliteration em multis superius pro- 
secuti sumus. Renovari in imaginem Christi nos non posse, nisi per 
Christum confitentur omnes. Ille Dei imago est, 2 Cor. iv. 4; sfa&v 
rov ©sou, Col. i. 15; airctvyafffAo, r^g do^qg. xai ^apaxryp r^g VKOffrdffeus 
avrov, Heb. i. 3. Evangelium vero est " imago" Christi, " seu facies" 
ejus, in qua " resplendet gloria Patris," 2 Cor. iv. 6; seu speculum, 
in quo Christus ipse (ac proinde gloria Patris), menti renovatae con- 
templandus exhibetur, 2 Cor. iii. 18. Per intuitum autem in hanc 
imaginem, quern per sapientiam hanc habemus, eadem imago in 
mentes nostras introducitur : Twv ctvrqv sixova fttrafMfxptvpt&ak avb 
3o5?35 eif do^av. Et novilS homo renovatur s/t efffyvuffiv xa.r eixova ro\j 
xriffavros aur6v, Col. iii. 10. Nempe ea Dei imago, quae in theologia 
naturali constitit, atque est deperdita, per hanc eviyvuffiv renovatur, 
mentes' nostras Christo, qui imago Dei est, conformes reddentem. 
1 VoL ii. auctoris operum ex liac editione. — ED. 



444 DE THEOLOGIA EV ANGELICA. [LIB. VI. 

Sanctitas etiam, cujus in renovatione hac participes facti sumus, 
Mioriis r%g a\rjdeiag dicitur, Eph. iv. 24, quia a veritate ista procedit, 
quee vim suam in mentibus nostris exercens, Christi in eas inducit 
imaginem. Cum enim Deo placuerit imaginem suam in Christo, 
verbo evangelii exprimere, verbum illud in cordibus nostris, quasi 
vivificatum, fit gratia viva et efficax, atque tota anima in ejus rvvoy 
vapadtdorai, Rom. vi. 17. Hinc oritur evrfyvu<ri$, seu veritatis insitas 
agnitio; et acrpateia, ex reali et prsesentissima veritatis efficacia; etiam 
aladqtsig, seu sensus et gustus spirituals ipsarum rerum evangelicarum. 
Hoc, inquam, theologies hujus supernaturalis efFectum est primarium, 
cui producendo si esset impar, loco naturalis istius, quam perdidimus, 
haud rite fuisset substituta. 

XIV. Porro: hujus sapientiae ope, veritatem objectam, seu men- 
tern Dei in sacris scripturis expositam, salutariter intelligimus. Hinc 
yvuttg dicitur, scientia, notitia, cognitio, JTO et WL Cum enim in- 
tellectum habeant fideles lumine spiritual! ad salutarem mysterii 
evangelici perceptionem elevatum et dispositum, necesse est, ut 
ipsam doctrinam, qua mysterium illud continetur, rite intelligant. 
Hsec est ilia " scientia Dei," toties in sacra scriptura celebrata. Qui 
vero ex hujus vocabuli usu, theologiam hanc nostram scientiam esse 
secundum philosophicum ejus vocis usum, contenderet, atque ita 
quasi in ordinem aliarum scientiarum earn cogeret, erraret utique 
crasse satis. Alia hie res agitur, prout abunde probavimus. Etiam, 
quod a mentis actu, in objecto suo percipiendo scientia dicitur, a 
principio agendi, et modo, quo in objectum fertur, lumen vocatur. 
Vocavit nos Deus ex tenebris sJg rb Savpaffrbv avrov <pug, 1 Pet. ii. 9. 
Prout enim tenebrse istse, ex quibus vocati sumus, non tantum ob 
jectives fuere, seu mera veritatis divinse nondum revelatse ignoratio, 
sed maxime interiores, seu nativa mentis nostrse caecitas; ita <p%$ 
illud Savpaffrov, in quod vocamur, non solum doctrinam evangelicam, 
sed et lucem istam spiritualem, qua ad Dei gloriam rite percipien- 
dum idonei efficimur, significat. Illustrat nos <purifffi,b$ rov tvayytXtov 
*•?;£ do^ys rov xp/tfrou, 2 Cor. iv. 4. Est in se <punff>j,6$, et mentes 
nostras avydfyi. Misit Spiritus Sanctus Paulum avol^ai l^Oa^ovg 
gentium, rov sKiffrptyai avo ffxorovg e/$ poj$, Actor, xxvi. ] 8. Ipsa veri- 
tas evangelica pug est ; atque <pu$ etiam cum credituris communicatur, 
ad aperiendum scilicet eorum oculos, ut lucem istam videant, seu 
<c lumen in lumine Dei/' Ps. xxxvi. 9. Lumen autem hoc spirituale 
ita intellectum ipsum afficit, ut is alius, et novus dicatur, Ps. cxix. 18, 
130. Et o T/oj rov Qzov qxei, x.at dsduxsv rt^Tv dtdvoiav, '/vex, yiv&GXto'Atv rov 
aXyfavov, 1 Joh. v. 20, quasi scilicet antea praaditi non fuimus. Saltern 
ilium mutat eatenus, ut ad officium suum rite praestandum habilis 
vadat: Aiyivoi^sv avruv rov vovv, rov gvvisvai rag ypapdg, Luc. xxiv. 45; 
et StJjj ffot 6 Kvpiog cvvteiv kv sracv, ad Timotheum Paulus, 2 Epist. ii. 7; 
et psaltes, ^P.^Ll, — "Fac me intelligentem, et custodiam lege.m tuam/' 



CAP. VI.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 445 

Ps. cxix. 34 et 104 Ob lumen itaque hoc intellectum in actu suo 
perficiens, scientia ilia, qua vrvevparixa fideles vrvsvpanKus percipiunt, 
et non solum ratione veritatis objects, abs omni humana scientia 
immane quantum distat. 

XV. Porro : sapientia base, nexu indissolubili affectus cordis spi- 
rituales, veritati agnitaB conformes, secum trahit. quia efficit ; atque 
totam animam in communione cum Deo per Christum colenda, atque 
obedientia secundum fredus gratise sedulo praestanda prudentes 
theologos facit, dirigitque. Is enim demum sapiens est in mysterio 
evangelii, qui Dei consilium, amorem, gratiam, ita in et per Christum 
intelligit, secundum revelationem eorundem in verbo factam, ut 
eorum gustu spirituali et ineffabili affectus, se totum Deo in obedi 
entia fidei dedat. In hac verb pietatis praxi, seu obedientia foederali, 
sine qua nudum nomen est, seu potius umbra qu&dam et larva 
sapientiaB, quicquid sub eo nomine celebratur, consistit omne theo- 
logias hujus vitale exercitium. Hinc non tantum eieiyweig dXr^stag 
rqg KOLT siiffeGuav nuncupatur, ad Tit. i. 1 ; sed et pietas, cultus, et 
timor Dei; quibus actus ejus vitales omnes consistunt. Insignis est 
ille Jobi locus dignusque, qui in memoria perpetua habeatur : Cap. 
xxviii. 12-23, " Sapientia unde inveniretur? et ubinam locus intel- 
ligentise? Non novit mortalis sestimationem ejus; neque invenitur 
in terra viventium. Abyssus dicit, Non est in me : et mare dicit, 
Non penes me. Non potest dari aurum asservatum pro ea, neque 
appendi argentum in pretium ejus. Non potest taxari insigni auro 
Ophirio, sardio pretioso, aut sapphire. Non potest ullus asstimare 
earn auro aut nitidissima gemma; nee permutationem ejus vasa 
auri purgatissimi. Sandastri aut unionis nulla fiat mentio; nam 
acquisitio sapientiaB prasit carbunculis. Non potest quisquam 
aBstimare earn topazio ^Ethiopico, insigni auro puro taxari non po 
test Ilia igitur sapientia unde adveniret? et ubinam esset locus 
intelligently ? Cum occulta sit ab oculis omnis viventis, etiam a 
volatili cceli abscondita. Perditio et mors dicunt, Auribus nostris 
audivimus famam ejus. Solus Deus intelligit viam ejus, et ipse scit 
locum ejus/' Ver. 28, " Dixit vero homini, En timor Domini est 
sapientia; et recedere a malo intelligentia." De loco, natura, ortu, 
et operationibus sapientias, disquisitionem instituit vir sanctus satis 
anxiam. Pretiosam earn esse, prorsusque ina3stimabilem uno ore 
confitentur omnia Dei opera; rogata autem, in se sitam non esse, 
testantur palam. Quamvis enim eorum nature et operation um pe- 
ritissimus et scientissimus quisquam evaderet, non eo tamen veram 
illam sapientiam assequeretur. Ne autem inter salebras perpetuo 
fluctuaretur in hujus sapientiaB disquisitione miser homo, atque post- 
quam se " pullum onagri" probaverit, cap. xi. 12, sternum periret, 
ipse Deus ejus gratiose misertus, locum et naturam verse istius sapi- 
entias ei ostendit, " et dixit homini, Timor Domini sapientia, et re- 



446 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

cedere a malo intelligentsia ;" hoc est, in ipso Dei timore et vera 
sanctitate sapientia hsec consistit; hoc opus ejus proprium, haec vita 
ejus animaque est. Prudentia, inquam, est, seu intelligentia homi- 
uem totum dirigens in Dei timore et pietatis praxi : " Principium 
sapientisB timor Domini, " Ps. cxi. ] 0. Etiam et in eo incrementa 
sua ponit: Ps. xxv. 14, " Secretum Domini cum timentibus eum, et 
pactum suum eis notificabit." Et Joh. vii. 17, 'Eav rig Slfyj ro 
Ss>.?j/Aa a-JT-oD vroisty yvuffsrat wept ry\g 5/fla^Sfc, irfoepov ex rov ©sov kcnv. 
Eo ideo nexu indissolubili inter se hsec coherent, ut sapientia ilia 
primo nos dirigat ad voluntatem Dei faciendam, seu ei obediendum 
spiritu et veritate, ex ea autem pietatis praxi evangel ica, indies ipsa 
promoveatur et augeatur. Hinc si quis lumen illud spirituale, de 
quo diximus, non acceperit, vel acceptum non diligentissime medi- 
orum usu assiduo, quse Deus instituit, excitaverit, aut excitaturn, 
omnium officiorum evangelicorum praxi quotidiana, atque a malo 
recessione in omni sanctitate non exercuerit, is procul omni dubio 
frustra erit in exspectatione progresses in hujus theologies studio, 
aut sibi utilis, aut Deo grati. Ea vis est promissi evangelic! : Joh. 
Vlil. 31, 32, 'Edv Vftstg (Asivqrs sv rui Xoyw roD £{&&, ahq&us ftuQqTa? /x.ou 
effre m xai yvuffzffds rqv aXqfeiav, xai q a\vj6sia eteufaptaeei v^ag. Nexum 
autem hunc inter sapientiam, et pietatis omnimoda3 praxin, atque 
vim theologise in omnem obedientiam evangelicam animas nostras 
dirigentem, qua3 prudentia nostra spiritualis est, mire ostendit apos- 
tolus Paulus, Epist. ad Col. i. 9, 10: Ou vavopeQa, inquit, 
tfpoffev%6/&£voi } xa] alrov/tsvoi iva, ^Xjj^w^rg, rqv kwiyvutiiv roD 
avrou, sv ffdtiri aofyiq, xai ffvviGei ^vsvf^ariK^' irtf>iffaT?j<fai v/Aag &%faf roD 
Kvpiov sis KaGoiv apeffxeiav, sv iravri spy^} ayaQfy xapirotpopoijVTis KOL} 
av^avo^svoi si 's rqv sKtyvuffiv roD 0goD. Ut impleantur voluntatis Dei 
agnitione, seu theologia evangelica, sancti Colossenses, orat apos- 
tolus. Ea nostra est sapientia seu intelligentia spiritualis. Ilia 
vero se in praxi obedientiali omnimoda exserit. Proinde petit apos- 
tolus, ut ea impleantur fideles, non ipsius scientia3 gratia, vel ut 
rerum spiritualium cognitione se oblectent, sed ut coram Deo digne 
ambulent, ad omne beneplacitum, fructum ferentes in omni opere 
bono. Ea enim est natura, illud sapientias hujus ingenium, ut ilia 
omnia efficaciter operetur in iis qui ejus participes fiunt. Quid verb 
perinde fiet? ea ipsa sKiyvufct rov Qsov, cujus virtute et beneficio se 
ad pietatem exercendam compararunt, aucti erunt et promoti. Ita 
se mutuo fovent, promovent, augent, roborant, sapientia et pietas. 
Beatus itaque Petrus, postquam virtutes evangelicas, quorum exer- 
citio vires suas vita spiritualis exserit, longo ordine recensuisset, 
addit: Taura vfj,7v v-7rdp%ovra xal crXsova^ovra, OVK apyovg ovds aKapKoug 
xaQfffrqffiv tig rqv rov Kup/oo TJ/AWI/ 'Iqffov Xf/orov sKtyvuffiv nempe, quia 
isti et genuini fructus sunt cognitionis Domini nostri Jesu Christi, 
usque adeo, ut ubi desint, quicquid pra3tenditur, cognitio Christi revera 



CAP. VIL] DE THEOLOGIA EVANGELTCA. 447 



nulla est. Ita enim apostolus, r fl/ yty pq irupttin ravra, rv<p\6$ Ian, 

utrdfuv, 2 Pet. i. 8, 9. 

XVI. Disputationem absolvat totius brevis indicatura. Veritatem 
in sacra scriptura revelatam, ut renati ad suam gloriam, propriamque 
salutem percipiant, intelligantque, curat Deus et efficit. Eum in 
finem, lumen salutare mentibus illorum per Spiritum Sanctum in- 
fundit. Ejus luminis beneficio potentes et idonei fiunt ad intelli- 
gendum cmu/o.ar/Tca rvcu/Aar/xw;. Absque eo frustra erit omnis labor, 
omneque studium in acquirenda theologia evangelica positum. Lu- 
mine hoc spiritual! instructos dono sapientise insuper cumulat, seu 
sapientes reddit per spiritum revelationis in mysterio Dei Patris 
et Christi, omnisque veritatis salutaris cognitione. Yeritatis autem 
amplexu, corda eorum spiritualiter dilatantur, atque nova mentibus 
in actibus suis accedit amplitude, qua arbitrii libertatem consistere 
aiunt scholasticorum non infirm. Per varia autem media, variosque 
gradus, unicuique sapientia hac instructo patefit veritas objectiva seu 
doctrina evangelica, quantum opus est ad obedientiam ejus et con- 
solationem promovendam. Ilia veritatis perceptio, Dei est et volun- 
tatis ipsius in sacra scriptura depraBdicata scientia. Ea autem neu- 
tiquam totam theologiam absolvit, prout quibusdam placet, sed est 
mentis sapientia evangelica instructse circa objectum proprium ope- 
ratio. Hinc tota anima veritati cognitso est conformis; ita, ut id 
ipsum, quod veritas est in verbo, gratia sit in corde. Ad obedientiam 
autem evangelicam perpetuo stimulat, et in ejusdem exercitio men- 
tem dirigit, hsec sapientia ; qui finis ejus est proximus. Quatenus id 
facit, prudentia nostra est, et intelligentia. De fine ultimo non opus 
est ut agamus. Quse ad eum pertinent, aliunde nota sunt. Gra- 
duum verb capax est hsec sapientia. Isti partim ipsum lumen spi- 
rituale, quod pro arbitrio suo Spiritus Sanctus varie largitur, respi- 
ciunt ; partim objectum revelatum, seu doctrinam evangelicam. 
Cum enim veritas divina varie, prout infinitae Dei sapientia3 placu- 
erit, in sacris scripturis tradatur, pro uniuscuj usque captu spirituali, 
atque mediorum usu diligente, quaB apta sunt ad variorum doctrinam 
evangelicam revelandi modorum investigation em promovendam, re- 
spectu graduum non potest non esse varia ejus scientia; ita tamen, 
ut omnis qualiscunque in ea proventus, ei, qui dat nobis augeri in 
gratia et in cognitione Domini nostri Jesu Christi, ascribi debeat. 



CAPUT VIL 

Ad normam theologiae evangelica?, novee ecclesise fundatio— Prima ejus fundationis 
regula: membra ejus sancta — Ecclesise Judaicre sanctitas typica; Christiana, 
vera— Johannis praedicatio, regenerationem exigens — Etiam ipsius Christi — 
Atque apostolorum — Ecclesiae evangelicae sanctitas probata— Secun da, Cathu- 



448 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

lica constituitur — Ejus Catholicismus quid — Tertia, Ecclesiarum particula- 
rium ad cultum institutum celebrandum institutio ; earum natura — Quarta, 
Cultus novffi ecclesiae spiritualis — Quinta, Unicum verbum scriptum, fidei, cul- 
tus, et obedientise regula — Sexta, Praesentia Christ! per Spiritum. 

I. THEOLOGIAM divinitus revelatam, ecclesiae quovis seculo, ad 
cultum Dei solennem celebrandum, instituendse normam fuisse et 
radicem, varies gradus modosque revelationis supernaturalis enar- 
rantes, ostendimus. Vidimus etiam quemadmodum W Ic^arwv ruv 
y/uspuv, per Filium suum unigenitum, qui semper est in sinu Patris, 
omnia consilii sui mysteria, de gloria sua in peccatorum salute de- 
monstranda, atque cultu celebrando, exposuerit. Indicavimus porro 
generalem revelationis istius perfectissimae naturam, quatenus ilia 
cum hominibus per Spiritum Sanctum communicatur. Ad ejus nor 
mam, novam ecclesiam in consummationem usque seculi duraturam 
instituit et erexit Dominus noster Jesus Christus. Illius statum et 
conditionem, quatenus ab iis, quae ante exposita sunt, 'dependere vi- 
deantur, ut paucis enarremus, instituti nostri ratio postulat Dicam 
autem brevius, quam res tanta dici debet; partim, quia id non jam 
agimus, ut directe et data opera ecclesiae evangelicae naturam per- 
pendamus; partim, quia ex antedictis, eis, quae dicenda restant, 
lumen perspicue satis fenerabitur; partim, quia ad alias curas, Deo 
ita gratiose disponente, vocamur. 

II. Primo, itaque, ut ex solis renatis constet ecclesia evangelica, 
postulat haec theologia. Ipse fundamentum ejus Jesus Christus 
" vivus lapis" non nisi " vivos lapides" sibi imponendos, et in domum 
spiritualem aedificandos admittit, 1 Pet. ii. 4. Nemo mortalium alia 
ratione discipulus ejus unquam evadet. Theologiam autem, quam 
ipse nos edocuit, idem exigere pluribus probavimus. Addamus 
adhuc alia rationum momenta. Populum Judaicum, in statum eccle- 
siasticum vocatum, totum sanctum purumque pronunciavit ipse 
Deus: Sf(jPg n{W nrix ^^5 DJ f Deut. vii. 6, xiv. 2, xxvi. 19;— 
" Populus sanctus Jehovae Deo tuo." Prout autem instituta omnia 
ecclesise isti o/xg/a, typica fuere, et spiritualium ps\\6vruv ayaQuv 
umbra, ita sanctitas ista, quam toti populo Deus ascribit, non nisi 
offurqros illius r%s aXqQela$, quam toti ecclesiaa SU33 Dominus Jesus 
per Spiritum Sanctum largiturus esset, erat qua3dam praefiguratio. 
Illorum omnia d/xa/w^ara 0apxo$ instituta tantum fuisse ^^P 1 *«'-' 
pov diopQuff&ug, ante probavimus. In finem ideo abolendorum pro- 
spiciens Spiritus Sanctus, ubivis pene locorum Yeteris Testamenti, 
perennem futuras ecclesias statum describit. Nihil autem in omnibus 
de eo statu praedictionibus aut frequentius occurrit, aut solennius 
enarratur, quam haec membrorum ecclesiae illius sanctitas vera et 
salutaris. Vid. Ps. ii. 6, xxiv. 3, 4, xlv. 13, Ixviii. 13; Esa, xi. 8-10, 
xxxv. 8, liv. 11-14, Ix. 21; EzecL xlvii. 9; Zach. xiv. 20, 21; Mai. 
iv. 1, 2. 



CAP. VII.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 449 

III. Cum autem jam appropinquaverit regnum cceldrum, Johan 
nes, qui missus est ad parandam viam Domini, veram resipiscentiam, 
hoc est, renascentiam seu veram vitse sanctimoniam, ad introitum in 
regnum Dei, seu statum ecclesise evangelicum obtinendum, necessa- 
riam prorsus esse, exserte pronunciavit, Matt. iii. 2. Porro: Cum 
plurimi externis privilegiis, quibus virtute carnalis propagationis e 
stirpe Abrahamica in ecclesia Judaica gaudebant, se efferebant, pla- 
nissime denunciat nequicquam eis ilia profutura, ad partem aliquam 
in regno Christi obtinendam, nisi serib resipiscerent, ver. 9, 10. Hinc 
terribilem admodum ecclesias JudaicaB tantopere exoptatum ilium 
Messias adventum fore olim denunciarunt prophetae; quia scilicet 
omnes veram resipiscentiam, sanctitatem, et pietatem non assecutos, 
penitus ab ecclesise fmibus esset exterminaturus, Mai. iii. 1-5, iv. 
1-4. Idem docet Johannes, Matt. iii. 10. Christus, quidem, cum 
ministerio suo ecclesise novaB fundamenta posuit, ad se invitavit 
peccatores omnes. At verb ut neminem ad se venire potuisse, nisi 
a Patre suo tractus esset docuerit, Joh. vi. 44; ita nisi veram resi 
piscentiam professum, neminem in ovile suum recipit. Imb non 
tantum negat, quemquam ad ecclesiam suam pertinere, cujus justitia 
non excesserit justitiam PharisaBorum et scribarum, Matt. v. 20; hoc 
est, rigidissimam religionis veraB professionem, exactissimamque pie- 
tatis {toppuffiv, vel suum discipulum esse posse, qui non se ipsum 
abDegaverit, Matt. x. 38, xvi. 24; Luc. ix. 23; atque alia fecerit id 
genus plurima; sed illud etiam tanquam totius ecclesiae sua3 funda- 
mentum et normam firmissimam initio prsedicationis sua3 palam 
enunciat, neminem scilicet, nisi renatus fuerit, vel introire, vel videre 
posse regnum illud Dei, quod ipse jam turn erigebat, Joh. iii. 3, 5. 

IV. Exacto ministerio praBparatorio, ecclesise visibiliter colligendse, 
et a mundo separandse opus, ab ipso Christo apostolis, evangelistis, 
et discipulis aliis, cuique pro virili commissum est. Illi quos qua- 
lesve in ovile Christi coegerint, ipsi ubivis decent Renati fuere, 
vocati vocatione sancta et efficaci, pii, fideles, sancti, abluti, justifi- 
cati, a mundo malisque omnibus separati, filii Dei, Spiritu Sancto 
instruct! et uncti, Christo conformes, vivi lapides, bonis operibus 
dediti, atque ad imaginem Dei renovati, Actor, ii. 41, 42, 47, iv. 32, 
viii. 37, x. 47, xiii. 48, xvi. 14, 15, xix. 18, 19; Rom. i. 7, xii. 1, 2; 
1 Cor. i. 2, 9, 30, xvi. 1 ; 2 Cor. i. 1, viii. 5 ; Eph. i. 1, 2, 13, ii. 5, 9, 10; 
PhiL i. 1, 6, 7; Col. i. 2-5; 1 Thess.i. 1-10; 2 Tim. iii. 5; Heb. iii. 6; 
1 Pet. i. 2-5, ii. 4, 5; 2 Pet. i. 1-4; 1 Joh. ii. 20, 27; Jud. 1. 
Profanos autem, incredulos, inobedientes, mysterii evangelici ignaros, 
hypocritas, mundo conformes, bonorum osores, atque id genus alios 
omnes, procul ab ecclesias finibus ubivis arcent. Fateor, quidem, 
hasc non in coelis, et ad judicium Dei xapd/oycwtfrov, sed inter homines 
acta fuisse. Quamvis ideo summa cura adhibita fuerit, ut oves solum 
Christi quique ei dicto essent audientes in sanctum ejus ovile ad- 

YOL. xvn. 29 



450 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

mitterentur, irrepserunt tamen multi hypocritse, qui postea vel feed a 
apostasia ecclesise statum turbarunt, vel vitiosa permansione pol- 
luerunt. 

V. Secundo, TJt ecclesias quoad externam conditionem catholica 
sit, requirit hasc theologia. Non amplius ecclesia uni region!, terras, 
genti, familias, nationi arctanda est; sed per omnes mundi plagas, 
linguas omnes, tribus, familias, gentes, populos, per omnes hominum 
conditiones, hujus theologias virtute fines ejus dilatandi erant. Non 
jam amplius urbs aliqua, non mons, non locus ullus aut sedes, non 
templum ullum, privilegio pras casteris aliis ullis, cultus, prassentias, 
aut benedictionis divinas gaudeat. Scisso templi velo, rupto pariete 
intergerino, dimotis terras sanctas limitibus, et in soils occasum ab 
ortu ejus extensis, loca omnia, gentesque omnes, nullo discrimine 
Deo habentur. Non magis ei placent Hierosolyma, non Roma, non 
Constantinopolis, non Londinum, non Oxonium, quam abjectissima 
quasque in ultima barbarie villa, ubi cultus evangelicus rite cele- 
bratur, et per Spiritum Christi receditur ab iniquitate. Nulla est 
in toto Veteri Testamento prasdicationis umbra, nulla vel in Novo 
levicula indicatio praslationis sedis, loci, urbis cujuscunque prse aliis. 
Quas in contrarium dicuntur, ubivis exstant testimonia. Cum olim 
quidem Deo placuerit locum unum aliis omnibus prasferre, atque 
cultus sui sedem peculiarem constituere, non tan turn ubivis ejus 
mentionem bonorificam inculcavit, sed et sui cultoribus omnibus 
sub exterm inationis e populi sui censu pcena, in eo cultum suum 
solennem celebrare prascepit. Post evangelium revelatum, de istius- 
modi locis uno pluribusve altum silentium. De Roma nihil, nisi 
quod in quibusdam libris foedissima ejus a Christo defectio mire 
praedicetur. " Ubicunque" jam " duo, tresve, in nomine Christi con- 
gregantur, in illorum medio ipse est/' Nemo amplius fideles ejicere 
potest ex Christi hasreditate, cum omnes terras fines ei in possessio- 
nem cesserint. Yi, fraude, tyrannide, mundi, Satanas, in loca de- 
serta, solitudines vastissimas, fines terras pellantur, exsulent ultra 
anni solisque vias, ubi ubi sint, asque sanctus est, cui indormiunt 
pulvis, asque sancti conventus, ac Romas, Londini, Oxonii futuri 
essent. Pecorum caulas, rusticorum horrea, ferarum antra, rupium 
vertices, speluncas et cavernas terrse, in quibus duo vel tres, pluresve 
fideles Christi servi necesse habent ad cultum sibi a Domino suo 
prasscriptum celebrandum convenire, non minus Deo grata sunt, 
quam sedificia ilia, quibus ineptissime renitente toto theologias evan- 
gelicas genio, cultum Dei solennem alligare vellent nonnulli. 

VI. Tertio, TJt cultus evangelicus visibiliter, solenniter, ad Dei 
gloriam, fidelium asdificationem in fide et charitate mutua, ac conso- 
lationem ubivis terrarum perageretur, discipulis suis omnibus, ac 
regni subditis in mandatis dedit, in theologia hac Dominus Jesus, ut 
a mundo separati, amoris autem fraterni vinculo inter se uniti, in 



CAP. VII.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 451 

ccetus particulares (quibus suo nomine, qui praeessent, 'designarent, et 
eligerent), se congregarent. Etenim populum suum in die potentiae 
suae omnimode voluntarium esse voluit. Prout ideo ecclesiae suae 
catholicae fines et terminos constituent, voluntates electi populi per 
gratiae efficaciam imperio suo subditas, ut eousque scilicet se ilia ex- 
tenderet, quo populus voluntarius se ei submittere paratus esset ; ita 
particularibus hisce coetibus, quibus solus cultus evangelicus ab ipso 
institutus rite peragi potest, non alios fines constituit, prseter fidelium 
voluntates, in eos ipsos se congregantium. 

VII. Ut una familia, una urbs, oppidum unum, aut pagus unus, 
una gens, unus populus, unum regnum, una esset ecclesia, nunquam 
nusquam Christus docuit. Sed constitutionis ecclesiae particularis 
evangelicae, fons est fidelium Christi discipulorum voluntaria obe- 
dientia; ejus sola auctoritate freti in societatem ab ipso constitutam 
coe'unt. Ipse enim, uti diximus, instituit, ut fideles omnes ubivis 
terrarum se in istiusmodi. coetus congregarent; in quibus cultui evan- 
gelico vacarent secundum ipsius praescriptum ; disciplinam ab eo in- 
stitutam excercerent; cretus totius conservation em et proventum, 
fideliumque multiplication em sedulo procurarent; illis, qui ex ejus 
praescripto coetibus praeessent, secundum canones ecclesiasticos in 
evangelio latos subessent; consiliis, precibus, eleemosynis, commu- 
nione spirituali sibi mutuo opitularentur; veritatern palam annun- 
ciarent; odorem suavem evangelii spargerent; mundum denique vitae 
sanctimonia, bonorum operum studio, pacis et charitatis inter se 
summa observantia, convincerent et judicarent. Ei dicto obedientes 
fideles olim istiusmodi coetus ubivis terrarum constituent nt, atque ad 
consummationem usque seculi sunt constituturi. 

VIII. Quarto, Cultum istum religiosum, quern in coetibus illis 
celebrari voluerit Dominus Jesus, plane spiritualem esse, docet haec 
theologia. Splendorem omnem externum, seu carnalem ornatum 
omnem, utcunque gloria aspectabili praefulgentem, ceremoniis pau- 
cissimis, iisque simplicibus in sui cultum nove adscitis, missum fecit 
Christus. Vid. Job. iv. 23; 2 Cor. iii. 6-11; Heb. ix. 1-12. Quo- 
usque autem Deo placuerit, eis rebus in cultu suo uti, quae ornatu 
visibili et carnali gloriosa fuerunt, ipse omnia expresse ad minimum 
usque apicem prolixe et accurate praescripsit. Non potuit ideo 
Dominus Jesus expresse magis ornatum mundanum omnem, et cere- 
monias omnes, eas praeter quas ipse expresse instituit, ab ullo loco 
in cultu suo occupando ejicere, quam silentio suo in tota hac theo 
logia fecit. Cultui addidit etiam disciplinam obedientiae evangelicae 
conservatricem, spiritualem et spiritualiter administrandam ; de qua 
nos alibi. 1 

IX. Quinto, Ut omnia in ecclesiis suis ad voluntatem Dei rite 
peragerentur, theologiam hanc evangelicam, in scripta suo jussu re- 

1 Vol. xvi. operum hujus editionis. — ED. 



452 DE THEOLOGIA EV ANGELICA. [LIB. VI. 

latam, hoc est, verbum suum, unicam fidei, obedientiae et cultus 
omnis normam et regulam esse voluit ; atque ita non magis ipsum 
se, quam verbum suum in ecclesiis unicum. Quicquid in iis ultra 
ejus fit praascriptum, fit absque ejus imperio, Matt, xxviii. 18-20. 

X. Sexto, Coetibus hisce in nomine suo congregatis, prsesentiam 
suam per Spiritum Sanctum ad consummationem usque seculi gra- 
tiose promisit, Matt, xxviii. 20; Job. xiv. 15, 16, xvi. 7. Ilium 
itaque unum, quern votis omnibus fideles a Patre petere jussit, Luc. 
xi. 13, in toto cultu evangelico omnia esse voluit. Vid. Luc. xii. 
10; Job. iii. 5, 6, 8, iv. 24; Rom. vii. 6, viii. 1, 2, 9, 13, 26, xv. 30; 
1 Cor. ii. 4, xii. 13; 2 Cor. iii. 8; Gal. v. 16, 25; Eph. ii. 18, iv. 3, 
v. 18, vi. 17, 18; Phil. i. 19, ii. 1; 1 Thess. v. 19. Atque ita dis- 
cipulos suos Dominus Jesus, theologia bac institutes, se atque Patrem 
suum per Spiritum glorificaturos in mundum emisit. 



CAPUT VIII. 

Ecclesise Christianas apostasia — Perennitatis ecclesiae evangelicae causae— Ecclesi- 
arum particularium defectio — Ejus praedictiones — "JLvarotvig Romanse ecclesiae 
— A primo ecclesije fundandae principle theologico defectio. 

I. DoMlNUM nostrum Jesum Christum sapientissime ecclesiam 
suam instituisse, sicut eum decuit, qui via, vita, et veritas est, et apud 
omnes in confesso est, et nos paucis probavimus. Ecclesiam illam 
ad finem usque seculi duraturam, et ipse promisit, et postulat regni 
ratio, quo est a Patre donatus. Cum enim fidei semel per Dei Filium 
sanctis tradita3 nihil unquam addendum foret, atque omnis ecclesia? 
status a theologia revelata dependeat, impossible plane est, ut in ea 
novatio fieret, illarum quas superius recensuimus similis ; aut, cum 
sit ipsa regnum Christi visibile, ut prorsus evanesceret. Verum cum 
catbolica sit ecclesia evangelica, neque loco, sedi, familiaB, aut genti 
alligata, non necesse est, ut hie vel ille ccetus, in hoc aut illo loco 
collectus et vocatus, perennaretur. Abunde enim sufficit ad ecclesiaa 
catholics in terris conservationem, quod alicubi veri Dei in Jesu 
Christo per Spiritum Sanctum cultores semper exstiterint Omnem 
vero ccetum, qui abs aliquo loco particulari, ubi congregatur, ecclesia 
particularis dicitur, temporis progressu deficere posse, docet Scrip- 
tura; defecisse, eventus. Testatur enim Spiritus Sanctus, nonnullas 
ecclesias paucis post vocation em primam annis eatenus a fide, chari- 
tate, et puritate descivisse, ut nisi citissime resipiscerent, Christus 
declaraverit, se eas penitus deserturum, Appc. iii. 1-4, 16-20. 
Etiam generalem quandam nomen Christi profitentium a jugo ipsius 
et theologiae evangelic^ norma defectionem, qua3 vivis adhuc apos- 
tolorum nonnullis radices aliquas egerat, futuram idem prasdixifc 
Spiritus, 2 Thess. ii. 3, 7, 8. Defectionis istius ortum, progressum, 



CAP. VIII.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 453 

effectus teterrimos, atque exitum pluribus exponit in Apocalypsi 
Johannes. Quamvis autem plerseque alias, si non omnes tibivis ec- 
clesise per totum terrarum orbem, criminis hujus communione impli 
cate fuerint, maxima tamen ilia hypocritarum, et idololatramm 
turba, quoe per gentes varias diffusa, Romana ecclesia dici amat, 
usque adeo aliis omnibus palmam nequitiaa prseripuit, et prasdic- 
tiones omnes in se unam transtulit, ut ea demum sola digna sit, qnse 
in totalis defectionis a theologias evangelic® regula, exemplum ad- 
ducatur. Cum autem plurimi viri doeti in id operis incnbuerint, 
ut ortum, progressum, variosque gradus istius defectionis, cujus cul- 
pam et reatum in se admisit ecclesia Romana, investigarent, cumque 
illorum fidei et diligentiaa, vix restat, quod addi possit, mihi sufficiet 
principia et fontes totius execrabilis apostasise, unde particularia 
omnia errorum et superstitionum monstra, ex quibus constat, sensim 
emanarunt, paucis detegere. Id vero eo libentius again, quia eccle- 
sias plurimas per Dei gratiam e reatu et labe defectionis istius, qui 
bus per aliquot secula implicitse fuerunt, liberatas, vix dum cautas 
satis et vigilantes, ne denuo in ejusdem fcedissiniss apostasiae causas, 
occasiones, et fontes incidant, videre mihi videor. Eadem ideo via, 
quam antea emensi sumus, hie iteranda est. Omnem omnium secu- 
lorum ecclesiarum apostasiam sitam fuisse ostendimus in illorum 
principiorum theologicorum neglectu et desertione, quse ei theologisB 
ampliation!, cui innitebatur earum institutio, peculiaria fuerunt seu 
propria. Exposuimus etiam capite superiori, qusenam ilia fuerunt 
theologiaa evangelicse capita, quse ecclesias aadificandse praestituit 
Dominus noster Jesus Christus. Horum oblivio, neglectus, con- 
temptus, ortum et progressum ecclesiarum defection! dederunt olim, 
utinam adhuc non darent. Id ordine docebimus. 

II. Constitutio ecclesiaa, quod scilicet ex renatis, et dixaiotvvyiv, xai 
cffiorqroc, r^c, u\rfala$ inculpate profitentibus constare debeat, primi 
fundamenti in hac nostra theologia locum occupat. Ex principii 
hujus neglectu, "prima mali labes/' saltern, quaa defectionis momen 
tum secum traxit, ecclesiis adhaasit. Cum enim ex una parte illorum, 
qui ecclesiis Christi nomine *pra3fuerunt interfuisse visum fuerit, ut 
plurimi in eas admitterentur, neque ex altera defuerint seculares 
illecebraB, quas multos nullo pene sensu rerum spiritualium et cce- 
lestium tactos, ad professionem nominis Christian! suscipiendam 
allicerent, spreta solenni hac Christi institutione, homines profani, 
superstitiosi, carnales, superbi, avari, luxuriosi, catervatim in illas 
irruerunt. Testis sit Augustinus, lib. de Catech. Rud. cap. ii. 
" Sunt, w inquit, " qui volunt esse Christian!, ut aut promereantur 
homines, a quibus temporalia commodaexspectant; aut quia oflen- 
dere nolunt, quos timent ; ad tempus eos portat ecclesia. ' 

III. Hinc autem doctrina ecclesiaB de fide praesertim et renascen- 
tia paulatim corrupta, sanctimonias splendor et gloria amissa, sepa- 



454 DE THEOLOGIA EVANGELIC!. [LIB. VI. 

ratio a mundo neglecta, superstitiosissimaB observationes in usum 
plebis Christianas introductae, ac disciplina in jurisdictionis cujusdam 
secularis imaginem sensim depravata erat. Postquam enim hypo- 
critarum turba, atque aliorum, qui renati non erant, multitudine 
sua ecclesiam quasi obruisset ; doctrinam evangelii spiritualem, quo 
esset ad illorum statum et conditionem accommodata e quibus con- 
stitit, in philosophicam quaudam sapientiam mutare, vel placuit, vel 
libuit ecclesiae doctoribus. Inde fides, recta de Deo opinio seu per- 
suasio evasit: renascentia externus baptismi ritus; sanctimoniae 
autem gloria, in eis coetibus, quorum pars maxima vel ei infeste 
adversata est, vel saltern satis fuit animo abs ea alieno, nullis artibus, 
nullo praetextuum fuco, praeservari potuit. Cum autem totus pene 
mundus variis rationibus adductus religionis Christianas professionem 
suscepisset, atque instituta Christi pene omnia contamin asset fbede, 
qui potuit abs eo separatio institui sine schismatis ab ipsa ecclesia 
suspicione. Porro ; disciplinam a Christo institutam plane spiri 
tualem fuisse ostendimus. Ut ilia vim et efificaciam suam in homines 
obtineret, requiritur, ut illi ipsi, erga quos excercenda est, sint iti- 
dem spirituales. Cum ergo hypocritae et homines carnales Spiritu 
destituti ecclesias occupassent, quos inter mitissima ilia et spiritualis 
Jesu Christi disciplina finem sibi propositam assequi neutiquam 
potuerit; spreta ea et neglecta, umbra solum ejus retenta, irrepsit 
istiusmodi regimen seculare in ecclesias, quo hypocritae isti, seu pravi 
et facinorosi homines aliquatenus coercerentur. Etiam ex impura 
ilia, quae, ex principii istius contemptu, ecclesias turba oppressit, 
plurimi fuerunt superstitionibus Judaicis et ethnicis penitissime 
imbuti, per quos tandem totus pene Hellenismus observationibus 
Judaicis quibusdam interpolatus, in ecclesiam introductus est. Inde 
enim, angelorum, hominum defunctorum, et imaginum cultus, pur- 
gatorium, virgines moniales, sacerdotes, ipsum missae sacrificium, 
templorum consecratio, festorum observatio (ut oscilla divis oblata, 
quae olim diti, luminum in aris accensionem Saturninam, faces in 
februis, prius sacris deorum majorum, deinde virginis festo gestatas, 
hilaria matri Deum veris initio celebrata, atque alia innumera 
omittam), antiquaB superstitionis germina in religione Christiana pul- 
lularunt. Horum nonnullis recensitis, addit Baronius, Not. in Mar- 
tyrol. Rom. Feb. 2 : " Itidem in multis aliis Gentilium institutis 
contigit, ut superstitionis eorum usus sacris ritibus expiatus, ac sacro- 
sanctus redditus, in Dei ecclesiam laudabiliter introductus sit/' 
Aperte itaque fatetur vir doctissimus, superstitionem ethnicam in 
ecclesiam admissam esse; quamvis censores Belgici in indice suo 
expurgatorio deleri jubeant verba ilia Polydori Virgilii ex lib. v. de 
Invent. Her. cap. i. : " Hac in re quempiam verecunde scrupulosum 
fortassis dicturum, se plane nescire, utrum priscorum religionem, 
an potius superstitionem a5mulentur;' v quibus idem cum Baronio sta- 



CAP. VIII.] DE THEOLOGIA EVANGELICA, 455 

tuit, Processu autem temporis, non sine foeda sacrorum Christi 
institutorum conspurcatione, ecclesiarum praefecti omnem gentium 
colluviem in eas admiserunt. Exemplo sit per Augustinum mona- 
chum Anglorum ad baptismalem aquam admissio, quam ex antique 
ejus aetatis fragmento in Britannia sua refert Camdenus: " Augus- 
tinus in ima Dominicae nativitatis die, qua universa Anglorum gloria 
perpetuo celebratur, plusquam decem millia virorum, praeter innu- 
merabilem multitudinem feminarum et parvulorum vitali baptis- 
mate regeneravit. Quae vero sacrorum, aliorumve sacerdotum 
ordinum copia ad tantum populum abluendum sufFecerit? Bene- 
dicto itaque fluvio anglice Swala nuncupate" (fluvius est in Comitatu 
Eboracensi) "jubet summus pontifex per praecones et magistros 
binos confidenter ingredi, et in trino Deitatis nomine alium ab alio 
vicissim baptizari. Sicque omnes renati, non minori miraculo, quam 
quondam populus Israel divisum mare itemque Jordanem retro 
conversum transierat in alteram ripam." Beda haec ad Paulinum 
refert. 

IV. Quisquis fuerit, quin egregium defectionis a theologiae evan- 
gelicae principiis specimen ediderit, nulli dubium esse potest. Ex 
impia autem hac mistura, quae primae post ingressum peccati defec 
tionis ecclesiasticae fons erat et origo, Gen. vi. ] , 2, 4, quaeque etiam, 
postquam Deus pluribus in locis, ut ab ea sibi caveret, populum 
Israeliticum gravissime admonuisset, Exod. xxiii. 32, xxxiv. 12—14; 
Deut. vii. 2-5; ei etiam apostasia3 initium exstitit, Judic. iL 1—3, 
primam pene labem et vitium contraxit ecclesia Christiana. 

V. Secundo, Secundum principium tbeologiae evangelicae pecu- 
liare, quod ecclesiae novae institutionem respicit, catholicismum ejus 
astruit. In defectione ab istius principii norma secundum sui gra- 
dum posuit apostasia fatalis. Cum enim veterum Christianorum 
plurimi, principium hoc vel perperam intelligerent, vel fcede negli- 
gerent, nescio quae opinionum monstra inde enata sunt. Sedium 
apostolicarum fictio ei primum vulnus inflixit. Postquam enim 
nonnullorum interfuerit, ut ecclesia haec vel ilia, urbe aliqua celebri 
congregata, aliis ecclesiis anteferretur, illico ratiunculae excogitatse 
fuerunt, quarum in sacris scripturis altissimum est silentium, nescio 
quae privilegia secularia huic aut illi loco assignantes. Militarunt 
autem ratiocinationes illae omnes directe ad versus ecclesiae evange- 
licae catholicismum. Cum itaque apostoli omnes in mandatis a 
Christo accepissent, ut quantum in ipsis esset, omnibus gentibus 
evangelium annuntiarent, quod etiam pro virili praestituerunt, se- 
dulo nullibi diu consistentes, ita ut unus Paulus cursu nondum 
peracto " ab Hierosolymis et circumjacentibus regionibus, usque ad 
IHyricum evangelium praadicaverit/' Rom. xv. 19, statim tamen 
pene abs illorum obitu, increbuit rumor, eos, hie, illic fixisse suas 
sedes. Hie itaque Petrus sedem suam, illic Johannes aut Jacobus 



456 DE THEOLOGIA EVANGELICA. [LIB. VI. 

thronum suum habuisse dicebatur. Ex rtimore illo falsissimo loca 
ilia in pretio haberi, ac super alia omnia privilegiis nescio quibus 
instructa esse censeri inceperunt. Post lites autem varias, pud end is 
bisce mendaciis innixas, et contentiones inter ecclesiarum prsefectos 
apX^v et primatum inter fratres nefarie ad versus expressum Do 
mini Jesu mandatum ambientes, typhum secularem, et ambitionem 
Satanicam in ecclesiam admissa, extulit se tandem, qui ecclesiso 
catholicismum plane pessundedit, Papatus Romanus. Ex eo enim 
tempore, una urbs, imo unus homo, et nomen, et dignitatem omnem 
ecclesiae sibi arrogavit; et, quod insanias caput est, particularem 
istam ecclesiam, cui papa modo plane seculari praaest, loco catholicge 
illius venditarunt unius istius bominis assentatores. Quas assertio 
naturam ecclesiae catholicge negat, et evertit. Atque ha3c immanis 
apostasies, cujus reatu totus pene orbis Christianus se astrinxit, causa 
erat secunda. 

VI. Tertio, Cultus sui solennis visibiliter excercendi, coetus parti- 
culares fidelium sponte se in eos congregantium, sedes, Christus 
constituit. Verum cum catholic®, particularium etiam ecclesiarum 
naturam everterunt apostatae. Ecclesia enim catholica intra limites 
et cancellos ei neutiquam divinitus praascriptos coarctata ; ecclesias 
particulares eousque dilatarunt, ut nequaquam idonese essent officiis 
illis praestandis, quibus peragendis a Christo sunt destinatse. Cum 
enim Christiani nominis professio, urbes, regiones, gentes totas, saa- 
pissime festinanter nimis occupasset, in politic® istius unionis et 
constitutionis formam, quam illarum quaeque habuit, successit ejus 
loci aut gentis ecclesia. Imperium unum, regnum unum, respub- 
lica una ubivis in ecclesiam unam migravit. Hinc etiam necessario 
secuta est istiusmodi ecclesiae dispositio, quae antea in statu politico 
locum obtinuit. Exemj)lo sit ecclesia Roman a, quae cum particu- 
laris fuerit, voluerit autem esse catholica, modum particularis et 
naturam excedens, catholic® autem non assequuta, totam amisit 
ecclesiaa naturam, ut nee particularis sit neque catholica. Ea, in- 
quam, ecclesia, postquam limites sibi a Christo pra3stitutos transi- 
liisset, atque statuisset omnes ubivis Romani imperil subditos, qui 
evangelium amplexi essent, ad se, suamque curam, et regimen per- 
tinere, cum ipsa scilicet esset ecclesia Romana, sensim in ipsius 
imperii imaginem transformata, cum institutione Christi nihil am- 
plius habuit commune. Particularibus in gentibus idem accidisse, 
notum est. 

VII. Quarto, Cultus religiosi in ecclesiis celebrandi gloriam in- 
ternam esse, et spiritualem, proximo in loco docet theologia evan- 
gelica. Cultui divino Sc?oV n inesse, et gloriam, communis omnium 
hominum est prsesumptio. Nemini itaque ea cultus religiosi obser- 
vantia placere potest, in qua gloriam aut nitorem perspicere nequit. 
Spiritualem autem gloriam cultus spiritualis nemo percipit, nisi ipse 



CAP. VIII.] DE THEOLOGIA EVANGELICA. 457 

sit itidem spiritualis, Postquam ideo non-renatorum turba in ec- 
clesiam, qua3 sedes est cultus evangelici, ubivis irrepsisset, quse 
spiritualem ejus gloriam percipere non poterat, neque dulcedine 
ejus perfundi, id sibi negotii dari statuit, ut istiusmodi ceremonias 
splendidas excogitaret, quae cultum, cui incubuit, nitidum et glorio- 
sum redderent. 

VIII. Quamvis enim pulchritudinem inenarrabilem, gloriam prse- 
eellentem, et splendorem omni splendori externo longe antecellentem, 
habeant instituta evangel ica, apud illos, qui in eorum observantia 
communionera cum Deo Patre et Filio per Spiritum Sanctum sua- 
vissimam obtinent; eis tamen omnibus, qui, cum carnales sint, 
externa tantum sapiunt, nihil omnino gloriae aut splendoris habere 
videntur. Hinc in omnem superstitionem profusi hypocritae, quo 
scilicet defectum in cultu supplerent, qui in eorum mentibus solum 
locum habet, sub specioso pulchritudinis, ornatus, ordinis, et gloria? 
prsetextu, novos ritus, novas ceremonias, sine fine modove excogi- 
tare sategerunt; donee non tantum totus ecclesiae cultus in vanam, 
superstitiosam, theatricalem rituum carnalium farraginem con versus 
sit, sed in idololatria nefaria desierit. Eidem vitio sui ruinam de- 
buit disciplina evangelica. Cum enim spiritualem ejus virtutem 
hypocritae neque senserint, neque curarent, neque quomodo in sui 
similes efficaciam ullam exsereret percipere potuerint, potestatem 
plane secularem, mediis carnalibus exercitam illius loco introducen- 
dam statuerunt. Hinc exhortationes, admonitiones, correptiones 
fraternse, privatas, atque a tota ecclesia, summa cum lenitate, cha- 
ritate, pace in Spiritu Sancto adhibitae, in nescio quasjurisdictiones, 
curias, citationes, mulctas, lites, tumultus, strepitus, tyrannide et 
ambitione omnia refertissima, donee nihil sincerum, sanctum, spi- 
rituale, fraternum, evangelicum, in tota disciplina ecclesiastica re- 
lictum sit, evaserunt. 

IX. Quintb, Defectionem a plenitudine scripturarum, cujus culpse 
se alligarunt antiquae ecclesia3, cum res ex multorum scriptis satis 
nota sit, memorare baud opus est. Paucis agam. Cum multum 
ponderis et momenti in eis rebus nonnulli posuerint, quarum in 
sacris Scripturis nulla mentio facta est, quasque ob earn rationem 
locum nullum in Dei cultu, aut ecclesiis Christi, occupare debere 
persuasum habere potuerint, illico ad traditiones, seu ad ea, quoa 
per rumores incertissimos antecessores suos observasse audiverant, 
se contulerunt, Prout autem indies crevit illarum rerum, qua3 a 
Christo in sacris Scripturis institutae non sunt, reverentia, cum um- 
bitioni quorundam, et commodis secularibus, nee non externo cultus 
religiosi splendori apprime inservirent, quotidie vilescere Scriptura, 
traditiones autem, et nescio quae ecclesise auctoritas, in pretio raagis 
magisque haberi coepit. Prsesentius venenum ecclesiae antiqnus 
serpens nunquam propinavit. Abjecta, enim stabili, fixa, infallibili 



458 DE PHILOSOPHIC CUM THEOLOGIA MISTURA. [LIB. VI 

verbi Dei auctoritate et regula, non habuerunt, quo se tuto recipe- 
rent Christian! norninis professores, donee prsecipites se dederunt in 
omnium errorum, hseresium, et idololatrise barathrum. 

X. Sexto, Accessit ad hsec omrria Spiritus Sanctissimi, quern ec- 
clesiis suis Christus promisit, immanis contemptus. Perennandi ad 
consummation em usque seculi ecclesiam suam curam Christus sus- 
cepit. In eum finem verbo scripto utitur atque Spiritus Sancti 
praesentia et gratia. Quse ad fidem, obedientiam, et cultum ecclesise 
omnem pertinent, luculenter revelat et proponit verbum. Ut verbo 
illo rite utantur fideles ad ecclesige vocation em, sedificationem, con- 
solationem, totumque denique opus ministerii, -^api^ara sua continue 
largitur et distribuit Spiritus. In eum finem, uti ostendimus, a 
Christo est promissus. Cum autem verbi pertsesi, atque institu- 
tionum Christi, vel propria tvpfipura vel varpoKapadora in cultu Dei 
amplecti et sequi in animum induxerant Christian! nominis profes 
sores, etiam ipsum Spiritum et promissum Christi de missione ejus 
paulatim pro nihilo reputarunt. Aliis enim perennandi ecclesiam, 
cultu ay^apw utentem, mediis excogitatis, per successivurn scilicet 
potestatis ministerialis fluxum, scientias, et doctrinam secularem, 
illico viluit omnis Spiritus Sancti auctoritas, et exspectatio. Spreto 
autem Dei verbo, Spiritu Christi neglecto, cultu aypapw introducto, 
cui prsestando donis gratiave Spiritus nihil opus esset, non habuit, 
quo procederet apostasia. 

XL Hisce omnibus addi potest doctrinse evangelicse cum philo- 
sophia secular! mistura, quam, quoniam vereor ne sentibus ejus et 
vepreto adhuc hsereamus, singulari digressione excutiendam duxl 



DIGRESSIO 

DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. 

I. APOSTOLUS Paulus Epistolae ad Colossenses capite secundo gra- 
vissime fideles admonet, ut caveant " ne quis eos per philosophiam 
spoliaret/' Interpretes plerique omnes sentiunt, non usum philo 
sophise, sed abusum eo loci perstringere apostolum. At verb utrum 
philosophise cum theologia mistura ad usum ejus pertineat, an ad 
abusum potius, non eadem omnium est sententia. Etenim certissi- 
mum est, non defuisse quovis seculo homines pios et eruditos, qui 
apostolicse hujus institutionis reverentia ducti, omnem illius usum 
in rebus divinis absolute rejecerint. Communium notionum natu- 
ralium, bonum inter et malum, honestum et turpe, discriminantium, 
excitationem et promotionem, cum operum Dei, creationis et provi- 
dentise, contemplatione, et indagatione solerti, prudenti, assidua, ut 
eo incendantur hominum mentes ad obedientiam Deo debitam sancte 



CAP. VIII.] DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. 459 

praestandam, neque Paulus, neque quisquam alius illius vestigia 
premens, condemnavit unquam. Cum vero imperfectae sint notiones 
istae, atque plurimiim corruptae, et mens humana in operum Dei 
consideration e mi sere caespitet, ut ad Lydium sacrae Scrip turae lapi- 
dem, quidquid scientiae ex iis oriri videatur, exploretur necesse est. 

II. Finem hie omnis scientiae primarium, nempe Deo vivendi, 
solum consideramus ; de nudis speculationibus, quibus exercet se in- 
nata mentis humanae curiositas, quaeque intellectum rationalem in 
ordioe ad Deum non dirigunt, neque perficiunt, parum soliciti. Prse- 
terea ostendimus, quod, nisi alium locum in Dei cognitione occu- 
pent xoivai istae de bono et malo 'iwoiai, et operum naturae et provi- 
dentiae contemplatio, quam qui in primo hominum statu iis assignatus 
erat, frustra omnino fore studium omne in iis promovendis positum. 
Sed haec ilia non sunt, de quibus hie loci agimus. Philosophia, quae 
nunc ubivis obtinet, prout a multis seculis ab hominibus veri Dei 
illiusque voluntatis penitissime ignaris exculta fuerit, plane alia res 
est. Ejus usus in theologia, hoc est, principiorum, notionum, hypo- 
thesium, quae docet, cum doctrina evangelii mistura ; qua medii, et 
methodi, termini, quos intellectui humano circa objecta naturalia 
versato ancillans excogitavit, seu quibus potius in ea expolienda pro 
arbitrio suo usi sunt homines quidam propria opinione acuti et 
Seupr.nxoi, in doctrinae istius enarratione, declaratione, expositione, et 
praedicatione adhibendis, in quasstionem vocatur. Qualem in ea 
quaestione viri docti olim sensum habuerint, quidque etiamnum ali- 
qui sentiant, paucorum testimoniis ostendi potest. " Sunt/' inquit 
Clemens Alexand. lib. i. Strom., "qui philosophiam cum maximo malo, 
et ad hominum perniciem venisse in vitam existimant, ut quae pro- 
fecta sit a maligno aliquo inventore." Tertullianus, de Praescript. ad 
Haeret. " Haereses/' inquit, "aphilosophiasubornantur; inde^Eones, 
formae, et nescio quae Trinitas hominum apud Valentinum ; Plato- 
nicus fuerat: inde Marcionis Deus melior, de tranquillitate ; a Stoicis 
venerat: et ubi anima interire dicatur, ab Epicureis observatur: et 
ut carnis restitutio negetur, de una omnium philosophorum schola 
sumitur. Quid ergo Athenis et Hierosolymis? quid academiae et 
ecclesiae? quid haereticis et Christianis? nostra institutio de porticu 
Solomonis est; nobis curiositate non opus est post Jesum Christum; 
nee inquisitione post evangelium: cum credimus, nihil desideramus 
ultra credere: hoc enim prius credimus, non esse, quod ultra credere 
debemus/' Et Justinus Martyr ad Graec. : '£ra^«v /xarcfc ex rfi» 
Wptnipwim* ra ruv <pi\off6<puv vpuv sXriXsyxrai <x pay par a -ra<r?jg ayvoias xai 
avarris pav'evra wXtpv). Philosophos vocat idem Tertullianus, "haere- 
ticorum patriarchas/' atque eadern pene Jerem. [?] lib. ii. cap. xxxvii. 

III. Sed testimonia coacervare instituti nostri non est Non de- 
fuisse viros magnos, sanctosque, qui ad versus hujus atque praeteri- 
torum aliquot seculorum opinionem et praxim, suffragium tulerunt, 



460 DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. [LIB. VI. 

sat erit indicasse. Quid ipse in causa Lac sentiam, brevi dicam; 
brevius forsan, quam res tanta dici debeat, cum ob multas rationes 
anhelans in finem operis praeceps ruat oratio. 

IV. In doctrina scripturarum duo consideranda veniunt; primo, 
ipsa veritas divina ; deinde, enarrationis seu expositionis istius veri- 
tatis modus. Quaenam sit veritatis ipsius natura, utque nihil com 
mune cum vulgata pliilosopbia habeat, antea ostendimus. Modus, 
quo e sacrario mentis divinae in iis veritas ista traditur et exponitur, 
perpendendus restat. Eum vero varium esse, et <3-oXu<ro/x/Xov, norunt 
omnes, qui Dei voluntatem in verbo suo revelatum nosse curant. 
Necesse est confiteri, nullibi pene regulas et methodos istas, quas in 
doctrina seu scientia ulla systematice docenda usurpandas jubent 
rationes omnes logicae, in iis observatas esse. Prout igitur doctriua 
ipsa, quae fid em et obedientiam peccatorum respicit, ex pura puta 
revelatione emanavit, e sinu scilicet Patris per unicum Jesum Chris 
tum egressa, ita modus illam enarrandi seu exponendi per Spiritum 
Sanctum, tyei quodam divino singulari gaudens, alius plane abs eo 
generis est, eique satis dissonus, qui rebus, et scientiis mere humanis 
docendis aptus forsan est et idoneus; qui saltern ita plurimis vide- 
tur. Hoc nos docet apostolus: 1 Cor. ii. 4-7, Ka/ 6 Xo/o$ pov xai rb 

fj,ov ovx sv waGo?; avQpuvivqs ffotpfcts Xoyoig, dXX' sv &<ffoBsi%ei TLvsv- 
s xat t)vvd{Lsu$' iva q vidng vp,Zv w r\ sv tiotpiq avQpuiwv, aXX' ev 

Qsw. 2o^/ai/ dz Xa?u>D,asi/ h roTg re\eioi$ m 6o<piav ds ou rou 
rovrov, ovds <rw af>%6vruv rov atuvos rouroy, ruv '/carapyov/Asvuv 
XaXoD^agv aoptav ©soD sv [wtirripiu, rqv cUrtte*xftyU/*3*t}K Quern locum 
superius enarratum inveniat lector. Consulat etiam, Eph. i. 8, 9, 
17-19; Col. i. 27, 28, ii. 2, 8, 9. 

V. Cum itaque hffic fuerit veritatis evangelical, atque ejus in 
sacris Scripturis expositionis ratio, duo esse inter alia videntur, veri- 
tati ipsi satis incommoda, quse in earn e vulgata pbilosophia irrep- 
serunt. Hinc enim primo prodiit veritatis spiritualis varie et ffo/x/- 
Xwg h airodstfyi mfyutnf revelataa, in ordinem systematicum, et seriem 
rs%vixZ)$ methodicam dispositio ista seu compactio, quaa in scholis et 
ecclesiis ubivis obtinet. Consortio, inquam, philosophias vulgatas 
cum theologia inauspicato inito, ortum suum debent systemata pene 
omnia theologica, loci communes, atque id genus propositionum cre- 
dibilium farragines alias. Deinde sub accuratioris doctrinas prastextu, 
veritatis divinae articuli, seu propositiones credibiles e Scripturis col- 
lectae et excerptae, atque in formulas istas digestae, terminis et noti- 
onibus philosophicis mistae, enarrantur. Ex hisce duobus theologia 
quaedam philosophica oritur (quae in aliquorum scriptis ad theolo- 
giam propius, in aliorum ad philosophiam accedit), qua doctrina 
evangelica a sublimitate sua spiritual! dejicitur, et amplitudinem 
suam ccelestem amittit Istiusmodi est theologia, quam doctorum 
Lominum plurimi in qualibet Christian orum secta decent et profi- 



CAP. VIII.] DE PHILOSOPHIC CUM THEOLOGIA MISTURA. 461 

tentur. Hinc fit, ut nullus sit veritatis evangelicse articulus, quam- 
vis in se planus, obvius et intellectui fidelium expositus, cujus etiam 
vim et efficaciam spiritualem experiuntur sancti omnes, qui com- 
munionem cum Deo in Christo colunt, quin, si a viro aliquo philo- 
sophice docto accurate et &xpi£u$ enarrandus suscipiatur, illico iis 
terminis, notionibus, rationumque momentis, sen minutiis potius, ita 
praspeditur, ut frustra ilium intelligere vel capere, nisi esset peripa- 
tetice eruditus, ipse Paulus apostolus contenderet. 

VI. Hanc disputandi subtilitatem inter antiquos philosophos, unde 
factum fuerit ut veritatem nemo percipere potuerit, meritb olim risit 
Lucianus in Menippo [Ngxuo.wavr/a] 4; postquam incertissimas eorum 
sententias salse exagitasset, addit, Kai <rb vdvruv dsivuv aro-rwrarov, on 

ruv svavrturcuruv gxaffrog avruv "h'zyuv, ffpodpa vtxuvrai; xa/ 
sKopifyro, £<frs p^rs rti %zp(j,bv TO avrb T^ay/xa Xlyovr/, 
^u%puv, avriX'sysiv ej^eiv, xa/ raOra, sJdora ea,<p£>$, u$ ovx. civ KOTS 
tin *<*} -4/u^oi/ sv ravTti %pc'vw* — " Et quod absurdorum omnium maxi- 
me fuit absurdum, de contrariis unusquisque quum diceret, invinci- 
biles admodum rationes ac persuasibiles afierebat; ut nee ei, qui 
calidum et frigidum idem prorsus esse contenderet, contra quicquam 
hiscere potuerim ; atque id, quum tamen manifeste cognoscerem, fieri 
nunquam posse, ut eadem res calida simul frigidaque sit/' Mali ideo 
Lujus ortum et progressum paulo altius repetere placet 

VII. Cilm primum evangelium in mundo praedicatum fuit, ejus 
professores id sibi negotii dari arbitrati sunt, ut fide, et charitate 
illius virtutes annunciarent, qui illos ex tenebris vocasset et in miri- 
ficam suam lucem transtulisset. Divitiarum gratise divinaB, qua jus- 
tificati fuerunt per sanguinem Christi, et ab ira ventura liberati, 
celebratio, amoris ineffabilis Jesu Mediatoris in opere redemptions 
admiratio et contemplatio, exempli illius in omni sancta obedientia 
et vitaB sanctimonia imitatio assidua, quaque ope Spiritus Sancti 
*\ovffius effusi ei indies conformes magis redderentur, mutua inter se 
dilectio, bonorum operum inter homines utilium studium, cultus 
Dei in spiritu et veritate secundum normam evangelii, et institu- 
tionum Jesu Christi sirnplicitatem observantia, illorum religionern, 
et in religione colenda studium operam et rationem absolverunt. 
Spiritu Dei ductis, et verbo fretis magna agere et pad ad voluntatem 
Christi sapientia erat, vita, et religio. Neque unquam destitue- 
bantur gaudiis aut consolationibus spiritualibus et ineffabilibus, sta- 
tui et conditioni, in qua erant, necessariis. Haud rnultum vero 
temporis ab initio prsedicationis evangelica? effluxerat, cum impii 
homines, et dsipQappevoi rbv vovv, illius impulsu, qui in mentes homi- 
num tenebris spiritualil)us obsessas dominatur, veritatem ccelestem 
varie torquere et pervertere inceperint. Cum enim ipsi carnales 
fuerint, atque idcirco fieri non potuit, quin spiritualia iis essent stul- 
titia, in secularem quandam sapientiam doctrinam evangelii perver- 



462 DE PHILOSOPHIC CUM THEOLOGIA MISTUKA. [LIB. VL 

tere sunt conati. Hinc Christum ipsum nonnulli umbram, phan- 
tasma, id earn, merum hominem, hominem spiritualem deificatum, 
etiam solem esse somniarunt ; fidem vero nudam rerum spiritualium 
notitiam, aut scientiam, vel etiam perfectionis fanaticaa opinationem 
vanam. Atque base illi quidem fingebant, neque " Patrem neque 
Filium cognoscentes." Etenim istiusmodi hominibus cum spiritu- 
alia <mu/Aar/?£w£ intelligere non possint, animis suis morem gerere 
sensus pbilosopbicos sacris literis affigendo, solenne est. Virus hoc, 
vivis adhuc apostolis, saltern eorum nonnullis, paulatim serpere cce- 
pisse testatur ipsa sacra pagina, cui suffragatur illorum temporum 
historiarum quod superest. Illorum autem auctoritati impar, in 
prime illo adversus veritatem insultu illico succubuit Satanas. Sub- 
lato autem sacro apostolorum et evangelistarum choro, corrumpendi 
veritatem evangelicam, iterum opus aggressus est, non sine successu. 
Quod scilicet in oppugnatione nunquam potuit, in defensione veri- 
tatis sensim obtinuit. Etenim postquam hominum wrb Hvsvparog 
ayiou infallibiliter pspopevuv generatio in terris esse desiisset, in manus 
virorum omni seculari sapientia instructissimorum pervenit veritatis 
patrocinium. Horum erant Clemens, Origenes, Tertullianus, alii- 
que innumeri. Istis, cum iis armis, qua3 carnalia non sunt, verbo 
scilicet, et Spiritu Christi adversus veritatis hostes uti non sufficeret, 
placuit etiam rationibus aggredi e doctrina seculari petitis. Cum- 
que viderint hsereticos, quos vocarunt (cum plane philosophi fuerint 
Christianum nomen mentiti), aliorsum, qiiam oportuit expressa sacrae 
Scripturoe verba trahentes, novis vocabulis in expositione veritatis ex- 
cogitatis, & dolorum et fallaciarum latebris eos extrahere tentarunt. 

VIII. Accidit autem temporis progressu, ut argumenta ista philo- 
sophica, quae in veritatis defensione viri docti usurpaverant, atque 
termini et vocabula, quibus hunc vel ilium veritatis divinaB articulum 
enunciaverant. pro necessariis religionis Jesu Christi partibus essent 
habita. Adhuc autem nulla fidei confessio methodica in ecclesiam 
irrepserat, illius credendorum compendii prseter aliquam partem, 
quod vulgo symbolum apostolorum nuncupatur. Sy sterna, aut cor 
pus theologicum, seu catechismum methodice dispositum, et philo- 
sophice ornatum, nullum adhuc fideles admiserant. Sacra Scrip- 
tura sola norma erat controversias dirimendi, et docendi populum; 
tantum vana traditionum opinatione, abs ejus instructionis Spiritus, 
qui credentibus in ilium finem per Jesum Christum promissus est, 
exspectatione nimis fuerunt abducti. Indies autem inter viros doctos 
crevit philosophica, seu sapientiam secularem, cum theologicis mis- 
cendi prurigo. Prassertim ruere in perniciem istam, postquam donis 
spiritualibus destituti, aut illis haud satis fisi, prseter doctrinam secu 
larem nihil habuerint, quo inter amicos eminerent, aut opprimerent 
adversarios. Nullum non seculum malo huic, revera fundi ecclesi- 
astici calamitati, notabile aliquod incrementum dedit. Dum itaque 



CAP. VIII.] DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. 463 

nova vocabula, et loquendi phrases aliqui excogitaverint, alii argu- 
tias, et philosophice arguendi modos adhibuerint, fuerintque, qui 
nodes nexusque dialecticos, quibus veritatis adversaries stringerent, 
invenerint, plurimique verba, quibus Spiritus Sanctus in exponenda 
veritate supernatural! utitur, in sensum e£urixov et philosophicum 
detorserint, sanctissima et spirituals doctrina Jesu Christi sapientia 
seculari varie corrupta est et pene amissa. 

IX. Non aliter vir doctissimus Apollinarius in schisma prolapsus 
est, et notam severiorem ecclesise, quam, cum esset disputator acer- 
rimus, nimium in veritatis defensione subtilitatibus philosophicis 
indulgendo; prout refert Acacius Berceae episcopus, Epistola ad Cyril- 
lum Alexandrinum, quce actis concilii Ephesini inseritur. TV y&p, 
iriquit, wvrjffsv ' Atfo\\ivdpiog o AaoS/xsyg efg £11 sv roTg sfAnpoedsv o 
ayuvitfrris o virsp rq$ bpQqi; <riffr£u$ xparai 
(bine prima mali labes) Sapffqffas kavrov ry 
ysiv e% anopiov <ffopov$ nvag rtj xaOapa xai &()6\<fj TOV Xp/tfroD 
<ffapsff'/.£'jaff£v sv roTg ff%iff/j,arr/,of'$ SUVTOV irapa, rip xaQoXov sxxXqfftq \oyi6- 
Sqvar, — " Quam enim utilitatem insignis ille disputator Apollinarius 
Laodiceus in ecclesiam attulit; dum veluti unus e principibus de 
recta fide ad versus fidei hostes depugnat? An non, dum SUSB sapi- 
entise nimium fidit, dumque ex inviis planeque impermeabilibus, 
quosdam meatus et quasi vias, incontaminatam simplicemque Christi 
fidem introducere nititur, id tantum conatu suo consequutus est, ut 
ipse ab universa catholica ecclesia inter schismaticos haberetur?" Si 
eadem religiosa veritatis ccelestis «5XaCg/a, quae ecclesiam diebus 
Apollinarii, acerrimi pro vera fide disputatoris tenuit, in sequentibus 
seculis viguisset, non adeo deformem, hiulcam, mistam, impuram doc- 
trinam loco theologiaB evangelicse unquam admisisset, qualem postea 
amplexa est; sed ausim dicere, defectionem istam in religionis Chris 
tianas professione, quam gementes lugent fidelesomnes, ortum suum 
et progressum, philosophise Gentilium cum theologia misturae de- 
bere. Postquam enim ea in scholis Christianis locum occupaverit, 
magna ex parte cessavit inter plurimos bona Dei in Christo scientia, 
prout a Spiritu Sancto docetur in mysterio evangelii. Praesertim 
autem malum hoc fatale omnia veneno suo sacra infecisse comperie- 
tur, postquam philosophia peripatetica, quse per aliquot secula ne- 
glecta jacuerat, bonarum literarum studiosis placere cceperit. Ea 
vero per Arabes Muhammedanos excitata, et exculta, dicto citius 
invasit Ghristianum orbem. Etenim philosophia ista praesertim 
prout ab Arabibus exculta est, ad subtiles disputationes ingenerandas, 
et perennandas de qualibet re lites, rixas et controversias, maxime 
apta est et idonea. Ilia freti, scholastic!, theologiae evangelicae om- 
nem fidem pene palam abrogantes, philosophicam et barbaram artem 
seu scientiam ejus loco introduxerunt. " Enim vero, quis sano 
judicio dubitare possit, plerasque notitias genuine scholasticas, non 



4G4< DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTUKA. [LIB. VI 

nisi puras abstraetiones esse, depuratasque Aristotelicse metaphysics 
eliquationes, quandoquidem de rebus supernaturalibus agatur?" in- 
quit Cornel. Jansenius Yprensis, in Augustino suo, torn. ii. col. 19. 
" Isti," ideo, ut recte Verulamius in novo organo, " praaterquam 
qubd theologiam" (satis pro potestate) " in ordinem redegerint, et in 
artis foraiam effinxerint, hac insuper effecerunt, ut pugnax et spinosa 
Aristotelis philosophia corpori religionis, plusquam est par, immisce- 
retur." Et in omnibus prsetenditur nomen Aristotelis, cum tamen 
potius pravos sequantur interpretes et commentatores. Nam, ut 
taceam opera ejus, quaa primo ad Nelium quendam scepticum, ho- 
minem literarum ignarum haereditate pervenerunt, deinde devoluta 
ad Appelliconem Trium, qui exesos codices vendidit Sulla3 dictatori, 
ad nos corruptissime devenisse; Arabes, a quibus isti subtilitates 
suas hauserunt, omnis Grascitatis et Latinitatis ignarissimi, transla- 
tionibus usi sunt ex Latina in linguam Arabicam, indoctis et rudibus, 
quaa ex presso et arcto ejus dicendi genere, nullum sanum sensum, 
pluribus in locis retulerunt. De iis omnibus Erasmus : " Optarim," 
inquit, " frigidas istas argutias amputari prorsus, Christumque ilium 
simplicem ac purum restitui, penitusque humanis mentibus inseri." 

X. Verum quidem est, illos sacrarum scripturarum libris usos 
fuisse ; atque, qua3 in iis continentur, vera esse omnia confesses. Ve- 
runtamen philosophia ista peripatetica penitus imbuti, et disputandi 
seu prurigine abrepti, seu scotomate percussi, istinsmodi theologiaa 
corpus, quod aiunt, confecerunt, quod sanctissimam Jesu Christi 
religionem neutiquam exhibeat. Totum inter istos homines ac phi- 
losophos antiques discrimen in eo positum est; quod inter libros, 
quibus in scientia sua expolienda usi sunt, etiam sacras scripturas 
admiserunt, quas ignorarunt veteres peripatetici. Unde scholasticos 
multi potius philosophos appellandos censent, quam theologos, inquit 
Beatus Rhenanus, Prsefat. ad Tertull. " Cum," ut recte idem Jan 
senius in torn. ii. col. 184, "praeter nonnullas Aristotelicae philoso- 
phia3 tricas, aut ineptias, e classibus dialecticis in theologiam im- 
mistis, nihil omnino novi protulerunt." Graviter de hisce queritur 
Erasmus PraBfat. in Hilar. " Fidei," inquit, " sym'bolum in scriptis 
potius, quam animis esse coepit, et tot pene erant fides, quot homines; 
creverunt articuli, sed decrevit sinceritas; efferbuit contentio, refrixit 
caritas. Doctrina Christi, quaa prius nesciebat Xoyo/Aa^/av, coepit 
a philosophic prsesidiis pendere. Hie erat primus gradus ecclesise 
ad deteriora prolabentis. Tandem res deducta est ad sophisticas 
contentiones, articulorum myriades proruperunt/' Et fatetur Tri- 
themius, ab eo tempore, quo scholasticorum disputationes vel potius 
dubitationes regnare cceperunt, sacram theologiam a philosophia 
seculari fcedari et contaminari coepisse. 

XL Cum verb Deo placuerit initio reformationis ecclesiarum ali 
quot Europaearum seculo superior! tentatse, lumen et veritatem suam 



CAP. VIII.] DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. 465 

in simplicitatis evangelicae praedicatione emittere, nihil pene erat in 
tota ecclesia apostatica, quod seque piis et bonis viris odio erat et 
abomination!, ac theologica ista scientia, quae turn temporis in 
scholis et academiis dominabatur. An in ipsis ecclesiarum reforma- 
tarum scholis, atque inter omne genus viros doctos, ilia ipsa theologia 
philosophica, denuo locum suum recuperaverit, necne, penes alios 
judicium esto. Addam, quae habet vir doctissimus Johannes Dru- 
sius, ad 2 Pet. ii. 22, ad verba ista, " Canis re versus ad suum vomi 
tum/' " Canis ad vomitum redit," inquit, " qui redit ad id, quod 
primi reformatores evomuerunt. Ea est theologia scholastica, quam 
qui sectantur, veram negligunt, hoc est, verbum Dei; unde omnis ve- 
ritas Christiana, et ea ipsa, quam scholasticam appellant, mixta fer- 
mento humano, sic ut tarn pura et sincera non sit, quam esse debeat. 
Quando tandem haec reformabuntur? nam ante non erit pax in ecclesia. 
Utinam qui ad divina aluntur, aliter studia sua instituerent ; et spretis 
his tricis serio se darent ad studium linguarum praecipuarum, et ad 
lectionem textus sacri. Quod si fieret, haberemus theologos, quales 
optare magis, quam sperare debemus; usque adeo verbum Dei sor- 
det in oculis vulgi. Multi, quod enarrant populo e suggestu, non 
intelligunt: tantum ex commentario sapiunt, quo nihil miserius aut 
magis fugiendum ei, qui verum pabulum animse quaerit." Et, " Sus 
lota:" " dici potest de eo, qui lotus (nam reformatio est quasi lotio 
quaedam) se in luto sophistico rursum volutat, magno juventutis 
et ecclesiae malo: nam unde, quaeso, haec dissidia, nisi ex illo luto? 
ad vomitum redit, qui nunc iterum in academias revocat introdu- 
citque theologiam scholasticam; panem ilium, qui procedit ex ore 
solius Dei, miscens cum ferrnento philosophorum. Hi simplicitatem 
credendi convertuut in curiositatem et subtUitatem disputandi; 
quaestiones novas quotidie excogitantes, quarum pleraeque inutiles 
sunt, prophetis et apostolis olim ignoratae, quae tamen augent nume- 
rum disputantium, qui Christianum orbem hodie replent." Haec 
ille. Audiatur etiam auctor libri cui titul., " Onus Ecclesiae." 
"Pagani," inquit, " evangelicam normam destruere quaerunt; ideo 
diabolus instigat doctrinam Christianorum paganicis auctoritatibus 
fulciri, ac principiis fidei dogmata Gentilium commisceri, ut tandem 
veritas evangelica, per sophisticos dolos e medio suffletur." Quibus 
concinit illud Erasmi, " Ornnia pollicentur felicissime rem successu- 
rain. Unus tamen scrupulus habet animam meam, ne sub obteutu 
priscae literatiuae caput erigere tentet Paganismus." Verum ao-' 
v-r/Jis 0?J ytyovsv ovru. Modus iste res spirituales docendi philoso- 
phicus, ab evangelio alienus est. Primi etiam post apostolorum 
tempora Christiani eum penitus ignorarunt. Consulantur antiquis- 
simorum Christianorum scripta, non eo modo illos ^loXoyftt^iwt trac- 
tasse, quo recentiores, invenientur. Illud autem in omni genere 
optimum, quod antiquissimum. 

VOL. XVII. SO 



466 DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. [LIB. VI. 

XII. Deinde, est in veritate spiritual! nativa et ccelesti sua hac 
luce fulgente $s?6v r/, quod hominum mentes in sui admirationem 
rapit, cogitque. InefFabili quadam gloria et splendore se in corda 
hominum insinuat, et conscientias penetrat. Plenitudinem, ampli- 
tudinem, sen libertatem inerrabili efficacia comitatam habet. Hisce 
consistit verae theologiaB vita, animaque. At vero honim omnium 
sensum, vim, et energiam miris modis obscurari, labefactari, minui, 
cum notionum, terminorumque philosophicorum catenis onerata, 
laqueis irretita incedere cogitur theologia, queruntur pene omnes, 
qui ea uti vellent tanquam unica norma sanctam communion em in 
Christo, cum Deo coiendi. Amitti, inquam, hoc modo spiritualem 
istam in conscientias hominum efficaciam aut auctoritatem summam, 
atque amplitudinem coelestem et spiritualem, quaB veritatis evange- 
licse pure et illibate traditae, individuae comites esse solent, facile 
sentirent, confiterentur etiam omnes, nisi plurimorum mentes insu- 
perabilibus praejudiciis occuparentur. Hinc spirituals sapientiaB loco, 
nescio qua3 sterilis et arida sententia substituitur; cujus notitia et 
peritia summa imbuuntur saepenumero homines impii, infideles, 
carnales, mundani, et abs omni salutari Dei in Christo cognitione 
alieni. Id etiam quotidie evenire videmus ; pessime scilicet obscurari 
rerurn evangelicarum naturam spiritualem, dum docti et acuti ho- 
munciones multum operis in eo ponant, ut illas accurate, methodice, 
et philosophice doceant. 

XIII. Porro: plurimos olim errores tanquam ex equo Trojano ex 
philosophia hac in ecclesiam irruisse, ex Tertulliano aliisque osten- 
dimus. Etiam, quicquid etiamnum de multis fidei articulis garriunt 
sophistse, e philosophia peripatetica prodiit. 

XIV. Rixarum etiam infinitarum, atque inutilium disputationum 
materiam vulgatam philosophiam affatim suppeditare, res ipsa cla- 
mat. Hac freti homines acuti et dicaces, 

» Statum lacessunt omnipotentis Dei 

Calumniosis litibus. 
Fidera minutis dissecant ambagibus, 

Ut quisque est lingua nequior. 
Solvunt ligantque quaestionum vincula 

Per syllogismos plectiles." 

Quae de philosophis antiquis olim cecinit Prudentius Apotlieos. Hym. 
in Infidel. Multa autem miscent ubivis, quse vix ipsi intelligent, qui 
iis utuntur. " Puderet me dicere non intelligere, si ipsi intellige- 
rent, qui tractarunt," inquit Melchior Canus, Loc. Com. lib. ii. cap. vii. 
Notatu etiarn dignissima est doctissimi Vivis fv<rra<r/£, et querela ei 
fundata in lib. xviii. Aug. de Civitate Dei, cap. xviii. "Tlieologi," 
inquit, " magno conaensu docent, soli Deo competere ex nihilo all- 
quid creare. De quo multa Thomas, cujus arguments infirmat 
Scotus, ut sua confirmet, quas labefactare conatur Occamus, ut sua 



CAP. V1TI.J DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. 467 

figat, at ista quoque Petrus Aliacensis luxat, neque adeo vel ludunt 
in re seria, vel affectibus et factionibus suis cogunt rem coelestem 
subservire. Qui mores possint emendari, qui sedari et tolli pravi 
affectus, quid fieri denique ex doctrina dissidiis agitata et tracta, 
versaque sursum et deorsum pro libitu affectuum humanorum, con- 
cussa machinis tarn pertinaciter litigantium?" 

XV. Hinc ortum ducunt, atque astern 33 efficiuntur lites theolo- 
gicse; quaa facile omnes sine dubio dirimi possent, si uni verbo divino, 
et Spiritui Sancto in eo potenter loquenti, homines (pudet dicere) 
Christiaui, saltern professione tenus, se in fid em et directionem de- 
derent. Dum vero omnis pene omnium hominum sapientia, qui res 
religionis curant agitantque, philosophia hac penitus inficitur, si non 
ipsissima hsec philosophia sit, perennantur controversias, et dissenti- 
entium quamvis in rebus minimi momenti reconciliatio impossibilis 
redditur. Hinc librorum maximorum, et disputationum, de rebus, 
assertionibus, terminis, quorum omnium nihil unquam audiverat 
Christianus orbis, nisi forte fortuna in mentem venissent Aristoteli, 
bibliothecaB theologies plenaa sunt. Quasnam vero inde malorum et 
turbarum Ilias prodiit, uon hujus loci est exponere. 

XVI. Verissime et gravissime in hanc sententiam plurima non 
ita pridem de doctrina Trinitatis agens scripsisset D. Hoornbeekius, 
Socin. Confutat. lib. ii. cap. iv. sect. 3. " Quibus," inquit, " obsecro 
terminis, aut notionibus, spSarevovTss rem nobis sua profunditate 
avpoairov, plene ac plane explicare tentemus, phrasibus, aut dis- 
tinctionibus nuper in schola natis ? potissimum ciim omnes termini 
logici, aut metaphysici, quibus hac in re solemus uti, ex rebus inferi- 
oribus, earumque consideratione et collatione per nostri intellectus 
operam formentur; istius autem mysterii nullum in hisce exemplar 
sit. Nee usitati termini ad hoc explicandum videntur satis propor- 
tionati, aut apti; a quibus eo etiam religiosius abstinemus, quod ut 
quotidie alii et alii de novo reperiuntur, pro inventts semper novis, 
vel factis distinctionum generibus, ita annon quoque hie commodior 
aliqua distinguendi notio exstrui possit, haud immerito dubitemus. 
Saltern gradum suspendere, extra periculum videtur. Neque facile 
credimus, veteres eo minus hie sapuisse, licet ii recentes nostras dis 
tinctionum formulas ignorarint. Prasterea et videmus, dato distinc- 
tionis aliquo genere, mox acriter de hoc disputari, missa saBpe rei 
summa, atque in praejudicium veritatis, audaciils et inanius saepe 
quam certius." Ita est; lis litem generat, distinctio distinctionem ; 
quique omnes sibi tenere visus est, nequidquam ultra eos sapit, qui 
nullam. Hinc factum esse gravissime admonet Jansenius Yprensis, 
" ut revera plerisque Christianis, scientia receutioris theologiaa ad 
nihil pene serviat, nisi ut sensu diversa diversorum suis apta cupidi- 
tatibus noscendo et sequendo, deposita Christiana simplicitate ver- 
Biitiores, et probitate nequiores fiant/' Angustin. torn. ii. col. 22. 



468 DE PHILOSOPHISE CUM THEOLOGIA MISTURA. [LIB. VI. 

XVII. Sed nolo ego diutius hisce immorari. Dabitur forsan in 
tolerantia Dei opportunitas, qua de vero usu, et instauratione philo 
sophic pluribus agam ; paucis ideo hie finiam. 

XVIII. Qui contentionum et rixarum, quaa inter Christiana? re- 
ligionis professores, tanto strepitu, tantis animorum motibus, odiis, 
exacerbationibus, tantoque sanctissimi nominis Jesu opprobrio, et 
evangelii scandalo ubivis agitantur, origines, occasiones, et causas, 
odio procul, amore etiam et studio partium investigarunt, oppido 
pauci fuere : — 

" Numero vix sunt totidem quot 
Thebarum portae vel divitis ostia Nili." — Juv. Sat. xiii. 20. 

Fraejudicia inveterata, quae seculi rationes pepererunt, alio mentes 
hominum divertunt. Qui vero dissidia et lites inter partes compo- 
nere, per mutuam rigoris opinionum remissionem, et cessionem ten- 
tarunt, diu est, quod, operam et oleum se lusisse, iutelligere possent. 
Justissimo Dei judicio, contentionum harum vanitati homines sui 
plenos, quoniam nollent se simplicitati et puritati evangelii sub- 
mittere, tradenti, funestissimum hoc malum, nonnulli ascribunt, ita 
tamen, ut ipsorum hominum tenebras, prsejudicia, affectiones et con- 
cupiscentias pravas, earum omnium causam immediatam et vitiosam 
esse, asserant. Supposito autem justo Dei judicio, hominum peccatis 
id commerentibus, affirrnant, medium praBcipuum teterrimos istos 
errores, qui ubivis scatent, in ecclesiam Christi inferendi, atque illos 
circa aliaque perennandi Jites, misturam istam fuisse, de qua agimus 
philosophiaa ciim Platonica3, turn Peripateticae, cum doctrina evan 
gelii. Ex horum hominum sententia, donee excusso hoc confusionis 
Babylonicas pulvere, ad sirnplicitatem evangelicam redeuntes, Chris- 
tiani sapientes fieri per "Spiritumrevelationis in mysterio evangelii" 
unice contenderint, frustra erit abs ea pugnandi et rixandi vanitate, 
qua ubivis exercentur, liberationis spes aut exspectatio. Hx>c, inqui- 
unt, illud est, quod tarn nefarie inter se commisit Jesu cultores; 
quodque omnium separationum et schismatum fons est. Hinc theo- 
logiam in artem o^uandam spinosam et perplexam, seu scientiam, 
quam sine ulla Spiritus Sancti ope, aut lucis spiritualis communica- 
tione non secus ac alias artes secuti, homines pravi discunt, mutatam 
esse dicunt. Ejus autem theologis3 studio, mentes studiosorum a, 
verse sapientise, per ficlem, preces, meditationem in verbo Dei assi- 
duam, et obedientiae evangelic.aB sanctam praxim, disquisitione divi- 
nitus instituta, averti quiritantur. Theologiam ideo evangelicam ab 
omni philosophic mistura absolute separari debere autumant. Homi- •• 
num vero mentes ab inveteratis prasjudiciis, quorum nexibus tenentur, , 
liberare, et sapientiam istam -^evd^vu^ov, qua3 magnam partem erudi-j 
tionis istius, cujus opinatione vana tantopere se effert doctorum turba, ' 
constituit, radicittis evellere, Spiritus Sancti solius opus esse, quod| 
potentias sua3 exsertione efficaci eum demum effecturum affirmant. > 



CAP. IX.] DE THEOLOGIZE STUDIO. 469 



CAPUT IX. 

De studio theologiae seu Scripturarum. 

I. NATUKAM, ortum, progressum, et ampliationem variam theolo 
gies, sen doctrinse de Deo, voluntate illius, ac obedientia nostra 
ei debita, pro instituti nostri ratione exposuimus. Habitum etiam 
mentis seu intellectus, quo doctrinam istam rite percipimus, totum 
hominem in usu ejus salutari dirigentem, aperte, et uti spes est, ad 
mentem Spiritus Sancti explicavimus. De studio theologias, et quo 
modo quis theologus evangelicus evadat, ultimo hoc in loco paucis 
disquirere statuimus. Eum autem solum theologum proprie dici, 
qui cum in mysterio evangelii salutariter sapiat, donis spiritualibus 
insuper eatenus est instructus, ut possit alios ejusdem mysterii cog- 
nitione instituere, ad gloriam Dei, et laudem gratis Christi, pluribus 
antea ostendimus. 

II. Hoc autem fine proposito plurimos excidere videmus, cum 
ratio male instituta nullum exitum invenire possit. Pervulgatam 
viam studiorurn, et methodum nolo ego hie loci exagitare, aut in- 
sectari. Qui in iis persistunt idoneos habent auctores facti suL 
Professorates in scholis et academiis theologicis, qui philosophicam 
istam veritatis spiritualis exponendse rationem, quam superius enar- 
ravimus doceat, utilitatem magnam esse; majorem, quam vulgo est, 
esse posse, censemus. Directiones, vias, methodos theologica stu- 
dendi et tractandi, quas ediderunt multi eruditione celebres, quam- 
vis invicem sibi saapissime repugnantes, obstantesque, excutere, ad 
nostrum propositum haud pertinet. Non omnes omnia asque sapi- 
mus. In quo studio aliqui damnum facerent, uberem profectum se 
recipere alii profitentur. Qua3 vero in earum ullis tenebris, rixis, dis- 
putationibus, opinationibus vanis, prsejudiciis, quibus ad unum pene 
omnes, qui theologiaa studio nomina dedimus, intricamur, aut ansam 
praabent aut fomitem, rejicienda esse, spero, omnes judicabunt. 

III. Ad Lesbias et arbitrarias aliarum artium et scientiarum re- 
gulas, spiritualem veritatem seu theologian! exasciandi, et dedolandi 
studium alibi rejecimus. ©g/oi/ n continet doctrina haac, quod re- 
pagulis istis coerceri non vult. Libertatem et lucem aliam intellec 
tus, alia mentis principia et proposita, fines alios, aliasque cordis 
affectiones in sui cultoribus exigit theologia, quam quas artes et 
scientiaa seculares aut philosophic^ norunt, aut curant. Commu- 
nionem cum Deo in mysterio evangelii per Jesum Christum sanc- 
tipsimam colere, animas ad veritatum salutarium, quaa neque menti 
a natura insitaa sunt, neque ei per ilia objiciuntur, qua3 considera 
tion! et examini ejus rationali subsunt, vim et efficaciam spiritualem 
experiendam, excercere necesse habent, qui sapientia hac spirituali 
imbui vellent. Illuminatio cordis, spiritus sapientire communicatio, 



470 DE THEOLOGLE STUDIO. [LIB. VI. 

mysteriorum regni Christi, per Spiritum ilium revelatio, et ipav'epuffis, 
translatio e tenebris in mirificam Christi lucem, thesaurorum sapientice 
et scientise, qui in Christo absconduntur, participatio, quse omnia hor- 
ret philosophia, quaeque cultoribus ejus stultitia semper fuere, nudcO 
voces et pra3terea nihil, theologiam nostram pariunt et constituunt. 

IV. Noli ideo lector exspectare, ut hie librorum catalogum recen- 
serem, aut libros legendi methodum prsescriberem ; id alii utrumque 
dudum, multo cum judicio, nee minori vot.vam'yvutiiac fama prsesti- 
terunt; Gisbertus Voetius prsesertim in bibliotheca sua theologica, 
vir croXu,tta0&<rrarog, ob raram eruditionem, pietatem singularem, ac 
veritatis amorem nunquam satis laudandus. 

V. Sed non eo tendunt quse molior. Professor! s theologici munus 
ego neutiquam sustineo; neque aliorum in studiorum ratione aut 
methodo instituendi cura mihi incumbit. Odi scholarum strepitus 
et sophisticam. Domi, Deo ita gratiose disponente, et apud me 
ipsum vivo. Id ago, si quo modo domus fidelium inservire commo- 
dis possim. Pauca ideo sunt, quse piorum studiosorum meutes in 
veritatis coelestis, cujus naturam exposuimus, indagatione, promovere 
possint, quas de studio theologise addenda habeo. lis vero, ut, quo 
tendimus, perveniamus, qusedam sunt praemittenda. 

VI. Primo ideo advertat lector, me non aliter vocabula ista seu 
nomina theologise et theologorum hie intelligere, quam secundum 
principia superius posita et confirmata ea accipi debere ostendi. 
Scientiam quandam, atque certum genus hominum ea instructorum, 
disputatione hac nostra haud denotant. Omnes fideles Christian! 
theologi sunt; cum scilicet iis omnibus lumen salutare evangelii sit 
indultum. Discrimen, quod inter eos reperitur, graduum est. Etenim 
donorum spiritualium inter fideles per Spiritum Sanctum distributio 
plane est arbitraria. " Operatur in omnibus naGac, /SouXgra/," 1 Cor. 
xii. 11. Hinc omnis inter se theologorum differentia pendet. Idem 
lumen salutare omnibus inest. In illud indies " transformantur a 
gloria in gloriam per Dominum Spiritum." xapfapara autem varie 
iiscum per eundem Spiritum communicata, ingens dant inter hosce 
theologos discrimen. Theologia itaque, quantum habitum intellec- 
tualem salutarem, seu lumen spirituale mentem renovans et in irna- j 
ginem Christi, qui lux est, transformans denotat, omnibus et solis j 
fidelibus propria est. Quse ad luminis istius augmentum, habitus | 
confirmationern, adeoque intellectus elevationem spiritualem, et per- 
spicuam objecti salutaris modo debito perceptionem, atque veritatis 
cognitaa enarrationem seu declarationem spiritualiter efHcacem per 
tinent, quibus inter theologos discrimen omne consistit, ilia sunt,, 
quse in studio theologise prsecipue promovere curamus. 

VII. Dona ilia Spiritus gratuita, quse lumini salutari superaddita 
theologos evangelicos inter se varie distinguunt, duplicem in menti- 
bus hominum iis instructorum effectum producunt. Etenim primo, 



CAP. IX.] DE THEOLOGIZE STUDIO. 471 

cum fideles omnes adulti vi luminis salutaris, quod eis in conver- 
sione ad Deum infunditur (unusquisque enim illorum lux in Domino 
efficitur), radicalem et fundamentalem notitiam totius consilii Dei, 
de gloria sua in illorum obedientia et salute demonstranda habeant, 
quoniam spiritualium omnium sint capaces, atque ea salutariter per- 
cipere possint, notitiam illam, in veritatis quatenus a Deo revelatse 
et in sacris scripturis propositaB apprehensione, certiorem, clariorem, 
pleniorem, et distinctam magis reddunt. 

VIII. Distincta, inquam, expressa, fixa, solida scientia rerum spi 
ritualium in scripturis propositarum, ab iis dependet. Eorundem 
etiam effectus est judicium sanum et solidum, quod vera a falsis dis- 
cernere, atque veritatis articulos eo ordine disponere potest, quern 
ratio ea naturalis, quam ad invicem habent, requirit, 

IX. Secundo, Dona base sola bomines reddunt d/Saxr/xoug; illo 
rum enim virtute txavoi efficimur, ad alios, qua ipsi imbuti sumus, 
bona Cbristi cognitione instruendos. Cui autem base adsunt, boc 
est, lumen salutare mentem elevans et disponens ad salutarem veri 
tatis evangelicae perception em, atque dona ista Spiritus Sancti, quas 
lumen illud excitent, augeant, incendant, et veritatem in sacris scrip 
turis propositam distincte menti inserant, atque insuper idoneum 
redd ant ad aliis impertiendum illam Dei in Ghristo cognitionem, 
quam ipse gratiose adeptus est, is de quo agimus tbeologus est. 
Studium itaque theologiaB nihil aliud est, quam promovendi lumen 
salutare, et dona spiritualia, quibus sapientia hsec coelestis consistit 
in mente tbeologi conatus, ad normam verbi diviui institutus. Hoc 
ubivis nos docet ipsa Scriptura, 1 Cor xiv. 12; 2 Cor. iii. 5, 6, 18, 
iv. 6; Eph. i. 17-19, iii. 7, 16-19, iv. 15, 16; Col. i. 26, 27, it. 
2, 3, 7; 1 Tim. iv. 12-16; 2 Tim. iii. 14-17; 1 Pet. iv. 10, 11; 2 
Pet, iii. 18 

X. Tertio, TheologiaB usum in ministerio evangelii prsecipue consi- 
derandum proponimus. Ejus quidem notitia neminem per se sola 
constituit evangelii ministrum, xvpius ita dictum. Requiritur porro 
in theologo quocunque ad munus illud rite suscipiendum per elec- 
tionem et separationem ecclesiasticam solennis vocatio. Quod vero 
quis aptus et idoneus sit ad munus illud obeundum, e tbeologia est. 
Quamvis ideo ea sit illius natura, ut unusquisque, cui curse est vel 
Dei gloria vel salus propria, ei operam dare debeat, iis tamen modo 
peculiari illam promovendi et excolendi officium incumbit, qui alios 
in cognitione voluntatis divinaa instruendi studio tenentur. Si enim 
ii, qui in sacrum ministerii munus animos intenduut, serio apud se 
perpenderent, quale lumen ultimis hisce diebus, qua3ve dona spiri 
tualia, Domino Jesu plebi Christianas, seu plurimis e vulgo fidelibus 
gratiose largiri placuerit, e re sua esse sine dubio statuerent, totis 
viribus, summoque animge nisu " donorum spiritualium," qua3 ipsi in 
peculio liabent, proventum curare sedulo. Quod artes et scientias 



472 DE THEOLOGIZE STUDIO. [LIB. VL 

didicerint, quod philosophise et linguarum cognitione sint instruct!, 
quod rixando, disputandoque totos dies terere possint, vix sufficiet, 
quo exeat e contemptu, saltern ut in pretio ullo habeatur eorum 
ministerium. Non enim ista sunt de quibus, immediate cum ecclesiis, 
iis res est. Si qui ad sementem et messem faciendam operam alteri 
locaret, se navigandi aut bellandi scientia peritum esse gloriaretur, 
baud effugeret, quin conductori suo ridiculo esset et despicatui. 
Neque melius ei cedet unquam, qui seientiss secularis, et tricarum 
scbolasticarum confidentia inflatus, ^apiff/Aaruv spiritualium vacu.us, 
hospes in mysterio evangelii, se in populum Christianum docendi 
munus ingereret. Egrediuntur quotidie (quod dolendum) in vineam 
Domini " oratores novi, stulti, adolescentuli," qui cum bonas literas 
vix e Jimine salutaverint, vana tamen ob rationes frigidas et nihili 
scientise opinatione freti, se ruricolas idiotas sesquipedalium verborum 
strepitu percellere, et in officio facile continere, posse credunt. Cum 
vero ad opus ministerii fungendum deventum est, omni vera theo- 
logia, hoc est lumine salutari et donis spiritualibus destituti, adeo 
misere frigent, atque inepte se gerunt, ut iis omnibus, quorum in 
cordibus sunt vise Domini, quique, quid ea vita seterna, quaa in cog 
nitione Dei et Cbristi consistit, norunt, illico nauci sunt et despi 
catui. Hinc irse, rixse, dissidia, atque schismata proveniunt, quibus 
ut verae theologies studio, et pietatis praxi a ministris evangelii, non 
vi et armis obviam eatur, et officium nostrum, et tempus postulant. 

XL Hisce pro instituti nostri ratione praamissis, restat, ut ea, quae 
ad progressum utilem in studio theologisB faciendum necessaria esse 
videntur, breviter recenseamus. 

XII. Prim 6, Utrum necesse sit, ut artium et scientiarum com- 
inunium, quibus ad theologiae studium instructos accedere debere 
studiosos consentiunt docti omnes, mentionem facerem necne, animi 
dubius aliquandiu hsesi. Quid enim ea hue referam, de quibus nemo 
ambigit, qua3 nemini non sunt nota. Cur autem id facerem, toties 
quamvis factum, rationes non desunt : faciam igitur. Ea3 autem 
sunt grammatica, ad quam linguarum originalium peritiam refero, 
logica, et rhetorica. Quamvis enim absque harum notitia, hoc est, 
prout rs^viKug docentur, quis sapiens in mysterio evangelii fieri 
possit, cum tamen communia cum casteris scientiis, quibus istse in- 
serviunt, is modus doctrinam ccelestem tradendi et exponendi, qui 
in script uris observetur, multa habeat, utiles saltern eas esse judica- 
mus ad sapientiam istam promovendam, et progressus in ea peculiar! 
illo modo, quem proposuimus, faciendos. Alias autem eruditionis 
secularis partes, et ornamenta, non ideo silentio transimus, quasi e 
studio theologico in alia penitus ablegantes. Qnisque eis pro genio 
suo, ingenioque operam det, omnimodaB prsesertim historic. Com- 
municationum autem omnium conceptuum rationalium, scriptura, 
et sermo vocalis, modi sunt et media. Quicquid vero dicitur, quic- 



CAP. IX.] DE THEOLOGLE STUDIO. 473 

quid scribitur, quo conceptus ulli mentis rationalis enunciantur, fun- 
damentalibus nititur artium istarum communium regulis et princi- 
piis. Omne enunciatum ab iis deficiens, vel ab ipsa ratione deficit, 
aut ration! tenebras offundit et caliginem. Imb illa3 ipsae artes nihil 
aliud sunt, quam generalium quarundam regularum, quas in con- 
ceptuum rationalium per verba communicatione usurpandas rerum 
natura docet, quasdam delineationes. Res ipsae itaque, mentis sci 
licet rationalis conceptus verbis enunciati, quibus homines sensa sua 
enarrant, de rebus dubiis disceptant, atque sibi invicem, quse vera 
videntur persuadent, artibus hisce sunt priores. Cum autem nemo 
mortalium magis potest omnes vias modosque, quibus homines in 
mentis suaa sensus enunciatione utuntur, comprehend ere, quam omnes 
omnium conceptus rationales, quorum diversitas parit enunciandi 
discrimina. concipere, non possunt non esse valde utiles istse pluri- 
morum virorum sapientum per tot secula observation es, quse in arti 
bus hisce continentur. Porro : communium scientiarum istarum 
peritia, aut in illis excercitium mentis, earn in conceptibus suis for- 
mandis adjuvat, facultates omnes roborat, judicium intellectus con- 
firmat, res ipsas, circa quas mens et ratio versantur, ambiguitate et 
deceptionibus liberat, atque nudas, claras, distinctas earum naturas 
contemplationi sistit proponitque. 

XIII. Optandum sane esset, ut ii, quibus studiosae juventutis in- 
struendaa provincia obtingit, majorem curam, diligentiam, et pru- 
dentiam, quam vulgo in scholis et academiis fit, adhiberent, qua 
solidam in artibus hisce doctrinam, et peritiam utilem studiosi con- 
sequerentur. Certissimum enim est, superficial am et indigestam 
earum notitiam, quse tamen umbratili scholarum palestraB sufficiat, 
bonis ingeniis praBJudicio saepissime maximo esse, commodo et utili- 
tati nulli. Bevera, qui inter studiosos utilem ullam in artibus hisce 
communibus peritiam consequuntur, 

" apparent rari nantes in gurgite vasto." 

Omnes laudabiles in nonnullis conatus antevertit ignavia. Studiorum 
difficultates et aagritudinem pati nolunt. Omnem enim animi et 
ingenii laborem pertinaciter nonnulli aversantur, qui tamen, nescio 
qua stultitia ducti inter eruditionis candidates nomina sua referre 
non erubescunt. Tandem vero ipsi, atque ii, quorum interest, ut 
meliora prosequerentur, sera nimis experientia edocti, quantum no- 
cuit, loca studiis destinata, tali animo occupasse, intelligunt. Deinde 
plurimi durn sedulo artibus hisce addiscendis operam dare debeant, 
nullum certum laborum finem sibi pirestitutum habentes, hue illuc 
in studiis lectione varia vagantur, atque ita nullo tandem in erudi 
tionis genere utilem progressum consequuntur. Alii peritorum in- 
structorum beneficio destituti, invalidis conatibus tempus terentes, 
semper aliquid agere incipiunt, perficiunt nihil unquam. 



474 DE THEOLOGIZE STUDIO. [LIB. VI. 

XI V. Cum enim, quse vere utilia sunt nimia difficultate et tene- 
bris circumsepta apparent, opus inceptum pertsesi, ad trivialia ista 
et nullius frugi, quse maxima librorum futilium copia suppeditat, 
victi dejiciunt animos. Illud autem, quod series et laudabiles plu- 
rimorum conatus irritos reddit, prsepedimentum, et frustraneos, na 
turae est et veri finis artium et scientiarum omnium ignoratio. Ad~ 
versus malediction em, quse ob peccatum primurn humsno generi 
incumbit, contendere, seque a poena ilia ignorantise veritatis et tene- 
brarum, qua naturaliter premimur, ad unum omnes liberare, propo- 
situm sibi habuerunt primi earum inventores. Cum enim anima 
humana csecitate et rertim omnium ignorantia se praegravari persen- 
tiscat, omni modo nititur, se ex earum laqueis extricare. Huic 
vero fini assequendo scientiarum encyclopsediam minime sufficere 
novimus ornnes. Fin em autem alium generalem in artium et scien 
tiarum studio sibi propositum babere non possunt, qni salutaris 
luminis evangelici sunt ignari. Earum ope e tenebris naturalibus 
emergere vellent. Hie ideo innatse vanitatis potestati et imperio 
obnoxiaB misere, hue illuc in indagatione veri fluctuantur plurimo- 
rum mentes. Nam eum finem, quern intendunt, neminem, nisi per 
gratiam Christi salutarem, assequi posse, confitentur omnes Chris- 
tiani. Donee ideo scientise et artes omnes, quod superius optavimus, 
ad normam et in usum veritatis infallibilis instaurentur, fieri non 
potest, quin plurimis earum studium infeliciter admodum succedat. 

XV. Secu-ndo, Studiorum ratione excogitata, quid illud sit, seu 
quis scopus, in quern animis oculisque collimant, attente perpendant 
studiosi. Cum enim finis totius operis regula sit, in disquisitione 
et usu mediorum, nisi perpetuo a via aberrare vellemus, is accurate 
semper attendi debet. Is vero quis, qualisve sit, aut esse debeat, ex 
ante dictis satis constat. Sunt, qui systemata tbeologica, quibus 
ad certa rerum capita doctrina evangelica redigitur, nocturna et 
diurna manu versasse, donee sis rvirov illorum traditi, ipsi indicatu- 
ram quandam theologise mente concipere sibi videantur, satis habent. 
Quid aritiqui patres, quid scholastici, quid recentiores tbeologi sen- 
serint, aut scripserint, in rebus fidei et negotio religionis, legere, 
scire, et memoria tenere, illud est, quod absolvit aliorum propositum. 
Peiitiam philosopbicam, in scientia nescio qua theologica assequi, 
pro virili intendunt plurimi. At fines bos omnes nos antea procul 
a finibus tbeologise amandavimus. 

XVI. TJt " sapientes et intelligeutes" fiamus in mysterio evan- 
gelii, in cognitione Dei in Christo, in secretis consilii et foederis di- 
vini, in arcanis cultus spiritualis, et obedientia fidei, id aliquid est, 
quo in studio hoc tendimus. Maneat hoc fixtim ratumque, cui in 
mediorum electione et usu collineat mentis acies. Si " sapientia sit 
superne veniens a Patre luminum," si intelligentia in mysterio, qua 
per Spirifcum Sanctum sumus donandi, theologia ista, qua initiari 



CAP. IX.] DE THEOLOGY STUDIO. 475 

vellemus, maxima sine dubio stultitia esset, mediis ullis ad notitiam 
ejus obtinendam uti, ea sola praater, quse a Deo ipso prgescripLa, 
Spiritus Sancti communicatione insuper cumulantur. Qui hunc 
sibi scopum cum debita Dei reverentia, sui, viriumque suarum natu- 
ralium abnegatione, ope et beneficio Spiritus Christ! per fidem nixus, 
destinat, mediisque nullis, nisi in ordine ad ilium finem, adeoque 
eo modo, quo istiusmodi mediis ad talem finem obtinendum, hoc 
est, pie et religiose, uti decet, utitur, illius, Deo favente, studia ad 
eum exitum pervenient, qui erat propositus. Dum vero hue illuc 
in mediorum incertissimorurn usu vacillant studiosi, fines nescio quos 
sibi propositos passim insequentes, quamvis " aurum in ignem coii- 
jiciant," plerumque tamen prodit " vitulus." Hoc ideo, qui nollent 
in studio theologies operam et oleum perdere, propositum fixumque 
sibi habeant, id aliquid quo tendunt, quodque omni ope qugesitum 
eunt, sapientiam esse spiritualem et salutarem in mysterio evangelii. 
XVII. Tertio, Omnem veritatem supernatural em. a Deo revela- 
tam, propositionibus didacticis in sacra Scriptura contineri superius 
probavimus. Ejus veritatis spiritual! et salutari notitia consistit 
nostra sapientia. Sedulam ideo scripturarum lectionem, atqtie in 
iis nieditationem assiduarn omnibus theologiaa candidatis absolute 
necessarian! esse facile concedent omnes; at vero quantum ex eventu 
patet, verbis quamvis concedant, qui in rein istam cogitatione cura- 
que debita incumbunt, oppido reperientur pauci. Hujus vero ne- 
glectus in hoc studio plurimis non damnum sed perniciem infert. 
Neque aliter fieri potest, ubi finem quemcunque se intendere ho 
mines profitentur, neglectis aperte mediis. In lectione scripturarum 
varia, et segni, perniciosse mentis remissioni juncta parum operis 
absumunt, in verbi auditu et prsedicationum solennium minus, in 
meditatione nihil, nulli tamen dubitant, quin theologi consumma- 
tissimi sint futuri; stultissimum genus hominum, et quod merito 
contenmi debet. Nobilem et ccelestem sapientiam, cui nihil in vita 
humana par est, aut sequale, investigantt-s, medium illud pene uni- 
cum, quod ei fini destinatur, flocci pendunt, saltern habent in post- 
remis. Sapiunt ; si quidem id sapere est, velle id quod non potest 
contingere. At toti sunt forsan in lectione scriptorum veterum, 
recentiorumque theologoium, qui data opera scripturarum sensus 
enarraut? esto: atque nos diligentiam istam laudamus. At hoc 
scripturarum studium non est. Aliud plank est ardentibus votis 
per fidem in Christum effusis, implorata Spiritus Sancti ope, ipsas 
Scripturas legere, atque in iis meditari, quo Spiritum, qui in iis 
viget, imbibamus; aliud aliorum hominum scripta, utcunque docta 
et veritatem ccelestem redolentia, evolvere. Audiant Acostam Je- 
suitam. " Ille," inquit, " qui cum puritate animse legit Scripturas, 
plus proficiet, quam si enodare tentaret niysteria multis commenta- 
riis." Addit autem pene quid fanaticum, ut quibusdam videbitur, 



47G .T)E THEOLOGIZE STUDIO. '^LIB. VI. 

nempe, " plures se vidisse ignaros, qui vix latin & intelligerent, qui 
tantum lumen bauserint ex saeris Scripturis, ut ipse obstupuerit, 
cum professores omrii studiorum assiduitate, simile quid docere 
baud potuerint." Bene est, quod Jesuita erat, et vir doctus. Etiam 
et Erasmum Pnefat. in Nov. Test. : " Haec inquam et hujusmodi" 
(hoc est, fidem, charitatem, sanctitatem, mundi contemptum secun- 
dum Dei verbum) " si quis afflatus Spiritu Christi praadicet, inculcet, 
ad haec liortetur, invitet, animet, is demum vere theologus est, 
etiamsi fossor fuerit aut textor; hsec si quis et ipsis prsestet moribus, 
is denique magnus est doctor/ 7 

XVIII. Cum autem nonnulla sint, quae plurimorum mentes a 
scripturarum ipsarum studio absterreant, atque adeb perniciem eis 
ferant prsesentissimam, non abs re erit, ea hie loci paucis recensere. 

XIX. Primo igitur Scripturas sacras, eo quod obscuraa sint et dif- 
ficultatibus perplexes, vel quod mysteria fyfara contineant, quibus- 
cum ingenium humanum nihil communitatis libenter habere velit, 
vix recte et perspicue iritelligi posse, plurimis persuadet arcana mentis 
humanae infidelitas. In id autem diligentius inquirere, cui intelli- 
gendo impares se esse sentiunt, illorum esse officium non arbitrantur. 
Historiis ideo quibusdam exceptis, atque iis, quas cum aliis scientiis 
communia habet Dei mentis ilia revelatio, ultra verborum sonum et 
literarum corticem, in illius studio vix procedunt. Terrent segnes 
et terrenas animas mysteria profunda, et sapientiae cosiest is radii, qui 
in ea micant. Consulunt etiam forsan textus quosdam, e quibus loci 
communes concinnari posse putant, quseque inserviunt hujus vel 
illius sectse opinionibus adstruendis. At vero (quo spiritualem sapi- 
entiam assequantur), ab omni pura. nuda, immediata mentis et sen- 
sus Spiritus Sancti in scripturis indagatione satis sunt alieni. 

XX. Imo, nescio quas ob causas, rnagna studiosorum pars scrip 
turarum lectionem si non contemnunt, saltern negligunt. Quidarn 
stylum, quid am res ipsas aversantur. Nota sunt, quse sibi accidisse 
refert Hieron}'mus, Epistola ad Eustochium de Custod. Virg. " Post 
noctium/' inquit, " crebras vigilias; post lacrymas, quas mihi pra3- 
teritorum recordatio peccatorum ex imis visceribus eruebat, Plautus 
sumebatur in maims ; si quando, in memet ipsum reversus, prophetas 
legere ccepissem. sermo horrebat incultus ; et quia lumen ccecis oculis 
non videbam, non oculorum putabam culpam esse, sed soils." Qnem- 
admodum etiam a scripturis se abhorrere professus est ob styli, ut 
loquitur, barbariem impius Politianus, in omnium ore positum est. 
Magis autem adhuc impia sunt, quae de eo refert Caspar Peucerus, 
Epistol. ad Christophorum Carlowitz. Cum interrogaretur, inquit 
Politianus, quid de Davidis Psalmis judicaret, respondit, " Ego ilia 
antiqua poemata plena sapientias esse video. Sunt ibi omnium vir 
tu turn praacepta, sunt commonefactiones de providentia, commina- 
tiones de sceleratorum poenls, et promissiones de justorum 



. IX. j DE THEOLOGLE STUDIO. 477 

et protections Insertse sunt et veteres historise illius gentis, et ut 
traderetur memoria vetustatis posteris, et simul poenarum et defen- 
sionis exempla in conspectu essent. Haric sapientiam magni facio, 
utilem vitas et moribus, et figuras in sua lingua concinnas esse exis- 
timo; et olim harmonise addita3 sunt ad ciendos animorum motus 
accommodates. Sed in Pindaro res eaadem dulcius enarrantur, et 
exemplis splendidius illustrantur/' Haec Politianus. Ita impius 
homuncio, quasi arbiter esset inter Spiritum Sanctum et gentilem 
aQiov constitute, Davidem corollis ornat, quo laudi Pindaricse illus- 
trior caderet victima. Utinam sane nulli essent, qui si non ex 
Pindaro, saltern ex Platone, Plutarcho, Seneca, Epicteto, Arriano, 
Plotino, etc., virtutis doctrinam se melius petere posse sperarent, 
quam e libris Veteris et Novi Testament! ; quern atheismum Deum 
horribili ccecitate ulcisci quotidie videmus. 

XXI. Secundo, Vix credunt eas veritatis notitias, quibus imbui 
nimis vellent, quasque doctorum horninum scripta doctissima affatim 
suppeditant, in scripturis contineri. Notiones scilicet profundissi- 
mas, argumenta subtilia, distioctiones acutas, per quas et docti 
efficiantur et delectentur, ex aliis libris discere possurit, hujus con- 
tempi atio humilis, arida et sterilis est. Ea scilicet est ineptientium 
homuncionum fatuitas. Etenim sacra Scriptura non tantum omnis 
veritatis spiritualis, de qua agimus, regula est et norma, usque adeo, 
ut nihil verum in eo genere sit, aut veri loco admitti debeat, nisi in 
ea contineatur; sed et illius fons est unicus et origo, ita ut nulla notio, 
aut mentis conceptus circa res religionis, sublimitatem habeat, aut ar 
gumenta subtilitatem, nisi ex ea eliciantur; uti alibi ostendimus. 

XXII. Tertio, Cum Christus Spiritum suum promiserit ad fideles 
omnes per Dei verbum in veritatem ducendos, qui secundum pro- 
missionem istam in ilium solum non intuentur, neque ad opem ejus 
confugiunt, revera adjumento et subsidio illo destituuntur, sine qui 
bus nemo rite, alacriter et cum fructu in scripturarum studio unquam 
versatus est. Alia quidem studia proprio marte et institui et effici 
possunt. At in sacris literis arcanum quid est, cui bumanum inge- 
nium quibuscunque externis auxiliis in subsidium adhibitis salutari- 
ter percipiendo impar est. Ideo Spiritus Sanctus in opere adjutor 
promittitur. Is non nisi per fidem recipitur. Nemini igitur mirum 
esse debeat, si istis, qui Spiritum non norint, neque recipere possint, 
cum fidem non babeant, scripturas istas libere et ingenue scrutari 
tffidio sit et pene odio. Qui Spiritui prornisso fidere, qui auxilium 
et opem ejus assiduis precibus implorare, qui se ipsos unctionis illius 
ductui, quse omnia docet, addicere non norunt, frustra mentis aciein 
et ingenii acumen in hoc studium intendent. 

XXIII. Quarto, Multorum animis intime adhseret ab omni im- 
mediata commuuione cum Deo colenda aversatio. Hie peccati 
inhabitantis fructus est. Ubi illud dominatur, quse non-reuatomm 



478 DE THEOLOGIZE STUDIO. [LIB. VI. 

est conditio, universalis adversus Deum obtinet inimieitia. Yirium 
aliquantulum in renatis retinet. Jam vero in omnium hominum 
scriptis habet, quo se oblectet nativa mentis humana vanitas: quam- 
vis res theologies tractantur, mens tamen in iis versatur, quse aliis 
etiam scientiis sunt communia. In sacra Script ura animss cum Deo 
ipso res est. Hoc vero cum ferre non possit? mens vanitati nativoa 
subjecta, ipsius verbi studium arcana quaedam aversatione fugit. 

XXIV. Donee autem haec atque hujusmodi alia, quse studium 
theologiae aggredientibus non tantum. plurimum obstant, sed etiam 
in miras frustrationes eos impellunt, removeantur, non mirum videri 
debet, si post multum temporisin studio theologiae impensum, plures 
philosophi, aut qui aliens laudi invidere tantum no runt, quam theo- 
logi, seu sapientes in mysterio Christi prodeant. 

XXV. Ad opus institutum revertamur, ut quae in studio illo 
Scripturarum, quod comrnendamus, porro requirimus, adjiciantur. 

Primo, ideo, Qui in literis sacris operam navare intendit, infixum 
animo firmiter retinere debet, Deum sanctissimum legenti et medi- 
tanti modo peculiari prope esse, qua debita majestatis et auctoritatis 
divinae reverentia afFectus, prout peccatorem abjectissimum decet, se 
summa eo in studio gerat cum animi submissione. Etenim in sacris 
ScripturisDeus ipse non minus immediate legentem alloquitur, quam 
si voce e ccelis sonante uteretur. Ipse despicitur, ubi timor et sv\d- 
jSs.-a, legentium corda non occupant. liscum solis ei habitare placet, 
qui ad verbum ejus tremunt. Levis et desultoria Scripturarum lec 
tio pestis est animarum, et fenestram aperit atheismo. Quasi tra- 
bali, quod aiunt, clavo memoriae infix am, gravissimam illam cau- 
tionem apostolicam quaa habetur, Heb. xii. 28, 29, conservare debet, 
qui accedit ad scripturas legendas, "E^W/ASV %«p/v, di' r\c, 
evap'zffrcag rSj ©sp, fAsra aidovz %.at svXa&i'ag. Ka/ yap o Qsbg q 
xaravaX/Vxov. "Timor Domini sapientise hujus initium est;" hie 
vero nisi in verbi studio adsit, nullibi aderit. 

XXVI. Secundo, Serio perpendat studiosus, quid, in omni veri- 
tate in qua e mysterio verbi divini eruenda versatur, sua interest, 
quaque in cognitione et cultu Dei promoveatur. Hie studiorum et 
meditationum omnium in sacris Scripturis primarius semper et pra- 
cipuus finis esto. Ut ex iis ofncium nostrum discamus, in iis com- 
munionem sanctissimam cum Deo colamus, ut vim et efficaciam 
Spiritus potenter gratiam suam et lucem in iis exserentis, intimis 
animarum sensibus experiamur, ut sciamus quomodo ad auctorita- 
tem Dei ipsius ac Christi Domini nostri in iis eminentem se habeant 
conscientias nostra3, ad illarum studium semper accedendum est. 
Frustra progressum exspectabit, ipsi salutarem, aut ecclesioe utilem, 
qui spreto hoc sacrse meditation is fine, nihil aliud in animo habet, 
quam ut mentem instruat nuda veri notitia. Verbum animse pa 
bulum est. Duo autem sunt, quas eo nutriuntur et foventur; lumen 



CAP. IX.] DE THEOi.UGLE STUDIO. 479 

scilicet salutare, et dona spiritualia ei superaddita. Primum nobis 
gratiose indulgetur, ut sit nobis ipsis salutare; altera, nt ipsi aliis 
simus salutiferi. Qui autem in sacrarum literarum studio, prioris, 
primo in loco, augmentum non intendit, aut posteriorum proventum 
non faciet, aut ex illorum proventu fructum nullum ipse percipiet. 

XXVII. Tertio, Auctoritatis plane divinae sacrae Scripturse agni- 
tio practica, atque religiosa ei in omnibus conscientiae subjectio, ejus 
lectori semper adesse debent. Etenim verbum Dei, idque solum 
immediate, Dei ipsius nomine apud nos officio fungitur. Supremum 
ideo obtinet in nos dominium, cui mentes et intellectus in captivi- 
tatem subigere tenemur. Ita enim coram eo conscientias sistere 
debemus, tanquam ex ejus sententia judicium de nobis ipsis, omni- 
busque iis, quae aeternitatem spectant, accepturi. 

XXVIII. Quarto, Scripturarum studium in iis linguis, quibus ab 
ipso Spiritu Sancto sunt exaratse, in veritatis disquisitione magno 
erit adjumento. Praeterquam enim, quod ex iis fontibus solum vim 
et significationem genuinam vocabulorum et plirasium dictionis hau- 
rire possumus, peculiaris etiam est earum linguarum, Hebraicse prae- 
sertim emphasis, evepyeia etiam, qua vim et verborum sensum efficaciter 
menti insinuat, quaeque cum nulla alia lingua communicari potest. 

XXIX. Quinto, Haec omnia atque ejus generis quaecunque alia 
sint, ducant, claudant, comitentur preces assiluae ardeutesque. Hoc 
maximum est, ilium, qui omnis verse sapientiae auctor est, atque il- 
lam ipsam sapientiam, quam investigamus, obtinendi medium a Deo 
institutum. Auctorem hujus sapientias Spiritum Sanctum esse su- 
perius docuimus. Is est, qui solus scrutatur et patefacit profunda 
ilia Dei, quae ea discit, docetque. Is est, per quern Filius Dei 
dat nobis intellectum, ut cognoscamus ilium, qui verus est, qui- 
que indicat nobis ea, quae Christi sunt; adeoque in omnem ducit 
veritatem. Eum fide recipi, precibus vero obtineri, docet nos Domi- 
nus Jesus. Ilium Deus nobis largitur Spiritum supplicationum ; ut 
ejus gratia instructi, viritute adjuti, ipsum petamus Spiritum direc- 
tionis et consolationis. Etiam sapientia hsec nostra Dei donum est. 
E/' rig vpuv, inquit Jacobus, Xs/Vsra/ aotyiag, atreiru Kapa, rou didovrog 
0£oi>, cap. i. 5. Hinc ergo sub Deo pern let omnis in studio theo- 
logico proficiendi spes. Recte Justin us ad Tryphonem : Eu^ou Is ffoi 
vpb vravrcav (pwrbg atoi^Qqvai ^L»Xag* ou yap ff-jvoirra ovds ffvvvoqTa, xaff.'v 
stfnv (/ (tit rti ®t(>g b& cvvisvai xai 6 Xpiaros adrou* — " Tu/' inquit, " tibi 
antea omnia votis et precibus lucis portas aperiri opta. Neque enim 
ab aliquibus perspiciuntur atque intelliguntur, praeterquam, si cui 
Deus et Christus ejus concesserict intelligentiam/' Et divinitus pene 
illud a Platone dictum, Epinom.ad Lib. de Leg. Dei naturam et theo- 
logiai exposituro ; Jussus enim a Clinia Hospes Atheniensis, Dei benig- 
nitate confisus, illumque apprecatus, quae ejus naturae essent consen- 
tanea exponere, subjungit/'E<rra/ raDra, &v a-iri; 6 ®tb; fan v 



480 DE THEOLOGY STUDIO. [LIB. VI. 

%'JVSVXQV povov — " Ita haec fient, si ipse Deus dux et auspex viam nobis 
commonstravit. Tu tantum tuas meis pieces precibus coDJungito." 

XXX. Quid obstupescimus, tot ingenia elegantia in studio et in- 
dagatione veritatis ccelestis fatiscere? orare nesciunt. Spiritum sup- 
plicationis nunquam receperunt ; imo, proh dolor ! saspius aspernantur ; 
imo salse et jocose, sed nefarie, sed blaspheme eum exagitant; neque 
ullibi magis sibi aliisque sunt in deliciis, quam cum ei dicaciter in- 
sultent, atque eum petulantibus facetiis perstringarit. Terenni sunt, 
et nihilnisi terrena sapiunt; dumque omnes alios despiciant, et mag- 
nificentissime se gerant, quasi soli saperent, revera infra infimam 
plebem Christianam in cognitione evangelii subsidunt. 

XXXI. Deinde, anima iidelis iis orationibus assidue fundendis, 
quas suggerit iste Spiritus, quern nobis ad sublevandas infirmi- 
tates nostras Deus gratiose largitur, communionem cum Deo ipso in 
niaximis evangelii mysteriis obtinet, eoque in eorum cognitione ex 
exercitio isto indies augetur. Dum enim anima per fidem vim et 
efficaciam doctrinse salutaris, quo usque profecit, in se experitur, 
sensim in omnia arcana foederis Dei in Christo initi admissa, " crescit 
in eum, qui caput est, plenitudo ejus, qui omnia in omnibus implet." 

XXXII. Studiis hisce accedat iiscum, qui pietatis praxin secun- 
dum tneologise evangelicae normam sancte colunt, constans et reli- 
giosa necessitudo. Summos philosophos totum pene orbem peragrasse, 
ut illorum consilio et consortio fruerentur, qui ejus sapientise mys- 
teriis, quarn investigarunt, initiati fuere, ubivis refert Gentilium anti- 
quitas. Nos quae domi haberi possunt liujusmodi generis verse 
sapientise adrniriicula, plerurnque contemnimus. Nullam plane illo 
rum rationem habendam nonnulli ducunt, in quibus vis, svspysia et 
vita ejus, quam quserunt, sapientise se efficaciter exserunt. Imo, quaa 
est dementia, a nullis hostili odio aut invidia dissentiunt magis, quam 
ab iis, qui vera pietate, fide non ficta, obedientia sincere evangelica, 
cultu Dei assiduo et spirituali, sapientiam istam, et vita3 sancti- 
monia exprimere conantur. Si quis articulum ilium, qui in symbolo, 
quod vocant apostolorum, de communione sanctorum continetur, e 
credendorum abolendum summa contenderet, illico ei in oculos invo- 
laret studiosorum turba ; cum interea quid ista sit communio sanc 
torum, ipsi vel penitus ignorent, vel earn nefarie contemnant. 

XXXIII. Pariet autem ista cum sanctis et fidelibus inita neces- 
sitas, donorum istorum spiritualium, quibus sapientia haec consistit, 
exercitium assiduum; eo ex ipsius rei natura, et instituti Christi vir-j 
tute, ipsa augentur. 



INDICES. 



L— INDEX LOCOKUM S.S. QILE IN HOC OPEKE PARTIM 
CITANTUK, PARTIM EXPLICANTUR. 



Cap. GEN. 
i- 1, 


Pag. 
275. 


Cap. 
xxxv. 6, 7, 


Pag. 
217. 


Cap. DECT. fag. 
i. 4, .. . 337. 


1.16, 


149. 


xlvii. 31, 


.. 372,381. 


iv. 2, .. . 314. 


i. 26, 27, 
iii.15, 


42. 
135. 


xlviii. 2, etc., 
xlix. 1, 


381. 
414. 


iv. 5, 6, .. . 312. 
iv. 6, . . . 44i > 442. 


iv.l, 


148. 


xlix. 33, 


381. 


iv. 16, .. . 323. 


iv.4, 
iv. 4,6,7, .. 


188. 
.. 139,144. 


EXOD 




iv.19, .. . 193,196. 
iv. 28, .. . 323. 


iv. 8, 
iv. 12, 14, 16, 
iv. 26, .. ] 


146. 
.. 146,147. 
48, 181, 267. 


ii. 6, 
iii. 1, etc., .. 
xii. 12, 


174. 

228. 
100. 


v.l, etc., .. . 289. 
vii. 2-5, .. . 455. 
vii. 5, . . 217. 


v. 1, 


284. 


xii. 41, 


266. 


vii. 6, . . 448." 


v.3, 


147. 


xii. 48,49, .. 


401. 


vii. 6-9, . . 315. 


v. 24, 


151. 


xiii. 17, 


355. 


ix.4-6, . . 315. 


v. 28, 


262. 


xix. 1, 


266. 


x.15, . . 315. 


vi. 1,2,4, .. 


455. 


xix. 10, 


401. 


xi.16, . . 187. 


vi. 1-5, 


151. 


xx. 1, etc., .. 


. 289,360. 


xii. 3, . . 217. 


vi. 3, 


153. 


xx. 3,4, 


323. 


xii. 32, . . 314. 


vi. 6, 8, 11-13, 


. 152,153. 


xx. 23, 


323. 


xiii. 8, .. . 324. 


vi.8,9, 


157. 


xxiii. 32, 


455. 


xiv. 2, .. . 448. 


vi.18, 


134. 


xxiv. 3, 4, 


389. 


xv. 12, .. . 174. 


vii. 1, 


157. 


xxiv. 7, 11, .. 


379. 


xvi. 22, .. . 212. 


vii. 1, 2, 


139. 


xxv. 2, 


439. 


xviii. 10, . . 332. 


viii. 20, 


188. 


xxv. 31, 


368. 


xviii. 16-19, . . 316. 


ix. 2-4, 


162. 


xxvi. 2, 


384. 


xxi. 10-13, . . 402. 


ix. 5, 6, 


161. 


xxviii. 38, . . 


315. 


xxvi. 5, . .. 315. 


ix. 9, 


157. 


xxxii. 1, 


208. 


xxvi. 19, . .. 448. 


ix. 11-13, 


160. 


xxxii. 1-5, . . 


340. 


xxix. 4, . .. 315. 


ix. 20, 


. 97, 168. 


xxxii. 4, 20, 24, 


342. 


xxix. 16, . .. 324. 


ix. 22, 


165. 


xxxii. 31, . . 


323. 


xxx. 6, . .. 315. 


ix. 24, 


166. 


xxxii. 34, 


341. 


xxxii. 16, .. .. 323. 


ix. 26, 27, 


167. 


xxxiv. 10, . . 


134. 


xxxii. 21, .. .. 323. 


x.5, 


231. 


xxxiv. 12-14, 


455. 


xxxii. 43, .. .. 380. 


x. 9, 


97. 


xxxiv. 17, 


323. 


xxxiii. 10, .. .. 374. 


x. 15-18, 


173. 






xxxiv. 6, .. .. 326. 


x.21, 
x.25, 
v ; i Q R 


. 171,174. 
. 178,182. 


LEV. 
xvi. 1, etc., . . 


315 


JOSH. 
ix. 10, .. .. 337. 


XI. 1, O-O, . . 

xi. 8, 


. 170. 
185. 


xviii. 21, 


332. 


xv. 8, .. .. 335. 


xi. 31, 


222. 


xix. 4, 


321. 


xv. 49, .. .. 284. 


xii. 1-4, 


175. 


xxiv. 11, 


184. 


xviii. 16, .. .. 335. 


Ml ft V 


0CC ()f\G 


xxvi. 1, .. 212, 


217, 321, 323. 


xxii. 17, .. .. 325. 


xii. o, 1 1 . 
xii. 4, 
xii. 8, 


. ^00, /oo. 
264. 
267. 


xxvi. 30, 


324. 


xxiv. 2, .. .. 262. 
xxiv. 2, 3, .. .. 171,172. 


xiii. 15, 16, . 


265. 


NUMEE. 




xxiv. 14, .. .. 269,324. 


xiv. 13, 


. 172,173. 


xv. 15, 


401. 


JUDIO. 


xiv. 18, 


408. 


xvi. 40, 


407. 


1.11, .. .. 284. 


xv. 1,5, 6, .. 


265. 


xviii. 7, 


407. 


ii.1-3, .. 455. 


xvii. 1,2,9, .. 


265. 


xviii. 9, 


158. 


ii. 11, .. :^7. 


xvii. 1,7, .. 


266. 


xxi. 14, 


284. 


ii.13, .. 337. 


xvii. 10,11, .. 


266. 


xxii. 41, 


326. 


v. 1, etc., . . 384. 


xviii. 18, 19, 


269. 


xxiii. 21, 


323. 


v. 8, 180, 207, 324. 


xix. 33, 


372. 


xxiii. 28, 


326. 


vi.25,28, .. 331. 


xxii. 17, 18, .. 


265. 


xxiv. 14, 


414. 


vi. 28, .. 330. 


xxviii. 18, 19, 22, 


217. 


xxiv. 24, 


171. 


viiL 27, .. 344. 


xxxi. 19, 


344. 


xxv. 3, 


325. 


viii. 33, .. 328. 


xxxi. 19, 34, 35, 


324. 


xxv. 18, 


325. 


ix.4, .. 328. 


xxxi. 47, 


269. 


xxxi. 15, 16, . . 


325. 


x. 6, .. 327,337. 


xxxiv. 23, .. 


375. 


xxxiii. 4, 


100. 


x. 14, . . 324. 


xxxv. 1-4, . . 


267. 


xxxiii. 52, .. 


323. 


xi.24, .. 339. 


VOL. XVII. 








31 



482 



INDICES. 



Cap. 
xvii. 3, 10, 13, . .. 


Pag. 
344. 


Cap. 
ix.18, 


Pag 
340 


Cap. ECOLES. 
«. 12, 


J**gf. 
415. 


xvii. 5, . . 324, 331, 344. 


x. 29, 


160 


vii. 29, 


40, 42. 


xviii. 14, 17, .. 


324. 


xiii. 23-25, 


176, 293 


ix. 1, 2, 


76. 


xviii. 17, 
xviii. 30, 


323. 
344. 


ESTHER. 




ix.4, 


38. 


ISAM. 




ix. 27, 


304 


CANT. CANTIO. 


Vii. 3, 4, 


337. 


JOB. 




i. 1, 

ii 9 


276. 


xii. 21, 


323. 








266. 


xiii. 3, 
xv. 23, 


173. 
324. 


i. 8, 
ii-3, 
iii. 34, 


269 
269 
4] 6 


v. 10, 
viii. 14, 


385. 
266. 


xix. 13, 


324, 344. 


x. 8, 


322 


ESAI. 




xxxi. 9, 


322. 


xi. 12, 


445 


ii.8, 


321. 


xxxi. 10, 


337. 


xii. 7-10, .. 


46,52 


xi.2,3, 


416. 


2 SAM. 




xvii. 6, 


336 


xi. 8-10, 


448. 


v.21, 


322. 


xx. 7, 


324 


xvi. 1, etc., 


339. 


xxiii. 5, 


158. 


xxviii. 12-23, 28, 


445 


xvii. 8, 


324. 






xxxi. 26-28, 


186 


xix. 3, 


321. 


1REG. 

viii. 4, 


330. 


xxxiii. 15-17, 19-23, . . 


433 

AR CO 


xxi. 9, 
xxiii 1, 


323. 
319. 


xi. 5, 7, 
xi. 5, 33, 


324. 
337. 


xxxviii. 25, 2G, 
xl. 32, 


40j OZ 

76 
354. 


xxvi. 10, 11, .. 
xxvii. 9, 


433. 
324. 


Xi. 7, 


332. 






xxvii. 12, 


172. 


xi. 33, 


332, 339. 


PSALM. 




xxviii. 10, .. 


418. 


xii. 28-32, 


343. 


ii. 1, etc., . . 


408. 


xxviii. 15, .. 


158. 


xii. 31-33, 
xvi. 31, 32, .. 
xviii. 19, 
xviii. 21, 26, .. 


329. 
330. 
330. 
329, 331. 


ii.6, 
ii- 12, 
viii. 1, etc., 
ix. 21, 


448. 
63, 187. 
52. 
148. 


xxx. 33, 
xxxiii. 14, 
xxxv. 8, 
xl. 12, 


335, 336. 
335. 

448. 
46, 52. 


xviii. 27, 


207 


xix. 1, 


196. 


xl. 19, 20, 


323. 


xix. 18, 


330. 


xix. 1-7, 


50. 


xiii. 1, .. .! 


416. 


2 REG. 




xix. 4, 


198. 


xiii. 7, 


425. 


>.2. 


328. 


xix. 4,9-11, .. 


74. 


xiii. 17, 


323. 


iii. 2, 


330. 


xix. 8, 9, 


425,442. 


xii v. 20, 


322. 


x.19, 


33L 


xxiv. 3, 4, 


448. 


xlv. 16, 


322. 


x. 21, 


330. 


xxv. 12, 14, .. 


15. 


xlv. 20, 


323. 


x.22, 


331. 


xxv. 14, 


446. 


xlv. 22, 


437. 


x. 27, 


330. 


xxxiii. 13, .. 


152. 


xlvi. 1, 


322. 


xi.18, 


331. 


xxxvi. 9, 


425, 444. 


Ii. 15, 16, 


156. 


xvi. 3, 


332. 


xliii. 3, 


425. 


liii. 1, etc., . . 


385. 


xvi. 11-13, . . 


339. 


xlv. 5, 6, 


434. 


liii. 12, 


136. 


xvii. 15, 


319. 


xlv. 13, 


448. 


liv. 11-14, .. 


448. 


xvii. 24, 


287. 


1. 21, 


69. 


lv. 1, 


436. 


xvii. 31, 


336. 


lv. 10, 


182. 


lix. 21, 


134, 364. 


xviii. 26, .. 


294. 


Ixviii. 13, 


448. 


lx.21, 


448. 


xxiii. 5, 


331, 332. 


Ixviii. 19, 


438. 


Ixv. 17, 


157. 


xxiii. 6, 


330. 


Ixxiii. 4-12, 18-20, . . 


76. 


Ixvi. 3, 


321, 324. 


xxiii. 10, 


332, 335. 


Ixxviii. 33, 34, 


433. 


Ixvi. 21, 


408. 


xxiii. 11, 


336. 


xcvi. 5, 


321. 


Ixvi. 22, 


157. 


xxiii. 24, 


324. 


xcvii. 1, etc., 


380. 










xcvii. 7, 


321. 


JEREM. 




1 CHRON. 




cvi. 20, 


340 


i. 31, 


318. 


'•19, 
xxviii. 9, . . 


178. 
420 


cvi. 28, 


322, 32o! 

000 


ii. 11, 
ii. 19, 


321. 
434. 


2 CHRON. 

Vii. 18, 


160. 


cvi. 36, 37, . . 
cvi. 37, 38, .. 


QX& 

326. 
106, 333. 


iv.l, 
vii. 9, 


324. 
331. 


xiii. 6-9, 
xiii. 9, 


343! 
321, 329. 


ex. 4. 

cxi. 10, 


407. 
446. 


vii. 18, 
vii. 31, 32, .. 


338. 
333, 336. 


xv. 16, 

xvii. 7-9, .. 


'339! 
375. 


cxix. 18, 130, 
cxix. 27, 


444. 
420. 


viii. 9, 
viii. 19, 


434. 
323. 


xxiii. 17, 
xxvi. 18-21, . . 
xxviii. 3, .. 
xxviii. 23, .. 
xxxii. 31, 
xxxiii. 22, .. 
xxxiv. 3, 
xxxvi. 16, .. 


323. 
407. 
333. 
339. 
189. 
323. 
323. 
345. 


cxix. 34, 104, 
cxix. 98, 99, .. 
cxxx. 1, etc , 
cxxx. 4, 
cxli. 7-9, 
cxlv. 8-15, 
cxlv. 9. 15, 16, 
cxlv. 10, 
cxlv. 15, 


445. 

442. 
436. 
436. 
46. 
52. 
73. 
41. 
46. 


x. 8, 
x. 10, 11, 
xi. 13, 
xi. 13, 17, . . 
xii. 16, 


323. 
116. 
250. 
331. 
329. 
321. 
196, 323. 
321. 
318. 


xiv. 14, 
xiv.22, 
xvi. 20, 
xix. 4, 5, 


EZRA. 




cxlvii. 4-6, .. 


52. 


xix. 5, 


331. 


Ir-2, 


288. 


cxlvii. 5, 


36. 


xxii.15,16, .. 


420. 


iv.2,3, 


375. 


cxlvii. 19, 20, 


59, 74. 


xxiv. 7, 


420. 










vxxi. 31, 32, 


158. 


NEIIEM. 
Viii. 1, 8, 
viii. 7, 8, 
Viii. 14, 16-18, 


374. 
292. 
348. 


PROV. 
Hi. 9, 
viii. 9, 
xvi. 4, 


141. 

442. 
41. 


xxxi. 33, 
xxxi. 33, 34, .. 
xxxii. 34, .. 
\xxii.35, .. 


134. 
420. 
324. 
33L 



INDICES. 



483 



Cap. 


Pag. 


Cap. MAL. 


Pag. 


Cap. 


Pag. 


xxxii. 39, 


437. 


i. 6, 


41. 


iii. 36, 


431. 


xxxiii. 21, 


158. 


i. 11, 


408. 


iv. 21-24, .. 


417. 


xxxiv. 18, 


159. 


i. 13, 


12*. 


iv.23, 


451. 


xxxiv. 19, 


160. 


ii. 7, 


374. 


iv.24, 


452. 


xxxix. 16^18 


401. 


ii. 14-16, 


348. 


v. 30, 


415. 


xliv. 15-18, 


.. 131,196. 


iii. 1-5, 


449. 


v.37, 


425. 






iii. 14, . . x 


12*. 


vi. 33, 


425. 




EZECH. 


iv. 1, 2, 


448. 


vi. 44, 


.. 417,449. 


iv. 12, 15, 


324. 


iv.1-4, 


449. 


vi. 45, 


.. 420,426. 


viii. 16, 


337. 


iv. 4-6, 


386. 


vii. 16,17, .. 


415. 


ix. 1, etc., 


286. 






vii. 17, 


446. 


xi. 19, 


437. 


MATT. 




vii. 37, 


436. 


xiv. 14, 


157. 


iii. 2, 9, 10, .. 


449. 


vii. 39, 


439. 


xx. 7, 8, 


324. 


iii. 7, 


137. 


viii. 31,32, .. 


446. 


xxi. 21, 


.. 324,344. 


iii. 9, 


405. 


viii. 44, 


137, 142, 146. 


xxii. 3, 


324. 


iv. 16, 


425. 


viii. 47, 


424. 


xxiii. 2, 3, 8, 




V. 20, 


449. 


ix. 41, 


431. 


xxx. 13, 


321. 


v. 29, 30, 


335. 


xi. 9, 


425. 


xxxvi. 26, 


437. 


v. 45, 


194. 


xii. 31, 


138. 


xlvii. 9, 


448. 


v.-vii. 


204. 


xii. 35, 36, .. 


425. 






vi. 9, 


.. 391,400. 


xiv. 15, 16, .. 


452. 




DAN. 


vi. 26, 


46, 52. 


xiv. 16,17, .. 


.. 417,437. 


iii. 1, etc., 


263. 


vii. 21, 


24. 


xiv. 17, .. 


426. 


iv. 10, 


152. 


x. 27, 


33. 


xiv. 26, 


.. 426,436. 


ix. 2, 


291. 


x. 28, 


335 


xiv. 30, 


138. 


ix. 24, 


136. 


x. 38, 


449. 


xv. 5, 


427. 


xii. 3, 


442. 


xi.3, 


413. 


xv. 18, 19, .. 


417. 






xi.26, 


59. 


xvi. 7, 


452. 




Hos. 


xi. 28, 29, . . 


436. 


xvi. 13, 


417, 442, 443. 


ii.8, 


188,193,331. 


xiii. 11, 


.. 424,439. 


xvi. 14, 


439. 


ii. 9, 


73. 


xv. 24, 


414. 


xvii. 3, 


.. 54,420. 


iii. 4, 


.. 324,344. 


xvi. 24, 


449. 


xvii. 3,25, .. 


425. 


iv. 6, 


374. 


xxi. 25, 


37. 






iv. 12, 


323. 


xxi. 39, 


414. 


ACTA 




vi. 5, 


.. 425,433. 


xxii. 30, 


151. 


ii.33, 


438. 


vi. 6, 


420. 


xxiv. 14, 


118. 


ii. 37, 


435. 


vi. 8, 


321. 


xxiv. 51, 


160. 


ii. 38, 


436. 


vii. 1, 


322. 


xxvi. 13, 


118. 


ii. 41, 42, 47, 


449. 


vii. 12, 


435. 


xxviii. 18-20, 


452. 


iii. 1, 


396.' 


ix. 10, 


325. 


xxviii. 19, . . 


138. 


iii. 27, 


112. 


x. 5, 


..331,340. 






iv. 12, 


54. 


xiii 2 


187. 


MARC. 




iv. 32, 


449. 


--1TT O 


439. 


i. 27, 


120. 


v. 38, 


396. 


XIV. O, 




iv. 11, 


.. 424,443. 


vii 1 


66 




AMOS. 


xiii. 32 


415. 


Vll. 1, .. 
vii. 38, 




i. 5, 


321. 


xiv. 9, 


118. 


vii. 39, 


34o! 


v.26, 


.. 332,336. 


LOG. 




viii. 30, 


66. 


i.9, 

vi. 6, 7, 
vi. 7, 
vi. 6-8, 


JONA. 
173. 

MICH. 
69,334,435. 
.. 106,322. 
315. 


i. 70, 
iv. 18, 
vi. 35, 26, . . 
viii. 5, 
viii. 10, 
ix. 23, 
x. 18, 
xi. 1, 2, 


413. 

425. 
.. 71,73. 
138. 
424. 
449. 
138. 
400. 


viii. 37, 
x. 47, 

xiii. 48, 
xiv. 15, 
xiv. 15, 16, .. 
xiv. 16,17, .. 
xiv. 16, 
xiv. 17, 


449. 
449. 
449. 
32L 
412. 
.. 52,70. 
54, 63, 65. 
196. 


ii. 2, 
ii. 2-4, 
ii. 18, 


HAB. 
418. 
436. 
321. 

ZEPH. 

QQ1 


xi. 13, 
xii. 10, 
xviii. 13, 
xviii. 13, 14, 
xxii. 20, 
xxiv. 45, 


.. 417,452. 
452. 
436. 
63. 
160. 
444. 


xv. 1, etc., .. 
xv. 10, 
xvi. 1, etc., .. 
xvi. 6, 7, 
xvi. 14, 15, .. 
xvi. 21, 
xvi. 30, 


414. 
314. 
394. 
69. 
449. 
128. 
435. 


i. 4, 
i. 5, 
ii. 11, 


• • • • Ool. 

332. 
116. 


JOH. 
i. 5, 
i.13, 


425. 
417, 424, 432. 


xvii. 16, 
xvii. 18, 
xvii. 19, 


64. 
.. 75,218. 
120. 




IlAGO. 


i. 17, 


415. 


xvii. 24-27, .. 


63. 


ii.5, 
ii. 7, 


160. 
413. 


i. 18, 
iii. 3, 
iii. 3, 5, 


36, 126, 415. 
.. 417,424. 
449. 


xvii. 24-29, .. 
xvii. 26-28, .. 
xvii. 27, 


52. 
46. 
65. 




ZACH. 


iii. 5, 6, 


417. 


xvii. 30, 


.. 54,412. 


ix. 7, 
x.2, 
xi. 7, 
xi. 17, 
xiv. 16-19, 
xiv. 20, 21, 


324. 
.. 324,344. 
348. 
321. 
348. 
448. 


iii. 5, 6, 8, 
iii. 6, 
iii. 10, 
iii. 10, 
iii. 19, 
iii. 34, 


452. 
437. 
390. 
4-"0. 
425. 
38. 


xix. 2, 
xix.lS,19, .. 
xxi. 20-22, 26, 
xxi. 21,22, .. 
xxiv. 'Jo, 
xxvi.18, .. 


.. 439. 
449. 
414. 

".'.'4. 
434. 
42-5, 437, 444. 



484 



INDICES. 



Cap. ROM. 


Pag. 


Cap. 


2 COR. Pag. 


Cap. 


Pag. 


i. 7, 


449 


i. 1, 


449. 


iii. 11, 


185. 


L16, 


126. 


ii. 16, 


43. 


iii. 16, 


. . 30, 442. 


i. 18, 19, 32, .. 
i. 18-20, 
i. 20, 


46. 
51. 
54, 196. 


iii. 1, etc., 
iii. 5, 6, 18, 
iii. 6-11, 


316. 
471. 
.. 417,451. 


i. 1-10, 


1 THESS. 
449. 


ii 13 




i. 21, 


195. 


iii. 8, 


452. 




• • • • ""• 


i. 21, 22, 


77. 


iii. 18, 


., 36,443. 


v. 19, 


452. 


L23, 


99. 


iv. 4, 


. 443,444. 




2 THESS. 


i. 28, 


209. 


iv. 6, 417, 425, 437, 440, 442, 443, 


ii. 3, 7, 8, 


452. 


ii. 5, 9, 10, .. 


449. 


471. 


ii. 9, 11, 


129. 


ii. 14, 15, 


45,46. 


iv. 17, 


43. 






iii. 2, 


364. 


v. 3, 


66. 




ITlM. 


iii. 19, 


436. 


v. 17, 


437. 


iv.6, 


30. 


iii. 20, 


435. 


V. 19, 


76. 


iv. 10, 


322. 


iii. 24, 25, .. 


437. 


vi. 14-18, 


.. 417,426, 


iv. 12-16, 


471. 


iii. etiv., .. 


54. 


viii. 5, 


449. 






v.6-8, 


416. 


xi.3, 


137. 




2 TIM. 


vi. 2, 6, 


437. 






i. 10, 


55. 


vi. 17, 


439, 444. 




GALAT. 


ii. 7, 


444. 


vi. 23, 
vii. 6, 
vii. 7, 
vii. 9, 


436. 
452. 
73, 434. 
435. 


i. 4, 
iii. 4, 
iii. 13, 14, 
iii. 16, 


417. 
66. 
437. 
138. 


iii. 5, 
iii. 14-17, 
iii. 15, 
iv. 21, 


449. 
471. 
442. 
242. 


vii. 12, 13, .. 


435. 


iii. 17, 


266. 




TIT. 


viii. 1, 2, 9, 13, 26, . . 


452. 


iv.4, 


135, 138, 411. 


i. 1, 


126,418,445. 


viii. 2, 11, .. 


437. 


IT. 8, 


321. 


i. 15, 


364. 


viii. 7, 


425. 


v. 16, 25, 


452. 


ii. 11, 12, 


.. 418,437. 


viii. 8, 


420. 






iii. 5, 


.. 417,432. 


ix.22, 


73. 




EPHES. 






ix. 31, 32, .. 
x.3, 
x. 17, 


435. 
435. 
54. 


i. 1, 2, 13, 
i. 8, 9, 17-19, 


449. 
460. 


i. 1, 
i.1,2, 


HEB. 
.. 134,411. 
.. 126,411. 


xi.4, 


327. 


i. 9, 17, 


84. 




413. 


xii. 1,2, 13, .. 
xii. 2, 
xv. 8, 
xv. 19, 
xv. 30, 


449. 
425. 
414. 
455. 

452. 


i. 10, 
i. 17, 18, 
i. 17-20, 
ii. 2-5, 
ii. 5, 


75. 
417,421,442. 
.. 439,471. 
437. 
425. 


L2, ' 
i.3, 
i.6, 
ii. 5, 
ii.9, 


136. 
36. 
.. 135,380. 
157. 
136. 


xvi. 25, 


443. 


ii. 5, 9, 10, 
ii. 10, 


449. 
437. 


ii. 10, 
ii. 14, 


34. 
138. 


1COR. 
i.2,9,30, .. 


449. 


ii. 12-15, 18, 
ii. 18, 

iiL 2 


75. 
452. 

• Aft 


ii. 14-16, 
ii. 15, 


136. 

68,93,434. 


L5, 

i. 18, 


439. 
30. 


iii. 7,' 16-19, 


• • * • 00. 

471. 


ii. 17, 

iii. 1, 


331. 
. . 411, 415. 


i. 21, 
i. 30, 
ii. 4, 


412. 

4:37. 
452. 


iii. 9, 
iii. 9-11, 
iii. 10, 


. . , . 443. 
75. 

38. 


iii. 2, 
iii. 6, 
iv. 12, 


416. 
.. 416,449. 
126. 


ii. 4-6, 10, .. 
ii. 4-7, 
ii.6-13, 
ii. 7, 
ii. 7-9, 
ii. 7,14, 


32. 
460. 
426. 
441, 443. 
440. 
33. 


iv. 3, 
iv. 8, 11, 
iv. 15, 16, 
iv. 18, 
iv. 21-24, 
iv.23,24, 


452. 
438. 
471. 
54, 421, 425. 
. . 66, 421, 
.. 42,425,437,444. 


v. 13, 14, 
v. 14, 
vi. 4, 
vi. 5, 
vii. 12-15, 
ix. 1-12, 


418. 
134. 
430. 
157. 
406. 
451. 


ii. 10, 


443. 


v. 8, 


. . 421, 425. 


ix. 10, 


393. 


ii. 10-16, 
ii.12,16, .. 
ii.14, 
ii. 14, 15, 


417. 

442. 
417, 424. 
421. 


v. 14, 
v.18, 
v. 25, 26, 
vi. 17, 18, 


• • . . 425. 
452. 
416. 
452. 


ix. 11, 

ix. 12, 
ix.22, 

X.1, 


160. 

437. 
.. 140,315. 
160, 207, 393. 


viii. 2, 
viii. 4, 


410. 
321. 


PHILIPP. 


x. 5, 
xi.4, 


135. 
144. 


viii. 5, 


321. 


i. 1, 6, 7, 


449. 


xi. 6, 


54, 76, 427. 


ix. 14, 


404. 


i. 19, 


452. 


xi. 7, 


168. 


x. 20, 


143. 


ii. 1, 


452. 


xii. 2, 


411. 


xii. 7, 


438. 


ii. 16, 


425. 


xii. 28, 29, 


478. 


xii. 7, 11, 
xii. 8, 
xii. 11, 


439. 
439. 
470, 


i. 2-5, 


COLOSS. 
449. 


i. 5, 


JACOB. 

417,439,479. 


xii. 13, 


452. 


i. 9, 10, 


.. 442,446. 


i. 17, 
iii. 17, 


. . 439. 

57. 


xiii. 2, .. M 


420. 


i. 23, 


66. 






xiii. 12, 


410. 


i. 26, 27, 


471. 




1 I>ET. 


xiv. 12, 


471. 


i. 27, 28, 


460. 


i.2-5, 


449. 


xiv. 24, 25, .. 


433. 


ii. 2, 3, 


443. 


i. 11, 


411. 


xv. 32, 


95. 


ii. 2, 3, 7, 


471. 


i. 20, 


413. 


xv. 33, 


17. 


ii. 2, 8, 9, 


460. 


i. 23, 


.. 126,432. 


xv. 54, 


138. 


ii.3, 


.. 38,416. 


ii. 4, 5, 


. . 448, 449. 


xvi. 1, 


449. iii. 10, 


.. 42,443. 


ii.9, 


421, 425, 444. 



INDICES. 



485 



Cap. 


Pag. 


Cap. 


Pag. 


Cap. 


iii. 19, 


153. 


iii. 6, 


153. 


10, 


iii. 20, 


157. 


iii. 18, 


471. 


19, 


iv. 10, 11, 


471. 




1JOH. 






2 PET. 


i. 6, 
ii. 3, 4, 


425. 
420. 


1.1, 


1.1-4, 


449. 


ii.8, 


138. 


ii. 14, 


.8,9, 


447. 


ii. 20, 


. . 417, 440. 


iii. 1-4, 16-20, 


• 9, 


.. 421,425. 


ii. 20, 27, 


.. 421,426,442,449. 


iii. 9, 


. 19, 


425. 


iii. 3, 


437. 


iv. 11, 


.21, 


411. 


iii. 8, 


.. 137,138. 


v. 13, 


ii. 5, 


. . 153, 157, 168, 182. 


iii. 12, 


.. 144,146. 


xii. 9, 14, . 


ii. 20, 21, 


435. 


iv. 7, 


420. 


xiii. 11-13, . 


ii. 22, 


465. 


v.20, 


. . 439, 444. 


xiii. 16, 


iii. 1, etc., 


276. 




JUD.E. 


xvii. 16, 


iii. 3-11, 


393. 


1, 


449. 


xx. 2, 


iii. 5-7, 13, 


156. 


9, 


205. 


xxii. 17, 



410. 



APOO. 



3, 415. 
325. 
452. 
119. 

41. 

41. 
137. 
123. 
125. 
138. 
137. 



II.— INDEX AUCTORUM QUI IN HOC OPERE PARTIM 
CITANTUR, PARTIM EXPLICANTUR. 



Abarbanel, 333, 373. 

Aben Ezra, 145, 163, 170, 175, 178, 360, 368. 

Abraham Ecceliensis, 264, 302. 

Abulensis, 217. 

Abulpharajius, 147, 152. 

Abydenus, 154. 

Acacius Beroese, 463. 

Achilles, 115. 

Acosta, Jesuita, 476. 

Acron, 105. 

Ado, 242. 

Adrichomius, 335. 

^schylus, 102. 

JEsopus, 174. 

Albertus Magnus, 211. 

Alcoranus Muhammetic., 153, 174, 385, 392, 395, 415. 

Alexander Polyhist., 154. 

Alphes, Raf., 403. 

Altissidorensis, 275. 

Ambrosius, 121, 151. 

Amelius, 133, 200, 201. 

Ammonius, Alex., 201. 

Anaxagoras, 91. 

Anaxandrides, 100. 

Anaximenes, 92. 

Anaxippus, 80. 

Anonymus, 102. 

Antigonus, 377. 

Antipater, 337. 

Antij.hanes, 100. 

Antisthenes, 250. 

Apollinarius, 463. 

Apollodorus, 224, 256. 

Apollonius, 33, 81, 82, 84, 91, 107, 109, 133, 204, 250, 

264, 430. 

Apollonius Molo, 119. 
Appianus, 93. 
Apuleius, 188. 
Aquila, 158. 
Aristarchus, 379. 
Aristeas, 378. 
Aristobulus, 377. 
Aristophanes, 91. 
Aristoteles, 29, 31, 48, 53, 78, 82, 83, 85, 86, 91, 134, 

223, 362, 410, 423, 430. 
Arnobius, 78, 103, 104, 119, 125, 131, 252. 
Arrianus, 79, 119, 477. 
Asclepiades, 29. 
Athenaeus, 81, 98, 105, 212, 218, 221, 226, 259, 279, 

280, 337, 363. 

Athenagoras, 78, 199, 207, 252. 
Athanasius, 78, 283. 



Auctor Etymologic!, 226. 

Auctor libri cui titulus, " Onus Ecclesiae," 465. 

Auctor Question, ad Orthodox., 198. 

Auctor vitas Isidori, 216. 

Augustinus, 29, 55, 69, 78, 107, 113, 120, 121, 125, 
126, 131, 143, 144, 155, 173, 175, 178, 256, 275, 276, 
279, 286, 328, 345, 378, 429, 453, 455, 467. 

Azarias, Rabbi, 306, 366, 369, 371, 383, 384. 

Bahir, Lib., 355. 

Baljeus, 236, 242, 243. 

Ballius, 158. 

Baronius, 242, 246, 247, 300, 347, 400, 454 

Basilius, 2C8. 

Bechai, Rab., 355. 

Beda, 150, 190, 232, 242, 294, 297, 455. 

Bellarminus, 117, 120, 121, 123, 130, 139, 351, 359, 379. 

Benjaminus Tudelensis, 310, 311. 

Bereshith Rabb., 162, 263. 

Berosus, 153, 154, 285. 

Bibliander, 274. 

Bidellus, 196. 

Bochartus, 97, 168, 170, 171, 175, 192, 234, 278, 280, 

281. 

Boderianus, 138. 
Bodinus, 347. 
Boissardus, 166. 
Boxhornius, 185, 232. 
Brennus, 128. 
Bucerus, 325. 
Budaeus, 34. 
Buxtorfius, 28, 149, 173, 175, 177, 178, 183, 296, 299, 

304, 310, 331, 351, 352, 354, 369, 370, 382. 

Csecilius, 120. 

Caesar, 33, 92, 93, 105, 106, 128, 190, 191, 231, 232, 
233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 276, 404. 
Callimachus, 188, 193, 201, 214, 237, 254. 
Calvin us, 175, 325. 
Calvisius, 183. 

Camdenus, 231, 232, 233, 236, 242, 244, 245, 246, 455. 
Camerarius, 105, 275. 
Campanius, 121. 

Cappellus, 138, 176, 347, 351, 353, 361, 370, 378. 
Cardauus, 192, 211. 
Cartwrightus, 135. 
Carystius Pergamenus, 218. 
Casaubonus, 162, 280, 283, 347, 400. 
Castalio, 339. 
Catullus, 95, 108, 193. 
Cedrenus, 148, 155. 
Cclsus, 133. 



486 



INDICES. 



Censorinus, 113. 

Cevallerius, 359. 

Charonius, 78. 

Chaucerus, 109. 

Checaudus, 303. 

Chrysippus, 200. 

Chiysostomus, 33, 78, 144, 148, 159, 172, 186, 415. 

Cicero, 50, 53, 54, 79, 82, 94, 104, 112, 113, 114, 116 

128, 130, 132, 169, 179, 187, 199, 200, 218, 225, 231 

253, 254, 259, 278, 284, 300, 363, 428. 
Claudianus, 215. 
Cleanthes, 430. 
Clemens Alexandrinus, 29, 78, 80, 113, 121, 125, 126 

151, 212, 217, 219, 227, 252, 259, 279, 280, 285, 298 

304, 377, 459, 462. 
Clemens Rom., 118. 
Clericus, Samuel, 381. 
Cluverius, 240. 
Cocceius, 158, 382. 
Codex Samaritanus, 145. 
Comenius, 107, 127. 
Conformitat. Auctor, 127. 
Constant. 1'Emper., 347. 
Cornelius a Lapide, 175, 183. 
Coryphseus, 201. 
Costerus, 101. 
Cotta, 169. 
Cunseus, 347. 
Curcellseus, 163. 
Curtius, 97, 105, 215, 258, 259. 
Cyprianus, 49, 131, 400. 
Cyrillus, 144, 149. 

Damascius, 201, 216, 217. 

Davisius, 232, 233. 

De Dieu, Ludovic., 163. 

Demetrius Phal., 378. 

Demochares Histor., 221, 256. 

Democritus, 92, 119. 

Dio, 48, 115, 213, 235, 241, 244, 246, 247, 248, 250, 259. 

Diodorus Siculus, 91, 98, 105, 106, 128, 189, 197, 199, 

223, 227, 237, 240, 278, 281, 312, 334, 363. 
Diogenes, 29, 30, 92, 239. 
Diogenes Erythrseus, 337. 
Dionysius Areopag., 30. 

Dionysius Halicarnass., 108, 124, 128, 132, 169, 217. 
Dionysius Prusaeens, 48. 
Ditmarus, 106. 
Donatus, 112, 253. 
Dorotheus, 242, 
Dositheus, 290. 
Drusius, 173, 175, 379, 465. 
Duris Samius, 208. 

Edmundius, 205. 

Elias Levita, 174, 175, 176, 178, 344, 351, 354, 358, 

359, 367, 371, 384. 
Eliezer, R., 149. 
Eliota, 232, 233. 
Empedocles, 92, 199. 
Engelbertus Engles, 359. 
Ennius,199,256,333. 
Epictetus, 78, 81, 427, 430, 477. 
Epicurus, 48. 
Epigonus, 285. 

Epiphanius, 146, 150, 185, 206, 222, 287, 288. 
Episcopius, Simon., 137, 139, 261 
Erasmus, 464, 465, 476. 
Erpenius, 149, 171. 
Espieres, 378. 
Etymol. Mag. Auctor, 32, 
Eucherius, 175. 
Eugubinus, 78, 113. 
Eumelus, 212. 
Eumenius, 133, 200. 
Eupolemus, 285. 
Euripides, 80, 179. 



Eusebius, 30, 31, 49, 78, 80, 91, 92, 97, 106, 111, 113, 
128, 143, 151, 154, 175, 176, 199, 200, 204, 206, 221, 
227, 279, 280, 281, 288, 294, 297, 298, 362, 394. 

Eustathius, 66, 159, 182, 253, 279, 433. 

Eustochius, 372, 378. 

Eutropius, 259. 

Fagius, 137. 
Felbengerus, 137. 
Festus Pompeius, 113. 
Ficinus, 211. 
Florus, 104, 106. 
Forerius, 335. 
Fotherbejus, 78. 
Foxus, 242. 
Fullerus, 171, 305, 306. 

Galatinus, 347, 382, 384. 
Galenus, 27. 

Galfridus Monumetensis, 240, 243, 247. 
Gassendus, 310. 
Gellius, 301. 
Genebrardus, 164, 177. 
Gerasinus, Nichomacus, 29. 
Gildas, 101, 236. 

Giraldus Ferrariensis, 78, 113, 275, 28L 
Giraldus, Lilius, 278. 
Golius, 373. 

Goropius Becanus, 176, 233. 
Gosselinus, 236. 
Gregor. de Valent., 139, 351. 
Gregor. Nazianzen, 189, 334. 
Grotius, 78, 113, 158, 161, 163, 170, in, 175, 176,227, 
342, 394, 400. 

Heinsius, 97. 

Heliodorus, 304, 336. 

Henricus de Erfordia, 242. 

Heraclitus, 29. 

Herennius, 201. 

Hermann us Hugo, 274, 278. 

Ilerodianus, 213, 218. 

Herodotus, 30, 33, 105, 103, 184, 189, 190, 214, 232, 

256, 276, 278, 279, 281, 282, 340. 
Hesiodus, 78, 91, 113, 181, 196, 228. 
Hesychius, 29, 30, 182, 189, 212, 216, 251, 280. 
Hierocles, 128, 133, 166, 201. 
Hieronymus, 138, 144, 145, 150, 151, 172, 175, 176, 

187, 263, 286, 288, 294, 297, 298, 321, 322, 325, 328, 

335, 338, 339, 340, 349, 358, 359, 362, 371, 372, 378, 

379, 382, 422, 476. 
Hieronymus ^Egyptius, 154. 
Holstensius, 143. 
Homerus, 78, 93, 94, 159, 160, 182, 188, 191, 200, 252. , 

256,433. 

Hoornbeekius, 382, 467. 

Horatius, 91, 95, 105, 118, 122, 154, 193, 318, 333. 
Hornius, 233, 234, 277. 
Hottingerus, 296, 300, 303, 311, 382. 
Hulsius, Anton., 409. 
Hyrcanus, 377. 

Ignatius, 117, 118. 
Inghiramius, 164, 301. 
Irenams, 118, 280, 281, 298, 304, 377. 
Isidorus, 29, 223, 281. 
Israel, Ben, 296. 

Jacobus a Voragine, 127. 

Jamblichus, 32, 79, 133, 200, 20L 

Jansenius, 400, 464, 467. 

Jarchus, 81, 109, 170. 

Johannes Isaacus, 359. 

Jonathan, 161. 

Jonesius, 213. 

Jornandes, 105, 215. 

Josephus, 78, 91, 100, 108, 113, 119, 137, 149, 153, 

154, 166, 175, 242, 263, 275, 277, 289, 307 309 325, 

342, 377, 378, 382, 389, 397, 403. 



INDICES. 



487 



Josephus Albo, 102, 400. 

Josephus Cascus, 381, 385. 

Josephus de Voysin, 2B6, 299, 354, 372, 382. 

Jukasin, 383. 

Julianas, 48, 133. 

Julius Capitolinus, 248. 

Julius Pollux, 216. 

Junius, 175, 322, 336, 338, 359. 

Justmianus, 276. 

Justin. Martyr, 48, 78, 113, 181, 205, 402,403, 428, 459. 

Just in us, 118, 121, 125, 130, 131, 151, 194, 250, 251, 

25-J, 200, 377, 423, 426, 479. 
Juvenalis, 50, 100, 104, 116, 189, 199, 260, 275, 468. 

Kimchi, R. D., 149, 175, 212, 344, 349. 
Kircherus, 99, 101, 151, 166, 275, 278, 279, 280, 283, 
299, 300, 302, 303, 306. 

Lactantius, 29, 33, 48, 78, 97, 104, 112, 113, 125, 151, 

166, 189, 196, 221, 252, 254. 
Laertius, 33, 80, 190, 214, 236, 304, 377, 378. 
Lampridius, 213, 246, 248. 
Lelandus, 243. 
Lessius, 139. 
Liudanus, 145. 
Linus, 91. 
Lipsius, 190, 280. 
Livius, 128, 130, 159, 169, 214. 
Lluddus, 233. 
Lorinus, 347. 
Lucanus, 93, 99, 105, 106, 114,215,235, 237, 238, 278, 

280. 

Lucianus, 92, 97, 153,182, 188, 250, 338, 402, 461. 
Lucretius, 94, 98, 199, 254. 
Ludovicus Granatensis, 127. 
Lud. Vives, 78, 275, 466. 
Lyra, 333. 

Macrobius, 102, 113, 218, 227, 402. 

Maffeus, 117. 

Maimonides, 29, 53, 113, 149, 153, 179, 188, 189, 197, 

215, 263, 275, 388, 396, 408. Vid. Rambam. 
Mallela, 182, 222, 263. 
Manas., Conciliat., 164. 
Manetho, 278. 

Marcellinus, 237. • 

Marcianus Heracleotes, 313. 
Marcus Mann., 359. 
Marinus, 201. 
Marsilius Ficinus, 211. 
Martialis, 181, 242. 
Mart in us Polonus, 300. 
Masius, 183, 288. 

Maximus Tyrius, 53, 213, 215, 237, 253. 
Medus, 257. 
Megasthenes, 91. 
Mela, 237, 239. 
Melchior Can us, 4GG. 
Menander, 46, 49. 
Mengus, 204. 
Mercator, 288. 
Mercerus, 145, 158, 175, 177. 
Metrodorus, 92. 
Meursius, 281. 
Midrash Tehillim, 136. 
Minutius Felix, 188. 
Mnaseas, 154. 

Moncaeius, Franciscus, 342. 
Montanus, 149, 190, 23tj, 336, 339. 
Morinus, 145, 178, 183, 305, 311, 351, 358, 362, 367, 

378, 379, 382. 
Mornacus, 78, 113. 
Moses Gcrundensis, 333. 
Moses Nachnianides, 408. 
Munsterus, 161, 175, 178, 27fi, 328, 371, 378, 

N auclerus, 242. 



Nicephorus, 242. 

Nicetus, 338. 

Nicolaus Damascenus, 154. 

Nilus, 186. 

Nonnus, 155, 334. 

Numenius, 91, 201. 

Obicinus, 302, 303. 
Olympiodorus, 186. 
Origenes, 30, 78, 121, 125, 201, 227, 235, 242, 286, 

382, 462. 

Orosius, 131, 155. 
Orpheus, 78,91, 199, 251, 255. 
Ovidius, 91, 113, 153, 162, 193, 257, 402. 

Pagninus, 175. 

Palaephatus, 223. 

Papinius, 91, 102, 105. 

Parseus, 175, 178, 183. 

Parkerus, 242. 

Parmenides, 92. 

Pascal, 204. 

Pausanius, 98, 107, 128, 213, 250, 257, 258, 281, 336. 

Pentateuch. Samarit., 286, 297. 

Pererius, 175, 183. 

Persius, 95, 112, 114. 

Pescennius Festus, 104. 

Petavius, 186, 288. 

Peucerus, 476. 

Phsedon, 92. 

Phavorinus, 301. 

Pherecydes, Syrus, 29, 30, 92. 

Philastrius, 338. 

Philo, 98, 99, 137, 279, 378, 389, 397, 403. 

Philo Byblius, 92, 98, 200. 

Philostratus, 30, 33, 34, 79, 82, 84, 97, 100, 101, 107, 

109, 115, 128, 171, 204, 215, 224, 250, 254, 264, 282, 428. 
Photinus, 79. 
Photius, 29, 216. 
Picus Mirandulus, 299. 
Pindarus, 222, 257, 477. 
Pirke Aboth., 273, 388. 
Plato, 29, 30, 31, 34, 53, 78, 81, 91, 92, 107, 109, 110, 

112, 191, 202, 223, 253, 283, 333, 428, 430, 477,479. 
Plautus, 70, 93, 101, 107, 111. 112, 255, 256, 257, 476. 
Plinius, 29, 91, 94, 104, 113, 128, 187, 218, 236, 237, 

238, 259, 275, 276, 278, 279, 281, 282, 285, 287, 334, 

402. 

Plotinus, 37, 47, 133, 197, 200, 201, 210, 477. 
Plutarchus,29, 69, 78, 96, 97, 104, 112, 113, 116, 119, 

12*, 162, 166, 169, 187, 189, 193, 199, 201, 228, 276, 

278, 279, 281, 284, 411, 477. 
Pocockius, 147, 273. 
Politianus, 476, 477. 
Polybius, 128, 159, 191, 371. 
Polydorus Virg., 275, 454 
Porphyrius, 106, 128, 133, 140, 162, 166, 188, 191, 

200, 201, 225, 279, 284, 285. 
Possidonius, 119, 237. 
Postellus, 365. 
Potken, 294. 
Proclus, 79, 133, 20L 
Procopius, 104, 215. 
Propertius, 115. 
Protagoras, 377. 
Prudentius, 87, 252, 468. 
Ptolemaeus, 192, 379. 
Pyrobolus, 56. 
Pythagoras, 82, 430. 

Rab. Jud., 273, 388, 391, 395, 397. 

Rab. Salomon, 305. 

Raimundus Sebundus, 78. 

Rambam, 151, 209, 264, 273. Vid. Maimonides. 

Rasfl, 166. 

Kavius, 331. 

Rayniundus Martin., 273, 347, 354, 382. 



488 



INDICES. 



Reynoldus, 227, 254, 34L 
Rhenanus, 464. 
Ribadeneira, 117. 
Rivetus, 171, 183, 193, 382. 
Roccha, Angelas, 274, 276, 278. 
Rochardus Phrisonum rex, 121. 

Sabellicus, 247. 

Sallustius, 49, 93. 

Salmasius, 254. 

Sanchuniathon, 98, 192, 215, 227, 225, 279, 328. 

Sandfordius, 97. 227. 

Satyricus, [Juvenal, 100, 260; Pers. 112.] 

Saurez, 139. 

Scaliger, 91, 151, 166, 171, 176, 217, 218, 224, 244, 

245, 278, 282, 288, 398, 399. 
Schickardus, 286, 305, 306, 382, 40a 
Schindlerus, 175, 359, 365. 
Schlichtingius, 147. 
Scottus, Andreas, 216. 
Scotus, 87. 
Seder Olam, 164, 178. 
Seder Zeraim, 273. 
Seldenus, 113, 149, 153, 162, 164, 177, 179, 287, 233, 

300, 342, 347, 352 ; 401. 
Seneca, 48, 79, 80, 93, 94, 107, 111,113, 114, 115,200, 

244, 245, 256, 357, 410, 477. 
Sepher Ikharim, 309, 408. 
Sepher Melakim, 164. 
Septuagint, 34, 145, 147, 148, 151, 158, 160, 172. 173, 

187, 198, 212, 284, 319, 321, 322, 323, 324, 332, 336, 

337, 338, 339, 340, 351, 439. 
Serarius, 378. 
Sernus, 111. 
Sibyllina Oracula, 169. 
Sigonius, 175. 
Silius, 104, 215, 333. 
Simeon de Muis, 372. 
Simplicius, 284, 285. 
Sirachides, 389, 397, 403. 
Sixtus Senensis, 382. 
Smalcius, 40, 137. 
Socinus, 40. 
Socrates, 250, 260, 430. 
Solinus, 214. 
Sommerus, Johan., 137. 
Sophocles, 251, 333. 
Soranus, 251. 
Spartianus, 246, 259. 
Spinosa, 35. 
Sprengerus, 204. 
Statius, 253. 
Steuchus, 173. 
Strabo, 91, 92, 95, 110, 112, 113, 189, 237, 239, 240, 

241, 256, 313. 
Strato, 95. 
Stuckius, 78, 113. 

Suetonius, 29, 50, 112, 115, 128, 169, 218, 241, 244, 256. 
Suidas, 119, 206, 212, 213, 216, 222, 275, 280, 281. 
Symmachus, 120, 151, 158, 338, 
Syncellus, 279. 

Tacitus, 49, 105, 112, 114, 119, 12?, 169,190, 214, 228, 
231, 232, 235, 236, 241, 245, 246, 247, 278, 280, 281, 
282, 341. 

Talmud., 403, 



Talmud Babyl., 164, 273, 358, 363, 369. 

Talmud Hierusal., 164, 296, 369. 

Targum Babyl., 276, 310. 

Targum Danielis, 381. 

Targum Hesterse, 304, 308. 

Targum Hierusal., 136, 138, 145, 170, 175. 

Targum Jon. Ben Uzziel, 136, 145, 149, 153, 170, 173, 

175, 183 ; 195, 262, 342, 349, 381, 382, 383, 384. 
Targum Onkelosi,145,149,151,161, 174,175, 381,382. 
Tatianus, 53, 80. 
Temporarius, 183. 
Terentius, 107, 111. 
Tertullianus, 48, 49, 78, 103, 113, 115, 118, 120, 121, 

125, 131, 151, 153, 162, 163, 206, 242, 252, 259, 286, 

298, 338, 396, 400, 411, 413, 439, 459, 462, 466. 
Thales, 30, 91, 92. 
Themistius, 215. 

Theodoretus, 78, 106, 113, 143, 171, 252, 298, 305, 326. 
Theodosius, 147. 
Theodotion, 144, 382. 
Theophilus Alexandrinus, 78. 
Theophilus Antiochenus, 78, 80, 99. 
Theophilus Johannes, 237. 
Theophylactu?, 277. 
Theopompus, 30, 92. 
Thomas, 78. 
Thucydides, 256. 
Tibullus, 182. 
Timon, 80, 279. 
Torniellus, 183. 
Trithemius, 464. 
Trypho, 194. 
Tullius, 101, 109, 113, 114, 169, 258, 279, 285, 357, 

363. Vid. Cicero. 
Tzemach David, 387. 
Tzetzes, 223. 

Usserius, 178, 183, 267, 290. 

Valentinus, 459. 

Valerianus, 127. 

Valerius Maximus, 92, 128. 

Valerius Soranus, 251. 

Varro, 106, 113, 169, 1S9, 219. 

Velleius, 48, 117, 200. 

Verulamius, 464. 

Villalpandus, 300, 306. 

Virgilius, 90, 101, 102, 159, 162, 181, 1SS, 195, 199, 

215, 251, 255, 257, 334, 402, 473. 
Vives, Lud., 78, 275, 466. 
Voetius, 470. 
Volkelius, 137. 
Vossius, 78, 97, 113, 189, 236, 281, 282, 284, 285, 326, 

336, 363, 378. 
Vulgatus, 145, 152, 198, 217, 284, 304, 322, 336, 338,339. 

Xavereius, Jesuit, 121. 
Xenophon, 78, 92, 250, 336. 
Ximenius, 378. 
Xiphilinus, 104. 

Zaleucus, 53, 313. 
Zeno, 200, 280, 400. 
Zenodotus, Stoic, 280. 
Zohar, Lib., 383. 
Zonaras, 148, 175. 
Zozimus, 151, 169. 



FINIS. 



POSTHUMOUS SERMONS: 

SERIES PUBLISHED FOE, THE FIRST TIME 
IN MDCCC.LIY. 



ALSO, 



THREE DISCOURSES, 

PUBLISHED IN 1798. 



CONTENTS. 



POSTHUMOUS SERMONS. 

PAGB 

PREFATORY NOTE BY THE EDITOR, . . . .492 

SKBMON 

L — THE FURNACE or DIVINE WRATH. — EZEK. xxii. 17-22, . . 493 

II THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. — Ps. xiv. 6, . 500 

III. — FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. — HAB. it 1-4, . . 508 

IV. — SPIRITUAL STRENGTH; — ITS REALITY, DECAY, AND RENOVATION. — ISA.XL 31, 518 

V. — HOLINESS URGED FROM THE LIABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. — 

2 PET. iii. 11, .. . 524 

VI. — THE OBLIGATION TO INCREASE IN GODLINESS. 1 TflESS. iv. 1, . 637 

VII. — PERILOUS TIMES. — 2 TIM. iii. 1-5, ..... 542 

VIII. THE MUTUAL CARE OF BELIEVERS OVER ONE ANOTHER. — EPH. IV. 15, 16, 545 

IX. NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. — ISA. iii. 8, 9, . 648 

X. — THE DEATH OF THE RIGHTEOUS, — ISA. ML 1, 2, . . 556 

XI. THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. PHIL. U. 5-8, . 661 

XII— ENOCH'S WALK WITH GOD.— GEN. v. 24, . . 669 

XIII. — A FAST SERMON: — CHRISTIAN DUTIES UNDER THE HIDINGS OF GOD'S FACE. 

—ISA. viil 17, . . • • . . 582 



THREE DISCOURSES SUITABLE TO THE 
LORD'S SUPPER, 

PREFATORY NOTE BY THE EDITOR, . 

DISCOURSE I. . . t . * , • 695 

DISCOURSE II. ....»••• 696 

DISCOURSE III. ..•••••• 598 



PEEFATOEY NOTE. 



THE following Sermons have never hitherto been published. It -was observed that the 
other posthumous discourses of our author had been drawn mostly from manuscripts 
in the possession of Mrs Cooke of Stoke Newington, the grand-daughter of Sir John Har- 
topp, the friend of Owen, and member of the small church in which, during the closing 
years of his life, he officiated as pastor. On application to the present representative 
of Sir John Hartopp's family, Sir W. E. C. Hartopp, Four Oaks, Sutton Coldfield, 
Warwickshire, it was ascertained that an additional volume of the same unpublished 
manuscripts was in his possession ; and with a generosity which merits the warm grati 
tude of all the admirers of Owen, he placed it immediately at the disposal of the pub 
lishers of the present edition of Owen's works. On the fly-leaf of the volume, which 
is beautifully written and carefully preserved, there appear the following name and 
statement : " Eliz. Cooke ; These manuscript sermons were taken in shorthand by her 
grandfather, Sir John Hartopp, from Dr Owen's own mouth, and transcribed by him 
into longhand; — bound up by her, in order to preserve such valuable discourses. 
Newington, 1755." In further confirmation of their genuineness, it may be added, 
that the first sermon in the series is evidently identical with Owen's posthumous 
treatise "On the Mortification of Sin." A proof of scrupulous adherence to Owen's 
statements, and of a desire on the part of the writer to give as exactly as possible what 
came from his lips, is found in the beginning of one of the sermons, where he mentions, 
that having come late into the meeting-house, after the service had begun, he had not 
been able to give the introductory part of the discourse. With all the disadvantages 
under which they are now given to the world, they have still sufficient merit to jus 
tify the character ascribed to them by Mrs Cooke, to whose care we are indebted for 
their preservation, when she pronounces them " valuable discourses." — ED. 



POSTHUMOUS SERMONS. 



SERMON I. 

THE FURNACE OF DIVINE WRATH. 

"And the word of the LORD came unto me, saying, Son of man, the house of Is 
rael is to me become dross: all they are brass, and tin, and iron, and lead, in 
the midst of the furnace; they are even the dross of silver. Therefore thus 
saith the Lord GOD ; Because ye are all become dross, behold, therefore I 
will gather you into the midst of Jerusalem. As they gather silver, and brass, 
and iron, and lead, and tin, into the midst of the furnace, to blow the fire 
upon it, to melt it; so will I gather you in mine anger and in my fury, and I 
will leave you there, and melt you. Yea, I will gather you, and blow upon 
you in the fire of my wrath, and ye shall be melted in the midst thereof. 
As silver is melted in the midst of the furnace, so shall ye be melted in the 
midst thereof; and ye shall know that I the LORD have poured out my fury 
upon you." — EZEK. xxii. 17-22. 

I SHALL not insist upon the particular opening of these words, 
but only take some observations from them : — 

First, This is a very instructive similitude this of silver and dross; 
therefore it is often made use of by the Holy Ghost: Isa. i. 21, 22, 
"How is the faithful city become an harlot! it was full of judg 
ment ; righteousness lodged in it ; but now murderers. Thy silver 
is become dross." " Thy silver is become dross ;" — this is God's ex 
pression of the condition of an apostate people. " Thy silver is 
become dross." He uses it again, Jer. vi. 29, 30, " The bellows 
are burned, the lead is consumed of the fire; the founder rnelteth 
in vain : for the wicked are not plucked away. Reprobate silver," 
refuse silver, drossy silver, "shall men call them." And so here, 
in this place of the prophet, " Thy silver is become dross." 

Secondly, There are two sorts of things that are called the dross 
of silver. The first is the scoria, that which remains after the fur 
nace, and which manifests, the whole not being departed, the whole 
to be dross ; that is, to be refuse and reprobate silver, — that is, the 
dross after a trial. There is, secondly, a dross that is called so, 
which is nothing but the ore the silver is mixed withal before a 
trial. That is the dross here mentioned,— brass, tin, iron, lead ; such 



494 THE FURNACE OF DIVINE WRATH. 

things as are mixed with the silver before the trial. When God 
promises a purification, " I will take away all thy tin/' saith he. 
Now, whenever a nation is thus dross, there is yet some good silver 
in it. When there is nothing but refuse silver after a trial, then is 
all thrown away ; but when there is a multitude of dross before a 
trial, there is always some good silver, or else no trial would be 
made. God is not an unskilful founder, to make a trial when there 
is no silver in the material. So here, in the text, "As silver is 
melted in the furnace;" — " as silver." 

Thirdly, When the dross is greatly increased, and the silver will 
not be otherwise separated from it, both dross and silver must into 
the same furnace. That is the case here; and you will excuse me 
if I judge it to be the case with ourselves. Both dross and silver must 
go into the same furnace ; for we must observe, — 1. That the furnace 
belongs to God's covenant. There is nothing in the furnace but that 
the best silver may be brought into it; and it needs to be brought into 
it, if it be but a furnace. In the day that God made a covenant with 
Abraham, Gen. xv. 1 7, " it came to pass, that, when the sun went down, 
and it was dark, behold a smoking furnace, and a burning lamp that 
passed between the pieces of his sacrifice." There the furnace is dedi 
cated, God's furnace, in those words, for the use of the church. If it 
be but a furnace, it is in the covenant for the use of the church : for, — 
2. God hath an oven as well as a furnace; but the oven belongs not 
to the church at all: Mai. iv. 1, " Behold, the day cometh, that shall 
burn as an oven ; and all the proud, yea, and all that do wickedly, 
shall be stubble : and the day that cometh shall burn them up, saith 
the LORD of hosts, that it shall leave them neither root nor branch." 
When was this? Why, first, Christ came as " a refiner and purifier of 
silver," chap. iii. 3 ; and they are not purified by Christ. And " the day 
cometh that shall burn as an oven;" that was the day when Jerusalem 
was burned, and all that wicked, apostate church was consumed. God 
left them neither root nor branch, when eleven hundred thousand 
of them were destroyed in that city. That was God's oven, which 
burned up that wicked, apostate church. Truly, brethren, if we had 
complied with Christ as a refiner, in the day of his refining, we might 
have prevented the day of the coming of his oven. However, that 
is not the thing here threatened ; but it is a furnace in common for 
the silver and for the dross, — the same furnace. 

Why then, observe, that when God brings both silver and dross, 
both good and bad, into the same furnace, it is the highest token of 
God's displeasure. So it is here in the text, * Ye shall know that 
I do it in my fury, and in mine anger, and in my displeasure/ 
There is nothing more to be trembled at than when all must go 
into the same furnace. ' I will gather the silver, and the brass, and 



THE FURNACK utf DIVINE WRATH. 495 

the iron, and the lead, and the tin together, and they shall go into 
the same furnace/ God sometimes makes a distinction; as Isa. xxxi. 
9, " Saith the LORD, whose fire is in Zion, and his furnace in Jeru 
salem." The "fire" there is the fire of a fining-pot ; the "furnace" 
is a burning furnace. There is such a time, there may be, there 
hath been such a time, when God will bring his own Zion only to 
the fining-pot, and they shall not be in the furnace with wicked 
ones. I am afraid the cleansing of the churches is beyond the fining- 
pot; however, here in my text they are put into the same furnace. 

When is a people so overgrown with dross as that it is necessary 
the good and the bad should go into the same furnace? 

I shall name but two plain things : — 

1. When the generality of a people are openly wicked and pro 
fane. You will see in the following verses of this chapter the rea 
son given why God will put them all into the furnace. And why is 
it? Because the prophets were wicked, and the priests were wicked, 
and the princes were wicked, and the people were wicked. He dis 
tributes them all into several parts, — prophets, priests, princes, people; 
and they are all wicked, and therefore they must into the furnace, 
saith he. Isaiah also speaks of setting up a furnace, chap. i. Why 
will God set up such a dreadful furnace? Why, saith he, verses 5, 6, 
it is because "the whole head is sick, and the whole heart faint. From 
the sole of the foot even unto the head there is no soundness in it ; but 
wounds, and bruises, and putrifying sores: they have not been closed, 
neither bound up, neither mollified with ointment/' When there is 
an universal corruption of the ways and walkings of all sorts of men, 
and of the whole body of the people, then God sets up his furnace. 

2. You may add hereunto, that the dross doth so cleave unto the 
silver that there is no other way of separating them, but they must 
all into the same furnace. When all endeavours fail, warnings 
fail, chastisements fail, preaching of the word fails, and the silver is not 
separated from the dross; when men can scarce, professors can scarce, 
bear to be warned ; when they can think of others' sins, but will not 
think of their own ; when they will do nothing towards reforma 
tion, but say they shall have peace, — let what will come, one way or 
other they shall have peace; — there is no way but we must all into 
the same furnace ; nothing else will do. 

This is all that I shall observe from the words; only I would 
make a little use of them in one or two words. And I will say con 
cerning them, as the apostle Paul doth in another case, " This speak 
I, not the Lord ;" that is, not that he spake any thing against the 
mind of the Lord, but it was that which he had not an immediate 
revelation about. * Though/ saith he, 'I judge I have the Spirit 
of God to guide me according to rule in this matter, yet I have not 



496 THE FUKNACE OF DIVINE WRATH. 

an especial revelation about it ; " This speak I, not the Lord/' ' But 
when he comes in with that for which he hath a special revelation, 
then, " This the Lord commandeth, not I." So, truly, I will say two 
things, whereof one is, ' I say, and not the Lord ;' and it is only 
this, that it is my judgment we are all going into the same fur 
nace. Let men please and flatter themselves as they will, crying, 
' The church, the church ; The temple of the Lord ; Peace, peace ;' 
my judgment is, we are all going into the same furnace with all the 
brass, and tin, and lead, and iron, in the nation, — going into the same 
furnace. And do I say so now? do I think so now? Nay, I have 
been speaking of it to this congregation for some years, that we are 
all going into the same furnace. But this I can say, ' I speak from 
the Lord, the Lord speaketh, and not I/ that things are so stated 
in the rule, so stated in providence, that it is your duty and mine to 
prepare for the furnace, a fiery furnace, a smoking furnace, that I am 
afraid God will cast this whole nation into ; for, — 

First, Neither you nor I can tell what to say as to the sins of 
the nation, of all sorts of persons, — our priests, prophets, princes, 
people. Nor you nor I can tell what to say unto the deadness and 
slowness of all sorts of professors, — of me, and you, and of all sorts of 
professors, — to come to such a reformation as may be preventive of a 
furnace ; nay, to come to such a reformation as may give us faith to 
plead for an interest in the fining-pot and not in the furnace. I 
know what the general hopes of men plead and speak. Well, bring 
forth your reasons, plead them before God this day, if you can, if 
you have any thing to plead but sovereign grace and mercy. 

And [as for] the utter impossibility that appears by any other way 
to separate the silver from the dross, to separate us from the world, 
the plague, the fire, have not done it; signs in the heavens above 
and in the earth beneath have not done it; the sincere preaching of 
the gospel, though in weakness, hath not done it; entreaties, beg 
gings, exhortations, have not done it; our prayers have not done it: 
we cleave unto the world still. 

I will not insist upon particulars now ; I have showed you enough 
formerly. So that I know nothing that can be a plea why we should 
not all into the same furnace. And, — 

Secondly, God hath called out his workmen to set up a furnace. 
The workmen that God calls out in the world are not to make the 
fining-pot, but men that work in mortar and brick, fit to build a 
great furnace. And there are all sorts of them; — the Lord help us! 
God employs his workmen to build the furnace; — some by violence, 
some by treachery, some by folly; but all prepare a furnace. We 
may see them at work and hear them working every day, to prepare 
for this nation a furnace of God's wrath and displeasure. 



THE FURNACE OF DIVINE WRATH. 

Now, brethren, this I say, this saith the Lord, when God's workmen 
are setting up a furnace it is certainly our duty to be building an 
ark. The persons that were employed about Noah's ark (it is but 
another kind of allusion) were God's workmen to bring on a de 
struction that destroyed the old world, the world that repented not 
at the preaching of Noah. God called out his workmen; but Noah, 
moved with fear, built an ark. I have observed that the spirits of 
men do work towards and hearken after every thing that may keep 
them from fear: generally they do so; and oftentimes most weak 
and trivial things will put off our fear. But, saith He, " Noah, 
moved with fear," upon the warning of God that there would come 
a deluge that would destroy like this furnace, " built an ark/' He 
was moved with fear, and he built an ark. I have often wondered 
at that word, Ezek. xxi. 9-13. God threatens " a sword, a sword 
sharpened, and also furbished : it is sharpened to make, a sore 
slaughter; it is furbished that it may glitter: should we then make 
mirth ? He hath given it to be furbished, that it may be handled : 
this sword is sharpened, and it is furbished, to give it into the hand 
of the slayer. Smite therefore upon thy thigh/' Why? "Because 
it is a trial/' saith he, " and what if the sword contemn even the 
rod ?" — all other meaner afflictions? After having spoken such a 
great and dreadful word of the sword being furbished and given into 
the hand of the slayer, " It is a trial," saith he. The meaning is this : 
Here the people themselves had thoughts of a thousand ways of 
escaping the sword ; and that it should not be a trouble, a trial, unto 
them, they would bear it this way and that way. Truly, I am 
ashamed of myself and most of the people of God with whom I con 
verse, to see that we have such thoughts; — that when God's sword 
is furbished, there is not a trial in it, — that we shall be dealt well 
enough withal. But prepare yourselves ; a trial it will be, a trial 
that will try all your carnal confidences, and consume them. It will 
try your profession of what sort it is ; and if it be found false, will 
consume it also. It is to try all your graces to the utmost, — all your 
faith, all your trust, all your self-resignation, all your readiness to 
leave the things of the world and to part with them. It will be a 
trial, friends. Think what you will, it will be a trial. " Because it 
is a trial," saith He. It is strange there should be such stupidity 
upon us, that when the sword is furbished and made bright for the 
slaughter, and given into the hands of the slayer, we should not 
BO much as think that it will be a trial, but make mirth. The reason 
is this, plainly, Because we have escaped former trials in the plague, 
and fire, and in the wrath of man. But saith the prophet, " This 
shall contemn every rod/' — go beyond all those rods we have under 
gone, and despise them. You think it is a rod ; but do not mistake; 

vor. XVIL 32 



498 THE FURNACE OF DIVINE WRATH. 

it shall contemn every rod, despise them, and will be a trial. You 
have had no trial ; neither your confidence nor your grace has been 
tried : but this will be a trial I do not believe these things are a 
vain divination. 

Then what is our duty, if this be the posture of things with us ? 
Why, that which we are come together for this day; which is to 
cry to God for mercy, in this day of darkness, of gloominess, this 
day of anguish, — 

1. For the whole nation. Let us pray to God that, if it be his 
holy will, however he shall deal with the nation, he would call 
in the workmen that seem to be employed about building the fur 
nace ; for their faces are filled with dread and terror, and it argues 
dreadful work when God employs such workmen: beg of God to 
divert them, otherwise to employ them ; beg of God to take them 
off, — that fierce, cruel men may not have the execution of God's 
judgments upon this poor land, — that God would take us yet into 
his own hands,— that men whose hearts are like the nethermost mill 
stone, that grind with blood and revenge, may not have the trial of 
the land. 

2. We may hope yet that the decree is not gone forth, and we 
may beg that God would not use these workmen. Now, if we should 
beg of God that he would yet cause the furnace to pass away, if we 
find it coming, and if we find our hearts enlarged to pray, and 
God bowing down his ear to hear, let us continue to ask further, 
not only that such and such may not be employed to fire the poor 
nation, but that God would even cause the furuace to pass away. 
Abraham began to pray to God: '0 Lord/ saitb he, 'if there be 
fifty righteous in Sodom, wilt thou spare?' ' 1 will/ saith God, 
* if there be fifty/ ' Lord/ saith he, ' if there be forty-five, wilt 
thou spare ? ' 'I will for forty-five/ saith God. * Yet let me 
add, suppose there be forty?' *I will spare for forty's sake/ 
Abraham found the infinite condescension of God to hi* prayer, and 
he asks no more by fives, but by tens : * Wilt thou if there be 
thirty, twenty, ten, there?' Faith grew upon the Lonl If we 
find God answers our supplications for the removal of the workmen 
that are employed, that God would employ them elsewhere, and we 
have asked salvation in that, and a disappointment of others ih their 
counsels, and find the Lord coming down, let faith come to ask 
by tens and tens, to bring it to the lowest degree. The utmost con 
descension of grace and mercy that will bear a consistency with 
the essential holiness and righteousness of God may be drawn out 
by faith and prayer. Then cry mightily unto the Lord, that, if it 
be his will, the furnace may depart from the nation. 

3. If it be so determined that the furnace must beset up, and 



THE FURNACE Otf DIVINE WRATH. 499 

that we must all into the furnace, beg of God that we may have 
the lamp that belongs unto the covenant as well as the furnace. 
The furnace was all horror and smoke ; but the lamp had a light in 
it. I take it from that of Abraham. When the furnace was a dark 
and smoking furnace, yet there was a lamp, a burning, shining 
light, that passed between the pieces of the sacrifice. That the 
dark, smoking furnace may not deprive us of the light of God's 
countenance in Christ, to support us in it and under it, beg of God 
that though we go into the furnace, yet we may have the lamp to 
direct us, to give us light in that horror of darkness, and in the 
smoking furnace. 

Lastly, Who knows but that God may yet, by prayer, by the 
preaching of the word, by continual warnings, before the day comes, 
before the decree brings forth, before it be too late, make such a 
separation (for this is as far as ever I can go), that his people shall 
be put into the fining-pot, and not into the same furnace? Cry for 
that ! It is your mercy to be in Zion's fining-pot rather than in the 
consuming furnace. 

And, then, tremble to think that there seems to me no dispensa 
tion remaining but the oven, but that which shall consume, and 
leave neither root nor branch. 

The substance of all is, brethren, that there is a woful and a 
wicked corruption and profaneness of life grown upon the generality 
of the nation, — that there is such an adherence to the world and the 
ways of the world among professors, that former means have not 
separated them from the world (for this separation from the world 
in outward worship, if it be all, signifies nothing), — that we 
seem all to be ready, unless God relieve in infinite mercy, to be 
brought into the same furnace; which is under a testimony of God's 
displeasure: ' Ye shall know that I have done it in anger, when I 
have brought you into the same furnace/ It is a great pledge of 
God's displeasure with us. Yet there is left room for faith and 
prayer to plead with God in all the particulars mentioned ; — to 
deliver us from the hands of blood-thirsty men; to divert the judg 
ment (' I repented me of the evil,' saith God) ; yea, to remove the 
furnace; yea, to make us meet for the fining-pot, or, however, to 
enjoy the lamp when we are in the furnace, — to enjoy light, direc 
tion, guidance, when we are in all confusion of darkness and in the 
smoking of the furnace. 



500 THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. 



SERMON II. 

THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. 

PREACHED FEBRUARY 27, 1669. 

" Ye have shamed the counsel of the poor, because the LORD is his refuge." — 

Ps. xiv. 6. 

THERE is a peculiar mark put upon this psalm, in that it is twice 
in the Book of Psalms. The 14th psalm and the 53d psalm are the 
same, with the alteration of one or two expressions at most. And 
there is another mark put upon it, in that the apostle transcribes a 
great part of it, Rom. iii. 10-12. 

It contains a description of a most deplorable state of things in 
the world, — ay, in Israel; a most deplorable state, by reason of the 
general corruption that was befallen all sorts of men, in their princi 
ples, and in their practices, and in their opinions. 

First, It was a time when there was a mighty prevalent principle 
of atheism got into the world, got among the great men of the world. 
Saith he, * That is their principle, they say in their hearts, " There is 
no God."' It is true, they did not absolutely profess it; but it was 
the principle whereby all their actings were regulated, and which 
they were conformed unto. " The fool," saith he, " hath said in his 
heart, There is no God."" Not this or that particular man, but the 
fool, — that is, those foolish men ; for in the next words he tells you, 

" They are corrupt/' Saith he, "The fool they are corrupt;" 

and verse 3, " They are all gone aside." "The fool" is taken inde 
finitely for the great company and society of foolish men, to intimate 
that whatsoever they were divided about else, they were all agreed in 
this. ' They are all a company of atheists/ saith he, ' practical athe 
ists.' "The fool hath said in his heart;" — that was their principle. 

Secondly, Their affections were suitable to this principle, as all 
men's affections and actions are suitable to their principles. What 
are you to expect from men whose principle is, that there is no God ? 
Why, saith he, for their affections, " they are corrupt;" which he ex- 
presseth again verse 3, "They are all gone aside, they are all to 
gether become filthy." " All gone aside." The word in the original 
is, "They are all grown sour;" as drink, that hath been formerly of 
some use, but when grown vapid, — lost all its spirits and life, — it is 
an insipid thing, good for nothing. And, saith he, " They are all to 
gether become filthy," — "become stinking," as the margin hath it. 
They have corrupt affections, that have left them no life, no savour; 
but stinking, corrupt lusts prevail in them universally. They say 
"There is no God;" and they are filled with stinking, corrupt lusts. 



THE WISDOM OF MAKING THE LOUD OUR REFUGE. 501 

Thirdly, If this be their principle and these their affections, let 
us look after their actions, in the third place, to see if they be any 
better there, if they are any better in their actions. But consider 
their actions. They be of two sorts, — 1. How they act in the world; 
2. How they act towards the people of God. 

1. How do they act in the world? Why, consider that, as to their 
duties which they omit, and as to the wickednesses which they per 
form. What good do they do? Nay, saith he, "None of them 
doeth good."" Yea, some of them. " No, not one/' Saith he, verses 
1, 3, " There is none that doeth good, no, not one." If there was any 
one among them that did attend to what was really good and use 
ful in the world, there was some hope. * No/ saith he; ' their 
principle is atheism, their affections are corrupt; and for good, there 
is not one of them doeth any good, — they omit all duties/ 

What do they do for evil? Why, saith he, " They have done 
abominable works;" — 'works/ saith he, 'not to be named, not to 
be spoken of, — works which God abhors, which all good men 
abhor/ "Abominable works/' saith he, ' such as the very light of 
nature would abhor/ and give me leave to use the expression of the 
psalmist, — " Stinking, filthy works/' So he doth describe the state 
and condition of things under the reign of Saul, when he wrote this 
psalm. 

2. * If thus it be with them, and if thus it be with their own ways, 
yet they let the people of God alone; they will not add that to the 
rest of their sins/ Nay, it is quite otherwise ; saith he, " They eat 
up my people as they eat bread/' " Those workers of iniquity have 
no knowledge, who eat up my people as they eat bread, and call not 
upon the LORD." What is the reason why he brings it in in that 
manner? Why could he not say, ' They have no knowledge that 
do such abominable things;' but brings it in thus, " They have no 
knowledge, who eat up my people as they eat bread"? — ' It is strange, 
that after all my dealings with them and declaration of my will, 
they should be so brutish as not to know this would be their ruin. 
Don't they know this will devour them, destroy them, and be called 
over again in a particular manner/ In the midst of all the sins, 
and greatest and highest provocations that are in the world, God lays 
a special weight upon the eating of his people. They may feed upon 
their own lusts what they will; but, ' Have they no knowledge, that 
they eat up my people as they eat bread?' 

There are very many things that might be observed from all this; 
but I aim to give but a few hints from the psalm. 

Well, what is the state of things now? You see what it was with 
them. How was it with the providence of God in reference unto 
them ? Which is strange, and a man would scarce believe it in such 



502 THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. 

a course as this is, he tells you, verse 5, notwithstanding all this, 
they were in great fear. " There were they in great fear," saith he. 
May be so, for they saw some evil coming upon them. No, there 
was nothing but the hand of God in it; for in Ps. liii. 5, where these 
words are repeated, it is, " There were they in great fear, where no 
fear was;'"' — no visible cause of fear; yet they were in great fear. 

God by his providence seldom gives an absolute, universal security 
unto men in their height of sin, and oppression, and sensuality, and 
lusts; but he will secretly put them in fear where no fear is: and 
though there be nothing seen that should cause them to have any 
fear, they shall act like men at their wits' end with fear. 

But whence should this fear arise? Saith he it ariseth from hence, 
" For God is in the generation of the righteous." Plainly they see 
their work doth not go on; their meat doth not digest with them; 
their bread doth not go well down. * They were eating and devour 
ing ray people, and when'they came to devour them, they found God 
was among them (they could not digest their bread) ; and this put 
them in fear, quite surprised them.' They came, and thought to have 
found them a sweet morsel: when engaged, God was there filling 
their mouth and teeth with gravel; and he began to break out the 
jaw-bone of the terrible ones when they came to feed upon them. 
Saith he, ' God was there/ verse 5. 

The Holy Ghost gives an account of the state of things that was 
between those two sorts of people he had described, — between the 
fool and the people of God,— them that were devouring, and them 
that had been utterly devoured had not God been among them. 
Both were in fear, — they that were to be devoured, and those that 
did devour. And they took several ways for their relief; and he 
showeth what those ways were, and what judgment they made upon 
the ways of one another. Saith he, " Ye have shamed the counsel 
of the poor, because the LORD is his refuge/'' 

There are the persons spoken of, — they are "the poor;" and that is 
those who are described in the verses foregoing, the people that were 
ready to be eaten up and devoured. 

And there is the hope and refuge that these poor had in such a 
time as this, when all things were in fear; and that was " the LORD/' 
The poor maketh the Lord his refuge. 

And you may observe here, that as he did describe all the wicked 
as one man, " the fool/' so he describes all his own people as one 
man, " the poor/' — that is, the poor man : " Because the LORD is his 
refuge." He keeps it in the singular number. Whatsoever the 
people of God may differ in, they are all as one man in this business. 

And there is the way whereby these poor make God their refuge. 
They do it by "counsel," saith he. It is not a thing they do by chance, 



THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. 503 

but they look upon it as their wisdom. They do it upon considera 
tion, upon advice. It is a thing of great wisdom. 

Well, what thoughts have the others concerning this acting of 
theirs? The poor, they make God their refuge; and they do it by 
counsel What judgment, now, doth the world make of this counsel 
of theirs? Why, they " shame it;" that is, they cast shame upon it, 
contemn it as a very foolish thing, to make the Lord their refuge. 
4 Truly, if they could make this or that great man their refuge, it 
were something; but to make the Lord their refuge, this is the 
foolishest thing in the world/ say they. To shame men's counsel, 
to despise their counsel as foolish, is as great contempt as they can 
lay upon them. 

Here you see the state of things as they are represented in this 
psalm, and spread before the Lord; which being laid down, the 
psalmist showeth what our duty is upon such a state of things, — 
what is the duty of the people of God, things being thus stated. 
Saith he, * Their way is to go to prayer:' Verse 7, " Oh that the salva 
tion of Israel were come out of Zion ! when the LORD bringeth back 
the captivity of his people, Jacob shall rejoice, and Israel shall be 
glad." If things are thus stated, then cry, then pray, " Oh that the 
salvation of Israel were come out of Zion/' etc. There shall a re 
venue of praise come to God out of Zion, to the rejoicing of his people. 

That which I would principally think of use for myself and you 
in this psalm is this, — 

That it is a wise thing, a thing of great counsel and advice, to 
make God our refuge in the time of greatest distress, terror, disorder, 
and wickedness, that can be in the world. This was the counsel of 
the poor of old in such a time as is here described (and there is not 
a sadder time in the whole book of God), that at such a time, and at 
all times, it is a wise thing, a thing of counsel and advice, to make 
God our refuge. I do remember, in Deut. xxxii. 21, God reproaches 
his people that they provoked him with that which was not God; 
and in Gal iv. 8 it is a reproach unto them, " Ye did service unto 
them which by nature are no gods." The meaning of it is this, 
that it is the foolishest thing in the world to put our trust and con 
fidence in any thing that hath not the nature of God. There is 
nothing but the immense nature of God that is able to yield a re 
fuge unto a poor soul in all the distresses whereinto it may fall; 
and therefore it is certainly our wisdom to make him our refuge. 
It is true, men do not take their immediate refreshment out of the 
ocean ; but it is from the ocean that all our streams are derived that 
give refreshment unto all creatures. We do not immediately take 
our spiritual relief in trouble from the immensity of God's nature, 
from his being God ; but it is from thence that all our streams where- 



504r 1HE WISDOM OF MAKING THE LOUD OUR REFUGE 

by we are relieved do proceed. And let us, any of us, set ourselves 1 ' 
to the most glorious stream that appears for our refreshment, if we 
do not by faith trace it unto the immensity of God's nature, we shall 
deal with it as behemoth thinks to do with Jordan, drink all up, 
swallow up the glorious stream of refreshment that lies before it, if 
we do not see it by faith stream from the immensity of God's na 
ture. "Trust in the LORD for ever," saith he, Isa. xxvi. 4. Why? 
what is the reason? "For in the LORD JEHOVAH is everlasting 
strength." The eternity of God and the omnipotency of God, the 
everlasting strength and name of God, that he is Jehovah, are rea 
sons for us to place our trust and confidence in him. " Trust in the 
LORD for ever: for in the LORD JEHOVAH is everlasting strength." 
Ye know that God doth often invite us to trust in his name; and 
they that know his name will put their trust in him: Ps. ix. 9, 10, 
"The LORD also will be a refuge for the oppressed, a refuge in times of 
trouble. And they that know thy name will put their trust in thee." 
" The name of the LORD is a strong tower: the righteous runneth 
into it and is safe," Prov. xviii. 10. Is there any one that " walketh 
in darkness, and hath no light ? let him trust in the name of the 
LORD," Isa. 1. 10. 

Ay, but you will say, 'Is it wisdom so to do? is it matter of 
counsel? the best course?' We have briefly seen it is great folly 
to trust in any thing that is not God by nature. Now we come to 
the positive part, that we are to make him our refuge. Is it good 
counsel so to do? Yea, ' Trust in my name/ saith God. 

1. I would observe two things concerning this name of God, that 
he doth propose to us for the object of our trust, to make our refuge 
of:— 

(1 .) In general, what is there in this name of God? Why, the whole 
Scripture is but a declaration of the name of God. All the preaching 
of Jesus Christ is nothing but to declare the name of God. He saith 
so himself, John xvii. 6, where he gives an account of his ministry: 
" I have manifested thy name," saith he, " unto the men which thou 
gavest me out of the world." And ye have a summary description 
of it, Exod. xxxiv. 5-7, " I will proclaim my name." What name? 
Why, saith he, "The LORD, strong and mighty;" or, as we read it, 
" The LORD God, 1 merciful and gracious, long-suffering, and abun 
dant in goodness and truth, forgiving iniquity and transgression and 
sin, and that will by no means clear the guilty." Certainly, if this be 
the name of God, it is better to trust in the Lord than to put confi 
dence in princes. It is wiser, it is better, of better counsel ; for this is 
bis name. The name of a prince may be Nabal ; but God proposeth 
his name to us, so as to suit every state and condition we may pos- 
i In the Hebrew EL, which signifies " Mighty." 



THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. 505 

sibly be in, under any distress: "The LORD God, merciful and 
gracious/' 

(2.) It is wisdom, because God hath, in the revelation of his name, 
from the foundation of the world, accommodated himself unto the 
state and condition of his people, that they might thereby be wrought 
upon to trust in him, When he revealed himself to Abraham, who 
was to wander up and down the earth in the midst of strange and 
wicked nations, without a dwelling-place, and was, I am persuaded, in 
that state oftentimes which he expresses once, " The fear of God is 
not in this place, and they will slay me" (he had occasion oftentimes 
to think thus, "They will slay me for my goods and possessions;" 
he was a very great eye-sore to all the wicked inhabitants of the 
land, as Isaac was afterwards, " Thou art much mightier than we"), 
why saith God, " Fear not, I am God Almighty."" He accom 
modates his name to his condition. And you know when the chil 
dren of Israel quite despaired, and thought they should die under 
their bondage, and be worn away, God comes to them, and reveals 
himself unto them by his name Jehovah ; — ' I will fulfil all my 
promises now/ When the children of Judah came out of captivity 
from Babylon, and the world was full of noise, confusion, and tumult, 
and armies were round about them, as you may see in the prophecies of 
Haggai and Zechariah, what was the name God revealed himself by? 
" Thus saith the LORD of hosts/' He revealed that he had the 
power of all the armies in the world. What name hath God revealed 
himself now by, that may be relief unto us, and make it advice 
and counsel now? Why, he is revealed now as "The God and 
Father of our Lord Jesus Christ." That is his name, and that is 
his memorial throughout all generations, which takes in all our 
spiritual and temporal concerns, — one who is afflicted with us in all 
our afflictions, tempted in all our temptations, suffers with us under all 
our sufferings. He is the God and Father of our Lord Jesus Christ, 
who is the captain of our salvation, and able to save unto the utter 
most. He hath called us to trust in this name, and hath given us 
this reason for it. 

2. God, to show it to be our duty and wisdom, doth immediately 
propose the very properties of his nature for our relief: Isa. xl. 
27, " Why sayest thou, Jacob, and speakest, Israel, My way 
is hid from the LORD, and my judgment is passed over from my 
God?" — words whose sense are often ready to possess our hearts: I 
am sure they often lie at the door of mine ; I know not how it is with 
you. What doth God propose to relieve them in that condition? 
Why, he doth tell them, verse 28, " Hast thou not known? hast thou 
not heard, that the everlasting God, the LORD, the Creator of the 
ends of the earth, fainteth not, neither is weary? there is no search- 



506 THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. 

ing of his understanding/' Why, he proposeth three or four of 
the essential properties of his nature to our consideration to make 
our refuge : — His eternity ; he is " the everlasting God ;" — his power ; 
he is '* the Creator of the ends of the earth;" — his unchangeableness; 
he " fainteth not, neither is weary;" — and his infinite wisdom ; " there 
is no searching of his understanding/' He proposeth immediately 
unto our consideration these glorious properties of his nature for our 
relief and refuge in such a time, when we are so far beyond all re 
lief and all hope in the world. We are so quite sunk under the 
weight, so laid out of the way, so thrown away, that we are ready to 
think that we can see no relief from God himself. * " My way is hid 
from the LORD ;" — I have had my last trial and hearing ; my judgment 
is cast out in the court of God, passed over ; God will not determine 
in my cause/ It is the complaint of the church under the great 
oppression of the Babylonians, 'God hath passed it over, put off the day 
of hearing/ What doth God give in this great distress to their relief? 
Why, he minds them of his glorious properties, of his unchange 
ableness, eternity, infinite wisdom, and infinite power. God carries 
it on in that place, but I will go no farther, though in the next 
words God manifests that he will exert all these holy properties of 
his nature in a way of covenant mercy to those that believe in him 
and put their trust in him. 

3. It is our wisdom ; because no distress is unspeakably and un 
controllably great that is capable of any relief or appearance of re 
lief from any thing but the infinite nature of God. We are exposed, 
or may be, unto such distresses as nothing can give us the least re 
lief in but the consideration of God's nature. Suppose a man were 
by the hands of violence cast into prison or a dungeon, where none 
was able to relieve him. Ay, but he will say, ' I have relief here; 
many good people know I am in a dungeon, and they will pray for 
me, pity me, have compassion upon me/ But a man may be cast 
into that condition where no man sees him, no man knows of him, 
where there is none to pity him, — a storm at sea, a dungeon out of 
knowledge. What shall relieve this man but the sole consideration 
of his interest in the infinite properties of God ? I have known many 
in distresses of conscience that have been able to blow off every 
thing, until God comes to swallow them up with the infiniteness of 
God. Doubts and fears of their hearts have despised every answer, 
every word of comfort, that could be given unto them ; but if you 
could once come to swallow them up in the infiniteness of God, that 
hath given them some quiet. And the reason of all this is, because our 
fears are able to pursue our apprehensions [of relief]. Whatever you 
can apprehend, your fears will go as far as your apprehensions, and 
weaken it unto you. Swallow up your apprehensions in what is in- 



THE WISDOM OF MAKING THE LORD OUR REFUGE. 507 

finite, and fear is swallowed up thereby. Every particular that your 
apprehension or reason can go through, your fears will go through, 
and will imbitter it to you. But if you can swallow all up into infi 
nite wisdom, unchangeableness, mercy, fears and every thing else are 
swallowed up; and then the soul is at rest. Bring it to a particular 
promise. While fear and unbelief are at work, they will go as far as 
you, and give trouble; but if you come to make the Lord himself, 
in his infinite nature, to be your refuge, there is rest and peace in 
the soul. 

It is matter of counsel and wisdom to make God our refuge, be 
cause it is a foolish thing to trust in that which is not God ; and 
because God hath so proposed his nature and properties to us, as is 
suited to give us relief in every strait and distress whatsoever that 
may befall us. 

" Ye have shamed," saith. he, " the counsel of the poor." There 
is nothing that wicked men do so despise as the making God a re 
fuge, — nothing which they scorn in their hearts like it. " They shame 
it/' saith he. * It is a thing to be cast out of all consideration. The 
wise man trusts in his wisdom, the strong man in his strength, the 
rich man in his riches; but this trusting in God is the foolishest thing 
in the world/ 

The reasons of it are, — 

1. They know not God; and it is a foolish thing to trust one 
knows not whom. 

2. They are enemies to God, and God is their enemy; and they 
account it a foolish thing to trust their enemy. 

3. They know not the way of God's assistance and help. And, — 

4. They seek for such help, such assistance, such supplies, as God 
will not give; — to be delivered, to serve their lusts; to be preserved, to 
execute their rage, filthiness, and folly. They have no other design 
or end of these things; and God will give none of them. And it is 
a foolish thing in any man to trust God to be preserved in sin. It 
is true, their folly is their wisdom, considering their state and condi 
tion. It is a folly to trust in God to live in sin, and despise the 
counsel of the poor. 

Here we see what our duty is; and I thought I should have been 
able to have added a word or two of direction how to put this coun 
sel into execution, to make the Lord our refuge, but my strength is 
gone. 



508 FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 

SERMON III. 
FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 

PREACHED JANUARY 5, 1672. 

" I will stand upon my watch, and set me upon the tower, and will watch to see 
what he will say unto me, and what I shall answer when I am reproved. 
And the LOUD answered me, and said, Write the vision, and make it plain 
upon tahles, that he may run that readeth it. For the vision is yet for an 
appointed time, but at the end it shall speak, and not lie : though it tarry, 
wait for it ; because it will surely come, it will not tarry. Behold, his soul 
which is lifted up is not upright in him: but the just shall live by his faith." 
— HAS. ii. 1-4. 

I MUST look a little back into the first chapter. The title is, " The 
burden which Habakkuk the prophet did see." The burden is a 
burdensome prophecy, that should lade and burden them that were 
concerned in it. It is the burden which Habakkuk did see. Ha 
bakkuk, I do judge, is a proper name, though there is some question, 
because of the composition ; and it signifies the "wrestler" or "striver." 
It is apparent he was a very great wrestler with God, a great pleader 
with God ; as any man may discern, if he will but read the first and 
third chapters, where there is as great a spiritual conflict and wrest 
ling in them both as is in the whole book of God. He may be so 
called because he was an eminent wrestler with God in those days, 
as Jacob was. And it is such to whom God gives visions. God gives 
visions of judgment and of peace (for they are both here in a prin 
cipal manner) to those that are great wrestlers with him. I will 
not insist upon this, though I could prove it, because I am not so 
absolutely certain that the word here is not merely a proper name. 

The burden and vision he had was a grievous burden, a grievous 
vision, concerning the wasting of Jerusalem and of all the nations 
about by the Chaldeans. God doth frequently involve his church 
in common calamities; but he hath always a special design towards 
them in those common calamities. Alas ! Nebuchadnezzar com 
manded the Chaldeans and the nations about; they saw no more 
in the wasting and destroying of Jerusalem than in the wasting of 
Egypt and the countries about. God involves his church in general 
calamities with particular designs: for we know what particular de 
sign God had upon his people at that time ; which, indeed, was the 
wheel within the wheel that caused the destruction of all the nations 
round about. Jerusalem was not destroyed because the nations were 
to be destroyed ; but they were to be destroyed because Jerusalem 
was to be destroyed. And this was a great and dreadful period of 
time. God had set up his church, and had continued it now for 
four or five hundred years; but it had so many breaches, flaws, de- 



FAITH S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 509 

cays, that he saw there was no dealing with it, but to take the fahric 
down to the ground. It had been often repaired ; in Josiah's and 
Hezekiah's times many reparations had been made of the fabric of the 
church. God saw it was grown so ruinous that it must be taken down 
to the ground ; therefore he brought that universal devastation upon 
them by the Chaldeans, when their whole nation and church-state was 
ruined, and the people carried into captivity, and the temple burned 
with fire. I often compare it to God's dealing with the Christian 
church. When it had stood four or five hundred years after its first 
erection, God saw it necessary to take it quite down ; and turned in the 
Goths and Vandals, those barbarous nations, that ruined the church 
all the world over, the apostate church. And God let the church 
of Judah lie but seventy years before he repaired it; but he let the 
Christian church lie in rubbish seven times seventy years, before 
there was any vigorous attempt for its reformation. I only observe, 
it was a great period of time when this prophet had his vision ; which 
gives great weight unto it. And he describes the matter of his vision 
in verses 6-11 : " For, lo, I raise up the Chaldeans, that bitter and 
hasty nation, which shall march through the breadth of the land, to 
possess the dwelling-places that are not theirs. They are terrible 
and dreadful: their judgment and their dignity shall proceed of 
themselves. Their horses also are swifter than the leopards, and are 
more fierce than the evening wolves: and their horsemen shall spread 
themselves, and their horsemen shall come from far; they shall fly 
as the eagle that hasteth to eat. They shall come all for violence : 
their faces shall sup up as the east wind, and they shall gather the 
captivity as the sand. And they shall scoff at the kings, and the 
princes shall be a scorn unto them: they shall deride every strong 
hold; for they shall heap dust, and take it. Then shall his mind 
change, and he shall pass over, and offend, imputing this his power 
unto his god." Truly, a man would take it to be a description of 
another nation at this very day. And if I would insist thereon, I 
could show you how applicable the particulars are, in the hastiness, 
fury, pride, of that nation; in the multitude of their horsemen, and 
spoils, and captivities, and taking of forts; in their superstition and 
idolatry, imputing it to their gods, and standing upon their strength: 
but I will not do it. 

Upon the consideration hereof, that so great and mighty a nation 
should come and swallow up the people, and there would be no 
standing before them, upon the strangeness of it, the prophet falls 
under a double, deep temptation: and, let us do what we will or can-, 
we shall find something of those temptations exercise our minds iu 
a like dispensation. The first was, That notwithstanding all their 
profession, yet God has no regard unto his church and those that 



5 1 FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 

make profession of his name and truth ; that he respects other men 
in the world more than them. " Wherefore," saith he, verse 13, 
" lookest thou upon them that deal treacherously, and holdest thy 
tongue when the wicked devoureth the man that is more righteous 
than he ?" — ' It is true, this poor people is a sinful people; but they 
are more righteous than the Chaldeans. Whence is this? I cannot 
understand it/ And so in verse 4, " The wicked doth compass about 
the righteous; therefore wrong judgment proceedeth." This was 
his first temptation. Secondly, He hath another temptation upon 
it that goes farther. Saith he, ' It may be God regards none of these 
things ; that even throughout the world the strongest carries it : ' Yerse 
14, " Thou makest men as the fishes of the sea;" the rule whereof is, 
that the greater devour the less. ' Thou makest all the inhabitants of 
the earth as the fishes of the sea. I can see nothing else [than] that 
those that have strength, power, and greatness, they devour the less/ 
And this twofold temptation is exceeding apt to insinuate itself into 
the minds of men in the time of such terrible dispensations. And 
thence there ariseth a twofold conclusion which the prophet maketh 
in verse 4, under his paroxysm; a dreadful conclusion: — 1. That 
" the law is slacked." The word, the law, is ceased ; there is an end 
of the law; it seems as though the law were come to an end; that is, 
the whole covenant of God, and the ordinances and presence of God 
with them, are come to an end, for the wicked devoureth the man 
that is more righteous than he, and, when it is done, imputes it to 
his god. There is an end of the law, the covenant, and institutions. 
2. Saith he, ' There is no providence, then, in governing of the 
world, and judgment doth never go forth/ Dreadful conclusions 
the prophet was tempted unto, or tempted with, upon the considera 
tion of this wonderful vision of the Chaldeans, that hasty and fierce 
nation, destroying the church of God, with the nations round about 
them, because terrible, strong, and many. 

To stay himself, in this first chapter he fixes upon two general 
conclusions, with which, in the midst of these great concussions and 
impressions that were upon him, he should stay himself : — 1. That 
notwithstanding all this, God is holy and faithful, and always the 
same : Verse 1 2, " Art thou not from everlasting, LORD my God, 
mine Holy One?" — 'He is the LORD our God, and our Holy One, 
notwithstanding all these dispensations/ 2. The second conclusion 
he fixes upon is this, That correction is needful for the church of God, 
but it shall not be to their destruction : " We shall not die. LORD, 
thou hast ordained them for judgment; and, mighty God, thou 
hast established them for correction." 

These two general conclusions he lays down ; and I would only 
observe, that it is good for us to retain some general principles, 



FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 51 1 

that we may be unshaken in whatever private, particular concussions 
our faith may have under God's dispensations; such as these: That 
God is from everlasting the same, the Holy One, and changeth not; 
secondly, That though the church of God need judgment and cor 
rection, yet they shall not die, God will not utterly destroy them. 

Having fixed these principles, the prophet knew it was not enough ; 
but he goes to bring things to a particular issue, in the beginning of 
this second chapter, in the words I have read unto you. 

And there are four things in the words: — 1. What he would do 
now, after all these shakings : " I will stand upon my watch, and set 
me upon the tower." 2. To what end he would do so. It is to " see 
what God will say unto me, and what I shall answer when I am 
reproved/' 3. There is the event of it ; God shows him a new vision : 
" The LORD answered and said, Write the vision, and make it plain 
upon tables/' And, 4. There is the conclusion which he works all 
unto, and his own will unto, the issue of these things, in verse 4. 
This, then, must all come to, to put an end to all disputes, fears, temp 
tations, "Behold, his soul which is lifted up is not upright in him: 
but the just shall live by his faith/' 

For the opening of these words (which is the most I aim at, and 
some short observations from them), take notice that the prophet 
may be looked on under a double consideration, — 1. As a public 
minister of the church, as a prophet; 2. As a particular believer, 
that had to deal with God about these things. 

First, He may be looked upon as a public minister of the church, 
and so having received a vision from God, it was his duty to observe 
what would be the issue of it, what would become of it. 

It is the duty of all public ministers of God, whether ordinary or 
extraordinary, to look after the event, and success, and issue of the 
visions which they receive from God, which they give out from him. 
So doth the prophet here : * Well, I see not through to the end of 
this business; I will set me upon the tower, where God places the 
watchmen;' that is, he doth enjoin himself to have continual consi 
deration of God's dealings and of God's works. 

In this posture he hath a vision ; and you may consider, — 1. The 
vision itself, and, 2. The nature of it. 

The vision itself is explained, Isa. xxi. 6-10. That and this 
put together explain well what this vision was. " Thus hath the 
Lord said unto me, Go, set a watchman," set this Habakkuk, " and 
let him declare what he seeth. And he saw a chariot with a couple 
of horsemen, a chariot of asses, and a chariot of camels ; and he 
hearkened diligently with much heed: and he cried, A lion: My 
lord, I stand continually upon the watch-tower in the daytime, and 
I am set in my ward whole nights: and, behold, here cometh a 



512 FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 

chariot of men, with a couple of horsemen/' This the watchman 
tells God. " And God answered and said, Babylon is fallen, is fallen ; 
and all the graven images of her gods he hath broken unto the 
ground. O my threshing, and the corn of my floor." God sets him 
upon the watch-tower in a vision, and he seeth all sorts of creatures 
come with tidings that Babylon is fallen, that God hath executed 
judgment upon these Chaldeans. All bring tidings that Babylon is 
fallen, the Chaldeans are destroyed. So here in this, when he 
comes to declare this vision. It is expressed in verses 5-8, " Because 
he transgresseth by wine, he is a proud man, neither keepeth at 
home, who enlargeth his desire as hell, and is as death, and cannot 
be satisfied, but gathereth unto him all nations, and heapeth unto 
him all people : shall not all these take up a parable against him, 
and a taunting proverb against him, and say, Woe to him that in- 
creaseth that which is not his! how long? and to him that ladeth 
himself with thick clay! Shall they not rise up suddenly that shall 
bite thee, and awake that shall vex thee, and thou shalt be for 
booties unto them? Because thou hast spoiled many nations, all the 
remnant of the people shall spoil thee; because of men's blood, and 
for the violence of the land, of the city, and of all that dwell therein." 
This is the vision God gave him concerning the Chaldeans. Let them 
spoil the people for a season, the watchman upon the tower sees, and 
tidings come unto him that Babylon is fallen, is fallen, the Chaldeans 
are destroyed by the nations whom they had destroyed and pillaged; 
because they enlarged their desire like hell and the grave, and no 
thing could satisfy them until they should gather all nations unto 
them. This is the vision. In the midst of the greatest distresses, 
there is a vision of the destruction of all Christ's enemies and the 
enemies of the church sufficiently recorded; and after a while he will 
declare the accomplishment of this vision, when we shall see chariots 
coming, one providence after another, declaring God is executing 
vengeance against Babylon, [and] the Chaldeans. 

Then we have the adjuncts of this vision, which I will but name: — 
1. It is certain: " Write it/' It is a certain vision. 2. It is evi 
dent: " Make it plain upon tables, that he may run that readeth it/' 
3. It is determined: "The vision is yet for an appointed time ;" 
you must not cause it to make haste. 4. That there will be & great 
many interpositions, that will cause men to fear this vision will never 
be accomplished : " Though it tarry, wait for it ; at the end it shall 
speak, and not lie/' Men will think it is but a false vision, that it 
will lie; but wait, for it will not tarry beyond its appointed time. 

I could take observations from these adjuncts concerning the de 
struction of the adversaries of the church, but I shall say nothing to 
•them, because there is something else I would. speak unto. 



FAITH'S ANSWER TO DIVINE EEPEOOFS. 513 

Secondly, Habakkukmay be considered not only as a public minister 
of the church, but &s&privatebelieve?*; and thence we may learn three or 
four things from his deportment in this case, as he was a private believer. 

1. In all that we have to do with God, we may justly fear and justly 
expect that we shall be reproved by him. Habakkuk had had deal 
ings with God, and saith he, " Now I will watch to see what he will 
say unto me, and what I shall answer when I am reproved/' Pray 
remember it, I say, in all wherein we have to do with God we may 
justly fear that we shall be reproved, that he will reprove us. 

Consider ourselves as men, poor creatures, consider ourselves as 
sinful men, we have reason to expect reproof from God. 

Consider ourselves as men: Job iv. 17-19, " Shall mortal man be 
more just than God? shall a man be more pure than his maker? Be 
hold, he put no trust in his servants ; and his angels he charged with 
folly : how much less in them that dwell in houses of clay, whose 
foundation is in the dust, which are crushed before the moth ?" If 
God chargeth his very angels with folly, — that is, an unanswerable- 
ness unto his infinite holiness and wisdom, — what can poor mortal 
men expect, that dwell in houses of clay, that are crushed before the 
moth ? Therefore, upon that very consideration, when Abraham spake 
unto God, Gen. xviii. 27, " Behold/' saith he, "I have taken upon 
me to speak unto the Lord, who am but dust and ashes ;" — ' Let not 
God be angry that I, who am but dust and ashes, speak unto thee/ 
We may upon this consideration, but much more upon the considera 
tion that we are sinful men, expect God will reprove us. 

We may refer the grounds whence we should be in a continual ex 
pectation of reproof from God unto these three heads : — 

(1.) The consideration of God's own holiness. This ground the 
prophet lays down, Hab. i. 13, ' " Thou art of purer eyes than to be 
hold evil, and canst not look on iniquity;" and therefore I must 
consider what I shall say when I am reproved/ Such is the in 
finite purity and holiness of God, that we cannot expect but that 
we shall fall under reproof when he comes to deal with us. The 
reason why men think they shall not be reproved by God is, be 
cause they think God is such an one as themselves, having no re 
gard to the holiness of God. But saith God, ' I will reprove thee, 
and manifest myself to be a holy God/ 

(2.) We may justly expect to be reproved, because of the defilement 
that is in the best of our duties. Poor Habakkuk here was a great 
wrestler with God, yet he had such defilements cleaving to the best of 
his duties that he might justly expect to be reproved by God upon that 
account. Isa. Ixiv. 6, " All our righteousnesses are as filthy rags;" 
and if, in any thing we have to do with God, the best righteousness 
we have is but as filthy rags, may we not expect to be reproved ? 

VOL. xvn. 33 



514 FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 

(3.) We have reason to fear upon the account of sin : Ps. cxxx. 3, 
" If thou, LORD, shouldest mark iniquities/' what is done amiss, we 
have done so many things amiss, " who shall stand ? " So Ps. cxliii. 
2, " Enter not into judgment with thy servant;" he deprecates God's 
reproving of him: " for in thy sight shall no man living be justified/' 

I say, it is good to apprehend upon all these accounts, of God's 
holiness, the imperfection of our best duties, the multiplication of 
our sins, that God will reprove us. Fear always. Blessed is the 
man that doth so. 

2. Observe from hence, also, that it is good to be well prepared 
with an answer to give unto God when we are reproved. Saith 
he, " I will watch to see what he will say unto me, and what I 
shall answer when I am reproved." It is good to be prepared with 
an answer to give unto God. Job thought so : Chap, xxiii. 3, 4, 
" Oh that I knew where I might find him ! that I might come even 
to his seat ! I would order my cause before him, and fill my mouth 
with arguments." You know who was reproved, and had nothing to 
answer; — the poor creature that came in to the wedding, as we all do. 
Our profession is our coming in to the wedding. Christ comes and 
reproves him : " Friend, how earnest thou in hither, not having 
a wedding garment?" The poor creature had nothing to answer, — 
he was speechless. What then ? " Bind him hand and foot, and 
cast him into outer darkness." If we have nothing to answer when 
God reproves us, that will be the issue with every one of us. 

And there is a fourfold evil answer that men betake themselves 
unto under God's reproof: — 

(1.) There is Adam's answer. " Hast thou eaten of the tree 
whereof I commanded thee that thou shouldest not eat ? " " The 
woman whom thou gavest to be with me, she gave me of the tree, 
and I did eat/' Men think to answer God by palliating excuses. 
God will reprove them, and they will make palliating excuses in their 
own hearts. ' It is not so and so ; there was this and that occasion 
of it/ This answer will not stand. 

(2.) There is Jonah's answer when he was reproved. " Doest 
thou well to be angry ? " saith God to Jonah. He tenderly reproves j 
him. " Yea^ I do well to be angry, even unto death." Men [there 
are] that, under God's reproofs, will justify themselves in all their sins; 
like the man in Deut. xxix. 19, who when he heareth the words of 
the curse yet saith, " I shall have peace, though I add drunkenness 
to thirst;" — ' Notwithstanding all these reproofs of God, I do well to 
go on in the way wherein I am/ This answer also will not stand. 

(3.) There is Israel's answer: Ps. Ixxviii. 34-36, "When he slew 
them, then they sought him : and they returned and inquired early 
after God. And they remembered that God was their rock, and the 



FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 515 

high God their redeemer." But what then ? " Nevertheless they 
did flatter him with their mouth, and they lied unto him with their 
tongues." False professors, upon God's reproofs, they humble them 
selves temporarily, and engage in false promises of reformation. This 
is the common answer mankind give to God's reproofs; but this 
answer will not pass when God comes to reprove. 

(4.) There is men's answer at the last day : Matt. vii. 22, " Lord, 
Lord, have we not prophesied in thy name ? and in thy name have 
cast out devils? and in thy name done many wonderful works?" God 
comes and reproves them, and they plead their duties, their works. 
It will not do. "I never knew you: depart from me, ye that 
work iniquity," verse 23. 

These are the common answers men, in their souls, and consciences, 
and spirits, give to God, when he reproves them. Either they ex 
cuse themselves, with Adam ; or justify themselves, with Jonah ; or 
promise better things, with false, flattering Israel; or plead what 
good things they have done. All these things will fail us; which 
leads me to the last observation. 

3. There is but one answer that will hold, but one good answer that 
is to be made unto God when we are reproved by him ; and that is 
this, — free justification in the blood of Jesus Christ. What shall I an 
swer when I am reproved? Truly this, " His soul which is lifted up 
is not upright in him: but the just shall live by faith." And the 
apostle, in three or four several places, doth prove that this resolution 
of the prophet intends faith, that is the means of our free justifica 
tion, in the blood of Jesus Christ. This is the great and only answer 
poor sinful souls can make unto God when reproved. 

I will a little open it unto you, by showing you how God reproves 
us, and whence it is that this is our only answer. 

God reproves us four ways: — (1.) In general, by the curse of the 
law: " Cursed is every one that continueth not in all things which are 
written in the book of the law to do them." This is God's great re 
proof 'of all sinners. Under this reproof we all lie. Truly, he that 
cannot answer this reproof of God will be cast out as a speechless, self- 
condemned person. (2.) God reproves us by particular applications of 
the word of the law, finding out our special sins; as when the prophet 
came to David, and told him, " Thou art the man." When in the 
preaching of the word there is application made unto the souls of 
men, that they are the persons that are guilty, that is a peculiar re 
proof of God. The general reproof is by the curse of the law, the 
sanction of the law ; the particular reproof is by the application of 
the word to the conscience. (3.) God reproves us in general judgments : 
" LORD, when thy judgments are in the earth, the inhabitants 
of the world will learn righteousness." All the dispensations of God 



516 FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 

that are dreadful and terrible in the world, we ought every one to 
take them as reproofs for sin, and not put the evil day far from us, 
nor think there are not any calls of God in them towards us. (4.) 
God reproves us by particular afflictions and trials, — chastisements 
in our persons, in our relations, in things that befall us in this world. 
The end of them is to reprove us. The first language wherewith 
affliction upon a person or in a family opens its mouth in conscience 
is, ' Thou art a sinner ; ' as the woman, when her child died, said 
unto the prophet, " thou man of God, art thou come unto me to 
call my sin to remembrance, and to slay my son ? " 1 Kings xvii. 
18. The brethren of Joseph, as soon as they fell into trouble, said, 
' God hath called our sin to remembrance/ One great end of af 
fliction is to reprove for sin. 

Now, I say there is no other answer, when God thus reproves in 
conscience, to be given, but only the plea of pardon of sin and free jus 
tification of our souls by the blood of Jesus Christ. The apostle tells 
us so, Rom. iii. 19, " Now we know that what things soever the law 
saith, it saith to them who are under the law : that every mouth may 
be stopped, and all the world may become guilty before God." God 
gives reproofs by the law ; what is the issue? Every mouth is stopped ; 
all the world becomes guilty before God. Must they lie always so? 
is there no answer to be given to God? no relief? 'No/ saith he; 'but 
we are "justified freely by his grace, through the redemption that is 
in Christ Jesus/" verse 24. Here the mouth of the sinner is opened 
again, here is something for him to plead. But take him by him 
self under God's reproofs by the law, and every mouth is stopped, 
and that to eternity, and that with a sense of guilt; all the world 
becomes guilty before God. 

The reasons hereof are these : There is no other answer, 1 . Be 
cause in every other answer we should attempt the soul is lifted up 
The prophet doth distribute all things that can be said to God when 
we are reproved under these two heads ; — one of them, " whose soul 
is lifted up, and that is not upright in him;" and the other pleads 
that " the just shall live by faith/' There is an elation of mind, a 
lifting up of soul, which God abhors, in any other answer we can give 
him when we are reproved, whatever it be. This is the only answer, 
2. Because, in truth, the Lord Jesus Christ hath really made this 
answer for us. The whole charge from God consists in the curse of 
the law, and in the application of it unto our souls in particular. 
If Jesus Christ hath answered to both these, where shall we have 
another answer? He hath answered the curse of the law, taken 
away the curse by "being made a curse for us," Gal. iii. 13; hath 
answered whatever the law required. " What the law could not 
do, in that it was weak through the flesh, God sending his 



FAITH'S ANSWER TO DIVINE REPROOFS. 517 

own Son in the likeness of sinful flesh, and for sin, condemned 
sin in the flesh : that the righteousness of the law might be ful 
filled in us." God reproves not but by the law. He speaks in 
the command and curse of the law, and reproves in both. Christ 
hath answered in both. He was made a curse, and answered that re 
proof. He fulfilled the righteousness of it, and answered that re 
proof, paying that which he took not. God reproves us in the par 
ticular application of the law to our souls for our sins. Why, God 
hath made all our sins to meet upon him, Isa. liii. 6 : which is 
the second reason why this is the only answer, — because, indeed, 
Christ hath made this answer for us. 3. Because in all cases wherein 
we are reproved by God, Christ hath undertaken to be our advo 
cate: 1 John ii. 1, "If any man sin, we have an advocate with the 
Father, Jesus Christ the righteous." It is upon the account of sin 
that we are reproved. God comes to reprove us, and we have set 
ourselves upon the watch-tower to see what we can answer him ; for 
God must be answered when he reproves. Why, we have an Advo 
cate. An advocate appears for a man, and pleads his cause. Shall 
we take the plea of Christ out of his mouth, and say, ' We can an 
swer better for ourselves?' I think it is our wisdom to trust to our 
advocate. And he pleads his own righteousness; for he is a propitia 
tion for us. He pleads the atonement unto all God's reproofs. When 
a man pleads nothing but pardon of sin through free justification by 
the blood of Christ, he saith nothing to God but what Jesus Christ 
pleads for him. The last reason is, 4. Because indeed we have no 
thing else to plead, no other answer to give. Our mouths are 
stopped, we are become guilty, and have not [any thing wherewith] 
to answer any reproof of God. We are apt to betake ourselves for 
relief unto excuses and promises, of what we are, and have done, 
or will do ; but these answers will not do. I might easily go over 
the consideration of all we are apt to consider, our works before justi 
fication and after justification, to see if any of them will answer God 
when he comes to require a perfect righteousness of us, and to reprove 
us for every sin. What else will answer, what can we return else, 
but this righteousness of Christ? " The just shall live by faith. v 

[As] for the use of it, it should keep our souls in an abhorrency of 
all. those doctrines which pretend other pleas before God for our jus 
tification, — that would make our own faith, our own obedience, our 
own works, to be the condition of our justification ; that is, to make 
them to be our plea when we come to answer God when we are 
reproved of him. Do we think we can do such things when God 
charges upon us the curse of the law? Will our faith, our obedi 
ence, our works, be an answer to God ? ' Nay, Lord, we have done 
thus and thus; we have obeyed in sincerity; we have performed 



518 SPIRITUAL STRENGTH. 

these and those duties/ Shall we trust to it? Will the men of these 
doctrines trust to it themselves, when God comes indeed to deal with 
them? Can their hands be strong or their hearts endure upon these 
principles, when indeed God shall deal with them? when God speaks 
in the application of the law to their souls? Besides the great con 
tempt cast therein upon Christ, we will not allow him to be our ad 
vocate. They will soon find their hearts cannot endure when they 
come to die, or when conscience is brought under a sense of his dis 
pleasure for sin. 

A second use of it is for instruction unto ourselves, that we should 
always have this answer in readiness. We know not how soon God 
may come with special reproofs unto us. Truly, besides those gene 
ral ways, in the law and in the preaching of it, God hath particular 
applicatory ways, and works in the world in judgments and afflic 
tions; and how soon he may enter into our consciences we know not. 
It is good to have an answer ready. And truly we see what the an 
swer is, ' Lord, we are poor, lost, undone creatures. If thou wilt deal 
with us, we cannot answer thee for one of a thousand ; if thou markest 
what is done amiss, none can stand/ ' What, then, have you to 
plead, or are you speechless?' ' No, Lord; yet there is a plea left, 
this great plea, " The just shall live by faith/' Thou hast appointed 
a new way of interesting us in justification, by the way of believing 
in Christ; and that plea our souls advance/ Have this plea in readi 
ness when sin is charged upon your souls and consciences, in all your 
troubles and fears. Nothing else will answer God when he reproves. 

I thought to have showed you what is required of us that we may 
be able to manage this plea aright, that it be not presumption in us ; 
as, a stable self-condemnation without reservation, a prospect and 
view of the atonement made by Christ, and casting ourselves upon 
him to undertake for us. 



SERMON IV. 

SPIRITUAL STRENGTH ; — ITS REALITY, DECAY, AND RENOVATION. 

PREACHED JANUARY 9, 1672. 

" But they that wait upon the LORD shall renew their strength; they shall mount 
up with wings as eagles; they shall run, and not be weary; and they shall 
walk, and not faint." — ISA. xl. 31. 

THE occasion of the words arises from the complaint of Jacob and 
Israel, verse 27, " Why sayest thou, O Jacob, and speakest, Israel, 
My way is hid from the LORD, and my judgment is passed over from 
my God/' It was with respect unto the dark dispensations of God's 
providence towards the whole church, the church in general, that 
this complaint was made. 






SPIRITUAL STRENGTH. 519 

I shall not stay to open the particulars; but as it is the complaint 
of the church in general, upon the account of God's dispensation in 
general, so it is the condition of particular believers, of many be 
lievers, internal and external, spiritual and temporal, that they may 
be brought to that state wherein, through their weakness and unbe 
lief, they may make this complaint. 

God gives an answer hereunto, verse 28, " Hast thou not known? 
hast thou not heard, that the everlasting God, the LORD, the Creator 
of the ends of the earth, fainteth not, neither is weary? there is no 
searching of his understanding." He proposeth his own infinite 
and glorious properties and excellencies for the relief of his people. 
When all other considerations fail them (as there is a time and sea 
son when nothing will relieve us but that which is every way in 
finite), it overbears and overwhelms them. 

But in the following verses, and in that which I have read, he gives 
them to understand where the great mistake lay. They thought it 
was trouble that arose for want of kindness and evidence of kind 
ness from God, when indeed their trouble arose all for want of spi 
ritual strength in themselves; and therefore God speaks not unto 
them of further manifestations of his love and grace to deliver them 
out of those straits, but he speaks to them of giving them more 
strength, more grace, whereby they may be able to manage them 
selves better under it. All our troubles and all our despondencies, 
they are not from want of sufficiency in God to relieve us, they are 
not from the greatness of our troubles and temptations ; but they are 
all of them from the weakness of our faith and our grace. We think 
otherwise, but it is well if we could learn that that is the true state 
of things with us. When Peter was coming upon the water to Christ, 
the winds began to rise, and the waves to run high ; and Peter cried 
out, " Lord, save me." And now, if you should have asked Peter why 
he doubted, he would have answered, ( Because of the greatness of the 
danger/ — because the winds and waves of the sea were against him. 
Christ lets him know it was otherwise : " O thou of little faith, where 
fore didst thou doubt?" It was not because of the greatness of his 
danger, but because of the littleness and weakness of his faith, that 
he was put into that condition of doubting. " My way is hid from 
the LORD, and my judgment is passed over from my God/' ' Why/ 
saith the Lord, ' you must have more strength/ Therefore that is 
it which God promises in these words, " They that wait upon the 
LORD shall renew their strength/' And I think these things lie 
plain in it, which I shall but little more than name: — First, That 
all believers have a spiritual strength. Secondly, That this spiritual 
strength of believers is subject to decays, to weaknesses. And, 
Thirdly, That the way to renew this spiritual strength and to in- 



520 SPIRITUAL STRENGTH". 

crease it is by waiting upon God. And then we may, in a word or 
two, show you what it is to wait upon God, and how we do renew 
and increase our spiritual strength thereby. 

First, It is plain in the text that all believers have a spiritual 
strength : " They shall renew their strength." I acknowledge the 
word "their" is not in the original, but the very phrase carries it, 
" They shall renew strength ;" that is, their own spiritual strength. 
Who hath a spiritual strength by nature? We have no strength, 
we have no power, no ability to live the life of God, nor to do any 
thing that tends thereunto: Rom. v. 6, " When we were yet without 
strength, in due time Christ died for the ungodly;" and till we are 
made partakers of the benefits and effects of the death of Christ, we 
are ungodly and without strength ; we have no strength at all. No 
unbeliever hath any strength. 

But now all that do believe, they have spiritual strength : 2 Pet. 
L 3, " According as his divine power hath given unto us all things 
that pertain unto life and godliness, through the knowledge of him 
that hath called us to glory and virtue ;" that is, whatsoever is re 
quired to lead a godly life is given unto believers by the divine 
power of God, a power that hath given us all things that pertain to 
life and godliness, — strength to enable us to live, and godliness for 
a holy and godly life and conversation. There are expressions to 
that purpose in other places: Eph. iii. 16, " That he would grant you, 
according to the riches of his glory, to be strengthened with might 
by his Spirit in the inner man." Through the Spirit, the Spirit of 
God, that is, the author of all grace, he strengtheneth us with might, 
gives might and power. And the apostle affirms the same again, Col. 
ill, " Strengthened with all might, according to his glorious power, 
unto all patience and long-suffering." And though there is a prin 
ciple, a seed of grace, a habit of holiness, inlaid in the heart and 
mind of all believers, enabling them to live unto God, a sufficiency 
of grace for that end and purpose, yet so as [that] what they do by 
virtue thereof is not done by themselves but by the grace of God. 
As our apostle said, " I laboured more abundantly than they all ; yet 
not I, but the grace of God which was with me ;" giving him strength, 
power, and ability to go through with all those dangerous and labori 
ous duties wherein he was engaged in the work of the gospel. We 
have no strength by nature, we are dead in trespasses and sins; but 
when quickened by the Spirit of God, he gives us this spiritual 
strength and power whereby we are enabled to live to God. 

Secondly, This strength of believers, which is the actings of the 
principle of grace and holiness in them, is subject unto decays. " Be 
watchful," saith Christ in the counsel he gives unto the church of 
Sardis, Rev. iii. 2, "and strengthen the things which remain, that are 



SPIRITUAL STRENGTH. 521 

ready to die : for I have not found thy works perfect before God." 
There was a decay in grace, a decay in spiritual strength, wherein their 
faith and love, in all the fruits of them, and works, were ready to die. 

It would be worth the while, had 1 time, to consider the many ways 
whereby our spiritual strength and principle of grace, wherewith 
our natures are inlaid in our conversion unto God, are weakened. It is 
principally by our own negligence, by powerful corruptions and temp 
tations, by cares of the world and the business of it, by want of attend 
ing unto the frame of our hearts, and not keeping our own vineyard. 
There is spiritual strength. This spiritual strength is subject to decay. 

Thirdly, How shall we renew this spiritual strength? how shall 
we increase it? It is greatly incumbent upon us to be daily increas 
ing our spiritual strength, to be renewing it, to be strengthening 
the things that are ready to die. All the losses we are at and 
troubles we meet with, they are all for want of well discharging this 
duty, because we do not take care to renew our spiritual strength. 
The way whereby it is to be done is by waiting upon God. Would 
you be strong, lively, vigorous, active Christians? would you have 
power to perform holy duties, to resist temptations, be fruitful in the 
world, be cheerful in yourselves? would you have corruptions die, 
and wither, and be prevailed against? You will say, ' We would have 
all these things/ Why, the way is plain ; — it is to wait upon God. 

What is it to wait upon God? How is it that we may increase 
our spiritual strength by waiting upon God ? 

There are three or four things in waiting upon God that make up 
waiting ; for it is a peculiar kind and work of faith that is called wait 
ing: and if you will read the Scriptures, you will find that there is 
not a duty or exercise of faith which hath greater or more precious 
promises annexed to it than this of waiting, 

1. The first thing in waiting is looking unto God, eyeing of God. 
So David expresses it in the Psalms: "As the eyes of servants look 
unto the hand of their masters, and as the eyes of a maiden unto the 
hand of her mistress; so our eyes wait upon the LORD our God/' 
God expresses it by " looking : " " Look unto me, all ye ends of the 
earth/' " In the morning will I direct my prayer unto thee," saith 
David, " and will look up/' 

Now, this looking unto God, which is the foundation of waiting, 
is the fixing of the soul towards God; as when we look upon a 
thing, we make it the object of our consideration, and bend our 
thoughts towards it. If we would wait upon God, we must be, in 
the actings of our faith, looking towards him; that is, we must con 
sider his goodness, the excellency of Christ, his promises, and his 
truth and faithfulness in them, and his power. We must be in the 
contemplation of these things if we intend to wait upon God. 



522 SPIRITUAL STRENGTH. 

2. The second thing is patience in looking. Sometimes it is called 
" patient waiting/' waiting patiently for the Lord, not to faint, not to 
be weary. Many a one will cast a look towards God, but as quickly 
weary; this is not waiting. But he that will wait on God is to do 
it in patience, against all discouragements and oppositions that may 
arise from our own hearts and temptations. When God comes not 
in as we desire, nor such a progress is made as we would have, yet if 
we look unto God, that is patient waiting. 

3. There is expectation too, and this is the life and soul of wait 
ing. Waiting is often expressed in the Scriptures by "silence:" 
" My soul is silent to God ;" which silence is a quiet waiting to hear 
what God will answer. It is a wondrous sorry waiting on God when 
we do not expect something from him. To come together in the 
performance of this or the like duties without expectation of re 
ceiving something from God, it is the way to go as we came, with 
out strength renewed or increased. We come to a duty and go from 
it at the same rate, when we have no expectation of receiving from 
God. Where there is no expectation, there is no waiting. Look to 
God with expectation to receive things suitable to what we expect, 
and then we shall see his infinite bounty and goodness. This is 
waiting on God. 

The way wherein we exercise this grace is by prayer. I do not 
put it wholly upon it; for acting of faith, quiet submission of soul, 
constant looking up and expectation in a course of walking before 
God, make up a great part of this duty; but the solemn discharge 
of this duty is by prayer, wherein we act all these things. We ought 
to pray always, and to continue in prayer ; and we are the strangest 
kind of creatures upon the earth if we abide in this duty without ex 
pectation from God. A man that looks for nothing from God had 
best never pray more. In prayer we are to exercise this grace of 
waiting upon God. They that thus wait upon the Lord shall renew 
their strength. 

Whence is it that the renewing and increase of spiritual strength 
depend upon our waiting on God? There is not any thing in this 
world wherein we are more concerned, next to the securing our in 
terest in Jesus Christ, than this one thing of renewing our strength, 
our spiritual strength. Especially it is of great concern unto us 
now when it is a time, as hath been confessed unto God, wherein 
there are great decays, visible decays, in most professors, and inward 
decays I fear in all. Therefore it is our duty to consider how we may 
improve this great duty, for this end, to renew strength, to strengthen 
the things that are ready to die, that you and I that are weak may 
be strong, that are dead may be quickened and live, that our graces 
may be lively and flourishing. Saith the Lord, ' They that wait 



SPIRITUAL STRENGTH. 523 

upon me shall renew their strength/ They shall do so upon a 
double assurance: — 

First, Upon a moral assurance, by reason of the faithfulness of 
God in his covenant. God hath promised it, and we may really be 
lieve it because of God's promise : ' They that wait upon me shall 
renew their strength/ If we wait upon God in that way he accepts 
and approves, he is faithful to do it. And upon this account we 
may truly say, and do believe it, that no person under heaven waits 
on God as he ought, but God doth renew spiritual strength unto 
him, doth revive his graces, strengthen his faith and love, and enable 
him to obedience, as he hath promised. 

Secondly, It is the way that God hath appointed for us to draw 
supplies of spiritual grace and strength from him. Our judgment and 
our dignity are not like those of the Chaldeans, that proceeded of them 
selves, Hab. i. 7 ; but our judgment and dignity are of another, — God 
in Christ. All is from Christ ; — our strength and honour are all from 
another. There must be a way, therefore, whereby we may derive 
strength from another, since it is not from ourselves. Now, this is 
the way that God hath appointed for us to derive supplies of spiri 
tual strength from Jesus Christ, in whom are all the springs and 
stores of it; it is by waiting upon God in the ways before men 
tioned, — in the way of looking, of patience, of expectation on God 
in Christ, — that he will perform his promise. God hath made this 
the way of communicating strength unto us, and deriving strength 
from Jesus Christ. ' Abide in me/ saith Christ : ' if ye abide not 
in me, ye can do nothing; but if ye abide in me, ye shall be branches 
that shall be purged and bring forth fruit/ Our abiding in Christ 
is by this exercising of faith upon God in Christ, whereby spiritual 
strength is renewed unto us. 

I might speak of those things that are subordinate hereunto, be 
cause by this way of waiting upon God we mix his promises with 
faith, which God hath appointed; but I should then transgress my 
purpose and take up your time. 

I have spoken these words to direct you and myself to the true 
use of this duty, that we have so frequent opportunities for, that none 
of us may rest in the work done, or satisfy ourselves that we have 
been at such a duty so often, so long, but improve it to its proper 
end, which is waiting on God in times of backsliding, that we may 
renew our strength ; the consequence whereof is in the next words, 
* We shall then mount up with wings as eagles; we shall run, and 
not be weary; and we shall walk, and not faint.' 



524 HOLINESS URGED FROM THE 

SERMON Y. 

HOLINESS URGED FROM THE LI ABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. 

PREACHED JULY 11, 1673. 

" Seeing then that all these things shall be dissolved, what manner of persons 
ought ye to be in all holy conversation and godliness?" — 2 PET. iii. 11. 

MY design is only to go over a few texts of Scripture that may give 
us light into that instruction which is wrapped up in these words, and 
a little, if it may be, whet it upon us. 

It is not certain what is meant by " All these things/' whether all 
the things of the world, the heavens and the earth, and all that is in 
them ; or whether it be the " all things/' the heavens and the earth, 
of an apostatized church, such as was the church of the Jews, at that 
time drawing nigh to a fiery destruction. I shall not detain you in 
discussing the difficulties of it. But that which I would leave with 
you from the words, and which, without all doubt is in them, is this, 
that all things in and of the world are liable and obnoxious to a 
destructive dissolution. Our things, and other men's things, the 
things of the nation, and the things of families, so far as they are in 
and of this world, are liable to a destructive dissolution. 

And then there is this again, I am sure, in the words, that upon 
the near approach of great, destructive dissolutions, it is highly incum 
bent upon all professors of the gospel to be signal in holiness and 
godliness, or assuredly they will not escape the pressure and evil of 
that destructive dissolution. 

I pray let us believe that there is nothing in this world, but only 
the gospel of Christ, and the interest of Christ, and the grace and 
mercy of God in the covenant, but it is liable to a destructive dissolu 
tion. It is the law that hath passed upon all things since the en 
trance of sin. All alterations tend to dissolution, and all things in 
this world are put into a course of change. Things alter every day, 
and the end of all that alteration is dissolution. Our relations, they 
must all be dissolved. There is a dissolution lies at the door between 
you and your estates, between you and your wives, between you and 
your children. And it is not a perfective dissolution, it is a destruc 
tive dissolution; for this dissolution ends it: and it lies at the door of 
us all, and every day leads us towards it. But there is a gathering up 
of the spirit of all things into a consistency in Christ Jesus, Eph. i. 
10. God hath reconciled all, and gathered all as the first-fruit and 
spirit of the whole into one head; that is, into Christ. What is 
gathered up into him never changes, it is obnoxious to no dissolution. 
Whatever is gathered up into Christ, be it never so little, if all the 



LIABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. 525 

world should set themselves to dissolve it, they can never do it, — no, 
nor the gates of hell to boot; and whatever is not gathered up into 
Christ, if all the world should combine to preserve it, it shall never do 
it, — it will come to its dissolution. Ps. Ixxv. 3 are the words of Christ : 
" The earth and all the inhabitants thereof are dissolved: I bear up 
the pillars of it. Selah." ' Let there be a mark/ saith he, ' set upon 
that, their being dissolved/ "Are/' that is only, being obnoxious to 
dissolution. They have nothing in themselves to give them a consist 
ency or a stability. Christ is pleased fora season to put some pillars in it. 
The conclusion made from thence is, that there is a great deal of 
madness and folly in all men, to pride themselves in any thing here 
below; as in the next words, " I said unto the fools, Deal not fool 
ishly: and to the wicked, Lift not up the horn : lift not up your horn 
on high ; speak not with a stiff neck." All pride and elation of mind 
from the things here below is mere folly and madness, and from 
want of considering that in their principle they are all dissolvable, 
and nothing stands but what Christ gives a pillar to. You may see 
the law of this, Rom. viii. 20, " The creature was made subject to 
vanity, not willingly, but by reason of him who hath subjected the 
same in hope/' Verse 22, " For we know that the whole creation 
groaneth and travaileth in pain together until now/' The " creature" 
in one place is the " whole creation" in the other; and by the entrance 
of sin it is brought into this state and condition, is " subject unto 
vanity." "Vanity," that is, to changes and alterations, which will issue 
in a destructive dissolution. It groans for deliverance. Every thing 
you see in the world of order, of power, they are all but endeavours 
in the creation to free itself from this state of vanity, to preserve itself 
as long as it can from dissolution ; and they are but vain endeavours, 
for there is a dissolution waiteth for it. ' Some things will be 
excepted, surely, from this dissolution. It may reach our small con 
cernments, but the heavens and the earth, they will stand firm ; there 
is no danger of those more noble and glorious parts of the creation/ 
Why, truly, if there were not, yet as long as our interest in them is 
subject to it, we are not much concerned; but there is [an endj to 
them also: Ps. cii. 25, 26, "Of old hast thou laid the foundation of 
the earth, and the heavens are the work of thy hands." What will he 
conclude from thence? ' Therefore they shall endure f It is quite 
otherwise; " They shall perish, but thou shalt endure," are the next 
words: "yea, all of them shall wax old like a garment; as a vesture 
shalt thou change them, and they shall be changed." A man would 
have thought from that great preface, "Of old hast thou laid the foun 
dation of the earth, and the heavens are the work of thy hands," the 
conclusion would certainly have been, ' Then they should endure/ 
No, saith the psalmist; " They shall perish." God only shall endure, 



526 HOLINESS URGED FROM THE 

and an especial interest in God only shall endure ; as I shall show 
you afterward from those words. 

Go from the heavens and the earth to the inhabitants of them; 
the inhabitants of the earth, see what is their state and condition : 
Isa. xl. 6-8, " The voice said, Cry. And he said, What shall I 
cry?" Something God would have taken notice of. ' Cry out 
What shall I cry?" " All flesh is grass, and all the goodliness thereof 
is as the flower of the field : the grass withereth, the flower fadeth ; 
because the spirit of the LORD bloweth upon it: surely the people 
is grass. The grass withereth, the flower fadeth." All is grass, 
and all is but grass. It is twice affirmed that all is grass, and it is 
twice affirmed that all withereth. It may be green and flourishing 
for a little season ; but the wind shall come over it, and shall cause it 
all to wither. "All flesh," all men living; all their powers, all their 
honours, all their riches, all their beauty, all their glory, all their 
wisdom, all their gifts and parts, it is all " flesh" and all "grass," and 
all liable to a destructive dissolution, that lies at the door. 

' Ay, but things in the world may come into such a combination 
as that they may be preserved from any danger of such a dissolution/ 
No; Ezek. xxi. 26, 27, "Thussaith the Lord GOD; Remove the 
diadem, and take off the crown: this shall not be the same: exalt 
him that is low, and abase him that is high. I will overturn, over 
turn, overturn, it: and it shall be no more, until he come whose right 
it is." One dissolution shall come upon the neck of another, until it 
all issue in Jesus Christ. ' I will overturn it/ saith God. * But 
men will set it up again/ ( I will overturn it again/ saith God, 
' perfectly overturn it. All men's endeavours shall but turn things 
from one destructive issue to another, till all issue in one whose right 
it is/ The Jews have a way of remembering things, by a word that 
one way or other shall direct unto them. Truly, God hath strangely 
wrapped up all this mystery in one word: Heb. xii. 27, " This word," 
saith he, "Yet once more, signifieth the removing of those things that 
are shaken, as of things that are made, that those things which can 
not be shaken may remain." It is wrapped up in this one word. Carry 
this about with you as a note of remembrance, that God in dealing 
about those things hath put a " once more" upon them ; which is a sign 
they must come to a dissolution. It signifies that they are shaking, 
movable things, and must be gone. Remember God hath said con 
cerning every thing, except only theunshaken things of the kingdom of 
Christ, God hath said of them ' " Once more," and they shall have an 
end/ That mark is set upon every thing but the things of Christ. 

' If we would look about us we might consider what would preserve 
any thing in this world from a destructive dissolution. A great con 
sent and agreement would do it. Nations come to be broken and dis- 



LIABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. 527 

solved by differences one with another, and among themselves. If 
there were but a good consent and agreement, things would stand long 
enough, at least to the day of judgment/ — I know not but that men 
were wonderfully well agreed before the flood, they all went the 
same way ; yet that did not preserve the world ; God marred the 
world he had made. They agreed so well, they would not destroy 
the world with their own hands; but God had a way to bring the 
world to a destructive dissolution. 

' But where an empire is mighty and strong, where there is force 
and power, we need fear no dissolution there/ — Pray what is become 
of that part of Nebuchadnezzar's image that was like iron, and broke 
every thing in pieces? what is become of the Roman empire, that 
dashed the world in pieces at its pleasure ? It is brought to a de»- 
structive dissolution ; it is brought to the dust, and that dust scattered 
away before the wind. 

' A long-continued title, a long prescription of time in the same state 
of things, certainly that will secure us from the fear of a dissolution/ 
— There is not an empire at this day in the world that hath had a 
life so long as man had before the flood ; and if a prescription of 
eight or nine hundred years could not preserve men from the grave, 
will it preserve empires, kingdoms, and nations, when the time of 
their dissolution is come? God's own institutions, that were not im 
mediately managed in the hands of Christ, were all liable to a dissolu 
tion, and had it, that we may be sure to know that there was nothing 
but should be dissolved, except only what is managed immediately 
in the hands of Christ. The Lord dissolved all his own institutions, 
all that glorious worship that he had instituted and appointed under 
the law. 

Let us see our concernment herein, and what use we may make of it. 
Truly this, that if all our own things, and all things wherein we are 
concerned in this world, — our lives, our relations, our enjoyments, our 
interest in public things, — if they are all obnoxious to such a destruc 
tive dissolution, that waits for them every moment, certainly it is our 
wisdom to look after an interest in Him that is unchangeable, and in 
immutable, unchangeable things. Two of the places I mentioned 
before give us this direction. Ps. cii., the psalmist speaks first of his 
own condition : Verses 23, 24, " He weakened my strength in the 
way ; he shortened my days. I said, O my God, take me not away 
in the midst of my days/' He had apprehensions of his own frailty 
and mortality, and that in. the appearing midst of his days. He was 
ready to sink and to fail away. He looked to the creation: Verse 26, 
" They shall perish/' saith he, " all of them shall wax old like a gar 
ment/' Whereunto doth he betake himself then? Verses 27, 28 
" Thou art the same/' saith he, " and thy years shall have no end 



528 HOLINESS URGED FROM THE 

The children of thy servants shall continue, and their seed shall be 
established before thee." In an apprehension of the mutable con 
dition of himself and all things wherein he was concerned, he be 
takes himself unto an interest in the immutability of God. There is 
nothing firm, stable, unchangeable, but God himself: " But thou art 
the same/' There is nothing else the same ; we are not the same 
the following moment as the moment before ; nothing is the same, 
but only God : " Thou art the same." What advantage will ensue 
hereon ? c In the midst of all these changes, " The children of thy 
servants shall continue, and their seed shall be established before 
thee." ' Where there is an interest in the immutable God, in the 
midst of all changes whereunto we are obnoxious there is stability 
and eternal continuance for us and for our seed. 

The other place also gives the same direction : Isa. xl. 7, 8, " The 
grass withereth, the flower fadeth: because the spirit of the LORD 
bloweth upon it: surely the people is grass. The grass withereth, 
the flower fadeth." What shall we do, then ? " But the word of our 
God shall stand for ever/' saith he ; that is, as the apostle Pete** ex 
plains it, 1 Pet. i. 25, " The word of the gospel which is preached 
unto you." In this fading condition of all things, if you would come 
to any thing of stability, it must be in the stability of the word of 
God, that abides for ever. That contains the whole of what I have 
been speaking unto you, — that there is a destructive dissolution waits 
for every thing, but only the kingdom and gospel of Jesus Christ. 

The Lord keep us from needing that reproof which the psalmist 
uses to some hereon : " I said unto the fools, Deal not foolishly." But 
can there be any thing more foolish for us than to fix and set our 
hearts and minds upon that which God hath told us is grass? Your 
estates, your parts, your wisdom, your wives and children, are grass ; 
they all wither away, decay, and die. Yourselves are grass: "Surely," 
saith he, " the people is grass." Let us not be so foolish as to set our 
hearts upon those things that are withering and decaying ; let us not 
please ourselves. We have security in nothing, when we return to 
our habitations, but this one thing, " The word of our God shall stand 
for ever." Wives, children, husbands, may be dead, our houses may 
be fired and all consumed. There is only this, the word of God, that 
abides for ever ; the promises of God fail not ; every thing else is obnox 
ious to dissolution, please yourselves with them as much as you will. 
Men are apt to have strange contrivances to satisfy themselves in 
other things, Ps. xlix. The men the psalmist there speaks of, he 
gives this account of them: "They see wise men die, likewise the 
fool and the brutish person perish, and leave their wealth to others." 
They have convictions upon them, that as to their own persons, all 
their interest in present things is but perishing : for they see wise 



LIABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. 529 

men and fools all die ; there is no man but dies, be he of what con 
dition he will. But they have contrivances to secure themselves 
another way; and this overpowers them, that they dare not speak one 
word that there is a happiness to be had in those outward, earthly 
things. But "their inward thought is" (they have a reserve yet), "their 
inward thought is, that their houses shall continue for ever, and their 
dwelling-places to all generations; they call their lands after their 
own names/' verse 11. Though they cannot continue those things 
to themselves, yet they will continue them in their posterity : ' Pos 
terity from generation to generation, they shall enjoy all my wealth, 
and all I have laboured for, hoarded up, and preserved. What if I 
do die, seeing all must die, the wise man and the fool alike, yet pos 
terity of generations to come shall enjoy it/ That is their "inward 
thought;" that is it wherewith they relieve themselves against the 
open convictions they have that all things here are uncertain and 
not worth the setting the mind upon. What judgment doth the 
Holy Ghost make of it, verse 17? Alas, poor man! he is little con 
cerned in all that comes after him, for " When he dieth he shall 
carry nothing away ; his glory shall not descend after him/' The 
meaning is this, he hath no manner of concernment in all that is 
above ground. If he could carry his riches and his glory with him, 
it were something ; but as for all that he leaves behind, he is no more 
concerned in it than any common man that lives upon the face of 
the earth : " He shall go to the generation of his fathers ; they shall 
never see light/' 

This should teach us, — and it were a good lesson if we could learn 
it this day, — to secure an interest in unchangeable things; about which 
you need not be careful or solicitous, as you are about all things 
you enjoy. I know you are so; — don't deny it. There are none of 
you so negligent, careless, and stupid, but you may take a prospect 
of such near-approaching dissolutions as must make you solicitous 
about all your enjoyments. It were better, then, we should lay out 
the whole of our concernment in those things that cannot be shaken 
or moved, — that never are obnoxious to a destructive dissolution. 
"The word of our God shall stand for ever;" the things of the king 
dom of Christ are unshaken things. Mercy coming from an ever 
lasting covenant to his children and their seed shall be blessed 
salvation. Though " all these things shall be dissolved/' God is 
" the same/' That is for the first observation. 

The next observation is this, That upon the approach of a destruc 
tive dissolution, it is required of all professors to be signal in holi 
ness: " Seeing that all these things shall be dissolved, what manner 
of persons ought ye to be in all holy conversation and godliness?" 

I take here an approaching, destructive dissolution not to be that 

VOL. XVIT. 34 



530 HOLINESS URGED FROM THE 

which attends all our designs upon the common account, but upon 
the account of the judgments of God that are in the world, the judg 
ments of God that come upon people and nations. And I would 
speak to two things: — 1. What are the evidences of the approach 
of a destructive dissolution ; 2. What are the reasons from thence 
unto signal holiness and godliness. 

FIRST, What are the signs and tokens of an approaching dissolution ? 

First, There is one in general that never misses; I mean this, that 
we have no instance in Scripture that ever God brought a destruc 
tion upon any place or people where that did not go before it, — and 
if we can free ourselves from that, we may free ourselves from the 
fear of an approaching dissolution, — and that is, security. The rule of 
all great, destructive judgments is laid down in 1 Thess. v. 3, "When 
they shall say, Peace and safety; then sudden destruction cometh 
upon them, as travail upon a woman with child ; and they shall not 
escape/' You never read of any people or place destroyed with 
overturning judgments, but it is remarked before their approach 
that they were secure ; though we do not rightly understand this 
security. There is no security but such as a woman may have that 
is with child, that yet may be surprised with the hour of travail. It 
is not every thought and apprehension of danger, every conjecture, 
every talk of it, that will free men from being in such a security as 
opens the door to great judgments and destructions. Things are so 
evident sometimes that men cannot but think, that unless a miracle 
interpose judgments must come; but yet they come "as travail upon a 
woman with child." Therefore there are three or four things wherein 
this security doth consist: — 

1. It consists in a general, earnest intension upon the occasions 
of life and the temptations of life, When a nation is divided into 
these two sorts, that some are extraordinarily intent upon the occa 
sions of life, and some are extraordinarily compliant with the tempta 
tions of life, that nation is under universal security. It was so before 
the flood. Our Saviour tells us of some of them, Matt. xxiv. 38, 
that " they were eating and drinking, marrying and giving in mar 
riage;" they were earnestly intent upon the occasions of life. And 
some of them were given up to a compliance with the temptations 
of life. Surfeiting, drunkenness, violence, the earth was filled withal. 
Let us now tnink what we will, talk what we will, if a nation may 
be distributed into these two parts, — one part over-intent upon the 
occasions of this life, and the other over-compliant with the tempta 
tions of life, sin and wickedness, — that nation, that people, is secure. 

2. When, upon a prospect of the danger of approaching destructive 
dissolutions, men betake themselves to any other preparations or 
provisions than unto the proper remedy and help, there is security. 



LIABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. 531 

In Isa. xxli. there is a great and terrible vision concerning a destruc 
tive dissolution coming upon Jerusalem: Verse 2, "Thou that art full of 
stirs, a tumultuous city, a joyous city : thy slain men are not slain with 
the sword, nor dead in battle;" — that is, not yet. The day cometh: 
Verse 5, " It is a day of trouble, and of treading down, and of per 
plexity by the Lord GOD of hosts in the valley of vision, breaking 
down the walls, and of crying to the mountains." And in verses 
8-11, he tells you what provision was made to avoid this destruction 
and desolation that was coming upon them: " He discovered the 
covering of Judah, and thou didst look in that day to the armour of 
the house of the forest. Ye have seen also the breaches of the city 
of David, that they are many : and ye gathered together the waters 
of the lower pool. And ye have numbered the houses of Jerusalem, 
and the houses have ye broken down to fortify the wall. Ye made 
also a ditch between the two walls for the water of the old pool/' 
Those were not a secure people, surely, who took all this pains, were 
at all this charge, made all this provision, to prevent destruction from 
coming upon them. There are a people in the world who can see 
destruction lie at the door, and make no manner of preparation to 
keep it off from them. But these people were secure ; and the rea 
son is given: Verse 11, " But ye have not looked unto the Maker 
thereof, neither had respect unto him that fashioned it long ago." 
They had respect to other things to give relief, and not unto God, 
who alone ought to have been looked unto. We are not rulers or 
governors of nations, but poor and private persons. Let us examine 
our hearts what provision we are most apt to make against a de 
structive dissolution. Have we not hopes and reserves that we may 
escape ?— this way and that way we may do it ; it may come here, and 
not there ? This is a sign of security. 

3. A people are then secure when God's warnings among them 
are despised. I am persuaded that, such is the goodness and tender 
ness of God to mankind, so little is he delighted in bringing sore 
judgments upon them, to their ruin and destruction, he scarce 
ever destroyed the most wicked and idolatrous nation, — those that 
knew nothing of him nor of Christ, — but he gave them some provi 
dential warnings of it, that might make them look about them and 
consider where they were. It is apparent in story. He dealt so with 
all the heathen of old. There came no great destruction upon any 
nation but there were providential warnings went before. When 
these warnings are despised, that people are secure ; as Isa. xxvi. 11, 
" LORD, when thy hand is lifted up, they will not see." The lifting 
up of the hand is a giving notice that there is a stroke ready to 
come. And many lesser judgments are but God's lifting up of his 
hand. Though they are strokes in themselves, yet, comparatively 



532 HOLINESS URGED FROM THE 

with what follows, they are but the lifting up of his hand, — they 
are but warnings. " LORD/' saith he, " when thy hand is lifted 
up, they will not see : but they shall see/' " They will not see : 
but they shall see ; " — how is that ? ' They will not see while thy 
hand is only lifted up ; but they shall see when thy hand is come 
down/ While under warnings, they will not see ; but when 
warnings are executed, they shall see. May be we will not see 
in the plague, fire, sword; but when something else comes, many 
shall see then. When shall they see? ' They shall see when "the 
fire of thine enemies shall devour them/' J " Fire of thine ene 
mies; " that is, it may be, the fire wherewith God will destroy his 
enemies. May be it is, when the fiery rage of a people that are 
enemies to God, shall, by the just judgment of God, be let out 
upon them. Oftentimes, if God have a nation in the world that is 
more an enemy to him than any other nation of the world, he will 
make use of that nation for the execution of corrective or destructive 
judgments upon others. No nation under heaven were at such en 
mity unto God as the Babylonians were. How they first began an 
open apostasy from God, and maintained an idolatrous opposition 
to him all their days, is known. Yet God would use the Babylo 
nians. And sometimes a nation, by atheism, idolatry, and cursed per 
secution, may make themselves meet to be God's instrument for the 
punishing of others before themselves be utterly destroyed. God's 
hand hath been lifted up in these nations. I need not make appli 
cation. It is well if the best of us all have been shaken from our 
security by God's warnings. In truth, brethren, it doth not appear 
so to be, but that there is security enough yet left to let in a destroy 
ing dissolution upon us. 

4 The highest thing wherein this security acts itself is by scoff 
ing at warnings given from the word of God : 2 Pet. iii. 3, " Know 
ing this first, that there shall come in the last days scoffers, walking 
after their own lusts." The last days of churches, when they are 
drawing towards their period, are always filled with this sort of per 
sons. And it must be so. In the last days of any church-state that 
has had, it may be, some good reputation of life, and has been of 
use, there shall abound among them a sort of men that shall be 
scoffers. * Ye may know them,' saith the apostle, l by this, they 
walk after their hearts' lusts/ They have no rule but their lusts; 
they give up themselves wholly to their lusts. ' Well, but what do 
they scoff at?' He tells you in verse 4, " Where is the promise of 
his coming?" say they. ' What promise of his coming ?' Why, truly, 
the poor persecuted Christians had been letting them know that 
Christ would come and take vengeance on them for all their bloody 
cruelty and persecution; and the time is delayed, and they pros- 



LIABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. 533 

per, walking after their lusts, and at length they fall a scoffing, 
" Where is the promise of his coming? " — for it was such a comino* 
as God came in when he destroyed the old world 'with a flood. 
' But scoff you while you will/ say they, ' a fiery destruction will 
come upon you/ When leading persons shall be scoffers at the 
promised coming of Christ to visit his people, and take vengeance 
on his adversaries, that is the height of security. 

Where some are intent upon the occasions of life, and some are 
given up to the temptations of life; where, in an apprehension of 
approaching judgments, our relief is not from God, and in God alone; 
where God's warnings in his providence are not improved, and 
where God's warnings from his word are despised ; — there a people 
are secure, if God hath instructed us aright out of his word. 

Why are a people to be thus secure ? for, as I told you before, 
God doth not bring destruction ordinarily upon any but upon a 
secure people. One reason is taken irom God, and another reason is 
taken from the devil. 

1. God gives men up to security in a way of judiciary harden 
ing of them. God hath now determined their destruction; but he 
will take his own time, way, and season. 

But may not this work be diverted? and will it be accomplished? 
Saith God, C I will take care for that:' Isa. vi. 9-11, "Go, make 
the heart of this people fat, and make their ears heavy, and shut 
their eyes; lest they see with their eyes, and hear with their ears, 
and understand with their heart, and convert, and be healed. Then 
said I, Lord, how long?" how long shall they be in this state 
and condition? "And he answered, Until the cities be wasted 
without inhabitant, and the houses without man, and the land 
be utterly desolate." God brings them now under security ju 
dicially. It is not preaching, — it is not men's thundering from 
heaven ; it is not sudden judgments, poverty, misery, distresses, 
fears; — nothing shall now awaken such a people. 'Make their 
heart fat, and their ears heavy/ ' How long ?' * Until the land be 
utterly desolate. But the time is not yet come. I must stay a 
little longer, to try and exercise my people's faith, patience, and 
obedience ; and many other things I have to do : but this people 
shall not escape/ saith he. ' But if this judgment and the other 
judgment pass over, they will escape/ * No/ saith God ; ' I will 
make their heart fat, and their ears heavy, that they shall not hear, 
nor understand, until the land become desolate/ 

A man that is not utterly stupid cannot sometimes but wonder 
and stand amazed whence it is that mankind should be so secure 
when judgments are compassing them round about. If the word 
of God be true, and any tokens of God's anger and displeasure are 



534 HOLINESS URGED FROM THE 

to be taken notice of, whence is it that men are so unconcerned that 
they will not lend an ear to them? The reason is given, Isa. vi. 10-12. 

2. Satan hath a great hand in it. He is a very crafty prognos- 
ticator, — hath great apprehensions that judgments are drawing near 
to a people ; and he was a murderer from the beginning, and delights 
in nothing but blood and mischief. He is afraid of nothing so much 
as that judgments should be diverted from a people. When he sees 
deserved judgments approaching, he knows he hath but this one 
way to take off all interventions that may hinder them. What is 
that ? He makes them secure. He will now labour more with his 
temptations with all sorts of people than at any other time or season 
in the world. This is his day, the hour and power of darkness, now 
to try his skill, and see what he can do. If he can but keep people 
secure, judgments will follow. He delights in blood, as being a 
murderer from the beginning; and he that sees him not at work in 
the world in a most eminent manner in these days to this very end 
and purpose, working in men, by their lusts, by occasions and tempta 
tions of life, every day, to continue them in their security, I think 
takes little observation. 

This is the first sign of an approaching dissolution, which I have 
spoken to at large because it is that which the Scripture speaks so 
much of, and guides us most to consider, — namely, a general security. 

Secondly, Another sign is, a universal corruption of life in all sorts 
of persons. The Holy Ghost tells us, that before the coming of the 
flood, "all flesh had corrupted his way upon the earth," Gen. vi. 12. 
The way of the flesh is not very good at any time ; I mean the way 
of men : but when they come as it were by general consent, all of them, 
to corrupt their way, it is to make way for the bringing in of a flood. 
Such a state and condition as that is described by the prophet Isaiah, 
chap. iii. 1-5, "The LORD of hosts doth take away the mighty man, and 
the man of war, the judge, and the prophet, and the prudent, and the 
ancient, the captain of fifty, and the honourable man, and the coun 
sellor, and the cunning artificer, and the eloquent orator. And I will 
give children to be their princes, and babes shall rule over them. And 
the people shall be oppressed, every one by another, and every one by 
his neighbour : the child shall behave himself proudly against the an 
cient, and the base against the honourable." There is a general confu 
sion and corruption of life and manners. The prophet describes what 
their state and condition was before God, and which would bring those 
destructive judgments upon the whole nation; as afterwards He did. 

Thirdly, When unto universal corruption of life there is added 
persecution of the church, that is another sign of an approaching 
destructive dissolution. Our Saviour tells us, Matt. xxiv. 7-9, that 
" nation shall rise against nation, and kingdom against kingdom : 



LIABILITY OF ALL THINGS TO DISSOLUTION. 535 

and there shall be famines, and pestilences, and earthquakes, in 
divers places. All these are the beginning of sorrows. Then shall they 
deliver you up to be afflicted, and shall kill you." A man would 
think they had something else to do at such a day, when nation 
rises against nation, and kingdom against kingdom, and there are 
pestilences, and famines, and earthquakes. A man would think they 
should have other employment. No; " Then shall they deliver you 
up to be afflicted, and shall kill you/' What is the reason of it? 
That there may be another symptom of approaching desolation, Matt, 
xxiii. 34-36. 

I could name many other signs; — as, visible apostasy, the love of 
many waxing cold; God in an eminent manner calling off to rest 
with himself many of his servants, taking them away from the evil 
to come : but I have said enough upon this head. 

I shall now speak a few words, in the SECOND place, unto the reasons 
why in such approaching dissolutions all professors ought to be sig 
nally holy, signally godly. I shall but name one or two things : — 

First, Because in every such dissolution, especially where the 
gospel hath been professed, there is a peculiar coming of Jesus 
Christ. Christ is in it, whether we see him or see him not. " Be 
patient, brethren," saith James, chap. v. 7, " unto the coming of 
the Lord/' How could that generation, to whom he wrote sixteen 
hundred years ago, " be patient unto the coming of the Lord/' who 
is not yet come? That is not the coming of the Lord James in 
tended; but his coming for the destruction of the impenitent, per 
secuting, obdurate Jews. " Be patient, brethren, unto the coming 
of the Lord." When will that be? Why, saith he, verse 8, "The 
coming of the Lord draweth nigh." It will be within a very few 
years: Verse 9, " Behold, the Judge standeth before the door." 
This was the coming of Christ in the great and terrible judgment 
wherein he executed vengeance upon his stubborn adversaries, ac 
cording as he had said before, " Those mine enemies, which would 
not have me to reign over them, bring hither, and slay them before 
me." In every signal dissolution and judgment, there is a coining 
of Christ; and every coming of Christ will be a day of great trial, 
Mai. iiL 1-3. Their state was then with them, as to the person 
of Christ, much as it is now with many as unto other appearances of 
Christ. " The Lord, whom ye seek, shall suddenly come, the 
messenger of the covenant whom ye delight in." He shall come, 
yea, he shall come suddenly. ' What could be more welcome? what 
more desirable? We desire nothing in this world but that he may 
come !' " But who may abide the day of his coming?" saith he. That 
people did nothing but cry out, the Messiah would come; and 
when he came, it proved their utter ruin and destruction. It is a 



536 HOLINESS URGED, ETC. 

great thing to have Christ come. We know not what will come to 
pass when Christ comes. It is a great thing to stand before Christ 
when he comes. And pray, brethren, what do you think Christ ex 
pects of us when he doth come? It is a foolish thing, as the psalmist 
shows, when men are in expectation of a dissolution, to be engaged 
in business about earthly matters (I mean beyond what duty re 
quires), so as not to be prepared for it; but it is a wicked thing, 
when in that dissolution Christ comes, and men are not prepared for 
his coming. There is Christ in it. There is no dissolution that at 
tends us, in our persons, relations, in the world, but Christ is in it. 
Christ cometh in it ; and how are we prepared to entertain this great 
guest that cometh? Truly, I am afraid that in regard to many who 
bear themselves wonderfully high upon the coming of the Lord, 
when he comes, it will be darkness to them, and not light. Christ 
comes not to gratify men's lusts ; he comes not to exalt them in the 
world, nor to satisfy them in their desires upon their adversaries. 
Christ comes to make us more holy, more humble, more mortified 
and weaned from the world ; and if we are not so prepared for it, we 
are no way prepared for the coming of Christ. Oh, what ought to 
be the frames of our hearts if we lived under this apprehension, that 
Christ, the glorious, holy one, were coming to us every day ! 

Secondly, What doth he come for? Why, every such time of 
dissolution is a lesser day of judgment. I thought to have showed 
you how Christ in such a season will execute judgment. There are 
two parts of the judgment that Christ will execute. One is in ven 
geance upon his adversaries; the other is in trial upon his people. 
The apostle puts both together, Heb. x. 30, " Vengeance belongeth 
unto me, I will recompense, saith the Lord. And again, The Lord 
shall judge his people." The first place is taken out of Deut. xxxii. 
35, and the latter place is taken out of Ps. 1. 4. In the first place, 
God doth eminently speak of his stubborn adversaries, of his enemies : 
" Vengeance belongeth unto me," saith he, "I will recompense." And 
in the latter place, he directly speaks of his saints, of his own people, 
" The Lord will judge his people;" as we may see Ps. 1. 4. Why doth 
our apostle put both these together, things of so wonderfully different 
natures, "Vengeance belongeth unto me," and, "The Lord shall judge 
his people"? The reason is, because though these works are won 
derfully distant and discrepant one from another, yet Christ doth 
them always at the same time. When he taketh vengeance upon his 
adversaries, he judgeth his people. He judgeth the profession of 
many, and will put an end to it, determine it. He judgeth the mis 
carriages of others, and reproves them. He comes as a spirit of judg 
ment in all such trials. Let none mistake themselves. Whenever 
Christ comes to take vengeance on his people's enemies, he cometh 



THE OBLIGATION TO INCREASE IN GODLINESS. 537 

also to judge his people. We are wonderfully apt to have pleasant 
thoughts, that when the Lord comes forth in judgment on the world 
professors shall be hid, and shall escape. No; saith he, "Vengeance 
belongeth unto me, I will recompense;" and again, " The Lord shall 
judge his people. " 

What manner of persons, then, ought we to be? If Christ be com 
ing to judge us, to make a judgment upon our profession, he will 
come into a church, and discard one for a false professor, and another 
for a false professor. Have none of us seen such a day of judgment 
already, — how God, by his providence, hath discarded many already? 
And he will do so more and more. He will discover hypocritical 
professors, and bring forth their hidden works of darkness; he will 
reprove others for their worldliness and unprofitableness under the 
gospel. How? It may be by consuming them, all they have in this 
world, bringing them to great poverty and distress. He will judge 
them in these things. ' You have loved the world, and you shall have 
nothing left you in the world/ Don't expect the day of the Lord will 
be all light ; there is sharpness even to his own in the coming of 
Christ, when he shall come with a destructive dissolution. It is 
good, therefore, to be preparing beforehand for his entertainment, and 
considering what manner of persons we ought to be in all holy con 
versation and godliness, seeing Christ will thus come and call upon us. 



SERMON VI. 

THE OBLIGATION TO INCREASE IN GODLINESS. 

PREACHED MAT 29, 1674. 

" Furthermore then we beseech you, brethren, and exhort you by the Lord Jesus, 
that as ye have received of us how ye ought to walk and to please God, so ye 
would abound more and more." — 1 THESS. iv. 1. 

OUR business that we design this day is, to consider how we may 
carry on our practice. This text of Scripture speaks out the whole of 
what I aim at; and I wish that I could speak it in the same spirit and 
with the same frame of heart wherewith it is done by the apostle. 

It is a very unusual earnestness the apostle uses in this matter. 
" We beseech you, brethren, and exhort you," saith he. And it is 
evident from thence that this matter, whatever it be, is of very great 
importance in itself; that it sat with very great weight upon the 
heart and mind of the apostle; and that it is a matter that brethren, 
members of churches, will oftentimes stand in need of being very 
earnestly pressed unto. I conceive all these three things to be evi 
dently included in this earnestness of the apostle, and the reduplication 
of it. " Now we beseech you, brethren, and we exhort you/' saith he. 



538 THE OBLIGATION TO INCEEASE IN GODLINESS. 

The first word, in my apprehension, doth express his love and con 
descension, " We beseech you ;" and the latter doth express his minis 
terial authority, " We exhort you," speaking of the application of 
the word in the ministry of the gospel, called " exhortation," Rom. 
xii. 8. So here is a mixture of personal love and ministerial autho 
rity, which is the wisdom of a minister. The apostle lays his whole 
interest upon this matter. 

And there is another word that signifies also what weight he lays 
on it. We have rendered it here, "Furthermore then." It is rb Xo«r&* 
o5v, — " for what remains." ' You have been instructed in the mystery 
of the gospel ; you have been made partakers of the privileges of the 
gospel: all that remains now, brethren, is that you so walk as to 
please God, and abound therein more and more/ Having prepared 
the way thus, he gives another encouragement and enforcement unto 
what he hath to press upon them; and that is, that he had taught 
them their duty already, there was nothing now behind but their 
practice. " As ye have," saith he, " received of us how ye ought to 
walk." He had already taught them this great matter; which would 
be a facilitating of the duty, and a great aggravation of their guilt 
if they lived in the neglect of it. 

What is this thing the apostle makes this entrance into? It is, 
" How ye ought to walk and to please God," saith he. 

And further to insinuate it upon their minds, and take off any 
objection, ' What makes this earnestness? why do you press this? why 
are you so importunate with us? what can you blame in us?' 'No/ 
saith the apostle, * as we have taught you " how to walk and to please 
God ;" so/ saith he, c I charge you with nothing, but desire you that 
ye would "abound more and more."' ' Rest not in what ye have 
attained; there is yet a progress for us all/ saith he, — ' for you 
and for me/ If we think we are risen as high as we need, we have 
attained as much as is necessary, ' it is quite otherwise/ saith the 
apostle, * your work is to " abound more and more." } 

And, truly, the great thing that is upon my heart to exhort you 
unto, — and this text of Scripture doth but confirm it, — is, to abound 
more and more in such work wherein we may please God. I can 
not speak with that love the apostle did, nor with that authority the 
apostle did; no, truly. We cannot say we have taught you in all 
things, yet, how to walk and to please God; though we hope you have 
been taught: but I can truly say the same thing is upon my heart, 
according to my measure, to beseech you and exhort you, to declare 
unto you how to walk in this church relation wherein you stand, so 
as that you may please God, and so as that you may abound in so 
walking more and more; and the Lord convince us all, every one, 
that it is our duty to be abounding in this matter ! Some may think 



THE OBLIGATION TO INCREASE IN GODLINESS. 539 

there is no more needful but so to walk as that they may be mem 
bers in the church, and give no offence to the church ; some, who 
have already attained a good reputation in their profession, may not 
think it incumbent on them to do any more but to keep up their 
place and station, not to decay. Our duty is quite otherwise; we 
are to " abound more and more." 

Now, because I do intend, if I live, and God will and permit, to go 
over all the especial duties of our relation, to show in them all how 
we may so walk as to please God, I shall lay a little general foundation 
at present out of these words, and that in this rule or proposition, 
— That there is a peculiar walking with God in fruitful holiness re 
quired of all who are admitted into the fellowship of the gospel, the 
communion of the saints, and the order of the churches. 

This is the first general rule, and I would build all that ensues 
upon it. There is a peculiar walking with God, so as to please God, 
and a progress therein, abounding more and more in it, required of 
all who are admitted to the privileges of the gospel in church-order 
and society, and the communion of the saints. 

A walking with God ; — in the Scripture our obedience to God is 
not so frequently expressed, in general, by any one word as- by this 
of walking: to walk with God; to walk in his law; to walk in his 
statutes ; to walk in the fear of the Lord. 

Now, this walk we speak of is the whole course of our conversa 
tion, and our exercise therein with respect unto God. That is a 
man's walk. As is the course of a man's conversation, and his exercise 
therein with respect unto God, so is his walk : which may be either 
straight or crooked ; it may be either close or loose ; it may be either 
with God or contrary to him. l If ye walk contrary to me/ saith 
God, ' I will walk contrary to you/ And it is variously expressed 
in Scripture. Sometimes it is called walking with God : Gen. v. 24, 
" Enoch walked with God ;" — sometimes it is called walking before 
God: Gen. xvii. 1, "Walk before me, and be thou perfect ;" — some 
times it is called a walking after God : 2 Kings xxiii. 3, " The king 
made a covenant to walk after the LORD;" — sometimes it is called a 
"walking worthy of the Lord," Col. i. 10 ; — and sometimes it is termed 
a " humbling ourselves to walk with God," Mic. vi. 8. We render it to 
"walk humbly with God;" but it is so in the original. And all this is 
to show that God ought to be all and in all in our walk ; that we 
ought so to walk as those who have all from him, as those who do 
all for him, as those who design conformity to him, and as those 
that wait for the enjoyment of him. It is every way expressed, that 
we may know that God ought to be all in our whole walk,— that is, 
in all we do in this world. 

Answerable hereunto, God's gracious actings towards us are called 



540 THE OBLIGATION TO INCREASE IN GODLINESS. 

his walking with us. Lev. xxvi. 11, 12, "And I will walk among 
you/' saith God. Two cannot walk together unless they are agreed. 
When God and we walk together in peace, upon the agreement made 
between us by Christ, by the blood of the cross, then are we in our 
places, and then is God exalted. 

Now, this walking with God, without which, as I shall manifest 
afterwards to you, all our privileges and all our enjoyments are use 
less, are dangerous, are present means and will be future aggravations 
of our eternal ruin (without it, I say, that which we lay such weight 
upon, that which we suffer for, that which we rejoice in, if there be 
not this walking with God, so as to please him, it is useless and 
dangerous, — it is a present means of destruction, and will be a future 
aggravation of it), I say this walking with God may be considered 
two ways: 1. With respect unto the covenant of grace in general; 
and, 2. With respect unto the particular church covenant, or holy 
agreement that is among us in the fellowship of the gospel, which 
the apostle hath here a particular respect unto: " How ye ought to 
walk;" — 'Ye church of Thessalonica, which is in God the Father 
and in our Lord Jesus Christ; how ye ought to walk/ 

First, It is our obedience in general according to the tenor of the 
covenant of grace; for so it is expressed. All covenant-obedience is 
expressed in that word, " Walk before me," Gen. xvii. 1. " I am the 
Almighty God," saith he : " walk before me, and be thou upright/' 
And so, when God promises his Spirit to fulfil in all believers, in 
all the elect, the grace of the covenant, he saith, " I will write my 
law in their hearts, and cause them to walk in my statutes." 

Now, brethren, I would desire you to consider this, in the second 
place, that church-society is the peculiar way that God hath chosen 
and ordained whereby we may express covenant-obedience, unto the 
glory of God and the furtherance of our own salvation. I say, that 
church-society is a peculiar way God hath appointed whereby we 
may express our covenant-obedience, unto the glory of God and 
unto the furtherance of our own salvation. And if any man ask us 
a reason of this way, and a reason of the ordinances of this way. we 
can give him neither better nor other answer than this, It is the 
way God hath appointed whereby we may express our covenant- 
obedience unto his glory. 

Hence these two things follow : — 

First, That no man can walk as he ought, and please God in 
church-society, that doth not walk as he ought in the covenant of 
grace. The reason is plain, for this our church-society is nothing 
but the way God hath appointed to express that obedience ; as all 
institutions from the beginning of the world were nothing but ways 
God had appointed to express covenant-obedience in. 



THE OBLIGATION TO INCREASE IN GODLINESS. 541 

There is no man, therefore, let him by any way or means come 
into a church, and be made partaker of the privileges of the church, 
can walk so as to please God (as the text saith) in that church, un 
less he walk antecedently and fundamentally in the covenant-obe 
dience that God requireth of him. 

Secondly, It follows from hence that no man can walk as he 
ought to the glory of God in covenant-obedience, that doth not join 
himself to some church -society wherein to walk ; and the reason is, 
because it is the way God hath chosen and appointed whereby that 
obedience may be expressed, in one church-society or other that is 
sound in the faith, walking in the truth. A man cannot walk orderly 
else in covenant-obedience, because he knows not how to express it 
to the glory of God. 

Now, the first of these, how we should walk in general with re 
spect unto the covenant of grace, I shall not speak unto. It is a long 
work, a great work; it is not that which I design. In brief, the 
principle of it is the Spirit of God, whence we are said to "walk in 
the Spirit;"— the rule of it is the word of God, whence we are said to 
walk according to the rule, " As many as walk by this rule, peace 
be on them/' etc. ; — the life, way, power of it, is Jesus Christ, in the 
third place, "I arn the way, the truth, and the life;" — the object and 
end of it is God himself ; we walk before God, and so come to the 
enjoyment of him; — the bounds of it are the covenant; nothing be 
yond what God requires in his covenant belongs to this walk, nothing 
that falls beneath the grace of the covenant doth belong unto it, 
nothing that is contrary to the precepts of the covenant. It is the 
covenant that gives bounds unto our walking. And the design of this 
walk is the resignation of ourselves to God, conformity to him, and 
enjoyment of him. But these are not the things I intend. 

That which I intend to speak unto (not now, but hereafter), is our 
walk with God in that especial church-relation wherein we stand. 
And I shall endeavour, if God will, to show you how we ^ ought to 
walk so as to please God, by plain, evident, familiar instructions from 
the Scripture, accommodated to our state and condition in all things: 
and, secondly, press it upon your consciences and my own, as the 
necessity, and condition, and temptations befalling churches, in the 
days wherein we live, do require; and especially with respect unto 
that woful conformity to the world which seems to have overtaken 
the generality of professors in these days. 

What I spoke unto you the last day hath occasioned me to go 
thus back, to lay this foundation ; for that will give but one particular 
of what will be found necessary to press upon you, that you may so 
walk as to please God, and abound in it more and more. 

Yet that is such a weighty particular,— namely, how we may 



542 PERILOUS TIMES. 

every one of us, in our places and conditions, and under our oppor 
tunities, promote holiness in one another, and be awakened to a 
diligent watchfulness unto that duty, — that I would beg of you that 
that might not fall off from our consideration with the experience of 
other things. And that you might know how to put it in practice 
more among us was referred to your consideration as well as mine. 



SERMON VII. 

PERILOUS TIMES. 

PREACHED MAY 21, 1675. 

** This know also, that in the last days perilous times shall come. For men shall 
be lovers of their own selves, covetous, boasters, proud, blasphemers, dis 
obedient to parents, unthankful, unholy, without natural affection, truce- 
breakers, false accusers, incontinent, fierce, despisers of those that are good, 
traitors, heady, high-minded, lovers of pleasures more than lovers of God ; 
having a form of godliness, but denying the power thereof: from such turn 
away." — 2 TIM. iii. 1-5. 

THE apostle, in the first chapter of the Epistle to the Romans, gives 
an account of the great and abominable sins that Rome pagan, 
heathen Rome, was given up unto, the catalogue of sins in that 
place no way exceeding that given us in this. It may be asked what 
pagans and heathens these were ? The apostle here tells us what 
pagans and heathens they were. The truth is, they were Christians 
whom the apostle intends, as is plain from verse 5, where he saith 
these persons had " a form of godliness." 

There is a time when persons who claim the holy name and title 
of Christians are as bad, if not worse, in their lives, than the worst 
of pagans. Saith the apostle, " This know also ;" — ' Many things I 
have told you of. acquainted you with; in particular, that there would 
be many miscarriages among church-members, among the real dis 
ciples of Christ, by envy and strife (which are spoken of in the last 
chapter) : but know this also, — there is more than these/ It was a 
great mercy unto them to be forewarned of what would ensue on the 
wickedness of men. 

" In the last days," saith he, "perilous times shall come/' I have 
upon other occasions showed you that those expressions of "latter 
days" and "last days" are nowhere taken in the New Testament 
for the last days absolutely, but for the last days of the church, the 
latter days of the church, when they come unto their declination, 
when they have continued long in a profession, and have grown 
worse and worse, and are coming towards the last days. " God hath 
in these last days spoken unto us by his Son;" that is, in the very 



PERILOUS TIMES. 543 

last days of the Judaical church. Christ came last, he sent him last, 
in answer unto what Jacob prophesied, " I will tell you what shall 
come in the last days;" — that is, the days when the church was 
coming unto an issue ; then Christ came. And so in all other places. 
The latter days of churches are always perilous days, days full of 
danger. 

When I speak of churches, I intend not only those that are pro 
perly so called, but those that call themselves churches, national 
churches, that which would have itself called the Catholic Church. 
The longer they continue, the nearer they come unto their end; 
the farther they advance in their last days, the more perilous the 
times will be. And it is to no purpose to expect but that as 
apostatizing churches grow by continuance, they will grow in wick 
edness; they will grow more and more wicked every day, and the 
times shall be more and more perilous every day. We shall be 
mistaken if we look for any thing else. Till God shall new-form 
this world, the perils of the days shall increase upon us continually. 
They will do so till God's time comes to bring in a reformation, or a 
powerful work upon the world, that may be some relief; but in the 
meantime, while they are in their last days, " perilous times shall 
come." 

What is it that makes them "perilous?" Men wallowing in a litter 
of unclean lusts under a profession of Christianity make the times 
perilous. I am afraid we are apt to look upon the peril of the times 
merely from the outward dangers that in these times we ourselves 
are obnoxious to. 

But where lies the peril of the times? Truly, I don't think that all 
the world together can give so great a character of the world, of that 
which they call the " Christian world," at this day, as is given here 
by the apostle; — that is, they live in the open practice of all hor 
rible lusts, and yet continue a form of godliness; that is, continue a 
profession of the Christian religion. Such times are perilous, not 
only because divers of those lusts that are here mentioned will be ex 
ercised towards them that are good (for in the midst of all those sins 
they are despisers of them, — they hate them, and they despise them), 
but those times are perilous, — 

First, Because they provoke unto judgment against the nations 
and people that are overtaken with these sins. A great part of the 
book of the Revelation is taken up with declaring the judgments of 
God against apostatizing churches, destroying such churches as are 
overgrown with lusts in their latter days; that is, all that combina 
tion of men who, under the Romish conduct, falling into the apostasy, 
make up several churches in the world. I say, the book of the 
Revelation is spent in declaring God's fearful and dreadful judgments 



PERILOUS TIMES. 

upon the world for these sins ; this makes the times very perilous. 
Though, when the church of the Jews was going into its latter days 
before the captivity, there were some among them who were very 
good, very good figs, yet the days were so perilous that they must also 
into captivity. The judgments of God were to come upon the land, 
and the very good figs must also into captivity. God may bring de 
struction upon whole nations, because of those abounding lusts in the 
last days of the church. 

Secondly, It is greatly perilous in point of temptations. There 
are two or three things wherein the open wickedness of the world 
proves a great temptation to professors: — 

1. All professors are apt to countenance themselves in their lesser 
miscarriages by the open sins of the world. That makes a day of 
great sinning very perilous. They see and know that they are very far 
from being such as they see the generality of Christians are, and 
countenance themselves in a low, dead, carnal, worldly profession in 
many other things. There is more peril in this, as it will secretly in 
sinuate itself into the best of us, more than in all the persecutions the 
men of the world can contrive, — lest we should secretly please our 
selves in an unthrifty and unholy profession that is seen in the world, 
seeing all this litter of lusts that others clothe themselves with every 
day, and we see we are not as they are. 

2. There is danger and peril lest they should lead us, by some 
other more pleasant lust, into a compliance with them ; for when a 
church is fallen into its latter days, all sorts of lusts that may suit 
the corruption and vanity of men's minds do abound among them, 
and some of these may insinuate themselves into professors, and 
make the times very dangerous unto them. I am afraid of a thing 
I have often mentioned, and that is pride and vanity of apparel ; it 
is one of the lusts and sins of the latter days. And, indeed, upon the 
account of these very lusts, the days are very perilous, very dan 
gerous, lest our minds be infected with them, and lest we conform 
unto them more or less, — lest we do many things that else we would 
not do, because they are done by the world; which is a perfect com 
pliance with the lusts of the latter days. 

3. There is peril in that ordinary converse which men are neces 
sitated to by their conversation in the world and in their occasions, 
and other business which they must have with men, especially those 
who are traders and dealers in the world. They can scarce touch 
upon a business with those in whom there are those predominant 
lusts of a decaying church, but they must be compelled to hear 
swearing, cursing, filthy discourses, that are not convenient, and all 
manner of profaneness. There is peril in this. And there are 
some kinds of professors who are so regardless and careless, that they 



THE MUTUAL CARE OF BELIEVERS OVER ONE ANOTHER 545 

will put themselves into such company on choice, when they have 
no business or necessity for it. 

Thirdly, The times are most perilous, in the last place, upon this ac 
count, lest God utterly remove his candlestick from such a people, and 
suffer his gospel to be no more despised and dishonoured among them. 

Now, truly, if it be so, the use I aim at in calling over these words 
is this: It is plain we are fallen into those times and seasons; — I am 
persuaded none of you will deny it. And if the Holy Ghost tells us 
expressly that these days and times are perilous, full of dangers ; we 
are in a path wherein be robbers on every hand ; and we ourselves 
can see somewhat of peril in them, — we know there is something in 
them of peril : and if you will but search, you will find out more. 
Now, if this be our present state and condition, it is our duty to be 
earnest with God to be preserved in such a perilous state as this. 
Shall we think we have an amulet to carry us through all perils, 
spiritual and temporal, that no danger shall befall us? It is not so 
with us. Unless we are upon our watch and guard, and cry mightily 
unto God for help and assistance, we shall be all overtaken with 
perils and dangers in the days wherein we live. 



SERMON VIII. 

THE MUTUAL CARE OF BELIEVERS OVER ONE ANOTHER. 

PEE ACHED SEPTEMBER 6, 1678. 

" But speaking the truth in love, may grow up into him in all things, which it 
the head, even Christ: from whom the whole body fitly joined together and 
compacted by that which every joint supplieth, according to the effectual 
working in the measure of every part, maketh increase of the body unto the 
edifying of itself in love."— EPH. iv. 15, 16. 

A GATHERED church comes from Christ, and all of the church are 
from Christ. From him they flow, and they grow up again in him from 
whom they flow. It is compacted together by officers and ordinances. 
On both of them the apostle had discoursed before : " Compacted 
by that which every joint supplieth." Officers and ordinances are 
by virtue derived from Christ, and they tend unto Christ. They 
are compacted and fitly joined by officers and ordinances. How 
shall they proceed and go on? "According to the effectual working 
in the measure of every part, making increase of the body unto the 
edifying of itself in love/' The great business of the church is not 
our number by addition, but by grace, by growing up in Christ And 
the way whereby it doth it, is the working of every part, according 
to every one's measure, for the edification of itself in love. What 

VOL. XVII. 35 



546 THE MUTUAL CARE OF BELIEVERS OVER ONE ANOTHER. 

is, then, the church watch ? It is the work of every member, ac 
cording to its measure, to the increase of grace in itself and others, ac 
cording to the principle of love. This we all know ; but we are slow 
in the improvement of it. This is the work of every member, ac 
cording to the measure of the grace of Christ received, to the in 
crease of grace in ourselves and others, through a principle of love. 
Every one is not required to be a preacher, but every one hath a 
measure ; and where there is any measure, there is some work. 
If this be not found in us, our church-order, as the apostle calls it, 
will not avail us. And, truly, methinks churches in these days do 
not abide this test. They are not "fitly joined together by that 
which every joint supplieth, according to the effectual working in 
the measure of every part," which should grow and increase in love. 
That is lost. I desire to know of all the brethren and sisters what 
they have done to answer this rule and duty, — what they have 
done to increase the body in every part. Some I can tell what they 
have done to destroy and pull down, contrary to this principle of 
watch. None of us but have our measure. Wherever there are 
gifts and graces, they will work. 

To come nearer, I will show you where the rule of this church 
watch is. It is the mutual work and care of all the members of the 
church for the temporal, and spiritual, and eternal good of the whole 
and every member, proceeding from union and love. — the mutual 
operative care of all the members of the church. This is that watch 
I would speak unto. 

It proceeds originally from union ; they are united in love. Of this 
the apostle discourses at large, 1 Cor. xii., by comparing the members 
of the church with the members of a man, whose mutual care and 
assistance are for the unity of the same body. There is none of us but 
knows the concern of all the members in every member, and the 
care of every member of all the members of the body. You be 
lieve yourselves to be the church of God ? Yes. Then, saith the 
Scripture, we are members, and are to have the same spiritual care 
of every other member as the members of the natural body have. 
But is it so ? How unacquainted is one hand with another, one 
member with another ! I lay this principle, that ye are all mem 
bers one of another throughout the congregation. None so great or 
so wise but is a member; none so poor and abject but is a member. 
And if we have not care of the whole body, according as we have 
opportunity and seasons, we are wonderfully to seek. Indeed, there 
is no watch without love. The apostle tells us that it is " the bond 
of perfection," Col. iii. 14. This is perfect church-order. Take a 
company of sticks, some long and some short, some great and some 
little, some straight and some crooked. As long as there is a good 



THE MUTUAL CAKE OF BELIEVERS OVER ONE ANOTHER. 547 

firm band about them, you may carry them where you please, and 
dispose of them as you will; break this band, and every thing will 
appear crooked that is so. If this band, — that is, our perfection, — 
be loosed, every one's crookedness will appear, one to be too long, 
one to be too short; one too big, one too little; one crooked, and 
one straight ; there is no keeping them together. All the order in 
the world will never keep a church together if the band of love be 
loosed. 

There be two things I shall speak unto, — what I have found in 
my ministry by experience. I have found when church-order was 
the greatest ease, the greatest relief, that a man could certainly de 
sire or attain. I have known it. And I have lived to see church- 
order burdensome, that many have complained of it as the most in 
supportable burden. Nothing else is the reason but the decay of 
love. So that any person that will discharge his duty hath an in 
supportable burden on him. I tell you freely, my fears are, that 
if we were to gather churches again, as we did thirty years ago, we 
should have but a small harvest. That which should bring us to 
gether and keep us up in love is all lost. Bead 1 Cor. xiii. I beg of 
you believe that scripture to be the word of God. We can love them 
who, as far as we know, are lovely; but that love that " beareth all 
things and believeth all things," I am afraid not six of us believe 
that it is a duty. If we hear any thing of a brother or a sister, it 
is forty to one but we aggravate it unto the next body we meet. 
Is this love ? 

This watch, what is it for? It is for the temporal, and spiritual, 
and eternal good of all believers. 

Their temporal good is first to advise about the poor; which I 
think is well attended to, being put into the way of God. 

Their spiritual good, whereby we may keep up this watch, is to 
be sought two ways; — by the prevention of evil, on the one hand; 
and by recovery from evil, promotion of grace, and confirming in it, 
on the other hand. 

We are to prevent evil in others. There are two ways whereby 
we may do it, — by example, and by exhortation. 

If a considerable number of the church would engage to endeavour 
after an exemplary holiness and usefulness in all things, it would 
prevent much evil in others. Some things are troublesome in the 
church; but still, exemplary holiness and usefulness in believers are 
great means to prevent evil in others. 

Exhortation will be so too. Exhort one another to edification. 
We are pitiful creatures as to this duty. 

We want three things: we want love; we want ability; we want 
holy consciousness to ourselves of unbelief. Nothing can conquer 



548 NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 

these things but the grace of God ; and unless we have these things, 
we cannot do it. Our recovery from any of these evils is a great 
part of this watch. 

I will tell you of two defects : — 

1. If we do come unto it, to admonish others, we do not do it with 
that meekness, that evidence of love, that tenderness, that are re 
quired in us. I would have no man come to admonish another 
but that he should carry it as the offender, and the other as the 
offended person, — with that profession of love. 

2. We want wisdom ; for this is very certain, ill management hath 
spoiled many things in this congregation, — talking, reflecting, com 
plaining, even among carnal people. It is the constant exercise of 
the mind renewed by the Holy Ghost, and furnished with the prin 
ciples of spiritual light and life, in thoughts and meditations upon 
spiritual things, proceeding from the cleaving of the affections unto 
them, with a sense of a spiritual gust, relish, and savour in them, 
that must enable us to this duty. 



SERMON IX. 

NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 

PREACHED APRIL 11, 1679. 

" For Jerusalem is ruined, and Judah is fallen : because their tongue and their 
doings are against the LORD, to provoke the eyes of his glory. The show of 
their countenance doth witness against them; and they declare their sin as 
Sodom, they hide it not. Woe unto their soul! for they have rewarded evil 
unto themselves/' — ISA. iii. 8, 9. 1 

First, HEEE is a confluence of sins delighted in. 

Secondly, Here is a concurrence of various judgments unregarded. 
In the ninth chapter of this prophecy, the prophet enumerates, from 
the 13th verse to the end of the chapter, all sorts of judgments and 
indications of the continuance of God's displeasure, concluding every 
one of them with this : " For all this his anger is not turned away, 
but his hand is stretched out still;" and it will end in their utter 
destruction. 

Thirdly, Here are the preparative causes of ruin, that which would 
dispose Jerusalem and Judah to ruin and destruction. There are 
five of them reckoned up in this chapter:— 

1. When God takes away the good, the sober, the understanding 

1 This sermon was begun before the writer came in. What he wrote is as fol 
lows. [This note is by Sir John Hartopp. On the top of the first page the word "fast" 
is written ; seemingly to intimate that the sermon had been preached on the occasion 
of a fast. —Eo.] 



NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 549 

part of a nation, and leaves a nation very tliin of such kind of persons : 
Verses 1-3, " Behold, the Lord, the LORD of hosts, doth take away 
from Jerusalem and from Judah the stay and the staff, the whole 
stay of bread, and the whole stay of water, the mighty man, and the 
man of war, the judge, and the prophet, and the prudent, and the 
ancient, the captain of fifty, and the honourable man, and the coun 
sellor, and the cunning artificer, and the eloquent orator/' When 
God makes a nation thin of such persons, it is a preparation and 
disposition to their ruin. 

2. Weakness in their government is another preparation and dis 
position : " And I will give children to be their princes, and babes 
shall rule over them/' verse 4. 

3. Horrible disorder in the minds of men, and contempt of God's 
order, that should be among them: "And the people shall be op 
pressed, every one by another, and every one by his neighbour: the 
child shall behave himself proudly against the ancient, and the base 
against the honourable," verse 5. 

4. When there is great oppression and persecution : " As for my 
people, children are their oppressors, and women rule over them/' 
verse 12. And what did they do? " Ye have eaten up the vine 
yard ; the spoil of the poor is in your houses. What mean ye that ye 
beat my people to pieces, and grind the faces of the poor? saith the 
Lord GOD of hosts," verses 14, 15. 

5. And, lastly, there is horrible pride, and especially the pride of 
vain and foolish women ; which the prophet insists upon from verse 
16 to the very last words of the chapter, and concludes, " Thy 
men shall fall by the sword, and thy mighty in the war. And 
her gates shall lament and mourn ; and she being desolate shall sit 
upon the ground." 

This is the end of it all. So that you have an account of what 
are those causes whereon God in his word doth pronounce cities and 
nations to be ruined and destroyed, even then when they stand in 
their fullest security, in their own opinion. 

Now, the inquiry is, how those things are with us. I told you I 
would do no more than speak a word or two for the present occa 
sion : and I shall speak that which I do believe ; and if you do so 
too, it may be it may be your mercy. But it is a hard thing to be 
lieve London is ruined and England fallen, when we have peace and 
enjoy all things; but if we speak it in pride, it will be harder how to 
avoid it. 

First, Is there not a confluence of all sorts of sins among us 
whereof mankind can contract guilt, especially of those sins upon 
the commission of which God pronounces a nation ruined, — atheism 
and profaneness, blood and murder, adultery and uncleanness, and 



550 NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 

pride? When these sins are predominant in a nation that makes 
profession of the knowledge of God, God himself saith, and we may 
say, that nation is ruined. Those things have prevailed among us. 

Then let us mourn over those sins as we ought to do. Have we 
done so in this congregation? Hath it been done in any congrega 
tion in England as it ought? Hath it been done in private, in our 
retirement, to mourn over that confluence of sins that hath pre 
vailed and spread itself over the nation till it hath reached to the 
very neck? We have not done it to this very day. There is not the 
least attempt for any reformation. Do we think in such a day as 
this is a little prayer is enough to save a dying nation? There is 
nothing seriously done to work that reformation without which Lon 
don will be undone and England will fall, and there will be no de 
liverance. It is all one whether you will believe it or no, but the 
word of God abides for ever. 

Secondly, A concurrence of judgments was the second thing we 
showed you from the words, — a concurrence of judgments unre 
garded; — a confluence of sins delighted in, and a concurrence of 
various judgments unregarded. 

Judgments are of two sorts, — temporal and spiritual. 

1. Temporal judgments are of two sorts. They are either monitory 
tokens of God's displeasure, or they are actual punishments. All 
these various judgments have been upon us. 

(1.) We have had monitory tokens of God's displeasure: [1.] Signs 
in the heavens above and in the earth beneath; — things that ought 
not to be despised. Our Saviour hath warned us to expect and look 
for them before the general dissolution. They have been monitory 
judgments. [2.] God is making the nation thin of persons an 
cient, honourable, counsellors, the wise. He threatens to do this. 
They are persons rarely to be found, who are the stay and staff of a 
nation. It is a monitory judgment, and so laid down by the pro 
phet. [3.] The strange and unaccountable differences and divisions 
that are in the minds and affections of men. Multitudes in these 
nations stand at this day with their swords in their hands, ready to 
sheathe them in the bowels of their neighbours ; Ephraim against 
Manasseh, and Manasseh against Ephraim, — one part of the nation 
against another, and another against them, ready to destroy one 
another. [4.] And, lastly, the warnings God hath given us of mak 
ing us base and dishonourable, which I will not insist upon. We 
have had these monitory judgments. 

(2.) We have had judgments which consist in punishments, — the 
plague, the fire, the sword, great distresses and poverty, that are 
come upon the nation ; enough to make the hearts of men to tremble, 
but that we are grown hard like the nethermost millstone, and are 



NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 551 

sensible of nothing at all. I say these judgments and warnings of 
God are generally disregarded. 

I would but ask two things, to see if by them we can evidence 
the contrary, notwithstanding all the judgments that we talk of: — 

[1.] Who is the man, where is the person, that hath made any 
abatement in any thing of the world, — in love to the world, in con 
formity to the world, in the pursuit of any lust? Show me the 
man who, upon the account of these judgments in the world, hath 
made any abatement. 

[2.] Show me the person who can by experience show that he 
hath by fear been moved to provide an ark for himself and family, 
any other ark besides present circumstances, — so much wealth, en 
joyment, peace and quiet? Who is the person that hath provided 
an ark for himself and his family? Let us talk what we will, unless 
we make a visible abatement in conformity to the world, and labour 
to provide an ark, we disregard the judgments of God. 

2. There are spiritual judgments also; and they are found among 
us, — (1.) In God's taking from us so many faithful labourers in the 
dispensation of the gospel, in the midst of their days and strength, 
as he hath done of late years in this nation. (2.) And in driving 
the remnant of his faithful ministers, many of them, into corners, 
where they are not able to serve the interest of Christ and the 
nation by promoting and furthering its return unto God : and thereby 
that which would have been the greatest mercy that the nation 
can be partaker of, the greatest means of the preservation of it and 
deliverance from ruin, is made the greatest means of the restrain 
ing and shutting up their ministerial abilities and graces; which 
I shall not now enlarge upon. (3.) There is another part of these 
spiritual judgments, and that is the general security that is come 
upon all sorts of men, according to the variety of their degrees, in 
being overtaken with the present temptations of the day. These 
judgments are upon us unregarded. 

Thirdly, Another thing in the text is the preparation and dispo 
sition that are in a nation to ruin. But I shall not speak unto them ; 
they are visible and known unto all. 

But you will say, * When God doth thus in his word declare that a 
nation is fallen and ruined by such causes, is there no hope but that 
it must be ruined, that destruction must overtake it?' 

I answer, — 1. There is no hope at all while that place, that nation, 
continues in those ways and sins whereby God declares that they are 
ruined. A nation cannot be saved abiding in those ways which are 
the causes of its ruin, which God declares to be the causes of it 
And let men have what expectations they will, please themselves 
as they will, I neither can desire nor will look for deliverance for a 



552 NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 

nation while it continues in those sins against which God pronounces 
judgments. 

2. I do acknowledge it is frequent with God to declare a nation 
ruined with respect of merit, and yet to prevent their ruin with re 
spect to the event. They may be delivered from that state and con- 
" dition, and so be saved. The case is stated, Jer. xviii. 7, 8, " At 
what instant I shall speak concerning a nation, and concerning a 
kingdom, to pluck up, and to pull down, and to destroy it; if that 
nation, against whom I have pronounced, turn from their evil, I will 
repent of the evil that I thought to do unto them/' God declares 
what they do deserve, but yet they may never feel it as to the event. 
Wherefore it is not in vain that we have designed to seek the Lord this 
day. There is room yet left to deal with God about London, about the 
nation, though plainly in the word they are declared to be under ruin. 

But it will have no success without these three things: — 

1. That there be a visible reformation, — I will not say a conversion, 
but a visible reformation, — vigorously attempted in and upon the 
body of the people. 

2. Unless those who truly fear the Lord do mourn over the sins 
of the people continually. And, — 

3. Unless they are fervent in their prayers for their deliverance. 

It doth not stand with the honour of God, the glory of his right 
eousness, holiness, word, and truth, to save this nation without these 
things; — without an attempt at visible reformation of the body of the 
people; without his own people mourn over the sins of the nation, and 
abide in fervent prayer for that end. Without these, as Jeremiah 
the prophet told the Jews, chap, xxxvii. 10, " Though ye had smitten 
the whole army of the Chaldeans that fight against you, and there 
remained but wounded men among them, yet should they rise up 
every man in his tent, and burn this city with fire;" so say I of our 
Chaldeans at this day : If half of them were executed, and the other 
half wounded, they should rise up and smite this city, unless we 
turn thus unto God. 

We are called to consider the sins of the nation, and to deplore 
its state and condition upon the account of those sins. That is our 
present work ; and these plain things God hath directed me unto 
from the reading of these words. 

I will add a little more, for the further opening of the words. 
There is in them a summary declaration of the causes of this state 
and condition: " Because/' saith he, " their tongue and their doings 
are against the LORD, to provoke the eyes of his glory/' You may 
range all sins under these two heads, — men's tongues, and their 
doings; for their tongues and their doings have been against the Lord. 

There is a particularly ruining provocation, when men set their 



NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 553 

tongues against the Lord. It is a great sign of the approaching ruin 
of a people and nation, when men set their tongues against the Lord. 
He puts a special mark upon that. I shall only name the things 
whereby men set their tongues against the Lord, keeping themselves 
to that one thing, by such ways as will certainly prove ruining. 

There are these ways whereby men set their tongues against the 
Lord : — 

1. By blasphemy. And thereof there are two branches : — (1.) 
Cursed oaths; (2.) Atheistical discourses. Whether they are found 
among us or no let every one judge as he hath experience. 

Men set their tongues against the Lord especially by blaspheming 
the Spirit of Christ and the gospel. I do acknowledge that this 
is a sin which our Lord Jesus Christ as it were separates from all 
other sins, reserving it unto spiritual and eternal judgment; but it 
hath influence also on temporal judgments. 

2. By mocking at all those judgments: " Where is the promise of 
his coming?" where is this talk that hath been among the prophets, 
among professors, for so many years, of judgment coming? "for since 
the fathers fell asleep, all things continue as they were." They scoff, 
at the word of God with reproachful terms. 

When these are the things whereby men's tongues are set ? .mst 
God (I do not speak of the sins of the tongue in general, bi*' ^ those 
sins whereby the tongue is peculiarly set against God), ,ve shall do 
well to inquire whether any such things are found among us or no. 

This comprises the whole remainder of outward sins against the 
Lord. I shall not need to speak unto them ; I shall only touch upon 
the aggravation: — 

1. The first aggravation of these sins, that makes them ruinous, 
is when they rise to such a degree as that they are a " provocation 
unto the eyes of God's glory." 

The "eyes of God's glory" intend two things, — First and princi 
pally, His holiness : " He is of purer eyes than to behold evil," Hab. 
i. 13. The eyes of God's glory are the purity of his holiness. Se 
condly, God's omnisciency and omnipresency. His eyes are not eyes 
of flesh. He sees and knows all things by the infinite immensity of 
his own presence. Sins committed in an especial manner against 
the eyes of God's glorious holiness and his omnisciency will always 
have special influence into the ruin of Jerusalem and of Judah. 

What are the sins that have a special opposition unto the eyes of 
God's glory as it denotes his holiness? I answer, — 

All sorts of uncleanness, — adultery, fornication. Uncleanness is 
in a peculiar manner opposed unto the holiness of God. We are 
to inquire whether there have been any overspreading of such abo 
minations in the nation wherein we live. If there have, there have 



554 NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 

been provocations unto the eyes of God's glory. Every impure lust 
in the heart is provoking to the eyes of God's glory; every unclean- 
ness wherewith the land is defiled, upon this account, because of its 
contradiction unto the pure and holy nature of God, is provoking 
unto the eyes of God's glory. 

2. When men are bold in sin, — which brings along with it con 
tempt of God's omnisciency and omnipresency, — it is a provocation 
unto the eyes of God's glory. 

There are two ways whereby men do manifest themselves bold in 
their sins ; and they are both mentioned in the text : — (1 .) By ap 
pearing under all demonstrations of outward pride, while they are 
filled with inward filth and laden with guilt ; a thing that God doth 
greatly abhor. "The show of their countenance doth witness against 
them/' We live in days wherein the nation is overwhelmed with the 
guilt of sin, and full of all manner of iniquities and defilements. 
They do compose all their garbs and ways unto pride. And, (2.) 
They reject the ways of God. They contemn God and man when 
they have all that guilt upon them. 

3. The last aggravation whereby men provoke the eyes of God's 
glory is when they "declare their sin as Sodom." 

How is it to "declare their sin as Sodom ?" (1.) When men will 
confer and talk together about the vilest sins and wickednesses. So 
did they in Sodom ; they got together to act wickedness. Time was 
when profaneness and atheism were not grown to that boldness as 
now they are. They covered their sin. But now men and women will 
consult together, talk and advise together, about their sins, how and 
what way they shall commit them. (2.) When they will come unto 
that impudence, not only to confer about their sins, but so as to 
make them a scoffing and a laughing matter. 

Let us consider whether there be not those abominations among 
us against which the wrath of God is revealed from heaven. These 
are the aggravations the prophet gives of the sins of Jerusalem and 
of Judah, upon the account whereof he pronounces the one to be 
"ruined," and the other to be "fallen "from her strength and beauty. 
The judgment he passes upon all is, " Woe unto their soul! for they 
have rewarded evil unto themselves." 

I shall close all with a word or two of use : — 

First, If this be the deplorable state and condition of the nation 
wherein we live, let us endeavour, by all ways and means that lie in 
us, to retrieve the nation out of this state and condition, every one 
acting unto the utmost of his power to turn men from their evil ways, 
that God may repent him of the evil that he hath purposed against 
this nation. 

Secondly, If they will not be healed, let our souls mourn in secret 



NATIONAL SINS AND NATIONAL JUDGMENTS. 555 

for them, and let us do something to help the poor dying nation. 
There is not one of you but may do much towards the saving of this 
nation, by mourning in secret because of the abominations that are 
committed in it, whereby we have provoked the eyes of God's glory. 

Thirdly, Take heed that we do not partake in any of their sins, 
that we make no approach unto them, lest we partake of their 
plagues. There is no greater duty incumbent at this day on persons 
that fear God than this one, to be cautious of making approaches 
towards any persons or people against whom God hath declared that 
he hath a controversy with them. 

Fourthly, Prepare to meet the Lord in the way of his judgments. 
God is righteous in all his ways, when he shall bring the scourge 
upon the nation, and it " shall be spoiled as Shalman spoiled Beth- 
arbel in the day of battle/' Hos. x. 1 4. 

Lastly, Give glory unto him for all the appearances of sovereign 
grace and mercy in preserving this nation from that late horrid design 
and plot, which might have swallowed us up unless God himself 
had immediately interposed. 

There are three or four things I would mention, that I have upon 
my thoughts: — 

1. The open discovery of the profaneness and villany of their hearts, 
in striving to hide from God and man the wickedness they had con 
trived, byadding a newwickedness unto it, which they had not thought 
of, — the murdering of that innocent person. 1 God left them to dis 
cover the wickedness and profaneness of their hearts, that they would 
cover one sin with another, and God should not look through it. 

2. The wisdom and justice of God, in making that which they 
concluded the means of hiding their plot from the eyes of men prove 
upon the matter the means of discovering it unto all men. They 
behaved themselves subtilely, but the hand of God was upon them ; 
there was " digitus Dei" plainly in the case. Their great design 
was, by the murder of that gentleman to conceal all. Saith God, ' I 
will discover all by the murder of that person/ 

3. See the hand and glory of God in this also. You are directed 
unto it this day, that though their wickedness and malice continue, 
God hath taken away their hearts. If wisdom and courage had not 
been taken from them, they might have ruined this nation ; but God 
hath taken away their hearts, and so long we shall be safe enough. 

4. In this glorious act of God there is a spirit poured out upon 
the commonalty of this nation above their light and above their 
principles; which is the immediate hand of God: for every man's 
spirit follows his light and principles, but here it is beyond their 

> The author alludes to the affair of Titus Gates and the death of Sir E. Godfrey. 
See note, vol. ix. p. 13. — ED. 



556 THE DEATH OF THE EIGHTEOUS. 

light and principles. Therefore glorify God in this, and let it en 
courage us to be instant in prayer day and night for this poor nation, 
the land of our nativity. 



SERMON X. 

THE DEATH OF THE RIGHTEOUS. 

PREACHED JCJLY 1, 1681. 

" The righteous perisheth, and no man layeth it to heart : and merciful men are 
taken away, none considering that the righteous is taken away from the evil 
to come. He shall enter into peace: they shall rest in their beds, each one 
walking in his uprightness." — ISA. Ivii. 1, 2. 

THIS is a text that the providence of God hath severely preached 
on to this congregation. I cannot look before me, I cannot look be 
hind me, but I see the footsteps of death. It hath been here, it hath 
been there, upon the right hand and upon the left. Sometimes God 
expounds the works of his providence by his word ; and sometimes 
he expounds his word by the works of his providence. To suit the 
word of God and the works of God, as the one interprets the other, 
is the sum and substance of all our wisdom here in this world. 

God doth at this day expound his works by his word. The world 
is full of confusion, full of tokens of God's displeasure, full of judg 
ments, full of dread ; yet the world understands nothing of all these. 
Bring these works of God to the word of God, and we shall under 
stand them. We shall understand the world is full of sin and pro 
vocation, that God is displeased, that he is taking away rest from 
men, — shaking every thing within and without. Those who know 
not the word of God understand nothing of these works, but are filled 
with a multitude of vain thoughts. He expounds his works by his word. 

And sometimes God expounds his word by his works, as he doth 
this day. He expounds this text ; so that in the works of God we 
may see the mind and sense of the Holy Ghost plainly, as in a glass. 
" The righteous perisheth, and no man layeth it to heart; and mer 
ciful men are taken away, none considering that the righteous is 
taken away from the evil to come." 

The general truth in these words is this: — That when God is 
bringing evils, distressing evils, upon a church, upon a people, in 
the ordinary way of his providence, he doth take away beforehand 
many of those who are most eminent and most useful. When in a 
particular manner " the righteous perisheth, and merciful men are 
taken away/' it is a time when God is bringing evils certainly. 
So, when God was bringing evils upon Jerusalem and the land of 



THE DEATH OF THE RIGHTEOUS. 557 

Judah, Jer. xxiv., he gathered all the good figs, and laid them 
aside. Many of them died, some went into captivity; but all that 
were good and were to be restored, God gathered them out from 
among them; and then came the universal desolation. "The right 
eous perisheth." Josiah is an instance of this, whom some think 
the prophet (though long before) had a particular respect unto in 
this text: ' Josiah shall perish; he shall be taken away/ To what 
end? 'That I may bring evil/ saith God. * Go thou thy way. 
Thou shalt perish, and be slain ; yet thou shalt go unto thy grave in 
peace, that I may bring evil/ I have often spoken it myselfj and 
heard others say, the taking away, the gathering in, as the word is, 
(" They shall be gathered"), of so many ministers, — many of them in 
the fulness of their strength, and fulness of their labours, and best of 
their designs for God, — has been a token that there was evil to come. 
And it is not only so as to ministers, but as to others in this congre 
gation, in a most eminent manner, such as I have never had expe 
rience of in the whole course of my life ; — so many persons of holi 
ness, worth, and usefulness, to be taken away, and gathered in out 
of one poor society in so short a time ! That is the general scope of 
the place. 

I shall a little open the words in particular. 

It is a double description of the persons spoken of : — 1. With re 
ference to their state and condition before God ; they are " righteous 
men :" 2. With respect unto their state and condition towards men ; 
they are useful men, " merciful men," who are spoken of. 

First, With reference to their state before God : " The righteous 
perisheth." I know the word is frequently used for a man who 
is morally righteous, a just man among men. But from what follows 
in verse 2, as we shall see by-and-by, I rather take the righteous 
man here to be a justified man, — a man who is righteous and ac 
cepted with God; a just man, that is, a man justified by the blood 
of Christ. That is his first description, as to his estate in reference 
unto God, of whom he speaks : he is a justified person. 

Secondly, With respect unto their state and condition towards men. 
He speaks of " merciful men/' — men of benignity, men of kindness, 
men of goodness, good men, useful men, men that exercise kin 
in the earth, who are peculiarly the lovely and desirable men in the 
world. The apostle makes a distinction between a just man and a 
good man, Rom. v. 7, " Scarcely for a righteous man will one die" 
(for a justified man) ; " yet peradventure for a good man" (one who 
is benign, kind, useful, merciful),— "some would even dare to die" for 
such a man. Such are the persons who are here mentioned, — a 
justified man, and a man of benignity and kindness. 

Truly, I cannot avoid the application of it; for God by his provi- 



558 THE DEATH OF THE RIGHTEOUS. 

dence at present speaking unto us, it is our duty to apply it unto our 
case, to the person whom God hath lately taken from this congrega 
tion, — a justified man ; as I might do to many others who have gone 
before. I was with him the day before he died, and found him in 
the exercise of faith upon as noble a principle as ever I would de 
sire to live and die in, — that view which God had given him of the 
glory of his wisdom, of his righteousness, of his grace, and love, and 
mercy, all manifested in Jesus Christ for the saving of his soul. I 
know no more glorious act of faith. And they are the substance of 
the words wherein he expressed himself; as, indeed, he had done 
oftentimes before, when I had conference with him about his spiri 
tual estate: for he was a person neither afraid of his pastor, nor 
unfree to communicate his thoughts unto him. And I cannot but 
give him the other character,— a " merciful man." I see the faces of 
sundry in this congregation who have spoken of him to me as one 
full of kindness, love, benignity, ready to serve every one in all their 
occasions, inquiring how he might serve the meanest, and any other, 
with great condescension, meekness, and humility. I account this 
little that I have said due unto him ; and I shall add no more but 
that it is an instance of God's taking away a righteous man, and of 
God's gathering in a merciful man. And it is known unto us that the 
same character, both for faithfulness and usefulness, rnay be applied 
in a most eminent manner unto several persons of this congregation 
who have been taken from us. I pray God we may be " followers of 
them who through faith and patience are inheriting the promises;" 
that all of us, who profess that we are justified before God, may take 
care that we be merciful, — that is, kind, benign, and useful, not self 
ish, not living to ourselves, but ready to serve one another, ready 
to serve all the members of the congregation, and all others, as we 
have opportunity. If we are justified persons, let us take care to be 
good, to be merciful, kind and benign. 

But to go on with the words. What is said of this righteous man ? He 
"perisheth." Absolutely? No; no righteous man perishes eternally. 
The prophet in the next verse obviates any such objection; for there 
he gives a distribution of him into his two essential parts. What saith 
he of him? " He shall enter into peace." There is his soul. What 
shall become of his body? That shall go into the grave. If the 
righteous man perishes, it shall be only a dissolution ; — as to their 
souls, they shall go to rest; as to their bodies, they shall go into the 
grave. I say he doth not perish absolutely, neither as to soul nor 
body; but the prophet uses these expressions that he may be 
said to leave out no justified man, by what way soever or by what 
means soever they may come to their death, though they may seem 
to perish, to be cut off. Some die in their youth, in the beginning 



THE DEATH OF THE EIGHTEOUS. 559 

of their usefulness; some die in their usefulness; — some die under 
strong pains; some may die by the sword: all which have an appear 
ance of perishing. This expression comprises whatever way or time 
God is pleased to take a just man out of the world. 

Again ; a just man is said to perish and be gathered in, because 
of the help and assistance he should have been unto the church, and 
city, and place where he lived. He is perished and gone. The just 
man perishes, and the merciful man is taken away. They are 
gathered. There is an emphasis upon the season. There is a time 
when the just man so perishes and the merciful man is so taken 
away ; and we can all give instances of it in near relations, in friends 
and acquaintances, that it hath been so. 

To go a little further ; What is the end hereof? what is the issue 
of this dispensation of God in the perishing of righteous and merci 
ful men ? 

Why, saith he,— 1. " No man layeth it to heart." And, 2. "None 
considering that they are taken away from the evil to come/' The 
meaning of it is this, that in those strange and wonderful dispensa 
tions of God, there are very few that either consider the cause or 
end of it: none lays it to heart in considering the cause; none consi 
ders it in respect of the end, — their being " taken away from the evil 
to come/' And that is the doleful truth which these words teach us, 
namely, that when God takes away, gathers in, righteous and merci 
ful men, to make way for the bringing in of great evils, distresses, 
and destruction, few or none shall either lay it to heart or consider 
it. It is part of God's displeasure, part of his judgment, that we are 
not more awakened by it. God be merciful to this poor church, or 
we are lost! If we don't see the cause and end of God's dispensa 
tion towards us, — unless the Lord be pleased to give us a further 
sense than yet we have attained,— I shall be afraid of " the evil to 
come," that is approaching unto a more sad event than we are ready 
to think of. " No man layeth it to heart ;" very few shall do so. Yea, 
surely, how many sad words have we heard from all sorts of persons 
concerning those who have been lately taken from us: "Ah, my 
brother! Ah, my sister! Ah, their usefulness while they were 
among us ! " and we can hang down our heads for a day, for a night; — 
but this is not laying it to heart. I speak unto the remnant of this 
congregation what God doth certainly require of us, that this com 
plaint may not be found true concerning us, that none considers the 
cause and end, what they are; which is the saddest prognostic of most 
distressing evils. 

Evil is a comprehensive word for every thing that is so. It is re 
quired of us that we do really take notice of the displeasure of God 
in it,— that God is displeased, not with them whom he hath taken 



£60 THE DEATH OF THE KIGHTEOUS. 

away. Was God displeased with some of the best sprouts among our 
brethren? was God displeased with them? No. But we are to take 
notice of God's displeasure towards us. When God's hand is lifted up, 
if men will not see, he saith, "they shall see." Truly, I am almost 
ashamed, and ready to blush to look men in the face, to consider what 
rebukes God hath given us. Our Father hath spit in our face; he 
hath showed his displeasure, not in this instance only, but in nine or 
ten I could name, eminent in grace, whom he hath taken from us ; so 
that I know not how we should not be ashamed that our Father is 
displeased with us. The Lord help us to lay it to heart! If we laid 
it to heart, we should blush. 

What are the causes of God's displeasure with us? If God be dis 
pleased with us, what are the causes of it? I do not know that he 
hath given me a greater rebuke, in the whole course of my ministry, 
than that I have been labouring in the fire to discover the causes 
of God's withdrawing from us without any success. I will say 
nothing of them now, though it is good for us to think of them. Our 
duty is to let go all our vain pretences and security, and consider 
what is the cause that God is displeased with us as a congregation, 
and take shame unto ourselves. 

And then, let us be jointly humbled for those causes, and be turn 
ing with all our heart from every thing that hath been a provoca 
tion unto the eyes of his glory. Without this, my own love unto this 
congregation will make me to apply that word unto it: 'You have I 
known of all the congregations in London in a peculiar manner, and 
therefore will I punish you for all your sins/ We have been lifted up 
unto heaven by privileges, and how God will bring us down I know 
not. But it is time for us to consider the causes of this displeasure 
of God, testified so openly against us, to be humbled for them, and 
return unto the Lord. It is high time so to do. Oh, blessed is he 
that contributes any thing hereunto in this particular ! The Lord 
raise up some, and pour his Spirit upon them, to be useful unto this 
end; that we may help to save ourselves, the city, and the nation 
wherein we live, and the residue of the churches in this land! The 
Lord can pour out such a spirit on some, that may raise such a 
spirit of repentance for sin and humiliation before God as may be 
useful to this end and purpose. The first charge is, that " No man 
layeth it to heart/' And I do believe, and therefore I speak, that 
if these things be not laid to heart in the way that I have declared, 
or to that purpose, it is an evidence that evil will come and overtake 
us in the latter end; for so it is said, "The righteous perisheth, and 
merciful men are taken away from the evil to come." 

Why are they taken from the " evil to come"? 

First, That God may bring the evil: 'I will leave some when 



THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OP CHRIST. Olii 

the evil comes to be exercised ; may be an old man, may be a young 
man. It waits but till I have gathered some to myself. I cannot 
bring evil till those lights be gone out and the good figs be carried 
away. I cannot/ saith God, * bring evil upon Jerusalem till then/ 
And they are taken away that evil may come. And, — 

Secondly, Which is the most general acceptation, they are taken 
away that they should not see the evil ; as Josiah was taken away 
by the sword that he might not see the evil. Death by the sword 
hath no evil in it, in comparison of the evil God will bring upon a 
people or nation when he comes in a way of judgment. ' Josiah shall 
not see the burning of the city and temple, shall not see women eat 
ing their own children/ etc. What is perishing by the sword in 
comparison of all those temptations wherewith these evils are accom 
panied? The Lord will take them away, that they shall not see 
that which hath evil, wrath, distress, in it They are " taken away 
from the evil to come." 



SERMON XL 

THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 

PREACHED NOVEMBER 9, 1681. 

* Let this mind be in you, which was also in Christ Jesus : who, being in the form 
of God, thought it not robbery to be equal with God : but made himself of 
no reputation, and took upon him the form of a servant, and was made in the 
likeness of men : and being found in fashion as a man, he humbled himself, 
and became obedient unto death, even the death of the cross." — PHIL. ii. 5-8. 

THE apostle tells us, 1 Tim. ii. 5, that " there is one God, and one 
mediator between God and men." The difference, by reason of sin, 
between God and men was such as could not be made up without a 
mediator. God himself could not be this mediator; so the same 
apostle tells us, Gal. iii. 20, " A mediator is not of one, but God is 
one/' A mediator must be a middle person, and God in his divine 
nature is one : " A mediator is not of one/' Suppose this mediator 
be taken from among men, for one man's sinning against another, 
" the judge shall judge him: but if a man sin against the LORD, 
who shall entreat for him?" 1 Sam. ii. 25. "There is no umpire 
betwixt us," saith Job, chap. ix. 33, " that might lay his hand upon 
us both." Who, then, is this mediator? Why, " There is one God, 
and one mediator between God and men, the man Christ Jesus/' 
How comes he so to be? This office was not imposed upon him 
against his mind and will; it did not befall him by chance; we did 
not choose him; it was not a matter of any advantage unto him; 

VOL. XVIL 36 



562 THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 

neither did it befall him by necessity of nature or condition. How, 
then, did he come unto this office? how came it that this mediator 
was "the man Christ Jesus" ? Why, it was his mind ; it was from his 
own mind. Not to insist upon the designation of the Father, the 
apostle places it there : " Let this mind be in you, which was also in 
Christ Jesus/' What was the mind that was in Christ Jesus? This 
was the mind, that when he was "in the form of God/' and 
" thought it not robbery to be equal with God," he " made himself 
of no reputation : " which was the original of Christ's mediation. 

There are three things in the words: — 

First, The substance of them, — a description of the self-humilia 
tion and condescension of Jesus Christ, in becoming the mediator 
between God and men by the taking up of this office. And there 
are two parts of it: — 1. 'ExxJvwo'/g, — his emptying of himself; 2. 
Tavsivuffis, — the humbling of himself. He " being in the form of 
God, took upon him the form of a servant/' 'Exxzvuffs, saith the 
apostle. We say, " He made himself of no reputation ;" he emptied 
himself. Having taken this form of a servant, what did he do ? 
Why, "he humbled himself/' He emptied himself to take the 
form of a servant ; and he humbled himself in that form, to engage 
in obedience, to undergo death. There is an infinite distance be 
tween the exx'evuMG, the self-emptying of Christ, when, "being in the 
form of God, he took upon himself the form of a servant/' and the 
ra-TTs/vwo 1 /?, the taking on him the form of a servant to obey and die. 
The one infinitely excels the other. 

Secondly, There is in the words the principle from whence these 
distinct acts arise, — self-emptying, by taking our nature; self-humi 
liation, engaging in our nature to do and suffer. Whence doth it 
proceed ? It proceeds solely from his own mind : " Sacrifice and 
offering thou wouldest not : then said I, Lo, I come to do thy will, 
O God." 

Thirdly, There is the application and improvement of these things 
unto our practice : " Let this mind be in you which was also in Christ 
Jesus;" which is the thing I principally aim at, though I cannot 
reach unto it at this time. 

The words, so far as we are concerned, will be opened in our pas 
sage. I shall take these two propositions from them : — 

First, That it was an infinite, mysterious self-humiliation and con 
descension in Jesus Christ, the Son of God, to take our nature upon 
him, with reference unto the office of a mediator. That is the truth 
which the apostle designs here to demonstrate. 

Secondly, That there is a spiritual greatness of mind, like unto 
the mind that was in Christ, required of all believers, unto that self- 
denial and unto those sufferings which they may be called unto for 



THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 563 

the gospel, and are like to be : " Let this mind be in you, which 
was also in Christ Jesus/' 

I shall now treat of the first, that it was an infinite, mysterious 
self-humiliation of the Son of God, in taking upon him our nature, 
for the discharge of the office of a mediator. I shall, — 1. Prove it in 
general; 2. Show wherein it consists; and, 3. Make some use of it, 
if I am able. 

1. For the proof of it, I would lay down but that one considera 
tion which you have, Ps. cxiii. 5, 6, " Who is like unto the LORD 
our God, who dwelleth on high, who humbleth himself to behold the 
things that are in heaven, and in the earth ! " Such is the infinite 
perfection of the divine nature, that it is an act of self-humiliation, 
it is a condescension from the prerogative of his excellency and glory, 
to take notice of the most glorious things in heaven, and of the 
greatest things upon the earth. 

And it is so upon these two accounts: — 

(1.) Upon the account of that infinite distance which is between 
his nature, being, and essence, and the nature, being, and essence of 
any creature of any kind. Hence, Isa. xl. 15, 17, it is said, "The na 
tions are before him as a drop of a bucket, and are counted as the small 
dust of the balance: all nations are as nothing; and they are counted 
to him less than nothing, and vanity/' He is the infinite Being; and 
in comparison of him all creatures are " nothing/' even " less than no 
thing/' Now, there is no measure, no proportion, between an infinite 
Being and nothing and that which is as nothing : so that there can 
be no reason why an infinite Being should have any regard unto that 
which is as nothing, but its own infinite condescension. They are 
vain thoughts and imaginations of men that would find out foreseen 
causes in ourselves of God's eternal election, in the first choice he 
makes of us. There is no proportion between an infinite Being and 
nothing. Isa. Ivii. 15, He is- " the high and lofty One that inhabit- 
eth eternity;" and, "To this man will I look, even to him that is 
of an humble heart and of a contrite spirit, and trembleth at my 
word/' He is " the high and holy One that inhabiteth eternity," 
who exists in his own eternal being ; and what is beyond that is a 
bowing down to look on " him who is of an humble heart and of a 
contrite spirit." The most glorious exaltation that a creature can 
have brings him not one step nearer the essence of God than a 
worm ; for between that which is infinite and that which is not in 
finite there is no proportion. That is the first reason : God " hum 
bleth himself to behold the things that are in heaven and in the 
earth," because of the infinite distance that is between his nature 
and the nature of all things. 

(2.) Because of his infinite self-sufficiency to all the ends of his 



564 THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 

own blessedness and eternal satisfaction. Whatever we desire, it is 
that it may add unto our satisfaction. There is no creature in hea 
ven or earth that is self-sufficient. The top of the creation, the 
flower, the glory of it, is the human nature of Christ ; yet is it not 
self-sufficient. It eternally lives in dependence on God and by com 
munications from the divine nature. No creature can be self-suffi 
cient. No angel in heaven or man on earth who can have any desire, 
or act any thing, but it is to add to his satisfaction ; and therefore 
he takes the reason of what he doth from without. But, saith the 
apostle, ' God stands in need of nothing, inasmuch as he gives life 
and breath to all things/ There is nothing can add unto God, unto 
his satisfaction. There is nothing wanting in himself unto his own 
eternal blessedness : Job xxxv. 6, " If thou sinnest, what doest thou 
against him? or if thy transgressions be multiplied, what doest thou 
unto him?" God loses nothing of his own eternal sufficiency: Verse 
7, " If thou be righteous, what givest thou him? or what receiveth 
he of thine hand?" There can be no addition made unto God. 
Therefore it must be an infinite condescension in him and a hum 
bling of himself, to behold the things done in heaven and on earth. 

I make my inference from hence : If such be the eternal, blessed 
nature of God, and his infinite distance from all creatures, if such 
be his infinite self-sufficiency and blessedness, that it is a hum 
bling of himself so much as to behold the most glorious things in 
heaven or the greatest things on earth, what great humiliation is it 
m the Son of God, who did not only look upon and behold us, and 
act kindly towards us, but took our nature upon him to be his own ! 
This is the self-humiliation which the apostle proposes unto us, and 
which for ever we are to be found in. 

2. I shall show you wherein this humiliation of the Son of 
God did consist ; which will tend to the opening of the words. And 
because it is the centre, life, and soul, of religion, the main rock on 
which the church is built, and against which there hath been oppo 
sition in all ages, but never so fierce and subtle as in the days 
wherein we live, I shall show you first wherein it doth not consist, as 
far as may be apprehended, and then wherein it doth. 

(1.) When Christ humbled himself, he did not leave, he did not re 
linquish, he did not forego, his divine nature. He did not cease to 
be God when he became man. The foundation of it lay here : He 
was " in the form of God, and thought it not robbery to be equal 
with God," Phil. ii. 6. He was " in the form of God/' God hath no 
innate form but his nature, his being, his essence ; and therefore to be 
" in the form of God" is to be participant of the nature, essence, and 
being of God. What follows thereon? He " thought it not robbery 
to be equal with God" the Father, in dignity, power, and authority. 



THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 565 

Because he was " in the form of God/' partaking of the divine essence, 
therefore he was " equal with God," in dignity, power, and authority : 
which nothing could give him but only his being in the form of God; 
for though there is an order in the persons of the Trinity, there is 
no distinction or inequality in the nature of God. Every one who 
is partaker of that nature is equal in that nature, in dignity, power, 
and authority. This was the state of Christ. He had the same 
nature with God the Father, he was " in the form of God ;" and had 
the same dignity, authority, and power, — "equal with God/' Here is 
the "terminus a quo." This the apostle states. He " took upon him 
the form of a servant." 'Exxsvuts, he did "empty himself, he did humble 
himself, and took upon him the form of a servant." When ? While 
he was God ; when he abode " in the form of God," and was " equal 
with God/'' then he " took upon him the form of a servant." This is 
that glorious condescension of Christ, which is the greatest of all gos 
pel mysteries, which is the life and soul of the church. He that is 
God can no more cease to be God, by any act of his own, or act upon 
him, than he that is not God can become God by any act of his own, 
or any act upon him. Christ could not cease to be God, — no more 
than a worm can make itself God. We say, Christ, being God, was 
made man for our sakes. The Socinians say, that, being a man, he 
was* made a god for his own sake; he was made equal unto God, in 
the same authority, but never "in the form of God." In brief, we say, 
" The Word was made flesh," — that is, had glorious authority and 
power given him in this nature. But Jesus Christ did not forego 
his divine nature ; that he could not do. The apostle speaks that 
with as much confidence as that God cannot cease to be God. 

(2.) This condescension did not consist in any substantial conver 
sion of the divine nature into the human, though some of the Arians 
thought so of old; and some (too many), following their dotage to this 
day, say, ' " The Word was made flesh." But how ? As the water 
was made wine by a miracle, by a substantial conversion ; the sub 
stance of the water was turned into the substance of wine/ As 
there the accident of water ceased, and the accident proper to 
wine did accompany it, they would have it so here, — that the 
divine nature of Christ was created by the will of God before the 
world was made, and after, by a substantial conversion, was turned 
into human nature. They assert that that which is called the di 
vine nature was destroyed, as water was no more water when made 
wine. And so a human nature is produced that is of no affinity and 
cognation unto us ; not derived of Adam as we, but made of the 
substance of the divine Word. This is far from being a due repre 
sentation of this condescension of Jesus Christ. 

(3.) It was not hereby, that the divine and human natures were 



566 THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 

mixed and compounded into one nature, so that it was neither that 
divine nature that was originally and eternally, nor human nature, 
but another, a third nature, made in time. This frenzy troubled the 
church for above one hundred years. Though Christ was made to 
be what he was not, yet he never ceased to be distinctly what he was. 
The divine nature had neither change nor shadow of turning. Con 
sider this condescension of Christ, and observe all its essential proper 
ties. It acts suitably unto itself ; it acts nothing but what becomes 
it and is proper unto the divine nature. Jesus Christ did many 
things in the human nature wherein his divine nature had no con 
currence but in the sustentation of the human nature in his one 
person. The divine nature did not act in hungering, and thirsting, 
and weariness, and bleeding, and dying; it cannot do so. All the 
acts of the divine nature on the human were acts of sustentation, 
whereby he acted these things. 

But you will say, 'What did Christ do with reference to his divine 
nature, when he took our nature upon him ? ' That the apostle ex 
presses in this mysterious word, sMsvuffe. He veiled himself, he 
shadowed himself, he hid his divine nature, he eclipsed the glory 
of it. Not absolutely ; all things under heaven cannot veil, eclipse, 
or hide, the glory of the divine nature. But he eclipsed, shadowed, 
hid, and laid it aside, as to himself and his interest in it : for upon 
his taking our nature upon him, men were so far from looking on 
him as God, that they did not look on him as a good man ; and 
the reason was, because they saw and knew him to be a man, and 
he professed himself to be a man, and was no less a man than any 
of themselves were. And yet he professes himself to be God. They 
were so far from believing him so to be, that they took him not to 
be so much as a good man. Therefore, upon the mentioning of his 
pre-existence to his incarnation, — "Before Abraham was, I am/' John 
viii. 58, — they fell into a great rage and madness, and took up 
stones to cast at him, as we read in the next verse ; and they give 
this reason, John x. 33, " We stone thee because that thou, being a 
man, makest thyself God." This they could not understand. ' This 
we will not believe/ say they. And this overthrew the persuasion 
of many, that if Christ will be man, he shall be only a man. 

All this is part of the condescension of Christ, if we will believe 
what the apostle here saith, He was "in the form of God/' and " equal 
with God/' — partaking of his essence, and equal in dignity, authority, 
and power. What then ? " He took upon him the form of a ser 
vant •" that is, our nature, that therein he might be " obedient unto 
death." How did he take it upon him so to be his own that he 
should be a man, and in that nature be " obedient unto death" ? 

Having showed you that it was not by the relinquishment of his 



THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 567 

divine nature, that, being God from eternity, he then ceased to be 
God when he was made man; that it was not by a conversion of the 
divine nature into the human, — the \V"ord was not made flesh as the 
water was made wine ; that it was not by a composition of two na 
tures into one, for still they remained distinct in their essence ; I 
shall now show you wherein it did consist: — 

(1.) The condescension of Christ consisted in veiling the glory of 
the Deity, — not in taking a man to himself, but in taking the nature 
of man upon himself. Flesh and blood can reveal that unto no man. 
I shall show you how it was; and then give you a word of use: — 
What, then, did Christ do in his condescension ? Pray remember 
it, for it is the principal object of your faith, and the life of your souls. 
This was that which he did : The person of the Son of God, or the 
divine nature in the second person, continuing God in his essence 
and God in his state and dignity, did take "upon" him (I use that 
word rather than take "unto" him) the nature of man, into an indi 
vidual subsistence in his own person, whereby he became that man ; 
and what was done and acted in it by that man was done and acted 
by the person of the Son of God. This is that condescension of 
Christ that is here spoken of. Every man hath his own individual 
subsistence, whereby the human nature is divided in particular. We 
have all of us the same nature in general ; — that is, the same speci 
fic human nature belongs unto us equally and unto all men in the 
world; yet every man and woman hath this nature entire and ab 
solutely unto himself, as if there were no other man or woman in 
the world. And Adam was not more a single person when there was 
none in the world but himself, than every one of us is a single per 
son now the world is full of men, as if there were but one man. And 
every one comes into the world in his own individual subsistence 
unto himself, whereby he becomes a man as much as any of us. Here 
is the great act of self-denial in Christ. 

I should have insisted upon the consequences of it, — for neither of 
his natures is changed, — and how the divine nature was concealed 
and veiled hereby ; but these must be waived at present. 
3. I shall speak to the use of it, and so conclude: — 
The use should be, to raise up our hearts into the admiration of the 
great condescension of Christ in thus humbling and emptying hi in- 
self for our sakes. But I cannot enlarge upon this. The prophet tells 
us, Isa. viii. 14 (which is a prophecy of Christ), "And ho shall be for 
a sanctuary ; but for a stone of stumbling and for a rock of offence to 
both the houses of Israel; for a gin and for a snare to the inhabitants 
of Jerusalem." Peter expounds this place, 1 Epist. ii. 0-8. He .shall 
be "a sanctuary" unto them who believe, to them who are oppiv>M-d ; 
but " a stone of stumbling and a rock of offence, even to them which 



568 THE HUMILIATION AND CONDESCENSION OF CHRIST. 

stumble at the word." Both these is our Lord Jesus Christ in a 
peculiar mariner, by this self-emptying, by this self-humiliation ; he 
is " a sanctuary/' and he is " a stone of stumbling/' Herein Christ 
is principally a sanctuary unto them who do believe. What do men 
look for in a sanctuary? Freedom from danger, deliverance out of 
trouble, and a supply of all their wants. All these are proposed in 
this self-humiliation of Jesus Christ, if we could by faith make him 
our sanctuary, — if we could by faith, as we ought, go unto him for 
relief. If we go unto any one for relief, we question but two things, 
• — his will and his power. If he be willing and if he be able, you 
have no ground to question but you shall have relief. I know how 
it is with us all. We have all wants, we have all temptations, we have 
all fears, we have all inward conflicts and perplexities, more or less ; 
and we all secretly groan to be delivered from all these things. 
Groaning is the best of our spiritual life, — to live in continual groan 
ing. Oh, that we may do so every morning and every evening ! that 
there may be nothing but God and Christ in our souls, all clear and 
serene, and all our minds spiritual and heavenly! Where shall we 
betake ourselves, then, for relief in all cases? If any one have will 
and power to relieve us, oh, that he would come in to our relief 
and help ; thither would we go ! But here is the loss of our souls 
and peace, here is that which keeps us at such a poor, low rate, and 
makes us scramble for the world, — because we neglect going unto 
Christ for relief in all our wants. How few of us live in the exercise 
of faith for this purpose ! ' But will he relieve me ? ' Why, he hath 
humbled, emptied himself, and laid aside his glory, for this very end, 
that he might relieve us. For my own part, I do verily believe that 
all coming short of all gospel joy, strength, and power, is for want 
of due application unto Jesus Christ for relief. The not believing of 
his willingness shall be the condemnation of the world for their in 
gratitude. "Ye will not come unto me that ye may have life/' 'Oh, 
who would have thought that he would have received us?' Why, can 
I give you greater encouragement than I do? He still retains his 
omnipotent power; he is still "in the form of God/' The holy God 
help us to live more in the exercise of faith on him, that we may 
have more comfort in our lives ! 

But herein Christ is also " a stumbling-block and a rock of offence " 
unto the rest of the world. This they stumbled at of old, and this 
is that which the world continues yet to do. Some asserted Jesus 
Christ only to be a prophet come out from God. This the Moham 
medans will all comply with; and the Jews were well enough con 
tent that John the Baptist should be a prophet, but Christ should 
be none, because he made himself equal unto God. There they 
stumbled and fell. And at this day great offence is taken in the 



ENOCH'S WALK WITH GOD. 5G9 

world at this divine person of Christ and his self-humiliation. The 
truth is, " All flesh hath corrupted his way/' All the world begins 
to grow weary of the religion which they profess, and to question 
whether there be any thing of supernatural revelation. God gave 
us a natural religion at first; we lost it; and God raised it by super 
natural revelation, which continued till the coming of Christ. Then 
he put an end unto all supernatural revelation. Then the devil was 
at a loss, and he raised a scandal upon supernatural revelation. The 
world is grown weary of it, and would return unto a natural religion, 
having lost the power of all supernatural revelation. It makes way 
for atheism. They believe nothing the Scripture expresses of gospel 
mysteries; and this makes way for the disbelief of the Trinity and 
incarnation of the Son of God. They follow the conduct of men in 
fluencing them unto their own secular advantage. But let us hold 
this fast, because the world grows weary of it. Let this corner-stone 
be laid hold of by us for a foundation, and it will prove our life and 
safety. 



SERMON XII. 
ENOCH'S WALK WITH GOD. 

[THE DATE OF THIS SERMON APPEARS TO BE OCTOBER 8, 1675.] 

"And Enoch walked with God : and he was not ; for God took him." 

GEN. v. 24. 

THIS Enoch here spoken of hath the most considerable circum 
stances of any one of the patriarchs before the flood, nor was there 
any more but one afterwards, under the law, equal unto him; for he 
was a prophet, and foretold, as, no doubt, of other things needful unto 
the then present state of the church, so in particular of the future 
judgments of God, and the manner of them, on ungodly sinners, 
with the causes and reasons of those judgments. This part of his 
prophecy was revived by the Holy Ghost, and reported unto us by 
Jucle, verses 14, 15. And although therein he seems principally to 
intend the general judgment of the last day, yet he doth it so as to 
include other lesser days of public judgment, when the patience of 
God being as it were wearied with the provocations of men, he hath 
testified his wrath from heaven against them in calamitous desola 
tions. Such were the flood, the conflagration of Sodom, the destruc 
tion of Jerusalem ; which, with other things of an alike nature, ho 
foretold. 

And herein he was also, as his great-grandchild Noah, a "preacher 
of righteousness''' unto that generation; for the application of his pro- 



570 ENOCH'S WALK WITH GOD. 

phecies was to deter men from profaneness, and to call them to re 
pentance. 

The state of things at this time in the world was very evil and 
corrupt, as being far engaged into that condition which, not long after, 
came unto a universal apostasy, Gen. vi. 5, 11-13. In the days of 
Enos there had been some reformation attempted, as the children of 
God by profession had separated themselves from the profane and 
wicked posterity of Cain, Gen. iv. 26: but at this time the degenerate 
offspring of Seth, the generality of visible professors, began to mix 
themselves in society, have communication and practise wickedness 
with the profane, scoffing, apostate world ; an account whereof is 
given, Gen. vi. 1-4. And as those days were full of sin, so were they 
full of danger, persecution, and oppression, unto all that feared God. 
This Enoch in his prophecy expresseth a sense of the " hard speeches/' 
— that is, revilings and reproaches, — that were cast upon God ; that 
is, on his servants and his ways: and we do know that such things in 
a multitude of ungodly men, accompanied with power, do not use to 
go alone. And, besides, the whole earth was then filled with violence 
and oppression ; wherein those who feared God had no doubt the 
greatest share in suffering. 

In this state and condition of things, both in the world and the 
church, we yet see in this instance of Enoch, — 1. That, under the 
most universal and deplorable apostasy of professors, God will main 
tain some to bear witness unto his truth, ways, and worship, against 
the profane wickedness of the children of men, until he comes unto 
the bounds and limits appointed in his wisdom unto his patience, 
whereon the universal destruction of apostates shall ensue; and, 2. 
That no difficulties, discouragements, dangers, reproaches, persecu 
tions, violences, oppositions, shall, can, or ought, to hinder any in, or 
terrify them from, the duty of bearing witness unto God and his 
cause in their generation, which they are called unto. 

Again ; we may observe of this Enoch, that his continuance in this 
world was but short in comparison of the rest of mankind, — scarce 
half the days of any one whose years are numbered before the flood, 
his father and his son being the longest livers that ever were in the 
world ; for it is not long life, but. public service for God, that we are 
to esteem a blessing in this woifd. A little time filled up with ser 
vice and duty is inexpressibly to be preferred before a multitude of 
days spent in unprofitableness and vanity. 

f But yet while he was such an eminent prophet, a faithful preacher 
and witness for God, the Holy Ghost, intending to declare that rare 
privilege whereof he was made partaker above the residue of man 
kind, makes mention of none of those things whereunto it should have 
respect but only of his walking with God. And this is twice men- 



ENOCH'S WALK WITH GOD. 571 

tioned, as that which God had a peculiar regard unto, in the signal 
testimony of divine favour which he was made partaker of. 

That, therefore, which is ascribed unto him here is, that "he walked 
with God;" the consequent whereof is, that "he was not;" and the 
reason of that consequent is, " because God took him." 

I shall not discourse any thing about the manner of this taking of 
Enoch, which our apostle calls " translation ; " only we may observe 
that it is here doubly expressed : — 1. By his ceasing to be in the world : 
" He was not" 2. By God's receiving of him into another state 
out of this world: "For God took him." And the first is expressed 
with respect unto his state in the world. His life, no doubt, was like 
unto that of Elijah, his only associate in this favour from the founda 
tion of the world, — full of labour, sorrow, persecution, danger, and 
trouble. His deliverance from this state and condition is that which 
is expressed in that word,. " And he was not." He was no more 
exposed to the reproaches, and hard speeches, and violences of un 
godly men. And although this was a peculiar way of deliverance, 
yet in general a deliverance it was, and that in and from as woful 
and calamitous a time as ever was since the foundation of the world. 
And that which I shall observe from hence is, — That walking with 
God is the only way to preserve and deliver any from the calami 
ties of general apostasies, in wickedness, violence, and destruction. 
Many other ways men may contrive for this end, but this alone will 
be effectual. Some scoff, 2 Pet, iii. 3, 4 ; some at such a season live 
in security, as did then the generality of the world until the flood 
came, Matt. xxiv. 38, 39; some have hopes that either all things 
will grow better, or that they will not be so bad as some fear and 
imagine, 1 Thess. v. 3; some expect sudden changes of all things 
into a better condition, — whereunto, as unto desire, I could say with 
the prophet Jeremiah, Amen, but profess withal that I believe it 
not [possible] on such easy terms as are imagined, Mai. ii. 2, Amos 
v. 18; some have many contrivances for their own personal safety, 
let what will fall out : but it will appear at last that it is this walk 
ing with God alone that will give us assured deliverance, so as that, 
when we are not, God will take us. 

Enoch was a great prophet, and a great preacher, and a great 
patriarch; yet in his deliverance and translation there is no respect 
had unto these things, but only unto his walking with God. And this 
is that wherein you, who are neither prophets, nor preachers, nor of any 
great signification in the world, may be like unto him; and without 
which no other privileges whatever will avail us. Wherefore here is a 
commonruleand duty expressed untoall, as the meansand condition of a 
safe deliverance one way or other, which the meanest, the poorest, may 
have as good an interest in as the greatest and wisest in the world. 



572 ENOCH'S WALK WITH GOD. 

Two things, therefore, I design to do: — 1. To show you what it 
is to walk with God, or wherein this walking with God doth consist, 
or what is required thereunto. 2. How this walking with God will 
be the means of our deliverance from the calamities of a general 
apostasy drawing towards destruction. 

It is the first of these which I shall principally insist upon ; wherein 
I shall endeavour to declare the true nature of a Christian's daily 
walk with God, and what is required thereunto. 

The great, comprehensive duty of walking with God, which 
expresseth the whole ohedience of the new covenant, hath been 
treated of and spoken unto by many, whose labours have been of 
great use in and profit unto the church of God ; yet am I not dis 
couraged from casting rny mite also into the same treasury; and 
that partly because I have apparently observed some useful glean 
ings yet to be made after their vintage, and partly because I 
more particularly understand the state and condition of them unto 
whom I speak than any other can do, whence many directions 
may be taken for the directions which I shall give; for it is not 
so much walking with God absolutely and in general, as your 
walking with God in particular, which I design to guide and pro 
mote. 

Two things herein I shall carefully avoid : — 1. Such a prolixity 
in handling of particulars, or the introduction of less necessary con 
siderations or of such as may more properly be handled on other 
heads and occasions, as should weary or divert you, or turn you aside 
from being always in the consideration of what is offered, intent on 
this one thing of walking with God. Diversions and digressions may 
be useful and profitable on their proper occasions, where they be to 
the confirmation of doctrinal points, or the confirmation of truth in 
controversy, or the full declaration of the nature of particular duties; 
but when a man's only business is to attend unto his way and walk 
therein, it is not expedient to attend unto them. It is no part of 
his duty who undertakes to show and guide another in his way, for 
to speed his course, to lead him out of it, that he may see this or 
that pleasant town or place, though desirable, and though he brings 
him into his way again; but it is so to attend continually unto the 
way wherein he is. I shall therefore only insist on such things as 
belong directly, immediately, and necessarily, unto our duty, as it 
is formally walking with God, and not on any thing that may be 
reduced thereunto. 2. Such brevity must be avoided as would 
occasion an omission of any important duty necessarily belonging 
hereunto, and that either absolutely or in the especial relation or 
circumstances wherein we may stand; yet I shall reduce all into as 
narrow a compass as I am able. 



ENOCH'S WALK WITH GOD. 573 

Now, unto the directions which I have to give unto this purpose 
some few things must be premised; as, — 

1. They are professed believers alone whom we consider in this 
matter, — those, I mean, who pass for and are esteemed as true be 
lievers in the church of God, upon the profession they make of faith 
and obedience. It may be some, it may be many, such there are 
who are not truly and savingly interested in that condition. But 
these directions, though not intended for them, yet may be of use 
unto them ; for when they shall see what is the indispensable duty 
of all believers herein, finding themselves to come every way short 
thereof, it may be a means of discovering unto them their own self- 
deceiving, and so of a delivery from their ruinous condition. But 
hence it is that I shall give no directions about our first general re 
pentance, conversion to God, regeneration, and the like ; all which 
are supposed here, as also I have handled them at large elsewhere. 1 

2. Whereas this walking with God respects the acting of our faith 
and obedience, we do suppose the nature of faith, obedience, and holi 
ness in general, with their necessity and arguments for it, to be al 
ready received or admitted ; and this part also of their great duty, 
wherein the foundations of it do lie, hath been elsewhere discoursed 
and declared. The principles whereby and the duties wherein we do 
or ought actually so to walk do alone now fall under consideration ; 
and those we shall handle, both as unto the constant frame of our 
spirits and the daily acts of obedience that are required of us. 

3. I shall not need to insist upon the explication of the meta 
phor of " walking with God/' or walking before him, which is com 
monly spoken unto and generally understood by all who concern 
themselves in these things. The Scripture doth variously express it 
unto us. It is " the life of God/' which wicked men are " alienated 
from/' Eph. iv. 18 ; that life which is from God, and whereby we live 
unto God : "Not living unto ourselves, but unto him that died for us/' 
2 Cor. v. 15. To "walk with God," is to live to him in an especial 
manner, in and through Jesus Christ, who died for us, that we might 
have grace, power, and wisdom, so to do. It is " instantly to serve 
God day and night," Acts xxvi. 7 ; that is, to serve and obey him in 
the continual, intent performance of all the duties which he re- 
quireth of us. It is the " ordering of our conversation aright," so as 
that we may " see the salvation of God," Ps. 1. 23; wherein we have 
" our conversation in heaven," Phil. iii. 20; or it is so to walk as 
" to please God " in all things, 1 Thess. iv. 1. 

Concerning this walking with God, I shall give these rules, which 
may both declare wherein it doth consist and also give directions 
how we may be always found in the path thereof; as, — 

1 In the author's treatise on the Holy Spirit, voL iii. of his works.— Eu. 



574 ENOCH'S WALK WITH GOD. 

FIRST, Be sure that the general, prevailing design of our whole souls 
be to live unto God. It is not enough that we perform the duties 
which are required of us, but our whole course is to be managed 
with design and purpose of heart. Every agent that doth any thing 
according to reason hath some scope and design in what he doth, 
which both influences and guides him therein. To live unto the satis 
faction of present desires, appetites, lusts, pleasures, and to subor 
dinate various contrivances unto them, is the life of brutes, and 
brutish, unreasonable men only. And if no man can lead this 
natural, or a civil life as becometh a rational creature, but he must 
guide it by design, much less can any one otherwise live unto God 
in a due manner. 

So Barnabas exhorted the first Christians, that " with purpose of 
heart they would cleave unto the Lord," Acts xi. 23. To "cleave unto 
the Lord" is to "walk with him" or "before him" in faith and obedi 
ence. So Moses expresseth it, Deut. iv. 4, " Ye that did cleave unto 
the LORD your God are alive;" that is, who by faith in his promises 
yielded obedience unto his commands, and so " walked with God." 
Now, this is to be done "with purpose of heart;" that is, with the full 
design and resolution of our souls. David carries it up unto the 
highest solemnity of expression, Ps. cxix. 106, " I have sworn." 
He respecteth his solemn covenant-engagement that he had made to 
God for universal obedience, with his resolution for its performance. 
This is that which I intend by this design, an express engagement 
of heart and soul constantly to pursue such an end. And this is 
that which God looketh on as such an eminent duty, Jer. xxx. 21, 
"Who is this that hath engaged his heart to approach unto me?" 
It is not merely approaching unto God, but the engagement of the 
heart to do so in all instances of duty, that is so acceptable unto God. 

The Lord severely threatens those persons that "walk contrary unto 
him," and that with a multiplication of plagues upon them, Lev. xxvi. 
21. The word is, and so is the meaning of the place, that " walk at 
all adventures with him." They will walk with him in the perform 
ance of duties, it may be of all known duties, public and private; but 
they will do it " at all adventures," — without design, or scope, or end, 
— without that reverent consideration that becometh those who walk 
with God ; so that every occasion will either turn them out of the 
way or put a stop and end unto their walk. As two men may be 
walking together in the field, and they may both go the same way 
and at the same pace : but one of them hath a journey to go, a de 
signed place that he would be at and must come to, or he utterly 
fails in his purpose ; the other only walks for his health, or re 
creation, or diversion, or good company, without any certain design 
of an especial end ; — that is, "at all adventures." If a storm arise, if 



ENOCH S WALK WITH GOD. 5 75 

the rain fall, if weariness come on, the latter person either immedi 
ately turns out of the way for shelter, or returns quite back unto his 
own habitation ; but the former, knowing that he hath a journey 
to go, an end proposed, which he must pursue, or it may be he shall 
be undone, the difficulties and oppositions which he meets with do 
but occasion him to fortify his resolution, and to stir up all his 
strength for its accomplishment. So it is with him that "walketh with 
God at all adventures," — difficulties, temptations, occasions of life, 
do easily turn him out of the way, or put a stop unto his progress ; 
but he that hath a fixed design, that " cleaveth unto the Lord with 
purpose of heart/' is prepared to conflict with all difficulties, not to 
faint on any discouragements, but still to press forward towards his 
course and end, the mark of the high calling set before him. 

SECONDLY, It ought to be inquired what it is to live unto God, 
which we are thus to design. 

I answer briefly, three things are required thereunto: — 1. That 
we make him our end ; 2. That we make his will our only rule ; 
3. That we expect our strength and reward from him alone. 

1. If we live to God, we make him our universal end. This can 
be but one in any one man at the same time, or in the same state and 
condition. A man may have various general ends in various condi 
tions ; as the same person, whilst he is unconverted to God hath one ge 
neral end, and when he is converted another : but in the same state he 
can have but one end. Every man may have, every man hath, many 
particular ends, and these are every way consistent with each other. 
Every particular action hath its particular end, and every especial 
course of life hath its especial end, if it be ordered aright; — in civil 
things, men pursue their trades, to increase their wealth thereby, 
like those in James iv. 13, and to provide for their families, or the 
like; and every thing they do in that course hath its especial end 
also. And these may be multiplied, according unto men's occasions. 
So also in duties of religion, men may have particular ends. As he 
that giveth an alms to the poor, his next, particular end is to relieve 
their necessity. And although these particular ends are good, and 
the things done with respect unto them are honest and good in 
their own nature, yet do they not absolutely render them good unto 
them by whom they are performed, seeing there is an universal end 
over all these particular ends, whereon depends the formal nature of 
all that we do with respect unto God. These particular ends, there 
fore, may be many and various, co-ordinate or subordinate one to 
another, yea, sometimes contrary and stirring up a fierce conflict in 
the minds of men, — as it is with persons under the power of strong 
convictions, as also with them that serve divers lusts and pleasures. 

But as for universal ends, they are but two, and those so abso- 



576 ENOCH'S WALK WITH GOD. 

lately inconsistent that no man can make them both to be his ends 
at the same time; and these are God and self. No man can make 
both these to be his general and principal end. He whose end is 
God may do too many things for self, and he whose end is self 
may do many things for God, — and our duty it is to inquire whether 
is predominant in us,— but both of these cannot be our chief and 
universal end at the same time. This our Saviour fully instructs us 
in, in one great instance wherein self prevails, Matt. vi. 24. Our 
general end is our absolute master; we give up ourselves unto it with 
out limitation or condition. And although in such a sense we may 
sometimes do this or that work for another on particular occasions, 
yet we cannot entertain ourselves for an hour in the service of 
another. He that maketh self his end and master may do many 
things for God, but he can in nothing make God his chief end, but 
comparatively he will love self, and hold to self, and God shall be 
despised ; and so also on the contrary. How we may know what is 
our principal end, or what end the prevailing design of our souls is 
for, shall immediately be inquired into. 

How, then, is God thus the chief end of them who design to live 
unto him, or wherein do they make him so to be? 

In answer, Our living unto God as our chief end consists in two 
things: — (1.) Our doing of all things unto his glory; and, (2.) Our 
aiming in and above all things at the enjoyment of him. 

(1.) He is so when we do all things unto his glory; which the 
Scripture expressly requireth of us. In actions natural and civil, 
and in things sacred or religious, " whatsoever ye do, do all to the 
glory of God, 1 Cor. x. 31. This is in all things our principal end, if 
we live to God and not to self. That we may rightly understand it, 
we may observe, — 

[1.] That, as we granted before, there are sundry particular ends 
that we may have in and unto all that we do. It is not so required 
of us to do all to the glory of God as not to have any lawful end of 
our own that may be subordinate thereunto. A sinful end, as the 
satisfaction of our lusts or self in any thing, we may not have ; it is 
inconsistent with the general end proposed. So far as we attend unto 
it, we cross our principal end, if God be so. But such ends as are 
good in themselves are also allowed unto us. A man may eat and 
drink for the refreshment and sustentation of his nature, and may 
make that his end; so he may industriously labour in his particular 
calling, thereby to provide for himself and his family, and may make 
that his immediate end ; yea, a man may use diversions and recrea 
tions for the relief and refreshment of his wearied nature, and make 
that his end. And so it may be in all instances, natural, civil, and 
religious; for all these ends may be as well subordinated unto the 



ENOCH'S WALK WITH GOD. 577 

general end of living unto God as any of those actions may whose 
ends they are. 

[2.] It is not, therefore, necessary that, in every particular action 
of our lives, of what sort soever it be, natural, civil, or religious, 
we should actually make the glory of God, or the glorifying of God, 
to be the immediate especial end of it. It may suffice, in many in 
stances, that their particular ends be not inconsistent therewithal, 
but such as may be subordinated thereunto. Nevertheless, in greater 
duties, and such as the glory of God may have an immediate con 
cernment in, such as are all acts of religious worship, there is an ac 
tual, especial intention of glorifying him, or of giving glory unto him ;, 
for that is the immediate end of all divine worship, which if it fail, 
the whole is lost. He, therefore, that lives to God, designs the im 
mediate glorifying of him in all acts of his worship, and that by 
faith and the obedience thereof. And the like may be said of sun 
dry actions, ways, and courses, which are of importance in our con 
versation in this world. Wherefore, — 

[3.] There are these five things required in all who design so to live 
to God as to make his glory, or the glorifying of him, their principal 
end: — 

1st. They are bound to prefer, esteem, and value, the glory of God 
above all other things whatever. This Moses testifieth himself to have 
done on that great occasion wherein the lives of so many thousands 
and the being of a whole nation were concerned, Num. xiv. 11-19. 
And so did Joshua on the like occasion, chap. vii. 8, 9. The glory of 
God carries it, in the minds of those that walk with him, against all 
competition. Sometimes the contest may be seen ; as when the glory 
of God is apparently engaged one way, and all our temporal interests 
another. And much work there will be to bring the soul into an 
acquiescency, by the preference of the glory of God unto all lawful 
self-interest and natural affection. David failed here in the case of 
Absalom ; and a due discharge of this duty was that which the tribe 
of Levi was so renowned for, Deut. xxxiii. 9. It hath respect unto 
their action in slaying their idolatrous relations,. Exod. xxxiu 25-29. 
They were scattered for their progenitor's preferring self-revenge by 
the sword before the glory of God, Gen. xlix. 7 ; and they are now 
consecrated to God by the sword, in preferring the glory of God 
above all natural affection and self-interest whatever. This, is always 
to be done. 

2c%. To order the general course of our lives in such a way as, 
considering our circumstances, may most conduce and tend unto the 
glory of God. I fear there is nothing among the most more neglected. 
Most men, indeed, are engaged into a course of life before they 
know how to choose for themselves with respect unto this great end; 

VOL. xvu. 37 



578 ENOCH'S WALK WITH GOD. 

but supposing the way wherein they are so engaged to be in general 
according to the mind of God, as to that industrious use and im 
provement of our time which he requires of us, no small part of our 
wisdom and duty consists in ordering things so as that God may be 
glorified by us in the course of our conversation in our callings. 
This we ought to aim at, how we ought in them to walk so as to 
please God, and how to set forth his praise in all that we do. How 
this may be done will fall under many directions that shall be spoken 
unto afterwards. 

Sdty. To admit of nothing, to comply with nothing, that is contrary 
unto, or would in the least impeach, his glory. There is no man who 
makes God his end but he hath, in general, a careful circumspection 
in this matter. Possible it is that he may be surprised into parti 
cular actions that are derogatory unto the glory of God; but they 
are thereon his burden and his sorrow, as they were to David and 
to Peter, and will be so unto all true believers in instances of a much 
inferior nature, yea, in all that are any way contrary unto that re 
gard which they owe to God's glory. And it must be said, that he 
who hath not a watchful care influencing him continually herein, 
that nothing be admitted or complied withal, in his person or any 
of his relations or circumstances, so far as in him lies, which doth 
any way in the least interfere with God's glory, doth not so live to 
God as to make him his chief good. And into how many considera 
tions this doth branch itself will afterwards appear. 

^tlily. Constant prayer for the exaltation of God's glory in the world, 
the church, and ourselves, answering a valuation of it in our hearts, 
is also required to this purpose. The Scripture is full of examples 
herein ; and in that summary of prayer which is given us by our 
Saviour, the first and principal petition of it concerns singly this 
exaltation of the glory of God. Most men, indeed, do bring it into 
their prayers, — they are taught so to do ; but if those prayers are 
not principled and animated by an inward, real, abiding esteem and 
love for the glory of God, they are of no value, nor any way ac 
cepted with God. But when we find our hearts so. really affected 
with the concernments of God's glory in the world as that we can 
not but be pouring them out unto God about them, it is an evidence 
that we make him our principal end. 

5thly. Keadiness to do many things on the sole account of God's 
glory is also required hereunto. I have showed that there are par 
ticular and general ends of our moral actions, and how they differ. 
Now, our particular end cannot be made a general end, but our gene 
ral end may be made a particular; that is, the immediate end of 
what we do, without the interposition of any other. So ought we 
to make the glory of God the particular end of much of what we 



ENOCH'S WALK WITH GOD. 579 

do in the world, especially of what we suffer. Discarding all other 
considerations and motives, the concern of the glory of God is that 
which alone should influence us, and is itself the thing alone that 
we should aim at. 

(2.) We live unto God as our Lord, when our principal aim is to 
enjoy him as our chief good. This is our utmost end and blessed 
ness, the excellency and pre-eminence of our nature consisting in its 
capacity for such a happiness. And there is a double enjoyment 
of God whereof we are capable; — the one present, in his love and 
favour; the other future, in the presence of his glory: and they are 
both intended in this rule. 

[1.] Whoever lives to God as his chief end, prefers the present en 
joyment of God, in his love and favour in Christ, before all other 
things in the world. So doth the psalmist, Ps. iv. 6, 7, Ixiii. 3. In 
deed, he walks not with God, nor glorifies him as God, whose principal 
aim and endeavour in this world is not to enjoy his favour in Christ, 
and to be made partaker of the pledges of his love and grace. And we 
may observe concerning it, — 1st. That he who doth so will not have 
his endeavours after it, nor his care about it, nor his love to it, abated, 
in the greatest confluence of earthly mercies. Nor, Zdly. will he de 
spond of finding rest and satisfaction in God under the greatest pres 
sures imaginable. Sdly. It may be observed, also, that our aim and 
design at the present enjoyment of God in the tokens of his love is 
the true measure of what our real desires are to enjoy God in glory 
when we shall be here no more. For take that alone by itself, and 
it is a matter wherein men are very apt to deceive themselves. Every 
one would "die the death of the righteous/' and would, out of a natu 
ral desire of happiness, with traditional notions, wherein that must 
consist, come to the enjoyment of God. But all these things may be 
false and deceiving. We have, indeed, no more desire to come to the 
future immediate enjoyment of God than we have desire to enjoy 
him here in his love and favour by Christ at present. [But,] 

[2.] The future enjoyment of God in glory is the great design of 
all that walk with God, and belongs in an especial manner unto our 
living unto him as our chief and utmost end. This is spoken out 
plainly in the nature of the thing itself; for if God be our chief good, 
ultimate end, and eternal reward, it cannot be but that our prin 
cipal design must be to attain the enjoyment of him. And that this 
may be regular, two things are required : — 

1st. That we look for it by the way that he hath appointed. Now, 
this is only by faith in Christ Jesus; for none can come to God but 
by him. God despiseth all attempts for the enjoyment of him by any 
other way or by any other means, as knowing that those who use them 
seek not him, but themselves. And therefore those natural desires 



580 ENOCH'S WALK WITH GOD. 

which all men have, to go to God when they die, are no evidence 
that they either live to God or walk with him. They only are ac 
cepted in this duty who make Jesus Christ, with faith and obedience 
in him, the way of attaining their end. 

2dly. That we aim at the enjoyment of God as a spiritual good, and 
at a holy, spiritual satisfaction in him. God is herein to be eyed as 
infinite holiness, infinite goodness, infinite power, all in an infinite, 
eternal being. Wherefore our blessedness in the enjoyment of God 
consists in our eternal contemplation of these things, and assimila 
tion unto them, according unto our capacity and measure. This is 
that which is to be the object of our desires. For men to have carnal 
notions of God and glory, or those which will give satisfaction unto 
their natural appetites and affections, is but to dream away their souls 
into disappointment and misery. 

And this is the first thing in them who design to live unto God, — 
namely, that in all things they make him their chief end. 

2. Where the prevailing design of our souls is to live unto God, 
his revealed will is the rule and measure of all we do, either in 
religion or in our course in this world. God doth as much require that 
his will be our rule as that his glory be our end ; and it is equally ne 
cessary that it should be so, from his nature and ours. If we make OUT 
own reason or our own desires to be our rule, we cast off our depend 
ence on the rule of God, and make ourselves to be in the stead of God 
unto ourselves. But it is a principal part of the design insisted on to 
do what God would have us to do, and to be what God would have 
us to be ; without which we can never either please God or have peace 
in our own souls. Now, that we may thus make the will of God in 
all things to be our rule and measure, to give bounds unto our affec 
tions and desires, and order unto our actions, it is necessary, — 

(1.) To know it, and that we make it no small part of our endea 
vours so to do. All light, wisdom, knowledge, and direction, are laid 
up in the word of God. See Ps. xix. 7, 8, cxix. 98-100; 2 Tim. iii. 
16, 1 7. But yet we must consider two things : — [1.] That many great 
and principal parts of this wisdom and these directions are laid deep 
and hidden, as in a treasury or a mine : hence there must be great 
diligence used to search after them, and, as it were, to dig them out, 
Prov. ii. 3-5. God may teach men and instruct them, in his sovereign 
grace, as he pleaseth, but assuredly the common way of cursorily read 
ing the Scriptures, which most men satisfy themselves withal, is not 
ordinarily sufficient unto the investigation of the truth according 
unto what our own duty requires. [2.] Where general rules are laid 
plain in the word, yet unless a man abound in the Scripture, he 
will be at a loss about their particular application. Were it not so, 
we should not so often miss it as we do in plain duties. Wherefore, 
unto the end that we may know the mind of God, as the universal 



ENOCH'S WALK WITH GOD. 581 

rule of our obedience, all those instructions that are usually given 
about prayer, meditation, diligent use of all means, public and private, 
to the end we may come to a right understanding of the mind of 
God in the Scriptures, are necessarily to be attended unto. They 
are commonly spoken of. I will add one only, — which is indeed the 
principal in this case, and ought to influence all the rest, — and this 
is, That we should always read, and hear, and teach the word, and me 
ditate upon it, with this end and design, that in our whole souls and 
lives, in all that we are and do, within and without, we may be con 
formable thereunto. Want of this design constantly kept up in our 
minds renders all other means fruitless. We take God's name in 
vain, and aggravate our own guilt, when we converse with the Scrip 
ture without this design. I need not produce particular instances; 
the whole word of God proclaims that, with respect unto ourselves, 
it is to be learned and studied with no other design. 

(2.) That we use diligence to keep ourselves universally close to the 
rule, so far as we have attained an acquaintance with it. Our walk 
in this world, if we intend to please God and discharge our duty, is 
to be according unto rule, and that attended unto with circumspec 
tion. Loose, way-side walkers are like way-side hearers; both will 
fail of what they seem to aim at. Every thing within us that is 
of ourselves, and every thing about us that is of the world and occa 
sions of life, do either incline or solicit us unto a negligence of the 
rule ; and if we walk not diligently, we shall frequently be turned 
aside. Hence is that loose, crooked, uneven walking that is among 
professors. He only is upon his guard in a due manner who al 
ways considers what his rule is, and what God in all things require th 
of him. Let it not be said that this attendance unto the rule in all 
things is the way to make men scrupulous, fearful, and at length 
useless : for the word of God giveth light and liberty, and bringeth 
none into bondage who attends regularly unto it. Yet to prevent 
that careless boldness in walking and conversation which hath over 
run the generality of professors, we must remember that " blessed is 
the man who feareth always;" and that it is our wisdom to "spend the 
time of our sojourning here in fear;" — which is the counsel given 
us by him who had learned this before from his own sad experience. 

(3.) That we take heed of false rules and measures in our walking, 
both in things religious, moral, and of civil conversation. There are 
five false rules in religion, to some or all of which the generality of 
mankind do give up the conduct of themselves: — [1.] Tradition; [2.] 
Multitude; [3.] Outward order and splendour; [4.] Human autho 
rity ; [5.] Self-imagination. It were easy to show how one or other, 
or all of these, are the rule and measure unto the generality of men 
in all their religious concerns. The whole church of "Rome builds 
itself on the traditions received from the fathers; and what a long- 



582 A FAST SERMON. 

derived tradition doth with them, the custom of a few ages doth 
among us. Men will do as those that went before them, and no other 
wise ; yea, some think there is no other fault in religion but the not 
doing of what others have done before, without more ado. And multi 
tude prevails with many. It is thought safe doing what is done by 
the most ; and, however, [at least,] few think it is particularly incum 
bent on them to examine whether almost all the world, especially the 
rulers, with the scribes and Pharisees, are out of the way or no. The 
other things mentioned are made rules to some, inasmuch as of late 
it is avowed, owned, pleaded for, that the civil laws of magistrates, or 
human authority, is the proper rule of all external religious worship. 
And many there are who leave the word and follow their own 
imaginations, which they call their " light/' and take for their guide. 
But whoever attends unto any of these rules, he neither doth nor 
can walk with God, Isa. viii. 1 9, 20. 

There are also five false rules whereby men may deceive them 
selves in their moral and civil conversation: — [1.] The example of 
the best of men, taking in their infirmities. The examples of good 
men, being considered as they exemplify Scripture rules, are forcible 
encouragements unto duty. The example of Christ is an original 
rule; the example of others is to be looked on as such a transcript 
as wherein there may be mistakes. They are all, therefore, to be 
reduced unto the rule ; and when they appear conformable unto it, 
they adorn it, illustrate it, and render it beautiful. Hence may we 
take encouragement unto imitation. But, for the most part, we are 
ready to consider good men, so as to countenance ourselves by their 
infirmities. f So and so do they; so do they talk, discourse, converse; 
unto such places and companies do they resort : and why may not we 
do so too?' But I do believe that he who will be content with the 
worst of a good man hath no part of his best. [2.] The fashions of 
the world in things not directly sinful. [3.] Custom in trading, re 
ceived by tradition. Men may, if they are not aware, learn in their 
apprenticeship to be dishonest all their lives; they have yet the trade 
of it. [4.] Satisfaction as to reputation in the world and the church. 
[5.] Quiet and satisfaction in our own minds. 1 



SERMON XIII. 

A FAST SERMON : — CHRISTIAN DUTY UNDER 
THE HIDINGS OF GOD'S FACE. 

PKEACHED JANUARY 1, 1676. 

THE end of our meeting here this day is to bemoan, if God would 
help us, the withdrawing of God from among us, and to beg his return- 
1 The third division of this discourse has not been preserved. See p. 575. — ED. 



A FAST SERMON. 5 S3 

ing unto us. It is not about any particular or any small occasion; 
but it is about the greatest concern of the glory of God and our 
own souls that we can ever be engaged or concerned in in this 
world. Whether our spirits are suited and prepared to meet the 
Lord in such a work or no, we may do well to consider. Something 
I shall offer, if God bring it to mind, that may be of use unto us 
on the present occasion, from Isa. viii. 17, — 

" And I will wait upon the LORD, that hideth his face from the house of Jacob, 
and I will look for him." 

You may remember that my way is, upon these occasions, to speak 
some plain words unto you, that are not only of your special but of 
your present concern. I shall not, therefore, open the context here, 
but only tell you (which you will see by reading the chapter at any 
time) it was a time of great sin, of great darkness, of great danger; 
and yet there was a promise of Christ, that kept life in the church 
in the midst of all. 

For the opening of the words, I would inquire into these four 
or five things: — 1. Whom it is that God hideth his face from; 2. 
What it is for God to hide his face; 3. How we may know when 
God hideth his face ; 4. What are the reasons why God hideth his 
face; 5. How we may distinguish between God's hiding his face 
and God's departing; and, lastly, What is our duty in such a state 
and case, when God doth hide his face : " I will wait upon the LORD, 
who hideth his face from the house of Jacob, and I will look for 
him/' 

I shall speak very plainly, and I fear somewhat briefer than I in 
tended, by reason of my infirmities, unto these things. 

First, Whom is it that the Lord hideth his face from? It is from 
" the house of Jacob." God never hideth his face from the world, be 
cause his face never shines upon them. The face of God's provi 
dence alters towards the world. It is sometimes filled with more 
frowns and anger than at other times, and he works great alterations 
accordingly ; but the face of God's grace, that neither shines upon 
nor can be said to be hid from the world. 

God hides his face from " the house of Jacob/' And two things 
are considerable herein: — 1. That it is the true, church of God that 
is intended ; 2. That it is the church of God in some special state 
and condition that is intended, that is " Jacob/' 

1. It is the true church of God that is intended. Jacob is he that 
received the promises, with whom God made a covenant, to whom 
God engaged his truth: Micah vii. 20, "Thou wilt perform the truth 
to Jacob, and the mercy to Abraham, which thou hast sworn unto 
our fathers from the days of old." Jacob being he that God had 



584 A FAST SERMON. 

entered into covenant withal, took into covenant with himself, "the 
house of Jacob " are those that are in covenant with God. 

2. There is a twofold circumstance of the church comprised in 
this term, " Jacob:" — (1.) That it is in a low, poor, afflicted condi 
tion. So was Jacob all his days. He was a man of sorrow, a man of 
affliction, a man of temptation. "Few and evil were the days of his 
pilgrimage." And the church is nowhere called "Jacob" but with re 
ference unto its tow estate: Isa. xli. 14, " Fear not, thou worm Jacob, 
and ye men of Israel," saith he. When the church is as a contemp 
tible worm, when there are but few that belong unto it, then it is 
called " Jacob." The church in a low, tempted, oppressed, sorrow 
ful and mean condition, is " the house of Jacob." (2.) It is in a wrest 
ling condition. This was the character of Jacob above all the patri 
archs, — he was the great wrestler with God; and he got nothing but 
by wrestling through great difficulties. You all know so that know 
the story of Jacob from first to last. So that the church is called 
"the house of Jacob" when it is in a wrestling condition, contending 
with God and man for the blessing. And many repulses he had, and 
came off lame at last, with the unjointing of his bones. 

Brethren, you see who it is that is here intended, — the true church 
of God, in a low, weak, distressed condition ; and there are some at 
least among them eminently wrestling with God and eminently 
wrestling with men for the great blessing of Jesus Christ and the 
gospel. Pray take notice that God can, and sometimes doth, hide 
himself from the church in this state and condition. Now, a man 
would think, now if ever is the time for God to shine upon the 
house of Jacob. But there may be such things found in the church, 
when it is in a low, wrestling condition, that God is compelled to 
hide his face from them. 

Thus we have stated the subject. I desire to know whether it 
falls upon us or no ? whether we are this " house of Jacob," whose 
condition is low, that, through infinite, free grace, God hath taken 
into covenant with himself? I do not speak absolutely in reference 
to ourselves, but to our brethren in the world, whose condition is low, 
distressed, tempted, oppressed. And yet there are remaining those 
that wrestle with God. If this be so, then the subject is rightly 
stated, and we are concerned in the text. 

Secondly, Our second inquiry is, What it is for God to " hide his 
face"? To know that, we must inquire what it is for the face of God 
to shine upon any. You may observe that the shining of God's 
face upon any is, in Scripture, comprehensive of all mercies and of 
all blessings whatsoever. I will mention but one place, Num. vi. 
24-26, the blessing of God when he put his name upon the people; 
"The LORD bless thee, and keep thee: the LORD make his face 



A FAST SERMON. 585 

shine upon thee, and be gracious unto thee: the LORD lift up his 
countenance upon thee, and give thee peace/' Grace, preservation, 
and peace, they are the sum of all we receive from God in this 
world. And how doth this come? "The LORD cause his face to 
shine upon thee, and be gracious unto thee: the LORD lift up the 
light of his countenance upon thee, and give thee peace : the LORD 
cause his face to shine and bless thee/" In a word, there the shin 
ing of God's face is, where the grace and favour of God in Christ 
Jesus evidences and communicates itself to the church and the souls 
of men. The grace and favour of God evidencing and communi 
cating itself unto the souls of men is the shining of God's face and 
the lifting up of God's countenance. 

And there are four things that do always accompany the shining 
of God's face upon any people or upon any person. The peculiar 
way of the communication and evidence of the grace and favour, 
which is the shining of his face, hath these four effects : — 

1. It gives them light and guidance. " In thy light," saith the 
psalmist, Ps. xxxvi. 9, " we shall see light," — in the light of God's 
countenance. When the face of God shines upon men, they are not 
at a loss to find their way. It is as the sun unto our natural occa 
sions. Let a man be in his way, let him know it never so well, while 
the sun shines upon him, how pleasantly doth he travel ! Though 
he be in the same way, if the sun go down and darkness come, what 
a loss is the man at! I know not what you have done, but I know 
what some others have done; — they have found sometimes plea 
santness, plainness, satisfaction, in the same ways that afterwards they 
have been ready to stumble in, and could scarce find how to take 
one step before another. The sun was gone down! While God's 
face shines upon us, we shall not be at a loss nor in the dark about 
any of our ways. 

2. Where God's face shines there is the communication of spiritual 
strength ; for, as I told you, this face of God is his grace and favour, 
which is the fountain of all our spiritual life, of all spiritual strength, 
of all spiritual vigour. I need not stay to prove these things, which 
you know are acknowledged. All our spiritual life is from the 
fountain of God's grace and favour; and the shining of the face 
of God is the actual communication of spiritual strength from that 
grace and favour. Whenever God's face shines, — and let us not 
please ourselves with any other apprehension, — -we shall have 
spiritual life, strength, vigour, quickening, as to all duties, as to all 
occasions, as to all trials and sufferings, whatsoever we are called 
unto. 

3. The shining of God's face is, in a peculiar manner, the cause 
of spiritual joy and refreshment ; for by the shining of God's couu- 



586 -A FAST SERMON. 

tenance lie doth give in pledges unto our hearts that he is our re 
conciled God and Father. Spiritual joy is a most peculiar effect and 
an infallible evidence of the shining of God's face. Wherever it is, 
there God's face shines; and where it is not, there God hides his 
face. 

4. And lastly, Deliverance from trouble is an effect of the shining 
of God's face : " Cause thy face to shine, and we shall be saved." 
Such is the prayer of the psalmist. 

These four effects do constantly accompany the lifting up of God's 
countenance, and the shining of his face upon us. Wherefore the 
hiding of God's face must respect these effects, — light and guidance, 
spiritual strength, joy, and deliverance. 

1. The hiding of God's face respects light and guidance: Hos. v. 6, 
" They shall go with their flocks and with their herds to seek the 
LORD; but they shall not find him/' Why? " He hath withdrawn 
himself from them." God hath hid himself. For God to hide him 
self, and for God to hide his face, are the same: Isa. xlv. 15, " Verily 
thou art a God that hidest thyself." And when God withdraws 
and hides himself, men cannot find their way. They went with 
their flocks and with their herds to find the way to God, — with their 
church-assemblies, with all their concerns, — and could not find the 
way to God. When God hides his face, we shall be left under dark 
ness as unto our churches, ways, and walking. 

Pray, brethren, let us now inquire whether it is so with us or no. 
Consider these few things in the fear of the Lord: — 

(1.) Do you see the beauty and the glory of the ways of God? 
Do you see the glorious goings of God in the sanctuary, as may be 
you have seen them? Do you see a desirableness and a beauty in 
the ways of God's worship in the church? Or, are these things 
grown unto you a very common thing? You are in a good way; but 
is not the sun gone down? You are in the same path as formerly; 
but are your hearts so delighted, so refreshed? Do we really see a 
beauty and a glory in the ways and worship of the house of God ? 
I am afraid we can scarce say so. And if it be so, it is through 
the want of the light of God's countenance. We are in the same way 
still, but darkness is round about us ; we see not the beauty and glory 
of the ways and worship of God. Our very walking, our very actings, 
the very course we most of us take in the ways of the church, do 
manifest the hiding of God's face, — that God hath so far withdrawn 
the light of his countenance from us that we do not see a glory in 
the same way that once we saw before. 

(2.) Are we not at a great loss as unto the ways themselves, and 
in the least difficulty we cannot find our way, but we are bewildered ? 
Every trivial exception, that hath been answered a hundred times, 



A FAST SERMON. 587 

will turn us out of the way, and keep us from the discharge of our 
duty, and from what God calls us unto. God hideth his face and 
leaves us much in the dark. When we would go about our duty, we 
do not find our way. All things have not been plain and clear. 

(3.) Are we not in the dark as to the way of love, — the life, the 
soul, the cement of church-communion, — without which the best of us, 
as unto any church-order, are but as "sounding brass and a tinkling 
cymbal"? Whatever sweet or pleasant noise we make by our way or 
walk, without the exercise of love, we are as " sounding brass and a 
tinkling cymbal/' Is there not darkness come upon all professors 
herein? Is there that love among professors in general that either 
hath been or ought to be? Is there that love among churches, one 
church to another? They are scarce concerned in one another. I 
did little think ever to have lived to see the day wherein the churches 
of Christ should have so little concern in one another as they have. 
There is not that love among ourselves which there ought to be. Do 
not the paths of love mourn because none walk in them? Doth joy 
arise in our hearts and pleasantness in our countenances when we be 
hold the faces one of another? Why, then, do some complain that none 
visit, none confirm, none help, none relieve, none seek after their spi 
ritual or outward condition? Who among us seeks to make himself 
an example of love ? Is there a duty wherein men may exercise and 
show their gifts and parts? — there is a pretty readiness for it. Is 
there any thing wherein men may act severity of spirit? — they will 
be prepared for that. Who among us endeavours, in meekness, in 
condescension, in self-denial, in being little in his own eyes, to make 
himself an example of love? And all our church order and relation 
is a thing of no value without it. One person who is filled with 
love, which is a charitable grace, it will make him have low thoughts 
of himself, condescend greatly to others, forego temptation to provo 
cations, and let go all these things. And who among us endeavours 
to make himself an example hereof? One such person would bring 
more honour and glory to Christ, and make a more glorious repre 
sentation of him in the world, than a thousand of us do at this kind 
of rate of walking. The ways of God are the same, the worship of 
God the same, the saints of God the same also, — a company of poor 
tempted sinners : but we have not the same light, we have riot the 
same guidance, we have not the same love; we live upon gifts, and 
not upon grace. God doth hide his face from us in this thing. 

2. When God hides his face, there will be a decay as to spiritual 
strength, as to the flourishing and vigour of grace. I have spoken so 
much and so often to you upon this head, in this place, in our in 
quiry wherefore the Lord doth harden the hearts of his people from 
his fear, and in conference among ourselves, that I shall say no more 



588 A FAST SERMON. 

to it, to manifest that we have this evidence of God's hiding his 
face, that there is a decay of spiritual strength as to the flourishing 
of grace among us. And truly, brethren, I am verily persuaded that 
if God do not give us an understanding of it by his word, he will 
give us an understanding of it by his sword, by his judgments, that 
will follow us till we are consumed. 

3. When God hides his face, there will be a decay of spiritual joys. 
Spiritual joys are the immediate effect of the shining of God's coun 
tenance, the most proper pledge of it unto our hearts. And how 
is it with us, brethren ? Pray remember my design, which is to 
speak familiarly unto you, and so bear with my manner of speaking 
at this time. How is it with us, brethren, as to this matter of spiri 
tual joy? It is a thing that was purchased by the blood of Christ. 
It is more worth than all this world, and it is that without which 
we shall never greatly honour God, in this world or when we go out 
of it. 

I cannot tell how to judge any of your hearts, nor what stock you 
have of this spiritual joy, but I will give you two or three outward 
signs, and one or two inward trials, whereby we may know whether 
there be not a decay among us in spiritual joy; and (which is the worst 
part of the story) we are content that so it should be. 

(1.) This is certain, that carnal joys and spiritual joys are incon 
sistent; that where carnal joy is predominant, let men pretend what 
they will, and speak with the tongue of men and angels, there is no 
spiritual joy. By carnal joy I understand the prevalent satisfaction 
of the minds of men in present enjoyments, whether in relations, or 
in outward state and condition, or in the succeeding of their affairs. 
Where there is a predominant satisfaction in these things, there is no 
spiritual joy. " Many say, Who will show us any good ? LORD, lift 
thou up the light of thy countenance upon us. Thou hast put glad 
ness in my heart, more than in the time that their corn and their 
wine increased/' These things are absolutely opposed. The glad 
ness of heart arising from the shining of God's countenance is ab 
solutely opposed unto that good which men find in the increase of 
their corn, and wine, and oil. A predominancy of carnal joy in 
present satisfaction as to things here below is inconsistent with spi 
ritual joy. 

(2.) Earthly cares prevailing are inconsistent with heavenly joys. 
God hath brought many of us into that state and condition that it 
may be we will say we are free upon that account: 'We have nothing 
here to rejoice in; we are poor; we are low, disconsolate, afflicted.' 
Well, then, but have we not, on the other side, earthly cares and 
desires prevalent in us? We are not rich, but we would be rich; 
we are not healthy, but we would be healthy and strong; we have 



A FAST SERMON. 589 

not provision for our lusts, but we would have it. Where there is 
this frame of spirit there is no spiritual joy. 

I will give you these two inward trials whether you have spiritual 
joy or no: — 

[1.] The first is, a frequency in surprisals with spiritual exulta 
tion. The spouse saith that her soul was surprised: " Ere I was 
aware, my heart made me as the chariots of Ammi-nadib/' Cant, 
vi. 12. Have not we found oftentimes that we have had surprisals, 
upon the approaches of God, upon the visits of Christ, with spiritual 
exultation, rejoicing in spirit, wherein the heart hath been lifted 
above itself, out of itself, hath been nigh unto God, and found that 
sweetness which no reasoning could ever bring it unto ? A frequency 
in these spiritual exultations is that bubbling from the fountain of 
joy which will fix our hearts, in the night season, by the way-side, 
and upon other occasions. Oftentimes the heart is drawn up with 
these spiritual exultations. How is it with you, brethren? Are 
these things frequent with you? or can you scarcely recall the time 
when God hath given you such rejoicing of spirit? When the 
mother of Jesus came to visit the mother of John the Baptist, the 
babe sprang in her womb. When Christ comes to give the soul a 
visit, the heart will spring and rise up with joy. If these things are 
not frequent with us, if our hearts are not often surprised with these 
exultations, there is not a spring of spiritual joy in them. 

[2.] What doth first present itself to you upon spiritual self- 
examination and inquiry as to your state and condition? I do not 
doubt that there is none of you but do often retreat to serious ex 
amination of your own state and condition. What doth first present 
itself to you? If you are compassed with darkness, that you are fain 
to work through by acts of faith, and to labour to come to light as 
to your own state and condition, you are strangers to spiritual joy. 
Your condition may be good as to believing, but I speak as to 
spiritual joy. Where the heart is stored with that, the first reflec 
tion it makes from self-examination will be full of light, and will 
present a beauty and a glory. Though there be faith, if there be 
not spiritual joy, the first consideration will be dark and confused, 
and our souls will be put hard to it to work out any evidence of 
their state and condition. 

Have we not from hence another evidence that God doth hide his 
face from us, in the decay of spiritual joys. Either carnal joys and 
satisfaction do possess the room of them, or the cares of this world 
do stifle them, or we have not such surprisals with exultation of 
spirit as spiritual joy will give us upon all occasions. Sometimes 
when a man is taken with the greatest affliction, sorrow, distress, 
where there is the root of spiritual joy it will surprise him into ex- 



590 A FAST SERMON, 

ultation of spirit. " In that hour Jesus exulted in spirit/' Luke 
x. 21. 

(3.) Lastly, If we are in the dark, and are fain to grope as in dark 
ness after evidences of our state and condition, we are decayed in 
spiritual joy; God hideth his face as to these things. 

4. God hideth his face when he doth not give deliverance. I 
shall not speak to this hiding, but leave it to the judgment of all 
whether there be not the hiding of the face of God in that particular, 
as to the deliverance of the church out of trouble. 

Such is our second great inquiry, What it is for God to " hide 
his face"? When God hides his face there is a withdrawal as to 
light and guidance in the ways of his own worship, in the goings 
in and goings out of his house ; as to spiritual strength in our own 
hearts, and the vigour of grace in our walking before him; as to 
spiritual joy (which, I am afraid, we are many of us strangers unto, 
and are pretty well content to be so) ; and as to deliverance ; — all 
which things are effects of the hiding of God's face ; and when God 
causes his face to shine upon our souls, all will return unto us. 

Thirdly, The third inquiry is, How we may know when God 
hideth his face from us ? for it may be all these things may hap 
pen and fall out, and yet there may not be a special hiding of God's 
face. These things may be in some measure and degree among us, 
and yet there may be no great nor special hiding of God's face. How 
shall we know, if it be thus with us, that it proceeds from this cause, 
that God doth hide his face? 

I will name but one or two things: — 

1. The first is this: When in such a state and condition God seems 
to shut out our prayers, and we have not returns of them, we may 
be sure it is a time wherein God hideth his face. The church com 
plains of it, Lam. iii. 8, " Also," saith she, " when I cry and shout, 
God shutteth out my prayer." How is it with us, brethren? We 
have had some days of prayer as to this matter ; we have had fre 
quent opportunities and seasons for prayer, and this thing hath been 
spread before the Lord ; and it is the hope of my soul that you have 
in particular, every one of you, sought God in this matter. Where 
is the effect of our prayer? What ground have we got, what 
pledge have we of God's return ? or what revival in ourselves as to 
any of these things ? Is it not evident that in such matters, as yet, 
God shutteth out our prayers ? Do not think it is an ordinary thing 
that is befallen us. It is from the hiding of God's face, or he would 
not thus shut out our prayers, that so little ground should be got 
upon so many endeavours. 

2. God hideth his face when our endeavours for relief are fruit 
less; — as in that place of Hosea, chap. v. 6, " They shall go with 



A. FAST SEEMON. 591 

their flocks and with their herds to seek me, but they shall not find 
me ; I have withdrawn myself from them/' saith the Lord. It is a 
time of hiding when endeavours are fruitless for recovery. 

And they are fruitless upon these two grounds : — (1.) When we are 
in the dark, and cannot find the right way. There is something lies 
before us that we would fain be at, but we cannot find the way to it. 
The prophet tells you the reason why it is so, Isa. lix. 10, "We grope 
for the wall like the blind, and we grope as if we had no eyes: we 
stumble at noon-day as in the night." Our way is plain, our rule is 
plain, and yet we cannot find the way. I am persuaded many that 
hear me this day would tell me, with all their souls, what it is they 
would be at. They would be at a spirit of faith and love ; they would 
be at self-denial and resignation to the will of God in their own per 
sons; they would be at special fruitfulness, at recovering a face of 
beauty and glory upon the church : but they cannot find the way ; 
they grope as in the dark when they go about it; they miss the way, 
they cannot attain it. It is because God hath hid his face. (2.) 
When we grow weak and languid under our endeavours ; for not 
withstanding this, brethren, that God seems to shut out our prayers, 
that we cannot find our way, unless we abide continually in prayer 
and wrestling for the way, we shall never recover the face of God. 

Now, it is a sign God hides his face, when we grow languid and 
cold in our endeavours. " Then shall we know, if we follow on 
to know the LORD." We grow languid in our endeavours; warm 
one day and cold another, enlarged in prayer one day, and give 
over the. next; we do not warm one another: and yet our lives, and 
souls, and the glory of God, lie all at stake in this matter. Our 
hearts are feeble; it is an evidence God hideth his face. We do not 
wait upon him as we ought ; for they that wait shall not faint, what 
ever they do. It is wonderfully difficult, and we do not help one 
another as we ought. We do not go to one another, and advise with 
one another, to set one another in the way. And, lastly, we grow 
languid after we have been put into the way. The world cools our 
hearts, and we think enough is done upon such occasions. We shall 
not know the Lord in this matter, unless we follow on to know him. 

Fourthly, Why doth the Lord thus hide his face from poor Jacob, 
from oppressed Jacob, from wrestling Jacob, — from his own people? 
why doth God thus hide his face from them as to all those things we 
have mentioned, — as to guidance, strength, joy, and deliverance? 

The reasons are very plain why God doth it. It is, — 

1. For their love of the world: Isa. Ivii. 17, "For the iniquity of 
his covetousness I was wroth, and I hid my face from him." It is 
our love of the world and conformity to the world that hath caused 
God thus to hide his face from us. I bless God that hath put it into 



5.92 A. FAST SERMON. 

the hearts of some among us to desire we may get together to con 
sider what remedies we may have to cure us of that great conformity 
to the world that is grown amongst us; and I shall desire of the 
congregation that we may have a time to consider of it, because it 
is that which will greatly, with apparent offence, take us off from 
bearing our testimony against the world, which Christ hath com 
mitted to us. But it is for our love of the world, all and every one 
of us. None of us but have greatly refused God's teachings in that 
particular of love of the world that is among us. " For the iniquity 
of his covetousness was I wroth, and smote him : I hid me, and 
was wroth." I would not judge any, nor reflect upon any; but 
I am afraid it is one great sin for which God is contending with 
our brethren at the ends of the earth, hiding his face from them, as 
at this day. Their hearts have too much gone out after the world, 
too much cleaved to it; and the word of God cannot fail. If Jacob 
will love the world, if the iniquity of covetousness be found in him, 
God will assuredly hide his face; the word of God cannot be of none 
effect. It is in vain to imagine, that under a worldly, carnal frame 
of spirit, we should have the shining of God's face upon us. 

2. A frowardness in our walking is another reason why God hides 
his face from his people. God complains of Israel, they are " fro- 
ward children/' and a " froward generation ;" and so saith they shall 
not find him: Micah iii. 4, "He will even hide his face from them, as 
they have behaved themselves ill in their doings," — " fro wardly in their 
doings." When we behave ourselves frowardly in our ways, God 
hides his face from us. What is it to behave ourselves frowardly in 
the ways of God ? It consists in two things, — (1.) Unreadiness to 
comply with God's providence; and., — (2.) Unevenness, crooked 
ness, in our conversations in the world. The great thing God com 
plains of under the name of frowardness is unreadiness to comply 
with his providence. We do not come to that which God calls us 
unto ; we will not be at what God calls us unto. See a particular 
instance, Isa. xxii. 12-14, " In that day did the Lord GOD of hosts 
call to weeping, and to mourning, and to baldness, and to girding 
with sackcloth: and behold joy and gladness, slaying oxen and killing 
sheep, eating flesh, and drinking wine : let us eat and drink ; for to 
morrow we shall die. And it was revealed in mine ears by the LORD 
of hosts, Surely this iniquity shall not be purged from you till ye 
die." Here is great frowardness. God calls to mourning, to humilia 
tion; instead thereof there is slaying of oxen and killing of sheep, 
every one rejoicing in what he hath according to his power, every 
one eating and drinking as they can, adorning themselves as they 
please, — and that at a time when God called to mourning. 'But it is 
not such a time now/ Then it was never such a time in this world. 



A FAST SERMON. 593 

All the tokens of God's displeasure are upon us; what we hear in the 
world is near approaching, particularly to ourselves. *A11 the contests 
God hath had with this nation, by poverty, by that dreadful judgment 
of fire, and the like, threaten us every day. If these be not calls to 
mourning, we can have none from the word of God nor from conjunc 
tions of providence. Yet at this time, who doth not eat and drink 
and clothe himself as he can, refresh himself with what he is in 
trusted withal, from the highest to the lowest, especially those that 
are great and rich, even among professors? This is to walk frowardly 
with God, to walk uncomplyingly with providence. Neither our garb, 
nor countenance, nor food, nor raiment, nor any thing else, testifies we 
comply with the calls of God. And it is a dreadful word that follows: 
"It was revealed by the LORD of hosts, Surely this iniquity shall not 
be purged from you till ye die." For, "If ye walk contrary unto me, I 
will walk contrary unto you, and will punish you seven times more/' 
Instead of looking for the return of God and for the shining of his 
countenance, God speaks quite another language : " Ye walk con 
trary unto me, and I will punish you seven times more." It may be 
this comes home to our own state and condition, to God's dealing 
with his church and with particular persons. May be there is not 
that readiness in us to comply with the will of God in all things 
which he expecteth from us; and if we walk frowardly, God will 
never be prevailed upon by our frowardness. 

3. Lukewarmness and formality in religious duties and worship 
are another reason why God hides his face from us. A multitude of 
duties men do perform. I never knew any professors in my life 
that were under the power of light and conviction, that did intend 
to countenance themselves in their lusts, but did multiply duties. 
But lukewarmness and formality in duty, and indulging to any 
lust, are as inconsistent with spirituality in duty (which is the acting 
of every grace in duty that is required thereunto) as light is incon 
sistent with darkness. And when it is so with us, God will hide 
his face from us. 

4. And lastly, Another great reason why God hides himself from 
us is, because we do not fill up that testimony against the world 
which he hath committed to us. God hath committed to us a great 
testimony against the world for Christ, and for the glory and honour 
of his ways. And he looks on to see how we behave ourselves. 
And we have so shamefully betrayed the cause of God in the purity 
of his worship, wherein we are engaged, that saith he, " Let them 
alone ; I will hide my face from them." 

These are some of the causes of God's hiding his face from us: — 
Love of the world, frowardness, or a non-compliance with the calls of 
providence, formality in spiritual dutiesj and a not filling up our tes- 

VOL. xvit 38 



594} A FAST SERMON. 

timony against the world. And we have scarce time enough left in 
the world to sigh to the breaking of our hearts, that we do not more 
glorify God in this world. Therefore God hides his face from us. 

I will but just name what I thought to have spoken on the two 
other heads: — 

Fifthly, How shall we know that this is but a hiding, and not a 
departure ? for saith God, " Woe to them when I depart from them ! " 
If this should prove a departing, and the glory of God remove more 
and more from us, then woe unto us ! How shall we know when it 
is a hiding, and not a departure? 

1. If we mourn after the Lord, who hath hid himself from us; if 
we do indeed really, in our houses, closets, mourn and sigh, ' When 
will the Lord return again to his people?' — it is but a hiding. 

2. It is but a hiding, when nothing will satisfy us unless God re 
turn. If God should give us peace and prosperity, give now Eng 
land victory and success ; if we can be satisfied with these things, 
God is departed. But if we can say, 'Nothing will satisfy us unless we 
have a sense of the return of God again unto us, of his shining upon 
us in the light of his countenance, quickening and reviving a spirit 
of grace in our hearts, filling our souls with joy; then we can be 
satisfied, but never without it;' — it is but a hiding. 

3. When we can never rest in any of those things or ways which 
cause God to hide himself from us; when we can search our hearts 
and say, 'This is that I have put into the ephah, that hath contributed 
to the hiding of God's face from this congregation, from the church 
of God;' when we will give ourselves no rest in any thing that con 
tributes to the hiding of God's face ; — then it is but a hiding, and 
there is an appointed time wherein God will return. 

Sixthly, and lastly, What is our duty in such a case as this? " I 
will wait upon the LOKD," saith the text, " that hideth his face from 
the house of Jacob, and I will look for him/' Here is our duty. 

What is "waiting ?" Waiting is a permanent continuance in the 
performance of duties, against all difficulties and discouragements. 
It is a permanent abiding, a continuance in duty, whereby we seek 
for the return of God unto us, against all discouragements, difficul 
ties, temptations whatsoever. They will arise from our own hearts on 
many various occasions ; so that if we will wait upon God we must be 
permanent and abiding, — we must not make an end of what we have 
to do this day, but we must follow it on; and then the Lord will 
return unto the house of Jacob, from whom he hath hid his face. 



THEEE DISCOUESES SUITABLE TO THE 
LOBD'S SUPPER, 

PEEFATORY NOTE, 

IN 1798 a volume was published in Edinburgh under the title, " The Lord's Supper 
fully Considered, in a Review of the History of its Institution ; with Meditations and 
Ejaculations suited to the several parts of the Ordinance : to which are prefixed Three 
Discourses delivered at the Lord's Table; by the late Eev. John Owen, D.D." It needs 
but a glance at the three discourses in order to feel assured, from internal evidence, 
that they belong to Owen. The rest of the volume is assuredly not Owen's, as it con 
sists of "Eemarks on the 'Plain Account,' " etc., — a work published long after our 
author's death. These remarks are directed against a treatise of the celebrated 
Hoadly, bishop of Bangor, and latterly of Winchester. His treatise bears the title, 
" A Plain Account of the Nature and End of the Lord's Supper," and was published 
in 1735. An answer to it was published by Thomas Brett, LL.D., an English divine 
and controversialist ; but whether his answer is identical with the " Remarks," we 
have failed to ascertain. The three discourses subjoined are not of much importance, 
but as they have already appeared in print, we include them in this edition. — ED. 



DISCOURSE I. 

JUNE 8, 1673. 

FAITH is bounded, in every ordinance, by its objects and acts. 
The general object of saving faith respecting God, is the truth of 
his word and promises, Rom. xv. 8. The special object of our faith 
in this ordinance is the sufferings and death of Christ. Herein he 
is " evidently set forth crucified before our eyes." And we must act 
faith upon three things with respect to his death : — 

First, The personal love of Christ to our persons, from whence it 
was that he died for us. So saith the apostle, " Who loved me, and 
gave himself for me," Gal. ii. 20. Were we helped to raise up our 
hearts by faith to apprehend Christ's love to our persons, it would 
greatly help us in this ordinance. The Lord lift us up above our 
fears, and give us a view by faith, not only of the love of Christ in 
general, but that he personally loved us, even this whole church ! 

Secondly, The sufferings of Christ. In this ordinance we are to 
act faith upon his death, as therein undergoing the punishment due 



596 SACRAMENTAL DISCOURSES. 

to our sins. It is [intended] to mind us that " he made his soul an 
offering for sin/' that "he suffered for sin, the just for the unjust/' 
" bearing our sins in his own body on the tree," that we should not 
come into judgment. 

Thirdly, The effects of Christ's death ; which were, the making an 
atonement for all our sins, — the making peace between God and our 
souls, bringing in everlasting righteousness. Under the law we find 
that "the blood of bulls and of goats, and the ashes of a heifer sprink 
ling the unclean, sanctified to the purifying of the flesh/' and that 
the people were thereby legally cleansed ; " how much more shall the 
blood of Christ, who through the eternal Spirit offered himself with 
out spot to God, purge our conscience from dead works to serve the 
living God ?" Heb. ix. 13, 14. 

The acts of faith in this ordinance are, first, recognition. That 
faith which is exercised on the death of Christ, that is past, is to call 
it over, and make it present to the soul. It is to realize it and bring 
it before us. It is not a bare remembrance of it, but such a one as 
makes it present. And where there is faith, there is the same ad 
vantage to a believing soul in the participation of this ordinance as 
there would have been if we had stood by the cross. 

Secondly, Faith works by reflecting to humiliation. "They shall 
look on him whom they have pierced, and mourn" for all their un- 
kindness and un thankfulness to their Saviour. And when we come 
to this work in this ordinance, self-abasement, self-abhorrence, and 
brokenness of heart, will be acted, and flow forth in abundance of 
love to Jesus Christ. 

Thirdly, Another act of faith in this ordinance is, thankfulness to 
God for his wisdom and grace in contriving this way of our salva 
tion; and thankfulness to Christ, in whom was this mind, that, "be 
ing in the form of God, and thinking it not robbery to be equal with 
God, he took upon him the form of a servant, and became obedient 
unto death, even the death of the cross/' that he might save us from 
our sins. If the Lord be pleased to lead us to act faith in any of 
these things, in some signal and eminent manner, we shall find an 
advantage in this ordinance. 



DISCOURSE II. 

JULY 6, 1673. 

To help you in the exercise of faith in the administration of this 
ordinance, I would briefly show what it is to have a sacramental par 
ticipation of Jesus Christ. 



SACRAMENTAL DISCOUESES. 597 

When the world had lost the understanding of this mystery, for 
want of spiritual light, they contrived a means to make it up, very 
easy on the part of them that partake of it, and very prodigious on 
the part of the priest ; for he, by a few words, turns the bread into 
the body of Christ, and the people have no more to do but to receive 
it as such into their mouths ! It was the loss of the understanding 
of this mystery that put them upon that invention. 

There is, indeed, a figure or representation in this ordinance; but 
that is not all. When the bread is broken, it is a figure, a represen 
tation, that the body of Christ was broken for us ; but there is also 
a real exhibition of Christ unto every believing soul. This is dis 
tinct from the tender of Christ in the promises of the gospel. In 
the promises, the person of the Father is particularly looked upon as 
proposing and tendering Christ to us. In this ordinance, as God ex 
hibits him, so Christ makes an immediate tender of himself, and calls 
our faith to have respect to his grace, to his love, and to his readi 
ness to unite and spiritually incorporate with us. He tenders him 
self to us not in general, but under a special consideration, — namely, 
as having " made an end of sin," and done all that was to be done 
between God and sinners, that they might be at peace. 

Christ made a double presentation of himself, as the great media 
tor ; — first, when he offered himself a sacrifice on the cross, for the 
accomplishing the work of man's redemption; secondly, when he 
presented himself to God in heaven, there to do whatever remained to 
be done with God on our behalf by his intercession. The interces 
sion of Christ is the presentation of himself to God upon his obla 
tion and sacrifice. He presents himself to God, to do with him what 
remains to be done on our part, — to procure mercy and peace for us; 
and he presents himself to us in this ordinance (which answers to that 
intercession of Christ above, and is a counterpart of it) to do what 
remains to be done on the part of God, — to give in peace, and mercy, 
and the sealed covenant to us. 

There is this special exhibition or tender of Jesus Christ; and this 
directs to a special exercise of faith, that we may know how to re 
ceive him in this ordinance. And, first, let us receive him as one 
that hath actually accomplished the great work of making peace with 
God for us, blotting out our sins, and bringing in everlasting right 
eousness ; secondly, as one that hath done this work by his death. 
It is a relief when we have an apprehension that Christ can do all 
this for us: but he does not tender himself to us as one that can or 
will do it, upon such and such conditions as shall be presented, but 
as one that hath done it; and so we must receive him if we intend 
to glorify God in this ordinance, — namely, as having blotted out all 
our sins, and purchased for us eternal redemption. 



598 SACRAMENTAL DISCOURSES. 

Let us act faith on Jesus Christ, as one who brings along with 
him mercy and pardon, procured by his death, — all the mercy and 
grace that are in the heart of God and in the covenant. To have 
such a view of him, and so to receive him by faith, is the way to give 
glory to God, and to have peace and rest in our own bosoms. 



DISCOURSE III. 

AUGUST 10, 1673. 

To a due attendance on this ordinance it is requisite not only that 
we be in a spiritual frame, but that we endeavour to bring and fix 
our hearts to some special thoughts with respect to this special ordi 
nance ; wherein the principal act on the part of God, and the prin 
cipal act on our part with respect to Christ, are gloriously represented. 
The great act of God with reference to Christ is the exhibiting of 
him. God did two ways exhibit Christ: — 

First, There was, as I may call it, on the part of God, a legal 
exhibition of Christ, mentioned by the apostle, Rom. iii. 25, 26, 
" Whom God hath set forth to be a propitiation through faith in his 
blood, to declare his righteousness for the remission of sins; that he 
might be just, and the justifier of him which believeth in Jesus/' 
This I call God's legal exhibition of Christ, when he set him forth 
to undergo the curse of the law that we might be blessed. This 
setting forth of Christ is here represented in this ordinance when the 
bread is broken. And this is that which you may exercise your 
faith on in this ordinance, that as the bread is here set forth to be 
broken, so God, to declare his own righteousness, hath set forth 
Christ to be bruised and broken, to undergo the sentence of the 
law. Thus we have a gracious sight of God's holiness in this ordi 
nance. 

Secondly, He doth exhibit Jesus Christ in the promises oi the 
gospel. And it might be with some respect to this ordinance that 
the gospel invitations, which have the nature of promises, were in 
the Old Testament set forth by eating and drinking: Isa. Iv. 1, " Ho, 
every one that thirsteth, come ye to the waters, and he that hath no 
money: come ye, buy, and eat; yea, come, buy wine and milk with 
out money and without price." God having provided Jesus Christ 
to be the food of our souls, he doth propose and exhibit him in the 
gospel as such. And what a blessed representation is there hereof in 
this ordinance ! Here God makes a visible tender of Christ, as ex 
hibited in the promises of the gospel, for the life, food, and strength of 
our souls. To answer the promises, he here makes this tender unto us. 



SACRAMENTAL DISCOURSES. 599 

Thus you see the principal act of God in this ordinance is the 
exhibiting of Jesus Christ unto us. The great act on our part, 
with respect to Christ, which is also represented in this ordinance, is 
the reception of him by faith. It is not enough that God hath set 
forth Christ to declare his righteousness, and in the promises of the 
gospel: unless we receive Christ, we shall come short of all the 
design of grace and mercy therein. " As many as received him, to 
them gave he power to become the sons of God, even to them that 
believe on his name/' John i. 12. If there be any thing that is 
tendered to you, unless you receive it, there is nothing done; 
things are but in the same state wherein they were. Notwithstand 
ing all the tenders that God makes of Jesus Christ, in both the ways 
mentioned, if there be not an act of faith in receiving him, we 
shall have no benefit by it. Now, can any thing be more lively re 
presented to us than our receiving of the bread in this sacrament? 
but if we act not faith therein, it will be but a bare representa 
tion. Therefore, if we believe that God is in good earnest with us 
in the tender that he makes of Christ, let us not be backward on our 
part, that the sacrament rites may not be empty signs to us. 



489024